Aankopen. Middelen. Neerwaartse trend omgebogen. De theorie en de praktijk

Beheer

Aankopen Het Agentschap voor Natuur en Bos is met zijn bijna 40.000 ha bossen, natuurreservaten en parken in eigendom en meer dan 70.000 ha in beheer de grootste groenbezitter en –beheerder van Vlaanderen. Maar dit is geen eindpunt. Want elk jaar weer zet het agentschap heel wat middelen in om zijn areaal te vergroten. Daarbij is ‘de grootste zijn’ niet de drijfveer. Het is gewoonweg de invulling van de missie om door het streven naar ‘meer’ te komen tot het versterken van natuur, bos en groen in Vlaanderen.

Middelen

Neerwaartse trend omgebogen

Net als de voorbije jaren zijn ook in 2008 heel wat middelen ingezet met het oog op het uitbreiden van het areaal. Er was iets meer dan 30 miljoen euro (32 502 674,36 euro om precies te zijn) voorzien op de begroting om nieuwe aankopen te realiseren. Ongeveer 5 miljoen euro daarvan was afkomstig uit het boscompensatiefonds. De aankoop van terreinen gebeurt aan de hand van diverse instrumenten. Daarvan wordt de aankoop in der minne veruit het meeste gehanteerd: in overleg met de huidige eigenaar komen we tot een akkoord over de prijs en de modaliteiten. Daarnaast kan het agentschap in heel specifieke gevallen ook gebruik maken van onteigeningen en voorkooprecht.

In 2008 werd 1284 ha aangekocht. Meteen een wezenlijke uitbreiding van het ANB-areaal en bijkomende perspectieven – meteen of op termijn – voor meer bos, meer natuur en nieuwe, toegankelijke groengebieden in Vlaanderen. Bovendien buigen we de neerwaarste trend, die zich al een paar jaar geleden inzetten, dit jaar terug om.

Maar wat betekenen die 32 miljoen euro nu werkelijk in het kader van de effectieve uitbreiding van het areaal? Veel. Met die 32 miljoen wordt de rechtstreekse aankoop van zowat 850 ha in het vooruitzicht gesteld.

De theorie en de praktijk Met die 32 miljoen euro heeft ANB de ambitie om zo’n 850 ha natuur aan te kopen. Maar dat zijn natuurlijk goede voornemens die niet meteen tot resultaat leiden. Dit alles wordt pas echt wanneer de onderhandelingen op een positieve mantier uitdraaien. Want het reserveren van de budgetten is uiteraard geen eindpunt, het is het startsein voor het opstarten van de onderhandelingen met de eigenaars. In 2008 zijn enkele grote aankopen gerealiseerd. De voornaamste daarvan zijn de aankoop van het Peerdsbos in Brasschaat (ruim 133 ha) en de Koninklijke Schenking te Mol (ruim 402 ha). Minder in het oog springend, maar zeker zo belangrijk is de gestage uitbreiding van gebieden waar ANB al eigendommen bezit. De perimeters van Vlaamse natuurreservaten worden vaak gekenmerkt door een sterk versnipperde eigendomsstructuur. De uitbreiding gebeurt dus soms bijna perceel per perceel, maar over de jaren heen zijn toch nog aanzienlijke oppervlakte aan deze gebieden toegevoegd. Stap voor stap is op deze manier gewerkt aan de uitbouw van aaneengesloten natuur- en bosgebieden. Het streefdoel is altijd een aaneengesloten areaal. Dat is veel efficiënter te beheren en komt ook de natuur ten goede.

34

Oppervlakte aangekochte natuur (ha) 2000 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

Daarnaast gaat een aanzienlijk deel van het budget naar strategische projecten waar niet meteen een oppervlakte op kan geplakt worden. Zo heeft het ANB de verwerving op zich genomen van bepaalde gebieden langs de tijgebonden rivieren in het kader van het Sigmaplan. Op termijn moet het Scheldeproject resulteren in een netwerk van riviergebonden natuurgebieden langs de Schelde en haar bijrivieren, gecombineerd met meer veiligheid tegen hoge waterstanden. Een vrij nieuw instrument zijn lokale grondenbanken. Om de versnelde realisatie van grote projecten mogelijk te maken is het noodzakelijk om te beschikken over grond om het uitruilen van percelen van landbouwers mogelijk te maken. Voor deze lokale grondenbanken wordt samengewerkt met de VLM (Vlaamse Landmaatschappij). Eind 2008 bestonden er lokale grondenbanken voor de Dijlevallei, de IJzer- en Handzamevallei, de Voerstreek en voor het stadsbos Gent. Ook voor het Sigmaplan is een lokale grondenbank in het leven geroepen. Meer info: [email protected]

