ACADEMIE
Nr 56 - jaargang 25 Feb 2014 - mei 2014
BERICHTEN
Feestjaar 2013: een terugblik ...
Voorstelling van de nieuwe leden KVAB
In tegenstelling tot de teksten in de vorige Academieberichten, worden nu gebeurtenissen beschreven die reeds hebben plaatsgehad namelijk ons feestjaar. Voor dit feestjaar werden een reeks initiatieven genomen om onze Academie meer uitstraling te geven en om haar aanwezigheid in de hoofdstad van Vlaanderen, België en Europa te verstevigen. Wegens plaatsgebrek, moeten wij ons hier beperken tot enkele hoogtepunten, met centraal de feestviering van 22 oktober 2013. Alhoewel die feestviering beschouwd kan worden als een apotheose, willen wij hier toch kort een paar andere activiteiten vermelden rond het 75 jaar jong zijn van de Academie: het concert in november waarbij een nieuw uitgewerkt muziekstuk van enkele toondichters, leden van de Academie, door het Spiegel String Quartet gespeeld werd. In de rij van activiteiten werden bepaalde kunstvormen verwaarloosd; bijvoorbeeld grafische kunsten, ballet, enz. maar het mogelijke aanbod vanuit de Klasse van de Kunsten is zo groot dat wij wellicht in staat waren meerdere vieringen te organiseren, of reeds de volgende te plannen. Ongetwijfeld was de aanwezigheid van Zijne Majesteit de Koning op de academische zitting de blikvanger bij uitstek. Zijn intrede in de Troonzaal, samen met de hymne van de Academie (uit het oeuvre van confrater Laporte), gaf aan de hele viering een “decorum” dat op geen andere wijze bereikt had kunnen worden. Een van beide boeken die aan Zijne Majesteit de Koning werden geschonken bevat 50 vragen over wetenschap en kunst: wetenschappers en kunstenaars van de Academie proberen in een zeer begrijpelijke taal de vragen te beantwoorden vanuit hun expertise en kennis. Ter afsluiting en bekroning van de geleverde inspanningen om kunsten en wetenschappen te laten bloeien, een citaat van erevoorzitter Frans Boenders: “de KVAB: ’s lands nobelste Beschermdame van kennis en kunst!”
Uitreiking Gouden Penning aan Jacques Rogge
2
6
Uitgelicht Jeugdwerkloosheid Jan Eeckhout
11 Nieuwe publicatie Standpunten: “Dreigende Metaalschaarste: geen fictie”
Academie-Berichten verschijnt driemaal per jaar. Koninklijke Vlaamse Academie van België voor Wetenschappen en Kunsten, Paleis der Academiën - Hertogsstraat 1 - 1000 Brussel - Tel. 02 550 23 23 - Fax 02 550 23 25 - e-mail:
[email protected] www.kvab.be - redactie: Thomas Vandenberghe - vormgeving: Charlotte Dua - ISSN 0778-1008 - V.U. G. van Outryve d’Ydewalle.
15
Nieuwe leden KVAB Nieuwe leden Klasse Natuurwetenschappen Annie Cuyt Annie Cuyt is internationaal bekend voor haar onderzoek in de niet-lineaire numerieke benade benaderingsleer (computationele wiskunde). Eerder theoretisch werk werd in een later stadium toege toegepast op computeraritmetiek, netwerkproblemen, biomedische signaalverwerking, enz. Zij is gewoon hoogleraar aan het Departement Wiskunde en Informatica van de Universiteit Antwer pen en was tevens Research fellow van de Alexander von Humboldt stichting aan de Universität Bonn. Gerda Neyens Gerda Neyens studeerde af in de fysica aan de KU Leuven en behaalde in 1993 haar doctoraat, met specialisatie experimentele kernfysica. Na haar doctoraat startte ze haar eigen onderzoeksgroep, waarin de studie van de structuur van exotische atoomkernen centraal staat. Ze is gewoon hoogle hoogleraar aan de KU Leuven. Gerda Neyens heeft zich gespecialiseerd in het opmeten van radioactieve kernen die slechts in zeer kleine hoeveelheden en zeer kortlevend geproduceerd worden. Nicole van Lipzig Nicole van Lipzig leidt de onderzoeksgroep Regio Regionale Klimaatsstudies van het Departement Aard -en Omgevingswetenschappen aan de KU Leuven. De groep maakt gebruik van geavanceerde regionale klimaatmodellen om het effect van veranderingen in landgebruik op het klimaat te bestuderen. Na studies fysica aan de TU Eindhoven en een doctoraat aan de Universiteit Utrecht en projecten aan diverse Europese instellingen, is ze sinds 2005 hoogleraar aan de KU Leuven. Veronique Van Speybroeck Veronique Van Speybroeck is sinds 2012 hoofd van het Centrum voor Moleculaire Modellering aan de UGent. Na haar doctoraat in 2001 werd ze in 2007 onderzoeksprofessor. Haar onderzoek situeert zich op het grensvlak van de organische chemie, katalyse en computationeel materiaalonderzoek. Het huidig onderzoek is voornamelijk geconcen geconcentreerd op de kinetiek van katalytische reacties in nanoporeuze materialen. Ze verwierf in 2010 een prestigieuze ERC Starting Grant.
vlnr.: Annie Cuyt, Gerda Neyens, Irina Veretennicoff en Veronique Van Speybroeck.
Nieuwe leden Klasse Menswetenschappen Kristin Davidse Kristin Davidse studeerde Godsdienstwetenschappen en Germaanse Filologie aan de KU Leuven, en is benoemd aan het departement Taalkunde (vakgroep Engels). Haar onderzoeksinteresse is momenteel de grammaticalisatie- en (inter)subjectificatieprocessen in de Engelse nominale groep. Binnen deze twee domeinen formuleerde ze samen met collega-onderzoekers meerdere vernieuwende onderzoeksvragen voor mandaten en projecten. Gita Deneckere Gita Deneckere is als hoogleraar verbonden aan de UGent. In haar onderzoek concentreert ze zich op de negentiende- en twintigste-eeuwse sociale geschiedenis. Zij plaatst hierbij sociale verandering centraal en betrekt geschiedenis op de heden-daagse maatschappij. Dit onderzoek overstijgt dan ook geschiedenis in de strikte zin. Ze verbindt economie, politiek en cultuur, in een streven naar een globaal beeld waarvan de resultaten worden vertaald naar de maatschappij in verschillende vormen van dienstverlening. Bea Maes Bea Maes is gewoon hoogleraar aan de Onder-zoekseenheid gezins- en orthopedagogiek van de KU Leuven. In haar onderzoek en onderwijs richt ze zich tot het domein van opvoeding, onderwijs en zorg voor personen met een handicap, in het bijzonder, de kwaliteit van zorg voor mensen met verstandelijke beperkingen die grote ondersteuning nodig hebben. Omwille van deze onderzoekskennis maakt ze als expert ook deel uit van tal van maat-schappelijke adviesraden. Caroline Pauwels Caroline Pauwels is gewoon hoogleraar aan de Vrije Universiteit Brussel. Ze doceert mediabeleid en media-economie, en leidt het departement iMinds. Binnen deze onderzoeksgroep verricht ze zowel fundamenteel als toegepast onderzoek naar de impact van informatie- en communicatietechnolo-gieën, vanuit beleids-, gebruikers- en economisch perspectief. Caroline Pauwels zetelt in verschillende beheerraden in de media en is regeringscommissaris bij de VRT. Ann Verhetsel Ann Verhetsel is gewoon hoogleraar economische geografie en ruimtelijke economie aan de Universi-teit Antwerpen. Ze is departementshoofd en woordvoerder van het departement Transport- en Ruimtelijke Economie en onderwijst economische geografie, ruimtelijke economie, sociale geografie, historische stadsgeografie, vastgoed en locatie, en urban management in Europa. In haar onderzoek ligt de focus op de stedelijke economie en mobili-teit, en op vastgoed.
vlnr.: Kristin Davidse, Gita Deneckere, Bea Maes, Victor Benjamin, Hubert Bocken, Caroline Pauwels en Ann Verhetsel.
Nieuwe leden Klasse Kunsten
Nieuwe leden Klasse Technische Wetenschappen
Barbara Baert Barbara Baert studeerde Kunstgeschiedenis en Filosofie aan de KU Leuven en Kunstgeschiedenis aan de Università degli Studie te Siena in Italië. Zij is als hoogleraar verbonden aan de onderzoekseenheid Kunstwetenschappen van de KU Leuven. Haar onderzoek situeert zich binnen de problema problematiek van sacrale topografie, de reliekencultus, het statuut van het beeld tijdens de Middeleeuwen, de relatie tussen beeldcultuur en het sensorium, gender in de middeleeuwse iconografie en de historiografie van de iconologische methode.
Christine Buelens Christine Buelens behaalde in 1984 het doctoraat in de toegepaste wetenschappen aan de KU Leuven. Nadien werkte ze als postdoctoraal onderzoeker in industriële onderzoeksprojecten i.s.m. o.a. Siemens, OCAS en Metallo-Chimique. Sinds 1997 staat ze aan de leiding van METALogic, een spin-off van het departement Materiaalkunde (KU Leuven), eerst als directeur, daarna als afgevaardigd bestuurder. METALogic is gespecialiseerd in het onderzoeken, het monitoren en het beheersen van corrosiefenomenen en werkt hoofdzakelijk voor de procesindustrie.
Fien Troch Fien Troch studeerde Film aan de Hogeschool Sint Lukas te Brussel, waar ze ook momenteel doceert. Zij is een meermaals genomineerd en gelauwerd cineaste. Ze schreef en regisseerde een aantal kortfilms die de aandacht trokken en tevens enkele langspeelfilms o.m. ‘Een ander zijn geluk’, ‘Unspoken’ en ‘Kid’ die internationaal furore maken. Annelies Van Parys Annelies Van Parys studeerde Compositie aan het Koninklijk Conservatorium te Gent. Zij doceert vormanalyse en orkestratie aan het Koninklijk Conservatorium Brussel, piano aan het Stedelijk Conservatorium te Brugge. In haar composities gebruikt zij de moderne technologische ontwikke ontwikkelingen van de laatste decennia en slaagt zij erin technologie en wetenschap naadloos te laten overgaan in kunst. Ze wordt uitgevoerd door zowat alle Belgische topensembles, evenals de meeste orkesten. Vera Vermeersch Vera Vermeersch studeerde Kunstgeschiedenis aan de Universiteit Gent. Daarna volgde ze een opleiding hand- en kunstweven aan het Henri Story-Instituut in Gent en restauratie van wandtapijten aan het Koninklijk Instituut voor het Kunst Kunstpatrimonium in Brussel. Zij is zelfstandig restauratrice en ontwerpster van handtufttapijten. Daarbij interpreteert en vertaalt ze kunstwerken van de meest vooraanstaande Belgische kunstenaars naar unieke wand- en vloertapijten. Ze is één van de voortrekkers van de hedendaagse Arts-en Craftsbeweging in België.
vlnr.: Vera Vermeersch, Michel Buylen en Barbara Baert.
Annick Hubin Annick Hubin is burgerlijk scheikundig ingenieur en burgerlijk metaalkundig ingenieur (VUB), en behaalde in 1989 het doctoraat in de toegepaste wetenschappen. Ze is hoofd van de onderzoeksgroep SURF ‘Electrochemical and Surface Engineering’, aan de faculteit Ingenieurswetenschappen van de VUB, waarvan ze sinds 2012 decaan is. Haar onderzoek richt zich op toepassingsdomeinen zoals corrosie, elektrokatalyse, batterijen en brandstofcellen, sensoren en nanomaterialen. Het accent ligt op de in-situ karakterisering van het gedrag van de vaste stof-vloeistof interface.
