Adviesrapport Accreditatie hbo-bacheloropleiding Muziek voltijd. Codarts, Hogeschool voor de Kunsten Rotterdams Conservatorium

Adviesrapport Accreditatie hbo-bacheloropleiding Muziek voltijd Codarts, Hogeschool voor de Kunsten Rotterdams Conservatorium

Scheveningseweg 46 2517 KV Den Haag T (070) 30 66 800 F (070) 30 66 870 I www.hobeon.nl E [email protected]

Adviesrapport Accreditatie hbo-bacheloropleiding Muziek voltijd CROHO nr. 44739 Codarts, Hogeschool voor de Kunsten Rotterdams Conservatorium

Hobéon® Certificering BV november 2009 Auditteam: Drs. G.J. Stoltenborg Prof. H. Fourès Prof. P. Renshaw Prof. G. Caird F.H. Schlarmann Secretaris: G.C.Versluis

INHOUDSOPGAVE 1. 1.1. 1.2. 1.3. 1.4. 1.5. 1.5.1. 1.5.2. 1.5.3. 1.5.4. 1.5.5.

INLEIDING Functie van het rapport Bereik van de beoordeling Karakteristiek van de opleiding Visitatierapport ‘Conservatories in Transition’ - oktober 2004 Aanpak Beoordelingsprocedure en werkwijze Beslisregels Auditteam Deelnemers visitatie Programma visitatie 23, 24 en 25 april 2009

2.

BEVINDINGEN EN BEOORDELING Onderwerp 1: Doelstellingen Opleiding Facet 1.1. Domeinspecifieke Eisen Facet 1.2. Niveau Bachelor Facet 1.3. Oriëntatie HBO Onderwerp 2: Programma Facet 2.1. Eisen HBO Facet 2.2. Relatie tussen Doelstellingen en Inhoud Programma Facet 2.3. Samenhang Programma Facet 2.4. Studielast Facet 2.5. Instroom Facet 2.6. Duur Facet 2.7. Afstemming tussen Vormgeving en Inhoud Facet 2.8. Beoordeling en Toetsing Onderwerp 3: Inzet van Personeel Facet 3.1. Eisen HBO Facet 3.2. Kwantiteit Personeel Facet 3.3. Kwaliteit Personeel Onderwerp 4: Voorzieningen Facet 4.1. Materiële Voorzieningen Facet 4.2. Studiebegeleiding Onderwerp 5: Interne Kwaliteitszorg Facet 5.1. Evaluatie Resultaten Facet 5.2. Maatregelen tot Verbetering Facet 5.3. Betrekken van Medewerkers, Studenten, Alumni en Beroepenveld Onderwerp 6: Resultaten Facet 6.1. Gerealiseerd Niveau Facet 6.2. Onderwijsrendement Onderwerp 7: Bijzondere kwaliteits kenmerken Facet 7.3. Concretisering Facet 7.4. Onderscheidend Karakter

9 9 9 11 13 14 14 17 19 21 23 25 26 28 30 30 32 34 36 36 39 41 41 43 45 47 47 49 51 51 53

3. 3.1. 3.2.

SAMENVATTEND OORDEEL Oordeelschema HBO bachelor opleiding Muziek voltijd Integraal oordeel/ advies aan NVAO

55 55 56

Bijlage I: Curricula Vitae auditoren en onafhankelijkheidsverklaringen auditoren Bijlage II: Programma visitatie 23, 24 en 25 april 2009

1 1 1 1 3 4 4 6 7 8 8

1.

INLEIDING

1.1.

Functie van het rapport

Het onderhavige rapport bevat het advies aan de NVAO dat door Hobéon Certificering als Visiterende en Beoordelende Instantie is opgesteld ten behoeve van de accreditatie van de in paragraaf 1.2 genoemde hbo-bacheloropleiding.

1.2.

Bereik van de beoordeling

1.2.1. De Hogeschool Codarts, in casu het Rotterdams Conservatorium, verzorgt de hbobacheloropleidingen Muziek en Docent Muziek. Daarnaast verzorgt het conservatorium de masteropleidingen Muziek en Kunsteducatie. Codarts biedt ook de hbo-bacheloropleidingen Dans en Docent Dans en de hbo-masteropleidingen ‘Dance Unlimited’ (Choreografie) en Danstherapie aan, verzorgd door de Rotterdamse Dansacademie en de hbo-opleiding Circus Arts. Naast bovengenoemde bachelor en masteropleidingen is ook de Havo voor Muziek en Dans verbonden aan Codarts. Het onderhavige rapport heeft betrekking op de bacheloropleiding: Muziek, voltijd crohonummer 44739 De basis voor het onderzoek van Hobéon Certificering werd gevormd door de Management Review van de opleiding.

1.3.

Karakteristiek van de opleiding

1.3.1. Vanaf 2004 heeft Codarts de opleiding Muziek ondergebracht in vijf academies, te weten de Rotterdam Pop Academy, Rotterdam World Music Academy, de Muziektheateracademie, Rotterdam Jazz Academy en Rotterdam Classical Music Academy. De academieleiding is eindverantwoordelijk voor het reilen en zeilen van de eigen academie binnen de daartoe vastgestelde kaders. Het ligt in de bedoeling dat in de nabije toekomst ook de opleiding Docent Muziek wordt omgezet in een academiestructuur. De artistieke managers en de onderwijsmanagers van de vijf Muziek academies en de managers van de opleiding Docent Muziek hebben zeer frequent afstemmingsoverleg met elkaar. In deze overleggen wordt ook gesproken over de mogelijkheden van cross-overs en gezamenlijke projecten. De Rotterdam Classical Music Academy is de grootste van de academies met in totaal 327 studenten in de bachelor, master en Havo voor Muziek en Dans. De Muziektheateracademie is de kleinste met 67 studenten. De Rotterdam Classical Music Academy, de Rotterdam Jazz Academy en de opleiding Docent Muziek zijn ondergebracht in het hoofdgebouw van Codarts op het Kruisplein. De Rotterdam Pop Academy, de Muziektheateracademie en de Rotterdam World Music Academy worden op drie andere locaties in de stad aangeboden. 1.3.2. Studenten die beschikken over een havo, vwo of mbo 4 diploma of een (buitenlands) getuigschrift van gelijkwaardig niveau kunnen in principe worden toegelaten tot het Rotterdams Conservatorium. Tegelijkertijd hanteert Codarts het uitgangspunt dat er veel verborgen talent zit bij leerlingen die niet over de vereiste formele diploma’s beschikken. Codarts ziet het als haar maatschappelijke taak om ook voor deze leerlingen de opleiding toegankelijk te maken. Daarom krijgen studenten die niet voldoen aan de opleidingseisen ((v)mbo en 21+) de mogelijkheid een test te doen bij het Adviesbureau voor Onderwijs en Beroep (AOB). Deze test is speciaal ontwikkeld voor het kunstvakonderwijs. Voor alle instromende studenten geldt dat zij voldoende vaardig moeten zijn in de Engelse taal. Om daadwerkelijk te worden toegelaten moeten alle studenten auditie doen voor een toelatingscommissie. Per academie en instrument zijn specifieke toelatingscriteria vastgelegd.

©Hobéon® Certificering Adviesrapport Accreditatie hbo-bacheloropleiding Muziek, Codarts Hogeschool voor de Kunsten/Rotterdams Conservatorium  1

1.3.3. Veel studenten kiezen voor een studie aan het Conservatorium van Rotterdam vanwege de docenten die er lesgeven en de netwerken die ze hebben, vanwege de ‘open mind’ waarmee het conservatorium in de (muziek)wereld staat, vanwege de aandacht in het programma voor diversiteit en cross-over projecten, vanwege de vele mogelijkheden om al tijdens de studie te participeren in interessante projecten en vanwege de sfeer in het conservatorium. De studenten zijn zeer tevreden over hun opleiding. 1.3.4. Een zeer belangrijke karakteristiek en bijzonder kenmerk van het Conservatorium van Rotterdam is diversiteit. Al in de tweede helft van de 20e eeuw bood dit conservatorium als eerste in Nederland een studierichting ‘Jazz’ aan. (1978). Daarop volgde in 1990 de oprichting van de unieke studierichting ‘Wereldmuziek’ met opleidingen in niet-westerse muziekgenres als Argentijnse tango, Flamenco, Indiase Muziek, Turkse Muziek en Latin/Latin Jazz/Braziliaanse Muziek. Het aanbieden van studierichtingen voor Pop en Muziektheater volgde spoedig daarna. Het Conservatorium van Rotterdam vindt het van essentieel belang de diversiteit die zij nu ‘in huis heeft’ te benutten in de brede opleiding die zij haar studenten wil bieden. Dit gebeurt o.a. door in het programma van de bacheloropleidingen Muziek en Docent Muziek alle studenten via jaarlijkse cross-over projecten kennis te laten maken met deze diversiteit en door studenten te stimuleren op vrije podia op diverse locaties in Rotterdam en daarbuiten met elkaar samen te spelen. Met deze aandacht voor internationale muzikale diversiteit onderscheidt het Conservatorium van Rotterdam zich van andere (internationale) conservatoria en instellingen. 1.3.5. De student, die studeert aan het Rotterdams Conservatorium wordt opgeleid voor een zeer dynamisch veelzijdig beroepenveld en wordt vanaf het begin van de studie al met de samenleving in contact gebracht. 1.3.6. Elk curriculum van elke academie is opgebouwd op vijf pijlers, die ook in hoofdlijnen de eisen van de beroepspraktijk weerspiegelen, te weten: vakmatigheid op muzikaal gebied; diversiteit (openheid naar andere genres); avontuurlijkheid; vorming van muzikale persoonlijkheid; marktgerichtheid. 1.3.7. Met de inzet van de docenten zorgt de opleiding er voor dat de verbinding met de beroepspraktijk goed wordt geborgd en het programma actueel is. Het merendeel van de docenten die lesgeven aan het Rotterdams Conservatorium is afkomstig uit de beroepspraktijk en/of daarin nog werkzaam. Ook hebben zij een breed netwerk in het (inter)nationale werkveld. Tevens trekt het conservatorium veel gastdocenten aan voor gastlessen, workshops en masterclasses. 1.3.8. Het Conservatorium heeft regelmatig contact over nieuwe ontwikkelingen met belangrijke actoren in de muziekwereld zoals de Raad voor Cultuur, Muziekcentrum Nederland, Pop en Jazz Platform (AEC), Rotterdams directeurenoverleg en Netwerk Muziek. De opleiding neemt deze gesignaleerde ontwikkelingen mee bij de inrichting van het curriculum. Zo is uit de gesprekken met het werkveld gebleken dat een ondernemende houding wordt gevraagd. De academies spelen hierop in door aandacht te besteden aan creatief ondernemerschap en onderzoeksvaardigheden. In dat kader doen alle studenten in het laatste studiejaar onderzoek naar een aan muziek gerelateerd onderwerp en schrijven daarover een onderzoeksverslag. Ondernemerschap komt o.a. aan bod in de module ‘Beroep en Beleid’, in de verplichte cursus ‘Cultureel OnderneMen (COM)’ voor musici, waarin aandacht is voor de ‘musicus/docent als ondernemer’ en in de projectweken. 1.3.9. Om in te kunnen spelen op de individuele behoeften van de student en tegemoet te komen aan veranderende eisen die het werkveld stelt, hanteert Codarts sinds 2006 een major-minor structuur. Er zijn een aantal hogeschool overstijgende minoren ontwikkeld zoals projectmanagement en podiumpresentatie. Studenten van de opleiding Muziek kunnen kiezen voor de minor MuziekEducatie. Ook innovaties binnen het vakgebied krijgen binnen de minoren een plek. Daarnaast kunnen studenten zelf met wensen komen.


Voor een student klassiek viool bijvoorbeeld die in een hardrockensemble wil spelen of een student klassiek zang, die improvisatie jazz wil beoefenen, wordt een apart minorprogramma samengesteld. Studenten bespreken hun wensen met betrekking tot de minor met hun mentor. 1.3.10. Codarts trekt ook lectoren aan die (samen met docenten en studenten) onderzoek doen in de zogenoemde gezondheidslijn en de maatschappelijke lijn. Elke vier jaar krijgt een ander en/of opvolgend onderzoeksgebied de aandacht. De lectoren hebben telkens een aanstelling van 0,5 fte. Zo was er een lectoraat ‘Wereldmuziek’, waarvan de lector in samenwerking met de Universiteit van Amsterdam en enkele internationale wetenschappelijke instituten een aantal muzikale tradities heeft beschreven en materiaal heeft ontwikkeld dat wereldwijd bij onderwijs gebruikt wordt. Ook de verplichte module ‘Muziek Wereldwijd’ en het verbeterde curriculum voor het uitstroomprofiel Turkse Muziek zijn een resultaat van dit lectoraat. Dit lectoraat is opgevolgd door een lectoraat ‘Community Arts’, waarin o.a. een masterprogramma is ontwikkeld met als onderwerp wat een kunstenaar moet weten en kunnen om succesvol te zijn in communities. Studenten van de opleiding Docent Dans, Circus Arts, Muziektheater en Docent Muziek hebben actief deelgenomen aan dit lectoraat. Het lectoraat ‘Excellence and Well being in the Performance Arts’ is gestart bij de Dansacademie en is uitgebouwd naar een Gezondheidsplatform Codarts, waar alle studenten van de hogeschool terecht kunnen. Sinds april 2009 is er nieuw lectoraat gestart onder de naam ‘Sustainable Performance’ waarbinnen onderzocht zal worden welke competenties nodig zijn om naast een helder bewustzijn van het lichaam ook een sterke geest te ontwikkelen zodat de kunstenaar telkens opnieuw de juiste weg weet te bewandelen om topprestaties te leveren. In samenwerking met de gemeente Rotterdam is een lectoraat ‘Grootstedelijke Educatie’ in voorbereiding. Met dit lectoraat zal de expertise op het terrein van het (Rotterdamse) grootstedelijk werkveld en de (nieuwe) eisen die dat werkveld stelt aan de afgestudeerde student, toenemen. Daarnaast heeft Codarts regelmatig contact met de Doctoraatsopleiding in de Kunsten ‘Docartes’ en het Orpheus Instituut voor Advanced studies and research in Music in Gent en het Instituut voor Onderzoek in de Kunsten (IvOK) in Leuven voor de opzet van artistiek onderzoek en met de Universiteit Leiden voor promotietrajecten van docenten. 1.3.11. Het Rotterdams Conservatorium heeft een bijzonder kenmerk aangevraagd voor de opleiding bachelor Muziek, te weten de Rotterdam World Music Academy. Deze academie biedt als enige plek in Europa en, op Los Angeles na, in de wereld, studenten de gelegenheid om een volwaardige bachelor opleiding in een niet-westerse muziektraditie te volgen. Hierdoor levert de opleiding Muziek een belangrijke bijdrage aan het multiculturele grootstedelijke, regionale en internationale muziekleven. De Rotterdam World Music Academy verbreedt ook de horizon van alle andere conservatorium studenten door verplichte deelname aan de verbrede muziekgeschiedenis lessen, aan de verschillende wereldmuziekensembles en aan jaarlijkse cross-over projecten. Tevens zorgen de afgestudeerden van de Rotterdam World Music Academy ervoor dat Rotterdamse kinderen en kinderen elders in het land op een hoog niveau muziekonderwijs kunnen volgen in niet-westerse muziektradities. Het auditteam is op grond van bovenstaande van mening, dat het Rotterdams Conservatorium dit bijzondere kenmerk toegekend moet krijgen. Het conservatorium onderscheidt zich hiermee duidelijk van alle andere vergelijkbare opleidingen in het Nederlandse hoger onderwijs.(Zie voor verdere onderbouwing o.a. onderwerp 7)

1.4.

Visitatierapport ‘Conservatories in Transition’ - oktober 2004

1.4.1. In 2001 vond de visitatie plaats van de conservatoria in Nederland. Tijdens deze visitatie en uit de rapportage op basis daarvan bleek, dat de visitatiecommissie niet voldoende was ingegaan op de artistieke kwaliteit van de opleidingen. Het visitatierapport focuste primair op de onderwerpen ‘onderwijs’ en ‘organisatie’. De Inspectie Hoger Onderwijs concludeerde dat een aanvullend onderzoek noodzakelijk was om de informatie te verkrijgen die het mogelijk maakte over te gaan tot uiteindelijke oordeelsvorming over de kwaliteit van de opleidingen. De na-visitatie van de conservatoria heeft in 2004 plaatsgevonden met een andere commissie.


Deze commissie kreeg de schriftelijke opdracht mee te rapporteren over hetgeen de conservatoria hadden gedaan met betrekking tot de in 2001 gesignaleerde knelpunten. In een stand van zaken notitie hebben de conservatoria een beschrijving gegeven van de verbetermaatregelen, het doel van de opleiding, hoe dat doel wordt bereikt, hoe de hogeschool de kwaliteit van de opleiding bewaakt en hoe zij zicht houdt op de beoogde eindkwalificaties. 1.4.2. De visitatiecommissie van 2004 constateerde dat Codarts voldoende verbeteringen had aangebracht met de implementatie van maatregelen die de commissie uit 2001 had genoemd. De organisatiestructuur bij het Conservatorium was verhelderd door de aanstelling van een directeur, er was een adequaat management systeem opgezet, communicatie met de studenten was ondergebracht in een eigenstandig bureau ‘Communicatie en Public Relations’, er was een bureau Research and Development ingesteld om tegemoet te komen aan de eisen met betrekking tot de explicitering van de eindtermen, toetsvormen, beoordelingscriteria en samenhang in het curriculum en herijking van het vigerende kwaliteitszorgsysteem. De visitatiecommissie kwam in haar rapport ‘Conservatories in Transition’ voor het Rotterdams Conservatorium tot de volgende aanbevelingen: versterk de samenhang tussen visie, artistiek concept en actuele ontwikkelingen in de beroepspraktijk; geef in de breedte van het aanbod beter aan wat genre specifiek is en verbeter de artistieke consistentie tussen de verschillende afdelingen; ontwikkel een visie op onderzoek; versnel de invoering van de kwaliteitszorgcyclus; formuleer een sterke agenda voor samenwerking met andere instituten. 1.4.3. Het Rotterdams Conservatorium heeft op basis van het boven genoemde rapport verbetermaatregelen genomen. Op basis van een uitgebreid onderzoek van Rob Overman naar het conservatorium van de 21e eeuw, is het Conservatorium overgegaan op het academie model, waarbij de academieleiding eindverantwoordelijk is voor het reilen en zeilen van de academie binnen de daartoe vastgestelde bestuurlijke kaders. Ook heeft Codarts een ‘Ontwikkelingsplan 2004 -2008’ vastgesteld, waarin zij o.a. een antwoord heeft gegeven op de aanbevelingen van de commissie en waarin zij haar ambities voor de komende jaren heeft vastgelegd. Om deze ambities te realiseren is een kwaliteitszorgmanager aangesteld. 1.4.4. Het auditteam heeft kennisgenomen van het 'Ontwikkelingsplan 2004-2008' en van de Management Review en de notitie ‘Uitvoering ontwikkelingsplan’, waarin Codarts voor de audit van april 2009 heeft beschreven wat de stand van zaken is met betrekking tot de voorgenomen verbetermaatregelen. In onderhavig adviesrapport vermeldt het auditteam bij de verschillende onderwerpen/facetten zijn bevindingen op bovengenoemde punten.

1.5.

Aanpak

1.5.1. Beoordelingsprocedure en werkwijze Bij de beoordeling van de betreffende opleiding is uitgegaan van het door de NVAO vastgestelde “Accreditatiekader bestaande opleidingen hoger onderwijs”. Daarin staan de onderwerpen en facetten vermeld waarop een VBI zich bij de beoordeling van een opleiding moet richten. Voorts zijn daarin opgenomen de criteria aan de hand waarvan een VBI moet bepalen of de basiskwaliteit van die opleiding als voldoende kan worden beoordeeld. Voorafgaand aan het accreditatieonderzoek heeft Hobéon Certificering de opleiding voorbereid op de audit door een inhoudelijke toelichting te geven op het NVAO-Accreditatiekader. Met betrekking tot het specifieke referentiekader van de betreffende opleiding geldt het volgende: De opleiding heeft zich voor wat betreft beroepsprofiel, opleidingscompetenties en doelstelling ten minste gebaseerd op het landelijk beroepsprofiel en de opleidingscompetenties zoals vastgesteld in het landelijk overleg tussen de betreffende opleidingen en het beroepenveld. (Zie onder facet 1.1.: “Domeinspecifieke Eisen”).