2008, het jaar Eén

ANB Antwerpen breidt uit met Peerdsbos en Koninklijke Schenking Het ANB streeft naar meer en beter toegankelijk groen, bos en natuur in Vlaanderen. Het aankopen van terreinen is daarbij een belangrijk instrument. De provincie Antwerpen kon in 2008 meer dan 500 ha extra toevoegen aan het ANB domeinareaal.

Peerdsbos

Koninklijke schenking

Sinds juni 2008 is het ANB officieel eigenaar van het 133 hectare grote Peerdsbos, gelegen op het grondgebied van de gemeenten Brasschaat en Schoten. Het bos maakt deel uit van de noordelijke bosgordel in de verstedelijkte zone rond Antwerpen. Dankzij de goede bereikbaarheid en parkeergelegenheid, en de ruime recreatieve mogelijkheden, is het gebied één van de meest bezochte bossen in de stadsrand van Antwerpen.

Op 25 september 2008 werd het ANB eigenaar van een domein van 410 hectare in Mol-postel. Het landgoed ligt tegen de BelgischNederlandse grens, op een boogscheut van de abdij van Postel. Naast een uitgestrekt boscomplex met wegen, paden en dreven, omvat het ook een wildakker. Op het domein werkten twee arbeiders. Deze zijn eveneens mee overgekomen naar het ANB en zijn ingeschakeld bij de arbeidersploeg van Mol-Postel.

Het pakket omvat 125 hectare bos, paden en wegen, de Bremdonckhoeve, een boswachterhuisje, 1,5 hectare weiland en een parking. Het domein sluit nauw aan bij Park Vordenstein, eveneens in eigendom en beheer van het ANB. Door de aankoop ontstaat een quasi aaneengesloten eigendom van 240 ha wat overeenkomt met bijna 500 voetbalvelden.

Het domein was eigendom van de Koninklijke Schenking, een zelfstandige openbare instelling van de Staat. Deze werd in 1930 opgericht als beheerder van onroerende goederen die koning Leopold II begin 1900 aan de Belgische Staat schonk. Het domein ‘Koninklijke Schenking’ werd beschouwd als privédomein en had voornamelijk een economische

36

functie: het werd aan de best haalbare voorwaarden verhuurd en was vrijwel volledig ontoegankelijk. Door de aankoop krijgt het ANB de mogelijkheid om het uitgestrekte landgoed op doordachte en duurzame wijze open te stellen voor het publiek. Een aangepast beheer moet het mogelijk maken om de aanwezige natuurwaarden te behouden en te versterken, en daarbovenop tegemoet te komen aan de vraag naar recreatieve mogelijkheden in de omgeving van de abdij van Postel. Meer info: [email protected] hildegarde.quintens@lne. vlaanderen.be [email protected]

2008, het jaar Eén

Eerste aankoop in West-Vlaams militair domein Vloethemveld een feit Op 30 juni 2008 kocht de Vlaamse Overheid het noordelijke deel van het militaire domein Vloethemveld in Zedelgem. Het terrein is ongeveer 87 hectare groot. Ook het zuidelijke deel van het voormalige munitiedepot was al in beheer van het Agentschap voor Natuur en Bos. Het Vloethemveld is een uitzonderlijk waardevol bos- en heidegebied. Het is van internationaal belang en maakt deel uit van het Natura 2000-netwerk, een Europees netwerk van beschermde gebieden. De vleesetende zonnedauw spreekt er tot ieders verbeelding en de zeldzame rode dopheide vormt hier de grootste populatie in Vlaanderen! Dit zijn slechts twee uitschieters van een unieke lijst van zeldzame planten en dieren die er voorkomen. In 2008 zijn, net zoals in 2007, grote natuurherstelwerken uitgevoerd in het kader van een Europees project: LIFE project DANAH. Het ANB zal het zuidelijke deel, dat nog eens 74 hectare groot is, in 2009 aankopen. Dat brengt de totale oppervlakte op bijna 320 hectare aaneengesloten bos- en heidegebied. Vloethemveld vormt hiermee de belangrijkste groene long van Zedelgem. Meer info: [email protected]

