Jaarverslag 2013
1
INHOUDSOPGAVE A. BESTUURSVERSLAG....................................................................................................... 3 Present in 2013 ...................................................................................................................... 4 Organisatie ............................................................................................................................ 5 Verslag Raad van Toezicht ................................................................................................. 8 Onderwijs en leerlingen ..................................................................................................... 11 Personeel ............................................................................................................................. 14 Middelen en voorzieningen ................................................................................................ 20 Financiën en beheer ........................................................................................................... 22 Jaarrekening ....................................................................................................................... 24 B. JAARREKENING ............................................................................................................. 28 Grondslagen ........................................................................................................................ 29 Grondslagen voor de waardering van activa en passiva ................................................ 29 Grondslagen voor de resultaatbepaling ........................................................................... 30 C. OVERIGE GEGEVENS ................................................................................................... 45 Bestemming van het exploitatieresultaat ......................................................................... 46 Gebeurtenissen na balansdatum ....................................................................................... 46 Ondertekende bestuursleden ............................................................................................. 46 Gegevens over de rechtspersoon ....................................................................................... 49 Beleidsinfo PO .................................................................................................................... 50
2
A. BESTUURSVERSLAG
3
Present in 2013. Met gepaste trots Presenteren wij het jaarverslag 2013 van Stichting Present. Aan de totstandkoming ervan is door ons administratiekantoor OOG te Amsterdam en door de staf van Present veel aandacht besteed. Het geeft een getrouw beeld van Present over het kalenderjaar 2013 en beschrijft ontwikkelingen en resultaten over de organisatie, de ontwikkelingen, het gevoerde beleid en de financiën. Het jaar 2013 kenmerkt zich als een tussenjaar; Stichting Present (voorheen stichting openbaar onderwijs West-Friesland-Oost) is vanaf 2000 verzelfstandigd. Vanaf die tijd hebben een “vrijwilligersbestuur”, een deskundig stafbureau en de schooldirecteuren gezamenlijk de stichting gebracht tot waar deze nu staat. En dat is een bijzondere positie: tien goed functionerende scholen met relatief gezien voldoende tot goede opbrengsten, een ziekteverzuimpercentage van 3.94 % over 2013 en een solvabiliteit van ruim 80% zijn kengetallen waar veel andere onderwijsinstelling niet aan kunnen tippen. Bovendien is de medewerkerstevredenheid bovengemiddeld (bron: scholen met succes, najaar 2013) en hebben de scholen een hoge mate van autonomie waardoor het onderwijskundig ondernemerschap van directies en teams ten volle kan worden benut. Al deze cijfers komen overigens verderop in dit jaarverslag in hun context aan bod. In 2013 is de RvT/CvB-structuur formeel ingevoerd en ook geaccepteerd. Er is een start gemaakt om daar ook de inhoudelijke vruchten van te plukken. De stichting slaat een nieuwe weg in, op basis van het goede verleden en kan dat ook doen omdat aan een groot aantal voorwaarden om goed onderwijs te kunnen geven reeds is voldaan. Juist vanuit die positie kan gezocht worden naar het behouden van al dat goede én naar uitdagingen om het onderwijs nog beter te maken. Met dit verslag wil PRESENT zich verantwoorden richting het ministerie van OCW, de gemeenten waar onze scholen staan en alle ouders van de kinderen die onze scholen bezoeken. Natuurlijk is het verslag ook bedoeld voor iedereen die belangstelling heeft voor onze organisatie. Wij wensen u veel leesplezier met dit jaarverslag toe.
Grootebroek, mei 2014
Ruurd Bijlsma Voorzitter College van Bestuur
4
Organisatie PRESENT is een zelfstandige stichting en bestaat sinds 1 januari 2000. Onder PRESENT vallen 10 basisscholen in de gemeenten Drechterland, Enkhuizen, Stede Broec en Medemblik. Volgens onze statuten heeft de stichting als doel het bevorderen en doen verzorgen van openbaar basisonderwijs in de regio West Friesland Oost. De kernwaarden van de stichting Het bestuur heeft gezamenlijk met alle professionals kernwaarden voor de organisatie vastgesteld. Iedereen heeft zich verbonden aan deze waarden.
