Aander lu binnen ook lu (* Ieder mens heeft zijn waarde) Lezingen over Groningers en hun dubbele identiteiten De cultuurhistorische vereniging Stad&Lande, de afdeling Groningen van de NGV en het RHC Groninger Archieven organiseren in de periode van februari tot en met april 2012 een serie avonden rond het thema: Aander lu binnen ook lu. Met een knipoog naar het thema ‘Ik en Wij’ van de maand van de geschiedenis in 2011 organiseren Stad en Lande, de NGV en de Groninger Archieven in de eerste maanden van 2012 vier lezingen onder de noemer ‘Aander lu binnen ook lu’, ofwel ‘Ieder mens heeft zijn waarde’. Over Groningers en hun dubbele identiteiten. Want iedere Groninger maakt deel uit van verschillende groepen. Hij of zij kan Stadjer zijn, Ten Boerster of Damster of Veenkoloniaal. Liberaal, socialist of christen-democraat. Man of vrouw. Hervormd, gereformeerd, katholiek, ongelovig of ietsist. Of van Duitse, Joodse, Surinaamse of Molukse herkomst. Zo dragen we allemaal meerdere identiteiten met ons mee. Soms brengt dat conflicten met andere Groningers met zich mee, maar over het algemeen probeert iedereen in goede vrede met de ander te leven. Of toch juist niet? Het programma luidt in het kort: 15 februari 2012: Jeroen Benders en Harm van der Veen over Stadjers, Appingedammers en Veenkolonialen 7 maart 2012: Stefan van der Poel en Gert van Klinken over joodse en gereformeerde Groningers 21 maart 2012: Bertus Mulder en Teun Jan Zanen over de bijna revolutie van 1918, Troelstra en Rugge 28 maart 2012: Lies Ast-Boiten en Mineke Bosch over liberale volksverheffers en strijdbare vrouwen 18 april 2012: Otjep Rahantoknam en Kees Kuiken over Molukkers en Chinezen in Groningen Alle avonden vinden plaats in het gebouw van het RHC Groninger Archieven Cascadeplein 4 te Groningen. Aanvang 20.00 uur (zaal geopend vanaf 19.30 uur) Iedereen is van harte welkom en de toegang is gratis. De lezing op 21 maart wordt georganiseerd in samenwerking met de VHV (vereniging voor vakbondsgeschiedenis www.vakbondshistorie.nl).
15 februari 2012: Jeroen Benders en Harm van der Veen over Stadjers, Appingedammers en Veenkolonialen
Stad en Dam tijdens de late Middeleeuwen: een gespannen verhouding Door Jeroen Benders De stad Groningen streefde er vanaf de 13de eeuw naar de Ommelanden onder haar gezag te brengen. Dit streven kreeg op het economische vlak gestalte in de instelling van een stapelrecht. Op deze manier maakte de stad zichzelf tot middelpunt van het handelsverkeer tussen Lauwers en Dollard. In de Ommelanden bestond veel weerstand tegen de stapel. Ook Appingedam probeerde zich aan de greep van de Stad te onttrekken. Zijn excentrische ligging was hierbij een voordeel. In mijn bijdrage ga ik in op de conflicten tussen Stad en Dam, vooral op economisch terrein. Jeroen Benders is universitair docent Landschapsgeschiedenis aan de RUG. Recent verscheen zijn boek Een economische geschiedenis van Groningen. Stad en Lande, 1200-1575.
….. Veenkolonialen Door Harm van der Veen In hoeverre zijn de bewoners van de Drents-Groningse veenkoloniën als ‘aander lu’ te beschouwen? Harm van der Veen is historicus. Hij publiceerde onlangs 400 Jaar Veenkoloniën - Strepen aan het water.
7 maart 2012:
Stefan van der Poel en Gert van Klinken over joodse en gereformeerde Groningers
Joodse stadjers. Beschaven en emanciperen. Door Stefan van der Poel De periode 1796-1940 was niet alleen een periode waarin de Joodse gemeenschap lange tijd groeide en bloeide, maar tevens een tijd waarin de joodse identiteit sterk onder druk kwam te staan en grote veranderingen doormaakte. In welke mate drongen de Verlichtingsidealen door tot de Joodse Groningers? In welke mate had het integratiestreven z’n werk in 1940 gedaan en was er toen nog wel sprake van een te onderscheiden ‘Joodse identiteit’? Aan de hand van personen en voorvallen uit de geschiedenis van de Folkingestraat wordt dit emancipatieproces geïllustreerd. Stefan van der Poel is universitair docent Rug (sectie Eigentijdse Geschiedenis), bestuurslid Stichting Folkingestraat Synagoge , schrijver van onder meer Joodse stadjers. De joodse gemeenschap in de stad Groningen.