2008, het jaar Eén

37

Recordjaar voor de bossubsidies Al vijf jaar lang kunnen bosbeheerders een aantal subsidies krijgen voor hun bos Dat is een gevolg van het Bosdecreet. Het gaat om subsidies voor bebossing en herbebossing (SBH), subsidie voor de opmaak van een uitgebreid bosbeheerplan (SBP), de subsidie voor ecologische bosfunctie (SEB) en ten slotte de subsidie voor openstelling van bossen (SOP, enkel voor privéeigenaars). Deze subsidieregelingen kennen steeds meer succes. Dit komt onder andere door de uitbreiding van het aantal bosgroepen. Zij zorgen voor een grotere bekendheid en dienen ook zelf een groot deel van de subsidiedossiers in (voor derden). Aantal dossiers SBH SOP* SEB* SBP

2004

2005

2006

2007

2008

totaal

93 / / 6

86 41 / 9

64 58 5 16

55 85 5 31

134 152 23 26

432 336 33 62

*De subsidies voor openstelling en ecologische bosfunctie konden pas in 2005 voor het eerst verkregen worden. Daarnaast kan SEB pas aangevraagd worden na opmaak van een uitgebreid beheerplan.

Oppervlakte (ha) SBH SEB SBP SOP

2004

2005

2006

2007

2008

totaal

121,7 / 885,24 /

98,35 / 2227,15 479,81

122,24 259,16 4172,79 568,27

75,98 277,59 2073,74 786,69

197,52 1411,5 3222,04 1103,13

494,09 1948,25 12580,95 2937,90

De subsidieregelingen voor opmaak van uitgebreide beheerplannen (t.e.m. 2006), bebossing/herbebossing en ecologische bosfunctie worden voor de helft mede gefinancierd door de Europese Commissie in het kader van het Europese plattelandsbeleid. Subsidiebedrag (euro) SBH SEB SBP SOP

2004

2005

2006

2007

2008

totaal

393780,5 / 203724,4 /

342558 / 446058 27366,25

382372,5 18138,26 917259,4 33273,75

243707,3 19347 493110,7 45783,25

625508 86577,24 870226,1 63483,85

1987925,3 124062,5 2930378,6 169907,1

Subsidiebedragen per jaar, Vlaams + Europees deel Meer info: [email protected] of [email protected]

38

2008, het jaar Eén

ANB beloont bebossen van landbouwgrond In november 2008 keurde de Vlaamse regering het nieuwe Besluit inzake subsidies voor bebossing van landbouwgronden goed. Deze maatregel moet bijdragen aan meer en beter bos in Vlaanderen. Deze maatregel geeft uitvoering aan het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen waarin een bosuitbreiding van 10.000 hectare in agrarisch gebied vervat zit. De maatregel is eveneens opgenomen in het Vlaams Programma voor Plattelandsontwikkeling (PDPO II) en kadert binnen de Europese bosbouwstrategie. In grote lijnen is dit nieuwe Besluit een voortzetting van de bestaande regeling zodat een zekere continuïteit in het beleid behouden blijft. Kleine aanpassingen waren noodzakelijk om in overeenstemming te zijn met de Europese verordening rond plattelandsontwikkeling en aanbevelingen terzake. De subsidiebedragen werden licht aangepast en bepaalde boomsoorten, zogenaamde. “exoten”, komen niet langer in aanmerking voor subsidie. Hoewel het jaar 2008 niet representatief is, merken we de laatste jaren toch een neerwaartse trend in het aantal goedgekeurde dossiers en de corresponderende oppervlakte bos.

Aantal dossiers Oppervlakte (ha)

2004

2005

2006

2007*

2008

91

80

63

--

49

109,9

121,5

90,0

--

57,7

* In 2007 was de maatregel niet van kracht, dit was pas terug het geval vanaf 14 november 2008 (Besluit Vlaamse Regering) Een eerste mogelijke verklaring is de hoge gronddruk in Vlaanderen: de open ruimte voor particuliere, gemeentelijke of provinciale bebossingsinitiatieven wordt kleiner en de concurrentie met andere bestemmingen groter. Ten tweede merken we een duidelijke wending op in de adviesverlening van het Departement Landbouw en Visserij (afdeling Duurzame Landbouwontwikkeling, ADLO): in 2008 was twee derde van de adviezen voor bebossing in agrarisch gebied negatief.

