Activiteitenverslag 2004 Vlaams Architectuurinstituut
Woord vooraf Het voorbije jaar was het Vlaams Architectuurinstituut bijzonder performant. In het voorjaar werd een uitgebreide website gelanceerd en verscheen het Jaarboek Architectuur Vlaanderen. In het najaar de waren de hoogtepunten de Gouden Leeuw voor de Vlaamse Gemeenschap op de 9 Internationale Architectuur Biënnale van Venetië met een tentoonstelling: Kinshasa, The Imaginary City, door het VAi geproduceerd, èn de grootse manifestatie Dag van de Architectuur waarbij tienduizend mensen in Vlaanderen deelnamen aan rondleidingen en gesprekken over hedendaagse architectuur. Naast die opvallende en zichtbare resultaten zijn in 2004 ook minder spectaculaire realisaties te vermelden. Ze beantwoorden aan andere facetten van de opdracht van het VAi, die door ons evenzeer als noodzakelijk en dringend worden ervaren. We vernoemen in die optiek de workshops architectuur voor leerkrachten van het middelbaar onderwijs, het meewerken aan memoranda waarin aandacht wordt gevraagd voor architectuur in allerlei politieke en administratieve plannen van de nieuwe Vlaamse regering, het adviseren over de nieuwe regelgeving naar aanleiding van het Kunstendecreet, samenwerking met lokale initiatiefnemers rond architectuurwerking. Een kritische lezer zal het merken, in het verslag en in de dagelijkse werking profileert het VAi zich evengoed als steunpunt èn als architectuurinstituut (zoals ook gelijkaardige instellingen in de ons omringende landen). Weliswaar met beperkte middelen, maar niettemin vanuit de overtuiging dat dit tweesporenbeleid noodzakelijk blijft in de toekomst. Met de publieksactiviteiten en de projecten neemt het VAi een maatschappelijke positie in. Daar kiest het VAi door zijn thema‟s en partners voor actuele debatten die leven bij het publiek en de architecten in Vlaanderen. Binnen het VAi ontwikkelt zich verder de deskundigheid om die publieksprojecten uit te werken en er een steeds groter wordend publiek voor te vinden. Geleidelijk zal ook dit leiden tot een grotere professionalisering door het samenwerken met andere organisatoren. De steunpuntfunctie: initiëren en samenwerken, coördineren en adviseren, informeren worden op korte –en op lange– termijn langzaamaan uitgebouwd. Dit is zoals gezegd minder zichtbaar maar wel duurzaam voor een architectuurbeleid op langere termijn. Immers, een bewuste architectuurcultuur is in Vlaanderen nog steeds veel te beperkt en ontoereikend. Door de publieksprojecten krijgt het steunpunt credibiliteit en autoriteit, en zal het publiek ook vlugger de andere aspecten van onze werking leren kennen. Met de opstart van het Centrum Vlaamse Architectuurarchieven (CVAa) onder de koepel van het VAi is een evidente en vruchtbare complementariteit ontstaan. Het CVAa heeft als hoofddoelstelling om de opbouw, de bewaring en de ontsluiting van architectuurarchieven te verbeteren. Daarnaast tracht het CVAa archivalische en architectuurhistorische kennis te bewaren en toegankelijk te maken. Concreet betekent dit dat de aandacht voor hedendaagse architectuur nu is aangevuld met een werking rondom het recente architectuurverleden. Reeds nu is duidelijk dat tussen deze twee polen belangrijke methodologische en inhoudelijke synergieën ontstaan. Een jaarverslag noopt tot een overzicht, maar maakt ook reeds bij onszelf de gelegenheid voor kritische evaluatie en bijsturing in de toekomst. Een oefening die we steeds blijven maken. Een jaarverslag doet je niet alleen stilstaan bij de resultaten, maar ook bij de personen die in die voorbije periode intens en enthousiast meewerkten. Aan hen een woord van dank, de leden van het bestuur van het VAi, de medewerkers in 2004 voor het VAi: Siska Claessens, Roeland Dudal, Saskia Kloosterboer, Ine Lemmens, Gert Renders, Edith Wouters en voor het CVAa: Tom Avermaete, Annelies Nevejans en Bregje Provo.
Katrien Vandermarliere Directeur VAi
INHOUDSTAFEL
I.
PUBLIEKSACTIVITEITEN
1. Dag van de architectuur 2. Tentoonstelling Architectuurbiënnale van Venetië, Kinshasa, Tales of the Invisible City 3. Tentoonstelling deSingel en het veelzijdig gebruik van beton (1985-2006): het stenen testament van Léon Stynen 4. Presentatie cahier Achtergrond 01. Bedrijven in het landschap 5. Presentatie OASE nr. 63 Platteland / Countryside 6. Verkoopsactie Jaarboeken Architectuur Vlaanderen 96-97, 98-99, 00-01, 02-03 7. Call for Projects - Internationale Architectuurbiënnale Rotterdam 8. Bekendmaking van het VAi
II.
EDUCATIE
1. Workshops voor leerkrachten secundair onderwijs
III. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.
IV. 1.
2. 3. 4.
BELEID EN STEUNPUNTFUNCTIE Archiefcoördinatie voor het architecturale erfgoed Opmaak aanvraagdossier subsidies Vlaams Architectuurinstituut 2006-2009 Launch website VAi, permanent onderhoud en aanvulling Nieuwsbrieven Vlaams Architectuurinstituut Advies aan de sector inzake Kunstendecreet Overleg met Vlaams Bouwmeester Advies aan derden Opmaak Memorandum voor een geïntegreerd plattelandsbeleid Opmaak Nota Architectuur en vormgeving vanuit Cultureel Perspectief In kaart brengen van lokale architectuuractoren
PUBLICATIES Reeks Jonge Architecten in Vlaanderen a. Huiswerk architecten / Homework b. Tomas Nollet & Hilde Huyghe / Stills from a design process c. Alexander d‟Hooghe d. Laurent Ney en partners Reeks cahiers Achtergrond Achtergrond 02. Publieke ruimte, openbare gebouwen Jaarboek Architectuur Vlaanderen 2002-2003 editie 2004 Kinshasa, Tales of the Invisible City
V.
ONDERZOEK
1. Advies en uitschrijven onderzoeksopdracht: streekidentiteit Hoppeland
VI. 1. 2. 3. 4.
VII.
MEDEWERKING AAN ACTIVITEITEN VAN DERDEN Publicaties Workshops Jury‟s Varia
LEZINGEN, REIZEN, SYMPOSIA EN CONGRESSEN
1. Workshops - seminaries 2. Colloquia 3. Opleidingen
Bijlagen
I.
PUBLIEKSACTIVITEITEN
1.
Dag van de architectuur
De Dag van de architectuur 2004 werd in Vlaanderen voor de tweede keer georganiseerd op zondag 10 oktober 2004 van 13u tot 18u. De Dag van de architectuur is een grootschalig evenement rond kwaliteitsvolle hedendaagse architectuur dat zich richt tot een breed publiek. 1. thema: publieke ruimte, openbare gebouwen Sinds 1995 zijn een aantal opmerkelijke openbare gebouwen en projecten van publieke ruimte gerealiseerd. De stadsvernieuwing in Vlaanderen leidde tot de ontwikkeling en herwaardering van het publiek domein. Bovendien raken publieke opdrachtgevers zich meer en meer bewust van de impact van kwalitatieve architectuur en haar effect op de publieke ruimte. Het thema liet toe om over de grenzen van de architectuurdiscipline heen te kijken en kennis te maken met stedenbouw en ruimtelijke planning, met sociologie en met kunst in de openbare ruimte. Ondanks de beperking van de selectiemogelijkheden wordt het gebruiken van een thema toch positief geëvalueerd. Dit geldt zeker voor het kernprogramma van het VAi: openstellen gebouwen en stadsrondleidingen. Het thema maakt het verhaal boeiender en de boodschap scherper. De combinatie met de publicatie in de VAi-reeks Achtergrond is een goede optie. Op die manier worden de lokale „gelegenheidsmedewerkers‟ de kans gebonden om zich in het onderwerp te verdiepen of bij te scholen. 2. organisatie: kernprogramma VAi Het kernprogramma, het aandeel dat door het VAi zelf werd georganiseerd, bestond uit drie deelnameniveaus: een deel van de geselecteerde gebouwen stond zonder meer doorlopend (1) open voor het publiek. De opengestelde gebouwen waren „evidente‟ projecten van publieke architectuur. De architectuur van de geselecteerde gebouwen was „recent‟ en „kwaliteitsvol‟. Het VAi stelde in elk van die gebouwen een gids ter beschikking die (2) een rondleiding in het gebouw gaf. Deze vorm van architectuurbeleving richtte zich tot het geïnteresseerde, maar niet noodzakelijk professioneel publiek. Doel was om zoveel mogelijk mensen in te lichten over de vraag van de opdrachtgever, de ontwerpbeslissingen van de architect en het gebruik en de beleving door de gebruikers. Op die manier werd een gesprek over architectuur en de mogelijkheden ervan tot stand gebracht tussen professionelen en de geïnteresseerde. In (3) de stadsrondleidingen kwam de visie en de achtergrond van de totstandkoming van bepaalde gebouwen of ontwikkelingen in de publieke ruimte aan bod. Het VAi wilde hiermee projecten in ontwikkeling, planfase of projecten waar veel publieke discussie rond bestaat niet uit de weg gaan. Primordiaal was dat steeds de visie van de opdrachtgever, de stedenbouwkundige context en de architectuur goed werd toegelicht. De opdeling van het programma in drie niveaus van participatie is positief geëvalueerd. Enerzijds wordt de drempel voor het breedste publiek verlaagd, anderzijds krijgt de meer geïnteresseerde en gespecialiseerde bezoeker gedetailleerder informatie. Het niveau van de stadsrondleiding werd – zeker gezien het thema – geapprecieerd omdat het ruimte laat voor meer nuance, discussie en debat. De kwaliteit van de rondleidingen in de gebouwen werd over het algemeen goed tot zeer goed bevonden en werd meestal door de architecten zelf gegeven. In het uitzonderlijke geval waar de architect zelf niet wou of kon instaan voor de rondleiding, was het garanderen van een kwalitatieve rondleiding in de lijn van de verwachtingen van de bezoekers moeilijker. Voor de stadsrondleidingen was het vooral in de kleinere steden moeilijker goede gidsen te vinden, soms moest de volledige uitwerking door het VAi worden gedaan. In andere steden werd een samenwerking opgezet met een lokale partner die wel zeer kwaliteitsvol en vlot verliep.
