•
Eet
nu
Eieren
f F. SINEMUS a
Roomvarsch» Barneveldsche Eieren, "orden geleverd met datumstempel en P'»»w van herkomst. Particuliere verKoop per kilo. Slijters rabat. p c
Leidschestraat 20-22 A M S T E R D A M C.
Fa. A. OUDKERK
Overhemden
« E L D E R S C H E KADE 19, A M S T E R D A M . Telefoon 34248, na 6 uur 28413.
naar
Eigen Atelier.
Meer dan ooit te voren heeft
CADILLAC de leidende positie, dankzij: EERSTE KLAS WERK E E R S T E K L A S SERVICE Algemeene t e v r e d e n h e i d
K. L A N D E W E E R
DRINGEND VERZOEK!
I
NDIEN U uw vacantie-adres „tot nader order" hebt opgegeven, verzoeken wij U dringend uw terugkomst aan onze administratie mede te deelen, teneinde vertraging in de toezending te voorkomen. De Administratie van „ D E VRIJDAGAVOND" Van Eeghenstraat 189. AMSTERDAM — Telefoon 25243
UTRECHT-AMSTERDAM
^ aagt onze Advertentietarieven r
m a a t v a n a l f 9,50 PRIMA COUPE
D E P O S I T O - EN EFFECTENBANK Buitenhof 47 - 's-Gravenhage
EFFECTEN - COUPONS PROLONGATIE Gedurende de beurs-uren bestaat in onze radio-ontvangzaal voor belangstellenden gelegenheid, het koersverloop ter Amsterdamsche Effectenbeurze nauwkeurig te volgen
DE MEUBELBEURS De Clercqstraat93/lll, Amsterdam
Complete Meubileering Telefoon 82694.
N.V. Cuprea-Haarlem L. H E E R E N V E S T 122 - T E L . 14663 Speciale fabricatie van: Monourauhs - Isr. Kandelaars Synagoge-verlichtingsornamenten
AMSTERDAMSCHE SIGARENFABRIEK
„VUELTA" EXPORT Koestraat 2
•
Telef. 46502
MAISON ARTISTIQUE Dameskapper. Het nieuwste systeem voor permanente haargolf. Zeer billijk tarief
Ceintuurbaan 219 - Amsterdam
ADVERTEERT IN DE VRIJDAGAVOND RESTAURANT
ARTIS Gunstige gelegenheid tot het houden van Familiefeesten en C o n g r e s s e n Restaurateur: D . v. d. B U R G
f eelt & Clnnpenhurfl - l U ^ m
DeHollandsctie Socieleil A-1807
te Amsterdain
Het 1
NEDERLANDSCHE MELKINRICHTING AMSTERDAM 2e Jan Steenstraat 65. Tel. 27495
WAMBERSIE & ZOON R O T T E R D A M
—
A M S T E R D A M
—
Z A A N D A M
GARAGE „INTERNATIONAL"
CARGADOORS VRACHTAGENTEN VAN G E R E G E L D E
S T O O M V A A R T L I J N E N
EXPEDITEURS AVERIJ-AGENTEN B U I T E N L A N D S C H E
VAN
Kantoor: LOOIERSTRAAT - TELEF. 3548-3133 N. R. VAN ESDONK - Lakerstraat 61 - EINDHOVEN
Luxe Auto-Ver huur inrichting. Reizen naar alle landen. Speciaal ingericht voor Huwelijken en Visiterijden. - Dag en nacht geopend.
A S S U R A N T I E - M A A T S C H A P P I J E N
N.V. Pbs. VAN QMMEREN'S SCHEEPVAARTBEDRIJF, Rotterdam R E E D E R S (Vrachtbootcn, Tankbooten, Tanklichters) CARGADOORS, EXPEDITEURS E N ASSURANTIE-AGENTEN K a n t o r e n te: A m s t e r d a m , Antwerpen, Londen, H a m b u r g , Berlijn, Strasbourg Agenten voor d e : Nippon Yusen Kaisha, naar Straits, China en Japan. Holland Britsch Indië Lijn, naar Britsch Indië. Holland Amerika Lijn, naar Mexico. British & Continental Steamship Co. L t d . , naar Liverpool. Manchester, Southampton. Holland-Ierlandlijn, naar Cork.
Beleefd aanbevelend. Vraagt Tarieven.
leest
Triplex-Parketvloerenhuis „TRAFID"
„DE V R I J D A G A V O N D "
WERELDPATENT Amstelkade 102 - Telef. 25829 AMSTERDAM
Zeg mij wat gij leest, en ik zal U zeggen wie gij zijt. Het
BEGUNSTIGT ONZE ADVERTEERDERS
N. R. V A N E S D O N K .
intellectueele Jodendom
DE VRIJDAGAVOND is het Familieblad voor het Intellectueele Joodsche Huisgezin
! Indien U bij het
aanknoopen van relaties met onze adverteerders
„DE VRIJDAGAVOND" noemt, steunt U
daarmede ons blad
Uitgave N.V. Uitgevers Maatschappij „EXCELSIOR", Amsterdam, Van Eeghenstraat 189 - Tel. 25243 HOOFDREDACTEUR:
J. S. D A SILVA ROSA SECRETARIS VAN DE REDACTIE M . GAARKEUKEN. MEDEWERKERS
:
Rabb. M . COHEN, Rotterdam. Kabb. P H . COPPENHAGEN. ^Pperrabb. S . DASBERG, Leeuwarden. jJpperrabb. I. MAARSEN. Den Haag «abb. Dr. B. ISR. Ri CARDO. L J . D . M . SLUYS. Amsterdam. Mr. D. S . JESSURUN CARDOZO. J°SEPH GOMPERS. J- M . H l L L E S U M .
^ ts M . J. PREMSELA. ' « SANTCROOS D L Z N . ?• SEELIGMANN. JOOP W. F. STOPPELMAN. Londen. r
S
vele anderen.
e n
REDACTIE E N ADMINISTRATIE: Y Eeghenstraat 189, Amsterdam. Iefoon 25243. a n
le
LOSSE N U M M E R S
A
15 ets.
VERKRIJGBAAR BIJ
EJEN R
JOODSCHEN BOEKHANDEL
E AMSTERDAM
^ONNEMENT: T
3
L P r half jaar, bij vooruitbetaling ver"°°gd met 20 ets. incasso. J ^ h e buitenland ƒ 5 — per half jaar. ^HOUDSOPGAVE: e
t
..Ieder wat recht is in z ij n oogen." E. p h § De tijd na de Mischna. • Monossohn: Het Chassidisme, zijn ontstaan L. 'kkeling. B p ,*?~Hoofiën : Herinneringen aan Palestina. " H ' t s : Ons tweede bezoek aan het Bijbelsch Museum. a s
e r
:
ontw
Pl
o b
D
^ll
r '
n
S o w ] e t
c D nn 1 S A " S. R . 0
m
p
e
r
:
s
:
R u s l a n d B l
J
d e n
dood van den dichter
Boekbespreking.
„IEDER W A T R E C H T IS IN Z I J N O O G E N " UIT
DE AFDEELING
DER WEEK.
te beoordeelen, maar ook te veroordeelen en ontziet zich niet de gehoorzaamheid aan het Geloof op te zeggen en den spot te drijven met den inhoud.
Nog opmerkelijker en treuriger wordt dit verschijnsel, als wij het zien bij hen, die uit den Joodschen stam zijn voortgekomen. Als een soort excuse voor hun verraad zeggen zij dan, dat zij niet tot het Jodendom beHet is een opmerkelijk verschijnsel, dat op hooren en daarom wagen mede te spreken geen enkel ander gebied zoo duidelijk op met een schijn van gezag en met een waas den voorgrond treedt als op dat van Gods- van geleerdheid, doordat zij zichzelf een dienst en Geloof: dat men met zijn oordeel getuigschrift van bekwaamheid hebben uit— en veroordeeling — al heel gauw bij de gereikt. Zij, de ignoranten, weten alles nauwhand is. De een doet slechts wat goed is in keuriger en beter dan die anderen, wier tegenzijn eigen oogen en maakt een godsdienst op overgestelde overtuiging gevormd is door eigen hand, waaruit hij natuurlijk dat, wat diep nadenken en innig gevoel. Zij weten hem niet past, eenvoudig over boord gooit; bepaald, dat G d niet wil hebben, dat men de ander heeft over alles een oordeel, ofschoon voor de stipte waarneming van Sabbath en hij zelfs de grondbeginselen van dat, wat hij Feestdagen zijn huisgezin tekort mag doen; durft te beoordeelen, niet kent. Terwijl toch zij weten nauwkeurig, dat het bespottelijk is, op ander gebied het geen denkend mensch van vele dingen als over een groote zonde zal invallen een beslist oordeel uit te spreken te spreken. „Ieder wat recht is in zijn oogen!" over iets, waarvan hij niet door diepgaande is hun leuze. In hun systeem moet van het studie volkomen op de hoogte is, en als auto- aloude Jodendom niets meer deugen: de riteit te willen optreden daar, waar hij niet G d van Israël is een verschrikkelijk, wraakeens de grondbeginselen heeft geleerd; ter- zuchtig Wezen; de Bijbel is een onzedelijk wijl geen verstandig mensch het zal wagen boek, waarvan men liefst de verspreiding kritiek uit te oefenen op iets, waarvan hij geen moest verbieden; onze aartsvaders en -moeders kennis heeft, is dit, zoodra wij op het terrein verdienen niet als voorbeeld voor ons te van Godsdienst en Geloof zijn aangekomen, worden gesteld ten gevolge van hun slecht geheel anders. Hij, die anders met bescheiden- levensgedrag; de Sabbath moet hoe eer hoe heid zwijgt en het niet waagt mede te spreken, liever verdwijnen, en meer van dergelijke, wanneer dingen worden behandeld, die hij met aplomb neergeschreven frasen. Van de niet voldoende machtig is, wordt eensklaps eigenschappen, G d in den Bijbel toegekend, welbespraakt, als het op den Godsdienst aan- zooals „genadig", „barmhartig", „lankmoekomt. Ofschoon hij ook daar de elementen dig ', „vergevend" enz. wordt gemakshalve niet kent, ofschoon hij ook daarvan geen geen melding gemaakt. Wat de ethiek van den diepgaande studie heeft gemaakt, is hij toch Bijbel, vooral van de Torah, heeft beteekend dadelijk gereed een beslist oordeel uit te en nog steeds beduidt voor menschdom en spreken over zaken, waarover zelfs zij, die maatschappij: hoe deze door haar voorgeheel hun leven door studie daartoe het schriften van naastenliefde en medelijden recht hebben verworven, niet wagen mede te met armen, verdrukten en vreemdelingen spreken. Zelfs degeen, wien men het Boek de ruwe zeden wil verbeteren, daarover reppen der Boeken in handen zou geven met de uit- zij geen woord. Alsof men het Jood of Chrisnoodiging: „lees!" en die dit Boek zou moeten ten kan euvel duiden, dat het menschdom teruggeven met de bekentenis: „ik kan het zich nog steeds niet heeft weten op te werken niet lezen", waagt het den Bijbel niet alleen tot de hoogte, die de Bijbel verlangt. E n zoo „Gij zult niet doen naar alles, wat wij hier heden doen: ieder wat recht is in z ij n oogen".
DE
322 w o r d t verzwegen al het mooie, wat i n h u n kraam niet te pas k o m t . Indien inderdaad het beginsel: „ i e d e r doe wat recht is i n zijn oogen" gemeen goed van het m e n s c h d o m ware geworden, hoe z o u dan de maatschappij z i c h hebben ontwikkeld? Z o u deze zoogenaamde vrijheid niet tot ongebondenheid hebben gevoerd? W o r d t niet a l te vaak uit het oog verloren de trap van „ b e s c h a v i n g " , waarop het m e n s c h d o m i n de dagen van M o z e s stond? E n wat geven de voorstanders en propagandisten van de leuze „ i e d e r doe wat recht is in zijn oogen", i n de plaats van het door hen als verouderd en afgedaan gebrandmerkte? N i e t s ! Z i j w i l l e n de w e r e l d gelukkig maken door negatieve h e r v o r m i n g e n , zonder iets positiefs te bieden. Z o u inderdaad de wereld gelukkiger zijn zonder het geloof aan een Gd? Z o u werkelijk de maatschappij er beter voor staan, als de Joodsche S a b b a t h z o u w o r den afgeschaft? D i t blijven zij i n gebreke te bewijzen! Tegenover h u n gescherm met het feit, dat de verschillende godsdiensten eikaars aanhangers zoo b l o e d i g hebben v e r v o l g d en nog steeds blijven vervolgen, zij slechts opgemerkt, dat d i t alleen bewijst, dat de menschen n o g steeds niet deugen; bewijst dit iets tegen het Geloof, dat z i c h daartegen met alle kracht verzet? E n v o o r a l : bewijst d i t iets tegen het J o d e n d o m , dat geen g e w e l d dadige proselytenmakerij gedoogt? N e e n , wij verlangen niet naar een tijd, waarin het „ i e d e r doe wat goed is i n zijn o o g e n " als a x i o m a zal regeeren. E n wij ontzeggen ieder het recht, ons onder het m o m van oprechte vriendschap te w i l l e n berooven van datgene, wat ons dierbaar is. E n wij houden ons dan maar liever aan de w o o r d e n uit onze T o r a h : „gij zult niet doen naar alles, wat wij hier heden doen: ieder wat recht is i n zijn oogen"! W i j w i l l e n ons niet door zulke hervormers laten dicteeren, wat goed en wat slecht voor ons is. N i e t zij immers hebben te dicteeren, maar 11 n ii
alleen uai
DE TIJD N A D E MISCHNA door S. Dasberg,
Leeuwarden.