Nieuw buitenlands lid Klasse Menswetenschappen
Benjamin Victor Benjamin Victor is een klassiek filoloog, verbonden aan de Université de Montréal. In zijn onderzoek gaat hij in op stijl, taal en metriek van de klassieke Latijnse poëzie en van Latijnse zinswendingen en woordspelingen. Daarnaast werkt hij ook als mediëvist, voornamelijk op het gebied van de handschriftenkunde, de paleografie en de bibliotheekgeschiedenis. Zijn lidmaatschap van het exclusieve Comité International de Paléographie Latine, maakt hem tot één van de meest vooraanstaande Latijnse paleografen ter wereld.
vlnr.: Jacques Willems en Annick Hubin.
Laureaten Laureatenvan vande deAcademie Academie Klasse KlasseNatuurwetenschappen Natuurwetenschappen
Klasse KlasseKunsten Kunsten
Peter PeterBienstman Bienstman Na Nazijn zijndoctoraat doctoraat(2001) (2001)en eneen eenpostdoc postdocaan aanMIT, MIT, keerde keerde Peter Peter Bienstman Bienstman inin 2002 2002 terug terug naar naar de de onderzoeksgroep onderzoeksgroepfotonica fotonicavan vanUGent. UGent.Hij Hijisissinds sinds onderzoeksonderzoeks2006 2006hoofddocent hoofddocentmet methoofdzakelijk hoofdzakelijkonderzoeks onderzoeks opdracht opdracht (BOF-ZAP). (BOF-ZAP). Hij Hij isis actief actief inin verschillende verschillende domeinen domeinenvan vande denanofotonica nanofotonicaen enzijn zijnonderzoek onderzoekisis simulatiesimulatieerg ergmultidisciplinair, multidisciplinair,gaande gaandevan vannieuwe nieuwesimulatie simulatie technieken, technieken, tot tot het het gebruik gebruik van van nanofotonische nanofotonische chips chipsals alsbiosensoren biosensorenen enhet hetinzetten inzettenvan vandeze dezechips chips netwernetwerals alshardware-implementatie hardware-implementatievan vanneurale neuralenetwer netwer ken. ken.Deze Dezelaatste laatsteonderzoekslijn onderzoekslijnwordt wordtondersteund ondersteund door doorde deEuropean EuropeanResearch ResearchCouncil Council(ERC) (ERC)met meteen een Starting StartingGrant. Grant.Hij Hijisisauteur auteurofofco-auteur co-auteurvan vanmeer meer dan dan110 110papers papersinininternationale internationaletijdschriften. tijdschriften.
Karel KarelVanhaesebrouck Vanhaesebrouck Karel Karel Vanhaesebrouck Vanhaesebrouck isis docent docent theatertheater- en en cultuurgeschiedenis cultuurgeschiedenis aan aan het het RITS, RITS, waar waar hijhij als als opleidingshoofd opleidingshoofd de de artistieke artistieke en en pedagogische pedagogische eindverantwoordelijkheid eindverantwoordelijkheiddraagt draagtover overde detheatertheateropleidingen. opleidingen.Aan Aande deULB ULBbekleedt bekleedthijhijde deleerstoel leerstoel theaterstudies, theaterstudies,daarnaast daarnaastisishijhijdeeltijds deeltijdsprofessor professor aan aande deVUB. VUB.Vanhaesebrouck Vanhaesebrouckdoctoreerde doctoreerdeaan aande de Université Université de de Paris Paris X.X. Sindsdien Sindsdien koppelt koppelt hijhij zijn zijn uitgesproken uitgesprokeninteresse interessevoor voorhedendaagse hedendaagseartistieke artistieke praktijken praktijken aan aan een een consequente consequente onderzoeksbeonderzoeksbelangstelling langstelling voor voor vroegmoderne vroegmoderne vormen vormen van van theatraliteit. theatraliteit.Daarnaast Daarnaastinvesteert investeertVanhaesebrouck Vanhaesebrouck consequent consequenttijd tijden enenergie energieininhet hetpublieke publiekedebat debat omtrent omtrentkunst kunsten encultuur. cultuur.
Klasse KlasseMenswetenschappen Menswetenschappen
Klasse KlasseTechnische TechnischeWetenschappen Wetenschappen
Steven StevenVanderputten Vanderputten Het Hetonderzoek onderzoekvan vanSteven StevenVanderputten Vanderputtenricht richtzich zich op opde destudie studievan vande decultuur cultuuren ensociale socialeinbedding inbedding kloosterlinkloosterlinvan van religieuze religieuze groepen, groepen, inzonderheid inzonderheid kloosterlin kloosterlin gen, gen, inin de de Westerse Westerse samenleving samenleving van van de de volle volle middeleeuwen middeleeuwen(ca. (ca.900-1200). 900-1200).Zijn Zijninterdisciplinaire interdisciplinaire internatiinternatien envernieuwende vernieuwendevraagstellingen vraagstellingenvonden vondeninternati internati onaal onaalweerklank. weerklank.Hij Hijwerd werdinin2012 2012bevorderd bevorderdtot tot hoogleraar hoogleraaraan aande deVakgroep VakgroepGeschiedenis Geschiedenisvan vande de UGent. UGent. Behalve Behalve verschillende verschillende fellowships fellowships (Cambridge, (Cambridge,IAS IASPrinceton, Princeton,FOVOG FOVOGEichstätt, Eichstätt,NIAS NIAS Wassenaar, Wassenaar,VLAC VLACBrussel Brusselen enIAS IASBloomington) Bloomington)en en gefinancierde gefinancierdeonderzoeksprojecten onderzoeksprojectengenoot genoothijhijook ook erkenning erkenning inin de de vorm vorm van van de de Wilhelm Wilhelm Friedrich Friedrich Bessel-Forschungpreis Bessel-Forschungpreis van van de de Humboldt-Stiftung Humboldt-Stiftung (2012). (2012).
Nico NicoBoon Boon Het Hetonderzoek onderzoekvan vanNico NicoBoon Boonisiszowel zowelfundamenfundamenteel teelals alsingenieursgericht. ingenieursgericht.Enerzijds Enerzijdsintroduceert introduceerthijhij met metzijn zijnonderzoeksteam onderzoeksteamde demicrobiële microbiëleecologie ecologieinin de deingenieurswereld ingenieurswerelden enbestudeert bestudeerthijhijhet hetsturen sturen van vanbiotechnologische biotechnologischeprocessen. processen.Anderzijds Anderzijdsheeft heeft zijn zijn onderzoek onderzoek ook ook een een sterke sterke ingenieurscompoingenieurscomponent, nent,en enisisgericht gerichtop opde deverwijdering verwijderingvan vanrecalcirecalcitrante trante componenten componenten uit uit afvalwaters, afvalwaters, natuurlijke natuurlijke waters waters en en bodems. bodems. Zijn Zijn wetenschappelijk wetenschappelijk werk werk heeft heefttot totdusver dusvergeleid geleidtot toteen een250-tal 250-talpublicaties. publicaties.InIn 2006 2006werd werdhijhijbenoemd benoemdtot totdocent docentvan vande defaculteit faculteit Bio-ingenieurswetenschappen Bio-ingenieurswetenschappenaan aande deUGent. UGent.Sinds Sinds 2011 2011isishijhijhoofddocent hoofddocenten envakgroepvoorzitter vakgroepvoorzittervan van het het Laboratorium Laboratorium voor voor Microbiële Microbiële Ecologie Ecologie en en Technologie Technologie(LabMET). (LabMET).
vlnr.: vlnr.:Nico NicoBoon, Boon,Karel KarelVanhaesebrouck, Vanhaesebrouck,Ludo LudoGelders, Gelders,Steven StevenVanderputten Vanderputtenen enPeter PeterBienstman Bienstman
vlnr.: vlnr.:Jonas JonasBraekevelt, Braekevelt,Géry Géryvan vanOutryve Outryve d’Ydewalle, d’Ydewalle,Beatrijs BeatrijsWolters Woltersvan vander derWey, Wey, Ulrike UlrikeWuttke Wuttkeen enMaarten MaartenVanhove Vanhove
44
Laureaten Fonds- en andere prijzen Schoutedenprijs Maarten Vanhove Species flocks and parasite evolution.Towards a co-phylogenetic analysis of monogenean flatworms of cichlids and gobies. Maarten Vanhove behaalde in 2012 zijn doctoraat aan de KU Leuven, in associatie met het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika. Als FWO-aspirant onderzocht hij de diversiteit en de evolutiepatronen parasiebinnen “species flocks” van vissen en hun parasie ten. Hiervoor werd intensief samengewerkt met buitenlandse partners, waaronder de Masaryk University (Tsjechië) waar hij momenteel post-doctoraal onderzoeker is. Belangrijke elementen in zijn onderzoek zijn moleculaire evolutie en stamboomreconstructie, morfologie, taxonomie, biogeografie, en natuurconservatie, met uitbreidingen naar andere organismen, waaronder diverse invertebratengroepen.
Prijs Pro Civitate Jonas Braekevelt Un prince de justice. Vorstelijke wetgeving, soevereiniteit en staatsvorming in het graafschap Vlaanderen tijdens de regering van Filips de Goede (1419-1467) . Jonas Braekevelt werkte in 2013 zijn proefschrift ‘Un prince de justice’ af aan de UGent. Op dit ogenblik is hij postdoctoraal onderzoeker van het FWO-Vlaanderen. Zijn huidig onderzoek richt zich op het ontstaan van een vorstelijk wetgevend discours in de Nederlanden vanaf de late dertiende eeuw en de veranderende verhoudingen tussen recht, gratie en privileges, met publicaties in onder meer de Revue Historique. Daarnaast bereidt hij ook de publicatie voor van de verordeningen van Filips de Goede voor het graafschap Vlaanderen in de reeks van de Koninklijke Commissie voor de Uitgave der Oude Wetten en Verordeningen van België.
Mgr. C. De Clercqprijs Ulrike Wuttke ‘Dit es dinde van goede en quade’. Eschatologie bei den Brabanter Autoren Jan van Boendale, Lodewijk van Velthem und Jan van Leeuwen (14. Jh.). Na studies te Berlijn en Amsterdam werkte Ulrike Wuttke van 2008 tot 2012 aan de UGent aan haar proefschrift ‘Dit es dinde van goede ende quaede’: Eschatologie bei den Brabanter Autoren Jan van Boendale, Lodewijk van Velthem und Jan van Leeuwen (14. Jh.)’. Hiervoor onderzocht ze de verbeelding van de eindtijd, de hemel, hel en veertiendevagevuur in het oeuvre van de drie veertiende eeuwse Middelnederlandse auteurs Jan van Boendale, Lodewijk van Velthem en Jan van Leeuwen. Zij analyseerde hun eschatologische voorstellingen tegen de achtergrond van de Latinitas en andere significante volkstalige teksten en traceerde de invloed van contemporaine crisissen en intellectuele ontwikkelingen op hun eschatologische mentaliteiten.
Frans Van Cauwelaertprijs Leen Decin Leen Decin behaalde in 1996 aan de KU Leuven het diploma van licentiaat in de Wiskunde, optie Wiskundige Natuurkunde en Sterrenkunde. Dankzij een beurs van het Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek, Vlaanderen (FWO) kon ze een doctoraat starten aan de KU Leuven, onder begeleiding van Prof. Christoffel Waelkens. In mei 2000 behaalde ze de titel van Doctor in de wetenschappen met een onderzoek naar het gebruik van theoretische atmosfeerspectra van koude standaardsterren voor de kalibratie van infrarode spectrometers.