3. organisatie: inschrijvingen De rondleidingen in de gebouwen waren gratis, vooraf inschrijven was aangewezen, niet verplicht. Voor een stadsrondleiding moest worden betaald (5,00 euro), vooraf inschrijven was hier eigenlijk verplicht, hoewel er op de dag zelf door de hosts en de gidsen nog mocht worden beslist om gegadigden te laten aansluiten, mits betaling ter plekke. Voor de inschrijvingen werd beroep gedaan op het ticketing-systeem en de infrastructuur van het bespreekbureau van het Kunstcentrum deSingel. Voor het verwerken van de reservaties en het telefonisch onthaal van kandidaat bezoekers werd een freelance-medewerkster aangetrokken.
4. communicatie: promotiemiddelen Er werd gestreefd naar een eenvormigheid in alle communicatie, met een herkenbaar gratis magazine, affiches en postkaarten. De affiche werd gedrukt in een oplage van 2500 exemplaren op A1 formaat. De postkaart werd gedrukt in twee oplages van 7500 exemplaren. De eerste lading werd verspreid in juni, de tweede lichting werd verspreid in september. Het magazine is gedrukt in een oplage van 15000 exemplaren. Caroline Goossens schreef de inleidingen op het programma van de deelnemende steden, vanuit de thematiek van „Publieke ruimte en openbare gebouwen‟. Christophe Van Gerrewey schreef voor elk geselecteerd gebouw een korte, wervende projectbeschrijving. De redactie werd intern opgenomen, in overleg met de communicatieverantwoordelijke. De lay-out van het promotiemateriaal werd, net als in de eerste editie, doorgetrokken naar een aparte website voor de Dag van de architectuur. Hiervoor werd opnieuw samengewerkt met de website ontwerpers van DesignIsDead. De samenwerking verliep zeer goed, flexibel en snel. Het resultaat was dynamisch, duidelijk en gebruiksvriendelijk. De verwijzing via de website naar de lokale initiatieven en de architectuurkalender is hierbij zeer belangrijk. Alle hosts kregen een T-shirt en een schoudertas met het VAi-logo. Dit bleek goed te werken voor de herkenning van de medewerkers tijdens het evenement. Ook na het evenement duiken de tas en het T-shirt af en toe op. Aan alle opengestelde gebouwen werd een paneel met affiche geplaatst. Deze goedkope oplossing om de gebouwen en projecten aan te duiden werd niet altijd als voldoende geëvalueerd. Ilse Buyl volgde als freelancemedewerker de communicatie op vanaf mei 2004.
5. communicatie: pers Er werden drie persberichten (juni 2004, september 2004, 10 oktober 2004) en één persdossier opgesteld. Er is één persconferentie georganiseerd (23 september 2004). Het eerste persbericht in juni informeerde alle maandelijkse tijdschriften en culturele agenda‟s over het thema en de datum van het evenement. Het tweede persbericht lanceerde (drie weken voor het evenement) het definitieve programma. Het derde persbericht, na afloop van het evenement, evalueerde snel het verloop en de opkomst. Het persdossier was qua timing en inhoud goed en bevatte ook een CD-rom met beeldmateriaal. Meer dan 100 persdossiers werden opgestuurd en het dossier stond ook op de website. De persconferentie ging door op 23 september 2002 in één van de geselecteerde gebouwen, nl. de Vlaamse Milieu Maatschappij in Aalst. De opkomst voor de persconferentie was zeer laag. Na de persconferentie was er telefonische opvolging door de communicatieverantwoordelijke. In het algemeen was voldoende media-aandacht, maar die kwam pas zeer laat, zodat de invloed op de inschrijvingen vooraf beperkt was. Hieruit blijkt wel dat het succes van dit evenement zeer beïnvloedbaar is door de media-aandacht. De vermelding van het evenement op het Radio-nieuws de dag zelf was positief.
6. communicatie: sponsoring - media partners Net zoals voor de eerste editie had deze Dag van de architectuur slechts een beperkt aantal sponsors. Aquaterra gaf een grote korting op de aanmaak en de copyrights voor de stadsplannetjes in ruil voor vermelding in het magazine, op postkaart en op de website. De samenwerking met Aquaterra verliep zeer goed. Tijd Cultuur was mediasponsor. Een advertentie voor het evenement kwam tweemaal in de weekendkrant, in ruil voor vermelding in het magazine en de Tijd Cultuur verspreidde op de Dag van de architectuur kranten in enkele infopunten. De evaluatie van de samenwerking met de Tijd is ter discussie. De kranten waren niet in alle infopunten geleverd, de positie van de advertenties in de krant was niet bijzonder. Tegelijkertijd is de doelgroep van de Tijd weliswaar ook doelgroep van de Dag van de architectuur, maar niet specifiek die doelgroep die extra inspanningen nodig heeft om te worden bereikt (het echte brede publiek). Verder waren er geen sponsors. Er was wel een sponsordossier en er werden voorbereidende gesprekken gevoerd door de communicatieverantwoordelijke. Vele gesprekken waren positief, maar de timing was te krap voor deze editie, wel interesse voor de volgende edities.
7. Besluit Dag van de architectuur 2004 in cijfers In de 14 deelnemende steden… … werden in totaal 52 gebouwen opengesteld … … en werden 17 stadswandelingen, 2 fietstochten en 2 bustoers georganiseerd … … en 20 lokale initiatieven genomen …… … in samenwerking met of door 31 lokale partners. en verder … werden er 2500 inschrijvingen genoteerd en 9500 bezoeken geteld door de 162 VAimedewerkers, waarvan ... 80 gidsen voor de rondleidingen in de gebouwen en de stadsrondleidingen 64 hosts en infohosts voor de ontvangst van de bezoekers 12 verslaggevers als vliegende reporters in contact met de permanentie en de hosts 4 medewerkers bemanden de permanentie in de kantoren van het VAi 2 fotografen werden op pad gestuurd voor pers- en sfeerbeelden van het evenement Op het vlak van de communicatie en promotie …
… werden er 15000 gratis ex. van het Magazine „Dag van de architectuur‟, 15000 postkaarten en 2500 affiches verspreid via de openbare bibliotheken, culturele instellingen, onderwijsinstellingen en de opengestelde gebouwen.
… werden er een 50-tal vermeldingen in de media vastgesteld. Er verschenen ook 2 advertenties in de krant De Tijd voor de Dag van de architectuur.
… kon de website van het VAi hierdoor in de maanden september en oktober rekenen op 15911 bezoeken, met een piek van 1309 bezoeken op zondag 10 oktober.
2. 9de Internationale Architectuurbiënnale van Venetië, deelname van de Vlaamse Gemeenschap door het VAi met de Tentoonstelling Kinshasa, The Imaginary City.
Katrien Vandermarliere, directeur van het VAi werd aangesteld door het Ministerie van Cultuur als commissaris van de tentoonstelling voor de 9de Internationale Architectuurbiënnale van Venetië. Het VAi organiseerde in 2003 een ideeënwedstrijd voor een project voor het Belgische paviljoen. Het project Kinshasa, The imaginary City van de curatoren Filip De Boeck (antropoloog) en Koen Van Synghel (architect) werd in samenwerking met het VAi uitgewerkt en gepresenteerd in Venetië van 7 september tot 7 november 2004. De tentoonstelling belicht aan de hand van foto's en video's de dagelijkse realiteit van een postkoloniale stad. Er wordt meer bepaald ingegaan op de zichtbare en onzichtbare lagen in de publieke ruimte. De tentoonstelling is het resultaat van een jarenlange samenwerking tussen Filip De Boeck en de fotografe Marie-Françoise Plissart. Koen Van Synghel introduceerde het onderzoek van beide in de context van het architectuurdebat en stond in voor de scenografie. De curatoren en het VAi willen met deze tentoonstelling het debat stimuleren over de bijzondere stedelijkheid in metropolen die dwingt tot het bevragen en herzien van de klassieke denkmodellen omtrent stedenbouw. Deze tentoonstelling werd door de internationale jury van de Internationale Architectuurbiënnale van Venetië uitgeroepen tot de beste tentoonstelling en werd onderscheiden met de Gouden Leeuw. De jury loofde het project voor de "provocerende manier waarop werd aangetoond hoe traditionele strategieën niet altijd het beste antwoord bieden op de uitdagingen van onze tijd". Naar aanleiding van de tentoonstelling verscheen tevens een boek dat integraal deel uitmaakt van de presentatie. Dit boek werd door het VAi en uitgeverij Ludion uitgegeven. Zie verder bij publicaties. In de aanloop, maar ook na de tentoonstelling zijn beide curatoren het project, maar ook het onderzoek gaan toelichten op diverse universiteiten, musea, kunstscholen in de USA en Europa.