De M i s c h n a is de tot boek geworden traditie, met alle v o o r - en nadeel van d i e n . H a a r redacteur en verzamelaar, R a b b i , leefde i n een tijd van politieke rust en verademing. U i t s t e l ware noodlottig geworden. D u s is toen omstreeks 200 de M i s c h n a als neerslag der levende overlevering gecodificeerd. D a t beteekende zeer veel, maar dat wasf gelukkig A
Heeft gunstigen invloed
VRIJDAGAVOND
niet alles; het was niet het eindpunt en niet de afsluiting. H e t was, dank zij de levensvatbaarheid en levenskracht der traditie, een nieuw begin, dat m è t de M i s c h n a w e r d ingeleid. In de eerste plaats stelt het leven, het bonte, wisselvallige leven, steeds nieuwe eischen. De aldoor verder voortschrijdende b a l l i n g schap bracht bovendien telkens andere m i l i e u s , bracht verschillende omstandigheden, w i j z i ging van het aspect, nieuwe i n z i c h t e n , bracht aanraking met andere volkeren en c u l t u r e n met z i c h mede. E n het J o d e n d o m met zijn oer-oude godsdienstige traditie en het J o o d sche volk met zijn eigen aparten aard, Z I J moeten t o c h zichzelf blijven. M a a r : zij moeten leven; zij kunnen met anders d a n leven; ja, zij kunnen niet ondergaan. W a n t zoo iets als de adem der eeuwigheid is er over heen gegaan; en zij zijn é é n en eenig, haast z ó ó , als de absolute E e n h e i d van den E e u w i g e zelf. D a a r o m is de traditie nooit gestold en verstard; want zij is i n wezen o n e i n d i g . D e steeds nieuwe vragen moeten ook steeds beantwoord worden. D a a r o m reeds is de M i s c h n a , het boek der traditie, aan het begin van den grooten b a l lingschapstocht door volkeren en landen en tijden gegroepeerd en opgeschreven, geen afsluiting. Z i j is w e l de verzameling der tradities, de ofïiciëele, door de g e l é é r d e n - v e r gaderingen, door de meerderheid daarvan althans, erkend en vastgesteld. Z i j is een soort standaardwerk. Slechts de M i s c h n a immers wordt als uitgangspunt genomen voor de vrije voordrachten en de behandeling der leerstof i n de T a l m o e d s c h o l e n van Palestina en B a b y l o n i ë . H a a r uitspraken liggen aan de discussies der lateren ten grondslag. Z i j alleen w o r d t „ o n z e M i s c h n a " genoemd. In tegenstelling tot andere w e r k e n . W a n t — en dit m a g niet vergeten w o r d e n — zij is niet het eenige werk, waarin i n dien tijd de traditie stof vergaard is en i n systematische rangschikking is gebracht. De M i s c h n a van R a b b i is kort en b o n d i g geredigeerd. Z i j geeft i n den regel slechts het resultaat, D e o n t w i k k e l i n g , die daaraan vooraf is gegaan, de discussie, waarvan de uitspraak der M i s c h n a het gevolg is, bevat zij slechts zelden. M a a r i n andere M i s c h n a - v e r z a m e h n g e n staat dat alles w e l , wordt ten minste hieraan veel grooter r u i m t e toegekend; zoodat i n vele gevallen deze verzamelingen door grootere uitvoerigheid als commentaar, en door de genetische o n t w i k k e l i n g der gevallen als bron uitstekende diensten konden en nog kunnen v e r r i c h t e n . D a a r b i j i m o g e n wij een belangrijke kwestie, die er eigenlijk een is van methodiek, niet uit het oog verliezen. E r bestonden voor de rechtsgevallen en de wettelijke regels en uitspraken, voor de practische beslissingen, k o r t o m voor de traditio-
op de spijsvertering
ZOMERTIJD Sk HANDWERKTIJD ASTRAKAN-FROTTE KLUWEN-HAAKZIJDE DIAMANT-STOPZIJDE ARTSILK" BREDA.
neele H a l a c h a , twee v o r m e n van overlevering en mededeeling. In de M i s c h n a zien wij over het algemeen de traditie als zelfstandige leerstof behandeld; naar boeken, afdeelingen, hoofdstukken gerangschikt, a l naar gelang van de onderwerpen. W i j zien er de traditie in vasten eigen v o r m , meestentijds onafhan' kelijk van de geschreven T h o r a . D a n vertoont zij z i c h aan ons als een stroom i n eigen bedding, die gevoed w o r d t uit een bron, waaruit ook een andere stroom, die der schrif' telijke leer der T h o r a , ontspringt. Zichtbare circulatie tusschen beide stroomen is er dan slechts zelden. , M a a r dezelfde traditie kan ook anders geleerd w o r d e n . O o k i n anderen v o r m bestaat zij» n.1. i n den z.g. M i d r a s c h - v o r m . D e traditiestof w o r d t dan bij wijze van schriftverklaring voorgedragen; de geschreven T h o r a dient dan als leidraad, waaraan de mondeling overgeleverde leer w o r d t aangeknoopt. D a n ziet m e n n o g meer den samenhang der beide deelen van de é é n e T h o r a . D a n ziet men» dat mondelinge en schriftelijke leer elkaar noodig hebben en, o m goed begrepen te w o r d e n , op elkaar zijn aangewezen. D e lichtzijde van den zelfstandigen traditievorm was. dat de ongeschreven wet onafhankelijker en minstens even p r i m a i r bleek. W e l k e van deze j'twee v o r m e n oorspronkelijk is en welke derhalve later, waarschijnlijk o m T s a d u c e ï s c h e n Zinvloed te breken, ontstaan is, is een vraag» f d i e n o g altijd niet geheel opgehelderd is^ G e l i j k t i j d i g met de M i s c h n a verzamelen en gordenen leerlingen en tijdgenooten van den I p a t r i a r c h R a b b i Jehoeda, den vorst, de tra-
I m
dities, die o m den v o r m of de methode van mededeeling, of o m welke reden dan ook, buiten de M i s c h n a gehouden waren. D e z e verzamelingen hadden niet de autoriteit van de M i s c h n a . Z i j w o r d e n ter onderscheiding van de M i s c h n a , genoemd „ B a r a j t h a " , d . i . de
DE zich „buiten" bevindende. Maar zij waren er toch ook; en zij werden toch ook in de i almoedscholen onderwerp van discussie. En zij waren dan toch mede oorzaak, dat de Mischna een nieuwen vruchtbaren tijd voor de behandeling der religieuze traditie inluidt. Want de vraag der verhouding tusschen de verschillende verzamelingen, de vergelijking onderling naar waarde en waarheid, naar Wettelijke kracht en rechtsgeldigheid, werd natuurlijk ter hand genomen. E n de bloei der leerscholen in Palestina en Babylonië, Waarin de vrije voordracht over de traditioneele leerstof de heerschende was, neemt toe. J o c h is er verschil tusschen de periode, die de Mischna afsluit en de periode, die zij i'l'pdt. De geleerden en leeraren, die in de Mischna en de parallel verzamelingen het Woord voeren, de Tannaïm, hebben grooter gezag dan zij, die na hen hun leerstellingen jn de leerscholen behandelen in losse bespreking, en Amoraïm genoemd worden. Geen Amora zal het wagen een nooit weerlegde of tegengesproken uitspraak uit den Tannaietiscnen tijd te negeeren, of als van geen belang uit te schakelen. ^oo zet zich dus, ook nadat in de Mischna e ongeschreven wet als boek werd neergelegd, de traditie voort. Door den ijver der Netstudie, die het licht van het onderzoek et schuwt, maar integendeel eiken ongeletterde veroordeelt, kwam de religieuze overlevering in de Mischna niet tot stilstand, paar leefde op en bloeide op. De Talmoed gt daarvan een even uitbundig als mooi getuigenis af.
VRIJDAGAVOND
"
^3
„ G e w o n e zeepsoorten kunnen ernstige irritatie veroorzaken," waarschuwt LINA C A V A L I E R I de beroemde Parijsche schoonheids-specialrste „Ik beveel altijd Palmolive zeep aan... en omeen heel goede reden: deplantenoliën, waaruit Palmolive is samengesteld, zijn onschadelijk, verzachtend en versterkend voor de huid."
d
nj
le
H E T CHASSIDISME, ZIJN O N T S T A A N E N ONTWIKKELING door E. F. Monossohn, Antwerpen.
(Vervolg) gABBl D O W - B E R , D E „ M A G G I D " U I T M E S E R I T S C H (1704-1773) Nadat R. Israël Baalschemtow, de stichter ^an het chassidisme, zijn taak volbracht heb1T l ^ ^ gewesten voorgoed verb e n had, kwam men voor het probleem te j ?an, onder diens leerlingen men de C
a a r <
s c n e
^
\
61, Avenue V i c t o r Emmanuel-III, Parijs.
jj N haar luxueuzen Salon,aan de A v e n u e V i c t o r Emmanuel-III, te Parijs, waar zij haar tallooze c l i ë n t e n uit de Fransche en internationale aristocratie ontvangt, waarschuwt M a d a m e C a v a l i e r i tegen' het gebruik v a n g e w o n e zeepsoorten, die de huid d r o o g en schraal kunnen maken en de delicate gelaatskleur aantasten. Zij beveelt daarentegen P a l m o l i v e zeep, uie ue weiciaaige palmen olijfoliën bevat, ten zeerste aan: „ o m de huid zacht en soepel te houden", en verstrekt haar c l i ë n t è l e het volgende eenvoudige recept, dat ieder gemakkelijk tweemaal daags thuis kan toepassen:
Lina Cavalieri's beroemde methode: V o o r 't ter ruste gaan het gezicht twee minuten lang masseeren met uit P a l m olive zeep en w a r m water verkregen o v e r v l o e d i g s c h u i m ; daarna mijn C a m p h e r N o . 5 op gezicht en hals aanbrengen. Laat dit eenigszins i n d r o g e n , dan licht poederen en tot den m o r g e n laten inwerken. Bij het opstaan met P a l m o l i v e z e e p en v e r v o l g e n s met mijn Lotion onctueuse N o . 7 afwasschen, en mijn C r è m e N o . 2 aanbrengen. 24.592 schoonheidsspecialisten, over de geheele wereld verspreid, bevelen mét Lina Cavalieri uitsluitend deze methode aan.
W l e n
om " f i ^ van wikkeling verkeerende organisatie toever^ouwen zou. Na rijp beraad kwam men over> dat niemand voor die functie waardiger ^ geschikter kon zijn dan R. Dow-Ber, en ez j j ] temmen d
p a S
i n
h e t
e e r s t e
s
t
a
d
i
u
H-30-1 A
m
n
hebben, het hij zich met zijn vrouw in een dorpje nabij Lemberg neer, waar hij als ,melammed", godsdienstonderwijzer, een karig beR D° D ^ Baalschem gekozen, staan leidde. Inmiddels breidde de familie zich je I T ° 4 in het plaatsuit, de uitgaven vermeerderden dientengevolge buV geboren, waar hij reeds als knaap zonder dat de inkomsten in evenredige mate , i engewone begaafdhed en aan den dag toenamen; de armoede werd nu steeds nijpenDU T' i»J oP^iding genoot hij in de der, de zorgen steeds talrijker. R. Dow-Ber nio n j e n rabbijn R.Salodroeg zijn lot echter met gelatenheid; eens Éemk ° a toog hij naar toen zijn vrouw bittere tranen voor hem stort°nd | ^ 'j de groote jeschiwo, die te wegens de armoede, die zij te lijden hadden, abb' ' n , d den wereldberoemden werd het hem te machtig en, de eerste maal in com ' ^•J °bJosua,auteurvandenTalmoed- zijn leven, ontsnapte een diepe zucht aan zijn VorTrt L" J " zijn studie; borst. Onmiddellijk daarop hoorde hij een zette. Na aldaar zijn studiën beëindigd te hemelsche stem, dat hij zijn aandeel in het e
W e r P
a
n
m
W
e
e r
V 3 n r
e
t
a
g e m e e n e
e n
d
o m s t r e e k s
1 7
u u
n
J
e e r s t e
e
s
c
h
i
w
o
d
W a a r
r
1
n g
J n
n
s t o n
v a n
c
a
h
a
v
d
w e , d r
n
a
n
ac
e n t a a
P n e i
e n o s c h u a
s
hiernamaals hierdoor ingeboet had; het eerste oogenblik ging hem dit zeer ter harte, doch spoedig herstelde hij zich en riep vreugdevol uit: „Nu kan ik mijn Schepper dienen zonder bijoogmerken op toekomstig loon." Alsdan vernam hij nogmaals een stem, die aankondigde dat hem het bedoelde aandeel teruggegeven werd, en hem voorts vermaande niet meer wegens het lot zijner familie te zuchten. Korten tijd daarna verliet hij zijn dorp en nam de betrekking van onderwijzer in het plaatsje Torczyn aan. Ook daar was zijn verblijf niet van langen duur; spoedig verwisselde hij zijn betrekking voor die van „Maggid" in het plaatsje Kuritz en later in Dubna. Begaafd met
DE
324
VRIJDAGAVOND
een buitengewoon oratorisch talent wist hn op zijn a u d i t o r i u m geweldigen i n d r u k te maken. Z i j n nieuw beroep bracht met z i c h mede, dat hij het heele land afreisde en met het volk i n aanraking k w a m , wier leermeester hij later worden z o u . Inmiddels was de faam van den Baalschem ook tot R . D o w - B e r doorgedrongen en besloot hij, den m a n van w i e n zooveel wonderdaden verteld werden, persoonlijk te leeren kennen; te dien einde begaf hij z i c h naar M i e d z i b o r z . H i j stelde z i c h voor, van den Baalschem diepzinnige T h o u r o c o m mentaren te hooren, d o c h wie schetst zijn verbazing toen de Baalschem hem een verhaal deed hoe hij eens ettelijke dagen onderweg was en zijn broodvoorraad uitgeput'geraakte, zoo-
de Baalschem: „ S t a op en l u i s t e r " en begon de bedoelde bladzijde voor te lezen. D e z e behelsde vele namen van E n g e l e n ; onmiddellijk vulde het huis z i c h met licht, omgeven door een vuurgordel en beiden zagen de i n de b l a d zijde genoemde engelen met eigen oogen, zoodat R . D o w - B e r begon te sidderen. T o e n zeide R . I s r a ë l : „ I n d e r d a a d , u w pschat was juist, d o c h aan u w studie ontbreekt de intentie, de ziel. W i e echter de heilige leer bestudeert, moet dit met z o o ' n hitlahawoet doen, dat elke letter een levende gedaante k r i j g t . " T h a n s begreep R . D o w - B e r het ware wezen van den Baalschem, stuurde zijn wagen naar huis en bleef i n M i e d ziborz, waar hij een v u r i g aanhanger van den Baalschem w e r d . D e z e , van zijn kant, vond hem den waardigstenfonderJzijnTzestigjjleer-
J. KRESZNER - AMSTERDAM Kinkerstr. 161 - Amsterdam - Tel. 82150
Moderne en artistieke Moderne de G. E. verlichtingsartikelen Electro-Techn.Bureau w. en G. G. v
e rk 0 0 p e r
v o o r
Sigarenmagazijn „Eroïca" G. H . B A K K E R — A M S T E R D A M BEETHOVENSTRAAT 15, T E L E F . 21886 Ruime keuze
Import Sigaren en Sigaretten
De bewoners van het Arabische dorp Beth Zafafah bij Jeruzalem, die tijdens de onlusten van Augustus 1929 de Joden van Mekor Chaim, het Joodsche stadsdeel van Jeruzalem, hebben aangevallen, hebben dezer &?% een vredesverdrag met de Joden onderteekend. Op onze foto ziet men den Sheik met vertegenwoordigd der Joodsche gemeenschap het verdrag teekenen. e
N.V. G E Y T E N B E E K ' s I AUTOMOBIEL- en GARAGEBEDRIJF ( W E E S P E R Z I J D E 71 - AMSTERDAM | Telefoon 53204 en 53527
RUIME G A R A G E Eerste klas Reparatie- inrichting Automobielen: HISPANO-SUIZA BALLOT, T A L B O T , HOTCHKISS
É
N.V. Amsterdamsche Melkinrichting O . V . v . V . ..De Eendracht" M A R N I X S T R A A T 409 T E L E F . : KANTOOR 33587 - FABRIEK 324I1
GEBRUIKT VOORTDUREND onze melk en melkproducten onder Rabbinaal toezicht
dat hij zijn koetsier geen b r o o d geven k o n , toen hij toevallig een C h r i s t e n ontmoette, een zak b r o o d dragende, bij w i e n hij zijn voorraad dekte. Ook den tweeden dag kreeg R . D o w - B e r een dergelijk verhaal te hooren. G e h e e l teleurgesteld besloot hij n u maar de thuisreis te aanvaarden; juist stond hij op het punt te vertrekken, toen de Baalschem hem het roepen en hem de vraag stelde: „Zijt gij bedreven i n den T a l m o e d ? " H e t antwoord luidde bevestigend. „ O o k i n de kabbala?" „ Z e k e r " , antwoordde R . D o w - B e r . H i e r o p haalde de Baalschem uit zijn boekenkast het kabbalistische werk van R . C h a i m V i t a l „ P e r i Eits C h a i m " te voorschijn en verzocht R . D o w - B e r een bepaalde bladzijde voor te lezen. N a de gevraagde plaats even ingezien te hebben, las R . D o w - B e r deze vlot voor. „ G i j kent ze niet", zeide de Baalschem, nadat R . D o w - B e r deze ten einde gelezen had. D e z e keek ze weer i n en bemerkte: D e „ p s c h a t (textverklanng) is zooals ik gezegd heb, d o c h i n d i e n u een betere uitleg ervan kent, ben ik gaarne bereid dien te h o o r e n . " A l s d a n zeide
lingen, die weieens de „ s c h i s c h i m gibbourirn bijgenaamd w o r d e n ; hij w e r d dan ook .j overlijden van den grooten meester de lelde en ziel der nieuwe z i c h uitbreidende organisatie. • R . D o w - B e r , thans de opvolger van den Baalschem, besloot zijn werkzaamheden als zoodanig niet i n M i e d z i b o r z , dat i n een uithoek lag, voort te zetten, d o c h zijn residentie naar M e s e r i t s c h te verleggen, dat op geringen afstand van L i t a u e n , Reussen ( W i t R u s l a n d » , P o l e n en O e k r a ï n e ligt. M e s e r i t s c h w e r d dus nu het c e n t r u m der chassidische beweging waar d u i z e n d e n uit de omliggende landen heen togen o m het bezielende w o o r d van den nieuwen leider te hooren. K a n de Baalschem de stichter van het chassidisme genoemd w o r d e n , R . D o w Ber is als de eigenlijke organisator dezer beweging te beschouwen. Z i j n streven was, he chassidisme i n geheel O o s t - E u r o p a te verbreiden en zijn leer i n de harten al zijner broeders ingang te doen v i n d e n . T e dieneinde z o n d hij — zelf van nature te zwak o m zoo n n a