Het auditteam heeft dit opleidingsspecifieke referentiekader beoordeeld en vastgesteld dat het in voldoende mate gespecificeerd is en passend is voor een Muziekopleiding op hbo-niveau. Het auditteam heeft dit kader in zijn beoordeling betrokken. Zie voorts onder facet 1.1. De beoordelingsprocedure van Hobéon Certificering kent twee hoofdmomenten: Documentanalyse Het gaat hier om een analyse en beoordeling van door de hbo-bacheloropleiding aangeleverde schriftelijke informatie: Management Review – MR; Studiegids; Onderwijs- en Examen Reglement – OER; Visitatierapport ‘Conservatories in Transition’- oktober 2004 (zie ook § 1.4); Onderliggende documentatie betrekking hebbend op bijvoorbeeld: strategische keuzen en de positie in de markt, interne organisatie, de (systematiek van) interne kwaliteitszorg en de daarmee samenhangende interne managementrapportages en verbetermaatregelen, ontwikkelingen in het beroepenveld, beroeps- en opleidingsprofielen, (validatie) eindkwalificaties, curricula en de interne en externe evaluatie daarvan, werkvormen, toetsing en beoordeling, kwantitatief en kwalitatief personeelsbeleid, internationalisering, instroombeleid, studiebegeleiding, onderwijsrendement. Op basis van de door de opleiding aangeleverde documentatie, heeft het auditteam zich een beeld kunnen vormen van de primaire en secundaire processen van de opleiding. Het auditteam heeft dit beeld getoetst aan zaken als: ambitieniveau, toekomstgerichtheid, innovatief vermogen, kwaliteitsbewaking via interne en externe evaluatie, arbeidsmarktrelevantie, resultaatgerichtheid, continuïteit, studenten- en docentenbelangen. Voorafgaand aan de visitatie (zie hieronder) werd het management van de betreffende opleiding op de hoogte gesteld van de voorlopige bevindingen van het auditteam op basis van zijn documentanalyse. Audit De audit was gericht op een actieve ‘controle’ door middel van een visitatie1, uitgevoerd door een auditteam waarvan deel uitmaakten drie externe onafhankelijke deskundigen op het gebied van Muziek, één student, één lead auditor, één auditor ‘onderwijs’ tevens secretaris vanuit Hobéon Certificering. Onder ‘controle’ moet hier worden verstaan, dat het auditteam op verschillende niveaus (management, coördinatie, examencommissie, docenten, studenten, staf) heeft getoetst (i) of de in de documentatie beschreven beleidsvoornemens en de daaraan gerelateerde uitvoeringsprocessen zijn geïmplementeerd en (ii) of de overige in de documentatie vervatte informatie verifieerbaar is. Deze verificatie door het auditteam geschiedde enerzijds door, zoals hierboven reeds is aangegeven, meerdere malen hetzelfde onderwerp met verschillende geledingen te bespreken en anderzijds aan de hand van additionele documentatie en -daar waar het de huisvesting en de materiële voorzieningen betreft- ook door eigen waarneming. 1

Visitatie heeft op 23, 24 en 25 april 2009 plaatsgevonden.


De

additionele, tijdens de visitatie geraadpleegde, documentatie behelsde ondermeer: overzichten van de samenstelling van de werkveld-gremia waarmee de opleiding overleg voert; verslagen van die bijeenkomsten met het werkveld; overzicht CV’s van (gast)docenten; netwerkoverzicht docenten; verslagen van de functioneringsgesprekken met docenten; verslagen van docentevaluaties; detailbeschrijving van modules, cases en de daaraan gekoppelde opdrachten; opnamen op dvd van muziek/muziektheater uitvoeringen van studenten; onderzoeksverslagen van 4e jaars studenten.

Op 25 april 2009 heeft het auditteam tevens de uitvoering van de vijf finalisten van de ‘Prix du Port 2009’ in het Nieuwe Luxor in Rotterdam bijgewoond. Aldus had het auditteam voldoende instrumenten om zich op gedetailleerd niveau op de hoogte te stellen van inhoud, opzet, uitvoering en resultaten van het opleidingsprogramma en van de daarmee samenhangende personele, organisatorische, materiële en ruimtelijke voorzieningen. Het auditteam heeft op deze wijze alle in het NVAO-Accreditatiekader vermelde facetten beoordeeld, op basis waarvan een samenvattend oordeel per onderwerp werd gegeven. Een en ander werd vastgelegd in een conceptrapport dat aan de opleiding werd voorgelegd voor een toets op eventuele feitelijke onjuistheden. Het voorliggend rapport is de weergave van het oordeel van het auditteam met daarbij de gronden waarop dat oordeel is gebaseerd.

1.5.2. Beslisregels Volgens de NVAO-Beslisregels Accreditatie kan een onderwerp slechts ‘onvoldoende’ of ‘voldoende’ scoren. Een facet kan evenwel, volgens diezelfde regels, ‘onvoldoende’, ‘voldoende’, ‘goed’ of ‘excellent’ scoren. Met dit als uitgangspunt, heeft Hobéon onderstaande beslisregels toegepast. Onderwerp A. Een onderwerp scoort ‘voldoende’, indien alle facetten van dat onderwerp ten minste ‘voldoende’ hebben gescoord of indien één facet van dat onderwerp ‘onvoldoende’ en de overige ten minste ‘voldoende’ hebben gescoord, mits een acceptabel verbeterplan beschikbaar is voor het facet met de score ‘onvoldoende’. B. Een onderwerp scoort ‘onvoldoende’, indien één facet van dat onderwerp ‘onvoldoende’ heeft gescoord en voor dit facet geen acceptabel verbeterplan beschikbaar is. C. Een onderwerp scoort ‘onvoldoende’, indien meer dan één facet van dat onderwerp ‘onvoldoende’ heeft gescoord, ongeacht of er voor die facetten acceptabele verbeterplannen zijn. Facet D. Binnen de beoordeling van een facet is ruimte voor een eigen afweging van het auditteam: uitvoering/praktijk weegt zwaarder dan beleid/theorie: beter een goed functionerende regeling die slecht is opgeschreven, dan omgekeerd; primaire processen wegen zwaarder dan secundaire.


Extra aantekening E. Indien voor een onderwerp een hogere score dan ‘voldoende’ gerechtvaardigd is, wordt dat als ‘extra aantekening’ vermeld en wel met inachtneming van onderstaande regels: een onderwerp krijgt de extra aantekening ‘goed’, indien alle facetten van dat onderwerp ‘goed’ hebben gescoord of indien één facet van dat onderwerp ‘voldoende’ en de overige facetten ‘goed’ of ‘excellent’ hebben gescoord;2 een onderwerp krijgt de extra aantekening ‘excellent’, indien alle facetten van dat onderwerp ‘excellent’ hebben gescoord of indien één facet van dat onderwerp ‘goed’ en de overige facetten ‘excellent’ hebben gescoord; een onderwerp krijgt geen extra aantekening, indien één van de facetten van dat onderwerp ‘onvoldoende’ heeft gescoord.

1.5.3. Auditteam Het auditteam was als volgt samengesteld: Voorzitter: Leden:

Secretaris:

Drs. G.J. Stoltenborg Prof. H. Fourès Prof. P. Renshaw Prof. G. Caird F.H. Schlarmann G.C. Versluis

Bij het samenstellen van het auditteam heeft Hobéon Certificering er zorg voor gedragen, dat de voor de beoordeling van de opleiding Muziek noodzakelijke expertise aanwezig is. Expertise met betrekking tot de onderwijskundige aspecten (i.c. het primaire proces, de ondersteunende processen en de organisatorische context) en expertise met betrekking tot de inhoudelijke aspecten (i.c. het programma in relatie tot het specifieke domein). De heer Stoltenborg is lead auditor en heeft inmiddels een groot aantal audits in het kader van accreditatie geleid binnen verschillende domeinen. De vak- en werkvelddeskundigen Renshaw, Caird en Fourès hebben zich in hun beoordeling met name gericht op de kwaliteit, actualiteit en relevantie van (i) het richtinggevend domeinspecifieke kader, (ii) de eindkwalificaties, (iii) de programma-inhoud en (iv) de interactie tussen opleiding en werkveld. Bovendien hebben zij de kwaliteit van het personeel en het gerealiseerde niveau beoordeeld. De heren Renshaw, Caird en Fourès hebben op grond van hun ervaring in hun vorige en huidige functie een aanmerkelijke ervaring opgebouwd die hem in staat stelt de programmaopbouw, het onderwijsproces en de organisatorische context waarbinnen de uitvoering plaatsvindt, te beoordelen in het perspectief van de eisen die aan hbo-opleidingen gesteld worden. Door hun positie in het werkveld hebben zij tevens een goed zicht op de eisen die vanuit de verschillende deelgebieden in het werkveld gesteld worden aan professionele musici op hbo-niveau. De heer Renshaw was o.a. directeur van de Yehudi Menuhin School en hoofd Research and Development aan de Guidhall School of Music and Drama. Sinds zijn pensionering is hij consultant op het gebied van kunst en educatie in Engeland en daarbuiten. De heer Caird is sinds 1993 directeur van Birmingham Conservatoire en sinds 2006 ook van de Birmingham School of Acting. Caird was vele jaren hoofdvakdocent hobo. Als freelance hoboïst is hij nog steeds actief als solist, in ensembles voor kamermuziek en orkesten. De heer Fourès is sinds 2000 directeur van het Conservatorium van Lyon. Tevens is hij artistiek co-directeur van l’académie franco-allemande OPUS XXI de musique de chambre, dévolue au repertoire contemporain. Daarnaast is hij nog steeds actief als componist. 2

Het NVAO-Accreditatiekader onderscheidt bij onderwerp 2 (“Programma”) acht facetten. Eén ervan betreft de duur van de opleiding. Het daarbij vermelde criterium (240 ECTS) is evenwel geen (kwaliteits)criterium, maar een formele vereiste waaraan het programma van een opleiding a priori moet voldoen, wil zij überhaupt in aanmerking kunnen komen voor een HBO Bachelor accreditatie. ‘Duur’ is derhalve van een andere orde dan -bijvoorbeeld‘Kwaliteit Personeel’ of ‘Onderwijsrendement’. Bij de beslissing of het onderwerp “Programma” een extra aantekening ‘goed’ dan wel ‘excellent’ verdient, wordt het facet ‘Duur’ dan ook buiten beschouwing gelaten.


Mevrouw Versluis heeft zich als deskundige ‘onderwijs’ vooral gericht op de kwaliteit van de processen die direct en indirect de uitvoering van het programma raken. Zij heeft in haar vorige en huidige functie ervaring opgebouwd die haar in staat stelt de programmaopbouw, het onderwijsproces en de organisatorische context waarbinnen de uitvoering plaatsvindt te beoordelen in het perspectief van de eisen die aan hbo-opleidingen gesteld worden. De heer Schlarmann behaalde in 2007 zijn hbo bachelordiploma Muziek (Jazz, hoofdvak drums) aan het Conservatorium van Amsterdam en volgt op dit moment aan dit zelfde conservatorium de masteropleiding Muziek (Jazz). Vanaf 2007 studeert hij tevens International Arts Management, een master opleiding aan het CIAM (Centrum for International Arts Management) in Keulen. Voor de curricula vitae: zie Bijlage I.

1.5.4. Deelnemers visitatie Het auditteam heeft tijdens de visitatie gesprekken gevoerd met vertegenwoordigers vanuit de verschillende geledingen van de opleiding: management, coördinatoren, docenten, studenten en staf. Voor een volledig overzicht van de deelnemers aan de visitatie: zie Bijlage II.

1.5.5. Programma visitatie 23, 24 en 25 april 2009 Zie Bijlage II.


2.

BEVINDINGEN EN BEOORDELING

Onderwerp 1: Doelstellingen Opleiding Dit onderwerp kent drie facetten: 1. domeinspecifieke eisen; 2. niveau bachelor; 3. oriëntatie HBO.

Facet 1.1. Domeinspecifieke Eisen Criterium Het facet ‘Domeinspecifieke Eisen’ is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAO-criterium: Sluiten de eindkwalificaties van de opleiding aan bij de eisen die door (buitenlandse) vakgenoten en de beroepspraktijk gesteld worden aan een opleiding in het betreffende domein (vakgebied/discipline en/of beroepspraktijk)? Bevindingen 1.1.1. Het auditteam heeft geconstateerd, dat de eindkwalificaties van de opleiding Muziek van Codarts/ het Conservatorium van Rotterdam voldoende aansluiten bij de eisen die door (buitenlandse) vakgenoten en de beroepspraktijk gesteld worden. In 2002 is er op landelijk niveau door het netwerk Muziek een opleidingsprofiel opgesteld met daarin opgenomen de volgende competenties: visie/creativiteit; communicatie; samenwerking; ambacht; analytisch vermogen; omgevingsgerichtheid; ondernemerschap; innovatie; methodisch handelen; didactiek. Uitgangspunt voor het opleidingsprofiel waren de beroepsprofielen en startkwalificaties Muziek. Deze zijn in 1999 door de projectorganisatie Kunstvakonderwijs opgesteld en vastgelegd in het rapport 'Beroep Kunstenaar'. Het opleidingsprofiel is ter validatie voorgelegd aan een representatieve vertegenwoordiging uit de beroepspraktijk. Voor een optimale voorbereiding op de toekomstige mogelijkheden van het beroep besteedt de opleiding vanaf 2004 meer aandacht aan het verwerven van vaardigheden op het gebied van creatief ondernemerschap, onderzoeksvaardigheden en reflectie. 1.1.2. De opleiding Muziek heeft regelmatig contact met (internationale) vakgenoten. Het conservatorium participeert op nationaal niveau in een geformaliseerd overleg van Nederlandse Conservatoria, het Netwerk Muziek. In dit overleg, dat ten minste zes keer per jaar plaatsvindt, worden de landelijke overeengekomen kwalificaties/ set van competenties getoetst aan de ontwikkelingen van de beroepspraktijk. In 2007 is besloten de huidige profielen te evalueren en deze in 2010 op basis van de evaluaties aan te passen. Op deze wijze zorgt het Conservatorium van Rotterdam er samen met de andere Conservatoria in Nederland voor dat de competenties actueel blijven. De opleiding participeert op internationaal niveau in de Association Européene des Conservoires, Académies des Musiques et Musikhochschulen (AEC). Het conservatorium neemt deel aan het jaarlijkse congres in november. Het primaire doel van dit overleg is de harmonisering van het hoger onderwijs en het bereiken van consensus over het vereiste niveau. 1.1.3. De opleiding Muziek onderhoudt op verschillende wijzen contact met het professionele beroepenveld. De Muziek beroepspraktijk is zeer gevarieerd en heel dynamisch. In 2004 heeft het Rotterdams Conservatorium, uitgaande van de vraagstelling hoe de studenten het beste toegerust kunnen worden op deze dynamische beroepspraktijk, een beleidsvisie ontwikkeld om een optimale wisselwerking met de beroepspraktijk te realiseren.


Daarbij is het Conservatorium in overleg met het beroepenveld uitgegaan van een variëteit aan beroepsrollen die de afgestudeerden daar moeten kunnen vervullen. Vierjaarlijks vinden er werkveldconsulaties plaats, onder professionals uit het veld. Daarvan zijn verslagen gemaakt. Daarnaast zijn nagenoeg alle docenten die verbonden zijn aan de verschillende academies ook werkzaam in het professionele veld. Daardoor zijn zij goed op de hoogte van de eisen die er gesteld worden aan beginnende beroepsbeoefenaren. Het auditteam is op grond van bovenstaande van mening, dat het Conservatorium van Rotterdam voldoende zorgt, dat de opleiding aansluit bij de actuele eisen die het veld stelt aan de competenties en te vervullen beroepsrollen. 1.1.4. De opleiding Muziek van het Conservatorium van Rotterdam leidt haar studenten op voor een internationale muziekpraktijk. Het werkveld van de afgestudeerden beperkt zich niet tot Nederland. Zoals al onder 1.1.2. is vermeld heeft het conservatorium regelmatig contact met andere internationale conservatoria over de vereisten. In de programma’s van de verschillende academies is veel aandacht voor internationale aspecten en in de Rotterdam World Music Academy draait uiteraard nagenoeg alles om internationale en multiculturele aspecten. (Zie ook onderwerp 2 ‘Programma’.) Ook worden er in alle academies regelmatig buitenlandse gastdocenten aangetrokken. Daarmee zorgt de opleiding er voldoende voor, dat studenten die competenties kunnen verwerven die ze nodig hebben om in het internationale en/of multiculturele werkveld te kunnen functioneren. 1.1.5. Uit het studenttevredenheidsonderzoek 2008 (STO 2008) blijkt dat 80% van de studenten Muziek vindt dat de opleiding hen voldoende voorbereidt op het toekomstige beroep. De Kunstenmonitor 2007 laat zien dat de geïnterviewden een positief antwoord geven op de vraag of de opleiding hen een goede start biedt op de arbeidsmarkt. 83 % van de ondervraagde alumni in 2007 is werkzaam binnen het eigen vakgebied. In 2006 was dat 64%. Oordeel: voldoende Het auditteam kwalificeert dit facet voor de opleiding als voldoende en wel op grond van de volgende observaties: De eindkwalificaties van de opleiding Muziek sluiten aan bij de eisen die door (buitenlandse) vakgenoten en de beroepspraktijk worden gesteld. De opleiding legt daarbij eigen accenten door extra aandacht voor creatief ondernemerschap, onderzoek en reflectie. De opleiding zorgt er voldoende voor dat studenten die competenties kunnen verwerven die nodig zijn om in een internationale en/of multiculturele context te kunnen functioneren. De opleiding heeft regelmatig contact met (internationale) vakgenoten en met het professionele werkveld over de vereisten. Studenten zijn tevreden over de voorbereiding op het toekomstig beroep en de alumni melden dat de opleiding hen een goede start op de arbeidsmarkt heeft geboden.


Facet 1.2. Niveau Bachelor Criterium Het facet ‘Niveau Bachelor’ is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAO-criterium: Sluiten de eindkwalificaties van de opleiding aan bij algemene, internationaal geaccepteerde beschrijvingen van de kwalificaties van een Bachelor? Bevindingen 1.2.1. De Nederlandse Conservatoria hebben de internationaal geaccepteerde beschrijvingen van de kwalificaties van een bachelor (de Dublin Descriptoren) vertaald in zogenaamde ‘learning outcomes’ of eindkwalificaties. Deze zijn samen met de generieke HBO-kwalificaties, die voor het hele hoger beroepsonderwijs gelden, richtinggevend geweest voor de inrichting en voor het niveau van de bacheloropleidingen. In een matrix heeft de opleiding Muziek van het Conservatorium van Rotterdam vervolgens vastgelegd in welke modulen aan welke van de tien eindkwalificaties wordt gewerkt. (Zie daarover verder onder 2.2.) 1.2.2. De opleiding heeft op hoofdpunten beschreven hoe de eindkwalificaties en de Dublin Descriptoren bij elkaar aansluiten: Kennis en inzicht De afgestudeerde dient te beschikken over vaardigheden, kennis en muzikaal inzicht. Hij3 beschikt over: kennis van de relevante muziekliteratuur; kennis van de historische en stilistische inbedding daarvan; voldoende vakkennis, inzicht en ervaring om de eigen artistieke prestaties kritisch te beschouwen en op basis daarvan de kwaliteit permanent te evalueren en deze verder te ontwikkelen; een beroepshouding om te reflecteren op de verworvenheden van het eigen vakgebied en daarmee te experimenteren. kennis van overdracht, pedagogiek en (muziek)didactiek (alleen voor studenten die kiezen voor de minor ‘MuziekEducatie) Toepassen kennis en inzicht Het toepassen van kennis en inzicht vindt plaats door analyse van auditief en/of genoteerd aangeboden muziek op basis van inzicht in ritmische, melodische en harmonische structuren en vormen. Deze analyse is belangrijk voor interpretatie en uitvoering. De student wendt voor de uitvoering de nodige muzikale instrumentaal/vocale competenties aan. In het muziekvakonderwijs staat toepassingsgerichtheid centraal. De theoretische onderwijsmodulen in het muziekvakonderwijs staan in dienst van de muziekpraktijk. De toepassing van kennis en inzicht veronderstelt de ontwikkeling van de volgende vaardigheden: Oordeelsvorming In de eerste studiejaren staat het verzamelen en toepassen van kennis en inzicht centraal. In de hogere studiejaren speelt oordeelsvorming als onderdeel van het ontwikkelen van een eigen visie op muziek een steeds belangrijkere rol in de ontwikkeling van de student. De afgestudeerde is in staat realistische doelen te stellen, te plannen en planmatig te werken en is in staat te reflecteren op zijn handelen. Communicatie De afgestudeerde presenteert zich aan de wereld als een unieke muzikale persoonlijkheid, is artistiek gedreven, is in staat om eigen opvattingen en overtuigingen te verwerven en die te communiceren in de beroepspraktijk, bezit een eigen muzikaal voorstellingsvermogen en hanteert dit in praktijksituaties. Muziek is een vorm van communicatie. Het communiceren van de artistieke visie aan een publiek is een van de kerntaken van de musicus. Ook de (non)verbale communicatie is daar een onderdeel van. 3

Daar waar in dit rapport gesproken wordt over hij, kan ook zij gelezen worden.


De musicus beschouwt het bereiken van nieuwe doelgroepen als een uitdaging. Leervaardigheden De afgestudeerde heeft leervaardigheden ontwikkeld waarmee hij tijdens zijn studie en in het beroepsleven dat daarop volgt in staat is om op doelmatige en doeltreffende wijze kennis te verwerven en toe te passen. Het leren reflecteren op de feedback van de hoofdvakdocent is een belangrijke vaardigheid. De afgestudeerde bezit verder een houding gericht op verdere ontwikkeling van het vakgebied en van de kunsten in het algemeen. Het Rotterdams Conservatorium heeft ervoor gekozen om in de opleidingen Muziek en Docent Muziek de basis te leggen voor onderzoeksvaardigheden. In de opleiding Muziek doen studenten tijdens het scriptieonderdeel desk research en raken vertrouwd met de correcte verwijzing naar bronnen en geraadpleegde literatuur. Voor hen die na hun bacheloropleiding één van de masteropleidingen van het Rotterdams Conservatorium gaan volgen, is dit onderdeel een belangrijke voorbereiding op hun ‘artistic research’. Oordeel: voldoende Het auditteam kwalificeert dit facet voor de opleiding als voldoende en wel op grond van de volgende observaties: Voor het opstellen van de eindkwalificaties voor de Nederlandse Conservatoria/ de opleiding Muziek zijn de Dublin Descriptoren en de generieke HBO kwalificaties leidend geweest. Hoe deze relatie is gelegd heeft de opleiding op hoofdpunten beschreven. De opleiding toont daarmee aan te voldoen aan het niveau Bachelor.


