ADEF Activiteitenplan

ADEF Activiteitenplan 2013 - 2014

1

ADEF Activiteitenplan 2013 - 2014

2

Voorwoord De negen thema’s van het activiteitenplan 2013-2014 van ADEF Thema 1 | Passend onderwijs Thema 2 | Studierendement Thema 3 | Afstudeerrichtingen Thema 4 | Opleiden in de School Thema 5 | 10voordeleraar Thema 6 | ICT Thema 7 | Inductie en levenlang leren Thema 8 | Onderzoek in de opleiding in relatie tot de kwaliteit van het eindniveau Thema 9 | Positionering masteropleidingen Eerstverantwoordelijke uitvoerders van de thema’s Bijlage 1 | Evaluatie en stand van zaken activiteitenplan ADEF 2011-2012 Bijlage 2 | Lijst ADEF netwerken Bijlage 3 | Lijst LVO’s clustergewijze portefeuilleverdeling Bijlage 4 | Incidentele externe contacten Bijlage 5 | Afkortingenlijst Bijlage 6 | Adressenlijst Colofon

Voorwoord

3 5 7 10 12 14 16 18 20

Voor de tweede keer verwoorden we als de directeuren van de eersteen tweedegraads hbo-lerarenopleidingen in het ADEF-activiteitenplan wat we samen willen realiseren. ADEF staat voor Algemeen Directeurenoverleg Educatieve Faculteiten. Tijdens dat landelijke collegiale overleg versterken we elkaar in onze gezamenlijke ambitie om de best mogelijk leraar op te leiden. We doen dat in nauwe samenspraak met de opleiders binnen onze instituten, met de scholen in onze regio’s en diverse andere betrokken landelijke partners zoals het ministerie van OCW, sectorraden en verenigingen voor leraren en lerarenopleiders.

23 24 26

In deze brochure beschrijven we aan de hand van negen thema’s wat we in de kalenderjaren 2013 en in 2014 met vereende krachten tot stand willen brengen. Tevens geven we aan waarom het thema prioriteit kreeg, hoe we het beoogde doel willen bereiken en wie daarbij het voortouw nemen. Veelal vindt het echte werk plaats in netwerken waarin opleiders van de diverse instituten participeren. Die netwerken formeren we met gesloten beurzen ervan uitgaande dat elk instituut zijn bijdrage levert naar rato van het aantal studenten.

27 41 42 43 44 46 48

Onze ervaring is dat het samenwerken aan gedeelde ambities niet alleen helpt om op een meer efficiënte en effectieve manier steeds betere leraren op te leiden maar ook inspirerend is voor alle betrokkenen omdat we werkenderwijs veel van elkaar leren. Mooie illustraties daarvan zijn zichtbaar tijdens: • de landelijke opleidingsoverleggen in het kader van 10voordeleraar; • de gezamenlijke bijeenkomsten rondom het opleiden in de school; • de netwerken van onze kwaliteitszorgcoördinatoren. Het eerste ADEF-activiteitenplan kwam in 2011 uit. Alvorens weer nieuwe plannen te maken, hebben we de daarin beschreven plannen geëvalueerd. Deze evaluatie is als bijlage opgenomen in dit tweede activiteitenplan. Sommige voornemens van twee jaar geleden zijn helemaal afgerond maar de meeste hebben op enigerlei wijze een vervolg gekregen, niet altijd als een van de negen thema’s maar soms ook door expliciet te formuleren welke directeur namens ADEF nauwlettend blijft volgen wat er gebeurt en actie onderneemt als dat nodig is.

4

5

De negen thema’s van het activiteitenplan 2013-2014 van ADEF

Met het uitbrengen van ons tweede activiteitenplan doen we opnieuw beloftes aan elkaar en geven we de buitenwereld inkijk in wat ons bindt en beweegt en hoe we daarbij de samenwerking met anderen opzoeken. We presenteren ons als ambitieuze opleidingsinstituten met hetzelfde doel: die best mogelijke leraar voor Nederland! We rekenen daarbij op steun van velen niet in de laatste plaats van onze politieke leiders. Ik verwijs dan net als twee jaar geleden graag nog eens naar de het gesprek met voormalig onderwijsminister Van der Hoeven die haar jonge staatssecretaris Rutten opriep om samen met haar de lerarenopleidingen te ondersteunen. De van schooljuf tot minister opgeklommen bewindsvrouwe zei het toen zo: ‘Beste mensen, als jullie hiervoor gaan, moeten wij jullie ook een steuntje in de rug geven. Mark, vanaf nu zullen wij ongenuanceerde negatieve uitspraken over de lerarenopleidingen tegenspreken’. Dat deden ze en dat hielp ons echt!

Tijdens de studieochtend van 6 november 2012 zijn de bereikte resultaten van het activiteitenplan 2011-2012 besproken; in bijlage 1 van dit activiteitenplan is een evaluatie van het vorige activiteitenplan opgenomen. ADEF wilde naast het continueren van een aantal activiteiten ook nieuwe thema’s benoemen. Aangezien er veel mogelijke (nieuwe) thema’s werden opgesomd, nam ADEF het besluit om negen thema’s vast te stellen en daarnaast overige agendapunten te benoemen: 1. Thema’s 2. Overige punten voor de agenda van ADEF in 2013 en 2014 Ad. 1. De negen thema’s vormen de kern van dit activiteitenplan. Zij worden hieronder beschreven. Na een inleiding wordt aangegeven wat ADEF met het thema bereiken wil en hoe verwacht wordt dat te doen. De thema’s zijn: (1) Passend Onderwijs, (2) Studierendement, (3) Afstudeerrichtingen, (4) Opleiden in de School, (5) 10voordeleraar, (6) ICT, (7) Inductie, leven lang leren, (8) Onderzoek in de opleiding in relatie tot kwaliteit en eindniveau en (9) Positionering masteropleidingen.

Ans Buys voorzitter ADEF

Ad. 2. Drie verschillende categorieën vallen hieronder: 1. Inventarisatie en uitwisseling leidend tot een advies; 2. Nauwlettend volgen; 3. Netwerken. Onder (1) worden de volgende activiteiten geïnventariseerd dan wel uitgewisseld en deze zullen leiden tot een advies hetgeen betekent dat zij in loop van deze periode op de agenda van ADEF zullen verschijnen.

6

7

Het gaat om de volgende aspecten: • excellentieprogramma’s • taalbeleid • lectoren en NWO • internationalisering • samenhang in het leerplan • versterking regionale samenwerking lero’s en afnemend scholenveld

Thema 1 • Passend onderwijs

Anton van den Brink Alex van der Stouwe Ans Buys Lex Stomp Douwe van der Kooi

Inleiding De urgentie rond het thema Passend Onderwijs is sinds het vorige activiteitenplan van ADEF (2011-2012) niet afgenomen. Passend Onderwijs is een antwoord op toenemende onderwijsleer- en zorgbehoeften van leerlingen. ADEF voelt zich nadrukkelijk betrokken op vraagstukken als: ‘Hoe equipeer je iedere docent om adequaat met de diversiteit aan leerlingen om te gaan in het totale spectrum?’ Passend Onderwijs is een toespitsing van twee belangrijke componenten van leraarschap, namelijk zijn vakinhoudelijk vakmanschap en het pedagogisch-didactisch meesterschap.

Yvonne Visser

Onder (2) zal ADEF de volgende activiteiten nauwlettend volgen en regelmatig agenderen: • educatieve minor (OCW) Douwe van der Kooi • bekostiging deeltijd (HBO-raad) Piet Murre • kwaliteit lerarenopleiders (VELON) Lex Stomp • advies departementale werkgroep doorstroom mbo-hbo en zijinstroom mbo (OCW) Henk Fuchs

Wat wil ADEF met het thema bereiken? In vervolg op hetgeen in de generieke kennisbasis is vastgesteld wil ADEF in elk instituut bevorderen dat iedere lerarenopleider voeling houdt met het werk met leerlingen in de klas. Lerarenopleiders zijn er bij gebaat als ze regelmatig zelf de diversiteit in leerling-populatie ervaren. De aanwezigheid en variatie van leerlingen met leer- en gedragsproblemen beïnvloeden de onderwijsleerprocessen. Om de inhoud van het schoolvak of leergebied te kunnen overdragen moet een docent weten hoe zijn klas in elkaar zit. Om studenten daar adequaat op te prepareren, is het van belang dat een opleider ook zelf ervaringsdeskundige blijft. Een opleider is zo beter toegerust om studenten bewust te maken van diversiteit in leren en gedrag, hen te stimuleren pedagogisch te kijken, studenten te leren signaleren en weten wanneer ze een specialist moeten inschakelen. Voorts gaat ADEF kennisnemen van goede voorbeelden (good practices) hoe lerarenopleidingen in het buitenland omgaan met Passend Onderwijs en zal de opgedane kennis gedissemineerd worden in onze lerarenopleidingen.