2007 2008

Positief

Negatief

12 7

15 13

In 2009 kan de maatregel terug op volle toeren draaien en hopen we met gerichte campagnes het tij te doen keren. Meer info: [email protected]

2008, het jaar Eén

39

Samen sterk: regionale landschappen Regionale landschappen zijn publiek-private samenwerkingsverbanden op regionaal niveau. Ze hebben als doel om het maatschappelijk draagvlak voor natuur en landschap in hun regio te bevorderen. Dit doen zij samen én in overleg met de doelgroepen natuur, toerisme en recreatie, wildbeheer, landbouw en de lokale besturen (provincie en gemeenten). De activiteiten van een regionaal landschap zijn opgebouwd rond een aantal thema’s zoals het streekeigen karakter, de natuurrecreatie en -educatie, het recreatieve medegebruik, het natuurbehoud en -beheer, het herstel, de aanleg en de ontwikkeling van kleine landschapselementen.

10 jaar regionale landschappen Op 8 december 2008 was het exact tien jaar geleden dat de Vlaamse Regering een besluit ondertekende dat het mogelijk maakte regionale landschappen te erkennen en te subsidiëren. In de voorbije tien jaar is zowel het aantal erkende regionale landschappen als de oppervlakte waarbinnen zij werkzaam zijn, sterk toegenomen. Ondertussen zijn er twaalf (voorlopig of definitief) erkende regionale landschappen en bedraagt de totale erkende oppervlakte in Vlaanderen zo’n 671.200 ha.

Realisaties in 2008 In de loop van 2008 kreeg één regionaal landschap voorlopige erkenning: het West-Vlaams Regionaal Landschap IJzer en Polder. Dit regionaal landschap strekt zich uit over 8 gemeenten: Alveringem, Diksmuide, Houthulst, Koekelare, Kortemark, Langemark-Poelkapelle, Lo-Reninge en Veurne. Hiermee grenst het werkingsgebied aan dat van de regionale landschappen West-Vlaamse Heuvels en Houtland. Het Regionaal Landschap IJzer en Polder heeft een totale oppervlakte van 59.129 ha en is daarmee het grootste regionaal landschap in de provincie West-Vlaanderen.

Erkende regionale landschappen West-Vlaamse Heuvels

De Lage Kempen, een ander regionaal landschap, kreeg definitieve erkenning op 1 september 2008. Dit erkenningsstatuut is verkregen omdat het regionaal landschap in de voorlopige erkenningsperiode (die drie jaar heeft geduurd), aan de hand van haar realisaties heeft aangetoond dat zij voldeed aan de voorwaarden ervan.

Uitbreidingen Twee regionale landschappen hebben hun werkingsgebied uitgebreid. Tot het werkingsgebied van het Regionaal Landschap

Oppervlakte van het Werkingsgebied (in ha)

IJzer en Polder Houtland Meetjesland Vlaamse Ardennen Zenne, Zuun en Zoniën Dijleland Noord-Hageland Groene Corridor [1] Haspengouw en Voeren Kempen en Maasland Lage Kempen

45.400 59.100 52.400 48.900 66.200 46.400 37.600 39.700 32.500 86.900 74.800 81.300

Totaal :

671.200

[1]

[1] Dit regionaal landschap is voorlopig erkend.

40

2008, het jaar Eén

Vlaamse Ardennen behoren voortaan ook de gemeenten Gavere, Geraardsbergen, SintLievens-Houtem en Zwalm. Het Regionaal Landschap Houtland is uitgebreid met de gemeenten Ichtegem en Ruiselede. Met deze uitbreiding is de oppervlakte van het werkingsgebied van het Regionaal Landschap Houtland groter geworden dan 45.000 ha waardoor zij in aanmerking komt voor een hogere subsidie.

Werkingssubsidie

regionaal landschap en is afkomstig van de verdeelde winst van de Nationale Loterij. Deze subsidie moet worden aangewend voor het uitvoeren van activiteiten met betrekking tot soortenbescherming in de landbouwsfeer. Het ANB heeft in samenspraak met de regionale landschappen een projectvoorstel uitgewerkt op maat van elk regionaal landschap.

En verder….

Projectsubsidie

In de lente van 2008, meer bepaald de maand mei, was er enerzijds de officiële start van het Regionaal Landschap Rivierenland in de provincie Antwerpen met de ondertekening van de intentieverklaring door de deelnemende gemeenten en anderzijds de oprichting van het vijfde regionaal landschap in de provincie Vlaams-Brabant, het Regionaal Landschap ZuidHageland.