Erik Duvergerprijs Beatrijs Wolters van der Wey Groepsvertoon. Publieke groepsportretten in Brabant 1585-1800: studie vanuit maatschappelijk, typologisch en iconografisch oogpunt en kritische catalogus. Beatrijs Wolters van der Wey promoveerde in 2012 Groepsveraan de KU Leuven op het proefschrift Groepsver 1585toon. Publieke groepsportretten in Brabant 1585 1800: studie vanuit maatschappelijk, typologisch en iconografisch oogpunt en kritische catalogus Dit doctoraat werd uitgevoerd in interdisciplinair perspectief in het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium. Het bekroonde werk is een dieptestudie naar de groepsportretten van gilden, magistratencolleges,… geschilderd in Brabant tijdens het Ancien Régime. Er werd aandacht besteed aan het materiële ontstaansproces en het typologische, iconografische en maatschappelijke oogpunt (zoals de opdrachtgevers, de keuze van de kunstenaar, de prijzen enz.).
vlnr.: Marcel Storme, Leen Decin en Philip Van Cauwelaert
Van 2000 t.e.m. 2010, werkte ze als postdoctoraal onderzoeker van het FWO-Vlaanderen aan de KU Leuven. Sinds 2004 was ze tevens voor 20% geassocieerd met het sterrenkundig instituut ‘Anton Pannekoek’ van de Universiteit van Amsterdam. In 2010 werd ze benoemd als hoofddocent aan de KU Leuven, in 2013 is ze gepromoveerd tot hoogleraar. Voor haar onderzoek reist Leen Decin de wereld rond, waarbij een onderzoeksverblijf typisch enkele dagen tot enkele maanden duurt. Ondertussen heeft haar onderzoek zich uitgebreid. Ze bestudeert nu tevens de chemische en dynamische processen in de sterrenwinden van geëvolueerde sterren. In 2010 publiceerde ze een artikel in Nature over de ontdekking van warme waterdamp in de sterrenwind van een heldere koolstofrijke ster. In 2011 kreeg ze een beurs van de universiteit Leuven om een interdisciplinaire onderzoeksgroep te starten rond exoplaneten. Samen met collega's van het departement chemie en het departement wiskunde ontwikkelen ze nu gesofisticeerde theoretische modellen om de spectra van exoplaneten te interpreteren.
5
Gouden Penning 2013
Jacques Rogge maakte van dopingvrije sport het strijdpunt Marc Vanneste
Ere-voorzitter van het Internationaal Olympisch Comité (IOC) Jacques Rogge toonde zich tijdens de Openbare Vergadering van de KVAB op 14 december 2013 erg opgetogen over de Gouden Penning die hij uit de handen van voorzitter Ludo Gelders mocht ontvangen. “Ik ben de jongste weken overladen met prijzen en eretekens allerhande, maar de Gouden Penning van de Academie is toch wel heel bijzonder en is van alle onderscheidingen die ik mocht ontvangen, dewelke die mij het diepst raakt”, zei hij in zijn dankwoord.
uitgereikt aan een persoonlijkheid die met zijn uitzonderlijke loopbaan Vlaanderen internationaal op de kaart heeft gezet. De laureaat, Gentenaar van geboorte, studeerde geneeskunde aan de Universiteit Gent. Zijn doctorsdiploma vulde hij aan met een licentie in de sportgeneeskunde. De actieve belangstelling voor de sport was nooit ver weg. Als zeiler in de Finnklasse nam hij deel aan de Olympische Spelen in Mexico (1986), München (1972) en Montreal (1976). Hij werd zelfs wereldkampioen in het zeilen en behaalde tweemaal een tweede plaats in dezelfde discipline. Ook werd hij tien keer geselecteerd voor het Belgische rugbyteam.
Daarop had hij het in zijn toespraak ‘De uitdagingen van de sport’ over de valkuilen in de sportbeoefening. Onder anderen citeerde hij terrorisme, Mister Clean gigantisme, de ethische gevaren zoals dopinggebruik, wedstrijdvervalsing, malafide gokpraktijken Later, na zijn actieve sportcarrière, toonde hij zich en hooliganisme als permanente bedreigingen begaan met de olympische gedachte en werd hij waartegen waakzaamheid geboden is. Met tussen 1990 en 1992 voorzitgigantisme bedoelt hij dat er ter van het Belgisch Olymgrenzen moeten worden pisch en Interfederaal gesteld aan het aantal Comité (BOIC). In dezelfde atleten en disciplines die periode (1991) werd hij lid tijdens de Olympische van het Internationaal Spelen mogen worden Olympisch Comité (IOC), toegelaten. In zijn 12-jarige waar hij zich verdienstelijk loopbaan als voorzitter van maakte binnen de het IOC stelde hij zich ter Medische Commissie. Hij zake erg strikt op, wat hem, werd in 1994 vicevoorzitter naar eigen zeggen, ook de van het IOC. In 2001 werd hij bijnaam ‘Mister No’ de 8ste voorzitter van opleverde. Hij pleitte hetzelfde IOC, in opvolging eveneens voor georganivan de Spanjaard Juan seerde ‘nazorg’ van de Antonio Samaranch. Vier atleten, om te vermijden dat maanden geleden, op 10 ze na hun actieve sportcarseptember 2013, heeft rière in het spreekwoordelijke Jacques Rogge in de ‘zwarte gat’ vallen. Argentijnse hoofdstad Eveneens brak hij een lans Buenos Aires zijn mandaat voor een betere bewaking Overhandiging van de Gouden Penning door de voorzitter. doorgegeven aan zijn van de gezondheid van de vice-voorzitter, de Duitser atleten tijdens de actieve Thomas Bach. Onder zijn sportloopbaan, omdat voorzitterschap vonden 3 Olympische Zomerspelen overtrainen en overcompetitie een hypotheek en 3 Olympische Winterspelen plaats. dreigen te leggen op hun leven-na-de-sport. In de strijd voor een professionele en ‘propere’ sportbeTot de belangrijkste verwezenlijkingen onder zijn oefening wees hij op de noodzakelijke steun van de OIC-voorzitterschap zijn te vermelden: de oprichoverheid wereldwijd. Ook dient er nagedacht over ting van de Youth Olympic Games, zijn weerstand een duurzame benutting van de vaak geldverslintegen de druk om op de Olympische Spelen in dende infrastructuur na afloop van de Spelen. Met Rio de Janeiro (2016) nieuwe sportdisciplines toe te betrekking tot de rol van de sport in onze samenlelaten en niet in het minst zijn strijd tegen doping in ving zei hij optimistisch te zijn gestemd wegens haar de sport, wedstrijdvervalsing en illegale gokpraktijsociale relevantie, haar positieve rol bij het verwerken. De harde aanpak van het dopinggebruik in de ven van discipline en teamgeest en – indien geen sport leverde hem de bijnaam ‘Mister Clean’ op. excessen of aberraties – haar positieve invloed op Als ere-voorzitter van het IOC heeft hij nu ineens de gezondheid van de mensen. een zee van tijd voor zijn gezin en zijn kleinkinderen, al blijft hij de Olympische competitie nauwgezet Jacques Rogge werd met de Gouden Penning volgen en blijft hij lobbyen voor meer sportopvoegelauwerd omwille van zijn schitterende carrière als ding. een van de meest invloedrijke ‘ambassadeurs’ op het wereldtoneel. Deze onderscheiding wordt door de Koninklijke Vlaamse Academie van België jaarlijks – zij het dit keer met een jaar onderbreking –
6
Onderscheidingen Nil Volentibus Arduum (Niets is moeilijk voor hen die willen). Zo luidt de wapenspreuk van Jacques Rogge, die op 11 maart 1993 tot Ridder in de Belgische adelstand werd verheven en wie tien jaar later, op 11 maart 2003, wegens verdienste, de adellijke titel van Graaf werd verleend. Eerst als orthopedisch chirurg en docent sportgeneeskunde aan de Universiteit Gent en de Vrije Universiteit Brussel, dan als sportbeoefenaar en later, en niet het minst, als hoogste autoriteit van het Internationaal Olympisch Comité heeft hij de wapenspreuk in daden omgezet. Behalve zijn adellijke titels ontving Jacques Rogge diverse eredoctoraten, onder meer die van de Universiteit Gent, de Katholieke Universiteit Leuven, de Universiteit van Bakoe, de Semmelweis Universiteit Budapest en de École polytechnique fédérale de Lausanne. Op 26 november 2012 werd hij benoemd tot Commandeur in de Orde van Oranje-Nassau wegens zijn verdienstelijk werk in de sport en op 25 september 2013 overhandigde koning Filip hem het Grootkruis in de Kroonorde.
Prijzen van de KVAB
OPROEPEN
De Academie reikt jaarlijks gemiddeld een elftal prijzen uit. De uiterlijke indieningsdatum van al deze prijzen is 30 april 2014.
Jan GILLISPRIJS (€ 1250): Prijs voor een belangrijk oorspronkelijk werk i.v.m. de geschiedenis van het wetenschappelijk denken.
Laureaat van de Academie (€ 10000): De Laureaten van de Academie zijn de meest prestigieuze prijzen die de Academie uitreikt. Jaarlijks komen alle disciplinegebieden van de Academie in aanmerking. Overeenkomstig de Klassen worden hoogstaande wetenschappers en kunstenaars als Laureaten van de Academie bekroond in de Natuurwetenschappen, Menswetenschappen, Kunsten en Technische Wetenschappen.
Mgr. René LENAERTSPRIJS (€ 2500): Prijs voor een verdienstelijk werk op het gebied van de muziekwetenschap.
Octaaf CALLEBAUTPRIJS (€ 1250): Prijs voor een belangrijke studie van de kwaliteitsvoeding en meer algemeen van de voedingsomstandigheden, ook in de derde wereld. Henri VANDERLINDENPRIJS (€ 1250): Prijs voor een belangrijk oorspronkelijk werk op het gebied van de sterrenkunde. Marie-Christiane MASELIS-PRIJS (€ 5000): Prijs voor een belangrijk oorspronkelijk werk op het gebied van de kinderpsychotherapie en/of kinderpsychiatrie.
Mgr. Charles DE CLERCQPRIJS (€ 1250): Prijs voor een belangrijk oorspronkelijk werk op het gebied van de religieuze geschiedenis van Vlaanderen.
Frans VAN CAUWELAERTPRIJS (€ 7500): Wordt in 2014 toegekend in de economische, pedagogische, psychologische, rechtskundige, sociale en politieke wetenschappen. Prijzen van de ARB Het is ook mogelijk te kandideren voor de prijzen van de Nationale Belgische Academie, wiens beheer werd overgenomen door de Académie royale de Belgique. Men dient direct bij de ARB te kandideren (http://www.academieroyale.be). Ook hier geldt 30 april 2014. François DERUYTSPRIJS (prijs te bepalen): Prijs voor een verdienstelijk werk in de meetkunde.