Overzicht van lezingen door Filip De Boeck en/of Koen Van Synghel gehouden in het kader van de tentoonstelling ‘Kinshasa, The Imaginary City’ Lezingen Filip De Boeck: Urban Visions. Die bauliche und soziale Krise des Kongo. Lezing en rondetafelgesprek met Filip De Boeck, Akinbode Akinbiyi & Kerstin Pinther, georganiseerd door Kulturreferat der Ladeshauptstadt München, Pasinger Fabrik, München, 11 November 2004 Anthropology and Architecture: Alternative Readings of the Making of Public Space in Kinshasa, RDCongo. Guest Lecture in the Fall 2004, Lezingenreeks van Center for African Studies, University of California, Berkeley, 23 November 2004 La Vie à Kinshasa et l’invisible: regard d’un anthropologue (XXIX session de la chaire Cardinal Malula). Twee lezingen door Filip De Boeck georganiseerd door Institut Africain des Sciences de la Mission, Institut Saint Eugène de Mazenod Missionaires Oblats de Marie Immaculée, Kinshasa, 11-12 December 2004 Kinshasa: stedelijkheid voorbij de architectuur. Lezing voor Smeulende Kwesties, Lezingenreeks georganiseerd door het Instituut Culturele Studies & Centrum voor Cultuursociologie van de KULeuven, STUK, Leuven, 20 december 2004.
Lezingen Koen Van Synghel: Kinshasa, The Imaginary City, lezing voor studenten van Berlijnse architectuurschool, georganiseerd door het Sint-Lucas architectuurinstituut Brussel, Sint-Lucas, Brussel, 11 oktober 2004.
Lezingen Filip De Boeck & Koen Van Synghel: Filip De Boeck & Koen Van Synghel, Kinshasa, The Imaginary City. Lezing in de lezingenreeks “Capita Selecta/Belgian Stuff” georganiseerd door Luc Deleu voor de Academie van Bouwkunst Amsterdam, Academie van Bouwkunst, Amsterdam, 2 december 2004.
3. Tentoonstelling deSingel en het veelzijdig gebruik van beton (1985-2006): het stenen testament van Léon Stynen Naar aanleiding van de openstelling van deSingel tijdens Open Monumentendag 2003 op zondag 14 september, presenteerde het VAi een tentoonstelling over ontstaan en toekomst van het complex deSingel (1958-2006). In de tentoonstelling werd aandacht besteed aan de totstandkoming, de fasering en de toekomst van het gebouwencomplex deSingel. Het thema van Open Monumentendag 2004 ‘Steen, grondstof tot nadenken’ vormde de aanleiding om specifieker in te gaan op de rol van beton in deSingel. Verder kwamen de ontstaansgeschiedenis en de toekomst van het gebouw, de waarde van deSingel voor de hedendaagse architectuur en een aantal hedendaagse Belgische architectuurprojecten aan bod. Alles werd toegelicht door fotografie, plannen, maquettes en materiaalstalen. Deze tentoonstelling kwam tot stand in samenwerking en met financiële steun van Febelcem, de Federatie van de Belgische Cementnijverheid, deSingel en het Architectuurarchief van de Provincie Antwerpen. De tentoonstelling liep van 14 september tot 5 oktober 2003 in de vestiaire van deSingel. In november 2003 is de tentoonstelling hernomen door de KULeuven, in de bibliotheek van de Campus Arenberg. De tentoonstelling werd in oktober 2004 voor een derde keer hernomen in de pandgang van de Hogeschool voor Wetenschap en Kunst (WenK), Departement Architectuur Sint-Lucas in Gent, en voor een vierde maal in december 2004 in de Provinciale Hogeschool Limburg – Departement Architectuur naar aanleiding van de voorstelling van het boek Zichtbeton uit Zwitserland – Constructieve doorlichting van recente projecten door Marc Knapen en Wim Swinnen van de PHL/opleiding architectuur. De tentoonstelling bleek ook een testcase voor een mogelijke publiekswerking voor het Centrum Vlaamse Architectuurarchieven binnen het VAi. De belangrijkste taak van het CVAa ligt niet zozeer in het verzamelen van een eigen collectie, dan wel in het coördineren van de bestaande architectuurarchieven en publiekswerking dmv verschillende vormen van ontsluiting. De investering in een dergelijke tentoonstelling en de samenwerking met een koepelorganisatie als Febelcem loont zeker de moeite en geeft blijk van duurzaamheid nu de tentoonstelling al meerdere malen op verschillende plekken is getoond.
4.
Presentatie cahier Achtergrond 01. Bedrijven in het landschap
Naar aanleiding van het eerste nummer in de reeks Achtergrond, getiteld Bedrijfsgebouwen. Tussen voorschriften en verleiding organiseerde het VAi een presentatie van het cahier gekoppeld aan een lezing door Willemijn Lofvers van het architectencollectief Lofvers / Van Bergen / Kolpa over hun studie van het streekeigen bedrijvenlandschap in opdracht van de Nederlandse provincie Overijssel.
Deze presentatie vond plaats in de gebouwen van de provincie West-Vlaanderen. Er waren een vijftigtal deelnemers aanwezig. Met de lezing van Willemijn Lofvers wou het VAi iedereen die betrokken is bij de problematiek van bedrijven in het landschap inspireren en voeding geven aan discussie hoe het verder moet met het bedrijvenlandschap in (West)-Vlaanderen. De studie Het Streekeigen bedrijvenlandschap van Overijssel in 2020, het samengaan van milieu en economie koppelt een beeld van de toekomst aan een onderbouwde analyse van evoluties in economie, landschap en ecologie. Samen met een onderzoeksbureau en een landschapsarchitect ontwikkelden Lofvers / Van Bergen / Kolpa onder meer concepten voor „scharrelbedrijvigheid‟ (inpikkend op de zogenaamde „veevolutie‟), die ook voor Vlaanderen zeer relevant zijn.
5.
Lezing Klaas Kerkstra - Presentatie OASE nr. 63 Platteland / Countryside
Naar aanleiding van de presentatie van het tijdschrift voor architectuur Oase nr. 63 Platteland / Countryside nodigden de redactie, de Vakgroep Architectuur & Stedenbouw Universiteit Gent en het VAi Prof. Klaas Kerkstra uit voor een lezing en discussie. Deze lezing was voor alle publiek toegankelijk en een 80tal personen waren aanwezig. Kerkstra ging aan de hand van uitgebreid beeldmateriaal in op de veranderende visie en ook aanpak in de landbouw en het landschapsbeheer in Nederland. De discussie spitste zich toe op de veranderende rol van de landbouw, en hoe de regelgeving van de Europese Gemeenschap nog steeds bepalend is voor de economie van de landbouw, dan wel voor natuur en landschapsbeheer en voor een degelijk integraal plattelandsbeleid. In dit OASE-nummer zit ondermeer een artikel over de landschapsfotografie van Jean Massart, Georges Charlier en Jan Kempenaers door Bruno Notteboom en Pieter Uyttenhove. Het VAi gaf in 2003 de fotografieopdracht aan Jan Kempenaers. Deze reeks foto‟s vormt samen met de oudere opnames van voornoemde fotografen de basis voor een onderzoek naar het transformerende landschap en zal resulteren in een tentoonstelling en publicatie. In dit nummer worden reeds zes landschappen uit Vlaanderen door specialisten geanalyseerd en becommentarieerd.
6.
Verkoopactie Jaarboeken Architectuur 96-97, 98-99, 00-01, 02-03
In de loop van het jaar heeft het VAi de stock van de oude edities van de jaarboeken Architectuur Vlaanderen overgenomen van de Vlaamse Gemeenschap. Aangezien er van de edities 96-97, 98-99 en 00-01 nog een ruime stock voorradig was, werd besloten om een éénmalige actie Jaarboekenverkoop aan minimale prijzen te organiseren. Hoofddoelstelling van deze sensibiliseringsactie was dat de Jaarboeken Architectuur Vlaanderen bij de individuele consument en bij de bibliotheken, gemeentelijke diensten en onderwijsinstellingen terecht kwamen. De promotie gebeurde via een grootscheepse postkaartenmailing en via de website. Er werden 20.000 postkaarten verstuurd. De helft daarvan werd verdeeld via de infozuilen van de Vlaamse Gemeenschap die te vinden zijn in bibliotheken, steden en gemeenten, culturele centra en overheidsgebouwen, een 6000tal werd verstuurd naar alle Vlaamse architecten en de rest naar scholen en het VAi-adressenbestand. Tegelijkertijd werd de actie vermeld in de nieuwsbrief en was ze prominent aanwezig op onze website. De actie ging in op 25 november 2004 en duurt tot 15 februari 2005 of zolang de voorraad strekt. De edities 96-97, 98-99 en 00-01 werden aangeboden aan 10 euro per stuk of als combinatiepakket waar 25 euro betaald werd voor de drie samen. Op het meest recente jaarboek bood het VAi 10 % korting. Cijfers verkoopactie jaarboeken: - Jaarboek Architectuur Vlaanderen 96-97: - Jaarboek Architectuur Vlaanderen 98-99: - Jaarboek Architectuur Vlaanderen 00-01: - Jaarboek Architectuur Vlaanderen 02-03: - Flanders Architectural Yearbook 02-03:
760 ex 880 ex 1050 ex 282 ex 12 ex
7.