Gereformeerd van geloof, liberaal van mentaliteit: Cocksioanen in Groningen. Door Gert van Klinken Gereformeerden en liberalen staan bekend als water en vuur. De een wilde een christelijke, de ander een openbare school. Bovendien: gereformeerden hielden niet van zondagsvoetbal, liberalen niet van de pratende slang in het Paradijs (die volgens de in Assen vergaderende gereformeerde synode een ‘zintuiglijk waarneembare werkelijkheid’ was). Toch waren de Groninger gereformeerden liberaler dan gedacht. Voor hun talloze maatschappelijke organisaties benutten ze de mogelijkheden van Thorbeckes grondwet tot en met. Om hun kerk, school, diaconessenhuis, zending enz. enz. te kunnen financieren ontwikkelden zij een economische en zakelijke energie die volkomen spoorde met het liberale ideaal. Gert van Klinken is docent kerkgeschiedenis in Kampen en Amsterdam
21 maart 2012:
Bertus Mulder en Teun Jan Zanen over de bijna revolutie van 1918, Troelstra en Rugge
De opvattingen van Troelstra in 1918 Door Bertus Mulder Troelstra’s ‘revolutiepoging’ van 1918 wordt altijd gezien tegen de achtergrond van de Russische en Duitse revolutie na de Eerste Wereldoorlog. Daarin speelde de politieke actualiteit een grote rol. Maar wat voor opvattingen had de in het liberalisme gedrenkte Pieter Jelles Troelstra bij eerdere gelegenheden gedebiteerd over ‘revolutie’? Hoe zag het ‘verzetten van de wet’ er volgens hem uit? Betoogd wordt dat Troelstra ook los van de politiek actualiteit vast gevormde ideeën had over hoe een machtswisseling plaats zou kunnen vinden. Bertus Mulder studeerde sociologie in Groningen, promoveerde in 1991 bij Lolle Nauta, publiceerde in 2012 Het Hart van de Sociaal-democratie, het belang van arbeid en Zeggenschap.
Eltjo Rugge en de bijna-revolutie van de sociaal democratie in Groningen in 1918 Door Teun Jan Zanen In 1918 was Eltjo Rugge al een ervaren raadslid. De SDAP groeide ten tijde van de Eerste wereldoorlog uit tot een nieuwe politieke. Het was duidelijk dat de andere partijen de sociaal democratie niet lang meer een sociaal democratische wethouder konden gaan weigeren. De kortstondige revolutionaire koers van partij en vakbeweging dreigde die nieuwe ontwikkeling te verstoren. Toen partij en vakbeweging, met in de hoofdrol het Groninger tweedekamerlid J. Schaper, partij en vakbeweging alsnog de revolutionaire koers lieten varen, kwam in Groningen Rugge, op het einde van die week, waarop het extra congres al gepland stond, in conflict met een belangrijk deel van de afdeling Groningen. De vraag is nu of de arbeidersbeweging beter uit zou zijn uitgeweest geweest met het doorzetten van die revolutie, dan dat men nu aan sociale eisen had weten in te willigen. Teun Jan Zanen studeerde sociologie bij P.J. Bouman in Groningen en regionale economie bij P,J.Pellenbarg van de faculteit voor ruimtelijke wetenschappenen, bij wie hij ook promoveerde. Hij schreef onder andere het boek “Macht en Onmacht, 130 jaar vakbeweging in Groningen”. ( Groningen 2003)
28 maart 2012:
Lies Ast-Boiten en Mineke Bosch over liberale volksverheffers en strijdbare vrouwen
Stadjers en hun defilé van identiteiten ….. Door Lies Ast-Boiten De Verlichtingsfilosofen gebruikten exotische personages om hun tijdgenoten een spiegel voor te houden. Een mooi voorbeeld is de satirische briefroman Lettres persanes van Montesquieu. De ontmoeting met ‘de ander’ nodigt uit tot zelfonderzoek. De ontwikkelde Groningers aan het einde van de achttiende eeuw waren goed op de hoogte met dergelijke lectuur. Op zoek naar een nieuw vorm te geven nationale staat laten zij zich door de internationale Verlichting inspireren, maar ook zoeken zij hun inspiratie dicht bij huis en in het eigen verleden. De ware Groningse identiteit is te vinden in het bijbels humanisme van Wessel Gansfoort en Agricola en Nederland is daaraan schatplichtig. Dergelijke gedachten worden verspreid door het Groningse Nutsdepartement. ‘De ander’ is nu de ‘minvermogende natuurgenoot’ die moet worden opgevoed tot een nuttig en beschaafd burger. Wanneer de eenheidsstaat onder koning Willem 1 tot stand is gekomen, wordt bovendien het heldhaftige karakter van de stad benadrukt: in 1672 hebben de dappere burgers het beleg van de stad weerstaan en Nederland gered. De Belgische Opstand en de verontwaardiging over de ontrouwe en ondankbare Belgen versterken de behoefte het ‘ware oud-Nederland’ en de specifieke rol van de Groningers te definiëren. ‘De ander’, dat is de katholieke zuiderling. Lies Ast-Boiten is cultuurhistorica en oud-conservatrice van de historische afdeling van het Groninger Museum.
