Acrylamide in voedingsmiddelen op de Belgische markt in 2003
1
Inleiding
Acrylamide is een stof die in sommige voedingsmiddelen gevormd wordt tijdens verhittingsprocessen bij hoge temperaturen in waterarme omstandigheden vanuit natuurlijke stoffen aanwezig in deze voedingsmiddelen. Het aminozuur asparagine en reducerende suikers zouden betrokken zijn bij de vorming van acrylamide. Acrylamide is waarschijnlijk kankerverwekkend bij de mens (IARC, 1994). Slechts in 2002 werd ontdekt dat acrylamide gevormd wo rdt in voedingsmiddelen. Het is evident dat dit een nieuwe ontdekking is, geen nieuwe contaminatie. Acrylamide moet al eeuwen aanwezig zijn in voedingsmiddelen. Al snel werd duidelijk dat chips, frieten, koekjes en toast betrokken zijn. Later werd koffie toegevoegd aan de lijst van belangrijke voedingsmiddelen met acrylamide (acrylamide is wateroplosbaar). Intussen werd acrylamide ontdekt in een lange rij voedingsmiddelen. Het wordt anderzijds niet teruggevonden in rauwe voedingsmiddelen of voedingsmiddelen die gekookt werden in water, en wordt slechts heel zelden teruggevonden in voedingsmiddelen van dierlijke oosprong zoals vlees, vis of kaas, ook als die voedingsmiddelen gefrituurd of gebakken zijn. Het is niet gemakkelijk om de vorming van acrylamide te vermijden. Desalniettemin werd er een nota opgesteld met tips om het gehalte aan acrylamide te verminderen. Deze leidraad is bruikbaar voor de voedingsindustrie, groothandel, grootkeukens en restaurants en voor de consument thuis in keuken. Elke sector heeft zijn verantwoordelijkheid. Het belangrijkste is om voedingsmiddelen niet overmatig te verhitten: frieten goudgeel bakken in plaats van bruin; gebakken aardappelen, toast, brood en koekjes niet laten aanbranden, enzovoort. Hierbij moeten we anderzijds toch ook waarschuwen dat men voedingsmiddelen (zeker vlees en vis) voldoende moet verhitten om voedselvergiftingen door bacteriën te voorkomen. Ook de keuze van ingrediënten speelt een rol bij de vorming van acrylamide: honing kan in gebakken koeken de vorming van acrylamide bevorderen, en de kwaliteit van de gebruikte aardappelen is van belang voor het acrylamidegehalte in chips en frieten. De consument wordt aangeraden gevarieerd en gezond te eten. Het advies om de inname van vet te beperken (dus ook niet overdrijven met het eten van chips en frieten) is niet alleen goed voor de lijn, maar ook voor de bescherming tegen een hoge acrylamide- inname. Er bestaan momenteel geen wettelijke maximumgehaltes voor acrylamide in voedingsmiddelen, omdat de problematiek nog onvoldoende beheerst wordt. Dit rapport heeft de bedoeling bij te dragen tot het inzicht in de aspecten van acrylamide in voedingsmiddelen. Het beschrijft de overheidsmonitoring in België in 2003, en berekent hoe groot de inname door de consument is (in casu een groep tienerconsumenten uit Gent).
