Advies&Educatie2. De school is geen attractiepark. Interview met Kete Kervezee, voorzitter PO-Raad

jaargang 2 juni 2008 nummer

Advies&Educatie

2

Vaktijdschrift voor onderwijsadviseurs, schoolleiders en intern adviseurs

Interview met Kete Kervezee, voorzitter PO-Raad

Passend onderwijs moet leiden tot regionale samenwerking

De school is geen attractiepark

Colofon Jaargang 25, nummer 2, juni 2008 Verschijnt 6 keer per jaar Vaktijdschrift Advies&Educatie is een voortzetting van School&Begeleiding. Advies&Educatie is het onafhankelijke vakblad van Sdu Uitgevers voor en door professionals op het gebied van onderwijsadvies en is bedoeld voor onderwijsadviseurs, schoolleiders en intern adviseurs. Advies&Educatie biedt in de eerste plaats verdiepende artikelen, maar biedt daarnaast praktische informatie en achtergrondartikelen over het vak van onderwijsadviseur en over ‘good practices’ op het gebied van onderwijsvernieuwing en -verbetering. EDventure, vereniging van onderwijsadviesbureaus werkt bij de uitgave van Advies&Educatie samen met Sdu Uitgevers.

Redactieadres: Sdu Uitgevers t.a.v. redactie Advies&Educatie Postbus 20025 2500 EA Den Haag telefoon (070) 378 05 42 [email protected]

Hoofdredacteur: Ruud Gorter (senior adviseur EDventure en lector Educatieve dienstverlening, Hogeschool INHOLLAND)

Redactie: Dolf Janson (Marant) Ronald te Loo (Organise to Learn) Wim Meijer (zelfstandig onderwijsadviseur) Erik Vercammen (projectcoördinator KHM)

Bureauredacteur Sdu: Mariska Hazeleger

Uitgever: Roel Langelaar

Vormgeving: FIZZ reclame + communicatie, Meppel

Drukwerk: Giethoorn Ten Brink, Meppel

Abonnementen Een jaarabonnement kost E 72,00 (excl. btw) voor EDventureleden en E 90,00 (excl. btw) voor niet-leden. Losse nummers zijn E 17,00 (excl. btw). Een abonnement kan op elke moment ingaan en heeft een looptijd van een jaar. Het abonnement wordt automatisch verlengt, tenzij twee maanden voor afloop van de abonnementsperiode schriftelijk wordt opgezegd.

12

De stropdas Kete Kervezee

Kete Kervezee is per 1 maart aangetreden als

Abonnementenadministratie Sdu Klantenservice Postbus 20014 2500 EA Den Haag www.sdu.nl/service

Advertenties Sdu Uitgevers Evelyn de Groot [email protected]

Kopijdata ([email protected]) Nummer 3 Personeelsbeleid: 23 mei Nummer 4 Basisvaardigheden: 21augustus Nummer 5 Doorgaande leerlijnen: 1 oktober Nummer 6 Leiderschap: 19 november Auteursrecht voorbehouden. © Sdu Uitgevers © EDventure ISSN 1876-2042

Advies&Educatie juni 2008

de eerste voorzitter van de nieuw opgerichte PO-Raad. Zij hoopt met ingang van het nieuwe schooljaar full swing uit de startblokken te komen. ‘We willen er geen groot instituut van maken, maar liever een netwerkorganisatie.’

Inhoud Inhoud

6

19

Niet te missen Successen organiseren

Leerling en zorg Zorgkwaliteit in het onderwijs

Werk maken van passend

Zorg voor leerlingen is een

onderwijs moet leiden tot

kerntaak van basisonder-

regionale samenwerking. De

wijs. Maar onderwijszorgta-

basis voor die samenwerking

ken worden vaker in

moet vooral worden gevonden

verband gebracht met het

in het primaire proces van de

werk van (externe)

deelnemende scholen. Vanuit

deskundigen dan met dat

de wetenschap is er inmiddels

van leerkrachten. Daarmee

wel het een en ander bekend

versmalt men de leerkracht-

over hoe we in die scholen

bijdrage ten onrechte tot

successen voor leraren en leerlin-

‘overleg voeren met

gen kunnen organiseren.

anderen’.

en verder... De Stelling

Column

15 16

Wetenschap

21

De Keuze

4

Actualiteit: Leerklimaat

9 10

Praktijk: Succesvolle schoolontwikkeling

Nieuw jasje Voor u ligt het eerste nummer van het tijdschrift Advies&Educatie, de

jaar zijn medewerking verlenen. Als

opvolger van School & Begeleiding, het vaktijdschrift voor onderwijs-

nieuw redactielid heten we Ronald

adviseurs. Daarmee heeft het tijdschrift inmiddels evenzoveel

te Loo van het adviesbureau O2L,

eigenaars gekend als de schoolbegeleiding zelf. Geen beter bewijs

Organize to Learn uit Rotterdam

dan dat het met zijn tijd meegaat!

welkom. O2L is de eerste, niet

Advies&Educatie is eigendom van een commerciële uitgever. EDven-

traditionele schoolbegeleidings-

ture, de brancheorganisatie van onderwijsadviesbureaus, heeft het

dienst, die lid is geworden van

uitgeven van dit tijdschrift toevertrouwd aan Sdu Uitgevers, sterk in

EDventure. Tegelijkertijd nemen we

onderwijsinformatie. EDventure blijft wel betrokken bij de redactie.

afscheid van Nanne Osinga, die sinds de oprichting van School &

De opzet van het nieuwe blad houdt rechtstreeks verband met de

Begeleiding bij de redactie betrok-

uitkomsten van het lezersonderzoek van vorig jaar. Advies&Educatie

ken was. Graag maken we van de

gaat geheel in gedrukte vorm verschijnen en neemt afscheid van het

gelegenheid gebruik hem hartelijk dank te zeggen voor zijn inzet. Die

downloaden van internet. Het blad past in elke tas van de adviseur

dank geldt ook voor Loes de Vries, ook zij stopt als redactielid. Simone

en gaat zes keer in plaats van vier keer per jaar verschijnen. Zo wordt

Doolaard blijft als wetenschappelijk onderzoekscorrespondent aan

beter op de actualiteit ingespeeld. Gaat dit nummer vooral over het

het tijdschrift verbonden.

leerklimaat, de volgende nummers in deze jaargang stellen de thema’s lezen en rekenen, passend onderwijs, doorgaande leerlijnen

Elke adviseur weet het: een verandering hoeft nog geen verbetering

en aansluiting tussen de schooltypen centraal. In de colofon vindt u

te zijn. Wie echter goed naar zijn klant luistert, komt een heel eind.

de thema’s en de deadlines voor het inleveren van de kopij. Schrijf

Daarom vertrouwen wij er op dat Advies&Educatie een waardig

vooral zelf als onderwijsadviseur! Niet alleen voor uw personal

opvolger mag zijn van School & Begeleiding. Uw reactie wordt zeer

branding maar om scholen nieuwsgierig te maken naar maatwerk!

op prijs gesteld!

De actualiteit krijgt vorm door het interview en door de column. Voor die laatste rubriek tekent, op persoonlijke titel, Peter van Dijvenboden.

Namens de redactie,

Hij is een door de wol geverfde Pabo-docent en kan goed achter-

Ruud Gorter,

en vooruit kijken en zal als columnist tot het einde van het kalender-

Hoofdredacteur


Leerklimaat De inschatting van leerkrachten en schoolleiders hoe zij op school kunnen leren

door Jan-Jos Janssen

Er is hernieuwde belangstelling voor het leraarschap en de professionalisering daarvan. De belangstelling richt zich vooral op de motivatie van leerkrachten voor hun beroep. Het recent verschenen rapport van de Parlementaire Commissie Onderzoek Onderwijsvernieuwingen (2008) wijst op het belang van de verhoging van de kwaliteit van leraren. Een jaar eerder wordt in de nota ‘Advies van de Commissie

uit zes dimensies: managementstijl, mogelijkheden tot ontwikke-

Leraren, de leraar anno 2007 ‘ (2007, pag. 45) gesteld: ‘Een

ling, tijd, teamfunctioneren, visie en tenslotte werksfeer.

goede leraar zal zich voortdurend verder willen ontwikkelen.

In een onderzoek onder 642 leerkrachten en schoolleiders op 49

Daarvoor is vooral bekwaamheid van belang. De verdere

scholen voor basisonderwijs is door middel van een vragenlijst

ontwikkeling van de leraar vloeit vooral voort uit zijn vermogen

nagegaan hoe zij het leerklimaat op hun school inschatten. Deze

tot kritische reflectie op het eigen handelen en op het functione-

leerklimaatvragenlijst bestaat uit 52 items. Per item hebben de

ren van de school als organisatie. Zijn onderzoekende vaardighe-

respondenten op een vijfpuntschaal aangegeven in welke mate

den zijn van belang om op basis daarvan de eigen resultaten en

zij instemmen met de gegeven stelling. De gebruikte scores lopen

die van de school als geheel te verbeteren. Daarmee kan de

van ‘zeer oneens’ via ‘oneens’, ‘niet eens/niet oneens’ en ‘eens’

leraar steeds gerichter bijdragen aan het functioneren van de

naar ‘zeer eens’.

school als organisatie, waarbij het optimaliseren van leerproces-

Op basis van ons onderzoek zijn twee vragen gesteld: Hoe ervaren

sen en leerresultaten centraal staat.’

leerkrachten in het basisonderwijs in Nederland het leerklimaat op

Onderzoek naar leerklimaat Een belangrijke voorwaarde voor het leren van leerkrachten is de wijze waarop zij het leerklimaat in scholen ervaren. Als er sprake is

Opvattingen van leraren over hun eigen leerproces zijn belangrijk

hun school? Hoe liggen de onderlinge verhoudingen van de dimensies binnen het leerklimaat? Na uitvoerige statistische bewerking zijn we tot de onderstaande conclusies gekomen.

Onze bevindingen Op de vraag hoe leerkrachten het leerklimaat in scholen voor basisonderwijs in Nederland ervaren, is te constateren dat de respondenten over het algemeen een positieve waarneming hebben van de factoren op school die met leren samenhangen. Dit geldt met name voor mogelijkheden tot ontwikkeling en

van een goed leerklimaat, zo luidt de redenering, zal het leren

managementstijl. Daarentegen neigt het oordeel over tijd eerder

van leraren, schoolleiders en uiteindelijk ook leerlingen worden

naar neutraal. Teamfunctioneren, visie en werksfeer zitten er tussenin.

bevorderd. In dit artikel staat de studie naar leerklimaat in

Op de vraag hoe de dimensies van leerklimaat zich tot elkaar

scholen voor basisonderwijs centraal. Leerklimaat is een verschijn-

verhouden is vast te stellen dat er een bepaalde samenhang van

sel waarvan verondersteld wordt dat het op gerichte wijze te

dimensies van leerklimaat is. Visie en managementstijl bepalen

begrijpen en te beïnvloeden is.

(mits op elkaar afgestemd) in belangrijke mate het functioneren

LCQ Tot nu toe is er nog niet veel bekend over de ervaring van leerkrachten en schoolleiders met het leerklimaat op scholen. Goede instrumenten die onderbouwde argumenten opleveren om hierover uitspraken te doen, ontbreken tot nu toe. In Engeland hebben Bartram, Foster, Lindley, Brown en Nixon (1993) onderzoek verricht naar invloeden op het leren van individuen op de werkplek. Zij hebben voor de inschatting van het leerklimaat de Learning Climate Questionnaire (LCQ) ontwikkeld. De LCQ bevat zeven dimensies. Deze dimensies zijn alle gericht op bepaalde aspecten van leren. Met de dimensies van de LCQ als uitgangspunt, is de LCQ aangepast aan het Nederlandse basisonderwijs. Uiteindelijk is een vragenlijst ontwikkeld bestaande


Dimensies van leerklimaat: Mogelijkheden tot ontwikkeling: De mate waarin leerkrachten ervaren inspraak en mogelijkheden te hebben om zich te ontwikkelen. Managementstijl: De mate waarin de leerkrachten ervaren dat de schoolleiding behulpzaam is bij het oplossen van problemen in het werk en de mate waarin hij/ zij leerkrachten stimuleert zelf met oplossingen te komen Teamfunctioneren: De mate waarin leerkrachten bij het uitvoeren van activiteiten ervaren op hulp van collega’s te kunnen rekenen. Tijd: De mate waarin de leerkrachten ervaren voldoende tijd te hebben om activiteiten in school voor te bereiden en erop te kunnen reflecteren. Visie:

Meer onderzoek naar leerklimaat is echt nodig

De mate waarin leerkrachten ervaren dat op het werk aandacht wordt besteed aan gedeelde doelstellingen

ding af te leggen over die onderwijskwaliteit.

over het onderwijs in de eigen school.