De invulling van de kernwaarden door het bestuur zijn: - Lef wij durven onze professionals de ruimte te geven - Open wij vinden “anders” leuk: iedereen is welkom - Veilig wij staan voor een veilig leerklimaat en een veilige leeromgeving - Samen wij benutten de kracht van samen - Divers wij koesteren de eigenheid van onze scholen - Dynamisch wij blijven beweging stimuleren Als leidraad voor goed bestuur in het primair onderwijs hebben de leden van de PO raad in 2010 de code goed bestuur vastgesteld. Eén van de merkbare gevolgen van de vaststelling van deze code is het tot stand brengen van een scheiding tussen bestuur en intern toezicht. Het voormalige bestuur van PRESENT heeft er in een eerder stadium al voor gekozen om de bestuurstaak onder te brengen bij een College van Bestuur en de toezichtstaak onder te brengen bij een Raad van Toezicht. Per 1 augustus 2013 is de nieuwe structuur daadwerkelijk een feit geworden. De 4 gemeenten, waar de scholen gevestigd zijn, hebben aan de bestuursleden ontslag verleend en de leden van de Raad van Toezicht alsmede de voorzitter van het College van Bestuur benoemd. Stichting Present werkt volgens de volgende organisatiestructuur: Raad van Toezicht Mevr. J. Hendrix Dhr. M. Fortuin Dhr. A. op de Weegh Dhr. W. de Groot Mevr. B. Nouwen
voorzitter lid lid lid lid
5
De Raad van Toezicht bestaat uit maximaal vijf leden. De Raad vergadert ongeveer zes maal per jaar of meer indien nodig. College van Bestuur Dhr. R. Bijlsma Voorzitter Het College van Bestuur is verantwoordelijk voor het besturen van de stichting en legt hiertoe verantwoording af aan de Raad van Toezicht. Directeuren De directeuren van de scholen zijn belast met de algehele leiding van de school en geven direct leiding aan de medewerkers. Eenmaal per 4 weken is er een directieberaad. Het directieberaad is het overleg van, voor en door de directeuren. De directeuren zijn actief betrokken bij de voorbereiding van het bovenschools beleid. De schooldirecteuren leggen verantwoording af aan het College van Bestuur. Gemeenschappelijke Medezeggenschapsraad (GMR) Elke school kent een medezeggenschapsraad (MR) waarin personeel en ouders evenredig zijn vertegenwoordigd. Aan de orde komen school specifieke zaken. Voor zaken die de gehele organisatie betreffen is er de GMR. De GMR is de overkoepeling van alle medezeggenschapsraden van de openbare scholen bij PRESENT. De raad bestaat uit een oudervertegenwoordiging en een personeelsvertegenwoordiging. De tien scholen zijn verdeeld in 4 kiesdistricten. Ieder kiesdistrict wordt vertegenwoordigd door een ouder en een personeelslid. Afhankelijk van het voorstel dat door het bestuur wordt ingebracht, heeft de GMR adviesbevoegdheid of instemmingsrecht. De GMR heeft in 2013 zes maal vergaderd. De samenstelling van de GMR ziet er 31 december 2013 als volgt uit: Naam Functie Geleding Mevr. E. Tang Voorzitter Oudergeleding Mevr. M. de Jong Secretaris Personeelsgeleding Mevr. B. Wever Lid Oudergeleding Mevr. D. Boonstra Lid Personeelsgeleding Mevr. N. Guijt Lid Personeelsgeleding Dhr. E. Houwen Lid Oudergeleding Dhr. J. Gijsberts Lid Oudergeleding
Bestuursbureau Het bestuursbureau adviseert en ondersteunt de Raad van Toezicht, het College van Bestuur en de directeuren van de scholen op het gebied van personeel, financiën en huisvesting. Het bestuursbureau is gevestigd aan De Middend 104-108 in Grootebroek. Op het bestuursbureau van Present zijn 2 twee stafmedewerksters en een administratief medewerkster werkzaam. De financiële- en de salarisadministratie wordt uitgevoerd door het Administratiekantoor OOG Onderwijs en Jeugd te Amsterdam.
6
Rol toezichthouder Het bestuur geeft invulling aan haar rol als toezichthouder tijdens de vergaderingen door de vaststelling van stukken als de begroting, het jaarverslag, strategisch beleid en ziet toe op de rechtmatige verwerving en de rechtmatige en doelmatige bestemming en aanwending van de financiële middelen. Interne risico- en beheersingssysteem De stichting heeft een intern risico- en beheersingssysteem. De volgende interne beheersingsmaatregelen zijn getroffen om de risico's af te dekken: - Op het niveau van het administratiekantoor is functiescheiding aangebracht in het betalingsproces. - Periodiek ontvangt de stafmedewerker tussentijdse cijfers in vergelijking met vorig jaar en de begroting. - Met het college van bestuur worden de rapportages doorgenomen en daar waar nodig bijgesteld.