2
Monstername
Er werden tijdens het jaar 2003 150 monsters genomen van consumentenproducten aanwezig op de Belgische markt. Het betreft voor een groot deel Belgiche producten en in mindere mate ingevoerde producten. Sommige producten hadden een fabrikantenmerk, andere een distributiemerk of geen merk indien ze niet voorverpakt waren. De monsters zijn afkomstig uit verschillende supermarktketens, andere winkels, bakkers, grootkeukens en frituren. Ze
1
werden geno men door de controleurs en inspecteurs van het Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen. Volgens de internationale gegevens en volgens gegevens geleverd door de bedrijven, kunnen de gehaltes variëren van één partij tot een andere partij van hetzelfde product, en zelfs binnen eenzelfde partij. Om een minimale representativiteit te verzekeren werden twee verpakkingen of twee porties van eenzelfde product, van eenzelfde partij (lotnummer) genomen en gemengd voor analyse. De types te bemonsteren producten werden gekozen in functie van informatie beschikbaar op internationaal niveau omtrent acrylamide in voedingsmiddelen en volgens wat logisch is wetende dat acrylamide gevormd wordt bij hoge temperaturen in waterarme omstandigheden. koekjes babyvoeding ontbijtgranen peperkoek brood broodjes koekjes speculaas popcorn tortillachips gebakken frieten diepvriesfrieten chips van aardappelmeel chips van aardappelschijfjes koffie vloeibaar koffiepoeder chocolade chocopasta
Figuur 1. Verdeling van het aantal acrylamideanalyses in functie van de verschillende types voedingsmiddelen De monsters zijn verdeeld over de verschillende distributiekanalen en verschillende merken. De volgende categorieën van voedingsmiddelen werden ingesloten: - aardappelproducten die een verhittingsproces bij hoge temperatuur ondergingen: aardappelchips, gebakken frieten, voorgebakken diepvriesfrieten - graanproducten die een verhittingsproces bij hoge temperatuur ondergingen: ontbijtgranen, koekjes (waaronder babyvoeding), tortillachips, popcorn, brood (wit, grijs, meergranenbrood, broodjes), peperkoek, speculaas - andere voedingsmiddelen die een verhittingsproces bij hoge temperatuur ondergingen: koffie, chocolade en chocopasta
3
Analyses van het acrylamidegehalte in de voedingsmiddelen
De analyses van het acrylamidegehalte in de voedingsmiddelen werden uitgevoerd in het Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid in Brussel van januari tot december 2003. De
2
monsters werden gehomogeniseerd door vermaling en bewaard bij –18°C tot op het moment van analyse. Acrylamide werd geëxtraheerd uit het voedingsmiddel in waterig milieu in de aanwezigheid van een interne gedeutereerde standaard. Na opzuivering van het extract op een vaste fase, werd de analyse uitgevoerd met HPLC-MS/MS. De bepalingslimiet was 20 µg/kg. De kwaliteit van de analyse werd enerzijds gegarandeerd door interne validatie van de methode en anderzijds door deelname aan meerdere internationale ringtesten georganiseerd door de EU (JRC Geel) en door FAPAS (CSL-UK).
4
Resultaten
Ter herinnering: momenteel bestaat er geen nationale of Europese wetgeving die maximumgehaltes voor acrylamide vastlegt, maar op Europees niveau is wel een fase van gegevensverzameling bezig (database bij JRC). Voor de grafieken en berekening van statistische waarden, werden de weinige waarden die beneden de bepalingslimiet van 20 µg/kg lagen, gelijkgesteld aan 10 µg/kg. Bij de interpretatie van de analyseresultaten dient men voor sommige voedselgroepen rekening te houden met het beperkte aantal monsters.
Acrylamidegehalte in ppb
Acrylamidegegevens 2003 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0
Gemiddelde Minima Maxima
koffiepoeder
koffie vloeibaar
chips van aardappelschijfjes
chips van aardappelmeel
diepvriesfrieten
gebakken frieten
tortillachips
popcorn
speculaas
koekjes
broodjes
brood
peperkoek
ontbijtgranen
koekjes babyvoeding
Gemiddelde, minima en maxima voor de verschillende voedselgroepen (controleprogramma FAVV 2003)
Grafiek 2 Gemiddelden, minima en maxima in acrylamide voor verschillende types voedingsmiddelen (monsternameprogramma FAVV 2003) Zoals getoond in tabel 1 en grafiek 2, zijn er grote fluctuaties tussen acrylamidegehaltes binnen eenzelfde voedingsmiddelengroep. Er werden vooral grote verschillen genoteerd binnen de groep peperkoek, koffiepoeder, koekjes en chips. Dezelfde voedselgroepen hebben de hoogste maximale waarden en medianen.
3
Producten op basis van maïs zoals popcorn en tortillachips lijken minder vatbaar voor acrylamidevorming. De gehaltes aan asparagine (factor bij de acrylamidevorming) zouden lager zijn. De waarden in tabel 1 moeten uiteraard gerelativeerd worden in functie van het aantal monsters.