De belangstelling voor leren is van alle tijden. Net zoals we dit

Werksfeer:

artikel begonnen met een citaat, willen we er ook mee eindigen:

De mate waarin leerkrachten ervaren dat er een prettige

‘De beste remedie tegen droefheid’, antwoordde Merlijn (…), ‘is

stemming op het werk heerst.

iets te leren. Dat is het enige dat nooit faalt en je helpt, als je oud en bibberig wordt, als je ’s nachts wakker ligt en luistert naar de ontreddering van je aderen (…) als de wereld om je heen

van het team, mogelijkheden tot ontwikkeling en de tijd. Samen

verwoest wordt door boosaardige gekken, of je weet dat je eer

bepalen deze vijf variabelen op directe en indirecte wijze de

wordt vertrapt in de riolen van lagere geesten. Dan is er maar

werksfeer.

één ding te doen – te leren. Leren waarom de wereld draait

Interne organisatie

zoals-ie draait en waardoor hij zo gaat. Dat is het enige wat de geest nooit kan uitputten, nooit kan vervreemden, waardoor hij

De bevindingen zijn in lijn te plaatsen met nationale en internatio-

nooit gekweld kan worden, nooit kan vrezen of wantrouwen, en

nale onderzoeksresultaten. In alle gevallen wordt het belang

nooit een ogenblik spijt zal hebben. Leren is wat je nodig hebt.’

onderstreept om een goed inzicht te hebben in de interne

(White, 1967, pag. 197).

❰❰

organisatie van een school. Een goed inzicht zorgt ervoor dat maatregelen genomen kunnen worden die de motivatie van de

Jan-Jos Janssen is werkzaam als teamleider en adviseur bij M&O-

medewerkers in stand houdt en vergroot. Daardoor worden de

onderwijsadvies Nederland BV. Voor vragen en/of opmerkingen kunt u

organisatieleden gestimuleerd om zich voor de organisatie in te

contact opnemen met de auteur: [email protected]. Dit

zetten, te leren en indien nodig hun gedrag aan te passen. Ons

artikel is een korte samenvatting van een uitgebreider onderzoek over

onderzoek heeft duidelijk gemaakt dat een schoolleider die als

leerklimaat.

ondersteunend wordt ervaren, een duidelijke visie vertegenwoordigt en deze ook uitdraagt, sterk bijdraagt aan een positieve perceptie van het leerklimaat. Leerkrachten die het leerklimaat op hun school positief waarderen, zullen eerder optimale ervaringen opdoen en in een ‘positive flow’ terecht komen (Csikszentmihalyi, 1999, Korthagen & Vasalos, 2003; Korthagen, 2005). Dit onderzoek heeft verder opgeleverd dat de dimensies van leerklimaat in een bepaalde samenhang moeten worden bezien. Leerklimaat is geen diffuus geheel, maar een met elkaar samenhangende set van dimensies die bepalend kan zijn voor de ontwikkelingsrichting van een school.

Verder onderzoek nodig Voor de dagelijkse schoolpraktijk is verder onderzoek naar leerklimaat van belang. Schoolbesturen en scholen zijn in toenemende mate zelf verantwoordelijk voor het formuleren van doelen in de onderwijskwaliteit, het realiseren van kwalitatief

Literatuur: Bartram, D., Foster, J., Lindley, P.A., Brown, A.J. & Nixon, S. (1993). The Learning Climate Questionnaire. Employment Service and Newland Park Associates Ltd. Commissie Leraren (2007). Rapport Commissie Leraren. Den Haag: Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen. Commissie Parlementair Onderzoek Onderwijsvernieuwingen (2008). Tijd voor onderwijs. ’s-Gravenhage: SDU uitgeverij, Csikszentmihalyi, M. (1999). Flow. Psychologie van de optimale ervaring. Amsterdam: Boom. Korthagen, F. & Vasalos, A. (2003). Flow in werken en leren: competentieontwikkeling op basis van persoonlijke reflectie en bezieling. Opleiding & Ontwikkeling, 5 , 13 – 17. Korthagen, F. (2005). “Met flow leer je sneller.” Didaktief, 35, 5, 26 – 27. White, T.H. (1967). Arthur, Koning voor eens en altijd. Utrecht: Prisma boeken.

goed onderwijs en het zoeken naar middelen om verantwoor-


Successen organiseren Werk maken van passend onderwijs

door Dolf Janson

Werk maken van passend onderwijs moet leiden tot regionale samenwerking. De basis voor die samenwerking moet vooral worden gevonden in het primaire proces van de deelnemende scholen. Vanuit de wetenschap is er inmiddels wel het een en ander bekend over hoe we in die scholen successen voor leraren en leerlingen kunnen organiseren. ‘Het team is goed bezig’, vertelde de directeur, met duidelijk

In de studie Worstelen met werkdruk (Ballet & Kelchtermans

genoegen. ‘Iedereen heeft al gewerkt met het plannetje dat ze

2008) signaleren de onderzoekers dat leraren dergelijke

op de studiedag hebben opgesteld. Het leuke is dat er nu ook in

oproepen ’filteren’: leraren geven betekenis aan veranderingen

de pauzes over gesproken wordt. Men informeert bij elkaar hoe

vanuit hun persoonlijke opvattingen over ‘goed onderwijs’.

het gaat en vertelt eigen succesjes. Natuurlijk zijn er ook nog wel

In de uitgevoerde gevalsstudies blijkt gehoorzaamheid de

twijfels hier en daar en kost het sommigen meer moeite oude

dominante houding tegenover deze oproepen, zelfs als dat leidt

gewoontes los te laten, maar de omslag is gaande, dat is

tot taakverzwaring. Tegelijk probeert ieder daaraan toch een

duidelijk! Daar kan ik alleen maar van genieten.’

persoonlijke draai te geven, er is sprake van ‘strategische

Het is prettig om te merken dat de aanzet tot verandering in een

gehoorzaamheid’. Die pragmatische houding kan worden

team is aangeslagen. Vanuit allerlei graag geciteerde bronnen

opgevat als een overlevingsstrategie, ook wel aangeduid als

zoals Senge, Fullan en Marzano, weten we wat werkt als het om

coping-strategie.

duurzame verbeteringen van de onderwijspraktijk gaat. Toch is het geruststellend als blijkt dat een team zich aan die theorie houdt. Zeker bij een van buitenaf aangedragen concept als

Copinggedrag kan worden onderverdeeld in vier hoofd-

passend onderwijs, kleeft daaraan een extra risico. Het streven

categorieën (IPT z.j.)

om alle leerlingen in het funderend onderwijs het arrangement te

1. G edrag dat gericht is op de situatie: confrontatie,

bieden dat zij nodig hebben voor een optimale ontwikkeling, kunnen we zonder terughoudendheid opvatten als een (poging tot) duurzame verbetering van de onderwijspraktijk. Dat betekent weliswaar dat de hierboven bedoelde theorieën van toepassing

vermijding, niets doen. 2. G edrag dat gericht is op het beïnvloeden van de perceptie en evaluatie: optimisme, aanvaarding, berusting, pessimisme, klagen

zijn op dit proces, maar bij opgelegde vernieuwingen spelen ook

3. G edrag dat gericht is op de reductie van spanning

andere wetmatigheden een rol. Onderwijsadviseurs en onderwijs-

4. Het uiten van emoties

managers zullen, ieder vanuit hun eigen rol en verantwoordelijkheid, bij hun streven onderwijs ‘passend’ te maken hiermee terdege rekening moeten houden.

Strategische gehoorzaamheid

Werkdruk wordt vergroot Een concept als passend onderwijs refereert aan een door veel leraren gedeeld ideaal, namelijk dat aan de ontwikkeling van

Passend onderwijs kan worden gezien als (de zoveelste) ‘oproep

alle leerlingen recht gedaan moet worden. Tegelijk leidt het

tot verandering’.

werken aan het passend maken van het eigen onderwijs tot allerlei overleg, nieuwe afspraken en het aanleren van nieuwe routines. Dat betekent meer werk, of op zijn minst de beleving meer werk te hebben. Dat leidt tot ambivalente gevoelens en dus ook tot coping-strategieën. Leraren willen controle houden over de veranderende omstandigheden. Het gevolg kan zijn dat de gevraagde veranderingen op een ‘aangepaste wijze’ worden geïmplementeerd. Er is dan volgens Smylie en Perry (1998) sprake van symbolische implementatie, waarbij de kans bestaat dat vooral uiterlijke aspecten (bijvoorbeeld het invullen van een lijst) worden ingevoerd, maar de kern (bijvoorbeeld de bijbehorende routine) niet verandert. Het gevolg is dan dat door het stapeleffect, in plaats van het bedoelde inruileffect, de werkdruk voor de leraar juist wordt vergroot, terwijl deze juist dacht op deze manier die druk tegen te gaan.


Schoolcultuur Naast wat hiervoor is beschreven, roept dat gevoel van intensivering van de taak van leraar bij hen ook de fundamentele vraag op ‘Ben ik nog wel een goede leraar?’ Kelchtermans (1994) spreekt in dat verband van de evaluatieve en normatieve aspecten van het ‘professioneel zelfverstaan’ door de leraren en schoolleiders. Als zij deze oproep zouden negeren, lopen zij voor hun gevoel niet alleen het risico als ‘niet-competent’ beschouwd te worden. Het negeren van die ‘oproep’ leidt bovendien tot een schuldgevoel ten opzichte van de leerlingen. Juist tegenover hun leerlingen, en zeker tegenover leerlingen die meer dan de gewone aandacht nodig hebben, willen leraren niet tekort schieten. De schoolleiding en de cultuur van de school spelen een cruciale rol bij de betekenisverlening aan dergelijke oproepen tot verandering. Als de gevraagde veranderingen binnen de schoolcultuur passen (‘wij willen de beste school van de wijk zijn’ of ‘wij willen er zijn voor onze leerlingen’), kan dat de druk

Samenhang lesgeven en zorgbehoefte

opvoeren en de oproep verder versterken. Past het juist niet zo

Bij een verandering, zoals bij Passend onderwijs wordt beoogd, is

erbij dan kan die cultuur de oproep ook afzwakken en relative-

systeemdenken essentieel. Het gevaar is anders groot dat

ren. Een directeur die het team gerust stelt met de uitspraak ‘…

onderwijs geven en zorg organiseren, resp. de rol van de

dat wij ons niet gek moeten laten maken’ of ‘dat de soep niet zo

directeur en die van de intern begeleider, als losstaand worden

heet hoeft te worden gegeten als die door anderen wordt

beleefd en daardoor ook gehanteerd. Dat kan tot gevolg

opgediend…’ verleent een geheel andere betekenis aan de

hebben dat het lesgeven niet verandert, maar wel de vraag om

oproep tot het realiseren van passend onderwijs dan de

specifieke ‘zorg’ toeneemt. Door juist de samenhang tussen

directeur die aan het begin van dit artikel werd geciteerd.

lesgeven en zorgbehoefte tot onderwerp van doordenken te

Kritische succesfactoren

maken kan dat leiden tot andere oplossingen en een beter evenwicht tussen de rollen van directeur en intern begeleider.

Laten we daarom nog eens nagaan wat kritische succesfacto-

Een kritische succesfactor blijkt dat alle actoren in de school hun

ren blijken te zijn bij een dergelijk veranderingsproces. De vijf

taken en verantwoordelijkheden betrekken op hetzelfde doel en

disciplines van Senge (zie kadertekst) veronderstellen niet alleen

samen nagaan welke rol men heeft en neemt in het proces van

een sfeer van gezamenlijkheid binnen een school, maar ook de

verandering. Daarin zijn dan ook het persoonlijk meesterschap,

individuele verantwoordelijkheid voor de eigen bijdrage daarin.

de gehanteerde mentale modellen, de gedeelde visie en het teamleren verdisconteerd.

Peter Senge noemt vijf factoren (disciplines) die bepalend

Leraargedrag

blijken te zijn voor duurzame veranderingen:

Onderwijsverbeteringen zijn altijd gebaseerd op concrete

1. W erken aan persoonlijk meesterschap: door zorgvuldig

beslissingen van directie en team, als het goed is, voortkomend

om te leren gaan met de spanning tussen hun persoon-

uit het schoolplan. Een nieuwe methode aanschaffen, het

lijke overtuigingen en de actuele werkelijkheid, leert

klassenmanagement verbeteren, coöperatief leren invoeren;

iedere medewerker betere keuzes te maken en zo meer

elke school neemt jaarlijks dergelijke beslissingen. Wat soms

van de gewenste resultaten te realiseren.

teveel impliciet blijft, is de vraag of de leerlingen zich daardoor

2. Bewust worden van mentale modellen en manier waarop

beter gaan ontwikkelen en beter leren. Wat is goed voor de

veronderstellingen en ondoordachte conclusies gedach-

leerlingen? Onder welke condities is het passend maken van het

ten en interacties kleuren. Door op dergelijke beelden te

eigen onderwijs inderdaad beter voor de leerlingen?

reflecteren leren mensen hun acties beter te sturen.