Pluimveevrienden en Vriendinnen! Opfokvoeder Fijn kuikenzaad Grof „
per Kilo 30 cent „ „ 20 „ „ „ 18 „
Kunstkorrel per 100 p. ƒ 8 . 5 0
H. NIEZEN Azn. Amsterdam-Oost
H. NIEZEN Azn. Duivendrechtschekade 116, Amsterdam-O.
Handel in:
Duivendrechtsche Kade 116—118,
Garage „Ruimzicht"
GRIND - TUINAARDE - SCHERP ZAND SINTELS - CEMENT - TEGELS ENZ.
Reparatie-inrichting voor Auto's en Motoren BENZINE — OLIE — BANDEN
AUTO-EXPEDITIE. Telef. 51783
Kippenvoederhandel VAN LAAR St. Willibrordusstr. 67 - AMSTERDAM Telefoon 22232
F. ANDERSON & Co. LUTMASTRAAT 266
E. G. J . D I S T E L Dapperstraat 14 - Amsterdam (O.) Magazijn van: Tapijten - Karpetten Linoleums - Vloerzeilen - Vitrages Gordijnstoffen - Behangselpapieren,
-
AMSTERDAM
WAND- EN V L O E R T E G E L S
L. J . H O O H E N K E R K Aannemer onder
T E L E F O O N 28181
—
--
v a n V e r h u i z i n g e n v a n en
volledige garantie.
AMSTERDAM naar alle plaatsen,
Bergplaats voor
P. C . HOOFTSTRAAT 104
Inboedels.
TELEFOON 2 3 2 2 9
TELEFOON 52936.
HOUTHANDEL
JAFÊ-RESTAURANT V A N
H. F E N G E R
T U Y L L
stelveenscheweg, hk. Stadionplein AMSTERDAM
An,
Frederiksplein 23-25
C. J . DIJKSTRA
RESTAURANT 4 LA CARTE den geheelen dag
DAMES- & HEERENKLEED ING NAAR M A A T EN MODE-ARTIKELEN Zwanestraat 37 • Telef. 3431 GRONINGEN
VOOR FIJNSTE
SIGARENMAGAZIJN
C. W. RADEMAKER
R O O M B O T E R
VOORPLEIN C E N T R A A L STATION NAAST DE RIJWIELBEWAARPLAATS
ROUTEN EN ONGEZOUTEN jirmaM. L. DE LANGE l
UTRECHT
Groote keuze Sigaretten
AMSTERDAM
Lederververij UW
WASCH
GROOT"
Lunchroom-Rest. De Berlagebrug Telefoon 52076 Weesperzijde 142-143, Amsterdam
prachtig behandeld
22 cent per Kilo S. DA SILVA, Mauvestr. 31
Koopt bij onze Adverteerders
ma Adres voor Kruideniers- en Grutterswaren, Vogel- en Kippenvoer
N.V. „DE K O R E N B L O E M "
GEBRUIKT UITSLUITEND
VAN
P O T
WOUSTRAAT 136
-
W.
_
T E L E F O O N No. 22946
RAMAN Jr. —
SCHILDER
P^CORATIEen SPECIALITEIT IN WATERVERVEN
ADMIRALENGRACHT 239
-
T E L . 81014
-
^.°eitevolle taak op zich te nemen — vele 'jner leerlingen, van wie vooral R. Israël en • Azriel uit Plutzk met name genoemd moeworden, met de missie, het'land af te reiom voor het chassidisme propaganda te naken; zij hadden tot taak de menschen te ewegen naar Meseritsch te reizen, waar ze door • Uow-Ber verder „bewerkt " werden. Dit j^steern had het gewenschte succes. Salomon ^aimon beschrijft in zijn autobiographie Lj.f Propagandist op de volgende wijze: ^ 'J Was een man van ongeveer 22 jaren, mager ziel wangen, die Polen afreisde om Ha k ° ° . . winnen. Deze blik geheimzinnige macht in den tot k ' waardoor hij de menschen o r z a a m h e i d wist te dwingen en aldus f tirannieke heerschappij op hen kon uitgold^"' Zoodra hij in een stad arriveerde 1
m
g
e
v
a
V
u
e
n
r
c n a s s
i d l s
m e
t e
3 t
Z
J n e r
o o g e n
geho
e
e
Wat ^ g der kehille. ^ daaraan mishaagde, gelastte hij te aeren; zijn bevelen werden stipt opgevolgd C e r S t e
e m
V e r
Feestgebouw en Tennisbanen
„DE
TPl A
U U U L / A -
0 e
PAPAVERHOEK 39 - A M S T E R D A M Handel in Vuren-, Grenen- en Eiken Houtsoorten. Eiken- en Eisen- TriplexPlaten in alle maten enz. R A D I O M A S T E N Geopend van 8—9 uur nam. Concurreerende prijzen. Telef. 60368 — P. S T O R M .
n
V r a a g
d e
m s t e l n n
e n
AMSTERDAM
THEELICHTEN SCHEMERLICHTEN -
NACHTLICHTEN, NOODLICHTEN
35 cent per doos KONINKLIJKE STEARINE KAARSENFABRIEK GOUDA.
zonder tegenspartelen, de parnassim sidderden eenvoudig voor hem. E n toch waren dit in den regel oude lieden, die hem in Thourokennis verre overtroffen. Eens waagde een parnas zich tegen hem te verzetten, voorgevende niet naar de woorden der tsaddikim te willen luisteren. Doch de „gibbor" keek hem zoo toornig aan, dat deze van opwinding koorts kreeg en enkele dagen na het gebeurde stierf. Terwijl de invloed van den Baalschem zich slechts tot een beperkten kring uitstrekte, breidde het chassidisme zich onder diens opvolger over alle provinciën van het Poolsche rijk uit. Met een magnetische aantrekkingskracht wist R. Dow-Ber de belangrijkste geleerden van zijn tijd onder zijn vaandel te scharen; wij noemen slechts: uit Litauen R. Nachum Östersetzer, R. Chaim Hamdurer en R. Salomon uit Karlin; uit Reusen R. Menachem Mendel Witebsker en R. Schneïr Salman uit Ladi; uit Zuid-Rusland R. Levy Jitzchak uit Berditschew; uit Galicië R. Elimelech uit
Lezajck; uit Congrespolen R. Israël Kosniecer en R. Jacob Isaac Horowitz uit Lublin en tenslotte uit Duitschland de twee broers R. Schmelke uit Nikolsburg en R. Pinchas Horowitz uit Frankfurt. Ook de philosoof Salomon Maimon behoorde een tijdlang tot de aanhangers van R. Dow-Ber. Elk dezer leerlingen verspreidde de chassidische leer in zijn geboorteland verder en aldus kon het chassidisme tot in alle Joodsche centra doordringen. Bovendien hebben de meesten hunner werken achtergelaten, of, hetgeen in den regel voorkwam, werden hun woorden door leerlingen opgeteekend en later in boekvorm uitgegeven waarin zij de gemeenschappelijk ontvangen leer elk tot een eigen systeem uitwerkten; al deze, oogenschijnlijk niets met elkaar gemeen hebbende, geestesrichtingen mondden echter als de stralen van een cirkel, uit eenzelfde middelpunt voortgekomen, in een gemeenschappelijke peripherie uit. Het gemeenschappelijke doel aller chassidimleiders was het oude Jood-
N.V. S U M A T R A ' S GOUDMIJN (IN
OPRICHTING) vangen gunstige regeeringsbesluit inzake de waterkrachtaanvraag, liggen ter inzage in de Morsestraat 10, Den Haag, tel. 90585. Tot 23 A U G U S T U S 1930 zullen stortingen van ƒ 20.— of veelvouden daarvan op de postgirorekening No. 153595 te Den Haag, ten name van J . van der Haas (voor deelname m Sumatra's Goudmijn) worden worden afgewacht. Op de door den postgirodienst afgegeven bewijzen van storting kunnen op verzoek voorloopige bewijzen worden afgegeven. Inwisseling tegen blijvende bewijzen van aandeelen ad ƒ 1000.— en onderaandeelen van ƒ 100.— en ƒ 20.— kan pas na de oprichting der N . V . plaats hebben.
Dank zij de belangrijke deelname, nadert het doel der onderneming, n.1.: „De vestiging van een goudmonopohe voor ons land, uit de onmetelijke schatten, die de natuur in den bodem van het nieuw ontdekte, door zijn woestheid geheel onbewoonde, eldorado in Sumatra heeft neergelegd", zijn bestemming. Dit is een algemeene Nederlandsche deelname waard. De Transvaalsche milharden zijn ons ontgaan, maar deze kunnen en moeten wij met eenig geluk trachten te behouden. Voor ieder medewerker zijn deel, en zulks in verhouding tot zijn deelname. Er hgt risico in iedere zaak, maar zoo n kans als deze U biedt, komt zelden voor. De gegevens, waaronder het d.d. 25 Juli 1930 ont-
J. V A N D E R H A A S .
sche geloof onaangetast te b e h o u d e n , w e l v o o r -
het J o d e n d o m , d o o r het a l d u s te a s s i m i l e e r e n ,
d e n m o n d des „ M a g g i d s " T h o u r o te leeren.
uitziende, dat de bestrijding v a n een nieuwen
onder
Zijn
tijdgeest
scheppen;
geheel
met nieuwe
nieuwe
zakelijk
wapens
strategische
toegerust
tegenweer
een
nood-
toe, het
maakte.
de
volkeren
een
zekere
d e n T a l m o e d keerden
slechts
de Bijbel,
D u i t s c h vertaald, o o k bij
te
zij d e n r u g
Mendelssohn
m
h i e l d e n zij als r e l i q u i e
W a n t n a u w e l i j k s h a d d e B a a l s c h e m de eerste
omdat
zaden v a n het chassidisme gezaaid, of er ont-
Nauwelijks
stond een nieuwe beweging, die de
tijdige m e t het eeuwige verwisseld, of zijn aan-
Joodsche
hij
door
toekomst
de
echter
Christenen
had
heilig is.
Mendelssohn
het
Thouro
was h u n een openbaring,
elk w o o r d v a n h u n leermeester bijzondere
beteekenis
Thourokennis
toe, terwijl
hierbij m
hun
het niet
tweede
naar
Baalschem:
Meseritsch
bijgenaamd
„Voordat
aanvaardde
eigen
zonk. Z o o
vertelt b . v . R . Israël u i t K o z i n i e c , de
aan
k e n d e n zij een
ik
de
reis
leerdê
ik
800
religie m e t w o r t e l e n a l d r e i g d e u i t te r o e i e n .
hangers legden getuigenis v a n zijn d w a l i n g af;
kabbalistische w e r k e n , d o c h nauwelijks bij d e n
( D e lezer z a l w e l o p m e r k e n , dat wij de zaak
een
M a g g i d a a n g e k o m e n z a g i k i n , d a t ik n o g niets
juist het
andersom Westen,
trad tot de katholieke kerk toe,
Graetz.)
In
een z o o n het zijn k i n d e r e n d o o p e n e n alle a a n -
wist." R . Levi
was ze ontstaan
en
hangers bekeerden
teerde
beschouwen
i n Berlijn,
dochter
als
droeg den verleidelijk klinkenden naam
„Has-
De
kerk behaalde
kala" of verlichting; haar stichter was n i e m a n d
ning;
anders
bracht
z i c h tot het C h r i s t e n d o m . een gemakkelijke overwin-
wat den brandstapel
niet
gelukt was,
Jitzchak uit Berditschew no-
elk woord,
dat hij
van den
Maggid
hoorde e n trachtte in de beteekenis ervan door te d r i n g e n . S o m s w a r e n d e l e e r l i n g e n v a n R Dow-Ber
over d e beteekenis
der Frankisten k w a m e n niet zooveel gevallen
zóó
in
in naaperij v a n het C h r i s t e n d o m e n verafgoding
van
o m z i c h heen vergaten. E e n s n a m e n zij afscheid
van
voor.
dan Moses
naar emancipatie
Mendelssohn.
De
harer aanhangers
al wat onjoodsch
is. O n d e r
drang
ontaardde
het p a r o o l :
„ W e e s m e n s c h o p straat e n J o o d i n je h u i s was
het h u n streven
alles
uit het
,
Joodsche
de Haskala tot stand;
sinds
vrijwillig toetreden tot de katholieke kerk De
Berlijn,
massadoopen
in
de
gemeenten
Koningsbergen en Breslau waren
resultaten
der
Haskalabeweging.