Onder (3) (zie ook bijlage 2 van dit activiteitenplan) onderhoudt ADEF in ieder geval de volgende netwerken en contacten: Doorstroom kwaliteitszorgcoördinatoren

Yvonne Visser, portefeuillehouder

Doorstroom examencommissies en toetsing

Alex van der Stouwe, contactpersoon

ICT

Anton van den Brink, portefeuillehouder

Masters

Ans Buys, contactpersoon

Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (bij NWO)

Ans Buys, contactpersoon

Landelijk overleg Stagecoördinatoren

Yvonne Visser, contactpersoon

Landelijke Vakoverleg

alle ADEF-leden, contactpersoon

het netwerk Opleiden in de Yvonne Visser, portefeuillehouder School

8

9

Hoe kan dit bereikt worden? De volgende acties zullen worden ondernomen: • lerarenopleiders geven regelmatig daadwerkelijk les in het voortgezet onderwijs of mbo. Hiervoor worden actief bestaande mogelijkheden gebruikt als de stagebegeleiding vanuit de instituten; • het opleiden in de school en de invulling van professionaliseringstijd; • er wordt een vervolg gegeven aan de aanbevelingen die geformu leerd zijn tijdens de conferentie over Passend Onderwijs. ADEF organiseert een tweedaagse studiereis naar Schotland in samenwer king met partners in Nederland, neemt kennis van de good practices die daar in de lerarenopleidingen aangaande passend onderwijs worden vormgegeven, doet site visits en ontmoet ten slotte experts. Het verslag van de reis en de opbrengsten worden tijdens het congres voor lerarenopleiders van 2014 gedeeld. Tijdens dit congres verzorgen experts een workshop ‘Hoe kijk je pedagogisch en hoe vertaalt zich dat in ander/effectief leraargedrag?’ Onder auspiciën van ADEF wordt een brochure uitgegeven met de opbrengsten van de studiereis en de workshop en deze wordt in verschillende instituten verspreid. In de brochure moeten praktische en voor lerarenopleiders herkenbare en haalbare suggesties staan hoe men in een groep/klas effectiever omgaat met leerlingen met meer dan gemiddelde maar niet te grote leer- en gedragsproblemen. Met deze activiteiten geeft ADEF een logisch vervolg aan de activiteiten die in 2011 en 2012 ondernomen zijn. (Piet Murre en Rob Elgershuizen)

10

11

Thema 2 • Studierendement

• •

Inleiding Het thema studierendement valt niet samen met, maar is wel gekoppeld aan thema’s als selectie voor en na de poort, aan de wens om meer vwo-leerlingen te interesseren voor het leraarschap en aan het gegeven dat van de mbo-instroom voor veel studenten een lerarenopleiding te hoog gegrepen is. Met een goed studierendement wordt hier vooral bedoeld dat er weinig studenten uitvallen, dat uitval van voor het beroep ongeschikte studenten vooral plaatsvindt in de eerste drie maanden en dat veel studenten geen of slechts weinig studievertraging oplopen. Dit is met het oog op onderstaande punten van belang, omdat: • het voor degenen die uitvallen zonde van hun tijd is; • het voor de maatschappij en de instellingen een desinvestering is als studenten uitvallen; • studenten die langer studeren dan de nominale studietijd een relatief grote claim op de capaciteit van het instituut doen; • de gezamenlijke lerarenopleidingen hun verantwoordelijkheid voelen om te voorzien in de kwantitatieve behoefte aan docenten bij alle vakken. Bij tekortvakken en kleine vakken lukt dat niet, dus elke uitval die te voorkomen is, moet voorkomen worden.

Hoe kan dit bereikt worden? De volgende acties worden ondernomen: • ADEF dient bij het SAC-HPO de bovenstaande vraag in met het verzoek om tot landelijke hbo-afspraken te komen. Als informatie bron dient een overzicht uit een recent rapport van Hogeschool Driestar. Driestar heeft een grondige analyse laten maken van de beschikbare Nederlandse en internationale literatuur. Het rapport bevat een uitgebreide literatuurlijst en aanbevelingen. • ADEF bespreekt het Driestar-rapport intern en trekt conclusies aangaande de vraag welke zaken op structuur- en op cultuurniveau een directeur heel direct moet zien te beïnvloeden om studie rendementen te verbeteren. • ADEF ontwikkelt een duidelijke en goed doordachte opvatting over selectie zowel voor als na de poort. o Welke zijn overwegingen om hier wel of niet gebruik van te maken. Samenstelling van een overzicht van overwegingen. Het is vooralsnog niet de bedoeling meteen een conclusie te formu leren; dat hangt ook van eigen waardeoordelen en meer af. o Kennisneming van pilots/practices bij hogescholen die hiermee ervaring hebben in de lerarenopleiding. o Experimenteren met een afwijzend studieadvies in de hoofdfase.

Wat wil ADEF met het thema bereiken? ADEF wil de volgende belangrijke zaken bereiken. • Er is sprake van een grote hoeveelheid definities. Hogescholen, HBO-raad en OCW hanteren elk hun eigen definitie. Om tot vor men van benchmarking te komen is het nodig om in ieder geval ook gezamenlijke definities te hebben en die in administratiesystemen te implementeren. Er is een overzicht beschikbaar. We vragen het Sec toraal Advies College – Hoger Pedagogisch Onderwijs (SAC-HPO) om zich hierover te buigen en deze kwestie op HBO-raad niveau te agenderen.

12

ADEF wil een goed studierendement bevorderen. Er wordt gebruik gemaakt van kennis die verzameld is en van de mogelijkheden binnen de geldende wet- en regelgeving en andere afspraken als prestatieakkoorden. Van belang is ook hoe de studievariant (voltijd, deeltijd, duaal) sturingsmogelijkheden beïnvloedt. ADEF ontwikkelt een meer doordachte opvatting over selectie zowel voor als na de poort.

(Piet Murre en Rob Elgershuizen)

13

Thema 3 • Afstudeerrichtingen

alle schoolsoorten en het omgaan met de specifieke leerstijlen van alle leerlingen van die schoolsoorten. De 60 ec’s van de afstudeerrichting bevatten in elk geval de afstudeeropdracht en de afrondende stage.

Inleiding

14

Het werkveld heeft duidelijk te kennen gegeven een grote behoefte te hebben aan docenten die beter zijn voorbereid om les te geven in het mbo en het vmbo dan momenteel het geval is. Na onderzoek van de Onderwijsraad is gebleken dat de wens vanuit het werkveld reëel is. Om diverse redenen, waaronder de huidige wet- en regelgeving maar ook vanwege de financiële haalbaarheid voor de hogere onderwijsinstellingen is het geen reële optie om een aparte lerarenopleiding voor het (v) mbo in het leven te roepen. Op initiatief van OCW is er in het voorjaar van 2012 een brede werkgroep gevormd om na te gaan wat de mogelijkheden zijn om tegemoet te komen aan de valide wensen van het werkveld om meer en beter geschoolde leraren te krijgen voor het (v)mbo. De werkzaamheden van de werkgroep hebben uiteindelijk geleid tot de aanbeveling, dat er daar waar nodig en mogelijk, voor die opleidingen een afstudeerrichting (duidelijk op het getuigschrift vermeld) moet komen waarin een aankomende leraar beter wordt voorbereid voor zijn lesgevende taak in het (v) mbo: de afstudeerrichting vmbo/mbo. Daarnaast zal ook een afstudeerrichting havo/vwo worden aangeboden, toegespitst op het leraarschap in de onderbouw van havo en vwo. De minister heeft dit advies overgenomen. Dit betekent ten aanzien van de tweedegraads lerarenopleidingen dat een herbezinning van een aantal onderdelen van het bestaande programma nodig is om de voorbereiding op en de inrichting van de afstudeerrichtingen te realiseren. Hierbij worden vertegenwoordigers van de werkgevers van de onderwijssoorten waarvoor de studenten vanaf september 2013 worden opgeleid, en de NVAO nauw betrokken. In het voorjaar van 2013 zullen de ontwerprichtlijnen voor het basisdeel en de nieuwe afstudeerrichtingen worden vastgesteld (180 ec’s voor de basis en 60 ec’s voor de afstudeerrichting) zodat die vervolgens in de komende jaren kunnen worden ontwikkeld en ingevoerd. Afgestudeerde studenten moet door het basisprogramma opgeleid worden voor de brede benoembaarheid van alle schoolsoorten in het tweedegraads gebied. Het basisprogramma bevat zowel de vakkennisbasis als de generieke kennisbasis en biedt een werkveldoriëntatie op

Wat wil ADEF met het thema bereiken? De resultaten van dit thema zijn als volgt. • Aangeven voor welke opleidingen welke afstudeerrichtingen relevant, wenselijk en mogelijk zijn (uiterlijk februari 2013). • Nagaan welke instellingen welke afstudeerrichting(en) gaan aan bieden (uiterlijk februari 2013). • Tekst voor de OER die recht doet aan de afstudeerrichting(en) waar aan studenten vanaf september 2013 beginnen (maart 2013). • Ontwerprichtlijnen tweedegraads lerarenopleidingen ‘nieuwe stijl’ ten behoeve van het basisdeel en de ‘nieuwe’ afstudeerrichtingen . • De afstudeerrichtingen zelf beginnen ergens in het derde of vierde jaar waarin in elk geval de afrondende stage (lio-stage) en de afstudeeropdracht/onderzoek deel van uitmaken.