‘Groningen floot schel door de zaal’ Groningse feministen in de nationale vrouwenbeweging Door Mineke Bosch Groningen heeft niet alleen Aletta Jacobs voortgebracht. In de landelijke vrouwenbeweging rond 1900 speelden Groningse vrouwen een rol van betekenis. Vrijgevochten vrouwen als Titia van der Tuuk en Frederike van Uildriks, die in kringen rond Multatuli verkeerden, vrouwen als Annette Versluys-Poelman, Anna Polak en Betsy BakkerNort die een vooraanstaande rol speelden in de vrouwenkiesrechtbeweging, of vrouwen als C.G. PekelharingDoyer en H. Dull het initiatief namen tot de organisatie van de Nationale Tentoonstelling van Vrouwenarbeid in 1898. Het citaat ‘Groningen floot schel door de zaal’ komt uit een verslag van M.K. Rijkens die als afgevaardigde van de Groningse afdeling van de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht een belangrijke vergadering bezocht in Amsterdam in 1895. Uit het verslag blijkt dat het onderscheid tussen ‘Amsterdam’ en ‘Groningen’ niet het enige verschil was dat de verslaggeefster maakte. Mineke Bosch is hoogleraar Moderne Geschiedenis aan de RUG. Zij doet onderzoek naar wetenschapsgeschiedenis, de geschiedenis van politieke cultuur en burgerschap, vrouwen en gendergeschiedenis. Zij schreef een biografie over Aletta Jacobs (1854-1929) en publiceerde het dagboek van de Groningse Frederike van Uildriks (1854-1919).
18 april 2012:
Otjep Rahantoknam en Kees Kuiken over Molukkers en Chinezen in Groningen
Molukkers in de provincie Groningen Door Otjep Rahantoknam. In diverse gemeenten in de provincie Groningen zijn Molukkers geconcentreerd gehuisvest: Appingedam, Delfzijl, Hoogezand (Foxhol), Marum en Groningen (inclusief Hoogkerk). Een unieke geschiedenis van een allochtone groep, die in 1951 dacht ‘tijdelijk’ naar Nederland te zijn gekomen. Ongeveer 4000 ex-militairen van het Koninklijk Nederlands Indische Leger kwamen – met hun gezinnen (12.500 personen) - in het voorjaar van 1951 in Nederland aan. Niet met de bedoeling hier te integreren, maar spoedig weer te terug te keren naar het land van herkomst, de Molukken. Toen bleek dat terugkeer op korte termijn niet mogelijk is, werden de barakkenkampen, de ‘woonoorden’ opgeheven en de Molukkers verspreid over ruim 50 ‘Molukkergemeenten’. In de jaren zestig werden de Molukkers in Groningen overgebracht naar de zogenaamde Molukse wijken in de genoemde gemeenten. De Molukkers die zich in Foxhol vestigden werden met harde hand uit hun woonoord gehaald. De integratie van Molukkers verliep in de jaren zestig en zeventig zeer problematisch. Een poging om koningin Juliana in maart 1975 te gijzelen en de gijzelingsacties in 1970, 1975, 1977 en 1978 illustreren dat. Bij een aantal daarvan waren ook Molukkers uit de provincie Groningen betrokken. De groep is nu bijna uit beeld van de politiek en beleidsmakers, terwijl het integratieproces van Molukkers nog lang niet is voltooid. Dat Molukkers in de provincie uitstekend Gronings (mee)spreken is een verademing om te zien, maar kan ook de zwakke sociaaleconomisch positie maskeren. Otjep Rahantoknam werd geboren in kamp Schattenberg (Westerbork), studeerde Algemene Pedagogiek aan de Rijksuniversiteit Groningen en was vervolgens verbonden aan de schooladviesdienst RGAB. Sinds 1992 is hij werkzaam bij het Landelijk Steunpunt Educatie Molukkers (LSEM, www.lsem.nl) in Utrecht, Vanwege zijn gehechtheid aan Stad en zijn vele contacten met de Molukse gemeenschap in Noord-Nederland is hij sinds zijn studie altijd in Groningen blijven wonen.