Door
l e v e n te v e r w i j d e r e n , w a t niet m e t d e d e n k w i j z e
tijdige ingrijpen v a n het chassidisme
der christelijke burgers
de Oostjoden tegen
het J o o d s c h e feestdagen, ten
werden
gestempeld,
overeenkwam en aan
verleden herinnerde.
kaschroet tot oude,
en andere verouderde
Sabbat
en
voorschrifgebruiken
wier opvolging uit piëteitsover-
d e n tijd
het dreigende
de het
werden
gevaar d e r
Dow-Ber
wij
afslaan. thans
terug;
tot de
deze
leerlingen
hingen
van R .
aan h u n
van h u n meester o m zich v a n het welzijn
hun-
n e r resp. f a m i l i e s o p d e hoogte te s t e l l e n ; deze deed h e n bij het afscheid n e m e n
een verhaal
van 2 4 w o o r d e n . D e koetsier kreeg order langz a a m te r i j d e n e n zij zelf l i e p e n o p d e n w e g , over
de
beteekenis
a
'
sloegen
ver-
plotseling op verwijtenden
hiermede
steek e n vestigden z i c h i n M e s e r i t s c h o m v a n
v a n het
reeds d o n k e r , d o c h zij, i n h u n gesprek verdiept
leer-
lieten huis en hof, heten have e n goed i n d e n
Z i j beweerden
alles
v e r h a a l . D i t w a s o n g e v e e r 's m i d d a g s . H e t w e r d
succes
Keeren
terzijde
werden.
woorden
met
m
geschoven
zijner
v e r z o n k e n , d a t zij
discussiëerende
m e e s t e r m e t alle vezels v a n h u n z i e l ; zij
leven zijnde,
gepeins
H a s k a l a i n g e ë n t e n k o n d e n zij h a a r a a n v a l l e n
w e g i n g e n w e l g e w e n s c h t is, d o c h d i e , e e n r e m het maatschappelijk
diep
er geen
het niet genoeg,
acht
op, totdat toon
de
koetsier
uitriep:
dat jullie gisteren
„}$
verzuimd
h e b t het m i n c h o - e n m a n g a r i e w g e b e d te ooren» w i l l e n j u l l i e n o g v e r g e t e n het s j e m a n g te lezen? T o e n k e k e n ze o p e n z i e — opgegaan!
Doch
niet
d e z o n was reeds
slechts
zijn
elke beweging, d i e hij verrichtte,
woorden, werd
door
hen m e t de grootste aandacht g e v o l g d . R . L e i b S o r e s p l a c h t te z e g g e n , d a t h i j n a a r M e s e r i t s c h reisde,
niet
o m van den Maggid
Thouro
te
leeren, d o c h u i t s l u i t e n d o m te z i e n h o e hij zijn schoenen aantrok e n zijn veters d i c h t b o n d . M e seritsch w e r d aldus het m i d d e l p u n t der
bewe-
ging, waar duizenden heentogen o m den wijden z i j d ' b e r o e m d e n M a g g i d , R . D o w - B e r , te leeren k e n n e n . D e z e echter was zeer z w a k v a n nature en k o nslechts eenmaal p e r week a u d i ë n t i e v e r -
DE leenen, welke op Sabbat bij den maaltijd plaats vond; tijdens de week sloot hij zich met zijn leerlingen in zijn kamer op, waar zij den tijd met leeren en bidden doorbrachten. Salomon Maimon beschrijft in zijn autobiographie hoe het er bij zoo'n maaltijd toeging: „Sabbat zat aan tafel in gezelschap van verschillende voorname personen, geboortig uit verschillende streken. Eindelijk verscheen de Tsaddik zelf, een man met een eerbiedwaardig, imponeerend uiterlijk, gekleed in witte atlasgewaden en witte schoenen; zelfs zijn snuiftabakdoos had een witte kleur. (Wit is bij de kabbalisten de kleur der genade). De Tsaddik verwelkomde iedereen en wij zetten ons aan tafel. i ijdens den geheelen maaltijd heerschte er een Plechtige stilte. Na het eten hief de Tsaddik een melodie aan, die op het gemoed een verheffende uitwerking had. Toen bedekte hij met zijn handpalm het voorhoofd en bleef een Poos in diep gepeins verzonken. Alsdan begon hij elk der aanwezigen bij zijn naam te noemen met aanduiding van diens geboortePlaats, hetgeen natuurlijk onze grootste bevreemding wekte. Vervolgens gelastte hij elk onzer een willekeurig vers uit den Bijbel te citeeren; nadat hieraan voldaan was, hield de Rabbi een voordracht, waarin hij met groote vaardigheid alle gereciteerde bijbelverzen tot n geheel samenvlocht, niettegenstaande hun groot verschil van inhoud. Nog wonderlijker Was echter, dat hij zijn voordracht aldus wist samen te stellen, dat het elkeen toescheen alsof hij in den door hem geciteerden zin eenige aanduidingen op zijn bijzondere omstandigheden vond. Dit wekte onze grootste verbazing." e e
'"let succes was overweldigend; de jonge beweging breidde zich gestadig uit en verwierf Quizenden aanhangers. R. Dow-Ber en zijn °lgelingen konden de toekomst van het chassidisme, die schitterend beloofde te worn , rustig tegemoetzien. (Slot volgt). v
d e
HERINGERINGEN AAN PALESTINA °r
L.
do
Spitz-Hoofiën.
BEDEVAART. Ongeveer anderhalf uur loopen voorbij D a -
VRIJDAGAVOND
mascus ligt een klein Arabisch dorp, waar vroeger ook Joden gewoond hebben, die echter langzamerhand allen weggetrokken zijn. De tamelijk ruime Synagoge staat er echter nog ongedeerd. Zij wordt bewaakt door den schamas, den eenigen Jood, die er tegenwoordig nog woont en die zijn inkomen trekt uit de opbrengst van een eigenaardig gebruik der Damaskener Joden. Onder de Synagoge bevindt zich een keldergewelf, waarin men langs een smal steenen wenteltrapje afdaalt. Een deel van dat gewelf is door een muurtje van de rest afgescheiden en vormt zoo een klein, rond vertrekje, in t midden waarvan zich een met een marmeren steen gedekt graf bevindt. De Syrische overlevering wil, dat dit het graf van den profeet Elia zou zijn. En nu trekt men uit Damascus om verschillende redenen ter bedevaart naar dit graf en offert zijn gave dan bij den schamas, die uit deze gelden de Synagoge onderhoudt en de kosten van zijn bestaan bestrijdt. De een gaat er heen in de hoop, dat zijn offergave hem een verloren voorwerp zal doen terugvinden, de ander uit louter nieuwsgierigheid. Maar verreweg de meeste bezoekers zijn zij, die een gelofte komen inlossen. Als er in een familie iemand ernstig ziek is, doet de zieke zelf, of een rijker familielid een gelofte, waarbij men belooft een zekere som te zullen offeren voor het graf van den profeet Elia, als de zieke herstelt. Als de patiënt dan werkelijk zijn krachten weer teruggekregen heeft, gaat men in optocht ter bedevaart om zijn woord gestand te d oen. Niemand zou het durven wagen om zulk een gelofte te breken. Een mensch bedriegt men natuurlijk, als het kan! Maar een geest? Die zou zich op de afschuwelijkste manier kunnen wreken. In de buurt van het weeshuis was een winkeltje, waar ik dadels, vijgen, noten en ander lekkers voor de kinderen kocht. De winkelier sprak alleen Arabisch, maar voor mijn kleine inkoopen was mijn kennis van die taal al gauw voldoende. De namen van de Arabische getallen correspondeeren volkomen met de Hebreeuwsche en de namen van sommige voorwerpen pok. Als je weet, dat een dadel en vijg in 't Hebreeuwsch tamar en teënah heet, dan onthoud je al gauw de namen tamr en tïn. Met de werkwoorden broddel je dan maar zoo'n beetje. Intusschen, rijk
NEDERLANDSCHE AANNEMING MAATSCHAPPIJ v/h
Firma H. F. BOERSMA
's-GRAVENHAGE Bouwde o.a. de volgende werken: te D E N H A A G : e Bijenkorf Gebrs. Gerzon Metz & Co.
D
Rotterdamsche Bankvereeniging
te A M S T E R D A M Nederl. Handel-Maatschappij Uitbreiding Ned.Ind. Handelsbank Deli Batavia Maatschappij Bedrijvengebouw S.V. Mij. „Nederland"
was onze conversatie toch niet en dat was jammer, want we wilden beiden wel wat meer van elkaar weten. Toen werd ik bij mijn buurman thuis verzocht. Zijn zoons en dochter spraken Hebreeuwsch en daar was hij heel trotsch op. Op een Sabbathmiddag heb ik hem toen
327
8
DE
TOONAANGEVENDE
C Y L I N D E R I N LIJN
De op elke snelheid shimmyvrije Amerikaan IN PRIJZEN VAN ƒ4095.- -ƒ12000.-
D I R K SES M A R K
Showroom: Amsteldijk 25 - Amsterdam
in zijn huis opgezocht. De familie ontving mij met veel eerbewijzen. Dadelijk nadat ik gezeten was, werden er op een blaadje drie. kleine bekertjes cognac rondgediend. Er waren nog meer gasten, we waren met negen a tien menschen in de kamer. Ik werd het eerst bediend. Ik had nog nooit cognac gedronken, maar durfde niet weigeren, nam dus een kelkje en hield dat vast. Daarna werden de beide andere rondgegeven en ik schrok zeer, toen ik bemerkte, dat de bedoeling was geweest, dat alle gasten maar even een slokje zouden nippen. Maar 't was eenmaal gebeurd en ik dronk het vreeselijk brouwsel dus maar op. Na dat eerste bezoek waren we goede vrienden geworden en het deed mij dan ook veel leed, toen ik hoorde, dat de oudste zoon, Dzjemiel (die in de Hebreeuwsche conversatie Gawriël heette) heel ziek was geworden. Hoe ziek wel, bleek mij bij mijn bezoek, toen ik bemerkte, dat Gawriël in het pronkbed lag. In Damascus slaapt iedereen op den grond, maar een familie, die zichzelve respecteert, heeft een pronkbed in de kamer staan, een gewoon Ëngelsch ledikant, met een lang, rolrond hoofdkussen. Met kanten versierde, hagelwitte lakens en pronksloop vormen de trots der huisvrouw. Het bed wordt echter nooit gebruikt; men zou er zich niet behagelijk in voelen. E n nu had de dokter gedecreteerd, dat Gawriël in het bed moest liggen. Dat gebeurde alleen, als de toestand heel ernstig was. In den nacht van de crisis deed oom Selim een gelofte. Als Dzjemiel beter zou worden, zou hij, Seüm, op het graf van den profeet Elia een osmanli (een Turksch gouden pond, ongeveer ƒ 12.—) offeren. En ziet, Dzjemiel werd beter. Langzamerhand keerden de krachten terug en opgetogen vertelde hij me bij mijn bezoek, dat hij van den dokter het verlof afgebedeld had om den volgenden dag weer „als een gewoon mensch" op den grond te mogen liggen.
DE V R I J D A G A V O N D
328
Het was half Februari. De zware regens waren voorbij. Het begon lente te worden en overal bloeiden de moerbeiboomen. Gawriël was nu sterk genoeg om mee te gaan naar het graf van Elia. E r werd dus een dag afgesproken, waarop de geheele familie ter bedevaart zou tijgen en ik kreeg de uitnoodiging om er aan deel te nemen. Ik regelde mijn werk dus zoo, dat ik een middag gemist kon worden en vervoegde mij tegen het overeengekomen uur ten huize der familie Chellebye. (De naam Chellebye komt in Damascus veel voor; hij beteekent „inwoner van Aleppo"). Vader Chellebye had zijn winkel gesloten en zich netjes aangekleed: een tot op de voeten vallend shantung overkleed met gestreepte ceintuur strak om 't middel gespannen; het hoofd
droeg den mand met proviand. Zij was gekleed in een gebloemd japonnetje van felle kleur, een heel goedkooD stofje, dat echter gemaakt was naar een model uit de laatste Parijsche modeplaat, veel meer geschikt om in de Opera mee te schitteren, dan er de straat mee te schrobben, zooals Victoria deed. Om het hoofd droeg ze een zijden doekje geknoopt. Ik zag er met mijn grijs mantelcostuum en Liberty vilthoed wel heel erg nuchter en Westersch bij uit. De Jodenbuurt van Damascus hgt tamelijk dicht bij een der poorten. We waren dus gauw buiten. De weg ging tusschen moerbeituinen door, maar de Syrische landwegen zijn niet gezellig, omdat men overal tusschen twee hooge muren van bruine leem loopt. De
Dag van de week
Jood** datum 5
oyv
jj 1^
Ah Vrijdag
28 Ab
TDltf
29 Ab
Zondag
30 Ab
ik,
^
i\ Maandag
1 Eloel
Dinsdag
2 Eloel
Woensdag
3 Eloel
'
INTÉRIEUR VAN EEN DOOR JODEN BEWOOND HUIS IN DAMASCUS.
Langs de muren bevinden zich rustbanken. (Uit Adler: Von Ghetto zu Ghetto).
j>% ï jfy< \ /'Sus
gedekt door den, voor de gelegenheid frisch opgestoomden tarboesj (fez). Moeder Chellebye moest haar eeuwige nargileh, waaraan ze altijd lurkte, m den steek laten. Ze had een stemmig zwarte dubbele rok aan, waarvan de bovenste op de wijze der Arabische vrouwen over het hoofd geslagen werd en dus als pelerine dienst deed. Dikke oom Selim voelde zich heel gewichtig. Hij had over zijn shantung japonnetje een blauw colbertje aangetrokken. Gawriël droeg een zwart colbertje over zijn geel- en zwart-gestreept onderkleed. In de hand hield hij een dikke, ruim een meter lange rose waskaars, versierd met slingers van blauwe, roode, gele en groene wasbloemen. Die zou straks in de grot van Elia aangestoken worden. Zijn zuster Victoria (in het Hebreeuwsch heette ze Nitschia)
proviand werd duchtig aangesproken en ik deed dapper mee. Alleen toen ik aan de beurt kwam om een slok arak te nemen uit de flesch, die van mond tot mond ging, verzette ik mij tot het uiterste. Zóó ver ging mijn zelfopoffering niet. Na eenige malen te hebben gerust (de herstellende moest nog wat ontzien worden) bereikten we eindelijk het dorp en de Synagoge. De schamas ontsloot de deur en we kwamen in de kille, ongebruikte ruimte, die helder en zindelijk was, maar die door deze tegenstelling een juist nog naargeestiger indruk maakte. Vóór de deur, die naar het keldergewelf voerde, werden wij allen verzocht onze schoenen uit te trekken. Op kousevoeten daalden wij af in de kleine crypt en scnaarden ons om het graf. In een hoekje
J. D E B R U IJ N
H. C. F. VAN GOOL
Verhuizingen en Transporten Bellamyplein 12 - Amsterdam Telefoon 80293
Behanger - Meubelmaker Keizersgracht 16, Amsterdam, Telef. 44402
Donderdag
4 Eloel
Vrijdag
5 Eloel
stond een standaard, waarin de aan den Katholieken eeredienst herinnerende kaars werd neergezet, die daarop aangestoken werd. Toen verdeelde men zich in twee groepen en niet een beurtzang aan in 't Arabisch, een eentonige litanie, die een kwartier lang duurde. Ten slotte bromde de schamas iets in t Arabisch, zoo ongeveer op de wijze van: ,,Het kerkbestuur maakt bekend enz." na afloop van den Sabbathmorgendienst. Het gouden
V
DE
VRIJDAGAVOND
"
p o n d w e r d overhandigd en de ceremonie was afgeloopen. Boven gekomen, trokken we onze schoenen weer aan en daarna gingen we op het dak van de Synagoge i n de zon heerlijk liggen uitrusten op matten, die de v r o u w van den schamas daar vriendelijk voor ons uitgespreid h a d .