Call for Projects – Internationale Architectuurbiënnale Rotterdam
Het VAi werd door curator Adriaan Geuze uitgenodigd om een bijdrage te leveren aan één van de hoofdtentoonstellingen van de Internationale Architectuurbiënnale van Rotterdam, die zal plaatsvinden van 26 mei tot 26 juni 2005. Het thema van de architectuurbiënnale is „water‟. Met de titel „De zondvloed‟ wordt de klemtoon gelegd op de uitdagingen voor de architectuur, de ruimtelijke planning en de landschapsarchitectuur in de toekomst, met de wereldwijde gevolgen van de klimaatwijziging voor onze ruimtelijke omgeving in het achterhoofd. Het VAi zal meewerken als één van de gastcuratoren voor de tentoonstelling Mare Nostrum die gepresenteerd zal worden in Las Palmas te Rotterdam. Mare Nostrum is de meest internationale en onderzoeksgerichte tentoonstelling van de biënnale. Tijdens het openingsweekend zullen de projecten van de gastcuratoren worden toegelicht in een colloquium. Het VAi deed in november 2003 een oproep aan Belgische ontwerpers die rond de thematiek van de biënnale werkzaam zijn. Uit de meer dan 20 reacties van ontwerpers, architecten, critici en fotografen stelde een team van experten de ontwerpvraag scherper en droegen zij een ontwerpteam voor. Op basis hiervan stelt het VAi een project voor deze internationale bijdrage ter uitwerking aan de minister voor.
8.
Bekendmaking van het VAi
Het Vlaams Architectuurinstituut moet, gezien zijn jonge bestaan, nog werken aan de naambekendheid en de verspreiding van de diensten die het aanbiedt. Vandaar dat in 2004 een folder werd opgemaakt en ruim verspreid. De folder werd via het tijdschrift A+ verstuurd naar alle Nederlandstalige architecten, aangesloten bij de Orde van Architecten. De folder werd tevens met de verspreiding van het promotiemateriaal van de Dag van de architectuur in zeer veel gemeentelijke bibliotheken aangeboden. De combinatie van het ter beschikking stellen van het promotiemateriaal voor een publieksproject en de meer inhoudelijke folder over de werking van het VAi was goed. Verder was het VAi aanwezig op de Cultuurmarkt in Antwerpen en werd ook daar de folder uitgedeeld. Het VAi werkte ook aan de bekendmaking van de instelling via de eigen website. Het VAi linkt in de website naar actoren en partners, wij vragen hen om onze website te linken met hun website. Op die manier is de kennis van het VAi op het web vrij groot.
II EDUCATIE
Promotie en begeleiding van de 2 lessenpakketten architectuur door het Vlaams Architectuurinstituut
Het VAi heeft voor de promotie en de nascholing architectuureducatie van twee lessenpakketten een overeenkomst voor één jaar gesloten met het ministerie van Onderwijs, Canon Cultuurcel. Om de opdracht uit te voeren heeft het VAi een free-lance medewerker aangetrokken die in totaal 31 voltijdse werkdagen aan de opdrachten besteedde. Na het symposium in november 2003, waar het lessenpakket van het VAi in een workshop werd voorgesteld, werden contacten gelegd met pedagogische begeleiders. Zij maakten duidelijk dat het pakket School maken in architectuur nog meer vertaald diende te worden naar leerkrachten. Vooral het ontleden van het lesmateriaal naar de vakoverschrijdende eindtermen bleek wenselijk. Deze de eindtermen werden pas in het schooljaar 2004-2005 ingevoerd voor de 3 graad van het secundair onderwijs. Het VAi heeft er bijgevolg voor gekozen om de eindtermen te onderzoeken en ze te toetsen aan de diverse mogelijkheden van het lessenpakket School maken in architectuur . Zo kon het VAi de leerkrachten concrete informatie meegeven omtrent het gebruik van het pakket in de lespraktijk. De pedagogische begeleiders adviseerden het VAi dit materiaal aan te bieden bij de start van het schooljaar 2004-2005, het moment waarop volgens hen de leerkrachten actief op zoek zijn naar nieuw lesmateriaal. De promotie en nascholing betrof twee lessenpakketten. Enerzijds School maken in architectuur, door het VAi aangemaakt, en anderzijds het pakket Ruim gedacht door Wisper. De promotie van de pakketten en de workshops gebeurde door het VAi voornamelijk op 5 verschillende niveaus. Door communicatie met secundaire scholen en pedagogische begeleiders, persoonlijke contacten, het organiseren van verschillende workshops, persrecensies in algemene en pedagogische media en door gerichte promotie en distributie.
1. Communicatie met scholen en pedagogische begeleiders Na telefonisch onderhoud werden alle pedagogische begeleiders van het Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs (VVKSO) aangeschreven. Ze kregen informatie over de lessenpakketten en de vraag om workshops i.v.m. architectuur te organiseren werd gesteld. Na telefonisch contact bleek er interesse om dit op te nemen in hun programmatie. Dit wordt verder opgevolgd door het VAi. Om promotie zo ruim mogelijk te maken werd een adressenlijst van verschillende secundaire scholen in Vlaanderen samengesteld. Er werd op toegezien dat de verschillende netten, namelijk: VVKSO (katholieke net), RAGO (gemeenschapsonderwijs) en OVSG (stedelijk en gemeentelijk onderwijs) aan bod kwamen. Alle nascholingscentra voor leerkrachten secundair onderwijs die op de website “www.onderwijs.vlaanderen.be” staan, werden aangeschreven. Zij kregen informatie over de lessenpakketten en de vraag om de workshops rond de pakketten op te nemen in hun programmatie. Dit wordt verder opgevolgd door het VAi.
2. Persoonlijke contacten Kunstacademie in Aalst. Er werd een individuele bijscholing op vraag van de leerkrachten in hun school gehouden. Universitaire instelling Antwerpen (UIA). Deze instelling organiseert o.a. nascholingen voor leerkrachten in alle netten. De vraag was om de workshops rond architectuur op te nemen in ste de hun nascholingsprogramma. Bij interesse wordt programmatie voorzien 1 of 2 semester schooljaar 2004-2005. Dit wordt verder opgevolgd door het VAi. Dienst voor onderwijsontwikkeling (DVO) voor alle netten. Deze dienst bestaat uit verschillende stuurgroepen. De pakketten worden voorgelegd aan de verschillende stuurgroepen en aan scholen voorgesteld als thema voor een pedagogische studiedag. Dit wordt verder opgevolgd door het VAi. Stichting Rijckeveld. Dit is een Europees en internationaal vormings- en informatiecentrum voor leerkrachten. VAi gaf een workshop op hun jaarlijkse oktoberconferentie.
3. Workshops Voorbereidingen: In het kader van de vakoverschrijdende eindtermen (VOETen) werden de vele mogelijkheden van het lessenpakket School maken in architectuur verduidelijkt door het opstellen van een schema. Een slideshow werd opgesteld. Een standaardpakket met daarin: informatie over het VAi, informatie over de beide lessenpakketten, een bestel- en een feedbackformulier werd samengesteld. Elke deelnemer van de workshop krijgt zo‟n bundel. Opstellen en versturen van feedbackformulieren voor leerkrachten die het pakket al gebruikten. Hier kwam tot op heden geen reactie op. Workshops voor leerkrachten rond het pakket Schoolmaken in architectuur en Ruim gedacht „Over de schutting‟ in Leuven. Leerkrachten en directies van de bovenbouw uit het secundair onderwijs nemen deel aan deze nascholing voor vakoverschrijdend leren die georganiseerd werd door het Gemeenschapsonderwijs. De nadruk ligt in deze nascholing op participatie en nieuwe activerende werkvormen. Het VAi heeft de lessenpakketten toegelicht, dmv overleg met de leerkrachten werd het schema van de VOETen getoetst. In de voormiddag 9 deelnemers in de namiddag 10 deelnemers. Een workshop werd gegeven in het VAi in maart 2004. De beide lessenpakketten Schoolmaken in architectuur en Ruim gedacht werden toegelicht. De toepassingen voor vakoverschrijdend onderwijs werden uitgelegd. Aantal deelnemers: 7 Oktoberconferentie in Brugge. Georganiseerd door stichting Ryckeveld. Het VAi stelde daar de lessenpakketten voor en één voorbeeldles werd toegelicht. Deze workshops werden gegeven in het Engels voor een internationaal gezelschap van leerkrachten. In de voormiddag 18 deelnemers in de namiddag 14. In november 2004 werd een workshop gegeven aan 2 deelnemers. In 2005 zijn vier workshops voor leerkrachten gepland.
4. Persrecensies in algemene en pedagogische media Een perslijst werd samengesteld. Een persbericht werd opgesteld en verstuurd naar verschillende media. In volgende websites is er een link naar het lessenpakket: www.pienternet.be www.schoolweb.rago.be/erfgoed/schoolmaken www.sgkso-vlar.be/html/nascholing/suggesties/nascholing www.digilife.be/schoolnet_oldsite www.wisper.be
5. Distributie en promotie Adressen- en contactenlijst van gebruikers van de lessenpakketten werd opgesteld. Na elke workshop kregen deelnemers de lessenpakketten mee naar huis. Na bestellingen via website en individuele begeleiding werden verschillende lessenpakketten verdeeld. Posters werden verstuurd naar 400 secundaire scholen in Vlaanderen. Een tweede mailing gebeurde begin december. Alle onderwijsnetten en alle provincies werden op die manier op de hoogte gebracht.