Hoe kan dit bereikt worden? De brede bevoegdheid (wettelijk bekwaamheid) van de afgestudeerden voor het gehele tweedegraads gebied moet blijven bestaan, maar daarnaast wordt een extra gespecialiseerde bekwaamheid aangeboden via de ‘nieuwe’ afstudeerrichtingen. De invulling dient in goed overleg met OCW en het afnemend beroepenveld mbo en vmbo te gebeuren. Inrichten van een projectgroep afstudeerrichtingen tweedegraads lerarenopleidingen die maart of april 2013 hun producten moeten opleveren, zodat eventuele wijzigingen nog in de OER van 2013-2014 kunnen worden meegenomen. (Henk Fuchs en Lex Stomp)

15

Thema 4 • Opleiden in de School

Verschillende partners uit het vo hebben opleidingen aangesproken over de verwarring in de gehanteerde terminologie. De complexiteit en weerbarstige werkelijkheid achter deze begrippen in acht nemend, wil ADEF toch proberen (meer) uniformiteit te bereiken in het begrippenapparaat en zal daartoe met voorstellen komen. Onderliggende overtuiging is dat een gedeeld begrippenapparaat de communicatie tussen de verschillende partnerschappen versterkt.

Inleiding Opleiden in de School valt niet meer weg te denken in het landschap van opleidingen. In veel regio’s zijn partnerschappen ontwikkeld en wordt gewerkt aan OidS. In het regeerakkoord van de VVD en de PvdA ‘Bruggen slaan’1) staat vermeld, dat ‘de eisen rond de lerarenopleidingen worden aangescherpt en dat een groter deel van het onderwijs in de praktijk moet plaatsvinden’.2)

Hoe kan dit bereikt worden? ADEF laat zich via de portefeuillehouder adviseren door de adviescommissie ADEF-Opleiden in de School. In het komende studiejaar zal de adviescommissie in overleg met de portefeuillehouder de discussie over de visie op Opleiden in de School na 2016 opstarten. De adviescommissie krijgt de opdracht om met voorstellen te komen. Doel is om in studiejaar 2013-2014 met een eerste concept te komen op dit thema. Onderzoeksgegevens over OidS worden verzameld en gedeeld en vervullen een rol in de discussie over de uitgangspunten. Ook worden good practises t.a.v. curriculumontwikkeling gedeeld om zicht te krijgen op uitgangspunten t.a.v. curriculumontwikkeling. Ten aanzien van de kwaliteitskaders van de (academische) opleidingsschool volgt de adviescommissie de landelijke ontwikkelingen op dit thema. Daarnaast worden de werkwijzen in de verschillende hogescholen besproken teneinde zelf beelden te vormen over de wenselijke kwaliteitskaders. De adviescommissie stelt zich ten doel om de portefeuillehouder vanuit ADEF in het komende jaar van een advies te voorzien over het begrippenapparaat dat in de toekomst gebruikt wordt in de opleidings- en begeleidingsstructuur bij de (academische) opleidingsscholen. De adviescommissie krijgt de opdracht om de huidige situatie in beeld te brengen en de wenselijke situatie te beschrijven t.a.v. de meest relevante taken in de opleidings- en begeleidingsstructuur van de (academische) opleidingsscholen.

In studiejaar 2011-2012 is dit thema opgenomen in het ADEF-activiteitenplan, een portefeuillehouder vanuit ADEF benoemd en is een ‘Adviescommissie ADEF Opleiden in de School’ opgestart. In deze adviescommissie zijn alle lerarenopleidingen vertegenwoordigd. Door de adviescommissie is een aantal thema’s benoemd die relevant zijn en waar de komende periode de focus op ligt: visie op de (academische) opleidingsschool, kwaliteitsborging, uitbreiding aantal (academische) opleidingsscholen en het begrippenkader van OidS.

Wat wil ADEF bereiken met het thema? ADEF wil nadrukkelijk gesprekspartner zijn in het thema Opleiden in de School, in de discussie over de visie op Oids na 2016. ADEF gaat het komende jaar relevante uitgangspunten formuleren voor Opleiden in de School; één van de thema’s betreft curriculumontwikkeling. Een thema dat ieder partnerschap raakt, betreft de kwaliteit van de (academische) opleidingsscholen. Voor de komende accreditatie van de opleidingsscholen is nog niet duidelijk wat de rol en de invulling is vanuit de NVAO en mogelijk de inspectie. Naast het volgen van de ontwikkelingen van dit thema wil ADEF ook zelf beelden ontwikkelen over wenselijke kwaliteitskaders van de (academische) opleidingsschool. ADEF heeft vastgesteld dat het begrippenapparaat (terminologie voor de verschillende taken en rollen), gebruikt bij Opleiden in de School, regionaal veel verschillen kent als het gaat over de rollen in de opleidingsen begeleidingsstructuur. 16

1) Regeerakkoord VVD-PvdA, 29 0ktober 2012 Bruggen slaan 2) Idem

(Yvonne Visser en Jaap van Voorst)

17

Thema 5 • 10voordeleraar

Verder is elk ADEF-lid vanuit zijn portefeuille betrokken en verantwoordelijk voor het goed functioneren van het landelijke vakoverleg (LVO), meer in het bijzonder waar het gaat om het beraad binnen het LVO inzake de kwaliteit van de kennisbasistoetsen.

Inleiding Het is van belang dat de lerarenopleidingen (zowel de bachelor als master) gezamenlijk mede regievoerder zijn voor het realiseren van het landelijk vastgestelde eindniveau voor wat betreft de beheersing van vakkennis en generieke kennis. De digitale kennisbasistoetsen zijn daarin een wezenlijk instrument. ADEF wil als overkoepelend orgaan daarin een belangrijke rol spelen. Daarom wil ADEF nauw betrokken blijven bij de ontwikkeling van de toetsitembank, te meer omdat het in stand houden van de gehele toetsorganisatie financiële lasten met zich meebrengt. Voor de langere termijn is het voor ADEF van belang betrokken te zijn bij de herziening van de kennisbases en bij de afspraken over de interpretatie van domeinen van de kennisbasis. Hetzelfde geldt voor mogelijke veranderingen in de toetsmatrijzen.

(Ans Buys en Alex van der Stouwe)

Wat wil ADEF bereiken met het thema? ADEF wil afdoende invloed hebben op hoe de gehele organisatie rondom de kennisbasistoetsen wordt ingericht en gaat werken. ADEF wil vertegenwoordigd zijn in de beheerorganisatie van de landelijke toetsen door van start af aan te participeren in de regiegroep die de beheerorganisatie vormgeeft. Van belang is dat ADEF voldoende vertegenwoordigd is in de uiteindelijke overkoepelende beheerstructuur, vooral ook om mede zorg te dragen dat er een goede werkrelatie gaat ontstaan tussen de verschillende actoren te weten de beheerorganisatie, de LVO’s (Landelijke Vakoverleggen) en het landelijk overleg van de examencommissies.

Hoe kan dit bereikt worden? ADEF is vertegenwoordigd in de landelijke werkgroep die zich bezighoudt met de inrichting van de beheerorganisatie. Uiteraard blijft ADEF vertegenwoordigd in de regiegroep 10vdl, en ADEF kan via zijn vertegenwoordiger de regiegroep adviseren.

18

19

Thema 6 • ICT

De toepasbaarheid voor of het gebruik van ICT binnen een vak (de didactische kwaliteiten van de leraar) is belangrijker dan het gebruik van ICT als zodanig (los van de vakcontent). ADEF kan samen met de werkgroep ADEF-ICT dergelijke netwerkbijeenkomsten initiëren en/of een conferentie organiseren waarbij een uitwisseling van good practices centraal staat (mogelijk al begin zomer 2013).