Ik heb G a w r i ë l en N i t s c h i a en al de anderen later geheel uit i i net oog v e r l o ren. Wat er w e l van hen geworden
D e terugtocht w e r d langs een anderen weg aanvaard. D i e tweede weg was voor H o l l a n d -
ONS TWEEDE BEZOEK A A N H E T BIJBELSCH MUSEUM
zal
zijn!
IN E N O M J E R U Z A L E M . EN THANS. door B.
Gobits,
VOORHEEN
Amsterdam.
O n s tweede bezoek aan het B i j b e l s c h
Mü-
zameling het M u s e u m gegroeid is, dertien jaar was, kreeg hij reeds op zijn verlangen een speciaal gemaakt m o d e l van de A r k e des V e r b o n d s cadeau, dat wij kunnen bewonderen naast andere o n d e r d e d e n van den Tabernakel, als een m o d e l van d e n j g o u d e n M e n o u r o , naar diens opvatting en een van anderen v o r m naar de opvatting van R e v . W . B r a m l e y M o o r e uit L o n d e n . E e n algemeen overzicht over K o n i n g S a l o m o s T e m p e l met zijn poorten en voorhoven en paleizen en naaste omgeving biedt een klein m o d e l , met groote exactheid vervaardigd.
I
'Ha*
|^930 j Bijzonderheden
„Nacht"
oegm van den
u s
g 54
/ ^ ^ | ^ ^ 3 t t > te 7 uur 11
V„
n»n 'B ttnn »m mi>
s
js^^
8.52
ir-n & ar
8.49
'S ar
8.47
'v^
1
\
8.45
l
x , ^ ^ —
—
8.42
\ ^
8.40
H«
s
R
ö e
g m van den
,
,
s
fiS© te 7 uur
DE TWEEDE TEMPEL
s
e oogen veel mooier, liep langs stroomende
van D ° a t e r heeft d a m a s c u s een oase i n de woestijn gemaakt. m
e
t
g
r
e
n
e
r
a
n
d
e
n
H
e
t
w
n
H o e w o r d t daardoor menige bijbelplaats ons begrijpelijker en helderder! Prof. David MUI, wiens T a b e r n a k e l bij ons eerste bezoek onze aandacht had, heeft eveneens een groot m o d e l van den T e m p e l van S a l o m o doen vervaardigen. D e afmetingen van dit zeer kostbare m o d e l waren niet m i n d e r dan 40 voet lengte en 25 voet breedte. M e n kan — dus vertelde ons de D i r e c t e u r Jhr. M. C. T. van Lennep — b i n n e n den voorhof tot voor het T e m p e l - g e b o u w gaan en de sieraden en gereedschappen van nabij be-
N.v. TAKKEN'S
J. Theunissen & Zonen
g
Wittevrouwensingel
Gramofoons - Gramofoonplaten
|
U
Piano's - Radio
1
TELEFOON
- Wijnberg - Roelof Hartpl. 13
MEEST
s
Telefoon 2 2 5 8 0 — Amsterdam-Z.
(Bijbelsch Museum, Amsterdam).
seum te A m s t e r d a m geldt i n de eerste plaats de m o d e l l e n van de beide T e m p e l s , die Israël eeuwen geleden bezeten heeft. T e v o r e n vragen evenwel nog onze aandacht de eenige overblijfselen van den T a b e r n a k e l , welken P r o f . E . L . V r i e m o e t (van 1730—1760 Hoogleeraar i n de Oostersche talen en J o o d sche oudheden aan het Rijks-Athenaeum te Franeker) heeft laten vervaardigen, i n den v o r m van zeer kleine m o d e l l e n van het Reukaltaar en van de A r k e des V e r b o n d s . T o e n Ds. L. Schouten Hzn., u i t wiens ver-
BRANDSTOFFENHANDEL T
R
E
C
H
85 T
1
13904
BEKENDE
H
|
ADRES
^
C E I N T U U R B A A N 125
AMSTERDAM Gediplomeerd opticien Levert U de beste brillen. Electrische slijperij le klas. Ingericht voor recepten van H . H . Oogartsen. Speciale leveranciers aan Joodsche instellingen.
330
DE
Hotel - C a f é - Restaurant
„ROYAL" FREDERIKSPLEIN 1 T E L . 32631, AMSTERDAM, TEL. 37631 Middag- en Avondconcert „NOVACÊK" Aparte zalen voor vergaderingen, partijen enz. Lunch en Diner vanaf f 1.75 - Kamers ƒ 3.50 Modern ingerichte kamers Stroomend warm en koud water
V R I J D A G A V O N D
zichtigen. N a zijn dood gaf mevrouw de Wed. M i l l den Tempel aan de gemeente Utrecht ten geschenke. Als tegengeschenk werden haar 200 gouden dukaten uitgeteld. Sebald Rau, de opvolger van Prof. M i l l , werd belast met het toezicht „om deselve soo ten dienste van de Studenten in de Theologie als van vreemdelingen van consideratie te demonstreeren". Later werd de tempel overgebracht naar het voormalig paleis van Koning Lodewijk, doch onkundig werkvolk ging er zóó ruw mee om, dat het gedeeltelijk vernield werd, terwijl enkele onderdeden spoorloos verdwenen zijn! Aan restauratie viel toen niet meer te denken. A l wat van dit merkwaardige model over
ander model van een der tien koperen waschvaten van Salomo's Tempel aanschouwen, dat van kunstig gegraveerd geel koper naar de opvatting van Prof. B. S. Cremer vervaardigd is. Hoogst bezienswaardig en interessant is gewis ook het model van den tweeden Tempel, dat niet minder dan een oppervlakte van een vierkanten meter beslaat en in een aparte vitrine opgesteld is. Het is vervaardigd naar een kleiner model van den heer J . M . Tenz, beeldhouwer te Londen, die het na veel studie zelf gemaakt heeft, door den bediende bij den Tabernakel C. Holstege, die 38 jaar in deze functie werkzaam was en wel bijna geheel in overeenstemming met de^ beschrijving in het
BEZOEKT H E T
CITY C A F E AMSTERDAM IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIHIIIII
Prima conumpti.
-
Prima koude keuken
Les Grands Hotels Européens (onder dezelfde administratie) BRUSSEL ...
| S^. ? *? 1
6
1 r
, -
A
I Hotel Astoria en Claridge ARDENNE... Chateau d'Ardenne PARIJS Hötel Claridge's NICE Hötel Négresco , „ t Palace Hötel MADRID .... ) . SINT-SEBASTIAAN Continental Palace SANTANDER Hötel Real SE VILLA Hötel Alfonso XIII n
n
m
H
BOTER
6
t
c
l
R
t 2
en
KAAS
merken
„KRUIWAGEN" en „FRICO" verwierven op de WERELDTENTOONSTELLING te A N T W E R P E N 1930
de
hoogste onderscheiding,
namelijk
de
GOUDEN
PLAQUETTE;
verder verscheidene andere prijzen, waaronder 10 GOUDEN MEDAILLES. Friesche
Coöp. Zuivel-Export Leeuwarden.
Vereen.,
Levert ook onder Rabb. toezicht Alleen-vertegenwoordiging:
Firma E.A.v.d. MEULEN & Co. N.Z. Voorburgwal 7 5 / 7 7
- Tel. 4 6 4 8 5
Amsterdam
Vraagt offerte. Spec. condities voor inrichtingen
HET
BINNENHOF VAN DEN EERSTEN TEMPEL, MET HET ALTAAR EN DE KOPEREN KOLOMMEN,
naar de voorstelling [in de „Werken van Flavius Josephus".
is, vindt men thans in dit Museum: De groote Cherubiem van het Allerheiligste met de Arke des Verbonds; het Reukofferaltaar; eenige tafels der toonbrooden; koperen luchters; het groote brandofferaltaar; een der tien koperen waschvaten op een onderstel met vier raderen en kunstig met leeuwen, Cherubiem, runderen en palmboomen van metaal gegoten en verder o.a. de aan weerszijden geborduurde voorhangsels van het Heilige en Allerheiligste. Het vaatwerk is zooveel mogelijk hersteld. Dit is ook geschied met eenige stukken van den Tempel, zooals met den voorgevel van het Heilige. Wij hadden het daar zooeven over een koperen waschvat. Evenals over de luchters, zijn ook daarover de meeningen der geleerden verdeeld. Althans kan men een eenigszins
Talmoed-traktaat Middoth en in de werken van Flavius Josephus. Aan de voorzijde ziet men den tempelmuur tevens stadsmuur, zooals die nog bestaat. De Gouden Poort, waaruit men afdaalde naar de beek Kedron, is thans een Moskee. Onder in den linker muur bevinden zich twee onderaardsche toegangen tot den Tempel' uitkomende in een der voorhoven. Boven één daarvan verrijst thans de Moskee El-Aksa. Beide dienden als toegangen voor de bewoners der stadswijk Ophel. Verder ziet men den Klaagmuur. De voorhof der heidenen is omringd door galerijen en bevat ook rondom den eigenlijken Tempel den lagen muur, welke ingemetselde opschriften bevatte, die den niet-Joden net verder gaan verboden. Zeer belangwekkend is in dit verband een
DE
VRIJDAGAVOND
331
afgietsel in gips van een Grieksch opschrift Op een oppervlakte op een steen uit den Voorhof, waarop gebei- van bijna een vierkanteld is: „Dat geen vreemdeling ga binnen de ten Meter zijn alle rondom het heiligdom zijnde omheining en wegen, heuvels, paleiomtrek.. Al wie daar gegrepen is, zal aan zich-zen en poorten, die zelf te wijten hebben den daarop volgendenvermeld worden in dood." het Nieuwe Testa"700" SERIE De De karakteristieke schoonheid van de de Deze steen, waarvan de afmetingen zijn ment, te vinden. P A C K A R D verandert nooit. Hoewel 90 c . M . breed, 39 hoog en 60 dik, de eenige Dan is interessant een met den tijd technische veranderingen sprekende relikwie van den Tempel, werd bas-reliëf van het teen kleine uiterlijke wijzigingen in de op 26 M e i 1871 ontdekt in het onderste genwoordige Jeruza,, , lijn van de carrosserie worden aangegedeelte van een muur van een zeer oude lem. Uit voorraad leverbaar 1 i . .. , wijzi.?. bracht, zijn er geen ingrijpende vervallen Mohammedaansche school, onge- En ons oog wordt bracht, zijn er geen wijzigingen, waardoor de ingrijpende eigenaar van een veer 50 Meter van de Tempel-plaats ver- zeer geboeid door het gingen,drie waardoor eigenaar van een twee, of vier de jaren oude Packard wijderd, door den heer Ch. Clermont-Gauneau,' model van den temtwee, drie of vier jaren oude Packard het gevoel zou kunnen krijgen, dat die den steen m eigendom afstond aan het pelberg, oftewel berg het zoudekunnen krijgen, dat zijn gevoel wagen uit mode is. Museum Tschiniïi-Kiöschkte Konstantinopol. Monah te Jeruzalem, Prijzen vanaf i wagen uit de mode is. A Keeren wij tot den tweeden Tempel terug. dat het pièce de résisƒ 9500.— ASSKK T TH HE EM MA AN N W WH HO OO OW WN NS SO ON NE E Een steenen trap van 14 treden voert naar tance mag heeten N.V. H . E N G L E B E R T S AUTOMOBIELHANDEL - DEN HAAG een poort, welke, evenals twee zijpoorten, van het tweede deel Theresiastraat 145 - Bezuidenhout 71 - Telefoon 72085 - Opgericht 1898 toegang gaf tot den Voorhof der vrouwen. van het Museum, Filiaal te: U T R E C H T : Nachtegaalstraat 75-75a - Telefoon No. 13073 *an hier uit leidt een halfronde steenen trap gelijk de Tabernakel Filiaalte: M I D D E L B U R G : Korte Delft - Telefoon No. 626 van 15 treden door de poort van Nicanor van Ds. Schouten naar den voorhof der mannen en dien der dat is van het voorste Priesters. deel. jJe deuren dezer poort waren van Corinthisch Het model is dan ook 2.60 M . lang en 1,75 M . De rots is 15 Meter lang, 12 breed en op het koper en zóó zwaar, dat zij door twintig breed. Het werd in 1879 vervaardigd op hoogste punt 1,25 hoog. Zij is de top van den ttian moesten worden geopend! De voorhof een tweehonderdste der ware grootte, onder berg Monah en was in Davids tijd de dorsch?er priesters, waarin eenige kleine poorten, leiding van Dr. Conrad Schict\, bouwmeester vloer van Arawna (zie II Sam. 24), waarop is omringd door bijvertrekken van den Tempel, van den Konmg van Wurtemberg en archi- later het brandofferaltaar van den Tempel 2,-a. de zittingszaal van het Sanhedrin, tect van de Turksche Regeermg te Jeruzalem. gestaan heeft. Onder den steen is een hol ^en zitting van het Sanhedrin kan de bezoeker Ruim vijftig jaar heeft D r . Schick een bij- met een thans toegesloten put, de „bron der ^an het Museum als het ware bijwonen bij zondere studie gemaakt van de topografie geesten" geheeten. Het hol diende als goot net aanschouwen van een klein model, ver- van Jeruzalem. tot ontvangst van het bloed der offerdieren, vaardigd naar de gegevens uit den Talmoed. De oppervlakte vertoont den toestand, zooals dat door dien put en een leiding vloeide naar leden zaten in een halven kring, in het die sedert de zevende eeuw onzer jaartelling de beek Kedron. bidden waarvan de voorzitter plaats nam, geworden is en omvat de plaats, waar de In het hol zijn vier gebedsplaatsen, n.1. van terwijl aan elk der uiteinden een secretaris Tempel gestaan heeft, benevens den met de David, Salomo, Elia en Abraham. 5 » zetel had. tempelplaats door Herodes I vereenigden In de Omar-Moskee — op een mooie foto en lage muur scheidt den smallen voorhof burcht Antonia. kan men zulks zien — is een verguld ijzeren . mannen van dien der priesters. In dezen Het model is zoo gemaakt, dat de gansche hek aangebracht, waardoor de Mohammeaatete staan het brandofferaltaar en het wasch- oppervlakte bij gedeelten weggenomen kan danen willen verhinderen iedere aanraking °ekken. worden, waarna men de in de latere jaren van den heiligen steen. , eigenlijke Tempelgebouw is omringd ontdekte oudste muren en poorten der stad De situatie van den Klaa gmuur, om nog j ? ° r 38 priesterskamers, drie boven elkaar. zien kan, benevens de ondergrondsche water- even op het model van den tempelberg terug et model is zóó vervaardigd, dat deze kamers leidingen, gangen en gewelven. te komen, is daarop duidelijk voor ieder, het inwendige van het gebouw kunnen De lichtbruine kleur stelt den rotsgrond voor, al heeft hij ook nimmer den heiligen bodem Setoond worden. In een dezer kamers aan aangegeven door trapsgewijze verdeelingen. van het Beloofde land betreden. j Noordzijde ontstond de tempelbrand bij Het groen verbeeldt de grasperken, het Van den Klaagmuur, dat in onze dagen zoo mneming der stad. Terwijl het vuur ver- geel de voetpaden van den thans begroeiden veelomstreden gebied, waarbij en waarom woestingen aanrichtte, kon Titus nog den grond. De loop van den beganen grond aan reeds zooveel zuchten geslaakt zijn, spreken , ernpel binnendringen, om de beide voor- de buitenzijde der muren wordt aangegeven modellen foto's en aquarellen. 