7
Verslag Raad van Toezicht College van Bestuur en staf Het College van Bestuur wordt aangestuurd door één persoon. Deze bestuurder is aangetreden per 1 augustus 2013 en heeft de verantwoording over alle portefeuilles, ondersteund door een staf van twee medewerkers. Raad van Toezicht De Raad van Toezicht houdt toezicht op het College van Bestuur vanuit de doelstellingen van de Stichting zoals vermeld in de statuten. De voltallige Raad van Toezicht is aangetreden per 1 augustus 2013 en bestond in 2013 uit: mevr. J.M. Hendriks mevr. B.H.M. Nouwen de heer M.J. Fortuin de heer W. de Groot de heer A. op de Weegh
Voorzitter / personeel / onderwijs Vicevoorzitter / onderwijs / personeel Financiën / juridische zaken Huisvesting / financiën juridische zaken / huisvesting
Daar de Raad van Toezicht als geheel is aangetreden is voor 2013 nog geen rooster van aftreden opgesteld. Bij de samenstelling van de Raad van Toezicht is uitgegaan van bekwaamheid en algemeen bestuurlijke kwaliteiten, onafhankelijkheid, affiniteit met de doelstelling en grondslag van de stichting en bovendien een spreiding van deskundigheden, vaardigheden en achtergronden. Functioneren Raad van Toezicht Als voorbereiding op de start van de Raad van toezicht is 3 juli 2013 een training verzorgd door bureau Beekveld & Terpstra, onder aansturing van Harm Klifman. In deze training werden de rol en verantwoordelijkheden aangegeven van de Raad van Toezicht. Tijdens deze bijeenkomst werd duidelijk dat niet alles onder regelgeving en een governance code is te vatten. Respect voor ieders rol en verantwoordelijkheid en vertrouwen in elkaar zijn belangrijke uitgangspunten zodat de bestuurder en toezichthouder ‘in control’ zijn.’ Deze training is bedoeld als reflectie op een later tijdstip. De drie onderscheiden rollen van de Raad van Toezicht zijn aan de orde geweest: a) de toezichthoudende rol en taak b) de werkgeversrol c) de klankbordfunctie. Meer specifiek zijn de volgende onderwerpen behandeld: Plaats van de RvT in de organisatie – zelforganisatie – relatie raad / bestuur – integriteit – statutaire zaken – cases. De toezichtfunctie oefent de RvT gezamenlijk uit met anderen. Ook bijvoorbeeld de inspectie en de GMR hebben een toezichthoudende taak. In het laatste trimester van 2013 (de eerste maanden na aantreden Raad van toezicht en College van Bestuur) heeft de RvT vanuit haar werkgeversrol nog geen functioneringsgesprek / beoordelingsgesprek met de voorzitter van het College van Bestuur gevoerd. De klankbordfunctie blijft aandacht verdienen.
8
In het verslagjaar hebben meerdere leden van de Raad en de voorzitter van het College van Bestuur congressen en ledenvergaderingen bijgewoond van de Vereniging van Toezichthouders in het Onderwijs (VTOI). Honorering Raad van Toezicht De Raad van Toezicht heeft bij haar aantreden besloten dat de honorering van de leden zal geschieden op basis van de vrijwilligersvergoeding. Voor de voorzitter van de Raad geldt twee maal deze vergoeding (5/12 over 2013). Activiteiten Raad van Toezicht De Raad heeft in het verslagjaar zes keer vergaderd en de gebruikelijke thema’s – kwaliteit onderwijs en leerlingen, huisvesting, personeel en financiën - zijn aan de orde geweest. Andere onderwerpen die zijn geagendeerd, zijn visievorming - instandhouding scholen 2012 – jaarverslag 2012 ter kennisname (is door het oude bestuur nog afgewikkeld) – kwaliteitszorg en kwaliteitsrapportage – begroting 2014 – BFP 2013-2014 – toezichtkader inspectie – portefeuilleverdeling en honorering Raad van Toezicht. Bovenschoolse kwaliteitszorg Door het College van Bestuur is de visie op de bovenschoolse kwaliteitszorg gepresenteerd. Discussie heeft plaatsgevonden, waarbij het verder vormgeven van meningen, het realiseren van doelstellingen, de koers bepalen en het uitzetten van strategisch beleid essentiële inhoudelijke onderwerpen waren. Voor een eenduidig en transparant proces lopen deze onderwerpen parallel met de besprekingen in het directieberaad / bijeenkomsten tweedaagse directeuren en staf waarbij een sterkte-zwakteanalyse (SWOT) aan de orde is gekomen. In 2013 is afgesproken dat aan het eind van het schooljaar een samenhangend visiestuk wordt gepresenteerd. Kwaliteitsrapportages. Twee keer per schooljaar stelt het CvB een kwaliteitsrapportage op en biedt deze ter informatie aan aan de RvT. In het verslagjaar 2013 heeft het CvB een rapportage samengesteld; deze is in de RvT vergadering van februari 2014 besproken. Huisvesting In het verslagjaar is de ontwikkeling gestart voor nieuwbouw van de Brede School Enkhuizen. Dit project is ter goedkeuring voorgelegd aan de Raad van Toezicht. Hierbij zijn de financiële risico’s onderdeel van de besluitvorming. In het rapport van Lindhorst Huisvestingsadviseurs (bouwpartner in deze) zijn alle risico’s in kaart gebracht. Begroting De begroting voor 2014 is opgesteld en besproken in 2013. De uiteindelijke afronding vond plaats in januari 2014. De begroting 2014 omvat beleidsuitgangspunten met toelichting, overzichten en een meerjarenprognose. Bedrijfsvoering De financiële positie van Stichting Present is gezond en in vergelijking met vergelijkbare onderwijsorganisaties bovengemiddeld goed.