Inleiding Een docent leidt leerlingen op voor de kennissamenleving waarin ICT een belangrijke rol speelt. Hij moet daarom op de hoogte zijn van de belangrijkste ontwikkelingen op het gebied van ICT in het onderwijs, met name binnen zijn eigen vakgebied. Hij staat open om met nieuwe technologie te werken en gebruik te maken van de kennis en vaardigheden van de leerling/student op dit gebied. Lerarenopleidingen moeten studenten/leraren afleveren die over voldoende mediawijsheid beschikken. De nieuwe docenten zouden een voortrekkersrol moeten kunnen vervullen op scholen m.b.t. het educatief gebruik van ICT.

(Anton van den Brink en Henk Fuchs)

Wat wil ADEF bereiken met het thema? Geen uitputtende lijst met ICT-vaardigheden die men zou moeten beheersen, maar wel een gevalideerde lijst van wat van een leraar mag worden verwacht (21e-century skills). Op het moment van verschijnen zijn dergelijke lijsten immers al weer vaak verouderd. Het gaat meer om een attitude: weten wat de toegevoegde waarde van ICT kan zijn bij leerprocessen en onderwijs en de durf om hiermee te experimenteren en dit daadwerkelijk in te zetten. Het gaat om het creëren van awareness en het stimuleren van het gebruik. ICT is daarbij geen doel op zich; het leren/leerproces staat centraal en ICT is daaraan ondersteunend.

Hoe kan dit bereikt worden? De kennisbasis ICT wordt bijgesteld (februari 2013) en bijstelling van hetgeen dit betekent voor de lerarenopleidingen zelf; het gaat daarbij vooral om richtlijnen geven en uitwisselen van ervaringen bij de implementatie in de eigen curricula. Het uitwisselen van ervaringen en voorbeelden m.b.t. het gebruik van ICT wordt gezien als belangrijk middel om bewustzijn en educatief gebruik van ICT te stimuleren. Gedacht wordt aan uitwisseling binnen vakdidactische netwerken (tussen lerarenopleidingen, scholen vo/mbo, Kennisnet). 20

21

Thema 7 • Inductie en levenlang leren

Hoe kan dit bereikt worden? ADEF wil dat er een departementale werkgroep wordt geïnstalleerd die de opbrengsten van de expertmeeting over inductie van juni 2012 verder gaat uitwerken ten einde te komen tot een samenhangend professionaliseringsbeleid. De functie en status van beroepsregistratie dient daarbij nadrukkelijk te worden gedefinieerd als een moment in de doorlopende professionele ontwikkelingslijn van de docent. In die werkgroep moeten zoveel mogelijk relevante partijen vertegenwoordigd zijn.

Inleiding Er is een probleem om afgestudeerde studenten te binden en te boeien voor het onderwijs. Verschillende onderzoeken wijzen uit dat er in de eerste vijf jaar na afstuderen in de bachelorfase 20-35 % uitval is onder de beginnende leraren. Daar liggen verschillende oorzaken aan ten grondslag, die vastgelegd zijn in het verslag van de ADEF-conferentie over inductie op 1 juni 2012. Duidelijk is dat deze inductieproblematiek niet los kan worden gezien van opvattingen die er zijn met betrekking tot professionalisering in het kader van levenlang leren en daarmee samenhangend het lerarenregister. Dat vraagt om een aanpak en beleid gericht op duurzame en doorlopende ontwikkeling van de startbekwame docent naar beroepsbekwaamheid en weer verder naar het niveau van expert. De noodzakelijke samenhang in die professionele ontwikkeling vraagt vervolgens om een gezamenlijke aanpak van opleidingen, scholen en de politiek. ADEF heeft deze problematiek geagendeerd in zijn beleidsagenda 2011-2012. Na de expertmeeting van juni 2012 is een vervolg nodig om op basis van de toen gegenereerde inzichten te komen tot beleid.

(Douwe van de Kooi en Alex van der Stouwe)

Wat wil ADEF bereiken met het thema? ADEF wil bereiken dat uitval in de inductiefase substantieel minder wordt. Daartoe is het van belang dat de beroepsbekwaamheid van de docent wordt gezien in het licht van een doorlopende continue ontwikkelingslijn van de leraar in spé tot de expertdocent. De initiële opleiding is het startpunt van dat ontwikkelproces en kan niet los worden gezien van de geschetste doorlopende professionaliseringslijn. Daarom wil ADEF dat het beleid inzake de kwaliteit en de professionele ontwikkeling van de docent tot stand komt in samenwerking met alle betrokkenen te weten het werkveld, de opleidingen en de politiek.

22

23

Thema 8 • Onderzoek in de opleiding in relatie tot de kwaliteit van het eindniveau Inleiding Nederland heeft de ambitie om toonaangevend te zijn als gaat om de ontwikkeling van kennis. Het hbo maakt dat kenbaar door zich te ontwikkelen van traditionele onderwijsorganisaties tot universities of applied sciences. De borging van hbo-niveau en kwaliteit staan hoog op de politieke agenda. De focus vanuit accreditatie ligt hierbij op het gerealiseerde eindniveau dat gerelateerd is aan onderzoek. Op dit moment zijn alle hogescholen bezig met het implementeren van leerlijnen onderzoek, uitmondend in een afstudeeronderzoek.

Wat wil ADEF bereiken met het thema? • • • •

Een overzicht/inventarisatie van de leerlijn onderzoek van iedere lerarenopleiding: o visie op onderzoek in de lerarenopleiding; o inhoud in hoofdlijnen; o concretisering leerlijn per studiejaar; o afstudeeronderzoek; o samenhang met andere onderdelen in de opleiding. Inventarisatie van invulling ‘eindniveau’ voor ieder instituut (denk aan afstudeeronderzoek én portfolio, eindassessment, etc.). Relatie (betrokkenheid, verantwoordelijkheid) tussen lectoraten en leerlijn onderzoek. Deze inventarisatie kan leiden tot eventuele adviezen naar ADEF ter optimalisering van de leerlijn onderzoek in relatie tot kwaliteit eindniveau.

Hoe kan dit bereikt worden? Het is de bedoeling om een werkgroep/netwerk in te richten, waarbij ieder instituut een collega afvaardigt. De werkgroep krijgt de opdracht bovenstaande opsomming uit te voeren in het kalenderjaar 2013. 24

25

(Mathi Vijgen en Ans Buys)

Thema 9 • Positionering masteropleidingen

• • • • •

Inleiding Het merendeel van de eerstegraads docenten in Nederland wordt in het hbo opgeleid. Hoog opgeleide docenten zijn cruciaal voor de kwaliteit van het onderwijs in Nederland. In het netwerk van mastercoördinatoren worden initiatieven genomen om: • gezamenlijk die beoogde kwaliteit te borgen; • elkaar te versterken bij het verbeteren van de opleidingen en • een substantiële bijdrage te blijven leveren aan het aantal eerste- graders dat scholen in Nederland nodig hebben.

Wat wil ADEF bereiken met het thema? • • • • • •

Uitvoeren en monitoren van het borgingsplan voor de toetsing van de vakinhoudelijke kennisbases. De professional master geschikt maken voor voltijdstudenten die na hun bachelor meteen door willen stromen. Onderzoeken van mogelijkheden voor tweedegraads bevoegde docenten die zich op het niveau en de inhoud van masteropleidingen willen oriënteren. Positionering van vakmasters ten opzichte van andere routes naar het lerarenberoep. Versterken en meer bekendheid geven aan vakdidactisch onderzoek als middel om de onderwijspraktijk te verbeteren. Landelijke en regionale uitwisseling met collega’s van universitaire lerarenopleidingen.

Hoe kan dit bereikt worden? •

26

ADEF richt zich op excellente havo- en vwo-leerlingen die meteen willen doorstromen. Er wordt een verkort (driejarig) bachelorprogramma ontwikkeld, gevolgd door een tweejarig masterprogramma zodat studenten in vijf jaar tijd een tweede èn een eerstegraads bevoegdheid kunnen halen. Het ontwikkeltraject wordt vormgegeven met opleiders van geïnteresseerde lerarenopleidin- gen. Er worden vakdocenten van vo-scholen bij betrokken die hun leerlingen stimuleren voor deze bijzondere route. Er starten enkele pilots voor tekortvakken. In het netwerk van mastercoördinatoren worden aan de hand van bestaande praktijken ervaringen uitgewisseld om van daaruit ideeën te verzamelen voor de kansen die de eigen hogeschool in de regio kan bieden. In samenspraak met de onderwijscoöperatie en het departement wordt een site of een folder ontwikkeld waarop in de vorm van een stroomschema de diverse routes naar het leraarsberoep in beeld zijn gebracht. Via OCW wordt gepoogd middelen te verwerven voor een tv-reclamespot waarin geworven wordt voor het leraarsberoep en gezocht wordt daarbij naar een aansprekende variant op ‘elke meester een master’. Vakdidactisch onderzoek wordt versterkt door de inzet van verwante lectoraten en de verbinding te zoeken met de bestaande landelijke expertisecentra. Mooie voorbeelden van praktijkonderzoek worden gebundeld in een gezamenlijke publicatie. Het landelijk afstemmingsoverleg tussen voorzitters van ICL en ADEF wordt weer nieuw leven ingeblazen. Regionaal wordt in de vorm van pilots en projecten onderzocht op welke wijze de beide opleidingen elkaar kunnen versterken. De academische opleidingsscholen zijn daarvan al goede voorbeelden.