De neiging om vooral vormen, materialen en organisatiesche-

3. D e mensen in de schoolorganisatie hebben een

ma’s in te voeren en het bijbehorende leraargedrag minder

❱❱

gedeelde visie, een gemeenschappelijk doel waaraan ieder commitment ontleent. 4. Leren doet men als team, waarbij het totale talent groter is dan de optelsom van ieder individueel talent. 5. Systeemdenken, waardoor mensen leren de onderlinge samenhang en verandering beter te begrijpen. Groei én stabiliteit in een cyclisch proces, waarin feedback en leren van ervaringen zorgen voor het noodzakelijke evenwicht. Naar Peter Senge e.a.(2000); De dans der verandering – nieuwe uitdagingen voor de lerende organisatie; Schoonhoven: Academic Service.


Het leren met en van elkaar en van anderen staat centraal in de visie van Fullan.

Verandering volgens Fullan: 1. Je begint met geloof, overtuigingen. 2. Daarna kijk je goed naar wat er toe doet. 3. om met die gegevens tot actie over te gaan 4. waarbij je een gezamenlijke taal opbouwt 5. zodat je meer kunt leren (Look wider). 6. O m toekomstgerichte oplossingen te vinden is reflectie op wat je deed van belang. Uit: Van Sluis en Wiegman 2007

Tenslotte De kwaliteiten en opvattingen van de leraar blijken in alle studies over onderwijsveranderingen essentieel voor het succes. Het ligt voor de hand bij een grootschalig en langdurig veranderingsproces, zoals passend onderwijs zal zijn, ook de leraar als insteek voor het proces te nemen. De toevoeging van Marzano, dat het

❱❱

aandacht te geven, laat staan de hieronder schuil gaande

effect dat de verandering op de ontwikkeling en het leren van

overtuigingen, is door mij al eerder beschreven (Janson 2005). Uit

de leerlingen heeft, bepalend moet zijn, lijkt een belangrijk

onderzoeken die Marzano (2003) heeft beschreven blijkt in

uitgangspunt bij het kiezen van configuraties (Hoe gaat het eruit

hoeverre het effect wordt bepaald door schoolfactoren of

zien?) en interventies (Hoe gaan we dat aanpakken?). De roep

leraargedrag: het is een verhouding van 1:2, ofwel het leraarge-

om ‘veranderingen die zijn gebaseerd op onderzoek en eerdere

drag heeft tweemaal zoveel effect op de prestaties en de

succeservaringen’ zal de komende tijd blijven klinken. Dat hoeft

ontwikkeling van de leerlingen als de factoren die op schoolni-

geen grote problemen op te leveren, zo blijkt uit het voorgaan-

veau aangepakt kunnen worden. Dat wil zeggen dat de didacti-

de. De kunst is nu om niet alleen te komen tot strategische

sche aanpak (op basis van een uitgebreid repertoire aan

veranderingen, maar tot echte veranderingen. Veranderingen

strategieën afstemmen op de onderwijsbehoeften van leerlingen),

waar de leerlingen veel positiefs van merken.

het klassenmanagement (de gehanteerde routines en regels in de klas, omgaan met ongewenst gedrag, de relatie tussen de leraar en de leerlingen en de mentale beelden over leerlingen en leren die de leraar hanteert), en het herontwerpen van het programma (wat onder meer betekent dat de les wordt afgestemd op de leerlingen en een methode wordt gebruikt en niet alleen uitgevoerd) onderwerp van verbetering en leren door de leraar dienen te zijn. Wanneer we dat vertalen naar de bedoeling van passend onderwijs, dan blijkt (verandering van) leraargedrag een kritische succesfactor voor het realiseren van onderwijs dat voor alle leerlingen leren en ontwikkelen mogelijk maakt.

Leren met en van elkaar De tegenwoordig in Nederland weer populaire Canadese onderwijskundige Michael Fullan noemt zelf een hele reeks aan succesfactoren, die samen zijn te vatten in drie hoofdfactoren: a. O rganiseren van schoolbrede contexten, dat wil zeggen dat de school als lerende gemeenschap van leraren en leerlingen een basaal gegeven is. Dat betekent onder meer dat gebruik wordt gemaakt van de kwaliteiten van de leraren, maar ook dat zij weten langs welke fasen implementatie verloopt, zodat ze daarin zelf actief en verantwoordelijk kunnen handelen. b. Verbeteren van het werken in de klas, wat zoveel inhoudt als mikken op betrokkenheid van de leerlingen, hen leren te leren en zorgen dat er transfer van het geleerde plaats vindt. c. S teunen van passie en betrokkenheid, waarbij in de schoolgemeenschap een voortdurende drive tot kwaliteitsverbetering en leren ontstaat, altijd uitmondend in concrete actie en reflectie daarop.


Literatuur Ballet, K., Kelchtermans, G. (2008); Worstelen met werkdruk. De ervaring van intensificatie bij leerkrachten in het basisonderwijs; In: Pedagogische Studiën 2008 (85) 32-48; VOR/VFO IPT (z.j.); Coping, omgaan met problemen; op 20-4-2008 gevonden op http://www.ipt-site.nl/int-3.html; Janson, D.J. (2005); Stapelen maar!; in: School & Begeleiding 3 p 16; Den Haag: EDventure. Marzano, R.J., Kopmels, D. (2007) Wat werkt bij onderwijsverbetering?; in: Basisschoolmanagement 20 (4) 36-40. Deventer: Kluwer. Senge, P. e.a. (2000); De dans der verandering. Nieuwe uitdagingen voor de lerende organisatie; Schoonhoven: Academic Service. Sluis, G. van, Wiegman, R (2007) Fullan op de werkvloer; onderwijsverbetering door verbetering van leerplekken (Raakproject “Ver zien en breed kijken” Onderzoeksresultaten betreffende de methodiek van Michael Fullan); op 20-4-2008 gevonden op http:// www.hanze.nl/NR/rdonlyres/E735EB5F-E057-45E2-85873732CC114B34/0/Fullanopdewerkvloergerichtoponderwijsverbetering.doc Kelchtermans, G. (1994); De professionele ontwikkeling van leerkrachten basisonderwijs vanuit het biografisch perspectief (Studia Paedagogica 17); Leuven (B): Universitaire Pers; Smylie, M.A., Perry, G.S.Jr. (1998); Restructuring schools for improving teaching. In: Hardgraves, A., Lieberman, A., Fullan, M., Hopkins, D. (Eds.), International handbook of educational change (pp. 976-1005); Dordrecht (NL): Kluwer Academic Publishers.

❰❰

Column Hindermacht De overheid beschrijven als hindermacht, het had een neologisme van Koot en Bie kunnen zijn. Niet dit illustere duo, maar SGP-voorzitter Van der Vlies nam het woord in de mond tijdens het debat over het parlementair onderzoek naar onderwijsvernieuwingen. Wat een juiste typering van de overheid! In plaats van garant te staan voor deugdelijk onderwijs ontpopten de autoriteiten zich de afgelopen decennia als drammers en doordrukkers. Natuurlijk, we leven in een democratie, we hebben onze leiders zelf gekozen. Je zou die hele pan met onderwijsinnovatiesoep zo op het bordje van alle onderwijsmensen kunnen kieperen. Met de managers als eerste aan tafel en duizenden collega’s als brave meelopers in hun kielzog, lepel in de hand.

Maar het was nog niet genoeg. De hindermacht hield onveran-

Maar dat beeld is niet volgens de waarheid. De beschuldi-

derd stand onder de visieloze PvdA-bewindslieden van de jaren

gende vingers horen te wijzen naar het ministerie van onderwijs

’90. De onderbouw van het middelbaar onderwijs versleutelden

dat zich ontwikkelde tot een systeem binnen het systeem, een

zij onder het mom van onderwijskansen tot een smakeloze een-

autocratie in de democratie, het politbureau van de lage

heidsworst. Elk kind dezelfde basis. De ouderwetse, ongeëman-

landen.

cipeerde LTS-er die lekker met de handen wilde werken werd

Overvloedig waren de decreten die in hoge frequentie op de

getrakteerd op maar liefst vijftien vakken, grotendeels theorie.

deurmat van de scholen vielen. Gestaag groeide de weerzin

Wie bedenkt zoiets?

tegen deze top-down-overheid. Leerkrachten voelden zich

Volgden nog het echec van de tweede fase, de mislukking

keer op keer aangetast in hun autonomie. Ze waren tijdens hun

van het VMBO en het fiasco van het competentiegerichte

studie goed voorbereid op de weerbarstige klassenpraktijk, het

leren in het MBO. Grootschalige operaties waarin wederom

creëren van een goed pedagogisch klimaat, lastige ouders en

leerlingen en leraren de dupe werden. En nieuwe plannen die-

moeilijke leerlingen. Maar met de hindermachtigheid van het

nen zich aan: de maatschappelijke stage van scholieren en de

bestuurlijk gezag dat als een dreigende donderwolk bij voort-

toets voor vierjarige kleuters. Houdt het dan nooit op?

during boven het werkveld hing, wist men geen raad.

Het moet over zijn nu. De overheid dient niet te hinderen, mag

Onthutst over het verraad van hun eigen ministerie

zich niet schuldig maken aan spelbederf, is geen postorderbe-

kwamen de leraren die zich wél lieten horen tot een

drijf die klanten bedelft onder onbestelde pakketten. De com-

flauw en zwak protest. Vakbonden lieten het stelselmatig

missie Dijsselbloem heeft gesproken, de Tweede Kamer heeft

afweten en keken toe hoe in de jaren ’80 minister

de boter op het hoofd erkend en verbetering in de toekomst is

Deet -het verkeerde- man overging tot de afbraak van het

aangekondigd.

onderwijs. Het samengaan van de kleuterschool en de la-

De commissie Dijsselbloem stelt een zogenaamde uitvoerings-

gere school tot één basisschool leek zo’n aardig plan. Maar

toets voor waarin elke onderwijsinnovatie wordt onderworpen

hij bracht het als een bezuinigingsmaatregel die leidde tot

aan een haalbaarheidstoets. Kamerlid Dezentjé-Hamming van

bevroren salarissen en ongebreidelde fusies.

de VVD zou deze toets graag boven het bed van alle betrok-

Schaalvergroting werd het toverwoord, niet de leerlingen

ken onderwijsvernieuwers willen zien. Goed plan. Kan het naast

en leerkrachten stonden centraal, maar de financiën. Een

het tegeltje met de tekst: de overheid is geen hindermacht,

onvoorstelbaar uitgangspunt. Het onderwijs als sluitstuk van

maar laat onderwijs leven!

de begroting in plaats van investering in de toekomst van je kinderen, je land, je economie. Gebrek aan visie die leidde tot

Peter van Duijvenboden, opleidingsdocent

grote leerfabrieken in het voortgezet onderwijs waarin leraren en leerlingen zich verloren voelden.


9

Wetenschap

w

Immers, bij het eerste type zouden effecten verwacht kunnen worden op (leer)prestaties van leerlingen, maar bij het tweede type is het niet aannemelijk dat de (leer)prestaties van leerlingen beter zouden worden. Uit onderzoek naar de effecten bleken leerlingen van het eerste type scholen inderdaad tussen groep 4 en 8 een grotere leerwinst te boeken dan leerlingen in een representatieve steekproef. Leerlingen van reguliere basisscholen in dezelfde omstandigheden als de onderzochte brede scholen laten echter eenzelfde leerwinst zien. Directeuren op de brede scholen schrijven de leerwinst ook niet toe aan het breed zijn van de school maar aan verbeteringen in het lesgeven. Juist deze verbeteringen hebben zich ook op de vergelijkbare niet-

Explosieve groei brede scholen

brede basisscholen voorgedaan.