405 186 745 5 10 575 215 33 102 163 9 336 437 53 449 3 33
324 135 1403 30,5 31 143 204 160 189 254 10 1053 586 61 202 ,5 108 88
maximum
mediaan
5 20 5 6 4 6 5 5 2 33 16 3 24 3 8 3 2
gemiddelde
standaarddeviatie
Koekjes babyvoeding Ontbijtgranen Peperkoek Brood Broodjes Koekjes Speculaas Popcorn Tortillachips Gebakken frieten Diepvriesfrieten Chips van aardappelmeel Chips van aardappelschijfjes Koffie vloeibaar Koffiepoeder Chocolade Chocopasta
minimum
voedingsmiddelengroep
N
Tabel 1. Aantal monsters, standaarddeviatie, mediaan, minima, gemiddelde en maxima (in µg/kg) per type voedingsmiddel (monsternameprogramma FAVV 2003)
225 37 108 27 29 20 160 129 117 56 <20 821 38 <20 96 104 65
512 205 988 34 36 355 321 163 189 276 18 1119 605 62 491 107 89
1217 623 1697 42 51 1514 677 216 261 729 50 1484 1612 116 1291 109 112
4.1. Ontbijtgranen Wat betreft de ontbijtgranen handelt het om ingevoerde producten omdat deze producten niet in ons land geproduceerd worden. 4.2. Chips De voedingsmiddelen op basis van maïs (tortillachips) lijken minder vatbaar voor acrylamidevorming dan de producten op basis van aardappelen. Aardappelchips kan gemaakt zijn op basis van aardappelschijfjes of van meel. In het laatste geva l is de specifieke oppervlakte groter en dit verhoogt de acrylamidevorming. Er werden dan ook hogere waarden gevonden voor een dergelijk type chips (1484 en 1053 µg/kg). De acrylamidegehaltes zijn trouwens ook hoog voor chips op basis van aardappelschijfjes: 4 van de 17 monsters hadden een gehalte hoger dan 1000 µg/kg.
4
Acrylamidegehalte in ppb
Chips van aardappelschijfjes 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 31 30 29 28 27 26 25 24 23 22 21 20 19 18 17 16 15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 monsters 2002 (1-7) en 2003 (8-31)
Grafiek 3 Acrylamidegehaltes in individuele monsters chips van aardappelschijfes (monsternameprogramma FAVV 2002-2003) 4.3. Frieten De gevonden acrylamidegehaltes in frieten zijn relatief goed in vergelijking met gegevens uit het buitenland met uitzondering van een uitschieter met 729 µg/kg. Het is moeilijk om een uitspraak te doen over het effect van de nieuwe oogst van aardappelen in 2003, omdat we niet genoeg precieze gegevens hebben (gebruikt uitgangsmateriaal) en we moeilijk een algemene tendens kunnen waarnemen in de cijfers. De seizoensvariaties zijn niet duidelijk naar voor gekomen hoewel men zou kunnen denken dat een lange bewaring (einde van het seizoen) zou resulteren in hogere waarden (zie grafiek 4).
Acrylamidegehalte in ppb
Gebakken frieten 800 700 600 500 400 300 200 100 0 oktober oktober oktober oktober oktober oktober september september september juli juli juli juli juli juli juli juli juli juli mei mei mei mei mei maart maart maart maart maart april april april april
Grafiek 4 Acrylamidegehaltes in afgebakken frieten (monsternameprogramma FAVV 2003)
5
De gevonden waarden voor diepvriesfrieten zijn laag en soms beneden de bepalingslimiet. In 2002 werd er nochtans in één monster nog een waarde van 279 µg/kg gevonden. Het zou interessant zijn te meten wat het verband is tussen de acrylamidegehaltes in voorgebakken diepvriesfrieten en dan in het uiteindelijke product na het afbakken van de frieten. 4.4. Koekjes en peperkoek De gevonden waarden voor peperkoek en voor koekjes babyvoeding zijn zorgwekkend: drie van de vijf monsters peperkoek hebben zeer hoge waarden (1403, 1477, 1697 µg/kg); de koekjes babyvoeding hebben hogere waarden dan het ge middelde voor andere koekjes. De fijne structuur zou de gehaltes kunnen beïnvloeden (grotere oppervlakte). Deze voedingsmiddelengroep vraagt speciale aandacht gelet op het feit dat ze vaak geconsumeerd worden door kinderen, een kwetsbare bevolkingsgroep. Voor de andere koekjes zijn de resultaten zeer variabel net zoals er een grote variatie is in soorten koekjes. Een uitschieter met een gehalte van 1514 µg/kg werd gevonden. Hoewel speculaas een donkergekleurd koekje is, werden geen speciale contaminaties gevonden.