III.
BELEID EN STEUNPUNTFUNCTIE
1.
Archiefcoördinatie voor het architecturale erfgoed
Het Centrum Vlaamse Architectuurarchieven (CVAa) werkt onder de koepel van het VAi. Deze werking wordt gesubsidieerd vanuit het archiefdecreet. Het CVAa maakt een gedetailleerd activiteitenoverzicht. We vermelden hier een beknopt overzicht ter informatie en verwijzen voor meer detail door naar het andere document.
I. Sensibiliseren 1. Doelstellingen 2. Concrete acties 1. Presentatiebundel 2. Folder 3. Activeren van webpage 4. Lezingen 5. Publicaties 6. Debat voeren over architectuurarchieven 7. Deelname aan publieksevenementen II. Acties rondom bewaren, onderzoeken en ontsluiten 1. Doelstellingen 2. Concrete acties 1. Partnerships 2. Geïntegreerde projecten 3. Publicatiereeks 4. Opvolgen signalementen van architectuurarchieven III. Kennisoverdracht 1. Doelstellingen 2. Concrete acties 1. Expertiseverlening aan archiefvormers en archiefbewaarders 2. Vraagbaak 3. Deelname aan workshops, colloquia, studiedagen IV. Coördinatie 1. Doelstellingen 2. Concrete acties 1. Stafkaart: inventarisatie en in kaart brengen van gegevens 2. Architectuurarchieven toegankelijk maken: Archiefbank Vlaanderen & Odis 3. Organisatie van informele Adviesraad architectuurarchieven Vlaanderen
V. Communicator en bemiddelaar 1. Doelstellingen 2. Concrete acties 1. Vertegenwoordiger in verschillende overlegorganen
2. Opmaak aanvraagdossier van subsidies voor het geheel van de werking van het Vlaams Architectuurinstituut 2006-2009 Na grondig overleg met de raad van bestuur werd een beleidsplan 2006-2009 met aanvraagdossier voor een subsidie opgesteld. Dit naar aanleiding van het in voege treden van het Kunstendecreet dat alle subsidies voor de kunsten vanaf 2006 ressorteert.
Volgende inhoud werd behandeld: 1. Inleiding 1. Vlaams Architectuurinstituut 2002-2004 2. Situatieschets 2. Beleidsplan 1. Missie 2. Doelpubliek 3. Sterkte – zwakte analyse van het VAi 4. Beleidsopties of strategische doelstellingen 5. Operationele doelstellingen 6. Historiek en tijdsplanning van de resultaten 7. Evaluatie 8. Personen betrokken bij het samenstellen van het plan 3. Situering 1. Infrastructuur 2. Personeel 3. Organigram 4. Financiële middelen 5. Begroting 6. Ledenlijst van de raad van bestuur 7. Ledenlijst van de algemene vergadering
3.
Launch website VAi, permanent onderhoud en aanvulling.
In april 2004 werd de uitgebreide, informatieve website over het architectuurgebeuren in Vlaanderen gelanceerd. Op deze website vindt men ook alle informatie over het VAi en het CVAa. De website is volledig database gestuurd en kan door de medewerkers van het VAi ten allen tijde worden gemanipuleerd van op elke met het internet verbonden werkplek. De informatieverwerking gebeurt dagelijks en vraagt een secure opvolging. De activiteitenkalender die voordien via de nieuwsbrief werd verspreid vormt nu een belangrijk onderdeel van de website. De activiteitenkalender en het krantenarchief architectuur werden vanaf de lancering tweewekelijks aangevuld in 2004. Er werd met verschillende partners overlegd om te onderzoeken hoe het inbrengen van gegevens minder arbeidsintensief zou kunnen zijn (A+, Bibliotheek van Sint-Lucas Hogescholen, Nationaal Architecten Verbond, CultuurNet Vlaanderen). De website bezit tevens een interactief gedeelte. Zo kunnen organisatoren van activiteiten via de eVAi-formulieren zelf de gegevens over hun evenement invullen, die dan enkel nog dienen gevalideerd te worden door een VAi-medewerker. Op die manier is de kalender een promotie-instrument voor allerhande initiatieven omtrent architectuur. Ook nieuwe websites, activiteiten, publicaties, organisaties, e.a. of wijzigingen in adresgegevens kunnen op die manier worden ingegeven. Tevens vervult de website een functie bij de adviesverlening door het VAi. Voor een groot deel van de vragen kan reeds naar de website worden doorverwezen. De website is opgebouwd uit volgende onderwerpen: het VAi: Introductie, Medewerkers, VAi-activiteiten, VAi-publicaties, VAi-samenwerkingen, Pers, contacteer, en allerhande bestelformulieren actualiteit: VAi-activiteiten, VAi-publicaties, Architectuurkalender, Nieuwsbrief, Prijsvragen en Oproepen informatie en opleidingen: Architectuurarchieven, Bibliotheken, Publicaties, Krantenarchief, Rapporten en Onderzoeken, Vorming, Opleidingen, Rondleidingen architectuur in Vlaanderen: Architecten, Architectuurverenigingen, Wedstrijdresultaten overheid & beleid: Wetgeving en reglementering, Publicaties, Rapporten, Onderzoeken, Beleidsnota‟s, Subsidies, Overheidsinstellingen beroepsinformatie: Beroepsverenigingen voor architecten in Vlaanderen, Beroepsverenigingen voor interieurarchitecten in Vlaanderen, Beroepsverenigingen voor tuin – en landschapsarchitecten, Bouwinformatie, Juridische, Sociale en fiscale informatie, Orde van Architecten, Stedenbouw en ruimtelijke planning kinderen en jongeren: Educatie en Lessenpakket links
Voor speciale activiteiten zijn deelwebsites aangemaakt. 1. VAi jong voor het lessenpakket „School maken in Architectuur‟ 2. De Dag van de Architectuur 2004
Bezoekersaantallen
jan feb ma apr mei jun jul aug sep okt nov dec
Maandelijks overzicht
Gemiddelde per dag
geen cijfers beschikbaar 356 381 3517 (lancering nieuwe website) 1930 3654 1954 2296 6556 9355 4043 3462
geen cijfers beschikbaar 12 12 117 62 121 63 74 218 301 134 111
Interpretatie van enkele cijfers Het bijhouden van de bezoekersstatistieken heeft in februari een aanvang genomen. Onze vernieuwde website is gelanceerd op 2 april 2004. Onmiddellijk is een aanzienlijke toename van het aantal bezoeken per dag vast te stellen. Tijdens de lanceringsmaand (april 2004) bezoeken gemiddeld 117 mensen per dag de website. Dit valt in mei terug door het ontbreken van een nieuwsbrief en een evenement. In juni wordt er terug een nieuwsbrief verstuurd en worden de cijfers van de lancering overtroffen. Juli en augustus zijn traditioneel kalme maanden, het VAi brengt geen nieuwsbrief uit en over de Dag van de architectuur wordt nog niet grootschalig gecommuniceerd. Toch worden er nog veel meer bezoeken genoteerd dan met de vorige website. In september komt de promotiemachine voor de Dag van de architectuur op gang, wordt de satellietsite voor de Dag van de architectuur gelanceerd en brengt het VAi een nieuwsbrief uit. Dit toont zijn resultaat in meer dan 6500 bezoeken. In oktober worden meer dan 9300 bezoeken geteld met als absolute topdag 10 oktober met meer dan 1300 bezoeken geconcentreerd in 1 dag. Na de DVDA zien we een evidente terugval, maar ook hier blijft die beperkt door het verzenden van een nieuwsbrief en door de jaarboekenactie die gepromoot wordt op de site. Ondertussen telt het krantenarchief al 198 abonnees.
4.