Facet 1.3. Oriëntatie HBO Criteria Het facet ‘Oriëntatie HBO’ is beoordeeld aan de hand van de volgende NVAO-criteria: Zijn de eindkwalificaties van de opleiding mede ontleend aan de door (of in samenspraak met) het relevante beroepenveld opgestelde beroepsprofielen en/of beroepscompetenties? Sluiten de eindkwalificaties van de opleiding aan bij het niveau van een beginnend beroepsbeoefenaar in een specifiek beroep of samenhangend spectrum van beroepen waarvoor de betreffende opleiding vereist of dienstig is? Bevindingen “Oriëntatie HBO” kent twee dimensies. Hoger onderwijs enerzijds, beroepsonderwijs anderzijds. 1.3.1. Hoger Onderwijs Zoals al onder 1.2 is vermeld zijn de Dublin Descriptoren en de generieke HBO kwalificaties leidend geweest voor het opstellen van de eindkwalificaties voor de Nederlandse Conservatoria/ de opleiding Muziek. Hoe deze relatie is gelegd heeft de opleiding op hoofdpunten verder uitgewerkt. 1.3.2. Beroepsonderwijs Zoals al onder 1.1 is beschreven baseert de opleiding zich op de tien landelijk vastgestelde en door het werkveld geaccepteerde eindkwalificaties. De opleiding heeft regelmatig contact met (internationale) vakgenoten en het professionele (internationale) werkveld over de vereisten. Uit onderzoek onder studenten blijkt dat ze tevreden zijn over de voorbereiding op het toekomstig beroep. Alumni zijn tevreden over de mogelijkheid die de opleiding hen heeft geboden om als beginnend beroepsbeoefenaar te starten op de arbeidsmarkt. 1.3.3. Voor het overige blijkt de ‘Oriëntatie HBO’ ook uit het programma van de opleiding. Zie daarvoor de bevindingen onder facet 2.1. Oordeel: voldoende Het auditteam kwalificeert dit facet voor de opleiding als voldoende en wel op grond van de volgende observaties: De eindkwalificaties zijn landelijk vastgesteld in samenspraak met het werkveld en voldoen aan het niveau Bachelor. De opleiding heeft regelmatig contact met vakgenoten en het professionele werkveld over de vereisten. De opleiding biedt voldoende mogelijkheden voor beginnende beroepsbeoefenaren op de arbeidsmarkt.

SAMENVATTEND OORDEEL “DOELSTELLINGEN OPLEIDING”: VOLDOENDE Het auditteam beoordeelt het Onderwerp ”Doelstellingen Opleiding” voor de opleiding als voldoende. De eindkwalificaties van de opleiding Muziek sluiten aan bij de eisen die door (buitenlandse) vakgenoten en de beroepspraktijk worden gesteld. De opleiding heeft hierover regelmatig contact met vakgenoten en professioneel werkveld. De opleiding zorgt er voldoende voor dat studenten die competenties kunnen verwerven die nodig zijn om in een internationale en/of multiculturele context te kunnen functioneren. De eindkwalificaties voldoen aan het niveau Bachelor zoals verwoord in de Dublin Descriptoren en de generieke HBO kwalificaties. De opleiding biedt voldoende mogelijkheden voor beginnende beroepsbeoefenaren op de arbeidsmarkt. Studenten en alumni zijn tevreden over wat hen binnen de opleiding wordt geleerd.


Onderwerp 2: Programma Dit onderwerp kent acht facetten: 1.eisen hbo; 2. relatie tussen doelstellingen en inhoud; 3. samenhang programma; 4. studielast; 5. instroom; 6. duur; 7. afstemming tussen vormgeving en inhoud; 8. beoordeling en toetsing.

Facet 2.1. Eisen HBO Criteria Het facet ‘Eisen HBO’ is beoordeeld aan de hand van de volgende NVAO-criteria: Vindt kennisontwikkeling van studenten plaats via vakliteratuur, aan de beroepspraktijk ontleend studiemateriaal en via interactie met de beroepspraktijk en/of (toegepast) onderzoek? Heeft het programma aantoonbare verbanden met actuele ontwikkelingen in het vakgebied / de discipline? Waarborgt het programma de ontwikkeling van beroepsvaardigheden en heeft het aantoonbare verbanden met de actuele beroepspraktijk? Bevindingen 2.1.1. Het auditteam heeft geconstateerd, dat de opleiding binnen het programma veel gebruik maakt van vakliteratuur en aan de beroepspraktijk ontwikkeld studiemateriaal. Het te bestuderen materiaal/repertoire op de literatuurlijst behoort tot de canon van internationale muziekliteratuur. Actualiteit van de literatuur wordt geborgd door het feit dat het merendeel van de docenten werkzaam is in de beroepspraktijk en daardoor goed op de hoogte is van nieuwe ontwikkelingen binnen de muziek. Tijdens de audit is ook een bezoek gebracht aan de Mediatheek van Codarts, waar een zeer uitgebreide collectie speelmateriaal (partituren, piano-uittreksels, bladmuziek per instrument), naslagwerken (biografieën, essays, vakliteratuur over muziekgeschiedenis e.d.) en veel audiovisueel materiaal aanwezig is. Studenten kunnen ook online bronnen raadplegen. Het auditteam vindt dit uitstekend. 2.1.2. Het is het auditteam gebleken dat de studenten veelvuldig de mogelijkheid krijgen tot interactie met de beroepspraktijk, waardoor zij kennis en vaardigheden kunnen opdoen. Voorbeelden hiervan zijn: studenten krijgen les van verschillende docenten, die werkzaam zijn in de beroepspraktijk, met ieder hun eigen ervaringen. Daarmee verbreden zij voor studenten het zicht op de beroepspraktijk; de academies trekken regelmatig (internationale) gastdocenten voor lessen, workshops en masterclasses aan; tijdens studentprojecten zijn studenten betrokken bij bijvoorbeeld concertseries in de Doelen met o.a. het Codarts Kamerkoor en het Codarts Symphony Orchestra, festivals als het North Sea Jazz Festival en Jazz International, musicals, het Kamermuziekfestival, het Dunya Festival. Ook vinden er geregeld jam sessions plaats in o.a. het Wereld Muziek en Dans Centrum (WMDC) waar studenten van alle academies zich voor kunnen aanmelden. Daarnaast zijn veel studenten ook op eigen initiatief werkzaam in de beroepspraktijk; studenten doen in het eerste en tweede studiejaar ervaring op in het lesgeven aan medestudenten en belangstellenden, die zich hiervoor hebben aangemeld bij Codarts. Studenten die in het derde studiejaar kiezen voor de minor ‘MuziekEducatie’ lopen in het kader van deze minor stage op de muziekschool; studenten van de Muziektheateracademie doen in het derde en vierde jaar projecten die geleid worden door artiesten; studenten van de POP Academy ontwikkelen samen met studenten van de Erasmusuniversiteit concepten voor het bedrijfsleven. 2.1.3. Het programma waarborgt dat studenten hun beroepsvaardigheden kunnen ontwikkelen en heeft aantoonbare verbanden met actuele ontwikkelingen in het vakgebied en verbanden met de actuele beroepspraktijk. De borging van de actualiteit vindt voor een belangrijk gedeelte plaats door de docenten, die voor het merendeel werkzaam zijn in de beroepspraktijk. Ook de gastdocenten die worden aangetrokken leveren hieraan een belangrijke bijdrage.


In alle academies is meer aandacht gekomen voor communicatieve en theatrale aspecten van het musiceren, afgestemd op een publiek dat naast auditieve steeds vaker visuele ervaringen wenst. Ook is er ruimte in elk programma voor cross-overs in de muziek. In de Rotterdam World Music Academy worden er afhankelijk van de traditie waaruit de muziek voortkomt verschillende accenten gelegd in de manier waarop de muziekoverdracht plaatsvindt. In de Rotterdam Classical Music Academy is samenspel een belangrijk onderdeel van het programma ter voorbereiding op de beroepspraktijk. Het spelen in orkesten en het maken van kamermuziek is ingebed in het initiële programma. Studenten maken o.a. deel uit van het Codarts Symphony Orchestra waarin ook leden van het Rotterdams Philharmonisch Orkest meespelen en spelen mee in een door de academie georganiseerde kamermuziekserie. Het Conservatorium heeft regelmatig contact over nieuwe ontwikkelingen met belangrijke actoren in de muziekwereld. De opleiding neemt deze gesignaleerde ontwikkelingen mee bij de inrichting van het curriculum. Op de vraag naar een ondernemende houding spelen de academies in door aandacht te besteden aan creatief ondernemerschap en onderzoeksvaardigheden. Studenten voeren in het vierde jaar een onderzoek uit en schrijven daarover een verslag. Ondernemerschap komt o.a. aan bod in de module ‘Beroep en Beleid’, in de verplichte cursus ‘Cultureel OnderneMen (COM)’ en in de projectweken. Aandacht in het curriculum voor diverse fondsen en de wijze van fondswerving staat gepland. De opleiding confronteert de studenten regelmatig met situaties die zij later ook in de beroepspraktijk aantreffen. Dit gebeurt zowel in de veilige omgeving van het Conservatorium zelf als in de echte beroepspraktijk. Zo zijn er veel mogelijkheden tot samenspel en uitvoeringen met andere studenten (en docenten) binnen en buiten het Conservatorium, lopen studenten stages en zijn er openbare voorspeelavonden en eindexamens. Daarnaast nemen studenten, zoals al hierboven is vermeld, regelmatig deel aan (commerciële) optredens al dan niet in opleidingsverband. 2.1.4. Codarts maakt, zoals het auditteam heeft geconstateerd, ook gebruik van lectoren die (samen met docenten en studenten) onderzoek doen in de zogenoemde gezondheidslijn en de maatschappelijke lijn. De lectoraten leverden/leveren een belangrijke bijdrage aan het onderwijs. Zoals al in de inleiding is beschreven heeft het lectoraat ‘Wereldmuziek’ een aantal muzikale tradities beschreven en materiaal ontwikkeld dat wereldwijd bij onderwijs gebruikt wordt. Ook de verplichte module ‘Muziek Wereldwijd’ voor Conservatoriumstudenten en het verbeterde curriculum voor het uitstroomprofiel Turkse Muziek zijn een resultaat van dit lectoraat. Binnen het lectoraat ‘Community Arts’ is samen met docenten en bachelorstudenten van de opleidingen Docent Dans, Docent Muziek en Muziektheater nauw samengewerkt. Ook zijn er een aantal projecten uitgevoerd, waaronder het project ‘Hand in hand’, dat in samenwerking met betrokkenen van de 100 jarige voetbalclub Feijenoord en het Rotterdams Wijktheater heeft geresulteerd in een voorstelling in het Theater Zuidplein. Ook het lectoraat ‘Sustainable Performance’, dat ten tijde van de audit net van start was gegaan, lijkt een waardevolle bijdrage aan het onderwijs te gaan leveren. 2.1.5. Uit het STO 2008 blijkt dat studenten overwegend positief oordelen over de relatie met de beroepspraktijk. 83% van de studenten vindt dat de opleiding voldoende voorbereidt op de beroepspraktijk, 80% is van mening dat het contact met de beroepspraktijk voldoende is, 87% is van mening dat de opleiding voldoende aansluit bij actuele ontwikkelingen.


Oordeel: goed Het auditteam kwalificeert dit facet voor de opleiding als goed en wel op grond van de volgende observaties: De opleiding Muziek maakt binnen het programma veel gebruik van actuele, relevante vakliteratuur en aan de beroepspraktijk ontwikkeld studiemateriaal. De Mediatheek van Codarts heeft een zeer uitgebreide collectie speelmateriaal, naslagwerken en audiovisueel materiaal. Studenten kunnen ook online bronnen raadplegen. De studenten krijgen veelvuldig de mogelijkheid tot interactie met de beroepspraktijk, waardoor zij kennis en vaardigheden kunnen opdoen. Het programma waarborgt dat studenten hun beroepsvaardigheden kunnen ontwikkelen en heeft aantoonbare verbanden met actuele ontwikkelingen in het vakgebied en verbanden met de actuele beroepspraktijk. Docenten die lesgeven binnen de opleiding zijn merendeels afkomstig uit de beroepspraktijk en/of daarin werkzaam. Zij borgen de actualiteit van het programma. Ook de gastdocenten die de opleiding regelmatig inzet, leveren hieraan een belangrijke bijdrage. Het Conservatorium heeft regelmatig contact over nieuwe ontwikkelingen met belangrijke actoren in de muziekwereld. De opleiding neemt deze gesignaleerde ontwikkelingen aantoonbaar mee bij de inrichting van het curriculum. De lectoraten die Codarts heeft ingesteld, leverden/leveren een belangrijke bijdrage aan het onderwijs. Studenten zijn zeer tevreden over de relatie die er binnen de opleiding wordt gelegd met de beroepspraktijk en de aansluiting op actuele ontwikkelingen.


Facet 2.2. Relatie tussen Doelstellingen en Inhoud Programma Criteria Het facet ‘Relatie tussen Doelstellingen en Inhoud Programma’ is beoordeeld aan de hand van de volgende NVAO-criteria: Is het programma een adequate concretisering van de eindkwalificaties qua niveau, oriëntatie en domeinspecifieke eisen? Zijn de eindkwalificaties adequaat vertaald in leerdoelen van (onderdelen van) het programma? Biedt de inhoud van het programma studenten de mogelijkheid de geformuleerde eindkwalificaties te bereiken? Bevindingen 2.2.1. Voor het behouden van een goed overzicht over het opleidingsprogramma gebruikt Codarts een tweetal instrumenten: een moduleregister en een matrix voor het vastleggen van de relatie tussen eindkwalificaties en de leerdoelen van de modulen. De opleiding is opgebouwd uit modulen die worden weergegeven in een zogenoemd moduleregister. Het auditteam constateert dat het moduleregister voor alle betrokkenen inzichtelijk maakt wat het doel en de inhoud is van de lessen en op welke wijze en op basis van welke criteria er getoetst zal worden. Iedere module bevat een beschrijving van de volgende elementen: de plaats van de module in het totale programma; de inhoud van het programma van de betreffende module; de beoogde leerdoelen (“resultaten”); de noodzakelijke voorkennis om de module te kunnen volgen; de wijze van toetsing en de toetsingscriteria; de te gebruiken (verplichte) literatuur; het aantal te behalen punten in de module; de contacttijd en de zelfstudietijd in uren per week. De relatie tussen de eindkwalificaties en de leerdoelen van de modulen heeft de opleiding weergegeven in een matrix. Het auditteam constateert op basis van deze matrix dat het curriculum voldoende dekkend is voor de landelijke vastgesteld beroeps- en opleidingsprofielen. Alleen de verwerving van de eindcompetentie ‘didactiek’ is naar eigen keuze/facultatief. Studenten die niet alleen uitvoerend musicus willen zijn, maar ook les willen geven, kunnen bij het Rotterdams Conservatorium kiezen voor de minor ‘MuziekEducatie’ met de onderdelen muziekpedagogiek, vakdidactiek en stage. 2.2.2. Omdat elke academie opleidt voor een bepaald segment van het beroepenveld worden bij de academies verschillende accenten gelegd. Academie Muziektheater World Music Pop Classical Music

Jazz

Accenten stembeheersing door middel van het Estill Voice Training System (EVTS) sterk accent op transcriptie van de oraal/auditieve tradities in dit genre "productie” is zeer belangrijk, dat wil zeggen de “vertaling” van technologie naar een podiumwaardig artistiek product kamermuziek en orkestspel als verplicht onderdeel ten behoeve van samenspelvaardigheden; proefspeltraining ter voorbereiding op de arbeidsmarkt het ensemble als spil in de opleiding

Naast het reguliere programma binnen elke academie vinden er jaarlijks cross-over projectweken plaats, waarin studenten kennis kunnen nemen van en te leren werken met de muzikale diversiteit binnen het Conservatorium. Daarbij leren zij hun eigen ambachtelijke basis te combineren met een avontuurlijke houding en marktgerichtheid, die belangrijk is om in de internationale wereld succesvol te zijn.


Het auditteam heeft kennis genomen van de inhoud van de modulen en is op basis daarvan van mening, dat de studenten door het hele programma te doorlopen de geformuleerde eindkwalificaties kunnen bereiken. Het auditteam constateerde wel, dat studenten zelf niet erg bezig zijn met hun competenties. Het gaat hen er vooral om goed te worden in hun vak als uitvoerend musicus (pop/wereldmuziek/jazz/klassiek), componist, dirigent, performer in muziektheaterproducties… De docenten zijn wel op de hoogte van de koppeling van de eigen modulen met de tien vastgestelde competenties en zorgen er door toetsing en beoordeling voor dat de beheersing door de studenten van de competenties wordt gemeten. Communicatie met de studenten over de competenties verdient naar de mening van het auditteam extra aandacht. 2.2.3. Sinds 2006 hanteert Codarts een major/minor model. In eerste instantie zijn daarvoor een aantal academieoverstijgende minoren ontwikkeld zoals projectmanagement en podiumpresentatie. Ook kunnen studenten kiezen voor de minor MuziekEducatie. Daarnaast kunnen studenten eigen wensen naar voren brengen voor een minor programma. Met de minoren kunnen de studenten zich verder verdiepen en/of verbreden. Minoren kunnen betrekking hebben op alle tien de competenties en geven kleur aan de betreffende opleiding van de student. Oordeel: voldoende Het auditteam kwalificeert dit facet voor de opleiding als voldoende en wel op grond van de volgende observaties: De opleiding Muziek maakt in het moduleregister voor alle betrokkenen inzichtelijk wat het doel en de inhoud is van de lessen en op welke wijze en op basis van welke criteria er getoetst zal worden. Het curriculum is dekkend voor de landelijke vastgesteld beroeps- en opleidingsprofielen, zo blijkt uit de matrix waarin de opleiding de relatie tussen de eindkwalificaties en de leerdoelen van de modulen heeft weergegeven. Studenten zijn niet zo bezig met de competenties, maar de docenten zijn op de hoogte van de koppeling van de competenties met hun eigen modulen. Door het volgen van een minor kunnen studenten zich verbreden en/of verdiepen. Door de cross-over projecten maken de studenten kennis met de muzikale diversiteit en leren zij hun eigen ambachtelijke basis te combineren met een avontuurlijke houding en marktgerichtheid, die belangrijk is om in de internationale wereld succesvol te zijn. Studenten die het hele programma doorlopen kunnen daarmee de geformuleerde eindkwalificaties behalen.


Facet 2.3. Samenhang Programma Criterium Het facet ‘Samenhang Programma’ is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAO-criterium: Is het studieprogramma inhoudelijk samenhangend? Bevindingen Het auditteam heeft geconstateerd, dat het opleidingsprogramma van de opleiding Muziek een horizontaal en een verticaal samenhangende structuur en opbouw vertoont. 2.3.1. De verticale samenhang wordt met name geborgd door de vier leerlijnen in het curriculum die in alle studiejaren terug te vinden zijn: het scheppend/uitvoerend studietraject (de hoofdvakstudie): dit traject is opgebouwd uit acht semesters. De onderdelen vormen een doorlopend traject met toenemende moeilijkheidsgraad en complexiteit. Deze leerlijn bevat in ieder studiejaar bijna 60% van de studielast; het muziektheoretisch studietraject (muziektheorie, muziekgeschiedenis, cultuurgeschiedenis, inleiding in onderzoeksvaardigheden): dit traject neemt in de loop van de studie in hoeveelheid lestijd af, maar blijft onderdeel van de opleiding. Het traject dient ter ondersteuning van de hoofdvakstudie; het studietraject Beroep & Beleid: naarmate de studie vordert wordt het aandeel van het beroepsgerichte leertraject groter. De ontwikkeling van de zelfstandigheid van de student en de directe ervaringen die hij opdoet in de beroepspraktijk neemt toe. Met ingang van het derde jaar wordt van de studenten al zeer nadrukkelijk een eigen inbreng gevraagd door de keuze van een minor in zowel het derde als het vierde studiejaar; de Academyspecifieke ruimte: elke Academy heeft in het curriculum een blok van 5 EC per studiejaar opgenomen voor academyspecifieke activiteiten. Tot deze activiteiten behoren de projectweek van de academy en de conservatoriumbrede projectweek. Daarnaast worden studiepunten toegekend voor door de student zelf ontplooide activiteiten. Dit kunnen extra projecten of ensembles zijn, maar ook individueel gevolgde cursussen of voor de studie relevante andere activiteiten. In de moduulbeschrijvingen is beschreven aan welke voorwaarden de student moet voldoen. 2.3.2. De horizontale samenhang blijkt uit het volgende: Het hoofdvak neemt een centrale plaats in en de andere studieonderdelen leveren vooral een bijdrage aan de ontwikkeling van het hoofdvak. Voorbeelden hiervan zijn: de betekenis van harmonieleer en analyse voor interpretatie; bij muziekgeschiedenis leert de student het repertoire in het hoofdvak in een historische context te plaatsen; tijdens ensemblelessen is de student één van de medespelers in plaats van solist; de semesterprojecten zijn gericht op de integratie van het geleerde van de verschillende onderdelen. Evenals een academie specifieke verticale samenhang kent elke academie ook een academie specifieke horizontale samenhang. In de Muziektheateracademie heeft het studieonderdeel ‘integratie’ (zang, dans, spel) een centrale plaats in het curriculum. In de Rotterdam World Music Academy neemt het onderdeel ‘transcriptie’ een centrale plaats in het curriculum. In de Rotterdam Pop Academy is muzikaal materiaal uit projecten uitgangspunt voor muziektheorie en popgeschiedenis. In de Rotterdam Classical Music Academy komt de horizontale samenhang met name tot uiting door de koppeling van de muziektheoretische vakken en het afsluitend examen daarvan aan het hoofdvak. In de Rotterdam Jazz Academy is er continue afstemming tussen de ensembles, het hoofdvak, theorie en jazzgeschiedenis. 2.3.3. Binnen- en buitenacademiale samenhang Zoals al eerder vermeld speelt de beroepspraktijk een centrale rol in de opleiding. Actuele ontwikkelingen in het veld worden meegenomen in het curriculum. Studenten krijgen veelvuldig de gelegenheid om samen te spelen en op te treden en het geleerde in praktijk te brengen. (Zie daarover onder 2.1.2)


2.3.4. Uit het Studenttevredenheidsonderzoek blijkt dat 78% van de studenten vindt dat er voldoende samenhang is in het onderwijsprogramma. Oordeel: goed Het auditteam kwalificeert dit facet voor de opleiding als goed en wel op grond van de volgende observaties: Er is een duidelijke verticale samenhang te zien binnen de vier leerlijnen, die de opleiding hanteert. Het programma bouwt verder op de eerder verworven kennis en vaardigheden binnen de leerlijnen. Er is ook een duidelijke horizontale samenhang, waarbij het hoofdvak een centrale plaats inneemt en de andere studieonderdelen vooral een bijdrage leveren aan de ontwikkeling van het hoofdvak. Elke academie kent ook een specifieke horizontale en verticale samenhang, zoals de integrale projecten in de Muziektheateracademie en de Rotterdam Pop Academy, ensemble spel in de Rotterdam World Music Academy en de Rotterdam Jazz Academy en de orkestprojecten in de Rotterdam Classical Music Academy. Er is een duidelijke samenhang tussen het binnen- en buitenschools programma met name door de vele optredens die de studenten hebben, waar zij de verworven kennis en vaardigheiden in de praktijk brengen.


