A. Hak wint No Dig Award 2011

VOORJAAR 2011

NIEUWSBRIEF Inlichtingen: NSTT Postadres: Postbus 483, 2700 AL ZOETERMEER

Innovatieve boortechniek Gasunie A. Hak wint No Dig Award 2011 DINSDAG 11 JANUARI 2011 MOCHT ENNO FREESE, PROJECTDIRECTEUR GROTE PROJECTEN BIJ GASUNIE, UIT HANDEN VAN THEO EVERAERS, VOORZITTER VAN DE NEDERLANDSE VER-

Bezoekadres: Zilverstraat 69, 2718 RP ZOETERMEER Telefoon (+31) 079 3 252 260 Fax (+31) 079 3 252 293 E-mail [email protected] Website www.nstt.nl

In dit nummer: ◼ Innovatieve boortechniek Gasunie ◼ Winnaar Boek ‘Sleufloze Technieken‘ Infratech 2011 ◼ NO DIG BERLIN: 2-5 mei 2011 ◼ Verkenning regelgeving gebruik en verwerking bentoniet bevattende boorvloeistof ◼ HDD in nodulair gietijzer onder het spoor en rijksweg A9 ◼ Dag van de Praktijk donderdag 7 april 2011 ◼ Aanpak wateroverlast begraafplaats Zorgvlied middels sleufloze technieken ◼ Evaluatie No-Dig Dag 2010 en Infratech 2011 ◼ Afscheid (bestuurs)leden ◼ Oproep deelname NSTTwerk- en studiegroepen ◼ Actieve leden ◼ Agenda

ENIGING VOOR SLEUFLOZE TECHNIEKEN EN TOEPASSINGEN (NSTT), DE NO DIG AWARD IN ONTVANGST NEMEN VOOR HET TOEPASSEN VAN DE DIRECT PIPE METHODE BIJ DE KRUISING VAN HET HARTELKANAAL IN DE EUROPOORT, EEN PROJECT DAT IN SAMENWERKING MET A. HAK LEIDING BOUW B.V. EN A. HAK DRILLCON B.V. IS GEREALISEERD.

De No Dig Award De No Dig Award wordt door de NSTT uitgereikt aan de organisatie die op een verantwoorde wijze de ontwikkeling en toepassing van sleufloze technieken voor leidinginfrastructuur bevordert. Gasunie heeft binnen de aanleg van de Noord-Zuid Route A. Hak Drillcon de gelegenheid gegeven de Direct Pipe Methode voor het eerst toe te passen in Nederland. Het juryrapport prees de toepassing als een “in economisch en milieutechnisch opzicht goede bijdrage aan maatschappelijk verantwoord ondernemen.” Het project Direct Pipe Hartelkanaal Gasunie breidt haar transportnetwerk grondig uit (Noord-Zuid Route). In het Rijnmondgebied worden gastransportleidingen gelegd die het mogelijk maken later dit jaar aardgas door het Gasunie-net te transporteren afkomstig van de LNG-terminal Gate op de Maasvlakte. Het Hartelkanaal bleek een lastig te kruisen hindernis. Traditioneel zou Gasunie hier gekozen hebben voor een horizontaal gestuurde boring (HDD). Bij een HDD echter moet de gehele pijpstreng klaar liggen achter het boorgat om ineens ingetrokken te kunnen worden. Rondom de kruising Hartelkanaal was geen locatie waar de streng in z’n geheel kon worden uitgelegd. Daarom werd gekozen voor de Direct Pipe methode, een combinatie van een gesloten frontboring en een HDD met toepassing van twee nieuwe elementen: een pipethruster en een speciale tunnelboormachine. De pipethruster duwt met een speciale klem de buis de grond in, terwijl de tunnelboor op het front van de pijp de grond wegboort en het uitgeboorde materiaal via het binnenste van de pijp afvoert. Het uitleggen van de streng als geheel is bij deze techniek niet