Mening van experts De onderzoeksresultaten zijn met een

Sinds de eerste brede scholen in het laatste decennium van de vorige eeuw van start zijn gegaan, is er sprake van een explosieve groei van deze vorm van samenwerking tussen scholen en instellingen op het terrein van zorg en welzijn. In bijna alle gemeenten worden momenteel initiatieven ontplooid om deze basisvoorziening voor kinderen en jongeren te realiseren. Daar zijn vaak onderwijsadviseurs bij betrokken om gemeenten en besturen te adviseren of mee te denken over de organisatie en vormgeving van de brede school.

aantal experts besproken. Zij zijn van mening dat in aanvulling op de criteria ook de aard van de leerlingpopulatie, nadruk op compenserende activiteiten, kwaliteit van het aanbod en de situering van de regiefunctie onderscheidende kenmerken zijn. Met de kwaliteit van het aanbod bedoelden zij dat op sommige brede scholen meer gekwalificeerd personeel wordt ingezet voor allerlei

Door Simone Doolaard

activiteiten, dat leerlingen verplicht

Variatie in brede scholen en hun effecten Adrie Claassen, Coen Knipping, Annette Koopmans, Herman Vierke (ITS)

langer op school blijven om aan deze buitenschoolse activiteiten deel te nemen en dat de groepsleerkrachten meer tijd hebben om aan de kernvakken

Omdat de plaatselijke omstandigheden

eerder relatief dan absoluut. Contacten

te besteden.

sterk van elkaar verschillen, is er sprake

en samenwerking met een voorschoolse

Aanvullend op de al aangegeven

van grote variatie binnen de brede

instelling of kinderopvang zijn er vanuit

moeilijkheden bij het vaststellen van

scholen die tot stand gekomen zijn. Het

alle scholen, of ze nu breed zijn of niet.

effecten, noemden deze experts ook

ITS heeft in opdracht van de Commissie

Globaal blijven er twee, voor de hand

nog het feit dat veel activiteiten niet voor

beleidsonderzoek primair onderwijs

liggende varianten over: brede scholen

alle kinderen verplicht zijn en dat

(BOPO) onderzocht welke varianten er te

met een kansen- en verrijkingsprofiel (veel

daardoor ook geen stijging op schoolni-

onderscheiden zijn en of er effecten bij

achterstandsleerlingen, nadruk op

veau verwacht mag worden. Aan een

leerlingen vast te stellen zijn.

compenserende activiteiten) en brede

effectstudie zou een heel gedetailleerde

scholen met een wijk- en opvangprofiel

analyse van deelname van kinderen aan

(weinig achterstandsleerlingen, nadruk

activiteiten ten grondslag moeten liggen.

Het was niet eenvoudig om verschillende

op het gebruik van een multifunctioneel

Tenslotte zou er meer aandacht moeten

varianten brede scholen te onderschei-

gebouw). De onderzoekers signaleren in

zijn voor het kiezen van die activiteiten

den. Voor een deel heeft dit te maken

Nederland en in het buitenland een

die ook daadwerkelijk de beoogde

met de vraag wat kenmerkend is voor de

trend om beide profielen te combineren.

effecten zouden kunnen bewerkstelligen,

Varianten

brede school en welke activiteiten

10

dus voor evidence-based activiteiten.

worden uitgevoerd ‘onder de paraplu’

Effecten

van de brede school. De verschillen

De moeilijkheden met de indeling in

Meer informatie bij Dr. A.W.M Claassen,

tussen scholen die zichzelf breed noemen

varianten maakt het ook moeilijk om

Radboud Universiteit Nijmegen, Instituut voor

en de scholen die dat niet doen, zijn

effecten te verwachten en te meten.

Toegepaste Sociale Wetenschappen (ITS)


Wetenschap

Meer variatie in VVE

Effecten van VVE In dit onderzoek zijn maar heel spora-

Recent heeft zich een aantal veranderingen voorgedaan in de financiering, de aansturing en de professionaliseringsmogelijkheden van voor- en vroegschoolse educatie. De voorschoolse instellingen worden anders gefinancierd dan de vroegschoolse, de aansturing is gedecentraliseerd waardoor meer variatie kan ontstaan en de mogelijkheden voor professionalisering zijn verruimd.

disch enkele (positieve) effecten van VVE gevonden. Scholen die als zwak uit het onderzoek naar voren kwamen, hadden vaak het idee dat de invoering van VVE hen van boven af was opgelegd. Het aanpassen van het programma aan de leerlingpopulatie of aan de beschikbare tijd wordt op zowel

Door Simone Doolaard

zwakkere als betere scholen gedaan, alleen op de sterke scholen wordt beter

VVE onder de loep

en bewuster overwogen wat en

Elma Nap-Kolhoff (Babylon), Tamara van Schilt-Mol (IVA), Marjolein Simons (Babylon), Linda Sontag (IVA), Roel van Steensel (IVA), Ton Vallen (Babylon)

waarom geschrapt of veranderd wordt.

Betekenis voor VVE-beleid

Onderwijsadviseurs hebben met VVE te

kenheid. Uit interviews blijkt echter dat

De uitkomsten van dit onderzoek zijn voor

maken in het geven van scholing en

het contact tussen basisschool en

de auteurs aanleiding om twee aanbe-

advies of het begeleiden van uitvoerders

peuterspeelzaal op veel plaatsen toch

velingen te doen. In de eerste plaats

bij hun werk. In dit onderzoek wordt

nog vaak problematisch is. Opvallend is

moet de samenwerking en afstemming

onder andere nagegaan wat effectbe-

dat op plaatsen waar de VVE pas laat

tussen scholen en voorschoolse instellin-

vorderende kenmerken zijn van VVE-

op gang gekomen is, de situatie minder

gen blijvend aandacht hebben. Een

programma’s, welke effecten de

positief is. Er worden minder themabij-

belangrijke voorwaarde is dat personeel

programma’s hebben en wat dat

eenkomsten georganiseerd, ouderbe-

van beide instellingen zekerheid moeten

betekent voor het VVE-beleid.

trokkenheid wordt minder gestimuleerd

hebben ten aanzien van de financiering

en er is minder vaak een dubbele

in de toekomst.

bezetting. Dit laatste punt is nu juist een

De tweede aanbeveling volgt op de

Tussen 2002 en 2005 heeft de VVE zich

van de meest krachtige kenmerken van

eerste: om een gelijkwaardige partner te

gunstig ontwikkeld: samenwerking en

effectieve VVE. De onderzoekers geven

zijn, moet het opleidingsniveau van de

afstemming tussen scholen en peuter-

aan dat dit wellicht ook met de

peuterspeelzaalleidsters opgehoogd

speelzalen groeide, het aantal dagde-

invoering van de lumpsum te maken

worden van mbo- naar hbo-niveau.

len per week groeide, evenals het

heeft, VVE moet nu concurreren met

aantal trainingen en de ouderbetrok-

allerlei andere prioriteiten.

Ontwikkelingen vanaf 2002

Meer informatie bij www.iva.nl


11

De Stropdas Voorzitter PO-Raad Kete Kervezee:

‘Het is belangrijk dat scholen zich nu verenigen’ Kete Kervezee is per 1 maart aangetreden als de eerste voorzitter van de nieuw opgerichte PO-Raad. Zij hoopt met ingang van het nieuwe schooljaar full swing uit de startblokken te komen. ‘We willen er geen groot instituut van maken, maar liever een netwerkorganisatie.’ Na de HBO-Raad, de MBO-Raad en de VO-Raad heeft nu ook

persoonlijk verantwoordelijk voor voelen. De inspectie komt in

het primair onderwijs een eigen sectororganisatie waarin

principe één keer per vier jaar langs, het team is er elke dag.’

besturen uit het primair onderwijs - basisscholen, speciale basis-

Na een uitstapje van een jaar, waarin zij inspecteur-generaal

scholen en scholen voor speciaal onderwijs – zich hebben

van de Inspectie Werk en Inkomen bij het ministerie van

verenigd. De PO-Raad gaat de gemeenschappelijke belan-

Sociale Zaken en Werkgelegenheid was, is zij nu teruggekeerd

gen van de sector op het gebied van bekostiging, goed

op het oude nest. ‘Ik heb mij laten verleiden. Ja, absoluut. In

werkgeverschap en de hoofdlijnen van het onderwijsbeleid

de inspectierol zit je meer aan de reflectiekant; ik realiseerde

behartigen. Tot nu toe werd die functie vervuld door verschil-

mij dat ik in de vier of vijf jaar die ik nog fulltime wil werken

lende, keurig in zuilen verdeelde, besturenorganisaties. Dat nu

eigenlijk aan de voorkant actief wil zijn. Meedenken over hoe

in gezamenlijkheid wordt opgetrokken mag als winst worden

je het onderwijs kunt versterken, processen agenderen en

aangemerkt. De belangen van het primair onderwijs kunnen

faciliteren. Dat is eigenlijk ook mijn stiel, mijn profiel. Toen deze

steviger en eenduidiger over het voetlicht worden gebracht,

functie langskwam gingen mijn vingers jeuken. Al die ervaring

aldus de allereerste PO-Raad voorzitter Kete Kervezee. ‘De

die ik de afgelopen dertig jaar heb opgedaan en al die

andere sectoren hebben zich de afgelopen twintig jaar veel

netwerken waarin ik mij bevind wil ik verzilveren aan de

beter georganiseerd. Telkens als er op macroniveau middelen

voorkant. Ik vond dat ik mij voor één keer wel de luxe mocht

te verdelen zijn, zoals bij het ontstaan van nieuwe kabinetten,

permitteren om al na één jaar van baan te veranderen. Ik ben

weten zij veel duidelijker hun agenda en wensenlijst op tafel te

nog steeds gepassioneerd voor onderwijs.’

leggen. Het primair onderwijs is daarmee een onderschatte sector, jarenlang kon het positiespel niet goed worden

Netwerkorganisatie

gespeeld.’

Het ruikt nog nieuw in het Utrechtse kantoorpand waar de PORaad een verdieping huurt. De meeste kantoorvertrekken zijn

Kervezee, juriste en pedagoge, kent het veld goed. Zij was

nog in afwachting van medewerkers die de organisatie

onder andere leraar, faculteitsdirecteur en procesmanager

gezicht moeten geven. Kervezee: ‘We moeten het bureau

‘Wat ik heel erg hoop is dat de trots en het zelfbewustzijn in de sector primair onderwijs terugkeren’

12

voor het lerarenonderwijs. Brede bekendheid verwierf zij vooral

letterlijk nog inrichten. We willen er niet een al te groot bureau

als inspecteur-generaal van het onderwijs, een functie die zij

van maken, liever een netwerkorganisatie dan een heel groot

van 2001 tot 2007 bekleedde. Zij maakte zich in die periode

instituut. Maar ja, twintig mensen heb je wel nodig, variërend

sterk voor het verbeteren van de kwaliteit van het onderwijs,

van het secretariaat tot mensen die al die activiteiten die wij

waarbij het de inzet was om de verantwoordelijkheid daarvoor

willen vormgeven gaan oppakken. Daarvoor worden kandi-

primair bij de scholen zelf neer te leggen. ‘Mijn opvatting is dat

daten voorgedragen vanuit onze founding fathers. Van

de enige basis om tot kwaliteitsverbetering te komen, plaats

gedwongen winkelnering is daarbij geen sprake. Als mensen

vindt als de persoon voor de klas en de teamleider zich daar

goed zijn, zijn ze welkom. Het is niet meer dan fatsoenlijk


Kete Kervezee

wanneer je eerst de mensen een kans geeft van de besturen-

Het is vooral die eenheid waar Kervezee op blijft hameren. Het

organisaties die moeten inkrimpen. Ik zou heel tevreden zijn als

primair onderwijs moet zich naar haar overtuiging beter en

we het nieuwe schooljaar, zeg maar 1 september, full swing uit

krachtiger weren in het ‘Haagse’. Vooral ook omdat in deze

de startblokken kunnen komen. De eerste ledenvergadering is

sector de basis gelegd wordt voor later. ‘Wanneer je als kind in

op 16 juni. Wat voor ons in eerste instantie heel belangrijk is, is

de eerste twaalf levensjaren achterstand oploopt, is dat bijna

dat scholen en schoolbesturen zich massaal aansluiten.

niet meer te repareren. De basis ligt echt in het primair

Daarvoor loopt nu een wervingscampagne. Het is dus niet zo,

onderwijs. Dus investeer dan ook vooral aan de voorkant. Zorg

zoals velen denken, dat je automatisch lid bent. Het is in het

dat kinderen van 4 jaar al niet met een achterstand binnen

belang van de scholen zelf dat ze zich verenigen. Laten wij

komen. Wat mij betreft is het belang van voor- en vroeg-

ons ook in deze sector realiseren dat eenheid kracht maakt. En

schoolse educatie ook heel erg hoog. Zet maximale onder-

dan kun je heus ook de bestaande diversiteit in denominaties,

steuning op kinderen die uit een taalarme omgeving komen.

grote of kleine scholen en diverse pedagogische richtingen

Ik denk dat weinigen zich realiseren dat Nederland 1,2 miljoen

blijven accepteren.’

laaggeletterden telt. En dan gaat het dus echt niet alleen om

❱❱


13

De Stropdas ❱❱

allochtonen. Een eenvoudige bijsluiter bij een medicijn kunnen zij niet lezen. Dan ben je in ons rijke en hoogopgeleide land echt gehandicapt. Een voorwaarde voor democratie is goed onderwijs, een voorwaarde voor gezondheid is goed onderwijs, een voorwaarde voor een plek op de arbeidsmarkt is goed onderwijs. Ik heb het dus niet over het minste onderwerp!’