2 gsels, de Menouro, de tafel der toonbroo- door een aangebrachte, smalle plank. Daar- Maar ook een groot stuk steen, dat eens tot r j en andere kostbaarheden te redden, tusschen moet men zich in werkelijkheid den buitensten ringmuur van Salomo's Temaf^k denis °P schitterende wijze het puin indenken, dat in den loop der eeuwen pel behoord heeft, doch terecht gekomen is rl i o ^ drietal glazen uit het begin daar verzameld is, maar in het model weg- daar m het sousterrein van het perceel aan r^ 'oe eeuw. gelaten, ten einde de zware muren te toonen, de Stadhouderskade in Neerlands hoofdstad. • onbekende sierkunstenaar laat daarop die het tempelvlak omgeven. En hoewel het graven op den berg Moriah on Q A L ^ ^ r a n d i n g van den tweeden TempI Op de oppervlakte ziet men de „Kubbet es door de Mohammedanen streng verboden is, j-P Ab an het jaar 70 n.d.g.j. Sachra", een door Keizer Justinianus ge- mocht het toch gelukken voor het Bijbelsch „ idheer der Romeinen, Titus, die zoo bouwde Sophiakerk, door de Westerlingen Museum ook een weinig echte aarde, diep j net heerlijke gebouw had willen sparen, ten onrechte Omar-Moskee geheeten, (deze uitgegraven uit dien berg, te bemachtigen. °P een hagel-wit paard voor Jeruzalems is een onaanzienlijk gebouw aan de Zuidzijde) orten en beweent den tempelbrand. een der prachtigste gebouwen van het Oosten Israëls historie doorleeft men, wanneer men en na de Kaaba te Mekka, het heiligste heilig- aandachtig het in vitrines tentoongestelde dom der Mohammedanen. Hierin bevindt zich % deel het Museum sluit bekijkt. Het planten- en dierenrijk uit den and ° r j ^ ? " waardige wijze aan bij de zich de heilige Sachra-steen, waarvan ver- Bijbel blijft voor ons geen gesloten boek. schillende modellen, waarbij een door D r . g ^ . e ü n g e n . Bijzondere aandacht vraIn vele gevallen zijn, naar men weet, de C. Schhck te Jeruzalem in 1896 vervaardigd geleerden het er niet over eens, welke plant het w' ° ^ °dei Jeruzalem, zooals op een honderdste der werkelijke grootte, of dier in de Heilige Schrift bedoeld wordt. iaartelT ° ' de gewone in het Museum te aanschouwen zijn. Van J ' tijde van de verwoesting Dan is geëxposeerd de soort, waarvan men den tweeden Tempel. Wat is die heilige rotssteen? meent, dat deze de juiste is. In den Bijbel
PACKARD
Z 1
U
e
e r
e t
e t l
e
e
an
n
g e s c r u e
8 6
6
l s
o p
e e n
er
e
y
V
e
Ve
a r n e
2
t 0 p o g r a r P
e r
n e
8
1
v a n
3
a r d e
e n
]
V
0 r
C t
m
m s t r e e , < s
n g
a n
e n
t e n
v a n
h e t
b e g
n
v a n
n
DE
332
VRIJDAGAVOND
worden t a l v a n m u z i e k i n s t r u m e n t e n geBekers, Medailles, Lauwerkransen n o e m d . S p e c i m i n a v a n de voornaamste zijn hier bijeengezameld. en alle mogelijke sportartikelen T a l v a n m u n t e n , i n Jeruzalem opgegraven, N E R G E N S ZOO GOEDKOOP verhalen van Israëls oude glorie. J. C Vermeulen - N.Z. Voorburgwal 242 - Amsterdam E e n afzonderlijke afdeelmg is gewijd aan de geneeskunde e n lijkverzorgmg, terwijl aan het huishoudelijk leven en de kleederdrachten D e taal en z i n s b o u w v a n het opschrift zijn almede vee! aandacht is geschonken. dezelfde, als die v a n de H e i l i g e S c h r i f t . D e afgodendienst, speciaal de E g y p t i s c h e , E e n deel daarvan laten wij hier volgen: is op velerlei wijzen i n beeld gebracht. ,,Ik ben M é s a ' , zoon van K a m o s - G a d , koning E n last not least mogen w i j hier m e l d i n g van M o a b , d e n D e b o n i e t . M i j n vader remaken v a n een aantal afgietsels v a n bekende geerde over M o a b 30 jaar, en i k regeerde n a steenen, welke n a u w m e t de geschiedenis mijn vader. E n i k richtte dezen steen op voor van Israël samenhangen. K a m o s te K i r k h a , een steen v a n r e d d i n g , W i j lezen i n E x o d u s van den b o u w van P i t h o m . want hij redde m i j v a n alle aanvallers en E n ziet, een tichelsteen, i n 1852 opgegraven deed mij mijn verlangen zien aan a l mijn
N.V.
CARROSSERIE FABRIEK
DEEGENS &
MULLER
D U C O spuitinrichting Reparatie-inrichting Weesperzijde 95-AMSTERDAM-Tel. 50738
Zadelmakerij H. D. Huyer N Z VOORBURGWAL 88, AMSTERDAM. TELEFOON 40958
Lederen en Fibre Koffers Speciale Reparatie-inrichting
Firma K. DIJK - Schilders VERFHANDEL - GLAS I N Z E T T E N van R U I T E N
OOSTERSCHE "MUZIEKINSTRUMENTEN in het Bijbelsch Museum te Amsterdam.
v. Ostadestraat 130-132 - Tel. 25532
MODELVLEESCHHOUWERIJ J. C O H E N
- AMSTELLAAN
7
RUIJSCHSTRAAT 69 - T E L E F O O N 52574 Prima Kwaliteit Rund-, Kalfs- en Lamsvleesch, annex fijne vleeschwaren
N.V. Amsterd. Garage, voorheen
C. L DE GROOT O V E R T O O M 197—205
AMSTERDAM
Chevrolet - Buick Oldsmobile- Marquette G.M.C.-trucks REPARATIËN
m de N i j l d e l t a , lang 3 5 , hoog 14 e n breed 18 c . M . , welke niet m i n d e r dan 1 4 K . G . weegt, is als i l l u stratie v a n het Bijbelverhaal aanwezig. D a n is er een afgietsel v a n d e n steen v a n M é s a ' , k o n i n g v a n M o a b , waarop zijn strijd tegen Israël v e r m e l d staat. Het verhaal is te v i n d e n i n I I K o n i n g e n 3 : 4 en 5. D e steen dateert uit 860 v.d.g.j., bevat, volgens wijlen D s . S c h o u t e n althans, de oudste H e breeuwsche inscriptie, die m e n gevonden heeft en w e r d ontdekt i n 1868 te D i b o n . O m bijgeloovige redenen besloten de A r a bieren h e m te vernielen, waartoe zij h e m gloeiend maakten en m e t k o u d water deden springen. V a n tevoren was er door een A r a bier u i t Jeruzalem m e t vochtig papier een vrij goed afdruksel v a n gemaakt, zoodat de weggeraakte w o o r d e n konden w o r d e n aangevuld. In de Salie J u d a ï q u e van het L o u v r e te Parijs, kan m e n steen en afdruksel v i n d e n . V a n de 1000 letters zijn n o g maar 669 over, terwijl het slot van het opschrift geheel verloren ging.
vijanden. ' O m r i was k o n i n g v a n I s r a ë l en onderdrukte M o a b vele dagen, want K a m o s was boos over zijn l a n d . Z i j n zoon volgde hem o p , en hij zeide o o k : i k w i l M o a b verd r u k k e n . I n mijn dagen zeide K a m o s : W ons gaan, e n i k w i l m i j n verlangen zien aan hem e n zijn huis e n i k w i l I s r a ë l verwoesten met een e e u w i g d u r e n d e verwoesting. ' O m r i n u had het land van M e d e b a genomen en de vijand hield het bezet i n zijn dagen en i n de dagen v a n zijn z o o n , 4 0 jaar. En K a m o s h a d er medelijden mede in mijn dagen. E n i k versterkte B a a l - M e o n en maakte daarin de gracht en i k versterkte K i r i a t h a ï m W a n t de m a n n e n v a n G a d w o o n d e n i n het l a n d van A t a r o t h van ouds, e n de koning van Israël versterkte v o o r z i c h A t a r o t h . E n ik besprong den m u u r en n a m het i n , e n doodde alle krijgslieden v a n de stad v o o r het w e l behagen v a n K a m o s e n M o a b . E n i k narn vandaar d e n ganschen b u i t w e g e n i k offerde d i e n v o o r K a m o s i n K i r j a t h . E n i k plaatste daarin de m a n n e n v a n S i r a n e n de mannen van M o c h r a t h . E n K a m o s zeide tot mij: ga, neem N e b o tegen I s r a ë l . E n i k ging des
DE
D A G E L I J K S C H P A K S C H U I T D I E N S T E N —Den Haag Amsterdam—Scheveningen —Delft Afvaart: dagelijks n.m. 6 uur
VRIJDAGAVOND
nachts en ik vocht er tegen van het aanbreken van den dageraad tot den middag, en ik nam het en sloeg in 't geheel 7000 mannen, maar ik doodde de vrouwen en de meisjes niet, want ik wijdde ze aan Ashtar-Kamos; en ik nam vandaar de vaten van den Eeuwige en ik offerde ze voor Kamos. E n de koning van Israël versterkte Jahaz en bezette het, toen hij tegen mij krijg voerde, en Kamos dreef hem uit voor mij." Van den steen van Rosetta, welke in het Britsch Museum te Londen aanwezig is, kunnen wij een afgietsel bewonderen, evenals
333
Het spreekwoord luidt, dat wie de taal van den dichter wil verstaan, het land van den dichter moet bezoeken. Met een variant hierop willen wij besluiten. Wie den Bijbel goed wil begrijpen, moet eigenlijk naar het land opgaan, waar de voornaamste gebeurtenissen in Israëls historie zich hebben afgespeeld. Maar wien zulks (nog) niet beschoren is, hij brenge eenige, voorzeker welbestede en leerrijke uren door te midden van die kostbare en zeldzaam-schoone verzameling, welke genaamd is: Het Bijbelsch Museum!
Fa. B O E L H O U W E R . KRUIJSWIJK & B A L H U I Z E N F . . J. B A L H U I Z E N & V A N W E E R T Rokin t/o Ned. Bank. Tel. 42308 en Singel 99, Tel. 49087
Na jarenlange ondervinding in den bouw van 8-cyl. motoren brengt General Motors thans een
8-CYLINDER
OAKLAND
'n „V"-vorm
op de
markt
Het succes der R.A.l.-tentoonstelling raag{ demonstratie bij de Itnportrice:
v
N.V.
A. M. I. C. O.
AMSTERDAM — OVERTOOM 329—335 Telefoon 81401—81701
N. A. WESTDIJK Jacobusstraat
44
Telefoon 07617
ROTTERDAM Origineele SCHINDLER Liften, Kranen en Lieren.
V A N DE JOODSCHE KOLONISATIE I N SOWJET R U S L A N D .
Typen van Joodsche boeren in de landbouwkolonies te Cherson.
van den beroemden Siloam-steen, welks origineel in het Keizerlijk Museum te K o n stantmopel tentoongesteld is. De Siloam-steen bevat het verhaal van hetgeen geschiedde bij het maken van de waterleiding van Koning Hiskia (727—699 v.d.g.j.). Van twee zijden groef men den tunnel; in plaats van bij elkaar uit te komen, gingen de gravers elkander voorbij, waardoor twee (nog bestaande) overtollige uithouwingen ontstonden. Daarna werd de tusschenmuur doorbroken en deed men vervolgens het water naar den vijver van Siloam vloeien. In 1880 werd de steen op de volgende wijze ontdekt. Een jongen, die in de waterleiding speelde, zag een boven het water uitkomenden steen met letters, waarna hij den hier reeds meergenoemden D r . Schick ging waarschuwen, die er tot zijn blijdschap een hoogst belangrijk stuk in ontdekte. Helaas is de steen thans niet meer in ongeschonden staat te aanschouwen! Wij moeten, hoe noode ook, na dit tweede bezoek van het Bijbelsch Museum afscheid nemen, na, zeer summier uiteraard, gepoogd te hebben een indruk te geven van al het schoons, dat hier den bezoeker geboden wordt.
DE JODEN IN SOWJET RUSLAND Dr. ^Ellsberg, de vice-voorzitter van de „Ort"-organisatie in Amerika, bezocht onlangs verschillende steden en Joodsche kolonies in Sowjet-Rusland. In een interview, dat hij een der redacteuren van het Joodsche Telegrammen-Agentschap toestond, deelde hij o.a. het volgende mede. In Rusland is thans alle hoop gevestigd op het „Vijf-jaren-plan". De regeering verklaart, dat het plan voor 100% kan worden uitgevoerd en dat het reeds goede resultaten heeft opgeleverd. Het grootste deel der bevolking stelt vertrouwen in de regeering en wacht met ongeduld op den tijd, dat men van de weldaden van het plan zal kunnen genieten. Natuurlijk zijn er ook, die twijfelen aan de macht van de regeering om dit plan te kunnen uitvoeren. De beste krachten van het land werken aan de uitvoering van het vijf-jarenplan mede. De machines, die daarvoor noodig zijn, moeten uit het buitenland worden ingevoerd, hetgeen enorme geldmiddelen eischt. Vandaar de groote inspanning der regeering om den export te vergrooten, waardoor de
DE
334
F I R M A
H. R.
(VLEK Speciaal
Z I M M E R
EN GIEBEN) adres voor het
Schilderen en Spuiten van Automobielen 1e klasse inrichting - Govert Flinckstr. 161-208 Telefoon 25932 AMSTERDAM.
W. SERLUI, Poelier onder Rabbinaal toezicht,
Weesperstraat 49 - AMSTERDAM Telefoon No. 51083 DAGELIJKS VERSCHE EIEREN.
V R I J D A G A V O N D
bevolking in het land veel te lijden heeft. Ondanks het acute voedselgebrek en de vrees, waarmede de komende winter wordt tegemoet gezien, laat de bevolking toch de hoop op betere tijden niet varen. Hoe moeilijk de positie van het geheele Russische volk ook is, die van de gedeclasseerde Russische Joden is nog veel slechter. Het onderbrengen dezer Joodsche gedeclasseerden bij den landbouw maakt vorderingen, hoewel langzaam; in den laatsten tijd, door de uitbreiding der gelegenheid tot kolonisatie, gaat het in wat sneller tempo. In dit opzicht hebben de ,,Ort" en de Agro-Joint-organisaties mooi werk geleverd. Vooral „ O r t " heeft zich met
zich nog duizenden malen voor. Om die „gedeclasseerden" nu uit deze ondrage lijke positie te redden, is het noodzakelijk hen productieven arbeid te verschaffen. Tot zoover de mededeelingen van D r . Ellsberg. Omtrent de werkzaamheden van de „ O r t " orgamsatie kan nog het volgende worden medegedeeld. Het is ontleend aan het officiëele verslag over 1929. Uitgegeven werd in 1929 759.657 Dollar, waarbij nog komt een bedrag van 387.813 Dollar voor de levering van machines aan gedeclasseerde Joden voor rekening van hun familieleden in Amerika. Bovendien hebben verschillende organisaties
Electro-Techn. Installatie-Bureau
A. RUYTER & Co. A M S T E R D A M (C.) Leidschegracht 45 - Telefoon 33149 Aanleg van Kracht, Licht, Telefoons en Schellen. — Reparatiën Aanleg van Warmwater-reservoirs in huurcontract G.E.W.
