Editie 13 September 2001
Leerkrachten: didactische aanwijzingen vindt u op pagina 4 van de handleiding. De leerlingenpagina’s zijn kopieerbaar voor gebruik in de klas
Aanslagen op verdraagzaamheid Op 11 september 2001 laten kapers binnen anderhalf uur drie gekaapte vliegtuigen neerstorten op gebouwen in New York en Washington. Daarbij komen naast de kapers en de honderden passagiers in de vliegtuigen ook duizenden mensen om het leven die in de gebouwen, het Wereldhandelscentrum in New York en het Pentagon (ministerie van Defensie) in Washington, aan het werk zijn. Foto: Taner Hacioglu
De beelden schokken de wereld. Miljoenen mensen zitten dagenlang aan de buis gekluisterd en de tvjournaals hebben extra lange uitzendingen. De gebouwen lijken door de terroristen niet toevallig gekozen. Het Wereldhandelscentrum (World Trade Centre) is een belangrijk symbool voor de economische en financiële macht van de Verenigde Staten van Amerika. Het Pentagon is het belangrijkste symbool van de militaire macht van Amerika. Over het hoe en waarom van de aanslagen is nog veel onduidelijk. In de media leggen deskundigen ons uit wat er volgens hen achter de aanslagen zit. De deskundigen zijn het echter vaak met elkaar oneens, zoals mensen het over veel zaken in de wereld niet eens zijn.
Het WTC in New York na de ramp
In deze Per Expresse kijken we naar de gebeurtenissen vanuit een heel andere kant: iets waarover we het in de hele wereld wel eens zijn: de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Alle landen die lid zijn van de Verenigde Naties (en dat zijn ze bijna allemaal) hebben die Verklaring ondertekend. In deze lesbrief zullen we proberen om de gebeurtenissen in New York en Washington, de reacties van de politici en de burgers op die aanslagen en de mogelijkheden om terrorisme tegen te gaan te bekijken in het licht van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. “Mensen behoren zich in een geest van broederschap jegens elkander te gedragen” - uit artikel 1 van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. “Een ieder heeft recht op leven, vrijheid en onschendbaarheid van zijn persoon” - artikel 3 van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens.
Opdrachten 1. Sommige gebeurtenissen herinneren mensen zich hun hele leven lang. Oudere mensen herinneren ze zich allemaal wat ze aan het doen waren op het moment dat ze van de dood van president Kennedy in 1963 hoorden. Wellicht zijn de aanslagen in New York ook zo’n gebeurtenis die iedereen zich blijft herinneren. Wat was jij aan het doen toen je over de aanslagen hoorde? Weet je nog wat je eerste reactie was? Ben je toen meteen voor de televisie gaan zitten? 2. Leg in je eigen woorden uit wat er bedoeld wordt met de tekst van artikel 1 uit de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens.