In 2008 is voor het eerst de beslissing genomen tot de toekenning van een projectsubsidie aan de erkende regionale landschappen. Deze subsidie bedraagt 6.500 euro voor elk

De coördinator en directeur van het Regionaal Landschap Kempen en Maasland, Ignace Schops, kreeg in 2008 én de Groene Nobelprijs, de ‘Goldman Environmental Prize 2008’ én een Europese bekroning

De regionale landschappen ontvangen jaarlijks van het ANB een algemene basissubsidie ter ondersteuning van de werkingsen personeelskosten. In 2008 werd een totaal bedrag voorzien van 1.489.406,64 euro. Dit is een verhoging van 127.842,42 euro ten opzichte van 2007.

2008, het jaar Eén

van Ashoka, de prijs van ’World leading social entrepreneur’. Het ANB is terecht trots op deze nominaties want hieruit blijkt dat de regionale landschappen kwaliteitsvol werk leveren met internationale uitstraling. Samen met de regionale landschappen en het Instituut voor Natuur en Bosonderzoek (INBO) heeft het ANB een wetenschappelijk onderbouwd voorstel uitgewerkt voor de afbakening van het werkingsgebied van de regionale landschappen in Vlaanderen. Meer info: [email protected]

41

Eigen hout is goud waard Wie bomen plant, rooit hout. Zo ook voor het ANB bosareaal. Jaarlijks worden de vele kubieke meters houtopbrengst uit eigen domeinen te koop aangeboden. Het Ondersteunend Centrum (OC-ANB) zorgt ervoor dat de opbrengsten van die houtverkoop opnieuw maximaal worden geïnvesteerd in natuurbehoud. In totaal bracht de houtverkoop ruim drie miljoen euro op in 2008. Het leeuwendeel daarvan is afkomstig uit Vlaams-Brabant en Antwerpen. We zoomen in op die twee provincies.

Overzicht houtverkoop uit eigen ANB domeinen 2008 West-Vl Oost-Vl Antwerpen Vl-Brabant Limburg totaal

m³ 6.194 5.405 38.168 36.267 27.712 113.746

opbrengst (€) 135.664 110.454 818.056 1.325.790 671.139 3.061.103

Houtproductie in het Meerdaalwoud Omdat er in Vlaanderen zo weinig bos is en omdat er zoveel mensen wonen, moet onze beperkte bosoppervlakte (< 200m²/inwoner) veel functies tegelijkertijd vervullen. In het Meerdaalwoud en het Heverleebos, een gemengd loofboscomplex van meer dan 2.000 ha aan de zuidrand van Leuven, bewijst het ANB dat houtproductie perfect kan samengaan met de twee andere bosfuncties, namelijk bosrecreatie en natuurontwikkeling.

Bosrecreatie en natuurontwikkeling Zowat 750.000 mensen bezoeken elk jaar het boscomplex van Meerdaalwoud en Heverleebos. Recreanten vinden er meer dan 150 km wandelpaden, 50 km ruiterpaden, drie boeiende mountainbikeroutes en 220 ha speelzone. Ondanks deze recreatiedrukte blijft het bos een belangrijke leefwereld voor talloze diersoorten. In het bos leven 150 reeën. In 2008 telde men 12 broedende koppeltjes middelste bonte specht, een zeer zeldzame soort in Vlaanderen. Er zijn meer dan 10 soorten vleermuizen

42

waargenomen, waarvan er meerdere soorten op de Europese rode lijst staan. Ieder onderdeeltje van dit bos kreeg een score op de drie bosfuncties: recreatie, economische productie en natuurontwikkeling. Op die manier kon men het relatieve belang van die functies tegenover elkaar afwegen. In het onlangs opgestelde bosbeheerplan is berekend hoe de globale score van het bos de volgende 20 jaar zal evolueren. Het belang van recreatie en natuurontwikkeling zal toenemen. Houtproductie daalt, maar blijft wel een belangrijk rol spelen.