Nieuwsbrief Vlaams Architectuurinstituut
In 2004 werd de uitgebreide website, die fungeert als virtueel informatie- en documentatiecentrum, gelanceerd. De nieuwsbrief maakte daarom in april de overgang van een activiteitenkalender naar een meer inhoudelijke nieuwsbrief die gelinkt is met de meer uitgebreide informatie op de website. Er zijn momenteel 3633 abonnees op de nieuwsbrief van het VAi. VAi-nieuwsbrief nr. 6, januari 2004 VAi-activiteit / Reeks jonge architecten VAi-activiteit / School maken in architectuur - workshops educatie VAi-activiteit / De imaginaire stad - Architectuurbiënnale Venetië 2004 VAi-activiteit / Dag van de architectuur 2004 Info / Nieuwe medewerkers Oproep / Melden activiteiten Lezingen / Symposia, colloquia, workshops België Lezingen / Symposia, colloquia, workshops Internationaal Tentoonstellingen België Tentoonstellingen Internationaal
Vorming Kunst- en architectuurreizen / Rondleidingen België Kunst- en architectuurreizen / Rondleidingen Internationaal Nieuwe publicaties Actueel – Toelichting subsidieregeling 2004
VAi-nieuwsbrief nr. 7, april 2004 Publicatie / Persvoorstelling Oase 63 Het Platteland / The Countryside Activiteit / Randactiviteiten Kinshasa, de imaginaire stad Info / Kunstendecreet VAi-nieuwsbrief nr. 8, juni 2004 Publicatie / Jaarboek Architectuur Vlaanderen 2002-2003 Publicatie / Jonge Architecten in Vlaanderen 03 – Huiswerk architecten / Homework Publicatie / Achtergrond 02 – Publieke ruimte, openbare gebouwen Activiteit / Dag van de architectuur – 10 oktober 2004 Oproep / Medewerkers Dag van de architectuur Oproep / Website van het VAi Info / Memorandum plattelandsontwikkeling Oproep / Tentoonstelling b&k+ architecten - Internationaal Kunstcentrum deSingel Oproep / Hedendaagse architectuur in Limburg Oproep / A16 - Prijs van de jonge architectuurkritiek VAi-nieuwsbrief nr. 9, september 2004 Activiteit / Architectuurbiënnale van Venetië - 12 september 2004 tot 7 november 2004 Publicatie / Kinshasa. Tales of the Invisible City Activiteit / Dag van de architectuur - Zondag 10 oktober 2004 van 13 u tot 18 u Oproep / Medewerkers Dag van de architectuur 2004 Oproep / GEZOCHT: Architectuurarchieven! Publicatie / Jaarboek Architectuur Vlaanderen 2002-2003 Oproep / Subsidie-aanvragen organisaties beeldende kunst en architectuur Oproep / Inzendingen jaarboek stedenbouw & ruimtelijke planning 2003-2004 VAi-nieuwsbrief nr. 10, september 2004 VAi-activiteit / Start inschrijvingen Dag van de architectuur VAi-activiteit / Gouden leeuw voor Kinshasa, de imaginaire stad op architectuurbiënnale van Venetië Info / Kunstendecreet VAi-nieuwsbrief nr. 11, oktober 2004 VAi-activiteit / Workshops voor leerkrachten VAi-nieuwsbrief nr. 12, november 2004 Vacature office-manager VAi-nieuwsbrief nr. 13, november 2004 Publicatie / Reeks Jonge architecten in Vlaanderen: 04 Tomas Nollet & Hilde Huyghe / Stills from a design process Oproep / Call for projects – Internationale Architectuurbiënnale Rotterdam VAi-activiteit / Architectuureducatie: Workshops voor leerkrachten Publicaties / Uitzonderlijke verkoop van jaarboeken - overzicht van 8 jaar architectuur in Vlaanderen aan een spotprijs Informatie / Deadlines culturele subsidies Vacature / Archipel vzw Vacature / Vlaamse Gemeenschap Oproep / 2de Dag van de Cultuurcommunicatie Wedstrijdresultaat / A16 Prijs van de jonge architectuurkritiek 2004 Oproep / Melden van wedstrijdresultaten
5.
Advies inzake het Kunstendecreet
Het advies inzake het Kunstendecreet behelsde twee verschillende aspecten. Enerzijds werden de uitvoeringsbesluiten en het decreet zelf bestudeerd op specifieke vragen en noden met betrekking tot de sector architectuur. Daarnaast organiseerde en begeleidde het VAi overlegmomenten met de administratie cultuur en allerlei actoren in de sector architectuur. Hier werden het maken van beleidsplannen, het afstemmen van programma's en de aanvraagdossiers besproken. Het VAi nam deel, als informatieverstrekker, aan de informatie- en overlegvergadering, georganiseerd door de afdeling Beeldende Kunst en Musea op 12 maart, teneinde kandidaat subsidieaanvragers in de sector architectuur optimaal te kunnen begeleiden binnen de gewijzigde regelgeving van het kunstendecreet. Verder werkte het VAi samen met het kabinet en de administratie Cultuur, het IBK en IAK, voor de twee infosessies en workshops, die informatie verschaften aan de architectuurorganisaties omtrent de nieuwe regelgeving. Aansluitend op de algemene infosessie op 22 april 2004 in Gent werd de mogelijkheid geboden om met het VAi, individueel, specifieke vragen in verband met het kunstendecreet te bespreken. Drie organisaties gingen op deze vraag in. Tevens werden er twee overlegvergaderingen voor architectuurorganisaties georganiseerd in het VAi. Een eerste maal op 22 juni, de tweede keer op 31 augustus. Een laatste infosessie voor organisaties die een meerjarige werking ter subsidie wilden voorleggen werd georganiseerd op 7 oktober in Gent. Hier werden de algemene richtlijnen voor organisaties nogmaals medegedeeld, alsook werd een checklist voor beleidsplannen en het vereiste begrotingsmodel toegelicht.
6.
Overleg met Vlaams Bouwmeester
De Vlaams Bouwmeester en het VAi werkten in 2004 in beperkte mate samen aan concrete projecten. Wel is er in de dagelijkse praktijk veelvuldig overleg en informatiedoorstroming. Zo is het team van de Vlaams Bouwmeester op bezoek geweest in de kantoren van het VAi en hebben de medewerkers van de verschillende instellingen hun taken en projecten verduidelijkt. Het VAi leverde medewerking en materiaal voor de buitenlandse tentoonstellingen van de Vlaams Bouwmeester, onderzocht de mogelijkheden voor publieke ontsluiting van de portfolio‟s van de Open Oproep van de Vlaams Bouwmeester, maakte een archiefschema voor de Vlaams Bouwmeester en verleende medewerking aan lezingen georganiseerd door de Vlaams Bouwmeester.
7.
Advies aan derden
In 2004 is al een duidelijke scheiding merkbaar tussen het vragen naar informatie en het vragen naar advies. Met de lancering van de informatieve en zeer uitgebreide website zijn de telefonische en schriftelijke vragen om informatie afgenomen. Toch blijven nog steeds verzoeken voor informatie voor studiereizen, bezoeken aan gebouwen, stageplaatsen en opleidingsmogelijkheden, culturele subsidie, publicaties ed aan het VAi gericht. Het geven van advies vergt een andere opvolging. Meestal moet het VAi hiervoor zelf research en/of navraag doen. Het betreft ondermeer samenstelling van jury‟s voor wedstrijden en prijzen, het organiseren van architectuurwedstrijden, het begeleiden van acties rond architectuur door lokale en provinciale overheden. Maar ook diverse buitenlandse auteurs komen zich informeren bij het VAi over de actuele situatie omtrent hedendaagse architectuur. Ook de binnenlandse pers en vooral de dagbladen informeren zich voor menig artikel op insiders informatie die het VAi kan aanleveren. Het VAi heeft een 40-tal adviezen geformuleerd in 2004. Het profiel van de adviesvragers zijn vooral: ambtenaren Vlaamse, provinciale en lokale overheden, pers, uitgevers en auteurs.
8.
Opmaak Memorandum voor een geïntegreerd plattelandsbeleid
Het VAi maakte deel uit van een onafhankelijke denkcel die opgericht is om een plattelandsbeleid uit te werken. In het kader van het bestuursakkoord van de nieuwe regering in 2004 werd een memorandum met vertegenwoordigers van belangengroepen, academici en specialisten opgesteld. Het memorandum „Vlaams Plattelandsbeleid: kiezen voor kwaliteit en leefbaarheid‟ pleit voor een geïntegreerd plattelandsbeleid en is opgedeeld uit 1. Bakens voor een plattelandsbeleid 2. Bestuurlijke aspecten van het plattelandsbeleid 3. Prioritaire acties voor het plattelandsbeleid Het VAi kon door zijn participatie aan de nota bijdragen tot het benadrukken van het belang van infrastructuur en architectuur in de sleutelbegrippen kwaliteit en leefbaarheid die volgens de auteurs van het memorandum bijdragen tot de duurzame ontwikkeling voor een succesvol plattelandsbeleid. Daarnaast werd door het VAi gewezen op het belang van ontwerpend onderzoek als onderdeel van het wetenschappelijk onderbouwd beleid. Met name in de fysisch-morfologische vraagstukken kunnen architectuur, stedenbouw en landschapsontwerp een fundamentele rol spelen.
9.
Opmaak Nota Architectuur en vormgeving vanuit Cultureel Perspectief
De aanleiding voor het ontstaan van deze nota was meervoudig. -
-
-
-
De minister van Cultuur wenste in 2004, het laatste jaar van de legislatuur, een concluderende en tegelijk toekomstgerichte beknopte nota te schrijven waarin een aantal lijnen voor architectuurbeleid zouden worden uitgezet. Het Vlaams Architectuurinstituut had in functie van een behoorlijke uitvoering van haar opdracht de behoefte om een aantal prioritaire aanbevelingen te suggereren inzake ontwikkeling van architectuurbeleid. De administratie Cultuur nam zich voor om in 2004, in functie van de volgende legislatuur, een substantiële Regeerbijdrage samen te stellen over alle cultuursectoren, dus ook architectuur en vormgeving. De beoordelingscommissie Architectuur en Vormgeving werd door de Raad van Kunsten om dezelfde reden gevraagd een tekst met beleidsaanbevelingen te leveren.
Rekening houdend met deze viervoudige gelijklopende intenties werd een werkgroep samengesteld met vertegenwoordigers van de vier bovenstaande actoren die bestond uit: Kabinet Cultuur: Dorian Van der Brempt, Anna Geukens Administratie Cultuur afdeling BKM: Jan Verlinden, Helena Vansteelant Commissie Architectuur en Vormgeving: Moniek Bucquoye, Adinda Van Geystelen VAi: Katrien Vandermarliere, Tom Avermaete De inhoud van de nota bestond uit volgende punten: 1. Situering 2. Definitie Architectuur 3. Ambities en doel 4. Mogelijke ingrepen Lokale architectuurwerking Architectuureducatie Kennisverbreding, kennisverdieping en publiekswerking Interdepartementaal overleg Innovatie, onderzoek en experiment: stimuleringsfonds Modern architecturaal erfgoed Internationaal beleid: deskundigheid en netwerking 5. Slot
10.