(Ans Buys en Douwe van der Kooi)

De uitvoering is beschreven in het borgingsplan dat in het najaar van 2012 in het kader van 10voordeleraar is opgeleverd. De monitoring wordt afgestemd in het landelijke mastercoördinatorenoverleg in samenspraak met enkele lectoren.

27

Eerstverantwoordelijke uitvoerders van de thema’s

Bijlage 1 • Evaluatie en stand van zaken activiteitenplan ADEF 2011-2012 Thema 1 • Kopopleiding (afgerond)

Thema 1 • Passend Onderwijs

ADEF formuleerde aangaande dit thema vier subdoelstellingen. Publiciteitscampagne na het verschijnen van de bijgestelde verwantschapstabel in de Staatscourant (2011). Wijzigingen betreffende toelating zijn naar betrokkenen gecommuniceerd. Het gesprek met OCW over landelijke campagne o.a. over aard en de daaraan verbonden kosten loopt nog. Door de recente discussie over de bevoegdheden van de opleiding omgangskunde zijn verzoeken afgewezen van bacheloropleidingen uit het sociaalagogische domein die op verwantschapstabel geplaatst willen worden. Onderzoek door OCW naar verhouding vraag/aanbod. Al in 2010 pleitte ADEF ervoor om alleen extra overheidsmiddelen (extra jaar studiefinanciering) uit te trekken voor tekortvakken. Hiervoor was de kopopleiding oorspronkelijk ook bedacht. Lang leek er geen gehoor bij OCW voor dit verzoek. Recentelijk werd bekend dat OCW daar nu wel serieus over wil nadenken. Bij deze tweede subdoelstelling formuleerden we ook de ambitie om een educatieve minor voor het hbo te ontwikkelen die doorstroom naar de kopopleiding mogelijk maakt voor studenten met een bachelor bèta of techniek die niet op de verwantschapstabel staat. Deze gedachte is verder uitgewerkt in een van de drie landelijke werkgroepen die mogelijkheden verkennen om betere leraren opleiden voor het mbo. De speciale site voor de kopopleiding. Deze speciale site is er niet gekomen. De site ‘Werken in het onderwijs’ geeft voldoende algemene informatie en bevat links naar de sites van de verschillende hogescholen die de kopopleiding uitvoeren. Een hieraan gekoppelde vraag was of er naast de digitale informatie nog behoefte was aan landelijke coördinatie en hoeveel tijd daarvoor beschikbaar zou moeten zijn. Het netwerk van coördinatoren bestaat uit vertegenwoordigers vanuit betrokken instituten. Het is een collegiaal netwerk en deelname zien we als professionalisering van betrokken collega’s waarvoor ze van de eigen hogeschool ruimte krijgen.

Piet Murre en Rob Elgershuizen

Thema 2 • Studierendement Piet Murre en Rob Elgershuizen

Thema 3 • Afstudeerrichtingen Henk Fuchs en Lex Stomp

Thema 4 • Opleiden in de School Yvonne Visser en Jaap van Voorst

Thema 5 • 10voordeleraar Ans Buys en Alex van der Stouwe

Thema 6 • ICT Anton van den Brink en Henk Fuchs

Thema 7 Inductie en leven lang leren Douwe van de Kooi en Alex van der Stouwe

Thema 8 • Onderzoek in de opleiding in relatie tot kwaliteit en eindniveau Mathi Vijgen en Ans Buys

Thema 9 • Positionering masteropleidingen Ans Buys en Douwe van der Kooi

28

29

Ten tijde van de opstelling van het ADEF-activiteitenplan had de Onderwijsraad het advies m.b.t. het leraarschap voor het mbo in voorbereiding. De intentie was om daar, vanuit onze ervaringen met de kopopleidingen, input voor te leveren en ook bij de uitwerking van vervolgstappen nauw betrokken te zijn. Dat is gebeurd: ADEF participeert in alle drie de ministeriële werkgroepen voor betere opleidingsmogelijkheden voor het beroepsonderwijs. Tot slot: de beoogde doelstellingen zijn in het najaar van 2012 afgerond.

Thema 2 • Brede en smalle bevoegdheid (afgerond)

Thema’s

Resultaten

Scenario’s voor de toekomst

Beschrijving van enkele scenario’s

Concept voor de toekomstige (Academische) opleidingsschool

Een model van de (Academische) OS in 2016: inhoud, financiën en uitvoering.

De effecten van Samen-Opleiden: verzamelen en delen van onderzoeksresultaten

Overzicht van onderzoeksresultaten van Samen-Opleiden in Nederland.

Begripsdiscussie: hebben we dezelfde inhoud bij het gehanteerde begrippenkader

Overzicht van gehanteerde begrippen met de daarbij behorende inhouden

Inperking/groei van het aantal opleidingsscholen

Consequenties van de mogelijkheden van uitbreiding van het aantal opleidingsscholen

Advisering bevoegdhedentabel vo: ADEF heeft deelgenomen aan de adviesrondes van OCW t.a.v. de bevoegdhedentabel vo. Dat circuit is afgerond. Inmiddels heeft OCW de tabel gepubliceerd. Certificaten PDA mbo: ADEF heeft in 2011 een inventarisatie opgeleverd over de diverse trajecten PDA voor het mbo van de lerarenopleidingen. Die inventarisatie was een basisgegeven voor en speelt nu een rol in het adviseringscircuit van OCW t.a.v. de inrichting van de nieuwe PDA. Daarvoor laat OCW zich nu adviseren. ADEF neemt actief deel aan dat circuit in enkele werkgroepen. Daarnaast gaat OCW dan verder via een aanbestedingstraject. Om die reden zijn we als ADEF hier ook niet zelf mee verder gegaan, maar nemen we deel in het adviescircuit. Getuigschriften lerarenopleidingen: de getuigschriften zijn geïnventariseerd en vergeleken op de onderwerpen: bevoegdheid, graad, profilering, ondertekening, verwijzing WHW en er is een advies gegeven over de vormgeving.

In studiejaar 2011-2012 heeft de adviescommissie tweemaal overleg gevoerd. In januari was de eerste bijeenkomst. In deze bijeenkomst is de opdracht verkend en is deze omgezet in een globaal plan van aanpak. Dit is teruggekoppeld aan ADEF. Deze heeft goedkeuring verleend aan de uitwerking van de opdracht. In mei heeft een tweede bijeenkomst plaatsgevonden. In deze bijeenkomst hebben vertegenwoordigers van twee lerarenopleidingen een presentatie gegeven over de wijze waarop Samen-Opleiden is vormgegeven met partners in de regio. Sjoerd de Jong van het Ministerie van OCW, directie lerarenopleidingen, was aanwezig op deze bijeenkomst om met ons van gedachten te wisselen over het Samen-Opleiden. Inhoudelijk is in deze bijeenkomst een start gemaakt met het verzamelen van de gebruikte begrippen van iedere lero teneinde in het komende studiejaar een advies uit te brengen aan ADEF over een wenselijk begrippenkader.

Thema 3 • Opleiden in de school (stand van zaken, wordt vervolgd)

Thema 4 • Passend onderwijs (stand van zaken, wordt vervolgd)

Najaar 2011 heeft iedere lerarenopleiding een ‘Vragenlijst Opleiden in de School’ ontvangen. De ingekomen informatie is verwerkt en in december 2011 zijn de resultaten gedistribueerd. In januari 2012 is een adviescommissie ADEF Opleiden in de School opgestart. Alle lero’s zijn vertegenwoordigd in deze adviescommissie van ADEF. In de werkgroep wordt op thema’s onderzoek uitgevoerd teneinde tot adviezen voor ADEF te komen. In onderstaande een overzicht van de thema’s en de geplande resultaten. 30

In het activiteitenplan ADEF 2011-2012 hebben is het volgende doel bij dit thema geformuleerd: ‘Het vergroten van inhoudelijke kennis bij alle betrokkenen, het vergroten van de netwerken van de deelnemers en het promoten van het belang van Passend Onderwijs in de lerarenopleidingen.’