Waarom houtproductie Als we ons focussen op de houtproductie dan zien we dat de relatieve betekenis ervan weliswaar zal verminderen maar dat dit toch substantieel zal blijven. Waarom werd dit nu vastgelegd in het nieuwe beheerplan? Ieder bos produceert hout. Het hangt alleen af van de beheerdoelstellingen of dat hout ook effectief gekapt en geoogst wordt Bosexploitatie is belangrijk omdat mensen er hun boterham mee kunnen verdienen en omdat op die manier bossen in andere delen

2008, het jaar Eén

-

-

-

van de wereld minder zwaar belast worden. Zo lang we in Vlaanderen hout verbruiken moet dat hout ergens vandaan komen. De omstandigheden (klimaat, bodem …) voor houtproductie zijn goed in Vlaanderen. Bijgevolg gaan we er van uit dat het logisch en ecologisch is om die productie voor een belangrijk deel in eigen streek te doen. In de ruime omgeving van en in het Meerdaalwoud/Heverleebos zijn er honderden particulieren die van vader op zoon geregeld een lotje brandhout voor eigen gebruik kopen. Deze traditie maakt deel uit van het lokale draagvlak voor het bos. Bosexploitatie is een instrument bij de bosomvorming. Bij de omvorming naar meer inheems loofbos moeten Amerikaanse eiken en Corsicaanse dennen gekapt worden. Deze beheermaatregel brengt geld op in plaats van geld te kosten.

Strikte spelregels Uiteraard mag het voortbestaan van het bos nooit op de helling staan. Daarom is de bosexploitatie aan strenge regels onderworpen. Bij het opstellen van de exploitatiestrategie voor Meerdaalwoud en Heverleebos

2008, het jaar Eén

staat het tegengaan van bodemdegradatie centraal. Op plaatsen waar exploiteren zonder ernstige bodemschade niet mogelijk of zeer duur is, werd ervoor gekozen om niet meer te exploiteren. Bomen mogen er dan op stam sterven. Circa 13% van de bosoppervlakte krijgt op die manier een ‘nulbeheer’. Hout met duurzaam garantielabel Alle bomen worden op stam verkocht. Dat gebeurt openbaar, aan het Zoet Water (Oud-Heverlee), telkens op de derde donderdag van oktober. Alle verkochte hout kreeg de voorbije 8 jaar het prestigieuze duurzaamheidlabel van FSC. Zowel grote loten (tot 2.000 m³) als kleine loten van enkele kubieke meters zijn te koop. Wie meer dan 50m³ wil kopen moet officieel erkend en geschoold zijn als bosexploitant.

Opbrengst vloeit terug naar natuur Tot 2007 kwamen de inkomsten, jaarlijks ca. 300.000 €, van deze houtverkoop terecht in de staatskas. Sinds 2008 beheert het Ondersteunend Centrum van het ANB deze inkomsten zodat ze opnieuw kunnen worden geïnvesteerd in natuur en bos. De jaarlijkse houtverkoop bedraagt ongeveer 11.000 m³ (zie figuur 2).

Uitschieter in de hoogte was 1999, in de diepte 2001. In 1999 zijn er in enkele belangrijke bosreservaten heel wat exoten gekapt in functie van de bosomvorming. In 2001 was er zware stormschade in Frankrijk. Daarom werd beslist om in dat jaar slechts heel beperkt te kappen in de Vlaamse bossen. Op die manier kregen onze houthakkers de kans om in Frankrijk te helpen bij het opruimen van al het stormhout. Op het eerste zicht zijn de prijzen van loof en naaldhout (zie figuur 3 en 4) redelijk stabiel gebleven de voorbije 15 jaar, als je echter de inflatie in rekening brengt, gaan de prijzen in dalende lijn. De piek voor naaldhout de twee voorbije jaren heeft mogelijk te maken met nieuwe exploitatietechnieken en een goede economische toestand. Er valt dan ook een prijsdaling te verwachten bij de najaarsverkopen van 2009. Voor de particulieren is de prijsevolutie van brandhout vooral interessant (zie figuur 5). Zoals te verwachten volgt die de trend van de andere brandstofprijzen.