Heb je vragen of opmerkingen of zoek je extra informatie, kijk dan op Internet: www.cmo.nl
Aanslagen op verdraagzaamheid
Kleine terreur: ‘wij’ tegenover ‘zij’ De media doen uitgebreid verslag van een voorval in de gemeente Ede op 11 september: een twintigtal Marokkaanse jongeren viert op de avond na de aanslagen feest op straat. Ondanks boze meldingen van buurtbewoners grijpt de politie niet in. Volgens de politie en burgemeester plegen de jongeren geen strafbare feiten: ”Omdat in Nederland vrijheid van meningsuiting bestaat, is het niet mogelijk anti-westerse uitingen te verbieden”. Veel mensen zijn het hier niet mee eens. Er werden posters en pamfletten verspreid met teksten die beledigend zijn voor Marokkanen en voor de islam. De politie en de gemeente Ede ontvangen veel boze telefoontjes en e-mailtjes. In heel Nederland en zelfs daarbuiten is de ergernis groot. Volgens veel politici hebben de jongeren echter alleen uit baldadigheid gehandeld. Inmiddels hebben de jongeren hun excuses aangeboden en blijkt het inderdaad om baldadigheid te gaan en niet om feestvieren. De vreemdelingenhaat is er echter niet minder om geworden. Foto:www.cair-net.org
Direct na de aanslagen ontstaan er wereldwijd wraakgevoelens tegenover moslims. In de VS worden moslims ontslagen en op straat aangevallen. De FBI (politie) heeft lange lijsten van dergelijke hate crimes (misdaden uit haat gepleegd). Ook in Nederland zijn er tal van voorbeelden van vreemdelingenhaat. Al snel doen politici en geestelijken via de media hun best om uit te leggen dat islam en terrorisme niets met elkaar te maken hebben. Toch vinden er nog steeds terreuracties tegen moslims plaats: aanslagen op moskeeën en islamitische scholen, haatopmerkingen en bedreigingen tegen moslims, spotten met islamitische gewoonten. De media gebruiken al snel de term kleine terreur voor de aanslagen en pesterijen tegen moslims. Islamitische boekwinkel in de VS met stenen bekogeld “Allen zijn gelijk voor de wet; allen hebben aanspraak op gelijke bescherming tegen iedere ophitsing” - uit artikel 7 van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens
Deze acties zijn in strijd met de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens: een aantal mensenrechten lijkt voor moslims niet meer te gelden, hun vrijheid wordt beperkt, ze voelen zich gediscrimineerd, ze voelen zich onveilig, eigendommen worden beschadigd. Soms is er zelfs geen sprake meer van kleine terreur, maar van erger: in Nijmegen is een islamitische school in brand gestoken. Dit bericht komt zelfs in een Pakistaanse krant. Haat tegen christenen of ’westersen’ in islamitische landen De VS proberen zo veel mogelijk landen te laten samenwerken in de strijd tegen het terrorisme. Omdat Pakistan aan Afghanistan grenst is het erg belangrijk voor de VS dat Pakistan ook meedoet. De Pakistaanse regering heeft daar toestemming voor gegeven. Maar veel Pakistani zijn het niet eens met de steun van hun regering aan de VS. De Taliban (die het in Afghanistan voor het zeggen hebben) hebben veel aanhangers in Pakistan. Zoals de antiislamitische sentimenten groeien in het westen, zo wordt ook de haat tegen christenen in Pakistan groter. In Peshawar (gebied met veel Taliban-aanhangers) zijn bijna alle buitenlanders vertrokken. Ze zijn niet alleen bang voor Afghaanse aanvallen, maar ook voor fanatieke Pakistanen die woedend zijn omdat hun regering meewerkt aan een oorlog tegen hun moslimbroeders. In Indonesië dreigen radicale moslims Amerikanen en Amerikaanse instellingen aan te vallen als de VS militair gaat ingrijpen in Afghanistan. De spanningen tussen moslims en andere leden van de samenleving nemen ook daar toe. Opdrachten 1. Wat komt het eerst in je op als je het woord terrorist hoort? 2. Welke mensenrechten worden door de kleine terreur geschonden? 3. In artikel 7 van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens wordt gesproken van ophitsing. Noem enkele voorbeelden van ophitsing die er toe leiden dat de spanningen tussen moslims en nietmoslims toenemen. 4. Hoe kunnen de media haatgevoelens versterken, of omgekeerd: tegengaan? 5. Reageer op deze stelling: als je een vreemdeling bent in een bepaald land, kun je het maar beter eens zijn met de ideeën van de inwoners van dat land. “Kok waardeert reacties moslims in Nederland” – “Ministers in gesprek met moslimjeugd”