Kerntaken Wat ziet zij als de belangrijkste taken van de PO-Raad en welke thema’s spelen volgens haar momenteel een rol? Kervezee: ‘Onze belangrijkste taak is natuurlijk de werkgeversfunctie. Daar gaan we de komende periode met onze leden over in gesprek. Belangrijk daarin is een goede rechtspositie en meer doorstroommogelijkheden, zodat het een aantrekkelijke sector is om in te willen en te blijven werken. Een andere belangrijke functie is om een aantal inhoudelijke trajecten vanuit het platform kwaliteit en innovatie goed vorm te geven. Daarin zijn we faciliterend, zonder naar blauwdrukken te willen streven. Een derde thema is het verbeteren van de materiële voorwaarden van het onderwijs. Kijk bijvoorbeeld naar de kwaliteit van het binnenmilieu waarvan het nog zeker vijftien jaar gaat duren voordat die op een acceptabel niveau is. Weet je dat er nog scholen zijn waar oorlogsglas (dun glas van een slechte kwaliteit – red) in de ramen zit! Haal je eens voor ogen wat er gebeurt als er een lichte explosie plaatsvindt. Zetten we als welvarend land onze kleuters in zo’n lokaal!? Daarvan kun je toch niet zeggen dat daar onze toekomst ligt.

collega’s over het vak kunt praten, als je deskundigheid wilt

Ik begrijp goed dat dit een grote sector is, met een enorme

delen. Het leuke van kennis delen is dat je twee keer zoveel

vermenigvuldigingsfactor. Maar als je ziet welke kosten je moet

hebt. Deel je een reep dan heb je ieder de helft. Ik geloof sterk

maken om achteraf te repareren dan zijn het verantwoorde

in onderwijskundig leiderschap. Ik vind de functie van bestuur

investeringen. Rijkswaterstaat komt ook niet met plannen van

en schoolleider essentieel. Die rol zullen we dan ook vanuit de

vier jaar om Nederland droog te kunnen houden. Je spreekt

PO-Raad gaan versterken, zonder de rol van de leerkrachten

over generatieproducten. In het onderwijs wordt vaak zo kort

te onderschatten.’

en fragmentarisch aangestuurd.

Ook als het gaat om de rol van de onderwijsadviesbureau’s

Als PO-Raad gaan wij heel sterk aandacht vragen voor lange

ziet zij mogelijkheden tot verbetering. Zeker waar het gaat om

doorlooptijden, lange adem en stabiliteit. Bij al dit soort punten

goed opdrachtgeverschap. ‘Bij veel van die organisaties zit expertise die heel kostbaar is. Maar je kunt er niet als vanzelf-

‘Laten wij ons ook in deze sector realiseren dat eenheid kracht maakt’

sprekend vanuit gaan dat scholen hun vraag helder kunnen

is het basisonderwijs toch echt een beetje achteraan blijven

Kete Kervezee maakt tijdens het interview een strijdlustige

lopen. Wij moeten prioriteiten durven stellen.’

indruk. In elk geval niet die van een vrouw die een laatste

articuleren. In de voorfase moet beter geanalyseerd worden waar een school staat en waar het naartoe wil. De match van vraag en aanbod verdient meer aandacht.’

kunstje mag doen voordat de kleinkinderen een belangrijke De vraag is of de PO-Raad, indachtig de commissies Rinnooy

dagvulling worden. ‘Gemotiveerd? Absoluut! Inmiddels zie je

Kan en Dijselbloem, wel op het juiste moment komt. Het

dat mensen aangemoedigd worden om tot hun zeventigste

primaat moet terug bij de man en de vrouw voor de klas, zo

te blijven werken. Als ik gezond blijf zal ik niet zeggen dat dit

klinkt het. Vormt de raad dan niet een nieuwe bestuurslaag

mijn laatste kunstje is. Wel is het reëel om te denken dat ik dan

van nog meer bobo’s? Kervezee: ‘Juist niet. Met één organisa-

minder dagen zou gaan werken, en daarvoor is deze functie

tie voor het primair onderwijs wordt het juist veel overzichtelij-

niet geschikt. De komende vier, vijf jaar geef ik graag al mijn

ker. Maar dan wel met een kleine en flexibele organisatie. Als

energie aan deze functie. Wat ik heel erg hoop is dat de trots

mensen zeggen ‘ruimte voor de professional’ dan ben ik het

en het zelfbewustzijn in de sector primair onderwijs terugkeren.

daar mee eens als men bedoelt: ruimte voor het team van

En dat ik daar dan een bijdrage aan heb kunnen leveren.’

professionals. Tien diva’s geeft een vals koor. Ik denk dat de

14

mentaliteit van baas in het eigen lokaal het onderwijs de das

Meer informatie over werk en activiteiten van de PO-Raad:

om heeft gedaan. Je kunt alleen van elkaar leren als je met

www.poraad.nl

Advies&Educatie Advies&Educatie april juni 20082008

❰❰

De Stelling Voortaan mag een onderwijsverbetering of -vernieuwing alleen maar worden ingevoerd indien uit wetenschappelijk onderzoek is gebleken dat die aanpak werkt; experimenteren wordt alleen onder strenge onderzoekseisen toegestaan.

Oneens!

Mee eens!

Wilmad Kuiper, Universiteit Twente Ik ben het ermee eens, alhoewel de stelling me te sterk gestoeld is op de rigide gedachte dat een onderwijsvernieuwing pas mag plaatsvinden als wetenschappelijk bewijs beschikbaar is voor de effectiviteit ervan. Ik herken daarin de stem van de Onderwijsraad die in een welbekend advies uit Koeno Gravemeijer, Technische Universiteit Eindhoven

2006 pleit voor een meer gefaseerde aanpak voor meer evidence-based onderwijs, waarbij het uiteindelijk draait om

Het experimenteren in, en reflecteren op, de eigen onderwijs-

het vinden van zo hard mogelijk bewijs voor de effectiviteit

praktijk is volgens mij een vorm van leren van leraren die een

(‘wat werkt’) van verbeteringen of vernieuwingen. Naar de

noodzakelijke voorwaarde vormt voor onderwijsverbetering en

mening van de raad is gerandomiseerd experimenteel

-vernieuwing, of het nu gaat om het uitbouwen van praktijk-

onderzoek de sleutel daartoe, zulks naar goed voorbeeld van

kennis of om het inpassen en benutten van wetenschappelijke

de gezondheidszorg waar medicijnen pas op de markt komen

kennis in de eigen onderwijspraktijk. In een recent artikel wijst

als de werkzaamheid wetenschappelijk is bewezen.

de bekende innovatiedeskundige Michael Fullan erop, dat je

Het is mij niet duidelijk wat in de stelling onder “strenge eisen”

hier een cultuur van professioneel leren voor nodig hebt,

wordt verstaan, maar het roept bij mij de associatie op met de

waarbinnen leraren individueel en gemeenschappelijk werken

experimentele onderzoeksbenadering waar de Onderwijsraad

aan een continu proces van ‘beter worden in datgene wat je

het over heeft. Nu heb ik helemaal niets tegen een dergelijke

in de eigen klas doet’. Hij wijt het feit, dat veel onderwijsinno-

onderzoeksaanpak, maar alles op z’n tijd.

vaties komen en gaan zonder veel sporen na te laten, aan het ontbreken van gunstige condities voor een dergelijke vorm

Eerst gedegen investeren in de relevantie, consistentie en

van professioneel leren. Een middel om dit te verbeteren is

bruikbaarheid van de verbetering of vernieuwing (tot op het

volgens hem het creëren van professionele leergemeenschap-

niveau van leeropbrengsten) en vervolgens, in het eindsta-

pen, die de problemen en uitdagingen van de praktijk

dium van ontwikkeling, nagaan (via experimenten) hoe

onderzoeken met het doel die praktijk te verbeteren. Dit is

effectief dat allemaal is, lijkt mij productiever dan direct en

precies wat in het Japanse innovatiemodel gebeurt, dat

eenzijdig inzetten op het laatste. Onmisbare ingrediënten van

bekend is geworden onder de naam ‘lesson studies’. En waar

een dergelijke onderwijskundige engineering benadering zijn:

het gebruik van wetenschappelijk onderzoek en de samen-

een goed onderbouwde, op recente wetenschappelijke

werking met wetenschappers, een mijns inziens essentieel

inzichten gebaseerde probleemanalyse en een zorgvuldige

onderdeel van uitmaakt. Onderwijsinnovatie volgens dit

wetenschappelijke validering van de verbetering of vernieu-

(gebleken werkzame model) biedt een alternatief voor het in

wing op basis van (her)ontwikkelen, uitproberen en formatief

de stelling gesuggereerde top-down model van onderwijsin-

evalueren in de praktijk. Een dergelijke benadering biedt

novatie dat zijn werkzaamheid naar mijn idee nog niet

daarmee tevens betere condities voor een doeltreffende

overtuigend bewezen heeft.

transfer van onderzoeksresultaten naar de praktijk.


1

Praktijk De besturingsfilosofie en bestuur lijke constellatie zijn de afgelopen periode gewijzigd. Een terugtredende overheid, een grotere beleidsruimte voor de scholen zelf, nadruk op het belang van beleidsvoerend en innoverend vermogen, netwerkvorming en educatief partnerschap zijn enkele recente noties. In dit artikel is de stelling dat de uitoefening van sterk onderwijskundig leiderschap met een krachtige transformatieve inslag een onmisbare kwaliteitsfactor is. Wat houdt dit precies in?

Succesvolle schoolontwikkeling Onderwijskundig en transformatief leiderschap is een must! Door Nanne Osinga, oud-stafdirecteur Cedin De directeur ziet het als één van de

Vijf basisvragen

van het plan en dragen het.

hoofdtaken om de cyclus van planma-

In een zorgvuldige planvorming

Planvorming is de neerslag van reflectie

tig werken als leidraad te gebruiken bij

behoren de volgende onderdelen aan

op planuitvoering en tevens van

de ontwikkeling van zijn school. Het gaat

de orde te komen:

voorbereiding op het realiseren van

hierbij niet om een strikt procedurele

16

nog betere lespraktijken.

aanpak. Belangrijke stappen en

Functie en kwaliteit van planvorming

mijlpalen vergroten de duidelijkheid en

versterken.

Kwaliteitsvisie ontwikkelen.

geven overzicht, maar ruimte voor

Het schrijven van plannen is een

De directeur ontwikkelt samen met het

flexibel en creatief inspelen op zich

regelmatig terugkerende taak. Immers,

team een geprononceerde en com-

onverwacht voordoende mogelijkheden

reflectie op de voortgang en stagnatie

pacte visie op kwaliteit. Er zijn diverse

blijft nodig.

van verbeterprocessen vereist tegen-

schoolexterne ontwikkelingen te

De directeur bouwt met het team aan

woordig een schriftelijke neerslag. Niet

benoemen die de resultaten van de

een gezamenlijke visie, missie en

alleen ten dienste van de verantwoor-

inspanningen van het team tegenwer-

collectieve ambitie. Hij is in dit proces,

ding naar de inspectie of andere

ken. Een team dat zich serieus neemt,

om te komen tot ‘corporatieve spirituali-

externe belanghebbenden, maar

stelt voortdurend de vraag naar de

teit’, voortrekker en inspirator. Dromen,

vooral ook met het oog op de interne

kwaliteit van de eigen bijdrage. De

passie en bezieling zijn hier kernwoorden,

communicatie met teamleden, bestuur

drang naar vooruitgang en continue

evenals zorg dragen voor open relaties

en ouders.

zelfverbetering is onmiskenbaar. De rol

en eerlijke communicatie.

De directeur ziet zichzelf als hoofdver-

van de schoolleider is hier te typeren als

De uitdaging voor de directeur ligt in

antwoordelijke en daarmee ‘eige-

‘aanjager’.

het bij elkaar brengen van de persoon-

naar’ van het proces van kwaliteits-

Het ‘multi-level model’ is een handig

lijke doelen van leerkrachten enerzijds

ontwikkeling binnen zijn school. Bij

ordeningskader dat een aantal niveaus

en de doelen van de school als geheel

deze positie past geen uitbesteding

onderscheidt in een schoolorganisatie.

anderzijds. Een niet te onderschatten

van schriftelijke planvorming. Wel is

Dit zijn respectievelijk de individuele

‘tour de force’ om een team met de

het mogelijk een collega-directeur of

leerkrachten, het team, de (boven-

nodige binding en synergie te vormen.

een adviseur als ‘tegenlezer’ in te

schoolse) directie en ‘staf’, en de

Meedenken is noodzakelijk om zich

schakelen. Alle teamleden denken

context van de school. Alle verbeterin-

eigenaar te gaan voelen.

mee, zijn sterk betrokken op de inhoud

gen op de verschillende niveaus, in


samenhang en elkaar versterkend,

exploreren van nieuwe

worden uiteindelijk zichtbaar in het

kennisbronnen (internet).

functioneren en de resultaten van de leerlingen. Prestatiegeoriënteerde cultuur en

Kennisuitwisseling faciliteren Het zwaartepunt van

resultaatgerichte aanpak benadrukken.

investeringen en inspannin-

De directeur die kiest voor een resultaat-

gen dient te liggen bij de

gerichte insteek, zonder hierbij de kwaliteit

schoolspecifieke processen

van leerprocessen over het hoofd te zien,

van kwaliteitsontwikkeling.

is een must. Het is essentieel dat leerlingen

Een belangrijke taak van

zich uitgedaagd voelen door betekenis-

de directeur ligt bij het

volle taken, hierdoor meer leren, zich

goed functioneren van de

competenter gaan voelen en vaker

school als professionele

succes ervaren.

kennis- en leergemeen-

Alle inspanningen en activiteiten die de

schap, waarin individuele

school onderneemt hebben zo recht-

en collectieve reflectie-

streeks mogelijk verband met en invloed

vaardigheden van

op het bereiken van de beoogde

centrale betekenis zijn.

effecten voor leerlingen. In een dergelijke

De bestaande menselijke

benadering komt een opbrengstgerichte

infrastructuur in een school

houding tot uiting.

moet de vernieuwing incorporeren, zowel

Prioriteiten bepalen en vasthouden.

individueel als collectief.