43

Exotische kolossen maken plaats voor inheemse giganten De volgende 20 jaar zal men jaarlijks gemiddeld 6 m³ per ha kappen in Meerdaalwoud en Heverleebos, waaronder ook heel wat zware bomen. In 2026, aan het einde van de beheertermijn van dit plan, zal het aantal zeer zware bomen (> 1m diameter) licht gedaald zijn. Het belangrijkste is echter dat het aandeel zeer dikke inlandse eiken zal zijn toegenomen. Zowel vanuit ecologisch als economisch oogpunt is dat een gunstige trend. Meer info: [email protected]

44

2008, het jaar Eén

Houtverkoop vertaald in prijzen en verkoopcijfers in Antwerpen Dat hout nog altijd een gegeerd goed is, blijkt uit de verkoopcijfers. Ook in 2008 ging dit natuurlijke product vlot over de toonbank. Wat de houtprijzen betreft zijn er enkele opvallende evoluties waar te nemen. We nemen een aantal resultaten uit de provincie Antwerpen onder de loep. De verkoop van handelsloten, afkomstig uit de Antwerpse domeinbossen en de andere openbare bossen, bedroeg 66.100 m³ hout. Dat is wat minder dan vorig jaar, maar nog steeds duidelijk meer dan de jaren daarvoor. De totale opbrengst bracht 1.343.420 € in het laatje. Grote handelsloten naaldhout haalden een prijs rond 22 € / m³ gemiddeld. Dit is een lichte daling tegenover vorig jaar. De recordprijzen van 2006 lijken definitief voorbij, maar de gemiddelde prijs is nog steeds bijna het dubbel van 2004.

2008, het jaar Eén

Kleinere handelsloten scoren zo’n 25% minder. Loten waar geen mechanische houtoogst is toegelaten, moeten het met 60% minder doen. Dit prijsverschil neemt ieder jaar toe. Kaalkappen van populier haalden gemiddeld ongeveer dezelfde prijs als naaldhout: 22 € /m³. Dit betekent een licht herstel tegenover de historisch lage prijzen van vorig jaar. De toen ingehouden loten werden nu verkocht voor gemiddeld 50% meer dan vorig jaa. Er zijn nog steeds weinig kandidaat-kopers. In 2006 werd nog vlot tussen 35 € /m³ en 50 € /m³ gehaald.

Een lot van zeven zeer zware Amerikaanse eiken van de gemeente Bonheiden haalde een prijs van 70 € /m³! Er waren verder geen andere representatieve loofhoutloten. Er is wel heel wat Amerikaanse eik verkocht in loten samen met naaldhout. Voor goedgelegen loten brandhout betaalde men gemiddeld ongeveer 12 € /m³ voor els en berk op stam. Voor moeilijk te exploiteren loten kon dit dalen tot onder 5 € /m³, afhankelijk van de ruimingsmoeilijkheden. Voor eik liep de prijs op tot 20 € /m³.

45

FSC-bos in Vlaanderen: ‘booming business’ De betrokken burger heeft het hoogstwaarschijnlijk al gemerkt. Op heel wat papieren correspondentie staat tegenwoordig een FSC-label. Op de reclamefolders van Colruyt, Pampers, Brico en vele anderen… FSC duikt overal op. De vraag is groot, het aanbod moet dus groeien. In 2007 heeft ANB alles in het werk gesteld om hierbij te helpen. Sinds eind 2006 beschikt het ANB over een FSC-groepscertificaat voor duurzaam bosbeheer. Dit kwaliteitslabel garandeert dat het gaat om hout of papier, afkomstig van duurzaam en dus verantwoord beheerde bossen. Boscertificering op maat van de Vlaamse bosbeheerder moet hierdoor een haalbare kaart worden. Het groepscertificaat van het ANB staat dan ook open voor alle Vlaamse boseigenaars, zowel openbare besturen als private eigenaars.

Een succesverhaal In 2008 breidde de oppervlakte FSC-bos uit met maar liefst 1.090 ha, verdeeld over 12 nieuwe leden, verspreid over de provincies Limburg, Oost-Vlaanderen en Antwerpen. De nieuwe leden bestonden uit 6 private en 6

46

openbare boseigenaars. Onze FSCgroep klokte eind 2008 in totaal af op 4.585 ha bos van in totaal 16 leden. Verder zijn in 2008 nog heel wat nieuwe certificeringstrajecten opgestart die in 2009 worden afgewerkt. Het aanbod inlands gelabeld hout breidt op die manier stevig uit.