nodig. Een leidingstuk van 54 meter werd telkens aan het voorgaande deel gelast en onder de grond gebracht. Op deze wijze is 540 meter gastransportleiding onder de druk bevaren, open zeeverbinding met de Rotterdamse havens gelegd. De overige nominaties Van alle genomineerde projecten was Gasunie de opdrachtgever. Naast de Direct Pipe Boring Hartelkanaal ging het om: ◼ De kruising van de Westerschelde door middel van twee gestuurde boringen van elk circa 1.300 meter vanuit een damwandkuip midden in de Westerschelde. Aannemer: Visser & Smit Hanab. ◼ De kruising van de Maas door middel van een gestuurde boring met toepassing van biogrout waarmee kalk werd aangemaakt om de grindlagen in de ondergrond te verstevigen. Aannemer: Visser & Smit Hanab. ◼ De kruising van de Eems door middel van het boren en aanleggen van een betonnen tunnel waarin de gastransportleiding zwevend is gelegd en vervolgens afgezonken op een grindbed. Aannemer: BAM Combinatie Eemstunnel.

1

NIEUWSBRIEF

Winnaar Boek ‘Sleufloze Technieken‘ Infratech 2011 Bezoekers van de stand van de Nederlandse Vereniging voor Sleufloze Technieken en Toepassingen (NSTT) op de Infratech 2011 konden door hun visitekaartje in te leveren het boek ‘Sleufloze Technieken voor de leidingeninfrastructuur’ van Reed Business Information winnen. Uit de 40 inzendingen is als winnaar getrokken: D.J. Blonk, Managing Director Recycling Nederland B.L.E. B.V. De NSTT wenst de heer Blonk veel leesplezier! Heeft u niet gewonnen, maar wel interesse in het boek, dan kunt u een exemplaar bestellen via [email protected]. Het boek kost € 200,– voor niet-leden en € 112,– voor leden van de NSTT.

NO DIG BERLIN: 2-5 mei 2011 De Messe in Berlijn staat van 2 tot en met 5 mei 2011 in het teken van het 29e Internationale NO DIG congres, incl. tentoonstelling over sleufloze technologie. Als één van de top attracties tijdens WASSER BERLIN INTERNATIONAL, biedt NO DIG een unieke gelegenheid om – ditmaal in Europa – theorie en praktijk te bespreken met specialisten van over de hele wereld. Toegang tot het congres kost voor NSTT/ISTT-leden € 450,–. Niet-ISTTleden betalen € 500,–. Na 25 april kunt u zich alleen nog bij de beurshal zelf registreren.

bekijken. Deelname aan de ‘Construction Site’ Dag is niet in de toegangsprijs inbegrepen. Can you dig it? Don’t! No Dig is een baanbrekende technologie, die economische efficiëntie combineert met milieubescherming in een moderne aanpak voor het installeren van ondergrondse leidingen voor drinkwater, riolering, gas, warmte, telecommunicatie of elektriciteit. Meer informatie over NO DIG BERLIN vindt u op www.nodigberlin2011.com.

‘Construction site’ dag De traditionele ‘Construction site’ dag als onderdeel van NO DIG Berlin 2011 biedt de mogelijkheid busexcursies te maken naar bouwlocaties in Berlijn en Brandenburg. Bezoekers kunnen daarbij tijdens 10 verschillende specialistische tours praktijkdemonstraties van de nieuwste methoden en technieken

Verkenning regelgeving gebruik en verwerking bentoniet bevattende boorvloeistof BIJ DE OVERHEID NEEMT DE BEHOEFTE TOE OM MEER GRIP TE KRIJGEN OP DE TOE NEMENDE ACTIVITEITEN IN DE ONDERGROND. BEDRIJVEN WILLEN MEER DUIDELIJKHEID OVER DE VOORWAARDEN WAARONDER BOORVLOEISTOF EN BOORSLURRY MAG WORDEN (HER)GEBRUIKT EN VERWERKT. DAAROM HEEFT DE NSTT EEN WERKGROEP IN HET LEVEN GEROEPEN, DIE DE WETTELIJKE KADERS TEN AANZIEN VAN GEBRUIK EN VERWERKING VAN BOORVLOEISTOF HEEFT VERKEND.