Acrylamidegehalte in ppb
Peperkoek, speculaas en andere koekjes 2000 1500 1000 500 0 1
2
3
4
5
6
7
8
9
10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21
individuele monsters 2003 (1-5 peperkoek, 6-10 speculaas, 11-15 koekjes , 16-21 koekjes babyvoeding)
4.5. Brood Ook al is de aanwezigheid van acrylamide te verwachten in brood en broodjes, de gevonden waarden zijn laag met een gemiddelde waarde van 34 µg/kg. Ook in het buitenland werd gevonden dat brood acrylamide bevat maar normalerwijze met een gehalte beneden de 100 µg/kg. 4.6. Koffie In het geval van koffie, werden lage waarden van acrylamide gevonden in gezette, vloeibare koffie (gemiddeld 61 µg/kg) in vergelijking met gebrande koffie (poeder) waarin hogere waarden gevonden werden (gemiddeld 491 µg/kg) met een maximum van 1291 µg/kg. Het is duidelijk dat er een verdunningsfactor is door de toevoeging van water tijdens het bereiden van koffie. Door de wateroplosbaarheid van acrylamide gaat deze contaminant wel degelijk over van het koffiepoeder naar de vloeibare koffie. Wanneer men de concentratie in de gezette koffie zou berekenen vanuit het koffiepoeder, veronderstellende dat 1 liter koffie gemaakt wordt met 40 g koffiepoeder, en dat alle 6
acrylamide oplost, dan komt men tot veel lagere gehaltes dan wat feitelijk gevonden werd in de stalen gezette koffie. De factor gevonden tussen de waarde in het poeder en de waarde in de vloeistof was ook niet consistent voor de verschillende stalen. Meer onderzoek lijkt nodig op dit terrein. 4.7. Chocolade en chocopasta Vrij lage waarden acrylamide werden gevonden in chocolade en chocopasta, in vergelijking met de andere bestudeerde voedselgroepen. 4.8. Conslusies controleresultaten De uitgevoerde analyses bevestigen voor een groot deel de resultaten bekomen in andere landen. Hier gaat het evenwel om gegevens betreffende producten aanwezig op de Belgische markt, wat toch belangrijk is voor de consumenten in ons land. Vele gegevens hebben bovendien betrekking op producten die in België werden gefabriceerd. Dit aspect is belangrijk in het perspectief van een samenwerking tussen de overheid en de Belgische fabrikanten, teneinde de acrylamidegehaltes te doen dalen.
5
Innameschatting
Voor een innameschatting door Belgische consumenten wordt gebruik gemaakt van een voedselconsumptiepeiling die in 1997 uitgevoerd werd bij 341 Gentse tieners (129 jongens en 212 meisjes) van 13-18 jaar, die ieder van 7 dagen hun consumptie noteerden. Het gemiddelde lichaamsgewicht was 60 kg. Dit is de meest geschikte voedselconsumptiepeiling waarover we momenteel beschikken. Een nationale voedselconsumptiepeiling die betrekking heeft op de algemene bevolking is lopende. De conclusies van de innameschatting zijn beperkt door de beperkingen in regio en in leeftijden bij de Gentse tienerstudie. Tabel 2. Ruwe innameschatting van acrylamide door tieners (consumptiepeiling Gent 1997; acrylamidegehaltes 2003)
voedselgroep chips (aardappelchips + tortillachips) frieten ontbijtgranen brood broodjes peperkoek speculaas andere koekjes popcorn chocolade chocopasta koffie (drank)
consumptie aantal acrylamide gemiddeld inname percentage mon- gemiddeld (populatie) in gemiddeld van totale g/dag sters in µg/kg in µg/dag inname
30 33 20 6 4 5 5 6 5 3 2 3
629 276 205 31 39 988 321 355 163 107 89 62
5,93 39,88 9,17 119,3 44,31 0,88 1,49 20,27 0,14 9,73 7,64 44,9
3,7 11,0 1,9 3,7 1,7 0,9 0,5 7,2 0,0 1,0 0,7 2,8
Totaal
35,2
7
10,6 31,3 5,3 10,5 4,9 2,5 1,4 20,5 0,1 3,0 1,9 8,0 100,0
consumptie 95 percentiel inname 95 (populatie) in percentiel g/dag in µg/dag
25,71 111,96 41,29 243,82 103,5 3,57 9,9 58,16 0 36,81 28,36 235,71
16,2 30,9 8,5 7,6 4,0 3,5 3,2 20,6 0,0 3,9 2,5 14,6