9
De risico’s zijn in kaart gebracht en er zijn geen noemenswaardige bijzonderheden geconstateerd. Al met al heeft Stichting Present een stevige financiële uitgangspositie voor de aankomende jaren. Jaarplanning Deze planning is vastgesteld in 2013. Lopende zaken, geagendeerd en besproken in 2013 worden gecontinueerd naar het nieuwe kalenderjaar. Zoals zijnde de instandhoudingsnotitie als vertrouwelijk document.
10
Onderwijs en leerlingen Kwaliteit van het onderwijs Het werken aan de onderwijskwaliteit van onze scholen is een continu proces. De primaire taak van de stichting is het bereiken, behouden en verhogen van de kwaliteit van het onderwijs. Het bestuur bewaakt de kwaliteit van het onderwijs door middel van allerlei instrumenten, waar onder een eigen ontwikkelde bestuursmonitor. Sinds een aantal jaren werkt Present met deze kwaliteitsrapportage, die bestaat uit de onderdelen ouders, personeel, zorg, onderwijs en middelen. Aan de hand van de door de directeuren ingevulde rapportages wordt verantwoording aan het bestuur afgelegd over de verschillende genoemde onderdelen. De overheid houdt ook toezicht op de onderwijskwaliteit door het instellen van de onderwijsinspectie; die beoordeelt de kwaliteit van scholen naar tussenopbrengsten en eindopbrengsten. De tussenopbrengsten worden beoordeeld op kerntoetsen op de gebieden rekenen, technisch lezen en begrijpend lezen in de groepen 3,4 en 6. De opbrengsten van de scholen van PRESENT zijn, gemeten naar de eisen die de Inspectie van het Onderwijs hiervoor stelt, voor alle scholen van voldoende niveau, zodat alle PRESENTscholen eind 2013 de beschikking hebben over een basisarrangement. Dat betekent dat de inspectie geen aanwijzingen heeft dat er belangrijke tekortkomingen zijn in de kwaliteit van het onderwijs en/of in de naleving van wet- en regelgeving. Desondanks zijn de scores voor verbetering vatbaar. Uitstroomgegevens In totaal zijn 283 leerlingen van groep 8 van onze basisscholen uitgestroomd naar het voortgezet onderwijs. 66 % hiervan heeft een verwijzing naar het VMBO-t of hoger. In 2012 was dat 71%. In de onderstaande grafiek wordt weergegeven welk percentage naar welk schooltype is uitgestroomd.
Uitstroom naar type VO 30 0
% uitstroom
25
0
20 15 10 5
0 8,8
0
0
0
12,01
11,66
26,15
7,07
0
27,92
0 4,95
0 1,41
Schooltype
11
Ontwikkeling aantal leerlingen Het officiële door het Rijk vastgestelde meetmoment voor leerlingentellingen is 1 oktober. Op de teldatum 1 oktober van een jaar wordt het aantal leerlingen op de scholen geteld. Deze leerlingentelling vormt de basis voor de rijksvergoeding in het volgend (school) jaar. In de onderstaande tabel wordt de ontwikkeling van het aantal leerlingen per school weergegeven voor de teldata in 2013 en 2012. De afgelopen jaren is het aantal leerlingen op de PRESENT scholen gedaald. De verwachting voor de toekomst is dat het aantal leerlingen verder zal dalen. De krimp is landelijk en is gelegen in de algemene afname van het aantal schoolgaande kinderen. Minder leerlingen betekent echter ook minder inkomsten. In oktober 2013 kon de prognose voor 1 oktober 2013 worden vergeleken met de realisatie:
Prognose 1-10-2013 Realisatie op 1 oktober 2013 Verschil
Aantal leerlingen 1890 1896 6