De directeur dient veel belang te hechten

Dus een professionele

aan het stellen van prioriteiten en het

cultuur ‘met en van elkaar

bewaken van de kerntaken. Dit komt de

leren’, gebruik makend

concentratie ten goede. Pas op voor

van en voortbouwend op

rusteloos, kortademig gedrag. Scherm de

het in de school beschik-

school daarom af voor ‘wanen van de

bare collectieve kennisre-

dag’. Dus niet meebewegen met de

pertoire, is van belang. Het team gaat op

over de bestaande situatie en een gevoel

hectiek veroorzaakt door vaak momen-

deze manier steeds meer zelf over

van urgentie, begint een oriëntatie op de

tane wensen van belangengroepen en

expertise beschikken en wordt ‘self-

gewenste situatie. Na het vaststellen van

overheden. Taal/lezen (geletterdheid!) en

supporting’.

de beginsituatie kan het traject van

rekenen/wiskunde zijn en blijven van

verandering worden bepaald. Dan volgt

Veranderkundige kennis en vaardigheden zich eigen maken

de daadwerkelijke invoering van de

De ‘hogere cognitieve vaardigheden’ als

Alle inspanningen in het onderwijs die

leerkrachten. Dit vraagt de nodige

focus van beleid maken.

vallen onder de noemer innovatie draaien

aandacht en tijd, evenals de borging van

De focus en het perspectief van onderwij-

om een werkelijke verbetering van de

de nog prille veranderingen.

zen dient vanaf groep 1 sterker te liggen

mensen in de onderwijspraktijk. Het

Een realistische inschatting van de

bij de verwerving van de zogenaamde

leveren van ‘toegevoegde waarde’ in de

benodigde tijd en inspanning om

‘hogere cognitieve vaardigheden’. Deze

groepen, vraagt van betrokken leerkrach-

bepaalde doelen te bereiken is cruciaal.

spelen een rol bij het begrijpend lezen van

ten beter en anders lesgeven. De kern

Scholen blijken hier vaak veel te optimis-

informatieve teksten, het productief

van kwaliteitsverbetering en schoolontwik-

tisch. Een overzichtelijk en consequent

schrijven van zakelijke teksten (stellen) en

keling is professionalisering van leerkrach-

meerjarenprogramma van activiteiten

het oplossen van reken/wiskundige

ten. Dit betekent ingeslepen werkwijzen,

voorkomt half werk, een onnodig hoge

opgaven.

gedragsmatige routines en daaraan ten

werkdrukbeleving bij de teamleden en

Het gaat om vaardigheden als het

grondslag liggende overtuigingen

onvoldoende succeservaringen. Verande-

kunnen kiezen uit en toepassen van

(werkconcepten, praktijkkennis) loslaten

ren is immers balanceren!

verschillende leer- en oplossingsstrate-

en aanpassen. Grondige kennis en

gieën, het logisch en creatief (divergent)

vaardigheden op het terrein van veran-

Co-creëren

denken, het geleerde zelf wendbaar

derkunde is onontbeerlijk. Waarom en hoe

Veranderen is meer ‘co-creëren’ dan

kunnen toepassen in andere min of meer

veranderen mensen? Wat zijn succesfac-

implementeren. Dit betekent met elkaar

afwijkende situaties (transfer), het kunnen

toren en faalfactoren? Welke fasen zijn te

oplossingen bedenken, invloed hebben

controleren en bijsturen van eigen

onderscheiden?

op werkomstandigheden en vervolgens in

leerprocessen (metacognitie), het leren

Een veranderingsproces dient een aantal

de praktijk toepassen. Het invoeren van

argumenteren, het zoeken en kritisch

stadia te doorlopen. Na ontevredenheid

door anderen bedachte oplossingen blijkt

cruciaal belang.

verandering in de organisatie en bij de


❱❱

17

Praktijk ❱❱

bij leerkrachten weinig vruchtbaar te zijn.

voor een deel te leren door de juiste taken

behalve de kernkwaliteiten, valkuilen en

Sluit in eerste instantie aan bij werkcon-

te kiezen en belangrijke vaardigheden te

allergieën ook eventuele onverwerkte

cepten van leerkrachten.

oefenen. Wie leiding wil geven dient

ervaringen, onbewuste emoties en fixaties

Veranderen is beslist niet gemakkelijk. Het

voldoende zelfkennis (‘ken u zelve’) te

op het spoor te komen, Onderdrukte

gaat dikwijls gepaard met ‘veel gedoe’.

hebben en in staat te zijn tot zelfmanage-

emoties belemmeren een heldere stijl van

Veranderen impliceert in de eerste plaats

ment. Grondig zelfonderzoek is nodig om

leidinggeven.

❰❰

afleren, loslaten van vertrouwde routines, afstand doen van comfortabele posities en andere zekerheden of beleefde

Literatuur

voordelen. Veranderen grijpt soms diep in

Berg, R. van den @ R. Vandenberghe. (1999). Succesvol leiding geven aan onderwijsinnovaties. Alphen aan den Rijn: Samsom. Bertrams, J. (2006). Op naar de top. Schiedam: Scriptum. Creemers, B. P. M. (2006). Educational effectiveness. University of Groningen: Faculty of behavioural and social sciences. Csikszentmihalyi, M. (2003). Flow in zaken. Amsterdam: Boom. De Caluwé, L. @ H. Vermaak. (2006). Leren veranderen. Deventer: Kluwer. Dixon, N. D. (2002). De organisatieleercyclus: hoe we collectief kunnen leren. Amsterdam: Nieuwezijds. Fullan, M. G. (2005). Forces for leaders of change. In: NSD, Volume 26. no. 4. Ghoshal, S. @ C. A. Bartlett. (1999). De geïndividualiseerde onderneming.

en gaat gepaard met emoties die vergelijkbaar zijn met ‘rouw’. De schoolleider schenkt meer aandacht aan psycho- en groepsdynamische processen. Een te eenzijdig inhoudelijke, maar ook ‘mechanistische en instrumentele’ benadering werkt niet. En leidt zeker niet tot werkelijke en duurzame veranderingen.

Afronding In het voorgaande is gebleken dat een schoolleider een rol speelt in een veelzijdig geheel van doelen, taken, procedures, maar ook gevoelens, verlangens,

Schiedam: Scriptum. Grün, A. (2002). Bezielend leidinggeven. Baarn: Ten Have. Hamel, G. @ B. Breen. (2008). Het einde van management zoals wij het kennen. Amsterdam: Business Contact. Kets de Vries, M. (2001). Leiderschap ontraadseld: een handleiding. Amsterdam: Nieuwezijds. Marzano, R. J. (2007). Wat werkt op school. Middelburg: Bazalt. Osinga, N., R. Gorter @ J. Halin. (2007). Educatieve dienstverlening: op zoek naar werkzame interventies. Den Haag: Hogeschool INHOLLAND/EDventure. Schaveling, J. (1997). Succesvol organisaties ontwikkelen. Assen: Van Gorcum. Sleegers, P. (1999). Leiding geven aan leren. Den Haag: PMPO.

behoeften en interacties. Leiding geven is

Leden met het Keurmerk Onderwijsadvies ABC Onderwijsadviseurs www.hetabc.nl BCO Onderwijsadvies www.bco-onderwijsadvies.nl Begeleidingsdienst voor vrijescholen www.vrijescholen.com Cedin www.cedin.nl Centraal Nederland www.centraalnederland.nl

EDventure Keurmerk Onderwijsadvies

Ds. G.H. Kerstenonderwijscentrum

Vanaf 1 januari 2008 zijn goed presterende, klantgerichte en innovatieve onderwijsadviesbureaus te herkennen aan het EDventure Keurmerk Onderwijsadvies. Onderwijsadviesbureaus met dit keurmerk voldoen aan hoge kwaliteitseisen. Voor scholen, gemeenten en andere klanten biedt het Keurmerk direct duidelijkheid over de betrouwbaarheid en kwaliteit van een onderwijsadviesbureau.

DOBA Onderwijsadviseurs www.doba.nl Driestar educatief www.driestar-educatief.nl Edux Onderwijsadviseurs www.edux.nl Giralis www.giralis.nl HCO www.hco.nl Marant | Adviseurs in leren & ontwikkeling www.marant.nl MHR architecten in leren www.mhr.nl

Keurmerk Onderwijsadvies = ISO 9001 certiﬁcaat voor interne kwaliteitszorg Cedeo-erkenning voor klanttevredenheid Altijd vooruitstrevend door kennisdeling en innovatie

Meer weten over het Keurmerk Onderwijsadvies? Kijk op www.keurmerkonderwijsadvies.nl. Hier leest u precies wat het keurmerk inhoudt en wat u van een onderwijsadviesbureau met het keurmerk mag verwachten.

OCGH Advies www.ocghadvies.nl OnderwijsAdvies www.onderwijsadvies.nl RPCZ Experts in Leren en Ontwikkeling www.rpcz.nl Schoolbegeleiding Zaanstreek-Waterland www.sbzw.nl SOM Onderwijsadviseurs www.som-net.nl Uiterlijk half april 2008 zullen de volgende organisaties het keurmerk dragen: ABCG www.abcg.nl Consent www.obd-consent.nl De Kempen Schoolbegeleidingsdienst

EDventure, vereniging van onderwijsadviesbureaus [email protected] www.edventure.nu

www.dekempensbd.nl Eduniek www.eduniek.nl GH-GPC www.gh-gpc.nl OBD Noordwest www.obdnoordwest.nl SAD Wassenaar www.sadwassenaar.nl

0256.1013 Basis Adv Keurmerk_1901 1

18


11-12-07 10:49:21

Zorgkwaliteiten in het onderwijs Een bijdrage aan visieontwikkeling

door Wim Meijer

Zorg voor leerlingen is een kerntaak van basisonderwijs. Maar onderwijszorgtaken worden vaker in verband gebracht met het werk van (externe) deskundigen dan met dat van leerkrachten. Daarmee versmalt men de leerkrachtbijdrage ten onrechte tot ‘overleg voeren met anderen’. Dit artikel is een oproep aan onderwijsadviseurs om bij de visieontwikkeling over passend onderwijs, expliciet aandacht te besteden aan de opvoedingstaken van leerkrachten en aan de dialoog tussen school en ouders. Want een school is geen fabriek, geen attractiepark en geen therapeutisch behandelcentrum.

School als hefboom Zorg voor leerlingen is niet nieuw. Meester Staal, alter ego van Theo Thijssen, maakte in 1926 zijn klas niet alleen gelukkig met didactische kwaliteiten maar zette zich evenzeer in voor minder en meer bedeelde leerlingen. Hij gebruikt de school als hefboom om de standenmaatschappij te doorbreken. Zoals hij twijfelt over leerlingen die wel en niet naar Franse les mogen, vanwege de grote gevolgen van zo’n besluit op tienjarige leeftijd voor het verdere leven van het kind. Niet direct aan het werk, maar een vervolgopleiding volgen…

Standen en zuilen

in verband gebracht met de inzet van externe deskundigen. Maar dat laat onverlet dat zorg een appèl doet op pedagogische kwaliteiten van leerkrachten. Het actuele onderwijsbeleid

Het tafereel speelt in een maatschappij met vaste groepsver-

wil ouders meer stem geven. Ouders en leerkrachten krijgen

banden: standen en zuilen. De namen van de schooltypes

meer met elkaar te maken. Alleen al daarom is het nuttig om stil

herinneren daar nog aan. De lagere school en ulo waren het

te staan bij de overeenkomsten die er bestaan tussen ouders en

eindonderwijs voor de lagere stand en arbeiders. Burgers

leerkrachten: het zijn beiden opvoeders.

hadden de hogere burger school; het gymnasium als entree naar de universiteit. Ieder kind bezocht een school die paste bij

Spanningsveld

de stand en zuil. Min of meer vanzelfsprekend was er een zekere

Opvoeden is werken in een permanent spanningsveld (Door-

overeenstemming in opvoedingsgedrag thuis en op school. Ook

nenbal, 2007). Enerzijds streeft elke opvoeder een ideaal na. Hij

de zorg voor kinderen die faalden was standgebonden. De

wil graag dat het kind later een goed mens is dat anderen niet

zoon van de notaris die moeite had op het gymnasium, kreeg

kwetst; zijn verstand naar vermogen gebruikt; verantwoordelijkheden op zich neemt; voor anderen zorgt, etc. Maar kinderen

De school is geen attractiepark

moeten permanent op hun tenen lopen als je hen dat eindideaal alsmaar voorhoudt. Kinderen moeten ook gelukkig zijn in het hier en nu. In de praktijk laveren opvoeders continu tussen ruimte geven aan kinderen en structuur aanbrengen. Een goede

eindeloos bijles voor Latijn. Voor slimme rooms katholieke

opvoeder geeft kinderen de ruimte om met vallen en opstaan

arbeiderszonen was er het internaat.

iets te leren. Maar stelt ook grenzen om te voorkomen dat

Zorg is een relatief begrip en maatschappelijke veranderingen

kinderen te veel vallen of in chaos terechtkomen. Hij creëert

zijn van alle tijden. Ook opvoedingsideeën veranderen. Als

situaties waarin kinderen fouten kunnen maken, zonder de

veranderingen langzaam gaan, hoeven opvoeders niet na te

relatie met de opvoeder te verspelen. Bij kind-zijn hoort dat je

denken. Ze kopiëren hun eigen opvoeding. Bij snelle veranderin-

fouten kunt maken waar je wijzer van wordt. Als leerlingen extra

gen ontstaan er verschillen tussen generaties en moeten

zorg nodig hebben komen deze opvoedkwaliteiten prominent

opvoeders improviseren.

aan het licht.