7
RVO-Society bekroond met wetenschapscommunicatie-prijs van de Academie Prijs Vlaams Minister Wetenschapsbeleid oog voor ruim talent RVO-Society Thomas Vandenberghe De Roger Van Overstraeten Society werd tijdens Openbare Vergadering van de KVAB bekroond met de Prijs van de Vlaamse Minister voor Wetenschapsbeleid 2013. De RVO-Society coacht technische en wetenschappelijke educatie binnen en buiten het onderwijs. De laureaten van deze prijs blinken uit op het vlak van wetenschapscommunicatie en dragen zo bij aan de plaats van de wetenschap binnen de samenleving. De Prijs van de Vlaamse Minister van Wetenschapsbeleid: een erkenning door de Vlaamse Overheid De Academie reikt om de drie jaar de Prijs van de Vlaamse Minister voor Wetenschapsbeleid uit aan personen of instellingen die erin geslaagd zijn om op voortreffelijke wijze wetenschap binnen het bereik te brengen van het algemeen publiek, een missie die zowel wetenschapspopularisering als -vulgarisering kan omvatten. De prijs wordt al sinds 2000 uitgereikt onder auspiciën van de Vlaamse minister van Wetenschapsbeleid, een functie die op dit ogenblik wordt waargenomen door mevrouw Ingrid Lieten, Viceminister-president van de Vlaamse Regering. Naast de erkenning door de prijs zelf, is er een bedrag van € 7500 aan verbonden. Wetenschapscommunicatie eren: al een decennium een focus van de Academie
dik
Achtereenvolgens werd de prijs uitgereikt aan EOSMagazine (2000), het Canvas-programma Overleven (2003), Technopolis (2006) en Universiteit Vrije Tijd van het Davidsfonds (het huidige Davidsfonds Academie) (2009). Totnogtoe werden alleen maar instellingen bekroond met deze prijs, hoewel het ook mogelijk is dat personen hem overhandigd krijgen. Sinds vorig jaar organiseert de Academie
trouwens ook de Onderscheiding Wetenschapscommunicatie, die specifiek wetenschappers wil bekronen die niettegenstaande hun drukke agenda toch nog de tijd vinden om kwaliteitsvolle projecten te ontplooien. RVO-society: jongeren wetenschap(pen)
enthousiasmeren
voor
De RVO-Society past perfect in het rijtje van de vorige laureaten van de prijs. Net als Technopolis en Davidsfonds Academie gaat ook de RVO-Society verder dan louter kennisoverdracht: ze interageren elk op hun eigen manier met hun doelpubliek, gaan voluit in op hun vragen en dragen zo bij tot het publieke bewustzijn van wetenschap. Het Fingerspitzengefühl voor techniek en wetenschappen overbrengen op jongeren van 5 tot 25 jaar is de kerntaak van de RVO-Society. Een mooi neveneffect van de jongeren zélf de activiteiten en experimenten te laten doen, is hen motiveren voor studies in wetenschap en technologie. RVO-Society: nobele en eenvoudige doelstelling, gedegen ingevuld Na een rondvraag in de verschillende Klassen, kiest de Academie zelf de laureaat van de prijs. Wat opvallend aan de RVO-Society werd bevonden, is hoe ze uitgaande van een vrij eenvoudige basisopdracht een zeer brede set van activiteiten heeft uitgebouwd. Jongeren worden zowel binnen als buiten het onderwijs betrokken in ervaringsgerichte activiteiten. Binnen het onderwijs gaat de aandacht naar de hele kleuter-, basis-, middelbare en hogere schoolomgeving. De projecten zijn ingedeeld voor de school (de directie, coördinatoren,…), voor de leerkracht en voor de leerling. Leerkrachten, ICT-cöordinatoren, begeleiders, lerarenopleidingen… worden geïnstrueerd en gecoacht over de projecten van de RVO-Society. De projecten zijn attractief opgesteld en dragen namen als ‘Robbie de Robot’, ‘Chip!Chip!Chip!Hoera’, ‘Op weg met elektron’,… Ervaringen uit het dagelijkse leven worden op een wetenschappelijke manier inzichtelijk gemaakt (‘gecontextualiseerd’). Naast workshops waar de leerlingen op bezoek komen worden er ook materiaalkoffers gemaakt en kunnen de leraars navormingen krijgen. Betrekking bedrijfsleven Buiten het onderwijs worden de laatste tijd ook meer en meer rechtstreekse activiteiten ontplooid waaronder het zomerkamp ‘Ingenieur op je 13e’ en ‘de techniekbende’. Aan de andere kant wordt ook het technische en wetenschappelijke middenveld betrokken: na 10 jaar ervaring in het educatief vertalen van de nieuwste technologieën is RVO-Society voor veel bedrijven een educatieve
Bart Motmans, Raadgever innovatie en wetenschap Kabinet van de Vlaamse minister van Innovatie, Overheidsinvesteringen, Media en Armoedebestrijding die in naam van Viceminister-president Ingrid Lieten sprak
8
Nieuwe werkgroepen partner geworden. RVO-Society slaat bruggen tussen innovatie en onderwijs en heeft een groeiende aandacht voor de sociale inbedding van de ingenieur (i.s.m. diverse partners zoals Cera) en voor coöperatief ondernemen, als stichtende vennoot in CORE cvba-so, samen met onder andere Ecopower. Deze integrerende aanpak oefende veel aantrekkingskracht uit op de Academie. Tenslotte wil de Academie ook aandacht hebben voor de recente keuze van de RVO-Society om in haar werking te focussen op een grote en urgente maatschappelijke uitdaging, de opwarming van het klimaat. Hiervoor ontwikkelt ze educatieve pakketten en opleidingen die het begrip energie bevattelijk en ervaringsgericht overbrengen. Naar de geest en passie van Roger Van Overstraeten De RVO-Society werd opgericht volgens de ideeën van Roger Van Overstraeten, de stichter en eerste algemeen directeur van imec, die ook lid van de Academie was. Na zijn overlijden ging in 2000 de RVO-Society van start, ondersteund door imec, de Vlaamse universiteiten en een aantal bedrijven. Haar hoofdpartners zijn de Vlaamse overheid, imec, Agoria en Cera.
Maatschappelijk verantwoord ondernemen en investeren (MVO) MVO is een continu verbeteringsproces waarbij ondernemingen vrijwillig op systematische wijze economische, milieu- en sociale overwegingen in de gehele bedrijfsvoering opnemen. Overleg met de stakeholders maakt deel uit van dit proces. De werkgroep zal midden 2014 een afgewerkt standpunt presenteren, waarin nagegaan wordt of MVO effectief een instrument kan zijn om de duurzaamheid van een onderneming te versterken. De groep bestaat uit personen werkzaam bij organisaties die de sociale positie van de ondernemer centraal stellen, zoals Ondernemers voor Ondernemers, Business and Society en The European Business Network for Corporate Social Responsibility en uit vertegenwoordigers van het bedrijfsleven en de academische wereld.
Informaticaonderwijs in het Primair en Secundair onderwijs Deze werkgroep bestaat uit leden van de Klassen Technische, Natuur- en Menswetenschappen, en uit een aantal leden van de Jonge Academie, aangevuld met specialisten uit de onderwijs- en bedrijfswereld. Informatica heeft in de laatste vijftig jaar een enorme evolutie gekend en heeft een grote stempel gedrukt op onze samenleving. Dagelijks zijn we bezig met producten waarin software zit. In de omliggende landen zijn reeds initiatieven genomen om het onderwijs van de informatica drastisch op te waarderen. Deze werkgroep zal bestuderen welke stappen in het Vlaamse onderwijs moeten gezet worden. Het Standpunt gaat in op hoe – in het leerplichtonderwijs – informatica zowel als een vormend en als een utilitair vak kan gedoceerd worden en wordt in de tweede helft van 2014 verwacht.
De rol van spin-offs in een Innovatiestrategie: Risico en Opportuniteiten Spin-offs vormen een essentiële component van een innovatiegerichte maatschappij en deze nieuwe werkgroep buigt zich over de elementen die de creatie van spin-offs moet aanmoedigen. De werkgroep bestaat uit leden van de Klassen Technische en Natuurwetenschappen en heeft al enkele werkvergaderingen achter de rug, waaruit naar voor kwam dat een correcte ondernemingsattitude meer benadrukt moet worden en dat de incubatieondersteuning van belang is. Er zal ook aandacht besteed worden aan de ‘lessons learned’, nl. wat we kunnen leren uit mislukkingen. Jo Decuyper, directeur RVO-Society
9
UITGELICHT UITGELICHT Professor ProfessorJan JanEeckhout Eeckhoutpleit pleitvoor voor grondige grondigehervorming hervormingarbeidsmarkt arbeidsmarkt Werkzekerheid Werkzekerheidteteverkiezen verkiezenboven bovenjobzekerheid jobzekerheid Marc MarcVanneste Vanneste
Het Heteerste eersteluik luikvan vanhet hetDenkersprogramma Denkersprogrammazitzitererhaast haast op. op.Het Hetkwam, kwam,zoals zoalsbekend, bekend,tot totstand standna naruggespraak ruggespraak met metde deVlaamse Vlaamseoverheid overheiden enVlaams Vlaamsminister ministervoor voor Wetenschapsbeleid WetenschapsbeleidIngrid IngridLieten Lietenininhet hetbijzonder. bijzonder.De De eerste eerstedenkerscyclus denkerscycluswas waserereen eenmet metenvergure. envergure.De De opdracht opdrachtbestond bestonderin erinom omhet hetgigantische gigantischeprobleem probleem van vande dejeugdwerkloosheid jeugdwerkloosheidmet methet hetontleedmes ontleedmestete ontrafelen ontrafelenen eneen eenpassende passendetherapie therapievoor voortetestellen. stellen. De DeDenker Denkerop opwie wiede deAcademie Academieeen eenberoep beroepheeft heeft gedaan gedaanisisJan JanEeckhout, Eeckhout,professor professoraan aanhet hetUniversity University College CollegeLondon Londonen enUPF UPFBarcelona. Barcelona.Hij Hijisisininzijn zijndomein domein een eenautoriteit autoriteitmet metinternationale internationalerenommée. renommée.Tijdens Tijdens het hetcongres congresvan vanwoensdag woensdag1111december decemberininhet hetPaleis Paleis der derAcademiën, Academiën,heeft heefthijhijzijn zijneindconclusies eindconclusiesbekendbekendgemaakt. gemaakt.Samen Samenmet methet hetteam teamvan vandeskundigen deskundigenvan van de deAcademie Academiedie diehem hemininzijn zijntaak taakbijstonden, bijstonden,prijst prijsthijhij zonder zonderomwegen omwegende deradicale radicalehervorming hervormingvan vande de arbeidsmarkt arbeidsmarktaan aanals alsredmiddel. redmiddel.Zo Zozou zouhet hetrigide rigide systeem systeem van van jobzekerheid jobzekerheid zoals zoals wij wij dat dat inin België België kennen, kennen, dienen dienen op op tete schuiven schuiven naar naar een een soepel soepel systeem systeemvan vanwerkzekerheid werkzekerheid(‘flexicurity’ (‘flexicurity’ininhet hetjargon). jargon). Het Hetofficiële officiëlerapport rapportmet metde deschriftelijke schriftelijkebevindingen bevindingen van vanhet hetdenkwerk denkwerkzal zalininmei mei2014 2014worden wordenvoorgesteld. voorgesteld. Over Overde delijnen lijnenwaarlangs waarlangshet hetdenkproces denkprocesverliep verliepen en wat watde deDenker Denkerererzelf zelfvan vanverwacht, verwacht,volgt volgthieronder hieronder een eengesprek. gesprek. Hoe Hoeschat schatuude dekansen kanseninindat datde deoverheid overheiden ende de betrokken betrokkeninstanties instantiesrekening rekeninghouden houdenmet metde deadvieadviezen zenvan vandit ditDenkersprogramma? Denkersprogramma? Jan JanEeckhout: Eeckhout:“Ik “Ikben benrealist realistgenoeg genoegom omtetebeseffen beseffen dat daterertussen tussenadvies adviesen enconcretisering concretisering van van onze onze voorstellen voorstellen een een brede brede afgrond afgrondgaapt. gaapt.Of Ofons onsland landooit ooithet het systeem systeemvan van‘flexicurity’ ‘flexicurity’zal zalomarmen, omarmen, hangt hangtafafvan vande depolitieke politiekewil wilvan vande de beleidsmensen, beleidsmensen, de de bereidheid bereidheid van van instanties instantiesals alsde deRVA-VDAB, RVA-VDAB,de deHoge Hoge Raad Raadvan vanWerkgelegenheid Werkgelegenheiden ende de sociale socialepartners, partners,meer meerbepaald bepaaldde de vakbonden vakbonden en en werkgeversorganisawerkgeversorganisaties. ties. Zowel Zowel de de vakbonden vakbonden als als de de werkgevers werkgevers hebben hebben hun hun reserves reserves tegen tegenhet hetsysteem systeemvan van‘flexicurity’ ‘flexicurity’ofof werkzekerheid. werkzekerheid.De Devakbonden vakbondenomaromarmen men een een stelsel stelsel van van jobzekerheid jobzekerheid omdat omdathet hethen henhet hetbest bestuitkomt uitkomtom om hun hun opdracht, opdracht, de de bescherming bescherming en en het hetafdingen afdingenvan vanloonafspraken, loonafspraken,na na tete komen. komen. De De werkgevers werkgevers zijn zijn sceptisch sceptisch omdat omdat flexibiliteit flexibiliteit valt valt ofof staat staat met met de de efficiëntie efficiëntie van van de de bedrijfsorganisatie. bedrijfsorganisatie. Ook Ook leert leert de de