Aanslagen op verdraagzaamheid
Wantrouwen en discriminatie “Niemand zal onderworpen worden aan willekeurige inmenging in zijn persoonlijke aangelegenheden, in zijn gezin, zijn tehuis of zijn briefwisseling, noch aan enige aantasting van zijn eer of goede naam” – artikel 12 Universele Verklaring van de Rechten van de Mens
In Nederland kennen we het briefgeheim. Niemand mag zonder jouw toestemming brieven die je verstuurt of ontvangt openmaken en lezen. Dat geldt ook voor e-mail en telefoongesprekken. Pas als je van een misdrijf wordt verdacht, mag de politie gesprekken afluisteren of brieven lezen. Daarvoor moet een rechter eerst toestemming geven. Je mag ook niet zomaar op straat worden aangehouden en gefouilleerd. Ook mag de politie niet zonder huiszoekingsbevel iemands huis binnendringen. Foto: Panos Pictures
Sinds de aanslagen in Amerika wordt gezegd dat de overheid meer moet doen om dergelijke aanvallen te voorkomen. Dat kan betekenen dat de politie en allerlei geheime diensten (zoals de Binnenlandse Veiligheidsdienst (BVD) in Nederland en de CIA in Amerika) meer mogelijkheden krijgen om mensen van wie ze vermoeden dat ze iets in hun schild voeren- te bespioneren en af te luisteren. Daar is op zich niets mis mee, zou je zeggen. Maar veel mensen vrezen dat vooral mensen die er iets anders uitzien (een andere huidkleur hebben of een hoofddoekje dragen) lastig gevallen zullen worden. Onze minister van Binnenlandse Zaken (Klaas de Vries) zei laatst al op de tv dat tientallen mensen naar de BVD gebeld hebben met tips over buitenlanders die ze verdenken van terroristische activiteiten.
“Wij zullen het nooit vergeten”
Twee dagen na de aanslagen keurde het Amerikaanse parlement al een wet goed waarmee ook burgers van andere landen te maken kunnen krijgen. De Combatting Terrorism Act (Wet om het Terrorisme te Bestrijden) bevat een artikel dat de FBI (de Amerikaanse politie) het recht geeft om bij te houden aan wie iemand een e-mail heeft gestuurd, of er een bijlage bij zat, hoe groot die was, wanneer en vanaf welke plaats de e-mail werd verstuurd en wie de e-mail beantwoord heeft. Zo mag worden vastgelegd wie vanaf welke computer elektronische post verzendt of ophaalt. Volgens bezorgde advocaten kan op die manier iemands identiteit, gedrag en vriendenkring in kaart worden gebracht. Het lezen van die e-mails mag nog steeds alleen na toestemming van een rechter. In Nederland is het nog niet zover. Onze minister van Justitie (Benk Korthals) wil nog niet zover gaan. “Als je daaraan toegeeft, krijg je na verloop van tijd dat mensen ten onrechte worden opgepakt, willekeur.” En volgens de staatssecretaris van Binnenlandse Zaken, Gijs de Vries, kan geen enkel land zijn burgers honderd procent beveiligen. Maar een andere minister (Roger van Boxtel die over het minderhedenbeleid gaat) wil dat iedereen voortaan een identiteitsbewijs, bijvoorbeeld een paspoort, bij zich heeft. Voor veel mensen is dat een schrikbeeld. Vooral voor mensen die de Tweede Wereldoorlog hebben meegemaakt. Toen moest iedereen een Ausweis (identiteitsbewijs) bij zich hebben en dat laten zien als de bezetter daarom vroeg. Opdrachten 1. Zal volgens jou het altijd op zak hebben van een paspoort of identiteitskaart de veiligheid vergroten? Vanaf welke leeftijd moet iedereen naar jouw mening een identiteitskaart bij zich hebben? 2. Hoe kun je de veiligheid van burgers in een land vergroten zonder hun vrijheid te beperken? 3. Welke vrijheden zou jij willen opofferen om een veiligere wereld te krijgen? 4. Maak een collage van krantenberichten en zoek daarin de woorden veiligheid en vrijheid op. Welke van die twee woorden komt het vaakst voor?