In kaart brengen van lokale architectuuractoren
Het VAi moet een netwerk van architectuurwerking initiëren en samenwerking tussen de actoren bewerkstelligen. In functie hiervan heeft het VAi in 2004 het landschap onderzocht en hierover een werknota samengesteld. Het in kaart brengen van allerlei lokale actoren is gebaseerd op een aantal interviews die werden afgenomen door een medewerker van het VAi. Volgende steden werden ondervraagd: Leuven, Gent, Brugge, Roeselare, Sint-Niklaas, Mechelen, (Brussel, Antwerpen niet). Hierbij werden zowel stadsarchitecten, directies Ruimtelijke planning, cultuurcoördinatoren, Directies Monumentenzorg, vzw, culturele instellingen edm bevraagd. Uit die bevraging blijkt dat de grotere Vlaamse steden reeds op twee sporen bewust zijn van het belang van hedendaagse architectuur. Enerzijds is er de bouwpolitiek waarbij in het verleden reeds gebruik werd gemaakt van de wedstrijdenpolitiek en de diensten van de Vlaams Bouwmeester. Een zeker bewustzijn van architectuur als branding voor de stad is doorgedrongen bij de lokale besturen en hun medewerkers. Anderzijds zijn die medewerkers zich bewust van de noodzaak aan communicatie: brochures, debatavonden, tentoonstellingen rond nieuwe architectuurprojecten en aanleg van nieuwe publieke ruimte. Hier is echter een gebrek aan kennis en deskundigheid, maar ook continuering van de vele initiatieven die er in het verleden waren. Alleen de Stad Leuven heeft een vzw Stad en architectuur die regelmatig lezingen, rondleidingen, en tentoonstellingen organiseert. Leuven beschikt ook over een informatiedienst stadsvernieuwing die de bevolking informeert en sensibiliseert. Er dient ook opgemerkt dat vanuit het Stedenbeleid van de Vlaamse Overheid: 'Wonen in de stad' heel wat stadsontwerp is ontwikkeld en dit een geheel nieuwe en andere expertise binnen de stedelijke besturen teweegbrengt (van structuurplanning, naar stadsontwerp en projectdefinities). Tevens is sinds een tweetal jaar het ATLA van de Vlaams Bouwmeester bezig met de begeleiding en advisering van lokale besturen inzake nieuwbouwprojecten, kwaliteitsbewaking en procesmatig werk. Tot besluit kan opgemerkt worden dat voor de uitbouw van een professioneel lokaal architectuurnetwerk reeds kiemen van werking en interesse aanwezig zijn. Aan de ene kant dient van bovenuit een soort van mogelijk model voorgesteld te worden, anderzijds is het noodzakelijk om wat reeds verdienstelijk is te ondersteunen, te professionaliseren en te onderbouwen.
IV.
PUBLICATIES
1.
Reeks Jonge Architecten in Vlaanderen
De reeks jonge architecten wil een forum bieden aan deze nieuwe generatie. Zij nemen vandaag in architectuur en aanverwante disciplines een actuele en experimentele positie in. Architectuur manifesteert zich in hun werk in uiteenlopende vormen en uitingen. Elk boek is een dwarsdoorsnede van een specifieke architectuurpraktijk. Het werk dat geselecteerd wordt, moet verrassen, origineel en pregnant zijn voor de positie van èn de kritische reflectie over hedendaagse architectuur in Vlaanderen. De reeks richt zich op een professioneel publiek (architecten, academici, studenten), maar ook op een netwerk dat een belangrijke rol kan spelen in de verdere mogelijkheden van de jonge architecten, zoals potentiële opdrachtgevers, de pers en de culturele wereld en de internationale actoren. Deze reeks is een coproductie met de uitgevers A16 (Véronique Patteeuw en Vincent Brunetta). In het jaar 2004 verschenen twee publicaties, en werden de nummers 05 en 06 voorbereid. Het derde nummer 03 Huiswerk Architecten/ Homework bespreekt de speculatieve ontwerppraktijk van Huiswerk Architecten. Het werk van dit Antwerps architectenbureau laat zich kenmerken door een intense wisselwerking tussen theorie en praktijk, tussen reflectie en ontwerp, tussen het bouwen en het beschouwen. Aan de hand van negen projecten wordt deze wisselwerking geïllustreerd en krijgen noties als concept en context, letterlijkheid en oneigentijdsheid een specifieke betekenis. Het nummer 04 Tomas Nollet & Hilde Huyghe/ Stills form a design process is gewijd aan de eigen woning van het architectenduo Tomas Nollet en Hilde Huyghe. Aan de hand van tientallen schetsen ontrafelt deze publicatie het proces van concept tot realisatie en onderzoekt de wisselwerking tussen abstractie en realiteit. Om de sleutelrol van deze woning in het oeuvre zichtbaar te maken, licht William Mann in zijn bijdrage een aantal verbanden uit tussen de eigen woning en andere projecten van de architecten. De twee nummers in voorbereiding in 2004 behandelen enerzijds de onderzoekspraktijk van Alexander D‟Hooghe en anderzijds het werk van het Brussels ingenieursbureau Ney & Partners.
Verkoop Reeks Jonge Architecten in 2004: -
FLC: 284 ex Huiswerk Architecten: 254 ex Nollet & Huyghe: 136 ex
2.
Reeks cahiers Achtergrond
Achtergrond 02 – Publieke Ruimte, openbare gebouwen. Achtergrond 02 verscheen naar aanleiding van de tweede Dag van de Architectuur georganiseerd door het VAi. Dit grootschalige publieksevenement rond hedendaagse architectuur had als thema Publieke ruimte, openbare gebouwen. Dit thema omvat vele invalshoeken en een breed scala aan gebouwen en projecten. Alle architectuur is immers publiek. Naargelang de invalshoek of functie en afhankelijk van de beschouwer worden er andere betekenissen aan gegeven. In het cahier wordt dit door een aantal invalshoeken in de orde gesteld. Van architectuurtheorie en literatuur, door analyse van een aantal gebouwen en ontwerpen voor openbare ruimte. Een uitgebreid fotokatern toont de veelzijdige gedaante van de publieke ruimte in Vlaanderen; in de stad, het dorp en de periferie. Tot slot komen in een neerslag van een debat tussen specialisten een aantal belangrijke vraagstukken omtrent publiek opdrachtgeverschap ter sprake. Achtergrond 02 is het tweede nummer in de reeks. Deze wil inzicht bieden in actuele thema‟s en ruimte maken voor uitgewerkte standpunten èn overleg tussen diverse specialisten. De reeks is een instrument om het interdisciplinaire karakter van architectuur aan bod te laten komen, maar ook om perspectieven te ontwikkelen voor de toekomst. Achtergrond 02 Concept en samenstelling: Katrien Vandermarliere en Saskia Kloosterboer Redactie: Saskia Kloosterboer Auteurs: René Boomkens, Stefan Devoldere, Bart Van Gassen en Stephan Van Den Langenbergh Fotografie: Veva Roesems, Bart Van Gassen en Stephan Van Den Langenbergh Oplage: 750 Vormgeving: Katrien Daemers/Jessika L‟Ecluse
Verkoop Reeks Achtergrond in 2004: -
Achtergrond 01, bedrijfsgebouwen: 236 ex Achtergrond 02, publieke ruimte, openbare gebouwen: 121 ex
3.
Jaarboek Architectuur Vlaanderen 2002-2003 editie 2004
Procedure Bij de oprichting van het VAi kreeg het instituut als bijkomende opdracht de productie en uitgave van het Jaarboek Architectuur Vlaanderen. Het nieuwe jaarboek maakt deel uit van de VAi-werking in het algemeen en van zijn publicatiestrategie in het bijzonder. Zowel projecten van jonge architecten, actuele thema‟s, voorbeeldprojecten gaande van publieke ruimte tot bedrijfsgebouwen vinden er een forum in uiteenlopende initiatieven als de Dag van de architectuur, rondleidingen en publicaties als de reeks „Jonge Architecten‟ of de reeks „Achtergrond‟. Het Jaarboek kan zich op die manier beter toespitsen op zijn functie als voorbeeldboek en internationaal promotie-instrument dan dat in het verleden het geval was. De inhoud van het boek resulteert uit een positieve selectie van voorbeeldige projecten. De selectie van projecten wordt bepaald door een redactioneel concept en niet door een wedstrijdlogica. De projecten passen alle binnen de door de redactie vooropgestelde en als pregnant ervaren thema‟s. Het VAi wilde bovendien een boek maken dat zowel voor professionelen als voor de geïnteresseerde leek aangeeft waarin precies de intrinsieke kwaliteit van de geselecteerde projecten bestaat, en wilde daarmee de vaak tot beeld verengde architectuurbesprekingen van de lifestyle-magazines of een al te academische benadering vermijden. In dat verband kwam de redactie al in een vroeg stadium tot de visie dat het interessant zou zijn om de projecten omstandig te bespreken vanuit verschillende praktijkgebonden invalshoeken. Aan verschillende auteurs werd gevraagd de projecten in de beschrijving niet alleen naar waarde te schatten in de ruimtelijke context en in het geheel van bouwvoorschriften, qua programma, concept, constructie, materiaalkeuze en bouwkundige detaillering, maar ook qua functionaliteit, budget, duurzaamheid en andere voor het project van belang geachte aspecten. De nadruk zou op die manier ook komen te liggen op het ambacht en het bouwproces, zodat een soort constructieve architectuurkritiek ontstaat. De redactie bestond uit Tom Avermaete, William Mann, Lieven De Boeck, Bruno Notteboom, Edith Wouters en Katrien Vandermarliere. Gezien het intensieve en langdurige werkproces wordt deze kleine ploeg (waaronder 3 VAi-medewerkers) als te klein en te belastend voor de VAi-werking ervaren.