Onderstaande grafiek geeft inzicht in de ontwikkeling van het aantal leerlingen in het afgelopen jaar en de prognose voor de komende jaren. In deze grafiek is duidelijk de krimp van het aantal leerlingen te zien. De komende jaren wordt een krimp verwacht van 3 a 4%. Leerling telling op 1 oktober per school Scholen 1-10-2013 De Piramide 136 ’t Skitteljacht 256 Het Driespan 391 De Tweemaster 167 ’t Vierspan 291 Klim Op 155 ’t Padland (incl. Hem) 269 Roelof van Wienesse 113 Jan Luykenschool 52 De Dijkwerkers 66 Totaal 1896
1-10-2012 144 272 391 150 316 165 284 119 60 68 1969
Verschil -8 -16 0 +17 -25 -10 -15 -6 -8 -2 -73
Het marktaandeel van Present is in 2013 stabiel gebleven. Het deelnamecijfer openbaar onderwijs in de regio’s waar onze scholen voor openbaar onderwijs liggen, is 29%. In 2012 was dit ook 29%. Als dit percentage wordt bekeken per gemeente dan valt het volgende waar te nemen: Deelnamepercentage Present Stede Broec 23 % Drechterland 40 % Enkhuizen 36 % Wervershoof 8% Andijk 25 %
12
Opgemerkt wordt dat voor het bepalen van het deelnamepercentage van de Dijkwerkers in Wervershoof alleen van de voedingsgebieden Wervershoof, Onderdijk en Zwaagdijk-Oost is uitgegaan. Het is niet reëel om de hele gemeente Medemblik in ogenschouw te nemen omdat deze zich uitstrekt over een weids gebied waar onze zusterorganisatie Allure het bevoegd gezag is van een aantal openbare basisscholen. Datzelfde geldt voor het bepalen van het deelnamepercentage van de Piramide; hierbij is alleen rekening gehouden met het voedingsgebied Andijk. Passend onderwijs Per 1 december 2012 is het nieuwe samenwerkingsverband officieel van start gegaan onder de naam De West-Friese Knoop. Het samenwerkingsverband heeft het jaar 2013 gebruikt om voorbereidingen te treffen voor de daadwerkelijke invoeringsdatum van het passend onderwijs per 1 augustus 2014. Schoolbesturen krijgen vanaf dat moment zorgplicht. Om passend onderwijs effectief en efficiënt uit te voeren werken schoolbesturen nauw samen in het samenwerkingsverband De Westfriese Knoop, dat verantwoordelijk is om een dekkend onderwijsaanbod voor alle leerlingen te realiseren. Alle scholen voor primair onderwijs in de regio West-Friesland maken deel uit van dit samenwerkingsverband. Klachtenregeling en vertrouwenspersoon Een school is een omgeving waar mensen intensief met elkaar te maken hebben, in allerlei situaties en op verschillende niveaus. Het open communiceren met ouders en andere betrokkenen dient een voortdurend aandachtspunt te zijn. Maar soms is het meningsverschil zo fundamenteel dat iemand een klacht indient. In 2013 zijn er geen klachten ingediend bij de landelijke geschillencommissie. Er is eenmaal contact geweest met de vertrouwenspersoon, maar dat heeft niet geleid tot een formele procedure. Continurooster Per 1 augustus 2012 is op twee scholen het continurooster ingevoerd, t.w. de Roelof van Wienesse en de Jan Luykenschool. Dit houdt in dat er op deze scholen een rooster is ingevoerd van vijf dagen met gelijke begin- en eindtijden, waarbij de leerlingen onder de middag niet naar huis gaan voor de lunch, maar deze op school gebruiken. In april 2013 is een evaluatieonderzoek gehouden om inzicht te krijgen in de tevredenheid bij leerkrachten en ouders over het ingevoerde continurooster. Uit dit onderzoek is gebleken dat een grote meerderheid van de ouders tevreden is over het ingevoerde rooster. Aan de knelpunten die uit het onderzoek naar voren zijn gekomen, wordt op schoolniveau aandacht besteed.