“BVD krijgt veel tips over ‘terroristen’” – “Tweederde Nederlanders is voor identificatieplicht”
Aanslagen op verdraagzaamheid
Oorlog voeren of recht spreken? “Een ieder heeft, recht op een eerlijke en openbare behandeling van zijn zaak door een onafhankelijke en onpartijdige rechterlijke instantie” - uit artikel 10 Universele Verklaring van de Rechten van de Mens “Een ieder, die wegens een strafbaar feit wordt vervolgd, heeft er recht op voor onschuldig gehouden te worden, totdat zijn schuld krachtens de wet bewezen wordt in een openbare rechtszitting, waarbij hem alle waarborgen, nodig voor zijn verdediging, zijn toegekend” - artikel 11 Universele Verklaring van de Rechten van de Mens
President Bush heeft de oorlog verklaard aan het terrorisme en volgens premier Kok heeft het internationale terrorisme ook Nederland de oorlog verklaard. Meteen na de aanslagen waren veel mensen bang dat er een oorlog zou uitbreken. Sommigen vreesden zelfs voor een Derde Wereldoorlog. In een oorlog gelden andere wetten en regels dan in vredestijd. In een oorlog mag je je vijand om het leven brengen. Maar ook in een oorlog is niet alles geoorloofd. Vijanden die zich overgeven mag je niet doden. En krijgsgevangenen moet je goed behandelen. In elke oorlog tot nu toe zijn sommige landen neutraal gebleven. In de Eerste Wereldoorlog koos Nederland bijvoorbeeld geen partij. In de Tweede Wereldoorlog waren landen als Zwitserland, Ierland en Zweden neutraal. Dat heeft onder andere als voordeel dat zij tussen de strijdende partijen kunnen bemiddelen. Nederland is samen met de meeste West-Europese landen lid van de Noord-Atlantische Verdrags Organisatie (NAVO) en heeft daardoor al partij gekozen. De NAVO beschouwt de aanslagen in New York en Washington immers als een aanval op alle bondgenoten. President Bush heeft zelfs gezegd dat alle landen moesten kiezen: óf ze zijn voor Amerika , óf ze zijn voor het terrorisme. Iemand die een misdaad begaan heeft, moet een eerlijk en onafhankelijk proces krijgen. In dat proces moet zijn schuld onomstotelijk bewezen worden. Een verdachte is onschuldig tot het tegendeel is bewezen. Als dat bewijs er niet is, mag iemand niet veroordeeld worden, ook al denkt iedereen dat hij wel schuldig is. Vooral voor de slachtoffers van het misdrijf kan zoiets heel erg pijnlijk zijn. Maar voor ons rechtsgevoel is het omgekeerde nog veel erger: dat iemand onschuldig veroordeeld wordt. Foto: Panos Pictures
Mary Robinson, de Hoge Commissaris voor de Mensenrechten van de VN, heeft gezegd dat de VN samen met de VS een leidende rol moeten spelen bij de nasleep van de aanslagen. Volgens haar zijn de aanslagen meer dan terreurdaden. Zij “vormden een misdaad tegen de mensheid.” Dat verplicht elk land ter wereld om te reageren en ervoor te zorgen dat de daders voor het gerecht gebracht worden. Daarvoor zou het Internationale Strafhof gebruikt kunnen worden. Op 17 juli 1998 besloten 160 landen in Rome tot de oprichting van een permanent Internationaal Strafhof ter berechting van individuen voor het begaan van zware misdaden die de internationale gemeenschap aangaan, zoals volkerenmoord, oorlogsmisdaden en misdaden tegen de mensheid. Het hof wordt in Den Haag gevestigd. Als Osama bin Laden inderdaad de hoofdverdachte is zoals de VS zeggen, dan zou hij in Den Haag terecht moeten staan. De VS, of andere vertegenwoordigers van de slachtoffers, zouden hun aanklacht in Den Haag moeten duidelijk maken.