FSC gaat privé Het succes van het FSC-groepscertificaat bij alle soorten boseigenaars is te danken aan een ambitieus Vlaams bosbeleid. De ingezette beleidsinstrumenten zoals o.a. de criteria duurzaam bosbeheer, de bosgroepen (coöperatief beheer privébossen werkt!), de beheerplannen, de erkenningsregeling voor kopers en exploitanten realiseren een kwaliteitstoename van het beheer

van het Vlaamse bosareaal. Dit krijgt internationale erkenning met het FSC-keurmerk. FSC-certificering zet zich nu voor het eerst in Vlaanderen ook door bij private boseigenaars. Dat boscertificering ook realistisch is voor kleine Vlaamse boseigenaars wordt geïllustreerd door één van onze groepsleden, een privé-boseigenaar met wellicht één van de kleinste FSC gecertificeerde bosjes ter wereld met een oppervlakte van 0,23 ha. Meer info: [email protected]

2008, het jaar Eén

Een nieuwe indeling van de bosplantengemeenschappen in Vlaanderen Op ieder potje past een dekseltje. Zo ook in het plantenrijk. Heel wat plantensoorten tref je vaak samen aan. Groeperingen van planten die vaak samen voorkomen, noemen we plantengemeenschappen.

Soort zkt soort De samenstelling van de vegetatie in bossen kan sterk verschillen van plaats tot plaats, afhankelijk van onder meer het bodemtype, de waterhuishouding of het beheer. Toch zijn de meeste vegetaties niet zomaar willekeurig samengesteld. Bepaalde plantensoorten groeien vaak samen, andere dan weer niet. Zo tref je bijvoorbeeld wolfspoot, bitterzoet, grote wederik en gele lis vaak samen aan in natte broekbossen en is de combinatie pijpenstrootje, bochtige smele, struikhei en blauwe bosbes typisch voor droge, open dennenbossen. Sinds kort hanteren we een nieuwe indeling om deze gemeenschappen aan te duiden.

Een databank van vegetatieopnamen uit Vlaamse bossen Tot voor kort bestond er geen algemeen aanvaarde en recente indeling van de bosplantengemeenschappen in Vlaanderen. Nochtans is een dergelijke indeling belangrijk voor vegetatiekartering, monitoring, beoordeling van de biodiversiteit, bepaling van de potentieel natuurlijke vegetatie, enz. De laatste jaren zijn in Vlaanderen heel wat nieuwe vegetatieopnamen in bossen gemaakt, o.m. voor het opstellen van beheerplannen in openbare bossen. In opdracht van het Agentschap voor Natuur en Bos heeft het INBO, in samenwerking met de afdeling voor Bos, Natuur en Landschap van de K.U. Leuven, bijna 14.000 vegetatieopnamen uit bossen in Vlaanderen verzameld in een databank.

2008, het jaar Eén

Van vegetatieopnamen naar plantengemeenschappen Met deze vegetatieopnamen werd een nieuwe classificatie van bosplantengemeenschappen opgesteld. Door die classificatie te baseren op een groot aantal opnamen kunnen ook de zeldzame bosplantengemeenschappen herkend worden en worden de gemeenschappen in het algemeen beter gekarakteriseerd. Na een strenge selectie bleven bijna 6.500 vegetatieopnamen van goede kwaliteit en evenwichtig verspreid over heel Vlaanderen over. Via allerlei classificatie- en ordinatietechnieken werden hierin op basis van de kruidachtige vegetatie 30 bostypes (en nog een aantal subtypes) onderscheiden. Deze werden verdeeld over 10 bostypegroepen.

Het vervolg: boek en identificatieprogramma Van de nieuwe indeling in bosplantengemeenschappen is een populair-wetenschappelijk boek gemaakt. In dit boek ligt de nadruk meer op de beschrijving en het beheer van de bostypes en minder op de technische aspecten van het classificatieproces. Samen met dit boek is er ook een identificatie-programma ontwikkeld dat gebruikers toelaat om vegetatieopnamen automatisch op naam te brengen. Het boek en het programma zullen beschikbaar zijn vanaf oktober 2009. Meer info: [email protected]

Bostypes en bostypegroepen De bostypegroepen zijn benoemd op basis van de meest typische boomsoorten. Voor de bostypes worden daar een of twee kruidachtige soorten aan toegevoegd (bijvoorbeeld Elzenbroekbos met Pluimzegge en Moerasvaren; zie figuur 1).

Voorbeeld van een Elzenbroekbos met Pluimzegge en Moerasvaren (Coolhembos, Puurs)

Voor elk bostype zijn de indicatorsoorten, het voorkomen in Vlaanderen, de standplaats, de bosleeftijd, beheer- en herstelmaatregelen en de overeenstemmende benamingen in andere typologieën beschreven.

47

-----------------------------------~-