ervaring ervaringinineen eenland landals alsDenemarken Denemarkendat datinineen een systeem systeem van van ‘flexicurity’, ‘flexicurity’, de de loonkost loonkost toeneemt, toeneemt, terwijl terwijlde deloonhandicap loonhandicapininBelgië Belgiëmet metonze onzebuurlanbuurlanden denvanuit vanuitwerkgevershoek werkgevershoekonder ondervuur vuurwordt wordtgenogenomen. men.Wij, Wij,academici, academici,kunnen kunnende detoestand toestandalleen alleen maar maarontleden ontledenen enop opbasis basisvan vanons onsonderzoek onderzoek zeggen zeggenwaar waarhet hetop opstaat staaten enproberen proberende deandere andere partijen partijenvan vanons onsgelijk gelijkteteovertuigen. overtuigen.Niet Nietvoor voorniets niets werden werdenbijbijwijze wijzevan vanzachte zachtelobbying lobbyingtijdens tijdenshet het congres congresvan van1111december decemberde debelangrijkste belangrijkstespelers spelers ininhet hetveld velduitgenodigd, uitgenodigd,zijnde zijndede dewerkgeverswerkgevers-en en middenstandorganisaties, middenstandorganisaties, de de vakbonden, vakbonden, de de diensten dienstenvoor voorarbeidsbemiddeling arbeidsbemiddelingen ende depolitiek politiekinin de de persoon persoon van van Minister Minister van van Werk Werk Monica Monica De De Coninck.” Coninck.” Door Doorwie wiewerd werduubenaderd benaderden envergde vergdehet hetvan van uwentwege uwentwegeveel veelbedenktijd bedenktijdom ommee meetetestappen stappennn het hetDenkersprogramma Denkersprogrammavan vande deKVAB? KVAB? Jan JanEeckhout: Eeckhout:“Academielid “AcademielidJoep JoepKonings, Konings,profesprofessor soreconomie economieaan aande deKU KULeuven Leuvenen enikzelf ikzelfzijn zijngoede goede collega’s. collega’s.We Weappreciëren appreciërenelkaars elkaarswerk werken enkennen kennen elkaar elkaarvan vanininLonden. Londen.Als Alszozoiemand iemandjejevraagt vraagtom om mee meetetestappen stappeninineen eeninitiatief initiatiefals alshet hetDenkersproDenkersprogramma, gramma,dan danweet weetjejedat datde devraag vraaggefundeerd gefundeerdis is en enhoef hoefjejeniet nietlang langteteaarzelen aarzelenom omjajatetezeggen. zeggen. Bovendien Bovendientrok trokhet hetproject projectme meaan aanomdat omdathet het buiten buitende deacademische academischegrenzen grenzentekent tekenten engericht gerichtis is op ophet hetgrote grotepubliek.” publiek.” Hoe Hoeis isde desamenwerking samenwerkingverlopen verlopenmet metde deoverige overige leden ledenvan vande deAcademie Academieen ende deandere anderespelers spelersininhet het veld velden enhoe hoewerd werdhet hetvraagstuk vraagstukaangepakt? aangepakt? Jan JanEeckhout: Eeckhout:“Van “Vanmeet meetafafaan aanhadden haddenwe wede de bedoeling bedoelingom omover overde deBelgische Belgischemuurtjes muurtjesheen heentete kijken kijkenen entetezien zienhoe hoede deorganisatie organisatievan vande dearbeidsarbeidsmarkt marktininandere anderelanden landenis isgeorganigeorganiseerd. seerd.We Webotsten botstenbinnen binnende deEU EUop op twee tweewerelden. werelden.Noordelijke Noordelijkelanden, landen, met met naties naties als als Denemarken Denemarken en en Duitsland Duitsland staan staan lijnrecht lijnrecht tegenover tegenover landen landenuit uithet hetMiddellandse MiddellandseZeegeZeegebied biedzoals zoalsPortugal, Portugal,Spanje, Spanje,GriekenGriekenland land en en Frankrijk. Frankrijk. Het Het plaatje plaatje is is voldoende voldoende gekend. gekend. InIn Duitsland Duitsland vonden vonden tussen tussen 2003 2003 en en 2005 2005 ingrijpende ingrijpende hervormingen hervormingen van van de de arbeidsmarkt arbeidsmarktplaats, plaats,waar waarde denadruk nadruk is iskomen komenteteliggen liggenop opflexibiliteit flexibiliteiten en waar waarde derechten rechtenvan vanwerklozen werklozenen en bijstandsgerechtigden bijstandsgerechtigden flink flink werden werden ingeperkt. ingeperkt. Een Een soortgelijke soortgelijke hervorhervorming mingwerd werdeind eindvan vande dejaren jaren’90 ’90van van de devorige vorigeeeuw eeuwalaldoorgevoerd doorgevoerdinin Denemarken. Denemarken.TeTeoordelen oordelennaar naarde de lage lagewerkloosheidsgraad werkloosheidsgraaddaar daarwas was het het een een succesvolle succesvolle operatie. operatie. Landen Landen zoals zoals Spanje, Spanje, Portugal, Portugal, JanEeckhout Eeckhout Jan
10 10
Griekenland en Frankrijk daarentegen kampen met een torenhoge werkloosheid, toestand die weliswaar werd aangescherpt door eerst de financiele crisis, later door de recessie waar Europa zich nu in bevindt. Helaas valt te constateren dat ons land eerder aansluiting vindt bij het peloton van de landen aan de Middellandse Zee dan die van het NoordEuropa. In België bedraagt de jeugdwerkloosheid 23 %. Dat is ongeveer driemaal het percentage van de algemene werkloosheid. In economisch gunstige tijden is de jeugdwerkloosheid het dubbele van de algemene werkloosheid. Rooskleurig kan je de situatie bij ons niet noemen. Wanneer men in deze context over België spreekt, bedoel ik het land met de drie gewesten: het Vlaamse Gewest, het Waalse Gewest en het Brusselse hoofdstedelijke Gewest. Ze zijn, mijns inziens, niet los van elkaar te bekijken. Vlaanderen pleegt wel eens te pronken met zijn dynamische economie, maar eigenlijk is de situatie in het Vlaamse landsgedeelte, als je die afzet tegen de aangehaalde voorbeelden van Denemarken en Duitsland, niet zo riant te noemen.” Welke is volgens u de weg die moet worden bewandeld om uit het dal te klimmen? Jan Eeckhout: “In betere tijden bedraagt de algemene werkloosheidsgraad in Denemarken 3 %. Nu, in volle tijden van recessie, spreken we daar van een werkloosheidsgraad van 5 %. Volgens een economische wetmatigheid moet je dit cijfer met twee vermenigvuldigen, wil je een idee hebben van de jeugdwerkloosheid. Die bedraagt dus in Denemarken 10 % tegenover 23 % in België. Het duurt gewoon langer vooraleer jongeren een plaatsje op de arbeidsmarkt weten te veroveren. En met jeugd bedoel ik jongeren in de leeftijdscategorie tussen 18 en 25 jaar. Men moet echter voorzichtig zijn met het opplakken van het etiket ‘werkloos’, want heel wat jonge mensen zijn tussen hun 18de en 22ste benomen door hun studies. De onderzoeksgroep van het Denkersprogramma is tot de slotsom gekomen dat, wil België de jeugdwerkloosheid (en ook de algemene werkloosheid) oplossen, er zich een ingrijpende hervorming van de arbeidsmarkt opdringt. En hiervoor kan de Deense visie model staan. De reorganisatie die daar is doorgevoerd, steunt op drie pijlers: 1. activering, 2. flexibiliteit en 3. een degelijk sociaal vangnet, zij het tijdelijk, voor mensen die even uit de boot vallen.”
Activering “In Denemarken zal iemand die zijn baan verliest hoogstens gedurende drie maanden werkloos zijn. Bij ons bestaat helaas zoiets als de categorie ‘langdurig werklozen’ met inactiviteitsperiodes van 3 jaar en langer. Dat een werkloze in Denemarken snel weer zijn intrede maakt op de arbeidsmarkt komt door de intense activering. De mensen van de arbeidsbemiddeling spelen er bijzonder kort op de bal. Hier bij ons zal de VDAB een werkzoekende om de 6 tot 7 weken uitnodigen om de stand van zijn dossier te bespreken. In Denemarken wordt je zoektocht naar een job om de drie, vier dagen besproken, geëvalueerd, bijgestuurd. Let wel, zo’n systeem van intense activering vergt extra middelen en personeel, het valt dus vrij duur uit.” Flexibiliteit “Hét instrument dat een arbeidsconsulent in Denemarken in handen krijgt, om werkzoekenden snel aan een nieuwe job te helpen, is een flexibel ingerichte arbeidsmarkt. Zo’n soepele aanpak vergt snelle ontslagprocedures en vlotte aanwervingsregels. Bij de Denen primeert, zoals gezegd, werkzekerheid boven jobzekerheid. De loonzetting gebeurt er op basis van kwalificaties, competenties, ervaring, productiviteit, efficiëntie. Het salaris is er ook meer dan een louter pecuniaire vergoeding, zaken als een bedrijfswagen, compensaties, verzekeringen, mogelijkheid tot kinderopvang maken evengoed deel uit van de verloning. Een barema opbouw gebaseerd op anciënniteit, zoals bij ons gebruikelijk is, komt er niet voor. Dat verklaart waarom in Denemarken het ambtenarenstatuut, dat stoelt op een baremieke verloning volgens dienstjaren, onbestaande is. Nochtans blijkt uit tevredenheidsstudies dat de arbeidsvoldoening er hoog scoort. Dat komt omdat het systeem van flexibiliteit geldt voor het hele scala van arbeidsaanbod. Zowel jobs uit het hogere segment als banen voor lager opgeleiden zijn soepel hanteerbaar. In ons (Belgisch) systeem is flexibiliteit meestal synoniem met minder interessante jobs voor lager opgeleiden. Zo ontstaat een soort ‘duale’ arbeidsmarkt met betere en inferieure tewerkstellingskansen, dat ongelijkheid creëert en een gevoel van onrechtvaardigheid opwekt. In een systeem met werkzekerheid (‘flexicurity’) komen deze spanningen minder voor.
Torben Andersen van de Aarhus University, Denemarken, die het had over het ‘flexicurity’-systeem
11
UITGELICHT Over gelijkheid gesproken, de loonvorming op basis van competenties geeft de vrouw betere kansen op de arbeidsmarkt en kan ook de loonkloof met haar mannelijke collega’s verminderen. Een vrouw met kinderzorg in een gezin met drie kinderen, zal, wat betreft loonopbouw, in ons land algauw aankijken tegen een achterstand van 6 jaar als gevolg van evenveel gederfde jaren. In een systeem waar lonen op basis van competenties worden gezet, zal dat veel minder zijn. Uiteindelijk zijn in Denemarken vrouwen veel actiever op de arbeidsmarkt vertegenwoordigd, en in, voor België, eerder typisch mannelijke sectoren.”