Enerzijds werd de gemiddelde consumptie in rekening gebracht en gecombineerd met gemiddelde contaminatiecijfers. Dit geeft de beste schatting voor de totale gemiddelde inname. Het laat toe de relatieve bijdrage van verschillende voedselgroepen tot de totale inname te evalueren. Anderzijds werd gekeken naar de 95 percentiel van consumptie, per voedselgroep. Dit geeft een idee hoe hoog de inname te wijten aan een voedselgroep kan oplopen voor sommige consumenten. Men mag de cijfers niet optellen tot een totale inname, daar een consument die veel frieten eet, niet dezelfde zal zijn als degene die veel koffie drinkt, enzovoort. Men kan niet voor alles een 95-percentielconsument zijn. De geschatte inname door de Gentse tiener op basis van de contaminatiegegevens van 2003 is meer nauwkeurig dan de schatting op basis van de gegevens van 2002, omdat er meer monsters genomen werden en de analytische bepalingslimiet een stuk lager lag. Dit laatste was vooral belangrijk voor de innameschatting via brood en broodjes, die nu lager ligt. Het werd nu ook mogelijk koffie mee te rekenen. Koffie is voor koffiedrinkers duidelijk een relevante innamebron van acrylamide. De totale innameschatting voor de gemiddelde Gentse tiener is 35 µg acrylamide per dag, of 0,6 µg acrylamide per kg lichaamsgewicht per dag. De geschatte waarde ligt hoger dan vorig jaar, hoewel sommige voedselgroepen zoals brood lager ingeschat werden. Dit komt omdat er meer voedelgroepen waaronder koffie werden meegeteld, en omdat het gemiddelde contaminatieniveau voor sommige voedselgroepen vorig jaar wellicht onderschat was. Zo zijn er nu meer gegevens over frieten en blijkt het gemiddelde acrylamidegehalte hoger te liggen dan wat vorig jaar ingeschat werd op basis van een beperkt aantal monsters. Het gemiddelde contaminatieniveau van frieten ligt nu dichter bij de internationale gegevens. De berekening van de bijdrage van koffie aan de totale inname lijkt het meest onzeker wegens de grote variatie. Hoewel peperkoek gemiddeld de meest gecontamineerde voedselgroep is, is het effect op de totale inname beperkt door het lage consumptiecijfer. Het is waarschijnlijk dat de totale inname nog een beetje onderschat is, omdat er nog andere voedselgroepen zijn met acrylamide die nog niet meegeteld zijn, zoals toast en gebakken aardappelen. Het is wel duidelijk dat de voornaamste innamebronne n (bijdrage tot totale inname voor gemiddelde consument > 5%) frieten, koekjes, chips, brood, koffie en ontbijtgranen zijn. Vooral voor volgende voedselgroepen is de 95 percentielinname relevant groter dan de gemiddelde inname (meer dan factor 2,5 verschil en inname groter dan 3,5 µg/dag wat overeenkomt met wat 10% is voor de gemiddelde consument): koffie, chips, ontbijtgranen, chocolade, koekjes allerhande en frieten.
8
6
Conclusie
Het Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid heeft in 2003 nog noemenswaardige vooruitgang geboekt in de analyse van acrylamide in voedingsmiddelen: verlaging van de bepalingslimiet, validatie van de methode en versterking van de kwaliteitscontrole. Het Voedselagentschap heeft een gegevensbank verzameld die interessant is om de inname door de consument te kunnen schatten en zal de controle van voedingsmiddelen met hoge acrylamidegehaltes verderzetten. Dit is het geval voor peperkoek, aardappelchips, gebakken frieten en koekjes babyvoeding. Deze laatste groep voedingsmiddelen zal in het bijzonder worden gecontroleerd omdat het gaat om de meest kwetsbare bevolkingsgroep. Er zijn al contacten gelegd met de fabrikanten van voedingsmiddelen met hoge gehaltes aan acrylamide om de maatregelen te kennen die genomen werden in het productieproces om de acrylamidegehaltes te verlagen. De schatting voor de totale gemiddelde inname komt uit op 35 µg per dag of 0,6 µg per kg lichaamsgewicht per dag. Het is duidelijk dat de voornaamste innamebronnen frieten, koekjes, chips, brood, koffie en ontbijtgranen zijn. De aanbevelingen vermeld in de inleiding, blijven van toepassing. De speurtocht naar oplossingen blijft verdergaan. Daarvoor fincanciert de FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu een onderzoeksproject en worden de bedrijven opgeroepen uit te zoeken hoe ze het acrylamidegehalte in hun producten kunnen verlagen. Ook op internationaal niveau gaan de discussies verder over mogelijke reductiestrategieën. Dit rapport is opgesteld in samenwerking tussen de Federale Overheidsdienst Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu, het Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen, het Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid-Louis Pasteur en dankzij de gegevens van de voedselconsumptiepeiling uitgevoerd door de Universiteit Gent.