Zorgkwaliteiten van leerkrachten

Beslissingen nemen

Zorg voor leerlingen werd de afgelopen decennia een kerntaak

Opvoeden is vermoeiend en uitdagend. Net als ouders moeten

van het onderwijs. De uitvoering van die zorgtaken wordt vaak

leerkrachten vaak snel beslissen.

❱❱


19

worden ‘afgerekend’ op (cito)prestaties van kinderen, waardoor het idee kan postvatten dat scholen productiebedrijven zijn. De gezonde twijfel, die bij opvoeding hoort, kan gemakkelijk omslaan in paniek, als een leerling niet direct de juiste prestaties levert. Ouders moeten leerkrachten de ruimte bieden hun opvoedende rol te vervullen. Omdat omgangsregels per school kunnen verschillen, moeten leerkrachten ze met kinderen bespreken. En hen leren ze te hanteren. Van ouders verwachten we dat ze hun kinderen leren dat omgangsregels op school anders kunnen zijn dan thuis of bij een vriendje. 2 Besef dat er bij onderwijsproblemen veel van opvoeders wordt gevergd. Scholen zijn geen fabrieken of attractieparken, en evenmin

❱❱

• Wat te doen als blijkt dat kinderen de lesstof niet begrijpen?

therapeutisch behandelcentra. Bij zorgleerlingen ontstaat al snel

• Hoe te reageren als een leerling weigert om de sommen te

het idee dat therapie nodig is naast onderwijs. In werkelijkheid

maken, of in huilen uitbarst?

doen zorgleerlingen een beroep op de veranderingscapaciteit

• Hoe te reageren als een leerling een ander uitlacht?

van een leerkracht. Onderwijsproblemen doen zich altijd voor in

• Hoe te reageren op een kind dat zich niet aan afspraken

een concrete onderwijsleersituatie. Leerkrachten kiezen taken

houdt?

en opdrachten en geven daarbij instructie en begeleiding aan

En net als ouders voelen leerkrachten zich gelukkig als beslissin-

leerlingen. Dat doen ze om leerlingen kennis te laten vergaren,

gen goed uitpakken. Maar bij het beroep hoort ook dat je

strategieën aan te leren, hen uit te dagen om problemen

onzeker wordt als zaken anders verlopen dan je had gehoopt.

planmatig aan te pakken, etc. Als het gewenste effect uitblijft, is

Twijfel, teleurstelling, tevredenheid, trots; betrokkenheid en

er een probleem. Kennelijk gaat er iets mis in deze fijnmazige

afstand kunnen nemen: het zijn allemaal wezenlijke kenmerken

interactie. Oorzaken krijgen vaak overmatig veel aandacht

van opvoeden.

terwijl men vergeet dat vrijwel elke oplossing erop neerkomt dat

Aandachtspunten bij visieontwikkeling

In onze samenleving verdwijnen vanzelfsprekendheden

In onze dynamische samenleving verdwijnen vanzelfsprekendheden. Ouders hebben uiteenlopende opvoedingsidealen, die lang niet altijd uigesproken worden. De kans dat ouders en leerkrachten langs elkaar heen praten is groot. Daarom is het noodzakelijk om regelmatig de opvoedingsdoelen/idealen te

een leerkracht anders moet gaan werken: anders les gaan

updaten. Van scholen mag worden verwacht dat ze duidelijk

geven, anders met het kind omgaan, zich anders voor een

maken welke doelen/idealen ze op lange termijn nastreven. Een

groep gedragen. Kortom, een andere manier van opvoeden

dialoog is gewenst om de noodzakelijke helderheid en overeen-

moet aanleren. Dat is nogal wat. Een leerkracht is weliswaar

stemming te creëren. Geef als school aan het begin van het

professional, maar als opvoeder toch niet helemaal van elastiek.

schooljaar aan wat je plannen zijn. Bespreek ze met ouders en

Net als ouders verdient een leerkracht in die gevallen erkenning

leerlingen. Van ouders mag worden verwacht dat ze er naar

en ondersteuning.

vragen; en dat ze de doelen, uitgangspunten en idealen onderschrijven.

3 Accepteer dat onderwijsproblemen alleen met maatwerk en

Vervolgens is het belangrijk dat iedereen de school weer

Van leerkrachten mogen we verwachten dat ze ouders duidelijk

(h)erkent als opvoedingssituatie. Over het omgaan met kinderen

maken wat binnen school wel en niet haalbaar is, en waarom.

ontstaan regelmatig meningsverschillen; een dialoog is dan

Van ouders mogen we verwachten dat zij hun kinderen duidelijk

lastig, maar extra nodig. Om haar richting te geven formuleren

maken wat de school van hen verwacht, en waarom. Een

we enkele spelregels.

optimale situatie dwing je niet af met juridische maatregelen.

onderling overleg opgelost kunnen worden.

Verschil van mening vraagt om dialoog. En een oplossing vraagt 1 Accepteer dat onderwijs per definitie nooit tegemoet kan komen aan alle denkbare verschillen tussen kinderen. Natuurlijk verwachten ouders dat leerkrachten rekening houden

om samenwerking. Als ouders en leerkrachten inzien dat zij beiden opvoeders zijn, zullen ze ook begrip hebben voor de twijfels die daarbij horen.

met hun kind. Maar dat gebeurt binnen de grenzen van het redelijke en het mogelijke. De dialoog gaat over die grenzen. Sommige kinderen en ouders menen dat de school altijd leuk moet zijn. Ten onrechte; een school is geen attractiepark. Anderen zijn geobsedeerd door eindprestaties. Dat leidt tot ongelukken in het hier-en-nu. De pedagogische taak komt in het gedrang als leerkrachten het gevoel krijgen dat ze eenzijdig

20


Literatuur: Doornenbal, J.M. (2007) Ploegen en bouwen. Groningen: Hanzehogeschool Thijssen Theo (1926) De gelukkige klas. Van Dishoeck (eerste druk)

❰❰

boek

De Keuze

Michael Fullan (2007) Leiderschap in een cultuur van verandering Boekbespreking door Wim Meijer

Eind 2007 verscheen een vertaling van Leading in a Culture of Change (2001) van de Canadese emeritus hoogleraar Fullan. Dat hij momenteel adviseur is van staatssecretaris Sharon Dijksma maakt het extra interessant om Fullans ideeën te bestuderen. Wellicht krijgen we meer inzicht in de visie van de overheid op Passend Onderwijs. Hoe vat men het veranderingsproces op? Op welke manier wordt de operatie geleid? Welke ervaring wordt benut?

De titel van het boek geeft al aan dat

niet gaat om een simpel rijtje waaraan

de nadruk ligt op leiderschap. Ook wordt

een onderwijsveranderaar zich moet

snel duidelijk dat leiding geven betrek-

houden.

king heeft op de aanpak van ingewikkelde problemen waarvoor geen

Toegespitst op onderwijsadviseurs

simpele oplossingen bestaan. Het boek

omschrijven we de vijf basiscompeten-

bevat dus geen recepten voor leiders

ties kort, als aansporing om in het boek

die graag een checklist afwerken om

op zoek te gaan naar alle nuances die

veranderingen te realiseren. Stappen-

erachter schuil gaan.

plannen en lijstjes met concrete aanbe-

1 Een effectieve leider van onderwijsver-

velingen worden met de nodige scepsis

anderingsprocessen streeft morele

behandeld. Dat is geruststellend in een

doelen na. Hij wil een positieve invloed

tijd vol simplificerende discussies over de

hebben op de levens van mensen,

manier waarop onze bewindslieden

‘klanten’ en de maatschappij als

onderwijsveranderingen aanpakten. Het

geheel. Soms liggen er ogenschijnlijk

onderwijsveld kan dus gerust zijn: hier

tegenstrijdige motieven aan ten

4 Een effectieve leider is continu bezig

wordt geen rigide werkwijze bepleit.

grondslag, zoals aandacht voor

met ontwikkelen en vergroten van

Kunnen onderwijsadviseurs ook gerust

zorgleerlingen én hoge leerresultaten.

kennis. Hij vindt het delen van kennis

zijn? Krijgen zij de nodige handvatten

2 Een effectieve leider leidt een

omgaan met emoties van cruciaal belang.

een kernwaarde van scholen, omdat

aangereikt? Fullan wil geen goeroe zijn.

onderwijsverandering op basis van

Dat blijkt als hij met instemming Drucker

inzicht in veranderingsprocessen en

aanhaalt, die ooit beweerde dat

heeft respect voor de complexiteit

mensen het over ‘goeroes’ hebben,

ervan. Hij is geen autoritair of geobse-

onevenwichtige wereld met continue

omdat ze het woord ‘charlatan’ niet

deerd leider, maar kan naar behoefte

veranderingen en talloze, elkaar

kunnen spellen.

een mix van democratische, visionaire,

beconcurrerende vernieuwingsproces-

harmoniserende en coachende leider-

sen op het goede moment samen-

Het boek zal onderwijsadviseurs uitda-

schapsstijlen inzetten. Hij vermijdt

hang. Soms indirect door maatregelen

gen om hun eigen innovatievermogen

oppervlakkige vernieuwingen maar

die tot ‘beroering’ leiden, soms

te vergroten. Fullan ordent zijn kennis en

streeft een cultuurverandering na. Hij

rechtstreeks door uiteenlopende

ervaring aan de hand van vijf basiscom-

waardeert weerstanden, gaat kritisch

acties te focussen op bijvoorbeeld

petenties van leiderschap en drie

om met eensgezindheid en is voorbe-

één doel: verbetering van leerling

karaktereigenschappen: energie,

reid op ‘implementatiedips’.

prestaties.

enthousiasme en hoop. De basiscompe-

het ombuigen van informatie tot kennis een sociaal proces is. 5 Een effectieve leider creëert in een

3 Een effectieve leider geeft om mensen

tenties worden in vijf hoofdstukken

en begrijpt dat onderwijsmensen

Het boek is aangevuld met twee

beschreven geïllustreerd met voorbeel-

alleen gemobiliseerd worden door

hoofdstukken waarin Marlou van Beek

den uit onderwijs en bedrijfsleven en

aandacht en respect. Om betere

Fullans gedachtegoed vertaalt naar de

doorspekt met waarschuwingen tegen

leerresultaten te behalen zullen

Nederlandse context. Aan de orde

versimpeling en het kopiëren van

effectieve leiders de verandercapaci-

komen algemene onderwerpen als duur-

succesverhalen. Keer op keer worden

teit van scholen vergroten. Daarbij is

zame organisatieontwikkeling en de

de nodige dwarsverbanden aangege-

het opbouwen van relaties, het

school als lerende organisatie. Over

ven. Daarmee onderstreept hij dat het

bevorderen van interactie en het

Passend Onderwijs geen woord.


21

De Keuze

congres

Kennis-maken met VELON Door Margreet Bos. Zij is lid van de kenniskring van het lectoraat Educatieve Dienstverlening en docent Pedagogiek en Onderwijskunde aan Hogeschool INHOLLAND.