“
De reorganisatie van de arbeidsmarkt steunt op drie pijlers: activering, flexibiliteit en een degelijk sociaal vangnet
”
Sociaal vangnet “Het ‘flexicurity’ model kan pas naar behoren functioneren met een degelijk sociaal vangnet voor mensen die even de rol met de arbeidsmarkt hebben gelost. In Denemarken krijgen werklozen een hoge uitkering, die het laatste loon dicht benadert. Maar ze blijven veel minder lang ‘hangen’ in de toestand van non-activiteit omdat de hele arbeidsorganisatie afgestemd is op het snel vinden van een nieuwe baan. Uiteindelijk komt dit de overheid goedkoper uit. Werklozen zijn duurder dan bij ons, maar de periode dat ze moeten stempelen is van veel kortere duur.”
Hoe kijkt u aan tegen een hervorming van het onderwijssysteem, waarbij de schoolse opleiding beter op de noden van het bedrijfsleven is afgestemd? In Zwitserland is het systeem van werkplekleren voor de maakindustrie algemeen ingeburgerd. En bij ons in België zijn de Syntraopleidingen op een zelfde leest geschoeid. Ze kunnen puike effectiviteitcijfers voorleggen. 85 % van de werkplekopgeleiden zou binnen de 6 maanden een vaste baan hebben. Ook zou dit systeem van onderwijs bevorderlijk zijn voor een positieve arbeidsattitude. Jan Eeckhout: “Het kan nooit slecht zijn om het onderwijs maximaal af te stemmen op de noden van het bedrijfsleven. Maar – en ook dit is de ervaring in Denemarken – de beste leerschool blijkt vaak de werkvloer zelf. Binnen de onderneming doet men onbetaalbare ervaring op, verwerft men competenties die men als pas afgestudeerde nooit kan voorleggen. Bedrijven moeten dan wel bereid zijn om minder ervaren werkkrachten kansen te geven en zelf voor de opleiding in te staan.” Overheden, zij het op Europees, federaal of regionaal niveau onderkennen het enorme probleem van de jeugdwerkloosheid en pakken uit met allerhande initiatieven om het te verhelpen. Systemen zoals de ‘jongerengarantie’ gelanceerd door de Europese Commissie, de ‘instapstage’ van de Belgische federale overheid en het ‘jeugdwerkplan’ van de Vlaamse overheid doorkruisen elkaar of vullen elkaar aan. Wat denkt u van al deze maatregelen? Jan Eeckhout: “Op zich zijn dat allemaal verdienstelijke voorstellen, maar ik vrees dat ze een marginaal effect zullen hebben, zolang de arbeidsmarkt in diverse landen van de EU niet grondig is hervormd. Denemarken kan hiervoor model staan. Samen met de andere collega’s van het Denkersprogramma zal ik blijven pleiten voor een arbeidsmodel waar flexibiliteit en werkzekerheid voorop staan. Hopelijk slagen wij erin om alle betrokken partijen en de politiek van ons gelijk te overtuigen.”
Minister van Werk Monica De Coninck
12
Denkersprogramma’s 2014 Vlaanderen: op weg naar een nieuwsgierige, enthousiaste en innovatiegedreven kennismaatschappij? José Mariano Gago, voormalig Portugees Minister voor Wetenschap en Technologie, pleit voor een nieuwe aanwezigheid van wetenschap in de samenleving. Op initiatief van de Klasse van de Natuurwetenschappen organiseert de Academie in 2014 een Denkersprogramma rond het gebrek aan belangstelling voor wetenschap en technologie in wat wij graag onze ‘kennismaatschappij’ noemen. Meer bepaald wil de Academie de aandacht vestigen op het gebrek aan jonge mensen die willen gaan voor STEM-studies, hierin afstuderen, en vervolgens opteren voor een STEM-loopbaan. ‘STEM’ staat voor Science, Technology, Engineering en Medicine. En dit ondanks al de inspanningen van de overheid en alle acteurs in het veld. Indien Vlaanderen tegen 2020 één van de meest dynamische, innovatieve en W&T-nieuwsgierige regio’s in Europa wil worden zullen er belangrijke mentaliteitsveranderingen moeten optreden. De Academie zal zich daarom buigen over de vraag of “Vlaanderen inderdaad op weg is naar een nieuwsgierige, enthousiaste en innovatiegedreven kennismaatschappij.” Het is niet de bedoeling om korte termijn antwoorden aan te bieden voor dit ingewikkeld vraagstuk, noch om het belangrijke werk, dat reeds door vele instanties in Vlaanderen geleverd werd, te dupliceren. Integendeel. De Academie is ervan overtuigd dat een internationaal erkende autoriteit omringd door stakeholders uit verschillende sectoren van de Vlaamse samenleving – niet alleen natuurwetenschappers en ingenieurs, leraars en ouders maar ook sociologen, psychologen, economen, bedrijfsleiders, journalisten, … – de katalysator kan zijn van een denkproces waardoor bovenvermelde problematiek vanuit een ander perspectief benaderd wordt. Met de hoop dat dit leidt tot het verwerven van nieuwe inzichten en het voorstellen van originele nieuwe strategieën.
José Mariano Gago
De Denker Als internationaal expert zal professor José Mariano Gago, voormalig Portugees Minister voor Wetenschap en Technologie, Informatiemaatschappij en Hoger Onderwijs, intensief meewerken aan dit Denkersprogramma. Prof. Gago is Elektrotechnisch Ingenieur en Fysicus van opleiding, voorzitter van het LIP en lid van talrijke adviesraden bij de Europese Commissie. Het LIP werd in 1986 gesticht voor onderzoek in de elementaire deeltjesfysica, en is een laboratorium met veel prestige in Portugal en in het CERN. Hij is de auteur van het impactvolle rapport ‘Europe needs more researchers’, gepubliceerd in 2004. Hij is sinds meer dan 20 jaar een expert van de vooropgestelde problematiek. Prof. Gago heeft merkwaardige verwezenlijkingen op zijn actief. Zo is hij erin geslaagd om in Portugal een culturele revolutie teweeg te brengen voor wat betreft de publieke perceptie van W&T en de gevolgen ervan. Hij is de initiatiefnemer van het succesvolle ‘Ciência Viva’-programma. Op 10 jaar tijd, en dankzij Gago's initiatieven, is het aantal STEM-afgestudeerden in Portugal verdubbeld.
E-learning en Blended Learning Brede princiepsdiscussie over de toekomst van blended learning bij Vlaamse onderwijsinstellingen vat aan bij de KVAB De Klasse van de Technische Wetenschappen neemt het voortouw om in 2014 een Denkersprogramma in te richten rond de problematiek van E-learning en Blended Learning. Rond deze thematiek publiceerde de Academie in juni 2013 het standpunt nr. 19 ‘Van Blended naar Open Learning? Internet en ICT in het Vlaams Hoger Onderwijs’. Dit rapport bespreekt de grondige veranderingen die zich de laatste twee decennia voltrokken in de wereld en de maatschappij: de revolutionaire ontwikkelingen in de technologie, de explosieve groei van het PC-gebruik en van de toegang tot draadloze communicatie, en het drukke verkeer op het internet en in de sociale netwerken. De tijd is rijp om hier een nieuwe Denkersprogramma over te lanceren. Onze universiteiten en hogescholen hebben vandaag allemaal een centraal digitaal leerplatform waarop de student zijn eigen gepersonaliseerde leeromgeving vindt. Multicampusonderwijs op basis van live video-conferenties en webapplicaties heeft zijn weg gevonden in de associaties en andere samenwerkingsverbanden. Voor de aanmaak en uitwisseling van digitaal leermateriaal is er een sterke wereldwijde trend naar “Open Educational Resources” (OER). Deze OER-beweging betekent voor onze hoger onderwijs instellingen zowel een grote uitdaging als een nieuwe opportuniteit.
13
Een nog veel grotere uitdaging zijn de “Massive Open Online Courses” (MOOCs), overgewaaid uit de VS, met tienduizenden deelnemers wereldwijd. Maar hoe gaan onze eigen universiteiten en hogescholen hier mee om? De hamvraag is: zullen al deze ontwikkelingen het onderwijs ten gronde veranderen of gaat het slechts om nieuwe hulpmiddelen in het klassieke systeem? De uitdaging is: welke principiële keuzes maken we, hoe pakken we het concreet aan? De conclusie van het rapport luidde: “er is nood aan een systemische visie op de optimale valorisatie van de ICT en het internet voor het nieuwe hoger onderwijs van de 21-ste eeuw”. Het is deze visie die men zal trachten te ontwikkelen in het voorgestelde Denkersprogramma. Dit zal gebeuren door een grondige studie van bestaande denkmodellen, een kritische analyse
Diana Laurillard
van actuele ontwikkelingen en beleidsplannen in Vlaanderen, Europa en elders, en een diepgaande reflectie op de eigen ervaringen in het veld van alle deelnemers aan het project. Dat alles moet leiden tot een brede langetermijnvisie met verschillende hypotheses, mogelijke modellen en toekomstscenario’s, en dit op de drie niveaus: micro (leerling, leraar, klas), meso (school, universiteit) en macro (de verschillende overheden). De Academie zal proberen met een brede representatieve groep van stakeholders een “out of the box” denkoefening op te zetten, vanuit haar neutrale positie en zonder in concurrentie te treden met de onderwijsinstellingen en de beleidsorganen. Nu al een primeur: twee denkers Om dit project te inspireren en te leiden worden twee bekende buitenlandse experts aangetrokken. Prof. Diana Laurillard (University of London) heeft jarenlange ervaring in open en afstandsonderwijs en grote expertise in de pedagogischonderwijskundige aspecten. Prof. Pierre Dillenbourg (EPFL-Lausanne) leidt een universitair centrum van waaruit MOOCs worden ontworpen en georganiseerd. Deze complementaire aanpak zal het beste halen uit de uiteenlopende ervaring van de Denkers, nl. het pedagogisch gerichte vs. het praktijkgerichte.
Pierre Dilenbourg
Verwacht: Nationaal Biografisch Woordenboek deel 21 De verschijning van het nieuwe deel van het Nationaal Biografisch Woordenboek is voorzien in de loop van het voorjaar van 2014. Het nieuwe deel bevat zo'n 125 lemmata en is verlucht met talrijke illustraties. De bijdragen zijn allemaal gestoeld op origineel onderzoek. Onder meer de volgende figuren zullen een plaats krijgen in het NBW deel 21: de politici August Beernaert, Rika de Backer-van Ocken en Mathilde Schroyens, de beeldend kunstenaar Valerius de Saedeleer en tien leden van de familie De Vigne, de schrijvers Marie Gevers, de dansers-choreografen Sonia Korty en Andrée Marlière, de cineasten Nicole van Goethem en
14
André Cauvin, de architecten Lucas Faydherbe en Hans Vredeman de Vries, de feministische pioniers Renée van Mechelen en Liane Boeykens, mediafiguren Bert van Kerkhoven en Valère Depauw, de muzikanten Raymonde Serverius en Django Reinhardt, de grondvester van de anticonceptiepil Ferdinand Peeters, striptekenaar Willy Vandersteen, historische figuren als Ida van Boulogne, Frans van Busleyden en vele anderen. Het NBW deel 21 zal verkrijgbaar zijn tegen ca. 70 euro. Er is steeds een korting van 50 % voor personen en instellingen die hun reeks van het NBW wensen aan te vullen met oude delen (tot en met deel 17).
Standpunten Dreigende Metaalschaarste: geen fictie
Wat betekent deze wereldwijde problematiek voor ons?