9
Bijlage Individuele gegevens acrylamide monsternameprogramma 2003 Product Chips van aardappelschijfjes Chips van aardappelschijfjes Chips van aardappelschijfjes Chips van aardappelschijfjes Chips van aardappelschijfjes Chips van aardappelschijfjes Chips van aardappelschijfjes Chips van aardappelschijfjes Chips van aardappelschijfjes Chips van aardappelschijfjes Chips van aardappelschijfjes Chips van aardappelschijfjes Chips van aardappelschijfjes Chips van aardappelschijfjes Chips van aardappelschijfjes Chips van aardappelschijfjes Chips van aardappelschijfjes Chips van aardappelschijfjes Chips van aardappelschijfjes Chips van aardappelschijfjes Chips van aardappelschijfjes Chips van aardappelschijfjes Chips van aardappelschijfjes Chips van aardappelschijfjes Chips van aardappelmeel Chips van aardappelmeel Chips van aardappelmeel Tortillachips Tortillachips Ontbijtgranen Ontbijtgranen Ontbijtgranen Ontbijtgranen Ontbijtgranen Ontbijtgranen Ontbijtgranen Ontbijtgranen Ontbijtgranen Ontbijtgranen Ontbijtgranen Ontbijtgranen Ontbijtgranen Ontbijtgranen Ontbijtgranen Ontbijtgranen
Acrylamide µg/kg 994 676 789 879 137 497 895 38 1612 717 73 485 1038 115 1420 72 965 237 801 864 435 244 288 245 1053 821 1484 261 117 413 623 37 197 45 52 130 178 46 441 53 95 469 66 94 525
10
Product Ontbijtgranen Ontbijtgranen Ontbijtgranen Ontbijtgranen Peperkoek Peperkoek Peperkoek Peperkoek Peperkoek Speculaas Speculaas Speculaas Speculaas Speculaas Koekjes babyvoeding Koekjes babyvoeding Koekjes babyvoeding Koekjes babyvoeding Koekjes babyvoeding Brood Brood Brood Brood Brood Brood Broodjes Broodjes Broodjes Broodjes Koekjes Koekjes Koekjes Koekjes Koekjes Koekjes Popcorn Popcorn Popcorn Popcorn Popcorn Chocopasta Chocopasta Chocolade Chocolade Chocolade
Acrylamide µg/kg 286 67 140 147 1403 1697 1477 257 108 160 204 370 677 195 324 1217 314 225 478 30 29 36 31 30 27 42 51 34 29 20 151 135 1514 33 277 146 129 216 160 165 112 65 104 109 108
11
Product Gebakken frieten Gebakken frieten Gebakken frieten Gebakken frieten Gebakken frieten Gebakken frieten Gebakken frieten Gebakken frieten Gebakken frieten Gebakken frieten Gebakken frieten Gebakken frieten Gebakken frieten Gebakken frieten Gebakken frieten Gebakken frieten Gebakken frieten Gebakken frieten Gebakken frieten Gebakken frieten Gebakken frieten Gebakken frieten Gebakken frieten Gebakken frieten Gebakken frieten Gebakken frieten Gebakken frieten Gebakken frieten Gebakken frieten Gebakken frieten Gebakken frieten Gebakken frieten Gebakken frieten Diepvriesfrieten Diepvriesfrieten Diepvriesfrieten Diepvriesfrieten Diepvriesfrieten Diepvriesfrieten Diepvriesfrieten Diepvriesfrieten Diepvriesfrieten Diepvriesfrieten Diepvriesfrieten Diepvriesfrieten Diepvriesfrieten Diepvriesfrieten Diepvriesfrieten Diepvriesfrieten
Acrylamide µg/kg 241 420 512 56 299 107 63 553 311 175 464 463 133 297 431 240 252 267 729 140 219 265 98 520 68 153 258 313 246 356 110 98 254 26 50 <20 27 <20 <20 34 <20 <20 28 <20 <20 <20 0 0 31
12
Product Koffiepoeder Koffiepoeder Koffiepoeder Koffiepoeder Koffiepoeder Koffiepoeder Koffie vloeibaar Koffiepoeder Koffie vloeibaar Koffiepoeder Koffie vloeibaar
Acrylamide µg/kg 915 1291 1019 96 105 114 <20 98 61 291 116
13