Inhoud De projectinzendingen getuigden van een grote kwaliteit en diversiteit. Van bij het begin was duidelijk dat er voor het eerst een aantal grotere publieke gebouwen, gaande van kantoorgebouwen over scholen tot culturele gebouwen werd ingestuurd. In de niche van de woningbouw vielen vooral enkele vernieuwende binnenstedelijke woningtypes op die bovendien inzetbaar bleken als prototype voor toekomstige bouwopdrachten. De thema‟s van de artikels werden op basis van de projectinzendingen en van andere actuele ontwikkelingen gekozen, en als rode draden doorheen het boek geweven. Wouter Davidts, Akos Moravánszky, Tom Avermaete en William Mann schreven de artikels. Volgende auteurs leverden een bijdrage voor de projectbesprekingen: Katrien Vandermarliere, Tom Avermaete, Koen Van Synghel, Sven Sterken, Pieter T‟Jonck, Adam Caruso, Caroline Goossens, Els Vervloesem, Raf Snoeckx en Hera Van Sande. Koen Bruyneel stond in voor de grafische vormgeving en er werd geopteerd voor twee aparte edities (Nederlands en Engels). Voor het in beeld brengen van de projecten zijn drie fotografieopdrachten uitgeschreven. Een opdracht uitgevoerd door Stefan Vandermeulen betreft het project in het landschap. Het gebruik van de gebouwen werd opgenomen door Karen Borghouts en André Nullens en het architecturale detail werd gefotografeerd door Paul D‟haese. Er werd ook gebruik gemaakt van bestaande fotografie van om. Kristien Daem en Sarah Blee. Koen Bruyneel staat in voor de grafische vormgeving en er werd geopteerd voor twee aparte edities (Nederlands 3000 en Engels 1000 exemplaren).
Promotie De promotie van het jaarboek gebeurde via een persvoorstelling in het nieuwe Stadhuis van Kortrijk één van de geselecteerde projecten en een goede locatie -, via de VAi-website en elektronische nieuwsbrief, via een postkaartmailing naar VAi-geïnteresseerden, een persmailing voor binnen- en buitenland. De distributie van de twee taaledities gebeurt door Exhibitions International en via de website van het VAi. De verkoop verloopt naast de boekhandel ook via de VAi-administratie, wat een behoorlijke workload met zich meebrengt. Naar aanleiding van de verkoopsactie werd ook deze laatste editie met korting aan het publiek aangeboden. Verkoop van het boek in 2004 (inclusief exemplaren via verkoopactie jaarboeken): -
Totaal Nederlands: 1534 ex Totaal Engels: 99 ex
4.
Kinshasa – Tales of the invisible city de
Naar aanleiding van de tentoonstelling Kinshasa, the imaginary city, de Vlaamse bijdrage aan de 9 internationale architectuur biënnale van Venetië, verscheen een publicatie die integraal deel uitmaakt van de tentoonstelling. Dit boek is een etnografische en fotografische analyse van Kinshasa. Niet alleen de stad als urbanistisch gegeven komt aan bod maar ook, en vooral, de stad zoals ze leeft in de geest en in de verbeelding van haar inwoners, als een andere realiteit die verscholen ligt net onder het oppervlak van de fysieke wereld. Het rurale leeft er naast het stedelijke, het occulte naast de realiteit, het traditionele naast het moderne. Dit boek illustreert hoe de post-koloniale, stedelijke realiteit in Conga stilaan verglijdt in een onirische dimensie en zo het politieke, economische en sociale leven beïnvloedt. Maar tegelijk reikt die tweede, occulte wereld strategieën en antwoorden aan waarmee de „Kinois‟ elke dag opnieuw kunnen overleven. Kinshasa mag dan wel een metropool zijn met zes miljoen inwoners, er is amper literatuur over verschenen. Deze publicatie met haar schitterende fotografie tracht een leemte te vullen en benadert de Afrikaanse stad van vandaag uit een verrassend oogpunt. Dit boek werd uitgegeven door Ludion, met financiële steun van het VAi en het Koninklijk Museum voor Centraal Afrika, Tervuren. Dit project was mogelijk door de ondersteuning van de Minister van Cultuur. De auteurs van het boek zijn Filip De Boeck en Marie-Françoise Plissart (fotografie), de vormgeving was in handen van Gert Dooreman. De Engelstalige editie werd in 1000 exemplaren gedrukt. Op de tentoonstelling in Venetië werden 240 exemplaren verkocht.
V.
ONDERZOEK
1. Advies en uitschrijven onderzoeksopdracht: streekidentiteit Hoppeland Het VAi werkt samen met de cel Plattelandsontwikkeling van de Provincie West-Vlaanderen. Aanvankelijk was er input gevraagd omtrent advies voor communicatie, sensibilisering en opleiding voor lokale verantwoordelijken. Gaandeweg ontwikkelde de vraag zich om ook mee de diverse initiatieven in West-Vlaanderen met betrekking tot agrarische architectuur, dorpsvernieuwing en ontwikkeling, bedrijven in agrarisch gebied, …mee te begeleiden en te adviseren. Als gevolg hiervan heeft het VAi de onderzoeksopdracht Streekidentiteit Hoppeland uitgeschreven en vooral de vraag omtrent het identiteitbepalend karakter van architectuur, infrastructuur en landschap verduidelijkt. De opdracht bestaat uit twee onderdelen: enerzijds een algemene reflectie rond streekidentiteit, anderzijds de case Hoppeland. In dit laatste onderdeel worden volgende zaken onderzocht. 1. 2. 3. 4.
Wat zijn de streekkenmerken van het Hoppeland Wat is streekgebonden architectuur in het Hoppeland Welke goede initiatieven zijn er Ontwikkelen van een nieuw denkkader en voorbeelden
Het onderdeel sensibilisering, advies en opleiding maakt geen voorwerp uit van deze studie. In november 2004 werd de onderzoeksgroep Labo S van de Universiteit Gent belast met het onderzoek.
VI. MEDEWERKING AAN ACTIVITEITEN VAN DERDEN
1. Publicaties -
-
NAi-Publishers en VAi boek over Architectuur in België, 3 redactiebrainstorms met volgende deelnemers: Roeland Dudal, Katrien Vandermarliere, Veronique Patteeuw, Vincent Brunetta, Roemer Van Toorn, Dieter Lesage, Bart Biermans, Anneloes van der Leun en Saskia van Stein (KV, RD) Cultuur. Wegwijs in Vlaanderen. Hoofdstuk 6. Architectuur, Design en vormgeving. Bijdrage door Katrien Vandermarliere. Davidsfonds, Leuven Jaarboek Ruimtelijke Planning en Stedenbouw 2002-2004: lid van redactieraad (EW)
2. Workshops -
3. -
-
Deelname aan Panorama NL-V, ingericht door de Vlaams Bouwmeester (KV) Bijdrage aan workshop „Working with the Masters‟ in het kader van de Existenzmaximumweek van de architectuurstudenten van de KULeuven (EW) Deelname workshop „totaalvisie op landschapsintegratie‟ door het Innovatiesteunpunt voor landbouw en platteland (KV) Jury’s Wedstrijd Huisvesting Herbekeken, Vlaamse Huisvestingmaatschappij, mei 2004 deelname aan de jury (KV) de Jurylid eindejaarsjury 5 -jaarsstudenten Hogeschool voor Wetenschap en Kunst, Departement Architectuur Sint-Lucas Brussel (EW) jury Provinciale Architectuur, Provincie Vlaams Brabant 2004 (KV)
4. Varia -
-
Steunpuntenoverlegvergaderingen Brainstorm met Raad van bestuur omtrent taak van Raad van Bestuur en prioriteiten van het VAi in opstartfase Lid van het Selectiecomité Provinciaal Initiatief Kwaliteitsvolle Bedrijfsgebouwen in WestVlaanderen, oktober 2004 (KV) Begeleiding opmaak subsidieaanvragen voor diverse lokale actoren
VII.
DEELNAME AAN LEZINGEN, REIZEN, SYMPOSIA EN CONGRESSEN
1. Workshops – Seminaries -
Architectural Policy and the Achievement of Quality. Seminarie onder de auspiciën van het Ierse voorzitterschap van de Europese Gemeenschap. Ingericht door the Department of Heritage, Environment and Local Government in samenwerking met Office of Public Works, the Arts Council en de Royal Institute of Architects of Ireland. 16.04.2004 (KV).
2. Colloquia -
Who’s afraid of marketing, Cultuurnet Vlaanderen, december (KV, RD, SC)
3. Opleidingen -
Kwasimodo: functioneringsgesprekken en begeleiden van medewerkers (KV)