Bentoniet Boorvloeistoffen ten behoeve van sleufloze technieken bevatten bentoniet. Bentoniet is een natuurlijke kleisoort die van origine niet voorkomt in de Nederlandse bodem. Bentoniet is een hulpstof; een deel blijft na de boring in de bodem rondom de ingetrokken leiding achter in de vorm van ingedikte, opgestijfde

boorslurry. Bentoniet is niet vervuilend, maar kan wel de hydraulische eigenschappen van de bodem beïnvloeden. Conclusies De werkgroep heeft een eerste aanzet gemaakt voor het in kaart brengen van de wettelijk kaders, evenals de randvoorwaarden voor hergebruik en

verwerking. Belangrijke conclusies zijn dat de status van Bentoniet is veranderd van bouwstof naar grond en dat vers aangemaakte boorvloeistof veelal voldoet aan de achtergrondwaarde. Hergebruik van boorvloeistof is afhankelijk van de bodemkwaliteitsklasse en de toepassing. Het advies is een verkenning. Voor toepassing van de conclusies uit het rapport is een gespecialiseerd juridisch advies noodzakelijk. Het rapport van de werkgroep kunt u downloaden bij de publicaties op onze website (www.nstt.nl).

2

VOORJAAR 2011

HDD in nodulair gietijzer onder het spoor en rijksweg A9 HET PROJECT ‘DE TROMPET’ BIJ HEEMSKERK BETREFT HET VERVANGEN VAN EEN PERSLEIDING NABIJ HET GELIJKNAMIGE INDUSTRIETERREIN EN IS UITGEVOERD DOOR DE FIRMA HEIJMANS INFRA TECHNIEK IN OPDRACHT VAN HET HOOGHEEM RAADSCHAP HOLLANDS NOORDERKWARTIER.

Het project bestaat in zijn totaliteit uit het vervangen van zo’n 1,5 km leiding en is complex door onder meer de kruising met de spoorlijn en de rijksweg A9. Om de overlast en tevens de projectduur te beperken, is gekozen voor een horizontaal gestuurde boring met een lengte van 528 meter die uitgevoerd is met nodulair gietijzeren buizen in DN 700. De resterende kilometer is in DN 800 buizen in open ontgraving gelegd en is eveneens volledig in nodulair gietijzer uitgevoerd om de continuïteit van de leiding te garanderen.

en kunnen ze één per één gemonteerd worden. Het afpersen gebeurt in dit geval na het intrekken. Bij dit project heeft het intrekken van de boring 6 uur geduurd en was de benodigde trekkracht erg gering!

Omdat er op het werk voldoende ruimte beschikbaar was om de leiding volledig uit te leggen, is ervoor gekozen om de boorbuizen voorafgaand aan het intrekken te koppelen en af te persen. Zo werd de dichtheid verzekerd. In sommige gevallen is er onvoldoende ruimte voor het koppelen van de buizen

Voor de boring zijn nodulair gietijzeren afvalwaterbuizen gebruikt die voorzien zijn van een extra slag- en slijtvaste coating ‘ZMU’ waardoor de buizen extra beschermd worden en de risico’s op beschadigingen worden gereduceerd. Deze nodulair gietijzeren buizen zijn voorzien van een uitwendige

bekleding bestaande uit een opgespoten cementlaag versterkt met vezels. De inwendige lining bestaat, net zoals bij de klassieke leidingen uit nodulair gietijzer, uit gecentrifugeerde aluminaatcement conform NEN EN 598. De boorbuizen zijn verbonden d.m.v. een automatische trekvaste Universal Ve verbinding. De dubbele kamer in de mof laat toe afzonderlijke ringen te gebruiken voor zowel de afdichting als het trekvast maken van de buizen. De constructie van deze verbindingen maakt aanzienlijke hoekverdraaiingen mogelijk zonder dat de buizen buigspanningen hoeven op te nemen. De borgring is speciaal ontworpen om de trekkracht tussen de buizen door te geven. Een rubber manchet en een blik manchet beschermen de verbinding bij het intrekken van de buizen. De boorbuizen van Saint-Gobain Pipe Systems B.V. zijn leverbaar tot DN 1200 en doorlopen in de fabriek een speciaal kwaliteitstraject waarbij alle aspecten van de buis een extra controle ondergaan. Meer informatie op www.sgps.nl.