13
Personeel PRESENT is een professionele onderwijsorganisatie die gericht is op het realiseren van een hoge onderwijskwaliteit. Onze leerkrachten vormen daarbij de belangrijkste schakel. PRESENT wil dan ook een goede werkgever zijn, waarbij mensen graag werken. Op 1 januari 2013 zijn er 169 werknemers in dienst. Aan het einde van het jaar waren dat er 161. Deze aantallen zijn exclusief personeel dat is aangesteld ter vervanging en exclusief personeel dat op die datum in dienst was van Randstad. Overzicht personeelsleden Categorie
1 januari 2013 In personen In fte’s
31 december 2013 In personen In fte’s
Onderwijzend personeel
150
106,99
148
103,40
Onderwijsondersteunend Directie en adm.ondersteuning Reden van vertrek FPU/pensioen Andere reden
6 17
2,67 13,23
6 16
2,67 12,23
Incl. vervangend personeel
6 2
PRESENT heeft enkele jaren geleden gekozen voor werkgelegenheidsbeleid. Dit betekent dat alle personeelsleden met een vaste aanstelling over een werkgelegenheidsgarantie beschikken. Deze personeelsleden behouden dus hun aanstelling, tenzij er zich ernstige financiële problemen aandienen. In dat geval bestaat de mogelijkheid op basis van een Sociaal Plan tot ontslag over te gaan. Helaas zullen door een terugloop van het aantal leerlingen de komende jaren, de beschikbare financiële middelen minder worden. Dit zal een daling van de formatie op de scholen tot gevolg hebben. Om te voorkomen dat ontslag moet plaatsvinden via een Sociaal Plan en om het zittende personeel een goede garantie te bieden, wordt daarom gewerkt met een flexibele schil. Alle vacatures die sinds 2012 zijn ontstaan zijn ingevuld door personeel aan te stellen via een payroll-constructie met Randstad. Op deze manier worden er geen nieuwe verplichtingen aangegaan. Wij gaan er van uit dat wij ondanks de krimp aan de verplichtingen tegenover de personeelsleden met een vaste aanstelling kunnen blijven voldoen. Wel zal er een grote flexibiliteit gevraagd worden van onze personeelsleden om de juiste bezetting op de scholen te kunnen waarborgen. In 2013 is de Hemschool in Hem als zelfstandige school opgeheven en is gefuseerd met basisschool ’t Padland in Venhuizen. De locatie Hemschool is gewoon blijven bestaan. Het enige verschil is dat de leerlingen die de locatie Hem bezoeken nu ingeschreven staan bij basisschool ’t Padland. Voor zowel de personeelsleden als de leerlingen heeft dit verder geen consequenties. Opbouw personeelsbestand Op 31 december 2013 bestond het personeelsbestand in dienst van Present uit 161 personeelsleden Dat is exclusief personeel dat is aangesteld ter vervanging en exclusief personeel dat op die datum in dienst was van Randstad (ongeveer 12 personeelsleden)
14
De verdeling van het aantal personeelsleden over de leeftijdscategorieën levert het volgende beeld op (licht: aantal vrouwen, donker: aantal mannen):
Aantal personeelsleden
Aantal personeelsleden naar leeftijd 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 15 - 25
25 - 35
35 - 45
45 - 55
55 - 64
65+
Leeftijd personeelsleden
Bestuursformatieplan Het formatiebeleid van PRESENT wordt verwoord in het jaarlijkse bestuursformatieplan. Hierin wordt op bestuursniveau bepaald welke formatie beschikbaar is voor de scholen. Het totaal aantal formatieplaatsen onderwijzend op de scholen per 1 augustus 2013 is 114 fte. De schoolformatieplannen zijn een afgeleide van het bestuursformatieplan. In het schoolformatieplan bepaalt de school hoe het eigen functiehuis eruit ziet met inachtneming van de notitie functie- en taakdifferentiatie. Personeelstevredenheidsonderzoek In oktober/november heeft “Scholen met Succes” een personeelstevredenheidsenquête afgenomen onder het personeel van alle scholen van Present. Het landelijk gemiddelde rapportcijfer dat personeelsleden aan hun school geven is 7,6. Onze scholen scoren een gemiddelde van 7,9. Een resultaat waar we trots op zijn. Op bovenschools niveau zijn de individuele schooluitkomsten geanalyseerd en besproken.
15
Ziekteverzuim Het percentage ziekteverzuim over het jaar 2013 bedraagt 3,94% %. In 2012 was het percentage 5,97%; dat percentage wijkt af van de trend, want het percentage over 2011 bedroeg 4,0 %. In 2013 hebben we te maken gehad met een aantal incidenten en dat verklaart het afwijkende percentage. Het landelijk percentage voor het basisonderwijs over 2012 bedraagt 6,4 %. De cijfers over 2013 zijn nog niet bekend. De ziekmeldingsfrequentie is ook gedaald en wel van 0,89 naar 0,69%. Ons ziekteverzuimbeleid wordt gekenmerkt doordat we op het bestuursbureau de verzuimmeldingen adequaat afhandelen. Zo vindt de ziekteverzuimbegeleiding plaats door een zelfstandig werkende Arboarts, die het spreekuur heeft op het bestuursbureau. De korte lijnen tussen bedrijfsarts, werknemer, bestuursbureau en directeur van de school hebben als effect dat er adequaat gereageerd kan worden op re-integratieafspraken en dat indien nodig, de casemanager (een stafmedewerkster van het bestuursbureau) ook kan aanschuiven tijdens het gesprek met de bedrijfsarts. Ook zijn de afspraken in het ziekteverzuimbeleid helder geformuleerd en weet iedereen waar hij/zij aan toe is.
Percentage
Verzuimpercentages per school. 14 12 10 8 6 4 2 0
12,31 9,93 7
7,55 4,55
0,22
0,73
2,06
1,9
0,25
3,94 0,86
0,07
Scholen
Opvallende scores zijn: De Klimop: dat heeft te maken met langdurige afwezigheid van enkele collega’s. Hieraan is inmiddels in alle gevallen een eind gekomen. Roelof van Wienesse: de uitval van de directeur en een leerkracht alsmede een gecompliceerde zwangerschap verklaart het relatief hoge verzuimpercentage over 2013. De Hemschool: Een kleine school, waarbij één van de leerkrachten gedurende een periode is uitgevallen vanwege lichamelijke klachten verklaart het relatief hoge percentage.