Facet 2.4. Studielast Criterium Het facet ‘Studielast’ is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAO-criterium: Is het programma studeerbaar doordat factoren die betrekking hebben op dat programma en die de studievoortgang belemmeren, zoveel mogelijk worden weggenomen? Bevindingen Het auditteam heeft kunnen constateren dat het conservatorium er voldoende voor zorgt, dat het programma studeerbaar is en het voor studenten mogelijk is om binnen vier jaar de studie af te sluiten. Dit blijkt o.a. uit: 2.4.1.Het onderwijsprogramma is duidelijk ingericht. De 32 onderwijsweken zijn onderverdeeld in twee semesters van elk 16 weken, afgewisseld met 3 tentamenweken per semester en 1 academiegebonden en 1 academieoverstijgende projectweek. Het gehele jaarprogramma omvat daarmee 40 weken. De studieprogramma’s hebben een gecalculeerde studiebelasting van 1680 uur per jaar. Deze studielast is reëel, maar de meeste studenten zijn ambitieus en willen meer studeren. De studielast is evenredig verdeeld over het jaar, zij het dat een kleine piek waarneembaar is aan het einde van het academische jaar wanneer studenten hun afsluitend hoofdvaktentamen voor dat jaar voorbereiden. Dit is evenwel naar de mening van het auditteam inherent aan het type opleiding, waarin een individuele prestatie op hoog niveau wordt verwacht. De opleiding toetst de studievoortgang aan het eind van elk semester. Daarnaast vindt er regelmatig formatieve toetsing plaats, om vast te kunnen stellen welke kennis en vaardigheden de student nog moet ontwikkelen. Het Examenreglement beschrijft de regels voor herkansingen van tentamens en de termijn waarop de resultaten bekend gemaakt moeten worden. Studenten die niet kunnen voldoen aan de eisen krijgen na één jaar een Negatief Bindend Studieadvies. 2.4.2. Het aantal ingeroosterde contacturen is passend voor een kunstvakopleiding. Per academie zijn verschillen te zien. Ook binnen de academies zelf verschilt het aantal contacturen enigszins per instrument. Zo krijgen bijvoorbeeld studenten die zang als hoofdvak kiezen ook nog extra taalcursussen. Voor de studenten van de Rotterdam Classical Music Academy, de Rotterdam Pop Academy, de Rotterdam Jazz Academy en de Rotterdam World Music Academy staan er in de propedeuse gemiddeld 13 klokuren les per week op het rooster en in de hoofdfase 11 klokuren. Binnen deze contacttijd krijgen de studenten van deze vier academies per week 70 minuten individueel les in hun hoofdvak en 30 minuten in hun bijvak. Dit vindt het auditteam van essentieel belang voor de borging van de individuele voortgang in de beheersing van de gekozen instrumenten. Het hoofdvak en bijvak vragen van de studenten immers vele uren aan voorbereiding voorafgaand aan de les en zelfstudie na afloop. De andere lessen worden gegeven aan kleine groepen (bijvoorbeeld ensemble spel) of aan grotere groepen (bijvoorbeeld muziekgeschiedenis, muziektheorie, Beroep en Beleid). Voor de studenten van de Muziektheateracademie staan er in de propedeuse gemiddeld 26,5 klokuren les per week ingeroosterd en in de hoofdfase 33,5 klokuren. Dat de studenten in deze academie meer contacturen hebben dan in de andere muziekacademies is gelegen in het feit, dat studenten van de Muziektheateracademie drie hoofdvakken volgen te weten: spel, integratie en zang en in de hoofdfase in groepen aan projecten werken die uiteindelijk leiden tot een voorstelling. 2.4.3. Studenten kunnen in aanmerking komen voor vrijstellingen op basis van eerder verworven kennis en vaardigheden. Daardoor kan de individuele studielast verminderen. (Zie hierover verder onder 2.5.) 2.4.4. Alle studenten krijgen vanaf de propedeuse een mentor toegewezen, die een aantal malen per jaar met hen een individueel gesprek voert over de studievoortgang. (Zie daarover onder 4.2.1.)


De Rotterdam Pop Academy en de Muziektheateracademie experimenteren met gestructureerde manieren van zelfreflectie en zelfsturing. Deze projecten kunnen, bij gebleken succes, een voorbeeldfunctie worden voor de andere academies. 2.4.5. Het platform Gezondheid, dat sinds 2006 is opgericht, is het aanspreekpunt voor aan de studie gerelateerde fysieke en mentale klachten en blessures en zorgt voor een betere en meer heldere hulpverlening en hulpverleningsinfrastructuur. (Zie verder onder 4.2.1.) 2.4.6. Het conservatorium stelt studenten in de gelegenheid gebruik te maken (ook ’s avonds) van studieruimten voor zelfstudie of samenspel. Hierbij dient wel opgemerkt te worden, dat het aantal beschikbare ruimten niet op alle locaties ruim voldoende is. (Zie daarover onder 4.1.) Ook zijn er instrumenten als drums en percussie-instrumenten, vleugels en piano’s aanwezig, waarvan de studenten op het conservatorium gebruik kunnen maken. 2.4.7. Het conservatorium doet onderzoek naar de studielast. Dit onderzoek is onderdeel van de onderwijsevaluaties en van het tweejaarlijkse studenttevredenheidsonderzoek (STO). De resultaten van het onderzoek zijn onderwerp van bespreking in studentenpanels en in de Studentenraad. Zonodig past de opleiding het curriculum aan. 2.4.8. Uit het STO 2008 blijkt dat 79% van de studenten tevreden is over de spreiding van de studielast en 85% tevreden is over de haalbaarheid van de studie in de gestelde tijd. Ook de studenten die het auditteam sprak waren over het algemeen tevreden over de studielast. Het is hard werken, ze moeten veel doen om ‘goed’ te worden. In de Muziektheateracademie moeten studenten bijvoorbeeld goed worden in drie verschillende richtingen: dans, zang én acteren. De studenten van deze academie spreken daar geregeld over met de opleiding en voelen zich gehoord. De tijd die in de studie wordt gestoken is veel, maar alle studenten van de opleiding Muziek ‘gaan’ er wel voor. Oordeel: voldoende Het auditteam kwalificeert dit facet voor de opleiding als voldoende en wel op grond van de volgende observaties: De opleiding Muziek heeft de studielast duidelijk vastgelegd en zorgt er door spreiding van het programma en de toetsen en door begeleiding voor, dat het programma voor alle studenten in principe in 4 jaar haalbaar is. Het aantal contacturen is passend bij een kunstvakopleiding. De studenten zijn tevreden over de studielast, maar het is hard werken en ze moeten er veel voor doen.


Facet 2.5. Instroom Criterium Het facet ‘Instroom’ is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAO-criterium: Sluit het programma qua vorm en inhoud aan bij de kwalificaties van de instromende studenten: vwo, havo, middenkaderopleiding of specialistenopleiding (WEB) of daarmee vergelijkbare kwalificaties, blijkend uit toelatingsonderzoek? Bevindingen 2.5.1. Het auditteam heeft geconstateerd dat Codarts duidelijke toelatingseisen stelt. In principe moeten studenten beschikken over een havo, vwo of mbo 4 diploma of een (buitenlands) getuigschrift van gelijkwaardig niveau. Studenten die niet voldoen aan de opleidingseisen (vmbo en 21+) krijgen de mogelijkheid een AOB test doen, die speciaal is ontwikkeld voor het kunstvakonderwijs. Voor alle instromende studenten geldt dat zij voldoende vaardig moeten zijn in de Engelse taal. Per academie/per instrument zijn specifieke toelatingseisen met bijbehorende selectiecriteria beschreven. Deze staan o.a. heel duidelijk beschreven op de website van Codarts. Studenten moeten auditie doen voor een commissie, die is samengesteld uit docenten van het conservatorium. De auditie bestaat uit een muziektheoretisch en een praktisch deel. De Rotterdam Pop Academy houdt voorafgaand aan de audities eerst een voorselectie op basis van door de student ingestuurd geluids- en beeldmateriaal. Op deze wijze borgt de opleiding goed, dat alleen potentieel geschikte kandidaten aan de opleiding mogen beginnen. 2.5.2. Het auditteam heeft geconstateerd dat Codarts op verschillende manieren zorgt voor een optimale aansluiting van instromende studenten op de inhoud van het programma: Op initiatief van de Studentenraad biedt de opleiding Muziek sinds 2008 korte cursussen muziektheorie voor de regulier instromende studenten. Deze cursussen worden gegeven tijdens de introductieweek voorafgaand aan de start van de studie, voor die studenten die moeite hebben met het niveau van de aansluiting. Zo voorkomt men vertraging in het eerste studiejaar. Codarts heeft een opleiding Havo voor Muziek en Dans, die is gevestigd in het hoofdgebouw aan het Kruisplein. Het Rotterdams Conservatorium is verantwoordelijk voor de inrichting en uitvoering van het muziekonderwijs op deze school. Een aantal academies van het conservatorium heeft een eigen vooropleidingstraject voor regulier instromende studenten om hen goed te kunnen voorbereiden op de instroomeisen. De Rotterdam Jazz Academy biedt een Summerschool. Met de muziekschool van Rotterdam (SKVR) heeft het conservatorium contact over hun vooropleiding om de instroom van de potentiële studenten mogelijk te maken. Tevens werkt het conservatorium samen met het World Music and Dance Centre (WMDC) en de SKVR om jong talent met verschillende culturele achtergronden te betrekken bij workshops, masterclasses, etc. Op deze wijze wil het conservatorium jongeren interesseren voor een mogelijke verdere studie. Codarts is sinds 2000 op een gestructureerde wijze actief om een doorgaande leerweg in het kunstonderwijs te creëren. Onder de titel ‘Artscape Unlimited’ werkt de hogeschool samen met regionale vmbo’s en mbo’s om een dergelijke leerweg tot stand te brengen. Een concreet resultaat van deze inspanning is de samenwerking tussen het Rotterdams Conservatorium en het ROC Albeda en het Grafisch Lyceum om de doorstroom van de mbo-muziekopleiding naar het hbo-muziekvakonderwijs te faciliteren. Het conservatorium ondersteunt een private opleiding voor strijkinstrumenten: het Hellendaal instituut. Deze opleiding wordt onder andere gegeven door docenten van het conservatorium. Daarnaast geven docenten les aan een juniorenklas, bestaande uit leerlingen van de middelbare school die een bovengemiddeld talent hebben en een opleiding aan het conservatorium ambiëren. 2.5.3. Het auditteam heeft geconstateerd, dat Codarts ook beleid voert met betrekking tot eerder verworven kennis en vaardigheden. Een student die in de beroepspraktijk en/of de verwante onderwijspraktijk met goed gevolg kennis en/of vaardigheden heeft opgedaan kan vermindering van studielast krijgen als deze kennis/vaardigheid gelijkwaardig is aan de inhoud en het niveau van een of meer leerstofonderdelen (modulen) van de Codarts opleiding.


De examencommissie beslist over het toekennen van vrijstellingen aan studenten. Het vaststellen van elders verworven kennis/vaardigheid kan niet alleen voorafgaand aan de start van de opleiding bij Codarts plaatsvinden, maar ook tijdens de studie bij Codarts. Dit is het geval wanneer de student tijdens zijn opleiding in de beroepspraktijk werkt of relevante cursussen/trainingen elders volgt. 2.5.4. De opleiding Muziek van het Conservatorium van Rotterdam geniet een groeiende populariteit bij buitenlandse studenten. Het percentage buitenlandse studenten bedraagt in 2009 bij de opleiding Muziek 39%. Het betreft hier vooral studenten uit EU-landen die hun studietijd aan het Rotterdams Conservatorium doorbrengen. Daarnaast zijn er ook studenten afkomstig uit Azië (Korea, Japan, China) en Noord en Zuid Amerika (VS, Mexico, Brazilië, Argentinië). Het auditteam constateert, dat de instroom van deze studenten het internationale karakter van het Rotterdams Conservatorium versterkt en de voorbereiding op het internationale beroepenveld waar de opleiding Muziek voor opleidt, bevordert. 2.5.5. Uit het STO 2008 blijkt dat 76% van de studenten tevreden is over de aansluiting van de opleiding op de vooropleiding. Oordeel: goed Het auditteam kwalificeert dit facet voor de opleiding als goed en wel op grond van de volgende observaties: De opleiding Muziek borgt goed dat alleen potentieel geschikte kandidaten worden toegelaten. De opleiding hanteert de wettelijke toelatingseisen en biedt daarnaast studenten, die veel talent hebben maar niet beschikken over de vereiste diploma’s de mogelijkheid om via een AOB- toets toegelaten te worden tot de opleiding. Daarnaast hanteert de opleiding duidelijke specifieke toelatingseisen met bijbehorende selectiecriteria. Alle studenten moeten auditie doen. Codarts zorgt op verschillende manieren voor een optimale aansluiting van instromende studenten op de inhoud van het programma. Dit doet zij o.a. door het aanbieden van een Havo voor Muziek en Dans, door eigen vooropleidingen, door een juniorenklas, door het ondersteunen van een private opleiding, door contacten met de muziekschool (SKVR) en scholen voor voortgezet onderwijs en mbo. Ook kunnen studenten die dat wensen bij aanvang van hun studie in de introductieweek een korte cursus muziektheorie volgen. De toename van het aantal buitenlandse studenten versterkt het internationale karakter van de opleiding en bevordert de voorbereiding op de internationale beroepspraktijk. Studenten zijn tevreden over de aansluiting van de opleiding op de vooropleiding.


Facet 2.6. Duur Criterium Het facet ‘Duur’ is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAO-criterium:4 Voldoet de opleiding aan de formele eis (240 ECTS) m.b.t. de omvang van het curriculum van een HBO bachelor opleiding? Bevindingen Blijkens de programmabeschrijving bedraagt het totaal aantal studiepunten van de opleiding 240 EC’s. Daarmee voldoet de opleiding aan de formele, kwantitatieve eis die aan hbo-bacheloropleidingen wordt gesteld. Oordeel: voldoende Het auditteam heeft geconstateerd, dat de opleiding Muziek een omvang heeft van 240 EC’s, reden dit facet als voldoende te kwalificeren.

4

In feite gaat het hier niet om een criterium, maar om een formele vereiste. Zie de voetnoot bij beslisregel E.


Facet 2.7. Afstemming tussen Vormgeving en Inhoud Criteria Het facet ‘Afstemming tussen Vormgeving en Inhoud’ is beoordeeld aan de hand van de volgende NVAO-criteria: Is het didactisch concept in lijn met de doelstellingen? Sluiten de werkvormen aan bij het didactisch concept? Bevindingen 2.7.1. Het auditteam heeft kennis genomen van de onderwijsvisie van het Rotterdams Conservatorium en het didactisch model dat daarbij wordt gehanteerd en constateert dat dit didactisch concept in lijn is met de doelstellingen. Het auditteam is van mening dat het didactisch model dat het conservatorium hanteert goed past bij een kunstvakopleiding, die studenten opleidt voor het actuele beroepenveld. In de opleiding Muziek heeft een verschuiving plaatsgevonden van een historisch lineair model van lesgeven, waarbij de leermeester-gezel verhouding centraal stond, naar een onderwijsmodel waarbij de student wordt opgeleid voor een zeer dynamisch en veelzijdig beroepenveld en vanaf het begin van de studie al met de samenleving in contact wordt gebracht. De nadruk in de opleiding ligt nog steeds op de individuele artistiek-muzikale ontwikkeling, waarbij de docenten een belangrijke voorbeeldfunctie vervullen. Daarnaast is samenwerking met andere studenten/musici in verschillende muzikale settings en praktijken van groot belang. Tijdens optredens buiten de hogeschool verkeren de studenten in authentieke beroepssituaties. In de loop van de opleiding verschuift het didactische concept van een docentgestuurd naar een studentgestuurd leerproces. In de eerste twee jaar ligt het accent op de ontwikkeling van kennis en vaktechnische vaardigheden. In het derde en vierde jaar wordt het handelingsrepertoire verbreed en verdiept. Verbreding vindt plaats doordat de student zich leert te bewegen in het brede spectrum van de beroepswereld, zowel zakelijk als muzikaal. Verdieping vindt plaats doordat de student zijn muzikale persoonlijkheid en authentieke beroepssituaties verder ontwikkelt. De mate van zelfstandig handelen neemt steeds verder toe. Studenten leren te reflecteren op eigen handelen en op dat van medestudenten. Dit gebeurt o.a. tijdens de lessen ensemblespel, die wekelijks zijn ingeroosterd. 2.7.2. Het auditteam heeft kunnen constateren, dat de opleiding afhankelijk van o.a. de te bereiken leerdoelen, gewenste mate van docent-student sturing en mogelijkheden voor differentiatie verschillende werkvormen toepast. De werkvormen sluiten goed aan bij het didactisch model van de opleiding en zorgen er voor dat de student een toenemende mate van zelfstandigheid ontwikkelt en de eindkwalificaties behaalt. In de individuele les komen bijvoorbeeld de volgende werkvormen voor: demonstreren (voordoen en nadoen, vooral bij de techniektraining); opdrachten verstrekken via werkbladen; vragen stellen, student plaatsen voor een probleem; reflecteren. De groepsles bevat soortgelijke werkvormen, maar biedt nog andere mogelijkheden, zoals bij een ensembleles: samenwerking; reflectie/beoordelen; discussie; problemen stellen en oplossen; experimenteren/uitproberen. In hoorcolleges gaat het o.a. om het aanbieden van onderwerpen als muziekgeschiedenis, actuele ontwikkelingen in de muziek, demonstreren van zaken en interactie met de studenten. In de cross-over projecten komen werkvormen voor als demonstreren; samenwerken; experimenteren; discussiëren. Studenten die in het kader van de minor ‘MuziekEducatie’ stage lopen krijgen te maken met werkvormen als analyse, arrangeren en componeren; performance (voorspelen, demonstreren); beoordelen; gespreksvormen hanteren (interview, discussie). Aan het einde van de opleiding moeten de studenten een scriptie schrijven. Daarbij komen de volgende werkvormen aan bod: onderzoek doen; reflecteren; rapporteren; presenteren; gesprekken voeren/interviewen. 2.7.3. Uit de STO 2008 blijkt dat 86% van de studenten van mening is dat de opleiding voldoende afwisselende werkvormen biedt en 78% is van mening dat het programma voldoende keuzemogelijkheden biedt.


Oordeel: goed Het auditteam kwalificeert dit facet voor de opleiding als goed en wel op grond van de volgende observaties: Het didactische concept van de opleiding Muziek is in lijn met de doelstellingen en verloopt van een docentgestuurd naar studentgestuurd leerproces. Het didactisch model past goed bij een kunstvakopleiding, die studenten opleidt voor het actuele dynamische beroepenveld. De werkvormen sluiten goed aan bij het didactisch model van de opleiding en zorgen er voor dat de student een toenemende mate van zelfstandigheid ontwikkelt en de eindkwalificaties behaalt. De opleiding hanteert verschillende werkvormen afgestemd op de te bereiken doelen, de mate van docent-student sturing en mogelijkheden voor differentiatie. Studenten zijn zeer tevreden over de afwisselende werkvormen en de keuze mogelijkheden binnen het programma.