Dag van de Praktijk – donderdag 7 april 2011 INITIATIEF BEWUST BODEMGEBRUIK EN SKB ORGANISEREN OP 7 APRIL 2011 EEN DAG VAN DE PRAKTIJK. U KUNT ZICH INSCHRIJVEN VIA DE WEBSITE VAN SKB (WWW.SKBODEM.NL). IN TOTAAL NEMEN MEER DAN 20 INSPIRERENDE PRAKTIJK PROJECTEN DEEL, VAN MIDDELBURG TOT ENSCHEDE EN VAN ECOSYSTEEMDIENSTEN TOT BODEMENERGIE-PROJECTEN. VOOR IEDER WAT WILS!

Dit is dé kans om te leren van andere projecten en met de initiatiefnemers van de projecten kennis te maken. Hoe zijn ze begonnen? Welk traject hebben ze doorlopen? En wat kan ik er voor mijn eigen praktijk van leren?

Bovendien krijgt u de mogelijkheid om kennis- en beleidsbehoeften met elkaar te benoemen. Deze zullen later in het jaar in aparte SKB-bijeenkomsten worden besproken.

Op de website van www.skbodem.nl treft u een beschrijving van de praktijkprojecten aan. De bijeenkomsten vinden plaats in de ochtend of in de middag. Als u wilt kunt u deze dag dus twee bijeenkomsten bezoeken!

3

VOORJAAR 2011

Aanpak wateroverlast begraafplaats Zorgvlied middels sleufloze technieken DE BEGRAAFPLAATS ZORGVLIED VAN DE GEMEENTE AMSTELVEEN, LAATSTE RUSTPLAATS VAN VELE NEDERLANDSE BEROEMDHEDEN, KAMPTE MET EEN AANTAL ACUTE PROBLEMEN. UITBREIDING VAN HET KERKHOF LEEK VRIJ WEL ONMOGELIJK DAAR HET VRIJWEL DOOR WATER VAN DE AMSTEL EN KLEINE WETERING IS OMSLOTEN. DAAROM WAS DE WENS VAN ZORGVLIED MEERLAAGS TE GAAN BEGRAVEN. DAT STUITTE OP EEN VOLGEND PROBLEEM; NAME LIJK GRONDWATEROVERLAST. C. RIS B.V. BOOD EEN INNOVATIEVE OPLOSSING.

De omgeving kent van nature een relatief hoge grondwaterstand. Zorgvlied heeft daarnaast te maken met de stuwende invloed van de Amstel, die hoger is gelegen dan de begraafplaats zelf. Een goede ontwatering en afwatering was dus een vereiste. Hiervoor nam de gemeente Amstelveen het Assendelftse bedrijf C. Ris b.v, gespecialiseerd in horizontaal gestuurd boren, in de arm. Door gestuurd te boren worden de graven en historische parkinrichting van Zorgvlied ontzien. Er is uitgebreid geohydrologisch en bodemonderzoek gedaan. Op diverse plaatsen van de begraafplaats werden

metingen verricht; hierbij is te denken aan hoogteligging, neerslag, grondwaterstand en bodemsamenstelling. Op basis van de omgevingsfactoren en monitoring gegevens is een geohydrolisch model van de begraafplaats opgesteld en gekalibreerd. Hiermee is de haalbaarheid door middel van verschillende varianten berekend. Het bleek over het algemeen dat tweelaags begraven door middel van ontwatering mogelijk moest zijn. Er is op een proeflokatie een verdicht peilbuismeetnet geplaatst. De nulsituatie is door middel van continu registrerende divers bepaald. Hiermee kan

worden gevolgd hoe het grondwater zich bij regenval, verdamping en vochtopneming van planten gedraagt. Dit pilot project maakt helder of de theoretische benadering klopt. De pilot bestond uit door middel van horizontaal gestuurde boringen aangebrachte drains, welke zijn aangesloten op verzamelputten en een centrale pompput. Hieruit moest duidelijk worden of de met het model berekende situatie goed genoeg functioneert om op de gehele begraafplaats te worden toegepast. Inmiddels is het pilotproject voltooid, en blijkt dat er op sommige locaties zelfs drielaags kan worden begraven. De grondwaterstand is globaal circa 1,1 meter verlaagd, waardoor het doel is bereikt. Gefaseerd zal geheel Zorgvlied worden voorzien van dit drainage systeem. Hieruit blijkt dat het toepassingsgebied van het horizontaal gestuurd boren steeds ruimer wordt.