TIMMERFABRIEK
MODERNE
FA. BRUSSEL
WINKELPUIEN
VERBOUWEN ONDERHOUDSWERKEN Kantoor-fabriek: Binnen Wieringerstraat No. 9-8-10 AMSTERDAM. Telefoon 40278
Chocolaterie HERMANIDES B E U K E N P L E I N 10 M A A S S T R s A T I5 -
A M S T E R D A M O. A M S T E R O A v Z.
Groote sorteering Suikerwerken
VAN
DE JOODSCHE KOLONISATIE IN SOWJET RUSLAND.
Coöperatieve winkel m een Joodsche landbouwkolonie.
Leverancier aan Joodsche instellingen.
J.
L I G T H A R T , in
BRANDSTOFFEN A l l é é n g e v e s t i g d : Bilderdijkkade 86 Da Costastraat 31 Hs - Tel.83708 - 83540 S p e c i a l i t e i t in P R I M A (WALES), LANDSCHE
ENGELSCHE
BELGISCHE
EN HOL-
ANTHRACIETKOLEN
N.V. N E T T E N INDUSTRIE v./h. T J . V E L T H U Y S E N SINGEL 78 - TEL. 41277 AMSTERDAM N E T T E N voor Sport, Voetbal, Tennis, Cricket, Hockey, Golf, enz., enz.
hulp van de campagne tot het verschaffen van werktuigen door de Amerikanen zeer verdienstelijk gemaakt. Voor iemand, die het niet met eigen oogen heeft gezien, is het moeilijk zich voor te stellen, wat een gedeclasseerde Jood in Rusland eigenlijk beteekent. Het betreft hier niet alleen een broodvraag, doch vooral een vraag van het verkrijgen van de meest primitieve sociale en politieke rechten. Hier volgt een voorbeeld. Kort voordat ik Rusland verliet, maakte ik kennis met een Joodsche familie, bestaande uit man, vrouw en twee kinderen. Zij bewoonden twee kamers. De vrouw, die op een regeenngsbureau als doctores werkzaam was, had recht op een kamer, de man echter, vroeger koopman, is „gedeclasseerd" en heeft geen recht op een woning. Juist toen ik mij bij deze familie bevond, ontving de man het bevel zijn slaapkamer te verlaten. HIJ moest zoo spoedig mogelijk trachten een andere slaapgelegenheid tej,vinden. Zulke|gevallen^doen
van de Crediet-Coöperatie machines en grondstoffen op crediet geleverd gekregen, tot een bedrag van 465.717 Roebel. Aan de Joodsche landbouwers werd voor een som van 84.26Ö Roebel aan landbouwartikelen geleverd. Meer dan honderdvijftig landbouwkolonies in SoWjet Rusland, Bessarabië en Polen, met een totale bevolking van ruim vijf en twintig duizend zielen, werden aan de zorgen van „ O r t " toevertrouwd. Credieten tot het aanschaffen van levende en doode have, voor den bouw van woonhuizen, voor het aanschaffen van machines, zaad enz. Groote bedragen werden voorts toegestaan voor den aankoop van tractoren. In 1929 werd ontvangen 456.278 Dollar, waarvan uit Amerika 288.175 Dollar. Oost Europa bracht, ondanks den slechten economischer! toestand in 1929, nog 121.909 Dollar ten behoeve van „ O r t " bijeen. Onze foto s.toonen eenige beelden ontleend aan het leven van de Joodsche landbouwers in Sowjet Rusland.
DE
B. PRUYM. Bontwerker Swammerdamstraat 6 - Telefoon 51412 A M S T E R D A M .
VRIJDAGAVOND
BIJ D E N D O O D VAN D E N DICHTER S. B O N N door Joseph Gompers,
„God van het Licht! Heer van het Licht! Gedenk onze dooden !" (Bonn).
Gezichtsharen s-?.»-
-
verwijderd
Zrs. M. en A. BUIS - Beethovenstraat 70 S p r e e k u u r 2-3 - T e l e f o o n 23514
MAISON MARCEL OVERTOOM aan
D e n 14den A u g u s t u s j.1. is de Joodsche d i c h ter S . B o n n na een langdurige ziekte overleden. B o n n , die den 5den F e b r u a r i 1881 te A m s t e r dam geboren w e r d , was é é n dier zuivere G h e t t o k i n d e r e n , i n wier hart de innige J o o d sche m u z i e k t r i l d e ; die de p o ë z i e van het
A M S T E R D A M
huis te ontbieden.
PALLIA P
—
369
Amsterdam.
Permanent
" U S f 7.50.
—
Wave
i / Jaar garantie. 2
Handel in Groenten, Aardappelen, Fruit. Delicatessen en Primeurs H.
JUIMGST, Amsterdam
VAN BR E E S T R A A T 2 7 , ' L L E M S P A R K W E G 168, W
Telefoon 2 0 3 6 3 Telefoon 2 6 8 8 3
wij wakker werden was 't sjabbes, er lag zon in de kamer en 'n wit tafelkleed lag als een sneeuwkleed over n land, zoo wit; en de stilte i n het straatje was zelve als muziek.
Rozenstraat 201-205. Tel. 32703
^^T^SSS^'S
^—•—^
^IllKnV»* C
D A M E S EN
B e u r s - b e z o e k
door
g e h e e l
Nederland
KEIJZER'S ~ | MANUFACTURENHANDEL j tjgffsenburgstraat
hoek Holendrechtstraat
Meest g e s c h i k t e
adres voor
Kousen, Sokken, Tricotages, Lingeries, Wol en Sajet, Garen en Band. RUIME K E U Z E IN T O I L E T A R T I K E L E N . OOM EN EN V E R V E N DE J O N G E P A P E R E L .
P e
e n
rste Amsterdamsche SigarenSigaretten Verkoop Centrale
J. RAVENSLOOT - A M S T E R D A M Lever ? Q - " T E L . 80751 eranciers voor diverse Joodsche Instellingen (
L
E
R
C
S
T
R
A
A
T
8 5
S.
BONN.
HEEREN
Berkelstr.2 - Tel. 28032, - A'dam-Z.
o
stelt m e n n u eenmaal hooge eischen: er moet iets p h i l o s o p h i s c h i n zijn, men moet erover kunnen peinzen, wat de dichter n u eigenlijk bedoelt. V e r z e n , die zoo klaar als een klontje z i j n ; die niet meer pretentie hebben dan te zijn: eenvoudige brokjes w o o r d m u z i e k , ontlokt aan een ziel, voor wie de schoonheid niet in nevelen g e h u l d behoeft te zijn o m haar wezen te herkennen, zulke verzen, al mogen zij dan ook aardig van klank en r h y t h m e zijn, kan m e n toch eigenlijk niet rangschikken onder de poëzie der G r o o t e D i c h t e r s . A l d u s redeneeren die intellectueelen. • E n voor de anderen, m i n d e r „ g r o o t van geest", is het lezen van gedichten iets overbodigs, een soort van tijdsverspilling. Z i j krijgen h u n portie dichtkunst netjes opgediend op h u n tafel uit de keuken van h u n dagblad, waar C l i n g e Doorenbos of Piet K l o p p e r s chef-decuisine is, en meenen dan, dat zij daarmee voldoende „ h o o g e " letterkunde slikken. B o n n was de man, die de s t e m m i n g , welke het Joodsche leven i n het G h e t t o verwekte, stil heeft beluisterd en zuiver heeft nagezongen. Tot het^ beste, dat i n zijn b u n d e l „ G e w i j d e Z a n g e n " verscheen, behooren ongetwijfeld zijn „ G h e t t o z a n g e n . " H o e innig stil, hoe ontroerend, juist door zijn eenvoud, is niet het gedicht „ G h e t t o s j a b b e s " : Toen
VAN HUYSTEE's Tabak- en Sigarenfabrieken '„DE AREND" HERMAN VAN B E R G ^ ^ r feeding naar
335
alledaagsche leven van den J o o d herkenden, óók i n de ellende van de Ghetto-armoede. B o n n heeft verschillende verzenbundels gepubliceerd. E é n ervan, ..Gewijde L i e d e r e n " ( E m . Q u e r i d o , A m s t e r d a m , 1926) zij mij tot leidraad bij deze herdenking. Wat i n de eerste plaats den lezer van zijn verzen pakt, is het eenvoudige, het o n g e k u n stelde, het echte, waardoor deze dichter, ware zijn werk meer bekend dan het thans is, ongetwijfeld de plaats zou hebben ingenomen, waarvan hij thans, door gebrek aan belangstelling, óók van Joodsche zijde, w e r d verdrongen. In N e d e r l a n d bestaat er buiten B o n n eigenlijk niet é é n Joodsche volksdichter. D e Joodsche poëzie i n de Nederlandsche letterkunde is zeer a r m , d o c h de Joodsche v o l k s p o ë z i e heeft door het afsterven van B o n n haar eenigen zanger verloren. B o n n was „ n a t u u r l i j k " , hetgeen oorzaak was, dat zijn verzen door de intellectueelen, die i n dit landje n u eenmaal de eenigen schijnen te zijn, die gedichten lezen, nooit voldoende gewaardeerd w e r d e n . A a n ernstige V e r z e n
En toen de middag kwam straalde de zon nog, en als in een poldertuin veelkleurig de bloemen staan, stonden de vrouwen en jelodiem aan de deuren; de mannen gingen ter Minneche, met tragen stap. , En na nachtlaainen stond voor mijn venster de maan heel licht: ik dacht, dat het de zon was: er was vrede overal en stilte en beneden zei ' n kinderstem „ H a m a l o c h Hagoueil." F i j n , niet waar, die teekening van z o o ' n ouderwetsch-Joodschen sjabbes i n een ghettobuurtje, waar nog niet de rustverstorende roep van den „ J o o d s c h e n " venter den vrede w e g schreeuwt. In tien woorden teekende de dichter de spheer van den sjabbes: „ e n de stilte i n het straatje was zelve als m u z i e k . " Een prachtig stukje G h e t t o - p o ë z i e , maar nog n i m m e r v o n d ik het v e r m e l d op het p r o gramma van een Joodschen k u n s t a v o n d . . . . N u deze eenige G h e t t o d i c h t e r van hei N e d e r landsche J o d e n d o m den m o n d voor goed gesloten heeft en w i j , die zijn werk gewaardeerd hebben, zijn verzen nog eens peinzend nalezen, treft ons meer dan ooit dat plechtige gedicht „ J a a r t i j d l i c h t " , dat wij als een eerbiedige hulde ïan zijn nagedachtenis hier citeeren:
DE
336 God van het Licht! Heer van het Licht! Gedenk onze Dooden. De drie sterren schijnen en de aarde is donker en het kleine licht beeft in den nacht. De maan gaat en voltooit zich en eiken nieuwen zonneschijn Gedenken wij Heer onze Dooden. De schalmeien worden aangedragen en de bazuinen worden gestoken want het zal heel licht zijn op den dag dat Gij ons zult verlossen en wij zullen gaan voor Uw aangezicht. En al de begenadigden en al de lichtverklaarden zullen opgaan als Uw bazuin klinkt. En de hooge Hemelen zullen van hun zangklank zingen! God van het Licht! Heer van het Licht! Gedenk onze Dooden. En als als als om
wij zullen om U zijn klare druppels diamant, rozeblaren zacht gekruld, blanke cederappels U bloeiende.
Gedenk hen Heer, want hun licht ging heen van ons, opdat het weder ontstralen zou in Uwen morgen: God van het Licht, Heer van het Licht. Enkele verzen, die in dezen bundel opgenomen zijn, werden indertijd in De Vrijdagavond gepubliceerd. (Jrg. III, N r . 28, blz. 24-25). Dit korte opstel heeft niet de bedoeling te zijn een bespreking van Bonn's bundel „Gewijde Zangen." Ik wil hier slechts doen uitkomen hoe groot het verlies is, dat wij, Nederlandsche Joden, geleden hebben door het afsterven van dezen eenvoudigen, maar uiterst sensitieven geest. Wellicht vindt een enkele lezer thans aanleiding om zich dit mooie verzenbundeltje aan te schaffen, waardoor hij zich zeker oogenblikken van Joodsch kunstgenot zal bezorgen. Dan heeft deze innig-Joodsche Dichter niet vergeefs gezongen....
DINGEN V A N DEN D A G Op het congres, dat de vorige week door de Revisionistische Zionisten te Praag werd gehouden, deelde de Amerikaansche afgevaardigde Mordecai Danzis mede, dat Jacob
VRIJDAGAVOND
de Haas, de nieuw gekozen voorzitter van het organisatie-comité der Zionistische Organisatie in Amerika, hem verzekerd had, dat hij den revisionistischen arbeid in de Vereenigde Staten en de eischen der revisionisten ten opzichte van het bijeenroepen van een buitengewoon Zionisten-congres zal steunen. Deze mededeeling heeft op de gedelegeerden van het congres een diepen indruk gemaakt. De bekende Joodsche tooneelspeler en regisseur Samuel Grossmann, die ook op het gebied van Joodsch sociaal en liefdadigheidswerk van zich heeft doen spreken, heeft in Boston, waar hij een bezoek bracht aan zijn schoonouders, zelfmoord gepleegd, door zich uit de zestiende verdieping van het Statler Hotel op straat te werpen. Als oorzaak wordt aangenomen een zenuwenoverspanning, tengevolge van teleurgestelde verwachtingen. Grossmann werd in 1893 in Allentown geboren. Hij was de zoon van een Rabbijn, studeerde aan verschillende universiteiten en aan het Joodsche theologische seminarium. Hij schreef talrijke tooneelstukken en is de auteur van de „Vijftig gezangen uit den Bijbel . Bij verschillende tooneelgezelschappen was hij als directeur en regisseur geïnteresseerd. De Directeur van de Palestine Emergency Fund in Amerika, David A . Brown, deelt mede, dat de Amerikaansche Joden voor bovengenoemd fonds, dat was opgericht ten behoeve van den wederopbouw van de bij de Palestina-onlusten in Augustus 1929 verwoeste streken, een som van 2.083.818 hebben bijeengebracht. De daartoe gemaakte onkosten bedroegen slechts 3'/a % dit bedrag. v a n
BOEKBESPREKING Redevoeringen uitgesproken in de vergadering ter behandeling van het wereld-vraagstuk van de K a l e n d e r-H e rv o r m i n g , gehouden op Zondag 15 Juni 1930. Amsterdam, J. L . Joachimsthal. 1930, 31 p. p. (Overdruk uit het N I.W.) >
De redevoeringen, die op dien gedenkwaardigen Zondag 15 Juni 1930 in de groote Aula van het Koloniaal Instituut te Amsterdam zijn gehouden over de kalender-hervorming, waarvan een uitgebreid verslag in het N . I . W . van 20 Juni j J . was verschenen, liggen thans in overdruk vóór ons. Vooral de rede van den vierden spreker, den Amsterdamschen Hoogleeraar Prof. D r . J. L . Palache, die op gemelde vergadering zooveel geestdrift vermocht te ontketenen, zal in dezen vorm haar weg onder het Joodsche — hopen wij ook onder het niet-Joodsche — publiek vinden. Het is ons echter niet duidelijk geworden, of het boekske in den handel verkrijgbaar zal worden gesteld, of dat het in een beperkte oplaag aan verschillende personen als beleefdheids-uiting is toegezonden. Wij meenen, dat het op den weg ligt van onze beide Kerkgenootschappen, die deze bijeenkomst hebben georganiseerd, dezen overdruk voor een zoo gering mogelijken prijs onder Neder-
land's Jodendom te doen verbreiden De inhoud is het rustig lezen en verwerken overwaard! DE
PHOENIX. D e P h o e n i x . Orgaan van de Portugeesch Israëlietische Gemeente te Amsterdam. Ie Jaargang No. 1. Menachen 5690, Augustus 1930, 15 p. p.