16
1,57 1,1 0,9 0,74
0,69
0,62 0,4
t Vierspan
Het Driespan
De Jan Luykenschool
De Roelof van Wienesse
De Hemschool
De Tweemaster
t Padland
t Skitteljacht
De Klim Op
0,39
0,22
0,32
Totaal
0,69
0,56
Bovenschools
0,71
De Piramide
1,8 1,6 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0
Dijkwerkers
Percentages
ziekmeldingsfrequentie
Met de scholen die een hoog ziekmeldingsfrequentie worden gesprekken gevoerd. Dat heeft nog niet geleid tot aanpassing van de werkwijze of het beleid.
Verzuimduur TOTAAL
3,94
LANGER DAN EEN JAAR (> 1 JR)
0,49
LANG-MIDDELLANG VERZUIM (43 TOT 366 DAGEN)
2,38
KORT-MIDDELLANGVERZUIM (8 TOT 43 DAGEN))
0,65
KORT VERZUIM (0 TOT 8 DAGEN)
0,42 0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
4
4,5
Percentages
Mobiliteit In 2013 maakte één leerkracht gebruik van de mogelijkheid van vrijwillige mobiliteit. Eind 2013 is een nieuwe notitie mobiliteit vastgesteld. Deze notitie vervangt de notitie die uit 2003 dateert. In de nieuwe notitie wordt nogmaals het belang van mobiliteit benadrukt en worden er nieuwe richtlijnen gegeven hoe te handelen bij verplichte mobiliteit. Mobiliteit wordt vaak te negatief benaderd. Dat is jammer, want mobiliteit van personeel kan een waardevolle bijdrage leveren aan het welbevinden van de bij PRESENT werkzame medewerkers.
17
Aanstelling College van Bestuur Stichting Present kent vanaf 01 augustus 2013 een professioneel college van bestuur, bestaande uit 1 persoon met een deeltijdaanstelling van 0,65. Directiewisseling Gedurende het voorjaar van 2013 bleek dat een directeur te kennen gaf terug te willen treden als directeur en als leerkracht op een andere school te willen gaan werken. Het bestuur heeft hierin bewilligd. Op de ontstane vacature is tijdelijk voorzien door de benoeming van één van de andere directeuren die er dus een school bij kreeg. Functiemix Per 1 januari 2009 is er een nieuwe CAO voor het primair onderwijs vastgesteld met als belangrijkste vernieuwing de invoering van de functiemix. De functiemix houdt in dat een bestuur beleid ontwikkelt om binnen een aantal jaren 40% van het onderwijzend personeel te benoemen in een hogere salarisschaal. Hierbij gaat het om de LB schaal. In de CAO is vastgelegd dat per 1 augustus 2011 18 % en op 1 augustus 2012 24% van het personeelsbestand in een hogere functieschaal moet worden benoemd. De bevordering van leerkrachten naar de LB schaal stagneert. Besloten is om middels de mogelijkheid van een EVC onderzoek ook in aanmerking te kunnenkomen voor een bevordering naar een LB functie. De kosten van een dergelijk EVC onderzoek komen voor rekening van de stichting. Scholing Al enige jaren bestaat er de mogelijkheid om een lerarenbeurs bij het ministerie aan te vragen. De lerarenbeurs maakt deel uit van het convenant “Actieplan Leerkracht Nederland” Het gaat om scholing ter verkrijging van extra bekwaamheden of kwalificaties. De studiekosten worden vergoed en in meeste gevallen wordt ook de vervanging betaald. Naast de lerarenbeurs heeft de stichting ook een studiekostenregeling. In principe had men de vrije keuze bij welke instantie men een verzoek tot studiefinanciering indient. Later is besloten dat als er een voorliggende voorziening is, zoals de lerarenbeurs, daarop eerst een beroep wordt gedaan. In 2013 heeft 1 leerkracht haar studie afgerond. Daarmee voldoet ze aan alle eisen voor bevordering naar de LB schaal. Dat is per 1 oktober 2013 geeffectueerd. Eén leerkracht volgt sinds medio 2013 de studie tot IB-er. Op schoolniveau worden op basis van scholingsplannen de nodige cursussen gevolgd. Prestatiebox Schoolbesturen ontvangen sinds 2012, naast de reguliere lumpsumbekostiging ook een bedrag via de zogenoemde Prestatiebox. Dit geld ontvangt het bestuur in het kader van het bestuursakkoord primair onderwijs, dat de PO Raad met het ministerie van OCW heeft gesloten. Dit akkoord gaat over landelijke ambities met betrekking tot de verhoging van de kwaliteit van het onderwijs. Het is de bedoeling dat een schoolbestuur in het kader van deze ambities de Prestatiebox inzet om, passend bij de eigen situatie en op basis van eigen prioriteiten, het onderwijs te verbeteren. Onderdelen Prestatiebox PO Opbrengstgericht werken; Professionalisering Subsidie cultuureducatie