Evaluatie No-Dig Dag 2010 en Infratech 2011 IN JANUARI 2011 HEEFT DE NSTT ONDER HAAR LEDEN EEN EVALUATIE GEHOUDEN VAN DE NO-DIG DAG 2010 / INFRATECH 2011 OM OP BASIS DAARVAN HET TOEKOMSTIGE BEURSBELEID VAN DE NSTT TE KUNNEN BEPALEN. WIJ INFORMEREN U GRAAG OVER DE RESULTATEN.

No-Dig Dag 78% van de respondenten was aanwezig op de No-Dig Dag. In het algemeen waren de bezoekers van de NoDig Dag tevreden over het programma, in het bijzonder over de seminars. De respondenten vinden de No-Dig Dag geschikt voor de promotie- en netwerkmogelijk heden voor hun eigen bedrijf. In het bijzonder is men tevreden over de bijdrage die de NoDig Dag levert aan het promoten van sleufloze technieken. Infratech 81% van de respondenten was aanwezig op de Infratech. De populairste

bezoekdag was daarbij de donderdag, gevolgd door de dinsdag en de vrijdag. Men is tevreden over de promotie- en netwerkmogelijkheden voor het eigen bedrijf op de Infratech. Voor de promotie van sleufloze technieken vindt men de Infratech echter wat minder geschikt door de bredere opzet. NSTT Doordat de No-Dig Dag door de NSTT georganiseerd wordt, blijkt de stand aldaar beter bezocht te zijn en ook meer bij te dragen aan de naamsbekendheid en professionele uitstraling van de NSTT.

No Dig Dag 2011 Op basis van de uitkomsten van de enquête heeft het NSTT-bestuur besloten dit jaar weer een No-Dig Dag te organiseren. De voorbereidingen zijn inmiddels in volle gang. Binnenkort ontvangt u hierover meer informatie. Maar voor nu houden we u nog even in spanning. Wij danken de respondenten voor hun enthousiaste deelname aan de enquête en hopen u op de volgende No-Dig Dag te mogen begroeten!

4

NIEUWSBRIEF

Afscheid (bestuurs)leden Tijdens de algemene ledenvergadering op 23 november 2010 bij Deltares te Delft hebben we officieel afscheid genomen van bestuurslid Henk Hergarden en uitvoerend secretaris Jelle de Boer. Ook werd adviseur van het bestuur Gerard Arends bedankt

voor zijn inzet. Nadat de heren door de voorzitter zijn bedankt voor alles wat zij voor de vereniging betekend hebben, werd hen de inmiddels gebruikelijke ‘stoffelijke blijk van waardering’ overhandigd. Traditiegetrouw is op 9 februari 2011 in kleine bestuurskring op informele wijze afscheid genomen. Bij die gelegenheid hebben de heren een aandenken ontvangen in de vorm van een glassculptuur (de inmiddels felbegeerde ‘druppel’). Jelle gaat een nieuwe uitdaging aan bij Visser & Smit Hanab, Henk gaat van zijn welverdiende pensioen genieten, en Gerard heeft daar al wat ervaring mee opgedaan maar kan het adviseren nog niet laten. Wij wensen hen veel plezier.

Oproep deelname NSTTwerk- en studiegroepen ER LIGT RUIM 1,7 MILJOEN KILOMETER AAN WATER-, ELEKTRICITEIT-, OLIEEN GASLEIDINGEN, TELEFOONLIJNEN EN ANDERE KABELS ONDER DE GROND. HET IS NIET ALTIJD BEKEND WAAR DIE LEIDINGEN EN KABELS PRECIES LIGGEN.

Werkgroep Diepteligging Met het toenemen van werkzaamheden in de ondergrond, wordt de ligging van kabels en leidingen een steeds belangrijker onderwerp. De ligging in het horizontale vlak is onderwerp van de WION, maar hierbij is de ligging in het verticale vlak niet verplicht opgenomen. Omdat ook de verticale ligging van belang is, heeft het bestuur van de NSTT besloten een werkgroep Diepteligging op te starten.

– Wat doet de leiding in de grond (verzakking/verschuiving)? – Hoe is dit afhankelijk van het grondtype? – Welke opsporingsmogelijkheden zijn er? – Hoe gaan we om met de Z-index? (inmeting en registratie)

Inventariseren huidige situatie en formuleren toekomstambitie Vragen die de werkgroep zal proberen te beantwoorden, zijn: – Hoe nauwkeurig kan er al gewerkt worden? – Welke vrije ruimte is er nodig?