Opdracht 1. Denk je dat Bin Laden nog een eerlijk proces kan krijgen? Moeten er ook rechters uit islamitische landen bij zijn berechting betrokken zijn? Mag hij zijn eigen advocaat meenemen? Moeten de VS zich bij de uitkomst van het Internationale Strafhof neerleggen? 2. Vind je dat het zin heeft om nog een speldje tegen zinloos geweld te dragen? “Hét terrorisme bestaat niet” – ‘Ultimatum aan Afghanistan”
Aanslagen op verdraagzaamheid
Oog om oog, tand om tand? “REVENGE” (wraak) staat met koeienletters op de voorpagina van een lokale krant in Amerika, daags na de aanslag. “President Bush: verklaar Afghanistan vanavond nog de oorlog, 11-9-2001”, staat er op een groot plakkaat te lezen dat sinds de dag van de aanslagen op de ruit van het Italiaanse restaurant Acappella in New York is geplakt. De roep om vergeldingsacties is groot. Begrijpelijk wellicht als je beseft dat er duizenden onschuldige burgers zijn omgekomen. President Bush roept in een toespraak tot de natie op tot een ‘Oorlog tegen het terrorisme’. Het begrip oorlog is echter voorbehouden aan gewapende strijd tussen staten, of liever gezegd tussen legers van die staten. Al snel wordt er daarom gesproken over een ‘Nieuwe oorlog’, een oorlog van een leger tegen... ja tegen wie eigenlijk?
Ook Nederlandse kranten spreken over ‘wraak’
De aanslagen in New York en Washington zijn niet opgeëist. Er is niemand die heeft gezegd: wij hebben het gedaan en wel daar- en daarom. Er is een hoofdverdachte, Osama bin Laden, die zich in Afghanistan ophoudt. Van hem wordt gezegd dat hij niet zelf de aanslagen heeft gepleegd, maar wellicht wel de opdracht ertoe heeft verstrekt. Maar een overtuigend bewijs voor zijn schuld is (nog) niet overlegd. Toch trekt Amerika al vliegdekschepen en militaire vliegtuigen samen in de buurt van Afghanistan. Wellicht kan Amerika met een speciale actie de heer bin Laden oppakken, maar zoals in elke oorlog is de kans groot dat er ook onschuldige slachtoffers vallen. Opdrachten 1. Wat vind je? Mogen we Afghanistan binnenvallen, ook als niet 100% zeker is dat Osama bin Laden verantwoordelijk is? 2. Heiligt het doel de middelen? Mogen we het risico lopen dat er onschuldige slachtoffers vallen bij een aanval op Afghanistan? Licht je antwoord toe aan de hand van onderstaande teksten uit de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. “Een ieder heeft recht op leven, vrijheid en onschendbaarheid van zijn persoon.” – artikel 3 Universele Verklaring van de Rechten van de Mens “Geen bepaling in deze Verklaring zal zodanig mogen worden uitgelegd, dat welke Staat, groep of persoon dan ook, daaraan enig recht kan ontlenen om iets te ondernemen of handelingen van welke aard ook te verrichten, die vernietiging van een van de rechten en vrijheden, in deze Verklaring genoemd, ten doel hebben.” - artikel 30 Universele Verklaring van de Rechten van de Mens
Oorlog tegen terrorisme Het merendeel van de Nederlanders steunt de Amerikaanse vergeldingsacties. Stel dat het de Amerikanen lukt om zonder (al te veel) burgerslachtoffers bin Laden op te pakken. Is dat dan het einde van het terrorisme? Natuurlijk moet iedere gewelddadige actie waarbij onschuldige slachtoffers vallen, worden bestraft volgens de geldende regels van het recht. Maar voor iedere terrorist die we oppakken, staan er weer anderen klaar. Opdracht 3. Als met het oppakken van de daders van de aanslagen in New York en Washington het terrorisme niet kunnen uitbannen, wat moet er dan nog meer gebeuren?