Uitdagingen en opportuniteiten voor de samenleving
Rekening houdend met deze achtergrond, maken wij de volgende aanbevelingen aan de overheden, de industrie en de onderwijs- en onderzoekswereld:
Alle grondstoffen zijn eindig, in het bijzonder ook die van de metalen. Dat hebben de alarmkreten in de wereldpers aangetoond, nadat China in 2010 een embargo op de uitvoer van de zgn. zeldzame aardmetalen had ingesteld. Het was bekend dat de vraag naar de meeste metalen vanaf de industriële revolutie, zij het met periodische schommelingen, continu was toegenomen. Maar de relatieve toename voor de zgn. "basismetalen" zoals ijzer, koper en aluminium, blijft nog bescheiden in vergelijking met de relatieve toename van de vraag naar zgn. "technologiemetalen" tijdens de voorbije decennia.
België en Vlaanderen dienen terug te participeren in de internationale mijnbouw, meer bepaald in nieuwe vormen van mijnbouw die ecologisch en socio-economisch verantwoord zijn. Met hun wereldwijde ervaring kunnen Vlaamse baggerbedrijven een belangrijke rol spelen in het ontginnen van grondstoffen op de zeebodem. Versnelde kennisopbouw over onze grondstoffenafhankelijkheid uit alle werelddelen en grondstoffen in de stadsmijn, en brede kennisverspreiding hiervan naar de burger. Het in Vlaanderen sterk ingeburgerde recyclagedenken moet op deze kennis verder uitgebouwd worden, niet alleen bij het sorteren of verwerken van afval, maar reeds bij de keuze en het gebruik van producten.
Maar er zijn nog andere technologiemetalen dan de zeldzame aardmetalen. Zo zit Neodymium zowel in de magneten van de microfoon van je smartphone als in de magneten van een windmolengenerator, Europium in je TV-scherm, Gallium in LED-lampen, Indium in de nieuwste zonnepanelen, etc... Weinigen kennen deze exotische elementen maar ironisch genoeg zijn het elementen die in belangrijke mate ons leven in de 21e eeuw zullen bepalen.
Vlaanderen staat sterk qua technischwetenschappelijk materiaalonderzoek, en zou daarom het voortouw moeten nemen in Europese initiatieven rond grondstoffenefficiëntie, onder meer in de materiaalgerichte Europese kennis- en Innovatiecommunity (KIC).
Daarom is het belangrijk aandacht te hebben voor een dreigend schaarsteprobleem, zeker in een Europese en Vlaamse omgeving, waar wij niet over de noodzakelijke grondstoffen beschikken. Zal de ontginning van deze "metalen" spoedig een grens bereiken? Zullen de "kritieke" metalen voor ons steeds voldoende toegankelijk blijven? Zullen er binnenkort conflicten over ontstaan?
In Vlaanderen en in de Europese Unie, is de verhouding tussen de publieke middelen die in de innovatie geïnvesteerd worden en de resulterende nieuwe industriële activiteit, onvoldoende in vergelijking met de topregio’s in de wereld. Het is inefficiënt om zonder meer grondstoffen die het predicaat “kritiek” hebben, te gebruiken voor productinnovaties, omdat hun bevoorradingstoekomst onzeker is. Wij raden aan de criteria voor het toekennen van publieke ondersteuning uit te breiden met de categorie tot welke de gebruikte grondstoffen behoren. Indien een grondstof tot de categorie “kritiek” behoort dan moet het innovatiewerk hiermee adequaat rekening houden.
Statische projecties geven inderdaad aan dat, rekening houdend met de huidige exploitatiegraad en een groeiende vraag, een aantal metalen, over een paar decennia volledig uitgeput zullen zijn (bv. Lood in 2018, Zilver in 2019, Zink in 2044). Meer realistische modellen houden ook rekening met de interne dynamiek van de mijnbouw- en winningstechnologie en met de volatiliteit van de grondstoffenmarkt, maar zijn niet noodzakelijk optimistischer, wel integendeel: zowel de bevoorradingszekerheid als de vraag naar metalen zijn niet constant en dit leidt bijgevolg tot onzekerheid, zowel van financiele, geopolitieke als technologische aard.
Een versterking van de Vlaamse koploperpositie in recyclage, gericht op het bereiken van een circulaire economie, biedt de Vlaamse economie heel wat groeimogelijkheden. Dit kan maar door een doorgedreven materiaal-georiënteerde waardeketen-strategie toe te passen op nieuwe producten en processen, en door verder te investeren in innovatieve technologieën voor het recycle recycleren van metalen uit complexe producten.
Tot zover de probleemstelling: schaarste is dynamisch en zal een zorg blijven. De Academie voelde zich begin 2013 aangesproken om op deze problematiek een antwoord te bieden, in eerste instantie voor Vlaanderen binnen Europa. De internationale teneur is dat de problematiek kansen biedt voor nieuwe ontginningsgebieden, en voor efficiëntere en minder vervuilende winningstechnologie- en veredelingsmethoden, dat er versterkte aandacht dient te gaan naar materiaalsubstitutie, naar een intelligent materiaalbesparend productontwerp en naar recyclage. Specifiek voor deze laatste domeinen is er voor Vlaanderen een bijzondere toekomst weggelegd. Als voorbeeld vermelden we het concept van de "stadsmijnbouw" of "urban mining".
Dreigende metaalschaarste? Innovaties en acties op weg naar een circulaire economie Dit standpunt kwam tot stand in een werkgroep van de Klasse Technische Wetenschappen van de KVAB. Voorzitter van de werkgroep was dr. Ir. Egbert Lox, senior vice-president van Umicore, wereldspeler in materiaaltechnologie. De eindredactie van het standpunt berustte bij prof. em. dr. ir. Etienne Aernoudt van de KU Leuven, waar hij departementsvoorzitter was van MTM (materiaalkunde). Andere leden van de werkgroep waren ir. Dirk Fransaer, gedelegeerd bestuurder van VITO, de Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek, en prof. dr. Ir. Karel Van Acker, gewoon hoogleraar aan de KU Leuven, coördinator van het KU Leuven Materials Research Centre en hoofddocent duurzame materialen en processen. Reeds bij het begin van de jaren 70 van de vorige eeuw wees de ‘Club van Rome’ op de eindigheid van de natuurlijke rijkdommen van onze planeet. Dit veroorzaakte een schokeffect na de periode van ongebreidelde groei die de jaren ‘60 kenmerkte. De oliecrisissen van 1973 en 1979 bevestigden de analyse van de Club van Rome . Toen China in 2010 een embargo op de uitvoer van zeldzame aardmetalen instelde, ging een nieuwe schokgolf door de wereld: zeldzame aardmetalen, maar ook metalen als europium, gallium, indium, neodymium zijn van uitzonderlijk belang voor innovatieve ontwikkelingen in domeinen als de mobiele telefonie, de micro-elektronica en de elektrovoltaïsche zonnepanelen. Vele van deze metalen komen uit geopolitiek instabiele regio’s, waardoor ‘het Westen’ vroeg of laat met bevoorradingsproblemen dreigt te maken te krijgen. Toch kan dit objectieve risico ook opportuniteiten inhouden voor een regio als Vlaanderen: recycling
van
de
schaarse
technologiemetalen
uit
gebruikte
mobiele
telefoons,
LED-lampen, televisietoestellen, zonnepanelen enz.(“urban mining”) kan de kwetsbaarheid van de innovatieve industrie significant verminderen. Vlaanderen is een van de koplopers van deze zogeheten ‘circulaire economie’ en het wordt belangrijk om deze positie in de toekomst te behouden en liefst nog verder uit te bouwen. In dit standpunt wordt gepleit voor een doorgedreven participatie in de internationale mijnbouw, sensibilisering van de maatschappij voor onze kwetsbaarheid inzake grondstoffenbevoorrading, doorgedreven betrokkenheid bij de Europese kennis- en innovatiecommunity en investering in innovatieve technologieën voor het recyclen van schaarse metalen.
Dreigende metaalschaarste? Innovaties en acties op weg naar een circulaire economie Etienne Aernoudt, Dirk Fransaer, Egbert Lox, Karel Van Acker Koninklijke Vlaamse Academie van België voor Wetenschappen en Kunsten, KIasse Techische Wetenschappen, 2014 Standpunten 22
15
Benoemd of onderscheiden André Alen gekozen tot voorzitter van het Grondwettelijk Hof
Martin School, en van Academia Europaea.
De heer André Alen (Klasse Menswetenschappen) werd op 21 november 2013 gekozen tot Nederlandstalig voorzitter van het Grondwettelijk Hof voor een mandaat dat ingaat op 9 januari 2014 en eindigt op 31 januari 2016, in opvolging van de heer Marc Bossuyt. Reeds vanaf maart 2001 is hij Rechter in het Grondwettelijk Hof. Hij doceert staatsrecht aan de KU Leuven, was in het verleden adviseur van de Minister van Justitie en stond mee aan het hoofd van verschillende kabinetten.
Het SCK•CEN is het belangrijkste federale onderzoekscentrum van België met bijna 700 onderzoekers en het tweede belangrijkste onderzoekscentrum in Europa rond nucleaire wetenschappen en technologie, na het Franse CEA (Commissariat à l'énergie atomique et aux énergies alternatives). Het SCK•CEN heeft drie onderzoekspolen: energie, materiaal en medische toepassingen van nucleaire technologie. Het SCK•CEN heeft eveneens in zijn zestigjarig bestaan een internationale know-how opgebouwd rond de veiligheid van nucleaire installaties, het doordacht beheer van radio-actief afval en de bescherming van de mens en het milieu tegen ioniserende straling. Een andere KTW-confrater, de heer Erik Van Walle, is sinds 2006 Directeur-generaal van het SCK•CEN. Hij werd tot lid verkozen in 2011.
Willem Elias verkozen tot aantredend voorzitter van de KVAB Op 14 december 2013 werd de heer Willem Elias verkozen tot nieuw voorzitter van de Academie voor de periode 2015-2016. Professor Elias doctoreerde in 1989 op een proefschrift over de relatie tussen opvoeding en hedendaagse kunst. Hij is decaan van de faculteit Psychologie en Educatiewetenschappen aan de Vrije Universiteit Brussel. Hij is kunsttheoreticus, -filosoof, -criticus en agoog. In het tweedelige werk (2006/2008) Aspecten van de Belgische Kunst na ‘45’ stelt hij op een eigenzinnige en kritische manier het Belgische kunstlandschap voor. Hij lichtte tijdens de voorstelling van zijn kandidaatschap toe dat de educatieve kant van de kunstfilosofie zijn passie is, vooral dan om de kunsten het grote publiek te kunnen laten bereiken. In 2015 gaat hij op emeritaat en hij zal de eerste jaren daarvan samen met de andere leden aan de werking van de Academie bijdragen. De belangrijkste speerpunten voor hem zijn de sluimerende interdisciplinariteit van de Klassen tot een hoger niveau te brengen, de interesse van de leden voor de verschillende activiteiten van de Academie te verhogen, en in te gaan op de wens van de overheid om meer naar buiten te treden, en dat niet alleen met publicaties.
Derrick Gosselin aangesteld tot voorzitter SCK•CEN De heer Derrick Gosselin werd op voordracht van de ministerraad, op 26 november 2013 door ZM Koning Filip aangesteld tot Voorzitter van de Raad van Bestuur van het Studiecentrum voor Kernenergie SCK•CEN te Mol. Hij is één van de stichtende leden van de Klasse Technische Wetenschappen, die in 2009 werd opgericht en lid van de energieraad van de KVAB. Hij is verbonden aan de universiteiten van Gent en van Oxford waar hij specialiseert in besluitvormig bij complexe problemen. Hij is lid van de Global Agenda Councils, denktank van het WEF, van de Oxford
16
Het SCK is een wereldspeler in de medische stralingsfysica. Daarin is het SCK actief op drie niveaus: als leverancier van radio-isotopen voor medische toepassingen, als onderzoeksinstelling voor verbeterde stralingsprotocols bij verschillende aandoeningen (vaak kanker) als bij radiologie, en als onderzoeksinstelling over de bescherming tegen ioniserende straling.