Facet 2.8. Beoordeling en Toetsing Criterium Het facet ‘Beoordeling en Toetsing’ is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAO-criterium: Wordt door de beoordelingen, toetsingen en examens adequaat getoetst of de studenten de leerdoelen van (onderdelen van) het programma hebben gerealiseerd? Bevindingen 2.8.1. Het auditteam heeft geconstateerd, dat de opleiding in de Onderwijs- en Examenregeling de formele regels, procedures en criteria voor toetsing en examinering heeft vastgelegd. De Examencommissie stelt de resultaten vast en oefent toezicht uit op de toetspraktijk van de examinatoren. Iedere academie is zelf verantwoordelijk voor de organisatie van de examens. De academies hebben in de moduulbeschrijvingen vastgelegd wat de inhoud is van het programma en op welke wijze en op basis van welke criteria getoetst zal worden. De competenties zijn daarbij vertaald in leerdoelen. Het auditteam vindt dit duidelijk. 2.8.2. Het auditteam heeft geconstateerd, dat de opleiding op een goede manier toetst en beoordeelt of de student de leerdoelen van het programma heeft gerealiseerd. Ook de intersubjectiviteit van het beoordelen borgt de opleiding prima. Na elk semester, dus tweemaal per jaar, vindt toetsing van het hoofdvak plaatst, waarin aan de hand van de vastgestelde criteria het bereikte artistieke niveau wordt beoordeeld door een team van drie hoofdvakdocenten. Toetsing van de overige curriculumonderdelen vindt plaats in de vorm van (schriftelijke) tentamens, opdrachten en door uitvoering van projecten. De beoordeling vindt plaats door de eigen docent aan de hand van de door de docenten gezamenlijk vastgestelde criteria. Deze criteria zijn beschreven op een beoordelingsformulier. In veel gevallen worden bij de beoordeling meerdere docenten betrokken. Theorieonderdelen worden afhankelijk van de inhoud van de module, schriftelijk dan wel mondeling getoetst. Bij de projecten zijn er meestal docenten uit verschillende disciplines betrokken bij de beoordeling. Bij de Muziektheateracademie is deze mix er altijd, omdat het gaat om verschillende invalshoeken bij een voorstelling. Studenten wordt ook gevraagd te reflecteren op de eigen prestaties. Dit gebeurt zowel mondeling als schriftelijk. Een aantal academies laten de studenten een Persoonlijk Ontwikkelingsplan (POP) opstellen met doelen waaraan ze willen werken. Verslaglegging van activiteiten gebeurt in een portfolio. Dit portfolio speelt vervolgens bij de beoordeling van de student een rol. Ook wordt er gebruik gemaakt van peer-assessments. Bij het afstuderen wordt ook een afgevaardigde vanuit het werkveld gevraagd zitting te nemen in de commissie. Zie over het afstuderen verder onder 6.1. 2.8.3. Het auditteam heeft geconstateerd, dat de opleiding na schriftelijke en mondelinge toetsing zorgt voor een directe terugkoppeling naar de student. Terugkoppeling van de beoordeling van het hoofdvak vindt direct in de daaropvolgende hoofdvakles plaats. 2.8.4. In de propedeuse is de toetsing gericht op oriëntatie en verwijzing. De toetsing is gericht op vaststelling van het bereikte niveau, de doorgemaakte ontwikkeling en de vorming van attitude. Het met succes behalen van het propedeutische examen is een belangrijke indicatie voor het vertrouwen in de mogelijkheid van de student om de hoofdfase binnen de daarvoor gestelde tijd met succes te doorlopen. Studenten die over het hele jaar onvoldoende vordering gemaakt hebben, krijgen het bindende advies hun studie te staken. 2.8.5. Uit het STO blijkt dat 75% van de studenten van mening is dat vooraf duidelijk is waarop zij worden beoordeeld. 88% van mening is, dat de toetsing voldoende aansluit op het onderwijs.


Oordeel: goed Het auditteam kwalificeert dit facet voor de opleiding als goed en wel op grond van de volgende observaties: De opleiding Muziek heeft in de Onderwijs- en Examenregeling de formele regels, procedures en criteria voor toetsing en examinering duidelijk vastgelegd. In de moduulbeschrijvingen is duidelijk beschreven wat de inhoud is van het programma en op welke wijze en op basis van welke criteria getoetst zal worden. De opleiding toetst en beoordeelt op een goede manier met behulp van verschillende toetsen of de student de leerdoelen van het programma heeft gerealiseerd. Ook de procedure om te zorgen voor voldoende intersubjectiviteit bij het beoordelen borgt de opleiding prima. Bij veel tentamens zijn meerdere docenten betrokken. Studenten zijn tevreden over het toetsen en beoordelen.

SAMENVATTEND OORDEEL “PROGRAMMA”: VOLDOENDE Het auditteam beoordeelt het Onderwerp “Programma” voor de opleiding als voldoende. Het hbo gehalte van het programma wordt goed geborgd. De opleiding maakt gebruik van actuele, relevante vakliteratuur, er is veel contact met de beroepspraktijk over de huidige praktijk en nieuwe ontwikkelingen, studenten treden gedurende hun studie veelvuldig op, docenten zijn nagenoeg allemaal werkzaam in de praktijk en er wordt regelmatig gebruik gemaakt van gastdocenten. Onderzoek doen komt met name in het laatste jaar aan de orde. Studenten zijn zeer tevreden over de verbinding die de opleiding legt met de beroepspraktijk. De opleiding heeft de competenties nader uitgewerkt in doelstellingen. In het moduulregister is duidelijk te lezen wat het doel en de inhoud is van de lessen. Door het programma te doorlopen kan de student de eindkwalificaties behalen. Door de cross-over projecten en de minoren kan de student zich verbreden en/of verdiepen. Het programma vertoont zowel binnenschools als buitenschools een duidelijke samenhang en studenten zijn daarover ook tevreden. De opleiding zorgt er voldoende voor dat het programma studeerbaar is. Het aantal contacturen is passend voor een kunstvakopleiding. De studenten vinden dat ze veel moeten doen voor de opleiding, maar het is wel studeerbaar. De opleiding zorgt er voor dat de opleiding goed aansluit bij de instromende studenten. Door middel van een toelatingsprocedure met een auditie zorgt de opleiding er voor dat alleen potentieel geschikte kandidaten mogen starten. Voor aankomende studenten bestaan er verschillende voortrajecten en Codarts onderhoudt daarover intensieve contacten met instellingen waar de studenten vandaan (kunnen) komen. Het didactisch model past goed bij een kunstvakopleiding, die studenten opleidt voor het actuele dynamische beroepenveld. De werkvormen passen bij de verschillende type lessen. Studenten zijn tevreden over de afwisselende werkvormen. De opleiding toetst en beoordeelt op een goede manier met behulp van verschillende toetsen of de student de leerdoelen van het programma hebben gerealiseerd. De studenten zijn ook goed op de hoogte van de criteria waarop ze getoetst worden. Beoordeling vindt plaats op basis van vooraf door de docenten gezamenlijk vastgestelde criteria. Bij veel tentamens zijn meerdere docenten betrokken en bij het eindexamen is altijd iemand vanuit het werkveld aanwezig.


Onderwerp 3: Inzet van Personeel Dit onderwerp kent drie facetten: 1. eisen hbo; 2. kwantiteit personeel; 3. kwaliteit personeel.

Facet 3.1. Eisen HBO Criterium Het facet ‘Eisen HBO’ is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAO-criterium: Wordt het onderwijs voor een belangrijk deel verzorgd door personeel dat een verbinding legt tussen de opleiding en de beroepspraktijk? Bevindingen 3.1.1 Het auditteam heeft geconstateerd dat Codarts veel waarde hecht aan het verbinden van het onderwijs met de beroepspraktijk. Het muziekvakonderwijs in de verschillende academies vraagt om zeer gespecialiseerde docenten. Bij het werven en selecteren speelt de bewezen artistieke kwaliteit als musicus in de (inter)nationale beroepspraktijk een doorslaggevende rol. Daarnaast is ook kennis van en ervaring in het orkestvak van belang. Studenten, zo is ook tijdens de audit gebleken, hanteren deze criteria ook bij hun hogeschoolkeuze. Het Rotterdams Conservatorium vraagt van hoofdvakdocenten dat zij op het moment van indiensttreding ook op hun vakgebied werkzaam zijn in de beroepspraktijk en geeft hen de ruimte zich daarin verder te ontplooien. Uit de CV’s blijkt dat de docenten in veel en uitgebreide netwerken binnen het beroepenveld participeren. Zij zijn daardoor goed op de hoogte van ‘wat er speelt’ in de wereld van de muziek. Nagenoeg alle docenten zijn werkzaam in de beroepspraktijk. Tijdens de audit is gebleken, dat alle docenten intensief betrokken zijn bij het onderwijs op het Rotterdams Conservatorium. De docenten willen hun passie voor het instrument en de muziek, hun kennis en vaardigheden en de ervaringen met de beroepspraktijk delen met jongvolwassenen met een vergelijkbare instelling. Studenten die het auditteam sprak waarderen hun docenten hierom zeer. In het STO 2008 gaf 94% van de studenten aan dat de docenten voldoende op de hoogte zijn van de beroepspraktijk. 3.1.2. Naast de vaste docenten zet het conservatorium zeer regelmatig gastdocenten in –hetzij jaarlijks terugkerende, hetzij meer op ad hoc basis- voor de uitvoering van het onderwijsprogramma, projecten, master classes alsmede beoordeling en toetsing. Uit de lijst van gastdocenten blijkt, dat Codarts jaarlijks zeer goede musici weet aan te trekken en acht dit heel belangrijk voor de ontwikkeling van de studenten. Codarts zorgt naar de mening van het auditteam voor een goede balans tussen vast personeel (voortgang en stabiliteit) en gastdocenten (impulsen vanuit de actuele beroepspraktijk). Veel hoofdvakdocenten van het conservatorium zijn op hun beurt veelgevraagde gastdocenten bij andere conservatoria in Nederland en daarbuiten, tijdens internationale summerschools en bij de uitvoering van projecten. 3.1.3. Zoals al in de inleiding vermeld heeft Codarts op het ogenblik twee lectoraten: ‘Community Arts’ en ‘Sustainable Performance’. Binnen deze lectoraten wordt een duidelijke verbinding gelegd tussen het onderwijs en de praktijk. De lector en de docenten van de kenniskring van ‘Community Arts’ hebben zoals al eerder vermeld een aantal projecten met studenten en de ‘community’ (van Rotterdam) uitgevoerd en daarmee een duidelijke verbinding gelegd tussen onderwijs en praktijk. De lector van ‘Sustainable Performance’ is zoals al eerder vermeld gestart in april 2009. Uit de gesprekken met hem tijdens de audit werd duidelijk dat hij ervoor zorgt dat zijn onderzoek goed wordt ingebed in het onderwijs en studenten én docenten hiervan optimaal zullen gaan profiteren.


Oordeel: goed Het auditteam kwalificeert dit facet voor de opleiding als goed en wel op grond van de volgende observaties: Nagenoeg alle docenten van Codarts, zo blijkt uit de CV’s zijn werkzaam in de beroepspraktijk. Ze beschikken allen over een uitgebreid netwerk en zijn derhalve goed op de hoogte van actuele ontwikkelingen. Codarts maakt zeer regelmatig gebruik van (internationale) gastdocenten, die zeer goede musici zijn en het onderwijs impulsen meegeven vanuit de actuele beroepspraktijk. Studenten waarderen hun docenten zeer om hun betrokkenheid bij de beroepspraktijk en de wijze waarop zijn hun passie voor de muziek en de uitvoering daarvan met de studenten delen.


Facet 3.2. Kwantiteit Personeel Criterium Het facet ‘Kwantiteit Personeel’ is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAO-criterium: Wordt er voldoende personeel ingezet om de opleiding met de gewenste kwaliteit te verzorgen? Bevindingen 3.2.1. Het Rotterdams Conservatorium streeft, evenals andere Nederlandse conservatoria, naar een verhouding docent-student van 1:10 voor Muziek. De docent-student ratio (inclusief vooropleidingen en masteropleidingen) in 2008/2009 is als volgt: FTE docenten*

Studenten**

ratio

Klassieke muziek

37.0

327

8.8

Jazz

17.8

158

8.9

Wereldmuziek

13.4

122

9.1

Pop

11.2

164

14.6

Muziektheater

8.2

67

8.1

* het gaat hier om zowel vaste docenten als gastdocenten. Management en onderwijsondersteunend personeel zijn in deze telling niet meegenomen. ** het gaat hier om het totaal studenten uit de bachelor, master en vooropleiding Het auditteam acht de docent: student ratio prima en passend voor het Kunstvakonderwijs, waar studenten veel individueel of in kleine groepen les krijgen. Zoals al onder 2.4. is beschreven krijgen alle studenten wekelijks 70 minuten individueel les. 3.2.2. Door in mei/juni, aan het eind van het collegejaar al te starten met de taaktoedeling voor het nieuwe studiejaar zorgt het Rotterdams Conservatorium er voor, dat er tijdig zicht is op eventuele knelpunten en vacatures. Werving vindt plaats voor de zomervakantie. Daarmee borgt de hogeschool dat er altijd voldoende personeel is om het onderwijs te verzorgen. Door de diversiteit aan stijlen en instrumenten en het vaak kleine aantal studenten per stijl en instrument is het aantal docenten relatief groot, maar zijn de aanstellingen veelal beperkt van omvang (0,5 fte of minder). Docenten met een aanstelling boven 0,5 fte besteden maximaal 70% aan directe onderwijstaken en besteden de overige tijd aan zaken als begeleiding, overleg, coördinatie, contractactiviteiten, deskundigheidsbevordering, kenniskringen, etc. Daarnaast wordt zoals al onder 3.1. is beschreven veel gebruik gemaakt van gastdocenten, die òf jaarlijks terugkeren om een onderdeel van het programma te verzorgen òf op incidentele basis worden gecontracteerd voor het verzorgen van bijvoorbeeld workshops, masterclasses e.d. Gebleken is dat discontinuïteit in de lesbezetting niet of nauwelijks voorkomt. 3.2.3. Naast de docentformatie is binnen de totale personeelsformatie van Codarts, hetzij op academie, hetzij op centraal niveau, capaciteit voorzien voor: onderwijsondersteunende processen en personeelsbeheer; innovatieve processen zoals het opzetten van de major-minorstructuur en curriculumvernieuwing; contractactiviteiten, zoals een jaarlijkse nascholingscursus voor docenten muziekeducatie en een bijscholingstraject voor muziekdocenten van de Centra voor de kunsten SKVR en Op Maat verzorgd door Docent Muziek, de Summerschool van de Rotterdam Jazz Academy, een nietbekostigde muziekopleiding gericht op muzikaal toptalent die recht geeft op het ‘Artist Diploma’ (gestart in 2008). 3.2.4. Uit de CV’s en het personeelsplan blijkt, dat binnen vijf tot tien jaar een fors deel van het personeel op basis van hun leeftijd zal uitstromen. Vervanging zal, zo blijkt uit de gesprekken met het management, geen bijzondere problemen opleveren.


Oordeel: goed Het auditteam kwalificeert dit facet voor de opleiding als goed en wel op grond van de volgende observaties: De docent: student ratio van de verschillende academies is prima en passend voor Kunstvakonderwijs. Het Rotterdams Conservatorium zorgt er door de inzet van voldoende vaste docenten, gastdocenten en onderwijsondersteunend personeel voor, dat de opleiding met de gewenste kwaliteit verzorgd wordt. Knelpunten voor het nieuwe studiejaar worden tijdig opgelost, zodat er altijd voldoende personeel is om het onderwijs te verzorgen. Discontinuïteit in de lesbezetting komt niet of nauwelijks voor.


Facet 3.3. Kwaliteit Personeel Criterium Het facet ‘Kwaliteit Personeel’ is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAO-criterium: Is het personeel gekwalificeerd voor de inhoudelijke, onderwijskundige en organisatorische realisatie van het programma? Bevindingen 3.3.1. Uit de documentatie, de CV’s en de gesprekken tijdens de audit is gebleken, dat het personeel (management, vaste docenten, gastdocenten en onderwijsondersteunend personeel) van het Rotterdams Conservatorium goed gekwalificeerd is voor de realisatie van het programma. Voor alle curriculumgebieden is voldoende deskundigheid aanwezig. In de functiewaardering (FuWaHbo) heeft het Rotterdams Conservatorium de functie-eisen duidelijk vastgelegd. Zo moeten docenten o.a. beschikken over vakinhoudelijke artistieke kwaliteit in combinatie met overdrachtsvaardigheden, zij moeten flexibel inzetbaar zijn, dus zowel hoofdvakles als ensembleles kunnen verzorgen en ze moeten kunnen samenwerken met collega’s. Op basis van deze functiewaardering zijn alle medewerkers ingedeeld. Academies zijn vrij in het inroosteren van de docenten. Wanneer een academie een zeer goede uitvoerend musicus als docent kan aantrekken, die vanwege zijn drukke beroepspraktijk niet elke week les kan komen geven, wordt hem/haar de mogelijkheid geboden te werken in blokweken. Andere docenten van de academie zorgen, door een team te vormen rondom zo’n docent, voor de continuïteit voor de student. De docenten die het auditteam sprak, toonden zich zeer betrokken bij het onderwijs, bij het eigen vak/instrument en bij de studenten die zij les geven. Ook gaven zij er tijdens de verschillende gesprekken blijk van met elkaar inhoudelijk en onderwijskundig zeer deskundig te zijn op de verschillende vakgebieden. Docenten vullen elkaar goed aan. Uit diverse onderzoeken (Studeren 2006 van Elsevier, Kunstenmonitor 2007, STO 2008) en uit de gesprekken met studenten tijdens de audit, blijkt dat de studenten zeer tevreden zijn over de docenten. 82% van de studenten is van mening, dat de docenten voldoende didactische kwaliteiten hebben, en 95% vindt dat de docenten inhoudelijk voldoende deskundig zijn. Alumni gaven de docenten een 7,9 op een 10-punt schaal. 3.3.2. Om de kwaliteit van de docenten te beoordelen en te bewaken heeft Codarts een nieuw functionerings- en beoordelingssysteem vastgesteld en in 2007/2008 ingevoerd. In 2007 en 2008 is met een aanzienlijk deel van de medewerkers met een aanstelling van >0,5 fte een functioneringsgesprek gevoerd. Bij de Rotterdam Jazz Academy en in de Rotterdam Classical Music Academy is nog niet met iedereen gesproken en zal de eerste ronde in de loop van 2009 worden afgemaakt. In deze functioneringsgesprekken, waarbij ook de resultaten van de module-evaluaties en eventuele aandachtspunten vanuit het mentoraat worden betrokken, wordt stilgestaan bij: de actualiteit en kwaliteit van de kennis en ervaring van de docent; de kwaliteit van het huidige functioneren in de specialisatie en binnen het geheel van het onderwijsprogramma: geleverde onderwijskwaliteit, vakmatige, onderwijskundige en voor zover van toepassing organisatorische competenties; de inhoudelijke ontwikkeling binnen de functie; de scholingsbehoefte van de medewerker en de wensen van de organisatie ten aanzien van de verdere ontwikkeling. De in de gesprekken gemaakte afspraken worden op uniforme wijze vastgelegd in het daartoe ontwikkelde formulier ‘Functioneringsgesprek’. 3.3.3. Het auditteam heeft geconstateerd, dat het Conservatorium van Rotterdam er goed voor zorgt dat het personeel de competenties die nodig zijn voor het vervullen van de algemene (lesgevende) en specifieke (ontwikkelings- en begeleidings) taken kunnen verwerven. In de jaartaak heeft het Rotterdams Conservatorium voor elke medewerker ruimte vrijgemaakt voor deskundigheidsbevordering. Naast individuele scholing organiseert het conservatorium collectieve scholing en scholing in kleinere groepen, samenhangend met de beleidsprioriteiten uit het Meerjarenplan. Daarnaast vindt deskundigheidsbevordering plaats tijdens expert meetings, seminars, symposia en studiedagen georganiseerd in het kader van de lectoraten.


3.3.4. Vanuit het Rotterdams Conservatorium heeft een aantal docenten zitting in de kenniskringen van de twee lectoraten, die Codarts op dit moment heeft. Uit het gesprek met de huidige twee lectoren is gebleken, dat zij zeer deskundig zijn op hun vakgebied. De nieuwe lector voor ‘Sustainable Performance’ kan in de ogen van het auditteam een belangrijke rol vervullen binnen het onderwijs. De docenten die het auditteam sprak zijn heel enthousiast over deze lector en diens onderzoeksplannen. 3.3.5. Het auditteam heeft geconstateerd, dat het conservatorium expliciet aandacht heeft voor het begeleiden van nieuwe docenten. Tot op heden was de instroom van nieuwe docenten beperkt, waardoor de begeleiding relatief eenvoudig kan worden verzorgd door naaste collega's. De afdeling P&O verzorgt voorafgaand aan indiensttreding een introductiepakket met praktische/organisatorische informatie. Het CvB organiseert tweemaal per jaar een lunchbijeenkomst voor nieuwe medewerkers/docenten. Vanwege de verwachte uitstroom van een grote groep oudere docenten binnen vijf tot tien jaar, zal de begeleiding van nieuwe docenten extra aandacht krijgen. Oordeel: goed Het auditteam kwalificeert dit facet voor de opleiding als goed en wel op grond van de volgende observaties: Het personeel (management, vaste docenten, gastdocenten en onderwijsondersteunend personeel) van het Rotterdams Conservatorium is goed gekwalificeerd voor de inhoudelijke, onderwijskundige en organisatorische realisatie van het programma zo blijkt uit de documentatie, CV’s en gesprekken tijdens de audit. Het conservatorium houdt functionerings- en beoordelingsgesprekken om de kwaliteit van de docenten te beoordelen en te bewaken. Docenten nemen deel aan individuele en collectieve scholing, expert meetings, seminars en symposia om de benodigde competenties voor de algemene en specifieke taken te verwerven. Nieuwe docenten worden goed begeleid. Studenten en alumni zijn zeer tevreden over de kwaliteit van de docenten.

SAMENVATTEND OORDEEL “INZET VAN PERSONEEL”: VOLDOENDE Het auditteam kwalificeert voor de opleiding het Onderwerp “Inzet van Personeel” als voldoende. De opleiding Muziek wordt verzorgd door docenten, die een uitgebreid netwerk hebben. Zij zijn nagenoeg allemaal ook werkzaam in de beroepspraktijk. Daardoor kunnen zij een goede verbinding leggen tussen het onderwijs en de actuele beroepspraktijk. Daarnaast trekt de opleiding zeer regelmatig beroemde musici als gastdocent aan. Het Rotterdams Conservatorium zorgt er door de inzet van voldoende vaste docenten, gastdocenten en onderwijsondersteunend personeel voor, dat de opleiding met de gewenste kwaliteit verzorgd wordt. De docent: student ratio is prima en passend voor het kunstvakonderwijs. Het personeel van het Rotterdams Conservatorium is goed gekwalificeerd voor de inhoudelijke, onderwijskundige en organisatorische realisatie van het programma. Conform de “Beslisregels Accreditatie” zoals vastgelegd in het NVAO-Accreditatiekader, kan een Onderwerp niet hoger scoren dan ‘voldoende’. Het auditteam beoordeelt evenwel alle facetten van het onderwerp “Personeel” als goed. Dit rechtvaardigt (zie ‘Beslisregels’ onder E) een kwalificatie ‘goed’ voor dit onderwerp. Reden voor het auditteam de kwalificatie ‘goed’ als extra aantekening aan zijn oordeel toe te voegen.