31

Er zijn twee acties ondernomen om dit doel te bereiken: 1. Het bespreken en vaststellen van een notitie over Passend Onderwijs in de opleidingen. Dit is gebeurd in de vergadering van 5 april 2011. Van belang is wel dat deze notitie met de twee opmerkingen zoals die in de notulen verwerkt zijn binnen elke instelling voldoende gecommuniceerd is. 2. De tweede actie was het organiseren van een conferentie voor lerarenopleiders van alle hogescholen. Het doel van de conferentie was om kennis en good practices te delen, en om mensen met elkaar in contact te brengen. De conferentie is gehouden op 17 november 2011. De deelnemers hebben de conferentie als succesvol ervaren. Omdat diverse netwerken en deskundigen aanwezig waren is ook de meer informele netwerkvorming gestimuleerd.

Scholen: • Binden en boeien personeel • Facilitering nieuwe docent gedurende inductietijd • Individuele coaching • Uitval is kapitaalvernietiging • Ontwikkeling van startbekwaam naar beroepsbekwaam Opleidingen: • Adequate opleidingsprogramma’s: o Klassemanagement o Passend onderwijs o Organisatiesensitiviteit • Startbekwaam houdt ook in klaar om een leven lang te leren

Als vervolg op het ADEF activiteitenplan en als opbrengst van de conferentie is gesproken over hoe we met het thema Passend Onderwijs in de opleidingen verder kunnen komen. Er is een voorlopig aanbod gedaan voor een korte studiereis naar scholen en lerarenopleidingen in Schotland. Deze zal in maart 2013 plaats vinden. Elk instituut kan enkele mensen, leidinggevenden en inhoudelijk betrokkenen, hieraan deel laten nemen.

Politiek: • Van startbekwaam naar beroepsbekwaam: verankeren in wetgeving? • Beroepsregistratie verplichten, vergelijk medische wereld

Thema 5 • Nascholing (stand van zaken, wordt vervolgd)

Besturenraden: • Stimuleren dat scholen inductieprogramma’s ontwikkelen

Inspectie: • Toezichthoudende rol op kwaliteit docenten en registratie • Toezichthoudende rol op inductieprogramma’s van scholen

ADEF heeft in zijn programma 2011-2012 nascholing, meer in het bijzonder de problematiek van de inductiefase, als een van haar aandachtspunten benoemd. Op 1 juni 2012 is dienaangaande op de HvA een middag georganiseerd rondom de problematiek van de hoge uitval van docenten gedurende de eerste vijf jaar van hun loopbaan in het onderwijs. Hiervoor werden diverse experts en betrokkenen bij de start van een leraarsloopbaan uitgenodigd om hun licht te laten schijnen op dit fenomeen. Er waren ruim veertig personen aanwezig. Van de bijeenkomst is een uitgebreid verslag gemaakt. De opbrengst van deze middag is hieronder samengevat weergegeven in de vorm van noties/ aandachtspunten/opdrachten voor de verschillende belanghebbenden en actoren.

32

Onderwijscoöperatie: • Beroepsregistratie • Keurmerk voor kwaliteit professionaliseringsaanbod, waaronder inductieprogramma’s Het vervolg is dat de verschillende partijen in de vorm van een bij voorkeur departementale werkgroep bijeenkomen om samenhangend beleid tot stand te brengen. Daarom blijft ADEF inductie en daarmee samenhangend voortgezette professionalisering de komende periode in zijn beleidsagenda opnemen.

33

Thema 6 • Kennisdeling (stand van zaken, wordt vervolgd) Aan lectoren is de opdracht toebedacht om de kloof tussen wetenschap en praktijk te dichten. Dat is een opdracht die een stapeling betekent van én wetenschappelijk voor vol meedoen én wetenschappelijke resultaten toegankelijk maken voor de praktijk én (aanstaande) leraren leren om onderzoek te doen (innovatie van de lerarenopleiding) én docenten in de opleiding te professionaliseren. Om deze reden moeten de gezamenlijke lectoren van de educatieve instellingen deze opdracht eendrachtig invullen. Bij de huidige bezetting (lees financieringsvoorwaarden) is het onmogelijk om al die rollen over het brede aandachtsterrein van het (po en) vo, inclusief (v)mbo en bve uit te voeren. Aansluiting bij andere verbanden en samenwerking met universiteiten en andere onderzoeksinstellingen is daarvoor noodzakelijk. ADEF had het plan om in juni 2011 een bijeenkomst te organiseren om de stand van zaken met een aantal personen door te spreken. Door de HBO-raad is in september 2010 aangeven dat men bezig is met een onderzoek naar de onderwerpen van de lectoraten in het HPO (ICLON). Zij zouden in het najaar van 2011 met een overzicht komen en een voorstel over hoe deze onderwerpen bij elkaar gebracht kunnen worden om daarmee tot thematisering van de onderzoeksitems te komen. Ook zou er een soort ‘wittenvlekkenplan’ volgen. Het door de HBO-raad geïnitieerde rapport (advies Forum) is inderdaad verschenen en besproken met een aantal lectoren (december 2011). Heel veel nieuws kwam daar o.i. niet uit naar voren. Complicerende factor daarbij was dat ook Coonen en Nijssen met een rapport zouden komen en dat dit geheel in samenhang bekeken moest worden om een duidelijk beeld te krijgen van hoe het hbo en met name ook het HPO het meest adequaat met kennisdeling om zou moeten gaan. De profileringsdiscussie in het kader van de prestatieafspraken die de hogescholen thans met OCW maken en de daarmee samenhangende bekostiging helpen niet om nu snel meer duidelijkheid te krijgen hoe we kennisdeling tussen instituten moeten uitlijnen. 34

35

Om die reden is er afgelopen maanden nauwelijks actie op dit thema ondernomen en ziet het er vooralsnog niet uit dat we in juni een zinvolle bijeenkomst over kennisdeling kunnen organiseren. Inmiddels is ADEF zelf een inventarisatie gestart naar de lectoraten in het educatieve domein op de verschillende instituten.

Een coördinator vakmasters zal participeren in het auditpanel bij de interne audit van de vakmasters van een collega-instituut. Hierbij zal de focus liggen op het kwaliteitszorgsysteem t.a.v. de borging van de kennisbasis. Na een gezamenlijke startconferentie in oktober 2012 zijn de LOVM’s aan de slag gegaan.

Zie verder de rapporten van de Commissie de Graaff, 2010; Coonen en Nijsssen, 2012; Forum, 2011.

Thema 8 • Bekostiging (afgerond) Al sinds jaren vormen lerarenopleidingen waar structureel weinig studenten voor inschrijven een financieel probleem. Maatschappelijk is het van fundamenteel belang dat voor alle schoolvakken in het vo bevoegde leraren opgeleid kunnen worden en er dus ook opleidingen voor zijn. Hogescholen voelen zich daar ook voor verantwoordelijk. Vanuit het gegeven dat het aantal studenten dat voor bepaalde lerarenopleiding kiest laag is en studenten vooral regionaal kiezen is het noodzakelijk de huidige opleidingsinfrastructuur in stand te houden. Financieel betekent dit voor hogescholen echter een structurele verliespost, waar een oplossing voor moeten komen. Eerdere interventies van niet financiële aard hebben geen soelaas geboden.

Thema 7 • Vakmasters (stand van zaken, wordt vervolgd) In studiejaar 2010/2011 zijn landelijke vak(didactische) kennisbases gelegitimeerd en vastgesteld voor alle hbo-masteropleidingen leraar vho. In vervolg daarop is in 2012 met medewerking van ADEF een plan opgesteld om een organisatorisch en inhoudelijk kader te bieden voor de borging van de kennisbases. Dit landelijke borgingsplan kwam tot stand onder verantwoordelijkheid van het project 10voordeleraar en is in april 2012 met instemming ontvangen door de NVAO. Het borgingsplan wordt ondersteund door de verantwoordelijke directeuren en is aanvaard in de ADEF-vergadering van april 2012. Kernelement in het borgingsplan is de oprichting per vak van een landelijke overleg vakmasters (LOVM) waarin alle opleidingen deelnemen evenals een externe deskundige (bijvoorbeeld lector of hoogleraar). Het LOVM levert de volgende opbrengsten op: o rapportage over voortgang implementatie van de kennisbasis in leerplannen, o verslag over afstemming van de interpretatie van de kennisbasis; o feedback op matrix kennisbasis/toetsplan van elke opleiding; o overzicht gebruikte literatuur per opleiding; o actielijst op grond van jaarlijks wisselende focus op toetsing van bepaalde (sub)domeinen in elke opleiding (20% van de kennis basis per jaar; beoordeling aan de hand van gezamenlijk kijk kader); o actielijst op grond van advies externe deskundigen (bijv. toetsdes kundigen van de kwaliteitscommissie in de beheerorganisatie van de landelijke kennistoetsen). 36