Karen Maex benoemd tot nieuwe decaan Faculteiten wetenschappen van de Universiteit Amsterdam en de Vrije Universiteit Amsterdam De Colleges van Bestuur van de Universiteit van Amsterdam (UvA) en van de Vrije Universiteit (VU) hebben mevrouw Karen Maex (Klasse Natuurwetenschappen) benoemd tot respectievelijk decaan van de Faculteit der Natuurwetenschappen, Wiskunde en Informatica (UvA-FNWI) en decaan van de Faculteit der Exacte Wetenschappen (VU-FEW) en decaan van de Faculteit der Aard- en Levenswetenschappen (VU-FALW), met ingang van 1 januari 2014. Prof. Maex was vicerector voor de Groep Wetenschap & Technologie van de KU Leuven van 2005-2013. Ze is gespecialiseerd in materiaalfysica en nanotechnologie voor elektronica-toepassingen en is auteur en co-auteur van meer dan 250 internationale publicaties. Na haar doctoraat aan de KU Leuven deed ze onderzoek in samenwerking met IMEC, later als Onderzoeksdirecteur van het Fonds Wetenschappelijk Onderzoek Vlaanderen. Bij IMEC was ze later directeur van het Departement Interconnect Technologie en Silicides tot december 2000. Ze kreeg de titel IMEC Fellow in 2001 en coördineerde het strategisch wetenschappelijk onderzoek in de Silicium divisie tot juli 2005. Sinds oktober 2009 is ze lid van de Raad van Bestuur van IMEC.
Benoemd of onderscheiden Honorary Membership Hongaarse Academie voor Rik Van Brussel Professor emeritus Hendrik Van Brussel (KTW) van het Departement Werktuigkunde aan de KU Leuven werd door de Hongaarse Academie van Wetenschappen (MTA) verkozen tot Honorary Member, in de sectie van de ingenieurswetenschappen. Hij is internationaal lid van de Advisory Board van de MTA zijn Institute for Computer Science and Control. Hij was gedurende zijn hele carrière, die meer dan 40 jaar omspant, actief in het gebied tussen werktuigbouwkunde, elektronica, regeltechniek en informatica, een domein dat tegenwoordig mechatronica wordt genoemd. Er werden in 2013 20 buitenlandse ereleden verkozen door het MTA, die steevast personen zijn "who cultivate their fields of science on an internationally recognised level and who can lay claim to exceptional appreciation from Hungarian science and scholarship".
Koninklijke Academie voor Schone Kunsten Antwerpen bestaat 350 jaar Anne-Mie Van Kerckhoven curator van een van de activiteiten Als een Academie voor kunsten haar jubileum viert, is dat meer dan een herdenking, het is een herbeleving. Een herbeleving van de stromingen, de spanningen, tussen traditie en moderniteit, tussen ambacht en kunst, in tempore non suspecto verteld door de studenten van de Academie. In de grote tentoonstelling in het MAS werden veteranen als Jacob Jordaens, David II Teniers, Vincent Van Gogh en Laurens Alma Tadema gecontrasteerd met recentere bekenden als Panamarenko, Fred Bervoets en Anne-Mie Van Kerckhoven. Drie tentoonstellingen in de Lange Zaal van de Academie zoomden in op de dialoog tussen hedendaagse en oud-studenten en het artistiekpedagogische traject van de instelling. Anne-Mie Van Kerckhoven volgde voor een jaar de laatstejaarsstudenten van de Academie. In ‘Van een Bruisende Campus waar de Kunsten Welig Tieren’ (7 november - 19 december 2013), is ze curator van een persoonlijke selectie van hun werken, om zo te kijken wat hun motivatie is om kunstenaar te zijn. De Academie voor Schone Kunsten heeft ook rijkelijk bijgedragen aan het artistieke genootschap binnen de KVAB, de Klasse van de Kunsten. Drie van de 10 stichtende leden van die Klasse waren afkomstig van de Antwerpse academie, nl. de oud-leerlingen Walter Vaes en Henri Van de Velde en de directeur 1945-1946 Constant Permeke. Andere oud-leerlingen kwamen de Klasse al snel aanvullen, Richard Baseleer in 1939 en Oscar Jespers in 1941. Andere oud-leerlingen die lid waren
zijn Renaat Braem (1910-2001), Victor Delhez (19021981), Herman Diels (1903-1986), Gerard Gaudaen (1927-2003), Floris Jespers (1889-1965), Marcel Macken (1913-1977), Jan van de Kerckhove (19272007) en Eduard van Steenbergen (1889-1952). Frans Dille (1909-1999) was aan de academie ooit docent. Van de huidige leden van de Klasse Kunsten studeerden Jan Fabre, André Goezu, Dr. Hugo Heyrman, Panamarenko en Anne-Mie Van Kerckhoven aan de Antwerpse academie.
De heer Jean Berlamont (Klasse Technische Wetenschappen) is benoemd tot voorzitter van VLARIO, het Overlegplatform en Kenniscentrum voor de rioleringen- en afvalwaterzuiveringsector in Vlaanderen. De heer André Laporte (Klasse Kunsten) werd op 25 januari 2014 gelauwerd met de Klara Carrièreprijs in deSingel te Antwerpen. De prijs is een eerbetoon voor een Vlaams musicus met een internationale uitstraling. De heer Filip Rathé (Klasse Kunsten) werd op 25 januari 2014 door Klara uitgeroepen tot ‘Musicus van het jaar 2013’ in deSingel te Antwerpen. Mevrouw Fien Troch (Klasse Kunsten), nieuw lid van 2013, is met haar film Kid onderscheiden met de Prijs André Cavens van de Belgische Unie van de Filmkritiek.
Bij Koninklijk Besluit van 18 juli 2013 worden de volgende leden van de Academie bevorderd of benoemd in de Nationale Orden: De heer Hendrik Deroo wordt benoemd tot Grootofficier in de Leopoldsorde. De heer Freddy Dumortier wordt benoemd tot Grootofficier in de Kroonorde. De heer Dirk Fransaer wordt benoemd tot Commandeur in de Leopoldsorde. De heer Marcel Smets wordt benoemd tot Grootofficier in de Kroonorde.
Bij Koninklijk Besluit van 22 oktober 2013 worden de volgende leden van de Academie bevorderd of benoemd in de Nationale Orden:
De heer Yvan Bruynseraede wordt benoemd tot Grootofficier in de Leopoldsorde. De heer Raoul Servais wordt bevorderd tot Grootofficier in de Kroonorde. De heer Joseph Thas wordt benoemd tot Grootofficier in de Kroonorde. De heer Hendrik Van Brussel wordt bevorderd tot Grootofficier in de Leopoldsorde. De heer Paul Van Rompuy wordt bevorderd tot Grootofficier in de Leopoldsorde. De heer Eric Van Walle wordt benoemd tot Commandeur in de Leopoldsorde.
17
ON Opgemerkt
De Leeuwenpoort en de brievenbus van het Academiënpaleis Hans Rombaut
Slechts weinigen die langs de hoofdingang het Paleis der Academiën bezoeken realiseren zich dat ze het terrein betreden langs een Leeuwenpoort. Leeuwenpoorten zijn er dan ook sinds mensenheugenis. De beroemdste zijn ongetwijfeld die van Mycene, daterend uit de Griekse prehistorie, en die van Jeruzalem, aan het begin van de Via Dolorosa. Ook de Leeuwenpoort van het Paleis der Academiën staat aan het begin van een pad dat pijn kan doen aan knieën en enkels, maar daar hebben we het bij een vorige gelegenheid al over gehad. De vraag hier is: waarom staan hier langs weerszijden van het toegangshekken prachtige uniek gebeeldhouwde leeuwen, die uitkijken over het Paleizenplein? Op zoek naar een antwoord mochten we ons alweer verbazen. Elkeen zou het voor de hand liggend vinden dat de Leeuwenpoort er is gekomen als statussymbool van dit paleis, dat in oorsprong (1828-1829) de woning was van een prins van koninklijken bloede, Willem van Oranje, en zijn echtgenote Anna Paulowna, grootvorstin van Rusland. Ook het Koninklijk Paleis in Laken heeft immers een Leeuwenpoort evenals het Koninklijk Paleis hier in het centrum van Brussel. De theorie van de Leeuwenpoort als Koninklijk statussymbool houdt echter niet lang stand. De Leeuwenpoort van het paleis van de kroonprinsen Willem en Anna is immers ouder dan het paleis zelf. Ze stond er al van bij de heraanleg van het Warandepark door architect Zinner omstreeks 1775 en is te zien op een prent uit 1779, waarop een praalstoet het refugium van de abdij van Park passeert. Die refuge stond op het terrein van het Paleis der Academiën vanaf ca. 1775
18
tot omstreeks 1820. De Leeuwenpoort maakte deel uit van de balustrade die deze abdij heeft gebouwd om het Warandepark af te bakenen. Omdat symmetrie bij de conceptie van het Park van Brussel een doel op zich was, kijken we naar de andere kant van het Paleizenplein. Daar staat perfect in de as van de toegangspoort van het Academiënhuis – een beetje verscholen aan de Koningsstraat – een gelijkaardige Leeuwenpoort. Langs weerskanten van het Paleizenplein plaatsten de abdijen van Grimbergen en van Park een Leeuwenpoort, compleet volgens de symmetrische ordening van architect Zinner. Op het plan van 1775 waren die balustrades en ook het refugiehuis nog niet gebouwd. Zij staan aangeduid als conceptueel. Echter, er is – alweer tot grote verbazing – op het plein geen aanduiding van een Leeuwenpoort te zien. De prent uit 1779 toont het refugium van Park met de Leeuwenpoort al afgewerkt. Na de afbraak van de refuge omstreeks 1822 heeft men de hoofdingang van het nieuwe paleis van de kroonprins perfect uitgemeten gebouwd op de middenas van de Leeuwenpoort! Wat schrander, toch? Dit alles geeft ons de gelegenheid om een belangrijk detail kenbaar te maken aan diegenen die ooit eens een dossier willen indienen voor een van de prijzen die de academie uitreikt. Meestal is het dan zondag wanneer het paleis en ook het park er omheen gesloten zijn. Het is dan nog wel mogelijk een dossier in te dienen langs de brievenbus. Deze staat bijna geheel aan het zicht onttrokken, goed verscholen, rechts van deze Leeuwenpoort.
Marc Mendelson (6 november 1915-8 december 2013) Marc Mendelson was meer dan 45 jaar lid van de Koninklijke Vlaamse Academie en tevens het oudste lid van de Klasse van de Kunsten. Als kunstschilder nam hij een heel bijzondere plaats in. Hij is niet meteen de meest bekende kunstenaar, maar toch lopen dagelijks honderden mensen voorbij een van zijn werken, m.n. Happy Metro to You, dat het metrostation Park te Brussel siert. Na de oorlog studeerde Marc Mendelson aan het Nationaal Hoger Instituut te Antwerpen en sinds 1951 was hij als docent verbonden aan de Nationale Hogere School voor Bouwkunst en Visuele Kunsten, Abdij Ter Kameren, te Brussel. Hij is bekend om zijn wandschilderingen, sculpturen in goud, hoed-maskers en assemblages. Vertrokken van een magisch realisme evolueert zijn werk naar een tactiele reliëfwerking van de verfmaterie. Rond 1966 komt een polychrome kleurbehandeling en een meer persoonlijke neofiguratieve kunst naar voren. Hij behoorde tot de Jeune Peinture Belge, een groep waarvan hij medestichter was, en tot Espace. Marc Mendelson trad toe tot de Academie als corresponderend lid in 1965, werd werkend lid in 1968 en erelid in 1997.
19
WAT IS
KUNST
WAT IS
KUNST
WAT IS
WETEN SCHAP volgens
KUNST
WETEN SCHAP volgens
WETEN SCHAP volgens