VELON is de Vereniging voor Lerarenopleiders Nederland. In Vlaanderen zijn de lerarenopleiders verenigd in de VELOV. Beide verenigingen dragen onder andere zorg voor de registratie van lerarenopleiders. Jaarlijks wordt een tweedaags congres georganiseerd, met dit jaar als thema: ‘Kennismaken’. Steeds vaker spelen opleidingen en dus ook opleiders een rol bij schoolontwikkeling, door ontwikkelingen als Opleiden in de school en de Academische basisschool. Voor onderwijsadviseurs is het van belang hiervan op de hoogte te zijn. Daarom een korte impressie.

dingen is het advies om deze referentieniveaus te implementeren, en vervolgens de instroomeis voor taal en rekenen te verhogen. Bovendien moet er meer eenheid komen in de eisen aan taal en rekenen in de opleidingen. Marc Vermeulen geeft aan dat onderwijs, naast zorg en veiligheid, valt onder de publieke dienstverlening en daarmee draait om de publieke waarde. Het is werken in de frontlinie: alle ogen zijn erop gericht. Onderwijs moet in zijn ogen van een frontlinie-fixatie (mijn school, mijn idee, mijn waarneming) naar een breder perspectief gaan: van ‘mijn idee’ naar ‘onderwijs in het algemeen’. Vermeulens advies is om gebruik te maken van andere disciplines, zoals sociologie, economie en bestuurskunde. In vijf parallelsessies met 100 verschillende deelthema’s komt onder andere onderzoek naar voren naar opleidings-

Het VELONcongres bracht op 31 maart

consequenties voor lerarenopleidingen

scholen. Aan de Hogeschool van Arnhem

en 1 april meer dan 600 bevlogen

van het eindrapport van de Expertgroep

en Nijmegen is een zelfanalyse-instrument

onderwijsmensen bij elkaar in Veldhoven.

Doorlopende Leerlijnen Taal en Rekenen

ontwikkeld dat als thermometer voor

Opvallend is het grote aantal onderzoeks-

(2008). Prof. Dr. Marc Vermeulen (hoogle-

interne kwaliteitszorg kan fungeren.

resultaten dat gepresenteerd wordt. Door

raar Onderwijssociologie UvT) besteedt

Piet van der Ploeg (Lector Vernieuwings-

kenniskringen van hogescholen wordt op

aandacht aan de macro-context van het

onderwijs, Saxion Hogescholen) benoemt

verschillende gebieden kennis ontwikkeld

onderwijs.

in een lezing de crisis in de relatie tussen het werkveld en het wetenschappelijk

Congres

en verspreid en deze kennis is steeds

22

vaker gebaseerd op onderzoek. Lectoren

Robert-Jan Simons opent het congres met

onderzoek. Werkveld en onderzoek leven

die een kenniskring leiden, verzamelen

een betoog tegen het negativisme in het

langs elkaar heen. Een kloof wordt

docenten, leerkrachten en anderen uit

onderwijsdebat. In vergelijking met

zichtbaar als de wetenschap stelt dat de

het werkveld om zich heen op terreinen

andere Europese landen scoort Neder-

praktijk geen gebruik maakt van de

als ‘Geïntegreerd pedagogisch hande-

land bij de beste tien landen (PISAonder-

kennis uit wetenschappelijk onderzoek en

len’, ‘Lesgeven in de multiculturele

zoek) en terug naar vroeger kan eenvou-

de praktijk vindt dat onderzoeksresultaten

school’, ‘Ontwikkelingsgericht onderwijs’,

dig niet omdat de samenleving is

niet overtuigend of bruikbaar zijn. Ook de

‘Vernieuwingsonderwijs’, ‘E-learning’ en

veranderd. Hij benadrukt dat de profes-

nabijheid kan problemen opleveren,

‘Leren in leerwerkgemeenschappen’. Dit

sionele ontwikkeling van leraren gekop-

benadrukt Van der Ploeg. Theorie kan te

levert veel nieuwe inzichten en producties

peld moet worden aan schoolontwikke-

simpel toegepast worden in de praktijk of

op en een levendig discours.

ling.

er wordt selectief in de theorie gezocht

Naast workshops, lezingen en presentaties

Joke Snippe noemt vier referentieniveaus,

naar wat bruikbaar is in de praktijk. Hij

zijn er drie keynote-speakers. Prof. dr.

van basisonderwijs tot en met voortgezet

waarschuwt tegen een te gemakkelijk

Robert-Jan Simons (hoogleraar Onderwijs-

onderwijs, waarmee algemene basisken-

omgaan met onderzoek in het hoger

sociologie IVLOS, UU) becommentarieert

nis en basisvaardigheden voor taal en

onderwijs en het onderwijswerkveld.

het Rapport Dijsselbloem (2008). Mevrouw

rekenen worden omschreven door de

dr. Joke Snippe (lid college van bestuur

Expertgroep doorlopende leerlijnen

Tot zover deze kennismaking met VELON.

Hogeschool INHOLLAND) bespreekt de

(commissie Meijerink). Voor lerarenoplei-

Voor meer informatie: www.VELON.nl.


De Keuze

tijdschrift Caleidoscoop, maart-april 2008 Door Erik Vercammen

Dit themanummer gaat over gezondheidsbeleid op school en de medisch preventie zoals ze door centra voor leerlingenbegeleiding gezien wordt. Er gaat in het CB-werk vandaag nogal wat aandacht naar probleemgericht werken. Probleemgericht denken zit in de hulpverleningscultuur ingebakken.

Vlaanderen. Zowel het vaccinatieschema als de vaccinatiegraad in Vlaanderen worden besproken. Ze pleiten tevens voor een voorzichtige aanpak bij nieuwe vaccins en vooral voor een transparante communicatie waarbij men vooral ook

Maar als men echt het verschil wil maken

(die sinds 2002 in Vlaanderen hoog in het

dan moet men van koers veranderen

politieke vaandel staan) ook ‘gelijke

betoogt An Victoir in het woord vooraf. Je

gezondheidskansen’ betekenen. Sociale

wordt meer beloond voor het oplossen van

verschillen veroorzaken wel degelijk een

een crisis dan voor het versterken van wat

gezondheidskloof. De vraag is uiteraard

goeds in de kinderen. In dit nummer wordt

hoe werken we deze verschillen weg. Van

echter veel aandacht geschonken aan het

daaruit gaat de auteur op zoek naar wat

proactief en preventief werken en het zet

een gezondheidsbevorderende school

dus aan tot een bezinning op de gangbare

doet. Een aparte alinea wijdt ze hier aan

praktijk. Het geeft ‘food for thought’.

het verborgen curriculum van de gezond-

moet ingaan op geglobaliseerde informatie.

heidsbevorderende school. Een rijk artikel Bie Melis, Welke preventie willen wij, p.6-11

voor scholen en onderwijsondersteuners.

De auteur vertrekt van de stelling dat preventie zowel gaat over een goed

Ilse Bernaert, Alcohol-en andere drug-

(school)beleid als over het zoeken naar

preventie op school, een uitdaging voor

oplossingen voor problemen van leerlin-

het secundair en basisonderwijs, p. 20-25

gen. Ze gaat in op preventie-initiatieven

Ilse Bernaert is medewerker van de

en initiatieven met een preventieve

Vereniging voor Alcohol- en andere

Trees Ameloot, Van beschermen tot

waarde en op individuele preventie en

drugproblemen. Vooreerst geeft ze een

ontmoeten. Waarom medische consulten

algemene preventie. Al deze initiatieven

stand van zaken voor Vlaanderen. Hoe zit

op het CLB? p. 36-41

gaan hand in hand. In een laatste deel

het eigenlijk met het druggebruik bij

Monique Frederix, Het medisch onderzoek

van haar artikel gaat ze in op wat

jongeren? Nadien gaat ze in op drugedu-

in het CLB. Hoe de beschikbare middelen

wenselijke preventie is. Ze pleit daarbij voor

catie waarbij ze pleit voor een drugbeleid

zo efficiënt mogelijk benutten? p. 40-41

een keuze voor offensiviteit die in feite een

op school en ook ingaat op evidence

De zogenoemde ‘medische onderzoe-

keuze voor emancipatie is: het zijn acties

based onderzoek. Drugeducatie, stelt ze

ken’(periodieke individuele gezondheids-

die keuzemogelijkheden van mensen

daarbij, moet over een langere periode

onderzoeken op school) van het CLB zijn in

verruimen en zodoende de kansen op

lopen, zeker en vast ingaan op de

Vlaanderen alom gekend. Deze onderzoe-

emancipatie verhogen. Bovendien is

verkeerde beeldvorming bij jongeren over

ken bestaan –weliswaar met de nodige

werken aan preventie geen zaak van

druggebruik bij leeftijdgenoten en een

aanpassingen ‘onderweg’-reeds sedert de

eenmalige korte acties en het persoons-

aandachtspunt maken van persoonlijke

twintiger jaren uit de vorige eeuw. De

gerichte en structuurgerichte moeten

en sociale vaardigheden van jongeren. In

auteur bespreekt de voor- en nadelen van

hand in hand gaan. Een goed artikel, de

het laatste deel van haar artikel gaat ze in

dergelijke onderzoeken en vraagt zich af of

moeite waard om er eens op na te slaan.

op de drugeducatie in het basisonderwijs.

deze onderzoeken ook als een echte

Een goed gedocumenteerd artikel!

screening van de jongeren bevolking

Greet Caris, Gezondheidszorg op

kunnen doorgaan. Dergelijke consulten zijn

school, p. 12-18

Heidi Theeten en Pierre Van Damme,

in elk geval een informatiebron voor de

De auteur van dit artikel is gezondheids-

Vaccinatie. Eén voor allen en allen voor

volksgezondheid en contacten informa-

coördinator bij de Vlaamse Onderwijs-

één? p. 30-35.

tiemomenten van een arts naar jongeren

raad (Vlor). Ze trekt er het project

Beide auteurs zijn verbonden aan de

toe en naar de ouders. Tegen die achter-

gezondheisbevordering. Dat project

universiteit Antwerpen en gaan hierbij in op

grond gaat Monique Frederix in een

ondersteunt scholen bij het uitstippelen

de rol van vaccinatie bij preventie. Ze

tweede kort artikel verder op de medische

van een gezondheidsbeleid op maat van

bespreken zowel wat vaccinatie in het

onderzoeken in vanuit aandachtspunten in

hun leerlingen. In haar artikel vertrekt ze

verleden ‘verwezenlijkt’ heeft en hoe de

de jeugdgezondheidszorg. Ze werkt daarbij

van de vraag of ‘gelijke onderwijskansen’

vaccinatie vandaag gezien wordt in

beknopt een voorstel voor de toekomst uit.


23

Ontdek een nieuwe manier van coachen En spijker al luisterend uw kennis bij! Als schoolleider bent u voortdurend bezig met het coachen van anderen. Goed coachen geeft u de mogelijkheid uw eigen kwaliteiten en competenties te ontwikkelen, met plezier en resultaatgericht te werken en de zelfverantwoordelijkheid van anderen te stimuleren.

Verbeter uw technieken! Om het coachen nog beter in de vingers te krijgen, bieden wij u graag een helpende hand! Met Coachen in het onderwijs heeft u een luisterboek (boek + audio cd) in handen dat actuele situaties aanpakt uit de schoolpraktijk. De cd bevat thematische ‘tracks’ doorspekt met tal van voorbeelden, als: de oudere werknemer, ziekteverzuim en re-integratie. U verrijkt en actualiseert al luisterend uw kennis!

Beluister de demo op www.sdu.nl/onderwijs Auteurs: A. Vermeulen en S. de Vries Prijs: € 57,–. (incl. btw en excl. verzend- en administratiekosten) ISBN: 978 90 12 11801 9

Bestel via www.sdu.nl/onderwijs,mail naar [email protected] of bel (070) 378 98 80 Onze uitgaven zijn ook verkrijgbaar via de boekhandel

Tijd voor Onderwijs Het eindrapport van de Commissie Dijsselbloem in vogelvlucht Het eindrapport van de parlementaire commissie onderwijsvernieuwingen, beter bekend als de ‘Commissie Dijsselbloem’, heeft in de pers al veel aandacht getrokken. Om te voorkomen dat de honderden pagina’s tekst een hinderpaal zouden zijn bij het lezen, hebben de samenstellers de tekst ingekort tot: Tijd voor Onderwijs: Eindrapport van de Commissie Dijsselbloem in vogelvlucht. Tijd voor een kritische analyse De basisvorming, de tweede fase, het vmbo en ‘het nieuwe leren’ zijn de vier belangrijke aandachtsgebieden geweest van de parlementaire onderzoekscommissie. Wanneer je de relatie tussen overheid en scholen onderzoekt, is de factor tijd een terugkomend thema. Goed beleid en goed onderwijs vragen om tijd. Tijd voor een kritische analyse, tijd om zorgvuldig in te voeren en tijd om zo nu en dan eens achterom te kijken.

A t Auteurs: mr. G.J.J. Goetheer, mr. J. van der Vlugt ISBN: 978 90 12 12787 5 Prijs: € 18,50 (incl. btw)

Bestel via www.sdu.nl/onderwijs, of bel (070) 378 98 80

Advies&Educatie2. De school is geen attractiepark. Interview met Kete Kervezee, voorzitter PO-Raad

Recommend Documents