Studiegroep Omgang met haspels De NSTT is daarnaast voornemens bij voldoende interesse een studiegroep op te richten die zich zal richten op het omgaan met en handelen van haspels van de boorbuis tijdens HDD booroperaties. Doelgroep: Aannemers en/of leveranciers.

De commissie zal daarbij aansluiten op bestaande initiatieven van het Platform Kabels & Leidingen (GPKL), het COB en CROW.

Studiegroep Kwaliteitseisen kunststof boorbuizen Bij voldoende interesse zal de NSTT ook een studiegroep oprichten voor het vaststellen van specifieke kwaliteitseisen voor kunststof boorbuizen. Dit kan eventueel leiden tot het aanvullen van de NEN normen hiervoor. Doelgroep: Alle NSTT leden Interesse in deelname? De NSTT is op zoek naar leden die zitting willen nemen in deze werken/of studiegroepen. Het streven is in de tweede helft van april een eerste bijeenkomst te organiseren. U kunt zich aanmelden via het NSTTsecretariaat: Zilverstraat 69 Postbus 483 2700 AL ZOETERMEER tel. 079 - 3 252 260 fax 079 - 3 252 293 e-mail: [email protected] Meer informatie Meer informatie kunt u opvragen bij NSTT-secretariaat 079 - 3 252 260 [email protected].

5

VOORJAAR 2011

Actieve leden Verenigingsintern BESTUUR

M.J.C. Everaers (Evenco Engineering & Consultancy), voorzitter Mw. I.M.P. Meuwissen (Meuwissen Advies), waarnemend secretaris F.J.A.M. Pigmans (Infraelast), penningmeester E.J. Achterhuis (Prorail) J.H. Bouman (Ingenieursbureau Rotterdam) W. Broere (TU Delft), internationale contacten A. Jutte (BAM/Nelis Infra) J.G.W. Robbe (A. Hak Leidingbouw) M. Woning (Deltares) G. Arends, adviseur van het bestuur O R G A N I S AT I E N O - D I G D A G 2 0 1 1

J.H. Bouman (Ingenieursbureau Rotterdam) G. van Halteren (Hobas) A. Jutte (BAM/Nelis Infra) Mw. C. van der Meer (BAM/Nelis Infra) Mw. I.M.P. Meuwissen (Meuwissen Advies) P. van Poelje (Dura Vermeer Ondergrondse Infra) H. Snoeren (Haskoning Nederland, Divisie Water) A. de Wagt (Sitetec) PR-COMMISSIE - REDACTIE NSTT NIEUWSBRIEF

J.H. Bouman (Ingenieursbureau Rotterdam) Mw. I.M.P. Meuwissen (Meuwissen Advies) P. van Poelje (Dura Vermeer Ondergrondse Infra) H. Snoeren (Haskoning Nederland, Divisie Water) A. de Wagt (Sitetec) M. Wagter (Wagter & Zoon Horizontaal gestuurd boren) Postadres: Postbus 483, 2700 AL ZOETERMEER Bezoekadres: Zilverstraat 69, 2718 RP ZOETERMEER T (+31) 079 3 252 260 F (+31) 079 3 252 293

E [email protected] I www.nstt.nl

www.nstt.nl AGENDA 7 APRIL 2011

D A G VA N D E P R A K T I J K

VOORJAAR 2011

P R E S E N TAT I E N S T T J A A R B O E K

D I V E R S E L O C AT I E S

2 – 5 MEI 2011

NO DIG BERLIN INCL. UITREIKING ISTT AWARDS

MESSE BERLIN

VOORJAAR 2011

STUDIEMIDDAG KVIV

N.N.B.

1 JUNI 2011

BESTUURSVERGADERING

BOUWHUIS

14 SEPTEMBER 2011

BESTUURSVERGADERING

BOUWHUIS

6 – 7 OKTOBER 2011

NO DIG DAG 2011, INCL. ALV EN UITREIKING NO DIG AWARD

H A R D E R W I J K ( O . V. )

30 NOVEMBER 2011

BESTUURSVERGADERING

BOUWHUIS

6