Ook de Portugeesch-Israëlietische Gemeente te Amsterdam heeft, zooals zoovele zusters in het buitenland, voor eenigen tijd besloten een eigen orgaan uit te geven, teneinde den band onder haar leden te versterken. Het eerste nummer is thans verschenen. Wat het uiterlijk betreft, kunnen wij verklaren, dat het in een aantrekkelijk kleed is gestoken. Fre Cohen teekende den omslag, waarop zich het phoenix-embleem, alsmede de Portugeesche Synagoge met de omliggende lage huisjes bevinden. Papier en druk zijn, zooals wij dit van de firma J. L . Joachimsthal gewend zijn: onberispelijk. Wat het innerlijk betreft: de inhoud staat nog grootendeels in het teeken van beloften. Met degenen, die voor de uitgave van dit orgaan gestreden hebben, hopen wij, dat het doel, daarmede beoogd, ten volle moge worden bereikt. Het eerste nummer bevat een belofte voor de toekomst. E. B o e k m a n : De bevolking van Amsterdam in 1795. (Overdruk uit ,.Tijdschrift voor Geschiedenis", 1930 p. 278—292) 8°.
De heer Boekman, de ook onzen lezers door zijn bijdragen in ons blad bekende statisticus, heeft in het „Tijdschrift voor Geschiedenis een artikel geschreven, waarin ook belangrijke gegevens voor de Joodsche bevolking van Amsterdam voorkomen. Enkele daarvan heeft de schrijver reeds vroeger in „De Vrijdagavond" verwerkt in zijn studie: „Demografische en sociale verhoudingen bij de Joden te Amsterdam omstreeks 1800". („De Vnjdagavon d", 10 M e i 1929). Het eerst behandelt de heer Boekman de resultaten van de volkstelling van ]'/-'• waarbij voor het eerst een onderscheiding tusschen Joden en Christenen is gemaakt. Er blijkt uit, dat in genoemd jaar te Amsterdam woonachtig waren 20.335 Joden, verdeeld over 4708 huisgezinnen, waarvan 644U mannen boven de 14 jaren en 7727 vrouwen boven de 12 jaren; 3193 jongens beneden de 14 en 2975 meisjes beneden de 12 jaren, alsmede 182 Joodsche vreemdelingen. L* totale bevolking van Amsterdam bedroeg toen 217.024 zielen. . , Verder blijkt uit de gegevens, dat bij de toenmalige Joden te Amsterdam woningnood heerschte: kwamen bij de Christenen 2.1 gezinnen en 7.9 zielen op elk huis, bij de Joden bedroegen deze getallen 2.9 gezinnen en 12.5 zielen, zoodat het gemiddelde Joodsche gezin slechter behuisd was dan het gemiddelde Christengezin. _ e
J. S. d.
sj*-
G E D R U K T BIJ
N.V. Uitgevers- en Drukkersbedrijf J. A. BOOM, H A A R L E M .
Dingen van den Dag. CENTRAAL LAMPENMAGAZIJN AKA VAN
W O U S T R A A T 56, ZUID TELEFOON 20738 Prima Gloei- en Radiolampen met s c h r i f t e l i j k e g a r a n t i e
Op 16 Augustus werd te Berlijn de première gegeven van de sprekende en musiceerende " l m „Dreyfus", van Heinz Goldberg e n D r . £ n t z Wendhausen, productie van Richard Oswald Tobi. Een voornaam publiek volgde met groote aandacht en spanning de ontwikkeling van de aan ontroering zoo rijke Dreyfus-zaak. Opgemerkt werden bekende figuren op het gebied van kunst, literatuur, wetenschap *n politiek. L'e proloog werd gevormd door een, door
F». P. F. CLADDER GALERIJ 21 (P. v. V.) -
AMSTERDAM
Specialiteit in FEEST- E N BRUILOFTSARTIKELEN Bekroond voor het vervaardigen van Surprises
De Joodsche hoofdfiguren van de film, Alfred en Lucile Dreyfus, worden voorgesteld door de bekende Joodsche tooneelspelers Fritz Kortner en Grete Mosheim. In het middelpunt, buiten de handeling om, staat het Zolaproces (voor jaar 1898) en het meesterlijk voorgedragen slotwoord van en dichter. (George). Het meest onder den indruk waren de toeLuxe Brood-, Koek- en Banketbakkerij en Chocolaterie
FIRMA
M U L D E R S
HOOGEWEG 52 — A M S T E R D A M Bekroond met den Isten prijs 1924.
schouwers wel bij de hartstochtelijk uitgeroepen kreet van Dreyfus-Kortner, na de gevangenneming: „Ik ben onschuldig, onschuldig \ " en den uitroep van Overste Picquart(Albert Bassermann) tegen de huichelachtige vertegenwoordigers van de „Eer van het Leger": „Of Jood of Christ, waarheid, gerechtigheid en gelijke rechtspraak van de burgers is onze taak. Ik zal dit geheim niet in het graf meenemen." Hier openbaart zich de mentaliteit van den
geluidsfilm weergegeven, toespraak van den schryver van het bekende boek „Dreyfus", advocaat D r . Bruno Weil. Weil wijkt af van de in dienzelfden tijd spej" ^" ^ geheel afgescheiden, ^an de aan geen tijd gebonden grondslagen «1 den strijd om een kleinen officier van generalen staf, op de tegenstelling tusschen een opportunistisch politiek en de jjetde tot waarheid en gerechtigheid. 7* " l m zelf laat de werkelijke strafzaak zien, waar hij echter politieke drijfkrachten en erkmgen bijna geheel uitschakelt.
oprechten katholieken officier, die zeker niet vriendelijk tegen de Joden gezind was, tegenover den advocaat en martelaar Dreyfus, die onschuldig vervolgd wordt, omdat hij
Tabak- en Sigarenmagazijn
C. J. RUSTENBURG
2 3 3
e n
n o u c
t
n e t
a e n
w
De Industrie s
Paarnwouderstraat 110 — HAARLEM
TELEFOON
j JJJg
P O S
TAGENTSCHAP
RADIO CEINTUUR Ceintuurbaan 426
Specialiteit in moderne installatie tegen scherp concurreerende prijzen REPARATIES, enz.
—
ELECTRICITEIT
MAKELAAR
het adres voor koop, verkoop, beheer en administratie van huizen, hypotheken en assurantiën Eendrachtstr.7,A'DAM(Z.)Tel.22339
WILT GIJ U W Z A A K Jol? 4 ^ brengen het koopkrachtige a a n
a c
l t
\/ A »
Administratie :
MEULEN
Sigaren uitsluitend uit de beste fabrieken Pretoriusstraat 28 - Telef. 50448 - Amsterdam
een Jood is. Spontaan klonk van uit de toeschouwers de roep: „Denk aan Philip Halsmann. De Rijksdagverkiezing in Duitschland zal een heyigen stembusstrijd ontketenen, waarbij de antisemietische Nationaal-socialisten zeker met groote kracht zullen optreden. Het algemeene archief der Duitsche Joden heeft het plan opgevat een verzameling aan te leggen van alle brochures, plakkaten en strooibiljetten, die bij die gelegenheid zullen worden verspreid. De directie zegt: „Als een weerspiegeling van de politieke gesteldheid en
SIGARENMAGAZIJN
„RADIOLA"
W e t e r i n g k a d e , hoek Ptetterljstraat Telefoon 71966 — DEN HAAS
als een kenteeken van een op de psychologie der massa berekende agitatie hebben deze verkiezingspamfletten een blijvende, geschiedkundige waarde. Zij vertegenwoordigen in zekere mate de positie van het Duitsche Jodendom en zijn, oordeelkundig beschouwd, geschikt om de situatie voor de toekomst duidelijk te belichten. De medewerking van het publiek wordt ingeroepen om tot een zoo volledig mogelijke collectie te geraken.
BESTELDIENST E N « „ D E DUIF" Heerengracht 335
Belt op: 37624
Wij zijn DIRECT voor U disponibel
BESTELKAART
v a n
Vraagt nog heden onze A d v e rtentie-tarieven
VAN DER
Postzegel
°asche publiek, plaatst dan een advertentie in
>^eVrijdagavond"
Si gare n m agaz ij n
P.
Aan
Cent
de Administratie van
DE
VRIJDAGAVOND Van Eeghenstraat 189
E E G H E N S T R . 189 - A M S T E R D A M
AMSTERDAM
Dingen van den Dag. GARAGE DE VISSER, HAARLEM
KONINGSTRAAT No. 36 T E L E F O O N 15572 STALLING VOOR AUTO'S REPARATIËN - BENZINE OLIËN EN BANDEN V E R H U U R I N RICHTING VAN L U X E AUTO'S
Het Weensche, orthodoxe orgaan „Jüdische Presse" deelde voor eenigen tijd mede, dat de te Wilna gehouden conferentie van Rabbijnen op voorstel van den beroemden Chofez Chaim een „Issur" (religieuse ban) heeft uitgesproken tegen den aankoop van uit Rusland geëxporteerde Joodsche religieuse boeken en gebruiksartikelen, terwijl
zond een bericht aan „de Jüdische Presse", volgens hetwelk de „Issur" der Rabbijnen van Wilna geen betrekking heeft op de rechtmatig verkregen, doch slechts op de gestolen
Luxe Model Brood-, Koeken Banketbakkerij UITSLUITEND WATERBROOD TUGELAWEG 70 bij de Luchtbrug K. L. MEEUWIS, Brood-en Banketbakker boeken. Het blad weigert dit bericht te publiceeren. Voor deze weigering werd de verantwoordelijke redacteur van de „Jüdische Presse", Rabbijn D r . Pollak, voor het gerecht gedaagd. Hij gaf een uitvoerige uiteenzetting
FJ. M. DRAAISMA Jr. I RIJWIELHANDEL I
PATISSIER
^ r 5 74 4
CUISINIER
AMSTERDAM
J N L
R
F
2
5
3
deze conferentie verder besloot, dat zelfs, indien Sifré Thora reeds waren gekocht, er niet uit „gelaind" mocht worden. Zulke boeken en Sifré Thora werden, zooals bekend is, door de handelsorganisaties van Sowjet-Rusland i n Amerika en Europa aangeboden, waarbij de Russische handelsvertegenwoordigers certificaten uitgeven, dat die voorwerpen door deze lichamen recht-
attracties
Opticien - Bandagist Specialiteit in moderne optiek. Levering van buik- en breukbanden, elastieke kousen enz. — Paskamers aanwezig-
Aanbevelend, C. Schoonenberg - D. Fockema
W. V A N S P REE KEN
Rechter Charles Barde, het Zwitsersche lid van de Internationale Klaagmuur-commissie, die onlangs van Palestina naar Genève is teruggekeerd, heeft een journalist medegedeeld, dat het rapport dier commissie eerst einde October zal worden uitgebracht. Het
C O M E S T I B L E S en D E L I C A T E S S E N BORSSENBURGERSTR. 19 - AMSTERDAM
VAN BERKEL's Radio en Gramophone
LEVERING
matig van de eigenaars verkregen zijn. De „Jüdische Presse" twijfelt aan de echtheid dier certificaten en meende, dat het grootendeels gestolen goederen zijn, terwijl de certificaten afgeperst zijn geworden. De firma Ziegelheim & Co., die in Weenen een handel drijft in Hebreeuwsche boeken, en die den alleenverkoop van de boeken heeft, welke door de Sowjets worden aangeboden,
Amsterdam, tel. 52597
t i
J. GRIEP
MATZES uit de fabriek van de Haan in pakken 25 c Doosje» Cracker» 20 c '
Lederhandel „de Kroon" Alb. Cuypstr. 142 Biesboschstr. 8 Groote sorteering Honden-artikelen, Reiskoffers, Portcmonaies, Actetasschen enz.
m e t
van Woustr. 238, Amsterdam
MAASSTRAAT 123
H. WELLENS, AMSTERDAM
™
gerechtszaal, waar vele Joodsche journalisten waren, een diepen indruk. De President merkte op, dat de rechtspraak op wettelijke formaliteiten moet berusten en eischte vrijspraak voor den redacteur. De „Jüdische Presse" teekent bij het verslag van de rechtszaak aan, dat zij in elk opzicht instaat voor de juistheid van haar bericht omtrent de conferentie der Rabbijnen te Wilna.
Vakkundige reparatie-inrichting - Ruime stalling Dag en nacht geopend - Aanleg van Electra en Radio
van de geheele aangelegenheid, betreffende den uitvoer van Joodsch religieuse boeken en kerkelijke benoodigdheden en verklaarde: „Bloed en vloek kleeft aan de Hebreeuwsche boeken, die men thans uit Rusland uitvoert.
Café van Os Andreas Bonnstraat 2
DOOR
DE GEHEELE
Overtoom 68 — Amsterdam — Telefoon 80818 Gehoorzaal en Radio Service Station van Erre», Philips, Seibt, Lorenz en Ducretet Apparaten. Columbia-, Odeon-, Polydor Koffers.
STAD
Ik heb het moreel niet kunnen toelaten, dat dit feit door onware berichten, welke door de Oostenrijksche pers-wet worden toegelaten, wordt vertroebeld". De verklaring van D r . Pollak maakte in de
MAISON M I E R S E M A N N Prinsengr. 606 - Bontwerker - Amsterdam Speciaal in Pelterijen. Nieuwwerk. Reparatie en Veranderingen. Billijke prijzen. Nette en vlugge aflevering. W. H. MIERSEMANN
Aanbevelend, Fa. VAN BERKEL & Co.
zal dan onmiddellijk aan de Engelsche regeering worden toegezonden. De Commissie heeft een zeer uitgebreid materiaal te bestudeeren. Alleen de processen-verbaal van de zittingen beslaan ongeveer duizend met de schrijfmachine getypte vellen. De eerste samenkomst der Commissie zal in den loop van September in Stockholm of in Genève plaats hebben.
Administratie van DE VRIJDAGAVOND, Van Eeghenstraat 189, Amsterdam.
Invullen,
Ondergeteekende abonneert zich hiermede tot wederopzegging op DE VRIJDAGAVOND, tegen f 3.— Per half jaar, ) (20 ct. Incasso). x
Naam:
Uitknippen *"
Straat en Huisnummer : Woonplaats: Datum :
(HandteekeningJ : (S.ü.p. duidelijk invullen).
*) Over het abonnementsgeld gelieve U te disponeeren met 20 ct. incasso zend ik U heden postwissel.
Verzende"