Doel was om op basis van heldere en onomstreden berekeningen de stakeholders (OCW, HBO-raad, politiek) ervan te overtuigen dat kwaliteit zijn prijs heeft en dat een reële bekostiging van alle lerarenopleidingen noodzakelijk is. Op basis van parameters zoals die in het hele hbo gemiddeld gebruikelijk zijn is een kostenberekening gemaakt. De parameters zijn de contacttijd, de gemiddelde groepsgrootte, de onderwijstijd per fte, de gemiddelde personele last op basis van de functiemix en de verhouding OP – OBP. We gaan uit van een kleine opleiding wanneer er op basis van het aantal ingeschreven studenten per cohort niet meer dan één lesgroep is te formeren. Voor een voltijdopleiding komt het totaal aan benodigde contacttijd, bestaande uit colleges en (stage)begeleiding, uit op ruim 2300 uur. Gebruikelijk is een letterlijke contacttijd van 40% van de benoemingsomvang (naast 40% onderwijsvoorbereiding, nazorg en onderwijsontwikkeling, 10% deskundigheidsbevordering en 10% management- en organisatietaken). De gemiddelde personeelslast van de 37

docentschalen 10-13 is gesteld op 75.000 € per fte. Daarnaast is er per onderwijsgevende formatie nodig voor onderwijsondersteundend personeel, dat op 20% van het totaal gesteld kan worden. Tevens geldt dat een hbo-benchmark aangeeft dat van de totale kosten 60 % direct opleidingsgerelateerd is en de rest benodigd is voor overheadkosten als huisvesting, gas en licht, onderhoud, schoonmaak, stafdiensten etcetera. Dit bij elkaar gevoegd betekent dat er een totale kostenpost is van ruim 5 ton per opleiding per jaar (zoals vermeld bij 1 groep per leerjaar per cohort). Indien alle studenten volledige financiering van ± € 6000 meebrengen, hetgeen niet het geval is, zijn er 21 studenten per jaargroep nodig om break even te draaien. Er is, kortom, inderdaad een probleem als een vierjarige opleiding minder dan ruim 80 studenten heeft.

hebben. Uitgangspunt is dan ook bij de werkgroep dat het scholenveld naar de lerarenopleidingen zou moeten kijken in plaats van de lerarenopleidingen naar de scholen. De meeste expliciete taak van de werkgroep was het verder ontwikkelen en bijstellen van de kennisbasis ICT, zoals deze in 2009 is gepubliceerd. De werkgroep richtte zich hierbij op het opleiden van leraren die over meer dan voldoende kennis en vaardigheden bezitten om de leerling van de 21e eeuw voor te bereiden op de netwerk- en kennismaatschappij. De digitale geletterdheid die leraren moeten bezitten omvat vele facetten en beperkt zich niet alleen tot instrumentele kennis en vaardigheden maar heeft vooral betrekking op attitudes en visie op het gebruik van ICT in onderwijsleerprocessen.

Thema 11 • Internationalisering (als thema afgerond, komt wel op de agenda)

ADEF heeft deze berekening voorgelegd aan de portefeuillehouder lerarenopleidingen in de HBO-raad, die deze op een gepast moment zal voorhouden aan OCW.

Voor dit thema zijn enkele subdoelen gesteld. Vaststellen en formuleren van zogenaamde internationaliseringcompetenties t.b.v. de curricula van de lerarenopleidingen (kennisbasis internationalisering). Dit is niet op ADEF-niveau gerealiseerd. Het Europees Platform heeft wel een uitgebreide lijst van competenties geformuleerd waar leraren in het tweetalig onderwijs aan moeten voldoen. In kaart hebben gebracht welke algemene financiële ondersteuning er is voor internationalisering binnen het opleiden van leraren. Een duidelijk rapport van het SBO is begin 2012 hierover uitgekomen en in ADEF besproken. Het Europees Platform heeft in 2011 initiatief genomen om een kwaliteitstraject voor de opleiding van tto docenten op te zetten. Presentatie van het eindresultaat vindt waarschijnlijk begin 2013 plaats. ADEF agendeert dit in 2013. Vanuit het thema Passend Onderwijs is ingebracht een studiereis begin 2013 te organiseren naar Schotland omdat daar op de lerarenopleidingen als in het voortgezet onderwijs dit thema verder is geoperationaliseerd dan in het Nederlandse onderwijs.

Thema 9 • Doorstroom mbo-hbo (wordt via OCW gevolgd) Aangezien het thema mede door personele wijzigingen weinig prioriteit gehad heeft, wordt het vooralsnog niet meer als thema opgenomen.

Thema 10 • ICT (stand van zaken, wordt vervolgd)

38

In het ADEF-activiteitenplan 2011-2012 is voor het thema ICT de doorontwikkeling en implementatie van de kennisbasis ICT centraal gesteld. Dit is in feite onderdeel van het project 10voordeleraar. De werkgroep ADEF-ICT heeft de afgelopen jaren intensief aan dit thema gewerkt. In deze werkgroep zijn alle tweedegraads lerarenopleidingen vertegenwoordigd en vindt afstemming en uitwisseling plaats van plannen en producten op ICT-gebied die worden ontwikkeld en gebruikt kunnen worden in de eigen instelling. De werkgroep ADEF-ICT houdt nauwgezet de ontwikkelingen op het terrein van ICT & onderwijs bij en bespreekt de implicaties hiervan voor het opleiden van leraren. De werkgroep heeft op dit terrein een signalerende en adviserende rol en wil een voorname bijdrage leveren aan de voortrekkersrol die lerarenopleidingen op het terrein van ICT horen te

39

Thema 12 • Kwaliteitszorg (stand van zaken, is netwerk van ADEF)

• • • • • • •

In 2012 is geïnventariseerd of er onder de kwaliteitszorgcoördinatoren animo was voor het opzetten van een landelijk netwerk; hier bleek veel interesse voor te zijn gezien de toenemende focus op kwaliteitszorg en interne en externe verantwoording. Doel van het netwerk is het benutten van bestaande kennis en ervaringen en deze verder te ontwikkelen. Er zijn twee keer per jaar bijeenkomsten gepland in het studiejaar 20122013. Concreet beogen we hiermee de volgende doelen te bereiken: • uitwisselen van de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van kwaliteitszorg voor de tweedegraads lerarenopleidingen; • uitwisselen van good practices m.b.t. een actueel thema en • het opzetten van een online community voor het uitwisselen van kennis en ervaringen. Thema’s die voor het studiejaar 2012-2013 o.a. op de agenda staan betreffen de borging van afstudeerwerkstukken, het afstudeerniveau, borging kwaliteit van toetsing, verkennen mogelijkheden tot afstemming m.b.t. het werk- en alumniveldonderzoek en het invullen en meedraaien met elkaars audits en visitaties.

Thema 13 • Registratie (stand van zaken, wordt vervolgd) In het activiteitenplan ADEF 2011-2012 is uitvoerig aangegeven wat met het oog op de toekomst bereikt zou moeten worden in 2011. Er is overleg geweest met het VELON-bestuur en met SRLo. Door VELON en SRLo is vervolgens een notitie aan ADEF gestuurd, waarin de uitgangspunten en de berekening van mogelijke registratietrajecten zijn aangegeven. Uitgangspunten bij het traject zijn de volgende:

40

41

ADEF heeft aangegeven het voornemen te hebben alle lerarenopleiders te laten registreren bij een voor hen aanvaardbaar tarief. Doordat hierdoor ‘massa’ ontstaat, kunnen schaalvoordelen benut worden en kan de kwaliteit van lerarenopleiders gestimuleerd worden. In het VELON-project ‘Leerkracht van Lerarenopleiders’ zijn ervaringen opgedaan met het flexibiliseren van registratietrajecten en de vernieuwing van de beoordelingsprocedure. In pilots zijn registratietrajecten ontwikkeld die uitgevoerd worden door opleidingsinstituten zelf en waarbij ook opleiders van oplei- dingsscholen betrokken worden. SRLo/VELON heeft in dit model uitsluitende een beoordelende taak (summatief). Een checklist en een beoordelingsmatrix zijn daarbij de leidraad voor het beoordelen. Er geldt één tarief voor een groep van 16 t/m 20 deelnemers. Maximale grootte van een groep is dus 20 deelnemers. De organisatie en uitvoering van het traject inclusief de organisatie van de beoordelingsgesprekken (plaats, koffie/thee, lunch et cetera) geschiedt door de instelling. De instelling zorgt voor een verantwoordelijke als contactpersoon met de SRLo. Instituten en opleidingsscholen kunnen begeleiding (inhoudelijk en/ of organisatorisch) tijdens het registratietraject verkrijgen bij de SRL0. Hierover zullen (prijs-)afspraken gemaakt worden.