Onderwerp 4: Voorzieningen Dit onderwerp kent twee facetten: 1. materiële voorzieningen; 2. studiebegeleiding.

Facet 4.1. Materiële Voorzieningen Criterium Het facet ‘Materiële Voorzieningen’ is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAO-criterium: Zijn de huisvesting en de materiële voorzieningen toereikend om het programma te realiseren? Bevindingen 4.1.1. Het auditteam heeft geconstateerd dat Codarts/het Conservatorium van Rotterdam een duidelijke visie heeft op de voorzieningen die nodig zijn voor het bieden van goed onderwijs binnen de verschillende academies: voldoende les- en oefenruimtes om het onderwijs te kunnen verzorgen en zelfstudie mogelijk te maken alsmede voldoende en deugdelijke concert- en podiumfaciliteiten, binnen en buiten de hogeschool, voor examens en optredens. Dit alles ondersteund door de materiële voorzieningen: ICT, mediatheek, catering alsmede beroepsspecifieke apparatuur en instrumenten. 4.1.2. Vanaf 2000 zijn het Conservatorium en de Dansacademie van Codarts gevestigd in een gebouw aan het Kruisplein in Rotterdam. Tijdens de audit is gebleken dat dit gebouw van meet af aan te krap was. Om deze reden heeft Codarts in de afgelopen jaren aantoonbaar geïnvesteerd in renovatie, nieuwbouw en materiële voorzieningen. De huisvesting is uitgebreid en bestaat voor het Conservatorium nu uit de volgende locaties: het Kruisplein, de hoofdlocatie van Codarts en tevens de locatie van de Rotterdam Classical Music Academy, de Rotterdam Jazz Academy en de opleiding Docent Muziek, met o.a. een muziek- en theaterzaal; het Waterfront (Rotterdam Pop Academy), een popverzamelgebouw met eigen podium waar onderwijs en beroepspraktijk door elkaar heen lopen; de Voorschoterlaan, met theaterfaciliteiten, opgeknapt en sinds 2003 in gebruik door de Muziektheateracademie; het nieuwe Wereldmuziek en Dans Centrum (WMDC), waar de Rotterdam World Music Academy gevestigd is. Dit centrum heeft een eigen podium met nationale en internationale uistraling. 4.1.3. Het auditteam heeft tijdens een rondleiding langs de voorzieningen op de verschillende locaties kunnen constateren, dat op alle locaties de hoofdvaklessen, de ensemble- en orkestlessen en de theoretische lessen plaats kunnen vinden in speciaal daarvoor ingerichte lesruimten. Interne uitvoeringen kunnen plaatsvinden in de muziek- en de theaterzaal op de hoofdlocatie en op speciale concertpodia op de locaties. Daarmee is de capaciteit van de huidige huisvesting van de verschillende academies net aan voldoende voor het reguliere onderwijs. Alleen de locatie van het WDMC beschikt over ruim voldoende verschillende ruimten. Voor uitvoeringen tijdens examens huurt de opleiding Muziek capaciteit bij. Studenten kunnen voor hun uitvoeringen gebruik maken van andere zalen in Rotterdam en wijde omgeving. Het grote knelpunt in de huisvesting, zo heeft het auditteam kunnen vernemen, zit in de grote behoefte aan ruimten voor zelfstudie en ensemblerepetities, die studenten nodig hebben buiten het reguliere (docentgebonden) onderwijs. Dit speelt vooral op de hoofdlocatie, maar ook op het Waterfront en op de Voorschoterlaan is de beschikbare ruimte voor zelfstudie niet ruim. Sommige studenten wijken daarom uit naar het gebouw van het WMDC. Het basisrooster met de docentgebonden lessen vormt het uitgangspunt voor de roostering. Uit gesprekken die het Conservatorium met de studenten voerde, uit de verschillende studentenenquêtes en de gesprekken met studenten tijdens de audit is gebleken, dat het inroosteren van de ruimten voor zelfstudie regelmatig voor opstoppingen en irritaties zorgt. Studenten zijn hier zeer ontevreden over. Om studenten en docenten op de hoofdlocatie zo goed mogelijk van dienst te zijn, is daarom op een monitor in de hal en de kantine zichtbaar gemaakt welke ruimten op welke tijden nog beschikbaar zijn.


Tijdens de audit is over het bovengenoemde knelpunt uitgebreid gesproken met het College van Bestuur, de academiedirecteuren, docenten en studenten. Het auditteam concludeert, dat de situatie ten opzichte van vorige visitaties al sterk is verbeterd, maar acht het van essentieel belang dat er spoedig maatregelen worden getroffen. Momenteel oriënteert Codarts zich op nieuwbouw op één, meer passende en uitdagende locatie. De huidige locaties hebben hun beperkingen en bieden nauwelijks gelegenheid tot uitbouw of verbouw. Nieuwbouw biedt Codarts de mogelijkheid de kwaliteit van de onderwijsorganisatie en huisvesting te verbeteren. Met het realiseren van één gebouw kan Codarts bovendien naar de mening van het auditteam het idee van de internationale diversiteit en de mogelijkheden voor cross-overs nog verder versterken. 4.1.4. Op alle locaties zijn voor het onderwijs adequate audio(visuele) en lichtfaciliteiten beschikbaar. De locaties met een eigen podium en/of theaterzaal zijn uitgerust met vaste faciliteiten; daarnaast zijn voor studenten en docenten ook losse materialen te reserveren. Als de voorhanden zijnde faciliteiten niet voldoende zijn (bijvoorbeeld voor interne of externe projecten) wordt extra apparatuur gehuurd. Ook beschikt Codarts over een groot aantal muziekinstrumenten. Dit betreffen vooral drums en percussie-instrumenten, zodat de studenten deze niet behoeven mee te nemen van thuis. Daarnaast zijn er op de diverse locaties voldoende vleugels en piano’s aanwezig. Deze worden volgens een vooraf opgestelde planning regelmatig gestemd. Studenten en docenten die het auditteam sprak waren zeer tevreden over de beschikbare instrumentale en facilitaire voorzieningen. 4.1.5. Tijdens de rondleiding heeft het auditteam ook de mediatheek, die gevestigd is op de hoofdlocatie, bekeken. Het auditteam constateert, dat daar een actuele collectie aan repertoire, studieboeken, cd/dvd’s en video’s voor het muziek (- en dansvak)onderwijs aanwezig is. Ook biedt de mediatheek toegang tot internationale informatiedatabases op het gebied van muziek en dans. De mediatheekcatalogus is digitaal beschikbaar zodat studenten de catalogus online kunnen raadplegen. In samenwerking met de afdeling I&A heeft de mediatheek het initiatief genomen de informatiefunctie verder te verbreden richting kennismanagement. Studenten, die niet gehuisvest zijn op de hoofdlocatie kunnen boeken en andere materialen reserveren/bestellen bij de mediatheek. De bestelde materialen worden indien gewenst aan de student op locatie geleverd. Studenten van de Voorschoterlaan en het Waterfront maken ook gebruik van de centrale bibliotheek van Rotterdam die vlakbij deze locaties is gevestigd en een zeer grote muziekcollectie heeft. Er wordt nog nagedacht over een bibliobus, die een deel van de collectie op locatie brengt. De docenten en studenten zijn tevreden over de mediatheek van Codarts. 4.1.6. Het auditteam is van mening, dat ook de ICT voorzieningen van Codarts voldoende tot ruim voldoende zijn. Via het Codarts Net als omgeving voor onderwijs en organisatie zijn de verschillende locaties digitaal aan elkaar gekoppeld, zodat men op alle locaties van de geboden functionaliteiten en services (data- en telefoonverkeer) gebruik kan maken. Op de locatie Kruisplein zijn drie computerlokalen ingericht voor onderwijsdoeleinden en is er een internetbalkon met acht PC-werkplekken voor studenten. Ook op andere locaties zijn PCstudentwerkplekken gerealiseerd. Daarnaast heeft Codarts op alle locaties ‘hotspots’ ingericht voor draadloze internetverbinding. Er is een ICT-servicedesk ingericht op de hoofdlocatie Kruisplein waar medewerkers en studenten terecht kunnen voor het melden van storingen en het stellen van vragen. In alle academies en de opleiding Muziek wordt gebruik gemaakt van n@tschool als elektronische leeromgeving. Voor studentinformatie en registratie is Codarts overgestapt op OSIRIS. Op Codarts intranet staan actuele mededelingen zoals de aan-/ afwezigheidsmeldingen van docenten, de openingstijden van de gebouwen in onderwijsvrije perioden, de belangrijkste optredens van Codarts studenten binnen en buiten de hogeschool. Alle stafafdelingen hebben op intranet een eigen pagina waar zij specifieke informatie en regelingen opnemen. Alle studenten en medewerkers hebben een eigen Codarts e-mailaccount. Alle studiegerelateerde informatie wordt alleen via de Codarts e-mail verstrekt. Alle digitale informatie is ook van ‘buitenaf’ te raadplegen.


Oordeel: voldoende Het auditteam kwalificeert dit facet voor de opleiding als voldoende en wel op grond van de volgende observaties: De krappe huisvesting op met name het Kruisplein is maar net aan voldoende voor het realiseren van het onderwijs. De hogeschool toont evenwel dat zij serieus werkt aan een oplossing voor het ruimtegebrek. Onder andere door zeer ruime openstelling van de gebouwen, door het goed informeren van studenten over (nog) beschikbare oefen- en zelfstudieruimten, door het huren van andere locaties, laat de hogeschool zien, dat zij hard werkt aan het oplossen van knelpunten, die zich in de huidige situatie voordoen. De huisvesting van het Wereld Muziek en Danscentrum beoordeelt het auditteam als heel goed. Op alle locaties zijn voor het onderwijs ruim voldoende instrumentale en facilitaire voorzieningen aanwezig. De studenten en docenten zijn daarover zeer tevreden. De mediatheek is goed. Studenten en docenten zijn hierover ook tevreden. De ICT voorzieningen zijn voldoende tot ruim voldoende. Door de draadloze internetverbinding kunnen studenten nu ook op hun eigen laptop inloggen op internet en zijn zij niet meer afhankelijk van een beperkt aantal beschikbare computers.


Facet 4.2. Studiebegeleiding Criteria Het facet ‘Studiebegeleiding’ is beoordeeld aan de hand van de volgende NVAO-criteria: Zijn de studiebegeleiding en de informatievoorziening aan studenten adequaat met het oog op de studievoortgang? Sluiten de studiebegeleiding en de informatievoorziening aan studenten aan bij de behoefte van de studenten? Bevindingen 4.2.1. Het auditteam heeft geconstateerd, dat de studiebegeleiding adequaat is met het oog op de studievoortgang en goed aansluit bij de behoefte van elke student. Naast de begeleiding op vakmatige inhoud en artistiek ambachtelijke training door de vakdocenten biedt het Rotterdams Conservatorium de studenten ook begeleiding op de meer procesmatige en organisatorische kanten van het onderwijs en hun persoonlijke ontwikkeling (beroepsoriëntatie). Concreet gaat het dan om decanaat, mentoraat, stagebureau en gezondheidsplatform:

De decaan adviseert en verwijst studenten en ondersteunt buitenlandse studenten bij specifieke vragen rondom opvang, huisvesting, financiën (fondsaanvragen etc.) en verblijf(svergunningen). De decaan krijgt daarbij ondersteuning van de medewerker internationalisering.

De mentoren begeleiden alle studenten individueel en ondersteunen hen waar nodig gedurende de hele studie. De 1e jaarsstudenten voeren 3 verplichte gesprekken per jaar. In de hogere jaren kunnen de studenten zelf contact opnemen met hun mentor. Binnen het mentoraat komen o.a. de volgende onderwerpen aan bod: studiebegeleiding, studievaardigheden, planning, toekomstverwachtingen en het werken aan een persoonlijk ontwikkelingsplan.

De stagebegeleiders begeleiden alleen studenten van de opleiding Muziek die de minor ‘MuziekEducatie’ volgen. De procedure rond de begeleiding van stages staat beschreven in ‘Stagehandleiding 2008-2009'

Het platform Gezondheid, dat sinds 2006 is opgericht, is het aanspreekpunt bij aan de studie gerelateerde klachten en blessures en zorgt voor een betere en meer heldere hulpverlening en hulpverleningsinfrastructuur. Dit platform bestaat uit de medewerksters/docenten (waaronder twee mentoren) met verschillende deskundigheden op het gebied van de fysieke en mentale gezondheid: logopedie, mensendieck-oefentherapie, ‘breathing and awareness in playing’, stresspreventie/podiumangst, counseling. Naast bieden van individuele hulp, besteedt het platform aandacht aan preventie door het verzorgen van voorlichting en informatie via workshops en themabijeenkomsten (zoals de 'Dag van het Oor' en de 'Dag van de Blazers') en projectweken. Om te komen tot een structureel en samenhangend beleid op het gebied van gezondheid en welzijn is in het schooljaar 2007-2008 met behulp van een subsidie van de Stichting Student&Gezondheid (SS&GZ) een eerste onderzoek gedaan naar de huidige praktijk bij Codarts en andere conservatoria en het gewenste beleid. Tevens is het conservatorium in 2007 gestart met het onderzoeksproject Muzikale Blessuretijd. Één van de doelen van het project is vermindering van (de kans op) blessures tijdens en na de studie door vergroting van de bewustwording van gezond studiegedrag.

Uit de Studenttevredenheidsonderzoeken en de gesprekken tijdens de audit is gebleken, dat studenten zeer tevreden zijn over de geboden begeleiding. Alle docenten zijn zeer goed bereikbaar voor vragen en ondersteuning. Dat studenten binnen Codarts ook gratis logopedie kunnen krijgen of mensendieck, vindt het auditteam bijzonder en heel goed. 4.2.2. Het auditteam heeft kunnen constateren, dat ook de informatievoorziening adequaat is en over het algemeen voldoet aan de behoeften van de student. Codarts maakt zoals al onder 4.1. is beschreven voor de communicatie gebruik van onder andere Codarts Intranet en het Codarts emailaccount, waardoor studenten en medewerkers van elke plek op de wereld bij de voor hen relevante informatie kunnen.


Daarnaast wordt informatie verstrekt via Codarts Magazine, de studiegids, de wekelijkse elektronische nieuwsbrief, de lichtkrant, het informatiescherm op het Kruisplein, de informatiebalies op de verschillende locaties en brochures met nieuws/reportages over uitvoeringen, de achtergrond van studenten en de agenda aan voorstellingen. Tevens krijgen 1e jaars studenten tijdens de introductiedagen informatie over de opleiding en de hogeschool. Aspirant-studenten worden o.a. geïnformeerd over de opleidingen via de website, brochures en informatiepakketten. Informatie over de studievoortgang vindt plaats door een schriftelijk halfjaarlijkse uitdraai uit het studentvolgsysteem van de behaalde resultaten, die verstuurd wordt naar het huisadres van de student, door mondelinge terugkoppeling van het resultaat direct na afloop van de speeltentamens/ examens en in de mentoraatsgesprekken. Uit de STO blijkt dat de studenten over het algemeen tevreden zijn over de informatievoorziening. Alleen de informatie over de roosters vormt zoals al onder 4.1 is vermeld, regelmatig een knelpunt.

Oordeel: goed Het auditteam kwalificeert dit facet voor de opleiding als goed en wel op grond van de volgende observaties: Studiebegeleiding wordt geboden door de vakdocenten, de mentoren, decaan, stagedocenten en het gezondheidsplatform. De begeleiding adequaat is met het oog op de studievoortgang en goed aansluit bij de behoefte van elke student. Studenten zijn zeer tevreden over de geboden begeleiding. De informatievoorziening is adequaat en voldoet over het algemeen aan de behoeften van de student.

SAMENVATTEND OORDEEL “VOORZIENINGEN”: VOLDOENDE Het auditteam kwalificeert het Onderwerp “Voorzieningen” voor de opleiding als voldoende. De krappe huisvesting op met name het Kruisplein is maar net aan voldoende voor het realiseren van het onderwijs. De hogeschool toont evenwel dat zij serieus werkt aan een oplossing voor het ruimtegebrek. Over de overige materiële voorzieningen zijn docenten en studenten zeer tevreden. De studiebegeleiding en de informatievoorziening zijn adequaat en sluiten over het algemeen goed aan bij de behoefte van de student. Studenten zijn met name zeer tevreden over de geboden begeleiding door de verschillende docenten en het gezondheidsplatform. Conform de “Beslisregels Accreditatie” zoals vastgelegd in het NVAO-Accreditatiekader, kan een Onderwerp niet hoger scoren dan ‘voldoende’. Het auditteam beoordeelt evenwel een facet van het onderwerp “Voorzieningen” als voldoende en een facet als goed. Dit rechtvaardigt (zie ‘Beslisregels’ onder E) een kwalificatie ‘goed’ voor dit onderwerp. Reden voor het auditteam de kwalificatie ‘goed’ als extra aantekening aan zijn oordeel toe te voegen.


Onderwerp 5: Interne Kwaliteitszorg Dit onderwerp kent drie facetten: 1. evaluatie resultaten; 2. maatregelen tot verbetering; 3. betrekken van medewerkers, studenten, alumni en beroepenveld.

Facet 5.1. Evaluatie Resultaten Criterium Het facet ‘Evaluatie Resultaten’ is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAO-criterium: Wordt de opleiding periodiek geëvalueerd, mede aan de hand van toetsbare streefdoelen? Bevindingen 5.1.1. Het auditteam heeft geconstateerd, dat het Rotterdams Conservatorium een kwaliteitszorgsysteem heeft opgezet, dat is geïntegreerd in de totale planning & controlcyclus (P&C) van het instituut. Er is duidelijk vastgelegd, op welk moment welke activiteiten zullen plaatsvinden en wie waarvoor verantwoordelijk is. Codarts heeft een ‘Ontwikkelingsplan 2004-2008’ opgesteld, dat het kader aangeeft waarbinnen de opleidingen en stafafdelingen hun beleid ontwikkelen en uitvoeren. In verband met het hoge ambitieniveau en de hoeveelheid voorgenomen activiteiten bleek volledige uitvoering in de planperiode niet haalbaar. Daarom is eind 2007 de werkingsduur van dit Ontwikkelingsplan verlengd tot 2010. Daarnaast heeft Codarts een Strategische Beleidsvisie 2005-2010 opgesteld. Het auditteam heeft kennisgenomen van het Ontwikkelingsplan en de Strategische Beleidsvisie en de daarin genoemde doelen en concludeert dat deze doelen concreet en toetsbaar zijn geformuleerd. Wel miste het auditteam in de Management Review en onderliggende stukken een kritische analyse op metaniveau van Codarts/het Conservatorium van Rotterdam met betrekking tot het eigen functioneren. Het auditteam acht het van belang dat het ook voor externen op hoofdlijnen duidelijk wordt wat volgens het Conservatorium zijn sterke punten zijn en waar het nog aan wil werken. Uit de gesprekken met het management en de docenten bleek wel, dat alle betrokkenen weten waaraan ze nog willen en moeten werken. Tevens miste het auditteam een benchmark met andere (inter)nationale instellingen/conservatoria. Het auditteam beveelt het conservatorium aan deze benchmark uit te voeren. 5.1.2. Het conservatorium heeft het Ontwikkelingsplan en de Strategische Beleidsvisie verder uitgewerkt in meerjarenplannen en jaarplannen/ activiteitenoverzichten. Op basis van de activiteitenoverzichten wordt tussentijds de voortgang bewaakt. In zogenoemde ‘stoplichtrapportages’, tijdens bilaterale overleggen met het CvB en in de jaarverslagen melden de managers/academiedirecteuren wat de actuele stand van zaken is met betrekking tot de uitvoering van de activiteiten. Waar nodig vindt bijsturing plaats. Uit de ‘Stand van Zaken Notitie Ontwikkelingsplan’, die is opgesteld ten behoeve van de accreditatie, blijkt welke doelen in januari 2009 wel/ (nog) niet gerealiseerd zijn, aan welke doelen op dit moment wordt gewerkt, welke doelen geschrapt zijn/niet meer van toepassing zijn en welke doelen niet formeel zijn gemeten en waarvan de uitkomst dus onvoldoende bekend is. De meeste doelen zijn inmiddels gerealiseerd. 5.1.3. De opleiding gebruikt diverse evaluatievormen om te toetsen of de geformuleerde streefdoelen zijn gerealiseerd. De norm voor tevredenheid is gesteld op >75%. module-evaluaties: alle onderwijsmodulen worden eenmaal per vier jaar geëvalueerd onder studenten en docenten. Nieuwe modulen worden direct in het jaar van invoering geëvalueerd; tweejaarlijks studenttevredenheidsonderzoek (STO): Codarts doet sinds 2008 mee aan het door de HBO-raad opgezette landelijke onderzoek (vaste vragen) en vult dit aan met een aantal eigen thema's/vragen (tot stand gekomen in samenspraak met de verschillende opleidingen/afdelingen en de StudentenRaad); tweejaarlijks medewerkerstevredenheidsonderzoek (MTO): met ingang van 2009 sluit Codarts aan bij de door de HBO-raad/Zestor geïnitieerde landelijke methodiek; afzonderlijke evaluatie van specifieke activiteiten zoals die van het platform Gezondheid; vierjaarlijkse consultatie van het werkveld; HBO Kunstenmonitor onder alumni;


overleg met een afvaardiging van docenten en studenten in de Opleidingscommissie en de Medezeggenschapsraad. Daarnaast vindt er op academieniveau informeel overleg plaats met studenten o.a. naar aanleiding van de uitkomsten van tevredenheidsonderzoeken (Zie verder 5.3.); overleg met het werkveld gebeurt naast de hierboven genoemde consultaties ook tijdens de stages. Daarnaast zijn nagenoeg alle docenten zelf actief in de praktijk. Daarnaast heeft het Conservatorium in 2006 een 0-meting gehouden om na te gaan op alle onderwerpen/facetten wat de stand van zaken was.