“Enkel wapengekletter lost terreur niet op” – “Oorlog tegen terrorisme wordt lang en bloedig”
Aanslagen op verdraagzaamheid
Voedingsbodem voor terrorisme “De wil van het volk zal de grondslag zijn van het gezag van de Regering; deze wil zal tot uiting komen in periodieke en eerlijke verkiezingen” – artikel 21 Universele Verklaring van de Rechten van de Mens “Een ieder heeft recht op een levensstandaard, die hoog genoeg is voor de gezondheid en het welzijn van zichzelf en zijn gezin” – artikel 25 Universele Verklaring van de Rechten van de Mens
In Latijns Amerika waren 20 jaar geleden bijna alle machthebbers via een staatsgreep aan de macht gekomen. Deze dictators zorgden vooral goed voor zichzelf en waren meesters in onderdrukking van de arme bevolking. De landen stonden stuk voor stuk, jaar in en jaar uit, in het jaarboek van Amnesty International vanwege de vele mensenrechtenschendingen. In die tijd waren er veel verzetsbewegingen actief die terroristische aanslagen pleegden. Na het verdwijnen van de dictaturen zo’n 15 jaar geleden, is het terrorisme in Latijns Amerika ook grotendeels verdwenen.
Foto: M/MC Photoshare at www.jhuccp.org/mmc
Terrorisme is moeilijk onder één noemer te vangen. Maar in het algemeen kun je zeggen dat terrorisme vooral voorkomt in landen, waar mensen geen zeggenschap over hun eigen lot hebben en waar de kloof tussen arm en rijk dagelijks voelbaar is. Als we dicht bij huis kijken, dan zijn er natuurlijk de bomaanslagen van de IRA in Noord-Ierland geweest. De katholieken zijn lange tijd als tweederangsburgers in eigen land behandeld. Zij waren werkeloos of kregen alleen laagbetaalde banen. Bij verkiezingen werden kiesdistricten zo ingedeeld dat de protestantse minderheid de meerderheid van de raadsleden kon kiezen, tot woede van de katholieken. Het terrorisme luwde toen de situatie voor katholieken beter werd en katholieke en protestantse groeperingen gingen praten over een gelijke verdeling van de macht.
Een arme familie in Bangladesh
Nu lijken de terroristen uit islamitische landen te komen. De islamitische landen kennen een lange traditie van ondemocratisch bestuur. De meeste landen zijn voormalige koloniën van de rijke, Westerse landen geweest. Ze hebben meer dan honderd jaar niets over hun eigen gebied te zeggen gehad. Na hun onafhankelijkheid kunnen de inwoners van de meeste landen nog steeds hun eigen regering niet kiezen. Er zijn diverse regimes die met steun van Amerika en andere landen in het westen in het zadel worden gehouden. Protesten tegen deze regimes worden veelal met harde hand onderdrukt, soms met wapens die in het Westen zijn gekocht. Het gemiddelde inkomen ligt in deze landen veel lager dan in het rijke Westen. De verschillen tussen arm en rijk zijn binnen deze landen ook veel groter. Er zijn veel te weinig banen voor alle werkzoekenden. Werkloosheidcijfers van 30% (zoals bijvoorbeeld in Algerije) zijn geen uitzondering. De (veelal niet-democratisch gekozen) machthebbers kunnen het geld wel rijkelijk laten vloeien. Uit wanhoop wenden sommigen zich tot islamitische stromingen die hen een beter leven beloven. Deze bewegingen zorgen voor onderdak, onderwijs en een baan en geven hun aanhangers weer een gevoel van trots. Diverse van deze organisaties zetten zich af tegen het rijke westen en de machthebbers in eigen land, die als handlangers van het Westen worden gezien. Daarbij benadrukken ze dat het christendom de overheersende godsdienst in het rijke Westen is. Sommige organisaties schuwen er zelfs niet voor terug om grof geweld te gebruiken om hun doelen te bereiken. Ze richten hun pijlen vooral op het rijkste land van de wereld, Amerika, tevens het land waar het christendom nog een belangrijke plaats in het dagelijks leven inneemt. Opdrachten 1. Leg aan de hand van de twee artikelen uit de UVRM uit wat er bedoeld wordt met ‘voedingsbodem voor terrorisme’. Welke maatregelen zullen er moeten worden ondernomen om deze voedingsbodem weg te nemen? Op welke termijn zullen deze maatregelen effect hebben? 2. Schrijf een oproep aan premier Kok. Hoe moet hij volgens jou op de huidige situatie reageren? “Vredesclubs vinden het tijd voor tegengeluid” – “Religie: inspiratie tot geweldloosheid?”