Het is de bedoeling dat lerarenopleiders worden opgenomen in het aspirantregister. Dat kan op eigen initiatief gebeuren of in het kader van een opleiding voor lerarenopleiders of een opleidingsintern traject (zoals bij ADEF). Daartoe stellen lerarenopleiders een eenvoudig portfolio op door middel van het doorlopen van 3 stappen. Vervolgens doorloopt de kandidaat een traject om een beoordelingsportfolio samen te stellen: zie voor verdere uitwerking hieronder. Het portfolio wordt ter beoordeling voorgelegd aan de SRLo en bij goedkeuring wordt de kandidaat in het beroepsregister opgenomen. Na vier jaar (in de toekomst mogelijk na 5 jaar) dient voor blijvende opname in het beroepsregister herregistratie plaats te vinden. De procedure wordt op dit moment vereenvoudigd: herregistratie gebeurt op basis van een (beperkt) herregistratieportfolio waarin wordt aangetoond dat de geregistreerde opleider nog steeds als lerarenopleider werkzaam

Bijlage 2 • Lijst ADEF netwerken

is, de beroepsstandaard onderschrijft en zich in voldoende mate professionaliseert.

Redactie Leroweb: Werkgroep ICT: Netwerk Opleiden in de School: Netwerk masteropleidingen: Netwerk kwaliteitszorg: Landelijk Vakoverleg (LVO): Landelijk Overleg Stagecoördinatoren (LOS): Voorzitters examencommissie:

Tijdens de vergadering van ADEF van 17 januari 2012 is de notitie besproken en is, nadat duidelijk werd dat de gehanteerde tarieven die van de eigen instituten zijn, positief beoordeeld. De meeste instituten hebben inmiddels afspraken omtrent het traject gemaakt. In een van de komende vergaderingen van ADEF zou het thema opnieuw geagendeerd moeten worden om de stand van zaken vast te stellen.

Thema 14 • EVC (afgerond) De plannen in het kader van EVC zijn ingehaald door de werkelijkheid van het sluiten van assessmentcentra van hogescholen door of namens colleges van bestuur. Dit geldt voor (vrijwel) alle EVC-centra. Dat betekent dat er de facto geen nieuwe EVC-assessments meer afgenomen worden en de vraagstukken rond uniforme en transparante handelswijzen en dergelijke niet langer van toepassing zijn. ADEF heeft daarom besloten om op het thema EVC vooralsnog geen acties meer te ondernemen. Gelijkwaardigheid en transparantie bij het vaststellen van studieroutes maakt ook onderdeel uit van de trainingen voor examencommissies, zoals die verzorgd worden door de HBO-raad.

42

43

Mathi Vijgen Anton van den Brink Yvonne Visser Ans Buys Yvonne Visser Alle ADEF-leden Yvonne Visser Alex van der Stouwe

Bijlage 3 • Lijst LVO’s clustergewijze portefeuilleverdeling

Bijlage 4 • Incidentele externe contacten

Generiek

Yvonne Visser

Biologie / natuurkunde / scheikunde

Douwe van der Kooi

Frans / Duits / Engels / Spaans

Alex van der Stouwe

Aardrijkskunde / geschiedenis / economie / maatschappijleer

Lex Stomp

VO-Raad

Wiskunde

Anton van den Brink

MBO-Raad

Techniek ob / tb

Rob Elgershuizen

Omgangskunde / pedagogiek / gezondheidszorg en welzijn

Jaap van Voorst

Nederlands

Ans Buys

Godsdienst en levensbeschouwing

Ans Buys

Contactpersonen zijn voorzitter en secretaris.

VSNU / ICL Onderwijscoöperatie SLO / Cito / LPC VELON Landelijke Expertisecentra AOb CNVo Onderwijsraad NVAO Onderwijsinspectie Cultuurnetwerk Nederland

44

45

Bijlage 5 • Afkortingenlijst ADEF AOb BVE Cito CNVo ec (ec’s) fte hbo HPO ICL ICLON ICT Lero LIO LOS LVO LOVM LPC MBO NVAO NWO OBP OCW OER OidS OP SAC-HPO SLO tto VELON vmbo 46

VNSU vo vwo 10vdl  

Algemeen Directeurenoverleg Educatieve Faculteiten Algemene Onderwijsbond Beroepsonderwijs en Volwasseneneducatie Cito Instituut voor Toetsontwikkeling CNV onderwijs (Christelijk Nationaal Vakverbond) european credit(s). Studiepunten fulltime-equivalent. Rekeneenheid waarmee de omvang van een dienstverband wordt uitgedrukt (1 fte is een volledige werkweek) Hoger Beroepsonderwijs Hoger Pedagogisch Onderwijs Interdisciplinaire Commissie Lerarenopleidingen Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijs- ontwikkeling en Nascholing Informatie- en Communicatietechnologie Lerarenopleiding(en) (lio-stage) Leraar in Opleiding Landelijk Overleg Stagecoördinatoren Landelijk Vakoverleg Landelijk Overleg Vakmasters Landelijke Pedagogische centra Middelbaar Beroepsonderwijs Nederlands – Vlaamse Accreditatieorganisatie Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek Onderwijs Beheers Personeel Ministerie voor Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Onderwijs- en Examenregeling Opleiden in de School Onderwijzend Personeel Sectoraal Adviescollege – Hoger Pedagogisch Onderwijs Stichting Leerplanontwikkeling tweetalig onderwijs Vereniging Lerarenopleiders Nederland voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs 47

Vereniging van Universiteiten voortgezet onderwijs voorbereidend wetenschappelijk onderwijs 10 voor de leraar

Bijlage 6 • Adressenlijst

Piet Murre Driestar Educatief Burgemeester Jamessingel 2, 2803 PD GOUDA tel. 0182 – 540333 [email protected]

Ans Buys (voorzitter) Fontys Lerarenopleidingen Tilburg Postbus 90900, 5000 GA TILBURG tel. 08850 – 74619 of 08850 - 74412 (secretariaat) [email protected]

Henk Fuchs Hogeschool Inholland, Amsterdam/Diemen Domein Onderwijs, Leren en Levensbeschouwing Professor J.H. Bavincklaan 7, 1183 AT AMSTELVEEN tel.: 020 – 4951111 [email protected]

Mathi Vijgen (secretaris) Hogeschool Utrecht Faculteit Educatie Postbus 14007, 3508 SB UTRECHT tel. 088 – 4817452 of 06 - 23836193 [email protected]

Douwe van der Kooi Hogeschool van Amsterdam Domein Onderwijs en Opvoeding Postbus 1025, 1000 BA AMSTERDAM tel. 06 - 21155457 [email protected]

Lex Stomp Christelijke Hogeschool Windesheim Domein Bewegen en Educatie Lerarenopleidingen Voortgezet Onderwijs/BVE, Postbus 10090, 8000 GB ZWOLLE tel. 088 - 4699296 [email protected]

Alex van der Stouwe Noordelijke Hogeschool Leeuwarden Instituut Educatie en Communicatie Rengerslaan 10, 8917 DD LEEUWARDEN tel. 058 - 2511284 [email protected]

Jaap van Voorst Hogeschool Utrecht Faculteit Educatie Instituut Archimedes Postbus 14007, 3508 SB UTRECHT tel. 088 - 4817469 [email protected]

Anton van den Brink Fontys Lerarenopleiding Sittard Postbus 558, 6130 AN SITTARD tel. 08850 - 78339 [email protected]

Rob Elgershuizen Hogeschool van Rotterdam Instituut voor Lerarenopleidingen VO/BVE Postbus 25035, 3001 HA ROTTERDAM tel. 010 - 794 41 39 [email protected] 48

49

Yvonne Visser Hogeschool van Arnhem en Nijmegen Instituut voor Leraar en School Postbus 30011, 6503 HN NIJMEGEN tel. 024 – 3530002 / 3530003 [email protected]

Colofon Publicatie ADEF | Algemeen Directeurenoverleg Educatieve Faculteiten

Uitgave Maart 2013

Tekst Ans Buys | Mathi Vijgen | Piet Murre | Alex van der Stouwe | Yvonne Visser | Jaap van Voorst | Rob Elgershuizen | Douwe van der Kooi | Henk Fuchs | Lex Stomp | Anton van den Brink

Redactionele bewerking Ans Buys | Mathi Vijgen

Vormgeving en productiebegeleiding Marion Vegter | Jack of all Trades | Nieuwegein

Druk Avant GPC | Utrecht

50

51

52