Oordeel: voldoende Het auditteam kwalificeert dit facet voor de opleiding als voldoende en wel op grond van de volgende observaties: Codarts/de opleiding Muziek heeft in het Ontwikkelingsplan en in de daaruit voorvloeiende meerjarenplannen en jaarplannen/activiteitenoverzichten vastgelegd welke activiteiten plaats moeten vinden en wie waarvoor verantwoordelijk is. Wel miste het auditteam een kritische toon in de zelfanalyse. Voor buitenstaanders is nog niet goed duidelijk hoe het Conservatorium zich profileert, wat zijn sterke punten zijn en waar het nog aan wil werken o.a. ook in relatie tot andere (internationale) conservatoria/instellingen. De opleiding evalueert aan de hand van de eigen tevredenheidsnorm periodiek onder studenten, medewerkers en werkveld of de gestelde doelen zijn bereikt en gebruikt hierbij ook de resultaten van landelijke monitoren.


Facet 5.2. Maatregelen tot Verbetering Criterium Het facet ‘Maatregelen tot Verbetering’ is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAOcriterium: Vormen de uitkomsten van periodieke evaluaties van de opleiding de basis voor aantoonbare verbetermaatregelen die bijdragen aan de realisatie van de streefdoelen? Bevindingen 5.2.1. Het auditteam heeft geconstateerd, dat het Conservatorium/de opleiding de uitkomsten van de evaluaties analyseert en dat waar nodig verbetermaatregelen worden getroffen. Voorbeelden hiervan zijn o.a.: 0-meting 2006 Het Conservatorium heeft op basis van de nulmeting vastgesteld op welke onderdelen en waar bij voorrang verbetermaatregelen nodig waren. Dit heeft er o.a. toe geleid dat de werkwijze (van de verschillend academies en de opleiding Docent Muziek) is aangepast, de informatieverstrekking is geïntensiveerd en het gehanteerd beleid en procedures zijn vastgelegd. Verbetermaatregelen waren o.a.: het houden van functioneringsgesprekken; het vaststellen van rendementsdoelstellingen; de actualisering van modulebeschrijvingen. Deze verbetermaatregelen zijn opgenomen in de activiteitenoverzichten van de academies en is daarmee onderdeel van de reguliere P&C-cyclus geworden. Module-evaluaties Wanneer de tevredenheid op een aspect van een module minder dan 75% is, geeft de docent (tijdens zijn functioneringsgesprek) aan wat hij zal aanpassen om de score te verhogen. Ook aan de hand van een jaarlijkse meta-analyse van de module-evaluaties worden verbetermaatregelen geformuleerd door de managers en het CvB. Verbetermaatregelen waren o.a.: extra aandacht voor de instructie voor zelfstudie; verduidelijking van de relatie tussen modulen; verbetering organisatie van modulen door explicitering van de lesplannen en het voor de studenten on-line beschikbaar stellen van de modulen; In een enkel geval heeft de module-evaluatie mede een rol gespeeld bij het besluit niet over te gaan tot contractverlenging. Studenttevredenheidsonderzoek De resultaten van het onderzoek van het STO 2008 hebben geleid tot een verbeterplan voor de verschillende academies en de opleiding Muziek. Voorbeelden van deze verbetermaatregelen zijn: Codarts-breed: in verband met onder andere de roosterproblemen is in 2009 OSIRIS geïmplementeerd. Voor de verbetering van de communicatie is Codarts bezig met het opzetten van een Kennisplein; Muziektheateracademie: naar aanleiding van de opmerking van studenten dat zij onvoldoende gelegenheid kregen om podiumervaring op te doen, hebben de studenten in 2008 - 2009 de mogelijkheid gekregen op te treden in verschillende theaters in Amsterdam en Rotterdam. Omdat stage lopen binnen deze academie om organisatorische redenen moeilijk realiseerbaar is, zorgt de academie ervoor dat er bij voortduring mensen uit de beroepspraktijk projecten binnen de opleiding komen regisseren; Rotterdam Classical Music Academy: de academie biedt bij deficiënties in theoretische kennis en solfège bij aanvang van het hbo, een programma om achterstanden weg te werken; Rotterdam Classical Music Academy: projecten zijn beter in het curriculum verankerd, zodat het reguliere programma niet wordt doorkruist; Rotterdam World Music Academy: de curricula zijn herzien op het punt van werkelijke studielast, daar studenten van mening waren dat de beschreven studielast in de studiegids niet overeenkwam met de werkelijkheid;


Rotterdam Pop Academy: de academie heeft een project agenda met beoordelingsopdrachten opgezet om onder andere meer duidelijkheid over de toetscriteria te bieden.

Medewerkerstevredenheidsonderzoek. Uit analyse van MTO's in 2004 en 2006 kwamen met name de interne communicatie en een duidelijke verdeling van taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden als te verbeteren punten naar voren. In de afgelopen jaren zijn op deze terreinen de nodige verbetermaatregelen genomen: In het kader van de communicatie en organisatie is het blad 'Codarts Personal' geïntroduceerd en het Codarts Intranet operationeel geworden; periodieke kwaliteitszorgbijeenkomsten met het onderwijsondersteunend personeel fungeren als platform om inhoudelijk en organisatorisch relevante thema's te bespreken en zo de bekendheid met en betrokkenheid bij deze onderwerpen te vergroten; de in 2007 in gang gezette en eind 2008 afgeronde organisatorische verschuivingen vertalen zich in een plattere organisatie met aanzienlijk kortere besluitvormings- en communicatielijnen. 5.2.2. Het auditteam heeft geconstateerd, dat Codarts een klachtenregeling heeft voor studenten, medewerkers en externe betrokkenen, waarin de procedure voor indiening en afhandeling van klachten is vastgelegd (rol vertrouwenspersonen, samenstelling en werkwijze klachtencommissie, besluit en maatregel CvB, beroepsgang). Deze is onder andere via intranet beschikbaar. Oordeel: voldoende Het auditteam kwalificeert dit facet voor de opleiding als voldoende en wel op grond van de volgende observaties: De opleiding Muziek analyseert de uitkomsten van de evaluaties. Uit de documentatie en de gesprekken tijdens de audit is gebleken dat de opleiding waar nodig aantoonbaar verbetermaatregelen treft. Codarts heeft een klachtenregeling voor studenten, medewerkers en externe betrokkenen.


Facet 5.3. Betrekken van Medewerkers, Studenten, Alumni en Beroepenveld Criterium Het facet ‘Betrekken van Medewerkers, Studenten, Alumni en Beroepenveld’ is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAO-criterium: Zijn -en zo ja op welke wijze- medewerkers, studenten, alumni en het afnemend beroepenveld actief betrokken bij de interne kwaliteitszorg van de opleiding? Bevindingen Het auditteam heeft kunnen constateren dat Codarts/de opleiding de verschillende geledingen op de volgende wijze betrekt bij de kwaliteitszorg: Studenten Studenten zijn formeel betrokken via de Opleidingscommissie, de MR en de decentrale overlegverbanden (bijv. onderwijsvergadering met het Management, studentenraad Rotterdam Pop Academy); De Opleidingscommissie functioneert op conservatoriumniveau. De Medezeggenschapsraad fungeert op Codarts niveau. In beide commissies hebben zowel studenten als docenten zitting, die regelmatig met elkaar overleggen. In het najaar van 2008 zijn de uitkomsten uit het STO 2008 op academieniveau met een vertegenwoordiging van de studenten besproken en op hogeschoolniveau met de MR. In overleg tussen de (student)leden van de MR, de studentenvertegenwoordigingen op academieniveau en de onderwijs- en artistieke managers van de academies zijn verdere verbeterplannen gemaakt. De hogeschool informeert studenten via intranet over relevante ontwikkelingen, onderzoeksresultaten en verbeteracties; op academieniveau wordt hiervoor het Codarts emailaccount gebruikt. Medewerkers Evenals studenten zijn ook de medewerkers formeel vertegenwoordigd in de Opleidingscommissie en de MR. Daarnaast organiseert Codarts drie keer per jaar managementbijeenkomsten. Tevens vindt er zeer frequent overleg plaats tussen de onderwijsmanagers van de verschillende academies, zijn er teamdagen voor medewerkers van diverse afdelingen en worden er regelmatig bijeenkomsten gehouden voor het onderwijsondersteunend personeel. Ook de medewerkers worden geïnformeerd via intranet, de Codarts email en via Codarts Personal. Werkveld De academies betrekken het afnemend beroepenveld o.a. bij de kwaliteit van de opleiding via vierjaarlijkse werkveldconsultaties, waarbij gesproken wordt over de kwaliteit van de opleiding. Tevens zijn er contacten met professionals in het werkveld via de stages. Alumni De uitkomsten van de Kunstenmonitor en de informatie die dat van de alumni oplevert, betrekt de opleiding bij de ontwikkeling van de kwaliteit van de opleiding. Deze uitkomsten zijn echter niet uitgesplitst naar academie. Ook is er een alumni-website, een zelfvullende externe site, waarvan zo’n 300 studenten, voornamelijk net afgestudeerden, gebruik maken. De opleiding start aan het einde van het studiejaar 2008-2009 met het houden van exit enquêtes onder afgestudeerden. Het auditteam is van mening, dat studenten, docenten en werkveld op bovengenoemde wijze voldoende betrokken zijn. Alleen het contact met de alumni moet binnen een aantal academies nog meer aandacht krijgen. Tijdens de audit is hier ook over gesproken. De internationale studenten vertrekken veelal weer naar het buitenland en zijn daardoor moeilijker te volgen. De site voor de alumni wordt door de afdeling PR/communicatie in de gaten gehouden. Het auditteam is van mening, dat het van belang is voor alle academies de alumni, meer dan nu gebeurt, te betrekken bij de kwaliteit van de opleiding. De uitkomsten van de Kunstenmonitor zijn zeker ook bruikbaar, maar die zijn uitgesplitst naar academie.


Oordeel: voldoende Het auditteam kwalificeert dit facet voor de opleiding als voldoende en wel op grond van de volgende observaties: De opleiding Muziek betrekt de studenten, medewerkers en het werkveld voldoende bij de interne kwaliteit van de opleiding. Er vindt regelmatig overleg plaats met alle bij de opleiding betrokken personen. Alleen het contact met de alumni moet naar de mening van het auditteam bij een aantal academies meer aandacht krijgen.

SAMENVATTEND OORDEEL “INTERNE KWALITEITSZORG”: VOLDOENDE Het auditteam kwalificeert het Onderwerp “Interne Kwaliteitszorg” voor de opleiding als voldoende.

Codarts/de opleiding Muziek hanteert een planning- en control cyclus en heeft in het Ontwikkelingsplan en de daaruit voortvloeiende meerjarenplannen en jaarplannen beschreven welke activiteiten wanneer plaatsvinden en wie verantwoordelijk is. Er vinden regelmatig evaluaties plaats onder studenten, medewerkers, werkveld en de opleiding neemt kennis van de uitkomsten van landelijke monitoren. De opleiding treft waar nodig verbetermaatregelen. De opleiding betrekt met name de studenten, medewerkers en werkveld voldoende bij de interne kwaliteit van de opleiding.


Onderwerp 6: Resultaten Dit onderwerp kent twee facetten: 1. gerealiseerd niveau; 2. onderwijsrendement.

Facet 6.1. Gerealiseerd Niveau Criterium Het facet ‘Gerealiseerd Niveau’ is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAO-criterium: Zijn de gerealiseerde eindkwalificaties qua niveau, oriëntatie en domeinspecifieke eisen in overeenstemming met de nagestreefde eindkwalificaties? Bevindingen 6.1.1. Het auditteam heeft geconstateerd, dat de opleiding op een goede wijze borgt dat de studenten de eindkwalificaties behalen. Zoals al onder 2.8 is beschreven toets en beoordeelt de opleiding gedurende de studie regelmatig de voortgang van de student met behulp van formatieve en summatieve toetsen. In deze tentamens worden uiteindelijk alle competenties op het hoogste niveau getoetst. In het vierde studiejaar schrijven de studenten ook een onderzoeksverslag op basis van een onderzoek naar een aan muziek gerelateerd onderwerp. Om te mogen deelnemen aan het eindexamen moet de student alle onderdelen van het programma met een voldoende hebben afgesloten. In het eindexamen tenslotte toont de student zijn gerealiseerde artistieke niveau op zijn hoofdinstrument. Wat de student voor dit examen moet doen en op basis van welke criteria hij wordt beoordeeld heeft de opleiding per academie en hoofdvakinstrument duidelijk beschreven. Het auditteam is van mening, dat het beoordelen tijdens dit examen op een goede manier gebeurt: de eindexamencommissie bestaat uit meerdere personen, die op basis van de vastgestelde criteria een oordeel geven over het gerealiseerde niveau van de student. In deze commissie heeft ook een deskundige uit het werkveld zitting. Elke examinator zet zijn oordeel op schrift en vervolgens wordt een gezamenlijk oordeel geformuleerd. 6.1.2. Het auditteam heeft ook zelf een steekproef genomen van de onderzoeksverslagen en komt op grond van eigen waarneming tot de conclusie dat deze verslagen van voldoende niveau zijn: de studenten laten zien, dat zij beschikken over de benodigde vaardigheden en een kennisniveau en analytisch vermogen hebben dat normaliter van een hbo-student mag en moet worden geëist. Daarnaast heeft het auditteam diverse opnamen op dvd van uitvoeringen van studenten bekeken. Ook is het auditteam aanwezig geweest bij de slotavond van de ‘Prix du Port 2009’ in het Nieuwe Luxor in Rotterdam. Bij de Prix du Port waren de finalisten van elke academie te zien en te beluisteren in een uitvoering rondom het thema ‘energie’ en voerden studenten van de verschillende academies een gezamenlijk theater/muziekspektakel op. Het auditteam is op grond van hetgeen ze heeft gezien en gehoord van mening, dat de studenten van de opleiding Muziek beschikken over een artistiek goed tot in sommige gevallen excellent niveau. In de gesprekken met de studenten kwam nog naar voren, dat een aantal van hen nog wilde doorstuderen aan een opleiding Muziek om zich verder te bekwamen als uitvoerend musicus. Ook wilde niemand direct fulltime aan de slag als docent muziek in het onderwijs. Dat is ook het advies dat het conservatorium hen geeft en het auditteam vindt dit terecht. Docent muziek zijn in het onderwijs is zwaar en met deze studie zijn studenten zo veelzijdig opgeleid, dat ze hun dagelijkse bezigheden afwisselend kunnen invullen. 6.1.3. De opleiding neemt ook jaarlijks kennis van de uitkomsten van de HBO Kunstenmonitor om te zien waar de alumni terecht komen. Zoals al onder 1.1. is vermeld was in 2006 64% van de ondervraagde alumni werkzaam binnen het eigen vakgebied en in 2007 83%. Landelijk lag dit percentage op 66% in 2006 respectievelijk 72% in 2007. Ook de lijst van werkplekken en projecten van alumni en de prijzen die de alumni de laatste jaren hebben gewonnen, laten zien dat de afgestudeerden die kwalificaties hebben verworven, waarmee ze aan het werk kunnen in hun eigen vakgebied. Een andere indicator voor het gerealiseerde niveau is de toename in het aantal uitnodigingen voor optredens van studenten buiten de hogeschool en de vele prijzen en laureaten behaald door studenten en afgestudeerden. Daaruit blijkt een duidelijke waardering van het werkveld. Daarnaast weet het werkveld Codarts steeds vaker te vinden voor artistieke en prestigieuze projecten in binnen- en buitenland.


Oordeel: goed Het auditteam kwalificeert dit facet voor de opleiding als goed. De opleiding Muziek heeft duidelijk vastgelegd, wat de student moet doen tijdens het eindexamen en op basis van welke criteria hij wordt beoordeeld. Bij de beoordeling zijn meerdere personen betrokken waaronder een afgevaardigde vanuit het werkveld. Uit eigen waarneming van de onderzoeksverslagen blijkt dat de studenten beschikken over de benodigde vaardigheden en een kennisniveau en analytisch vermogen hebben dat normaliter van een hbo-student mag en moet worden geëist. Op basis van hetgeen het auditteam heeft gehoord en gezien van de studenten, is het auditteam van mening dat afgestudeerden van de opleiding Muziek beschikken over een goed tot in sommige gevallen excellent artistiek niveau. De lijst van prijzen die de studenten de laatste jaren hebben gewonnen ondersteunt deze mening. Uit de HBO Kunstenmonitor en de lijst van werkplekken waar studenten zijn terecht gekomen blijkt dat veel afgestudeerden werkzaam zijn in het vakgebied waar ze voor zijn opgeleid.


Facet 6.2. Onderwijsrendement Criteria Het facet ‘Onderwijsrendement’ is beoordeeld aan de hand van de volgende NVAO-criteria: Zijn er, al dan niet in samenspraak met verwante opleidingen, streefcijfers geformuleerd in vergelijking met andere relevante opleidingen? Voldoet het onderwijsrendement aan deze streefcijfers? Bevindingen Het auditteam heeft geconstateerd, dat Codarts de rendementscijfers jaarlijks in beeld brengt en op basis van een analyse desgewenst verbetermaatregelen treft. De rendementscijfers zijn door Codarts ook vergeleken met wat landelijk gebruikelijk is in het kunstvakonderwijs. Binnen de hogeschool zijn de volgende afspraken gemaakt: de selectie in de propedeuse is zodanig, dat alle studenten die de propedeuse halen in principe in staat zijn de opleiding binnen een totale studieduur van 4,3 jaar af te ronden; het cohortrendement na 5 jaar van het cohort 2003 (dus gemeten in 2008) van de opleidingen van Codarts bedraagt minimaal 50%. Het auditteam acht dit reële streefnormen binnen het kunstvakonderwijs. Uit de managementinformatie, blijkt met betrekking tot uitval, uitstroom en gemiddelde verblijfsduur van studenten het volgende: Uitval: Het aantal uitvallers in de opleiding Muziek is afgenomen van 18,2 % (111 van de 607 ingeschreven studenten) in 2000 tot 11,5 % in 2006 (67 van de 580 ingeschreven studenten) en 12,3% in 2007 (73 van de 591 ingeschreven studenten). De gemiddelde verblijfsduur van de uitvallers nam af van 2,3 jaar (2000) naar 1,9 jaar (2007). Het terugbrengen van de verblijfsduur van de uitvallers is het mede het gevolg van het intensiveren van de begeleiding door de mentoren en het stringenter toepassen van het Bindend StudieAdvies (BSA). Uitstroom + gemiddelde verblijfsduur: Het percentage geslaagden na 4 jaar (cumulatief) in de opleiding Muziek is gestegen van 29,8% (cohort 2000) naar 38,3% (cohort 2003) en 35,5 (cohort 2004). In het 5e verblijfsjaar na instroom komt daar voor elk cohort ca. 20% bij. Het Codarts streefgetal voor het cohort 2003 van meer dan 50% geslaagden na 5 jaar is daarmee gehaald. Oordeel: voldoende Het auditteam kwalificeert dit facet voor de opleiding als voldoende en wel op grond van de volgende observaties: Codarts/de opleiding Muziek brengt de rendementscijfers jaarlijks in beeld en treft op basis van een analyse desgewenst verbetermaatregelen. De streefnormen zijn reëel voor het kunstvakonderwijs en worden door de opleiding gehaald.


SAMENVATTEND OORDEEL “RESULTATEN”: VOLDOENDE Het auditteam kwalificeert het Onderwerp “Resultaten” voor de opleiding als voldoende.

Uit de opnamen van optredens van de studenten die het auditteam heeft gezien, uit de finale voorstelling van de Prix du Port 2009, uit de onderzoeksverslagen en uit de lijst van werkplekken, projecten en prijzen die oud studenten hebben gewonnen blijkt dat het gerealiseerde niveau van de studenten goed is. Codarts/de opleiding Muziek brengt jaarlijks de rendementscijfers in beeld en treft indien gewenst verbetermaatregelen. Uit de cijfers blijkt dat de opleiding de streefnormen in de meeste gevallen haalt.

Conform de “Beslisregels Accreditatie” zoals vastgelegd in het NVAO-Accreditatiekader, kan een Onderwerp niet hoger scoren dan ‘voldoende’. Het auditteam beoordeelt evenwel een facet van het onderwerp “Resultaten” als goed en een als voldoende. Dit rechtvaardigt (zie ‘Beslisregels’ onder E) een kwalificatie ‘goed’ voor dit onderwerp. Reden voor het auditteam de kwalificatie ‘goed’ als extra aantekening aan zijn oordeel toe te voegen.