Chinees Groningen 1950-1977 Door Kees Kuiken In 1950 openden in de stad Groningen de eerste twee Chinese restaurants. Historicus en sinoloog Kees Kuiken, die onlangs een handboek voorouderonderzoek voor Chinezen in Nederland publiceerde, deed onderzoek naar de ‘kongsi’, ofwel het traditionele netwerk van streekgenoten en verwanten achter deze bedrijvigheid. Eén van de spilfiguren in deze kongsi was To Sa Kao (1912-1977). We volgen hem van zijn geboortedorp in China via Den Haag naar Groningen. In de laatste tien jaar van zijn leven veranderde China, en daarmee ook ‘Chinees Groningen’, ingrijpend. Kees Kuiken (www.prosopo.nl) publiceert als zelfstandig cultuurhistorisch onderzoeker vooral over mobiliteit en migratie, memoriecultuur, streek- en mentaliteitsgeschiedenis. Zijn boek ‘Chinese Roots: Voorouders van Verre’ verscheen in juni 2011 bij Het Centraal Bureau voor Genealogie (www.cbg.nl).
Literatuur bij de lezingen Benders, J. F., Een economische geschiedenis van Groningen. Stad en Lande, 1200-1575. (Assen, 2011. Groninger Historische Reeks) Dik, J., Uit de geschiedenis van Appingedam, de oude hoofdplaats van Fivelingo (Assen 1956) Brood, P., e.a. (red), 375 jaar Hoogezand en Sappemeer; 200 jaar Veenkoloniën van Borger en Odoorn; 400 jaar Pekela; 350 jaar Veendam en Wildervank; 750 jaar Oostermoerse venen; 250 jaar Stadskanaal; 400 jaar venen rondom Emmen; 400 jaar Veenkoloniën – Strepen aan het water Bekkum, W. van en S. van der Poel, Joods leven in Groningen. Oorsprong en herinnering (Groningen 2011); Poel, S. van der, 100 jaar Folkingestraat-synagoge 1906-2006 (Groningen 2006); Poel, S. van der, Joodse Stadjers. De joodse gemeenschap in de stad Groningen 1796-1945 (Assen 2004) Poel, S. van der, Leo Frank (1908-1944). Politieke analyses van een Groninger student in de jaren 1930 (Groningen 2005) Geschiedenis van Groningen, deel 3 (Zwolle, 2009), waarin vooral de bijdragen van J. van Zuthem. Klinken, G. van, Op de grens. Gereformeerden in de marge van moderniserend Nederland. Ter Apel 1879-1940 (Kampen 2000). Ast-Boiten, L., Stad tussen Verlichting en Romantiek. Groningen 1780- 1850 (Assen 2011) Jensen, L., De verheerlijking van het verleden ( Nijmegen 2008) Bosch, M. (ed.), De liefde en de vrijheid natuurlijk! Het dagboek van Frederike van Uildriks (1854-1919) (Hiversum, 2010). Hier vooral de inleiding. Risamena, D.R.L. , Verbroken Verleden. De Molukse gemeenschap in Hoogkerk, 1961-2011. (2011) Smedes, T., Tussen belofte en teleurstelling bloeide een nieuw bestaan. Het verhaal van de Molukse gemeenschap in Hoogezand-Sappemeer (2009) Werkgroep Herinneringsboek Kamp Nuis, Kamp Nuis, 1951-1964 (2005) Kuiken, K. ‘Het werk aan de revolutie zal wel druk zijn!’ De eerste Chinese kongsi in de stad Groningen (1950-1977) in: Historisch Jaarboek Groningen 2011 (Assen, 2011)
De organisatoren: Nederlandse Genealogische Vereniging, afdeling Groningen http://groningen.ngv.nl Afdeling Groningen
Cultuur-historische vereniging Stad&Lande www.stad-lande.nl
Regionaal Historisch Centrum Groninger Archieven www.groningerarchieven.nl