Onderwerp 7: Bijzondere kwaliteitskenmerken Dit onderwerp kent twee aspecten: Bijzondere kwaliteit met de facetten: 1. differentiatie en profilering en 2. kwaliteit; Bijzondere kenmerken met de facetten: 3. concretisering en 4. onderscheidend karakter. Het Conservatorium van Rotterdam heeft bij Hobéon Certificering een aanvraag gedaan voor het volgende bijzondere profielkenmerk: De Rotterdam World Music Academy van het Rotterdams Conservatorium is de enige plek in Europa waar een muziekstudent een compleet vierjarig bachelor programma kan volgen in een niet-westerse muziektraditie in de hoofdvakken: flamencogitaar, tabla, bansuri, sarangi, Indiase klassieke zang, latin percussie, Braziliaanse percussie, latin piano, latin bas, latin zang, bandonéon, tangopiano, tangoviool, tangobas en saz. De aanwezigheid van de Rotterdam World Music Academy zorgt voor een verbreding van de muzikale horizon van alle studenten aan het Rotterdams Conservatorium. Bij de beoordeling van dit ‘bijzonder kenmerk’ is uitgegaan van de facetten 7.3. ‘concretisering’ en 7.4. ‘onderscheidend karakter’.

Facet 7.3. Concretisering Criterium Het facet ‘Concretisering’ is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAO-criterium: Zijn de gevolgen van het kenmerk voor de kwaliteit van het onderwijs (instroom, onderwijsprogramma, onderwijsproces, output, voorzieningen, kwaliteit staf) geoperationaliseerd? Bevindingen Concretisering in de doelstellingen: De eindkwalificaties van de opleiding sluiten aan bij de eisen die door (buitenlandse) vakgenoten en de beroepspraktijk worden gesteld. De opleiding legt daarbij eigen accenten. Zoals al eerder vermeld hecht het Rotterdams Conservatorium aan muzikale diversiteit en cross-overs. Dit is met name verwoord in de volgende pijlers van de opleiding: ‘een open attitude naar uiteenlopende genres en stijlen’ (muzikale diversiteit), ‘bereid zijn met andere muziekvormen te experimenteren’ (avontuurlijkheid) en ‘bewust zijn van wat actueel en verkoopbaar is’ (marktgerichtheid). De opleiding Muziek heeft deze pijlers vertaald naar de eindcompetenties van de opleiding. Concretisering in het onderwijsprogramma: Zoals al onder onderwerp 2 is beschreven zorgt de opleiding er goed voor dat alle studenten hun beroepsvaardigheden kunnen ontwikkelen en de beoogde eindkwalificaties kunnen behalen. De afstudeerrichtingen van de Rotterdam World Music Academy hebben eigen onderwijsprogramma’s en methodieken ontwikkeld. Afhankelijk van de traditie waaruit zij voortkomen worden er verschillende accenten gelegd in de manier waarop de muziekoverdracht plaatsvindt. De op maat gesneden programma’s wijken op een aantal punten principieel af van de programma’s van de andere academies van het conservatorium en sluiten goed aan bij wat in het werkveld gebruikelijk is. Zo wordt er in het programma een sterk accent gelegd op transcriptie van de oraal/auditieve tradities in dit genre. Het auditteam constateert ook dat de Rotterdam World Music Academy de horizon van alle andere conservatorium studenten verbreedt door verplichte deelname aan de verbrede muziekgeschiedenis lessen, aan de verschillende wereldmuziekensembles en aan jaarlijkse crossover projecten. Studenten van de klassieke, jazz, pop en muziektheater academies kunnen participeren in wereldmuziekensembles en omgekeerd kunnen studenten wereldmuziek in de ensembles van de andere academies meespelen. Studenten van de verschillende academies die het auditteam sprak waarderen deze mogelijkheden van de cross-overs zeer.


Concretisering in de instroom: Om de kwaliteit van de instroom en de studeerbaarheid te borgen, heeft Codarts sinds 1990 een overeenkomst met de muziekschool van de SKVR en kunnen leerlingen al op jonge leeftijd beginnen met de studie van een niet-westers instrument. Sinds 2006 is, op initiatief van Codarts, het World Music and Dance Center (WMDC) gesticht, zodat de wereld muziekschool van de SKVR en de Rotterdam World Music Academy nu op een locatie zijn samengebracht. Concretisering in de kwaliteit van de staf: Het auditteam constateert dat het onderwijs in de wereldmuziek op een hoogstaand artistiek en ambachtelijk niveau wordt gegeven met de steun en inspiratie van wereldberoemde musici. Naast de inzet van vaste docenten wordt er frequent gebruik gemaakt van gastdocenten, die binnen de wereldmuziek spraakmakend zijn. Deze gastdocenten keren òf jaarlijks terug om een onderdeel van het programma te verzorgen òf worden op incidentele basis gecontracteerd voor het verzorgen van bijvoorbeeld workshops, masterclasses e.d. De opleiding borgt hiermee goed de kwaliteit van de uitvoering van het onderwijs Concretisering in de resultaten: Het auditteam heeft aan de hand van o.a. video opname van optredens, onderzoeksverslagen en de uitvoering tijdens de Prix du Port kunnen constateren dat het niveau van de afgestudeerden goed is. Onder de alumni van de Rotterdam World Music Academy zijn musici die inmiddels een grote naam hebben binnen de wereldmuziek, regelmatig optreden als solist of een belangrijke positie bekleden in (internationale) orkesten. Minstens zo belangrijk is de rol die afgestudeerden spelen in het regionale en nationale wereldmuziekonderwijs, waar zij kinderen op hoog niveau les geven in niet-westerse muziektradities. Oordeel: goed Het auditteam kwalificeert dit facet voor de opleiding als goed en wel op grond van de volgende observaties: Het bijzonder kenmerk komt duidelijk tot uiting in de doelstellingen en het programma. Ook heeft het conservatorium diverse maatregelen getroffen om een goede aansluiting te borgen. Door het aantrekken van (internationaal) zeer gerenommeerde (gast)docenten in de nietwesterse muziek is de kwaliteit van de uitvoering van het programma geborgd. Het niveau van de afgestudeerden is goed.


Facet 7.4. Onderscheidend Karakter Criterium Het facet ‘Onderscheidend Karakter’ is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAO-criterium: Is het kenmerk onderscheidend voor de opleiding in relatie tot relevante opleidingen in het Nederlandse hoger onderwijs? Bevindingen De Rotterdam World Music Academy bestaat inmiddels twintig jaar en heeft haar bestaan ruimschoots bewezen. Het aanbieden van een hbo-opleiding in de niet westerse muziektraditie is uniek in Nederland, in Europa en in de rest van de wereld. Alleen in Los Angeles bestaat de mogelijkheid om een volwaardig bachelor diploma niet-westerse muziek te behalen. Door zijn pioniersrol vervult het Rotterdams Conservatorium een voorbeeldfunctie. Zo worden inmiddels op veel andere conservatoria in Nederland onderdelen van wereldmuziek in de vorm van cursussen, bijvakken of minoren aangeboden. Ook in het buitenland zijn initiatieven gestart voor het aanbieden van een bachelor opleiding in een aantal wereldmuziekvormen. Daarbij wordt gebruik gemaakt van de expertise van het Rotterdams Conservatorium. Studenten van alle afstudeerrichtingen van de opleiding Muziek van Codarts noemden de muzikale diversiteit als één van de punten waarom zij voor het Rotterdams Conservatorium hadden gekozen. Daarnaast constateert het auditteam dat de hbo-opleiding ervoor zorgt dat afgestudeerden van de Rotterdam World Music Academy Rotterdamse kinderen en kinderen elders in het land op een hoog niveau muziekonderwijs kunnen geven in niet-westerse muziektradities. Ook dat is uniek. Oordeel: goed Het auditteam kwalificeert dit facet voor de opleiding als goed en wel op grond van de volgende observaties: Een hbo-bacheloropleiding in niet westerse muziek is uniek in Europa en de rest van de wereld. Andere conservatoria en muziekinstellingen in Nederland en daarbuiten maken gebruik van de expertise van het Rotterdams Conservatorium om (onderdelen van) wereldmuziek aan te bieden in de eigen instelling. De muzikale horizon van de studenten van de andere studierichtingen aan het Rotterdams Conservatorium wordt verbreed. Dat afgestudeerden van de Rotterdam World Music Academy kunnen kinderen op een hoog niveau muziekonderwijs geven in niet-westerse muziektradities is ook uniek in Nederland.

SAMENVATTEND OORDEEL “BIJZONDER KENMERK”: VOLDOENDE Het auditteam kwalificeert het Onderwerp “Bijzonder Kenmerk” voor de opleiding als voldoende. Het bijzonder kenmerk komt duidelijk tot uiting in de doelstellingen en het programma van de opleiding. De (internationaal) zeer gerenommeerde docenten in de niet-westerse muziek borgen de kwaliteit van de uitvoering van het programma. Het gerealiseerde niveau van de afgestudeerden is goed. Het Rotterdamse Conservatorium onderscheidt zich met het aanbieden van een volwaardige bacheloropleiding in de niet-westerse muziek expliciet van andere vergelijkbare opleidingen in het Nederlands en buitenlands hoger onderwijs.



3.

SAMENVATTEND OORDEEL

3.1.

Oordeelschema HBO bachelor opleiding Muziek voltijd HBO BACHELOR OPLEIDING MUZIEK voltijd

Onderwerp

/

Facet

Oordeel

1. Doelstellingen Opleiding 1.1. Domeinspecifieke Eisen 1.2. Niveau Bachelor 1.3. Oriëntatie HBO

V V V

2. Programma 2.1. Eisen HBO 2.2. Relatie tussen Doelstellingen en Inhoud Programma 2.3. Samenhang Programma 2.4. Studielast 2.5. Instroom 2.6. Duur 2.7. Afstemming tussen Vormgeving en Inhoud 2.8. Beoordeling en Toetsing

G V G V G V G G

3. Inzet van Personeel 3.1. Eisen HBO 3.2. Kwantiteit Personeel 3.3. Kwaliteit Personeel 4. Voorzieningen 4.1. Materiële Voorzieningen 4.2. Studiebegeleiding 5. Interne Kwaliteitszorg 5.1. Evaluatie Resultaten 5.2. Maatregelen tot Verbetering 5.3. Betrekken van Medewerkers, Studenten, Alumni en Beroepenveld

V

V

V5 G G G V6 V G V V V V

V7

6. Resultaten 6.1. Gerealiseerd Niveau 6.2. Onderwijsrendement

G V

7. Bijzonder Kenmerk 7.3 Concretisering 7.4 Onderscheidend Karakter

G G

Samenvattend oordeel

5 6 7

V

V

Extra aantekening: goed Extra aantekening: goed Extra aantekening: goed


3.2.

Integraal oordeel/ advies aan NVAO

Op basis van zijn bevindingen met betrekking tot alle in het NVAO-Accreditatiekader vermelde onderwerpen en facetten, concludeert het auditteam dat de door de Hogeschool Codarts in casu het Rotterdams Conservatorium, verzorgde HBO bachelor opleiding Muziek in aanmerking komt voor accreditatie door de NVAO met als Bijzonder Kenmerk de Rotterdam World Music Academy. extra aantekening Conform de “Beslisregels Accreditatie” zoals vastgelegd in het NVAO-Accreditatiekader, kan een Onderwerp niet hoger scoren dan ‘voldoende’. Het auditteam beoordeelt evenwel alle facetten van het onderwerp ‘Personeel’ als goed, één facet van het onderwerp ‘Voorzieningen’ als goed en één als voldoende, één facet van het onderwerp “Resultaten” als goed en één als voldoende. Dit rechtvaardigt (zie ‘Beslisregels’ onder E) een kwalificatie ‘goed’ voor deze onderwerpen. Reden voor het auditteam de kwalificatie ‘goed’ als extra aantekening aan zijn oordeel toe te voegen.


BIJLAGE I: Curricula Vitae auditoren en onafhankelijkheidsverklaring auditoren Prof. H. (Henri) Fourès Etudes d’histoire de l’art à l’Université Paul Valéry de Montpellier et musicales au CNSM de Paris, à l’Université de Berlin (doctorat; le Remède de fortune) et à l’Académie de Vienne (Diplôme de piano). De 1977 à 1980 Fourès etait professeur responsable des musiques improvisées au conservatoire de Pantin. De 1980 à 1982 il enseigne l’histoire de la musique médiévale à l’Université de Toulouse le Mirail. En 1982 il est nommé Inspecteur général de la musique responsable de l’enseignement puis de la creation, à la Direction de la Musique et de la Danse du Ministère français de la culture. Il quitte cette fonction en 1990 pour se consacrer pleinement à ses activités de compositeur et d’interprète. Un temps Directeur Artistique du studio de création La Muse en Circuit, il travaille ensuite régulièrement en Allemagne (Postdam, Berlin, Köln, Frankfurt...) où il est invité auprès de divers ensembles symphoniques et de radios. Ses activités touchent de nombreux domains comme les films pour la television, creations radiophoniques et Hörspiel pour la HR et WDR. Depuis le 1er septembre 2000, Fourès est directeur du Conservatoire National Supérieur Musique et Danse de Lyon. Il est aussi co-directeur artistique avec le compositeur Reinhard Flender de l’académie franco-allemande OPUS XXI de musique de chambre, dévolue au repertoire contemporain. Prof. P. (Peter) Renshaw In 2001 Peter Renshaw retired from the Guildhall School of Music & Drama as Head of Research and Development, where he pioneered the innovative programme in performance and communication skills (1984-2001) and was Gresham Professor of Music (1986-93). Formerly he was Lecturer in Philosophy of Education at the University of Leeds Institute of Education (197075) and Principal of the Yehudi Menuhin School (1975-84). Since his retirement he operates as an arts and education consultant with a special interest in organisational change and lifelong learning and most recently he has focused on arts evaluation, development and mentoring. From 2001-02 he was Chair of the Steering Group for Youth Music’s Creating a Land of Music and from 2001-03 he was Moderator of the EU Socrates project, Sound Links, on cultural diversity in music education. In 2005, as part of Musical Futures, the Paul Hamlyn Foundation published his research report on Guildhall Connect, titled Simply Connect: ‘Next Practice’ in Group Music Making and Musical Leadership. His Report Lifelong Learning for Musicians: the Place of Mentoring was published in 2006 by the Lectorate Lifelong Learning in Music at Prins Claus Conservatoire Groningen and The Royal Conservatoire the Hague. In 2008 The Sage Gateshead published his Evaluation Report on REFLECT, the Creative Partnerships National Co-mentoring Programme. Prof. G. (George) Caird After studying at the Royal Academy of Music and Cambridge University, George Caird pursued a freelance career as an oboist which included orchestral playing, chamber music and solo engagements. George has toured for the British Council in China, the Far East, India, Egypt, Tunisia and Canada as well as performing in concerts and broadcasts in most European countries. He has recorded for different labels with solo and chamber music repertoire. He was the director of Stage 96, a chamber music course run by La Caixa de Pensiones in Catalonia and in September 1996 he was a juror in the Munich International Oboe Competition. He has also sat on adjudication panels for BBC Young Musician of the Year, the Audi Junior Musician, the Shell-LSO Competition, the YCAT awards and the Chamber Music Competition for Schools. Caird has been involved in many areas of music education: teaching, devising educational programmes, coaching chamber ensembles, conducting and coaching youth orchestras and as a founding member of the British Double Reed Society. He was appointed as a professor of oboe at the Royal Academy of Music in 1984 where he became Head of Woodwind in 1987 and Head of Orchestral Studies in 1991. Since September 1993, George has been Principal of Birmingham Conservatoire. Caird is also board member of Performances Birmingham Ltd and Culture West Midlands. In 2004 he joined the Board of Youth Music and was the President of the Incorporated Society of Musicians for 2004/5.


He chaired the Learning and Skills Council Music Review for Birmingham and Solihull 2003/4 and was elected Secretary-General of the Association of European Conservatoires in November 2004. Since November 2005 he has been Chair of the National Association of Youth Orchestras. In January 2006 he joined the Advisory Group for the Department of Education and Skills Music and Dance Scheme, and in June 2007 he became a Trustee of the Countess of Munster Musical Trust. F.H. (Felix) Schlarmann De heer Schlarmann behaalde in 2007 zijn hbo bachelordiploma Muziek (Jazz, hoofdvak drums) aan het Conservatorium van Amsterdam en volgt aan dit zelfde conservatorium op dit moment de masteropleiding Muziek (Jazz). In het najaar van 2008 nam hij deel aan een uitwisselingsprogramma aan de Manhattan School of Music New York. Vanaf 2007 studeert hij tevens International Arts Management, een master opleiding aan het CIAM (Centrum for International Arts Management) in Keulen. Drs G.J. (Hans) Stoltenborg De heer Stoltenborg studeerde psychologie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam en was al gedurende zijn studie werkzaam in projecten op het terrein van onderwijs en opleiding. Na een aantal jaren in de onderwijsresearch werkte hij op het gebied van het post-hbo en andere vormen van commerciële dienstverlening vanuit onderwijsinstellingen. Door een stationering in Brussel leerde hij de EU en het internationale projectenbeleid goed kennen. De afgelopen jaren werkt hij vanuit het kantoor van Hobéon. in Den Haag op onderwerpen als marktonderzoek, ontwikkeling van nieuwe opleidingen, competentiegericht leren, kwaliteitszorg en accreditatie. Ook voert hij het projectmanagement van innovatieprojecten en is hij betrokken bij internationale onderwijsprojecten. Hans Stoltenborg voert audits uit in de sector Kunsteducatie en is als onderwijsdeskundige en leadauditor betrokken bij een groot aantal audits in het hoger beroepsonderwijs, waaronder die van bachelor- en masteropleidingen in het kunstvakonderwijs. G.C. (Rianne ) Versluis Mevrouw Versluis is in 1979 afgestudeerd aan de Pedagogisch Academie. Tot 2001 is zij werkzaam geweest in verschillende functies binnen het dovenonderwijs als leerkracht, intern begeleider en teamcoördinator. Daarna heeft zij in een gemeente een aantal jaren gewerkt als (senior) beleidsmedewerker Welzijn. Het formuleren van (nieuw) beleid op het brede terrein van welzijn was daar een van haar voornaamste taken. Bij Hobéon is zij sinds 2006 met name nauw betrokken bij de accreditatie van hoger beroepsopleidingen.








BIJLAGE II: Programma Visitatie Donderdag 23 april 2009 Tijd/ruimte

Gesprekspartners

9.00 – 9.15

Onderwerpen Inloop door en ontvangst van auditoren

9.15 – 9.45 9.45 – 10.15

Auditoren

Voorbespreking auditteam CvB

Strategisch beleid, visie, missie Marktpositie / instroom / toelating Internationalisering Innovatie Kwaliteitszorg Relatie beroepenveld Personeel / scholing Resultaten / onderwijsrendement Alumnibeleid Curriculum

Docenten DM

Relatie beroepenveld Onderwijsontwikkeling Instroom / propedeuse Aansluiting instroom en programma Vrijstellingen Samenhang programma Toetsen en beoordelen Bezwaar en beroep Eindkwalificaties Praktijkcomponent / stage Internationalisering Scholing Studiebegeleiding

Lunch en rondleiding

Verificatie documenten

10.15 – 11.15

Managementteam DM

11.15.11.30

pauze

11.30 – 12.30

12.30 -13.45

op Kruisplein 13.45 – 14.45

Studenten DM

14.45 – 15.30

Examencommissie

15.30-15.45

Pauze

15,45-16.15

Medewerkers kwaliteit

16.15 – 17.15

Intern overleg

17.15 – 18.00

Terugkoppeling

Informatievoorziening Aansluiting vooropleiding / toelating Toetsen en beoordelen Studiebegeleiding (incl. buitenschoolse component / stages) Studeerbaarheid / studielast Materiële voorzieningen Praktijkcomponent Afstuderen Onderwijsontwikkeling Vrijstellingen / EVC Studeerbaarheid, studielast Toetsen en beoordelen Bezwaar en beroep Afstuderen Gerealiseerd niveau

Evaluatie van resultaten Maatregelen tot verbetering Betrekken van medewerkers, studenten, alumni, werkveld


Vrijdag 24 april 2009 Tijd/ruimte 9.30 – 11. 00

Gesprekspartners

Auditoren

Managementteam Uitvoerend musicus / academies

11.15 – 12.30

Docenten academies

12.30 -14.45

Lunch en rondleiding

Onderwerpen Strategisch beleid, visie, missie Marktpositie / instroom / toelating Internationalisering Innovatie Kwaliteitszorg Relatie beroepenveld Personeel / scholing resultaten onderwijsrendement Alumnibeleid Relatie beroepenveld Onderwijsontwikkeling Instroom / propedeuse Aansluiting instroom en programma Vrijstellingen Samenhang programma Toetsen en beoordelen Bezwaar en beroep Eindkwalificaties Praktijkcomponent / stage Internationalisering Scholing Studiebegeleiding Verificatie documenten

op locaties 14.45 – 15..45

Studenten Uitvoerend musicus

15.45– 16..45

Intern overleg

16.45 – 17.15

Pending issues

17.15 – 18.00

Terugkoppeling

Informatievoorziening Aansluiting vooropleiding / toelating Toetsen en beoordelen Studiebegeleiding (incl. buitenschoolse component / stages) Studeerbaarheid / studielast Materiële voorzieningen Praktijkcomponent Afstuderen

Zaterdag 25 april 2009 20:00 Bezoek aan de finale van de ‘Prix du Port’ door alle leden van het auditteam

Auditteam: Drs. G.S. Stoltenborg (Hans) leadauditor – senior adviseur Hobéon Certificering H. Fourès (Henry) Directeur du Conservatoire National Supérieur Musique et Danse de Lyon Prof. G. Caird (George) Principal Birmingham Conservatoire and Birmingham School of Acting P. Renshaw (Peter) Arts and Education consultant and Retired Head of Research and Development Guidhall School of Music & Drama L. van Kalmthout, student, present 23 April F.H. Schlarmann, Student, present 24 April G.C. Versluis (Rianne) Onderwijskundige/secretaris – adviseur Hobéon Certificering


Adviesrapport Accreditatie hbo-bacheloropleiding Muziek voltijd. Codarts, Hogeschool voor de Kunsten Rotterdams Conservatorium

Recommend Documents