18
Professionalisering schoolleider
De regeling loopt in principe vier jaar. De gelden uit de Prestatiebox worden ingezet voor nascholingstrajecten, studiedagen, externe consultatie, het inrichten van een taalwerkplaats om de overgang van groep 2 naar 3 gemakkelijker te maken en extra hulp op locatie met betrekking tot taal- en leesontwikkeling en het ontwikkelen van uniforme groepsplannen. Nieuwsbrief In 2013 is de Nieuwsbrief vier maal verschenen. Alle medewerkers worden door middel van deze nieuwsbrief op de hoogte gebracht van ontwikkelingen binnen de stichting en worden zij geïnformeerd over rechtspositionele ontwikkelingen. Kerstborrel In 2013 is er wederom voor gekozen om het personeel zelf hun kerstpakket te laten samenstellen tijdens een kerstmarkt, die in december in het Zuiderzeemuseum georganiseerd werd. Dit werd gecombineerd met een kerstborrel en onder het genot van een drankje en een hapje werd er druk geshopt en was er de mogelijkheid collega’s van andere scholen te ontmoeten. Het was weer een zeer geslaagde bijeenkomst..
19
Middelen en voorzieningen Huisvesting scholen Brede school ontwikkeling in Enkhuizen De gemeente Enkhuizen is al geruime tijd bezig met de ontwikkeling van een brede school, waarin naast basisschool De Tweemaster, basisschool de Veste en kinderopvangorganisatie Berend Botje zal participeren. Ook een nieuwe sportzaal gaat onderdeel uitmaken van het nieuw te bouwen complex. Het is de bedoeling dat de nieuwe huisvesting op de plek van het huidige gebouw van de Tweemaster komt. De gemeenteraad heeft inmiddels een budget ter beschikking gesteld voor de realisering van dit project. Alvorens met de start van het traject kan worden begonnen, dient nog een besluit genomen te worden over de af te sluiten samenwerkingsovereenkomst. Verzoeken om huisvestingsvoorzieningen (OVH) Op grond van de verordening voorzieningen huisvesting van de gemeenten is het mogelijk om bekostiging van huisvestingsvoorzieningen aan te vragen, zoals deze in de verordeningen genoemd zijn. In 2013 zijn de volgende verzoeken ingediend: 1. Bij de gemeente Medemblik is een aanvraag ingediend om een krediet beschikbaar te stellen voor de asbestsanering bij De Dijkwerkers en De Piramide. Het verzoek is gehonoreerd. De gemeente Medemblik heeft voor de sanering een krediet van € 62.726,00 beschikbaar gesteld. 2. Bij de gemeente Drechterland is een aanvraag ingediend voor de vervanging van de dakbedekking op ’t Padland. Dit verzoek is op het overzicht 2014 geplaatst. De gemeente acht een volledige vervanging nog niet nodig. 3. Bij de gemeente Enkhuizen is een aanvraag ingediend voor de renovatie van Het Driespan, locatie Klaverweid alsmede een aanvraag voor de asbestsanering op alle drie de scholen/locaties in Enkhuizen. Het overzicht vermeerdering huisvesting 2014 is door de gemeente Enkhuizen nog niet vastgesteld. In het OOGO is men het niet eens geworden over de aanvragen. Besluitvorming moet nog plaatsvinden. Onderhoud Zoals ieder jaar zijn ook in 2013 de nodige onderhoudswerkzaamheden aan de gebouwen uitgevoerd, zowel op basis van het meerjarenonderhoudsplan als op aangeven van de schoolleiding. In 2013 is op alle scholen weer een wettelijk verplichte inspectie gedaan van de elektrische installaties op de scholen. Naar aanleiding hiervan zijn de nodige aanpassingen verricht. In 2013 werden in het kader van groot onderhoud voor een bedrag van ruim € 111.600 de volgende investeringen gedaan. - Toilet renovatie Padland - Buitenschilderwerk Padland - Sauzen wanden Padland - Vervangen marmoleum Padland - Buitenschilderwerk Dijkwerkers - Binnen schilderwerk Dijkwerkers - Vervanging elektrische bediening zonwering Klim Op - Vervangen boiler Driespan PRESENT heeft voor het planmatig onderhoud een meerjarig onderhoudsplan 2010 -2030 vastgesteld. Gelet op de verwachte onderhoudswerkzaamheden is besloten om met ingang van
20
2011 t/m 2014 gedurende 4 jaar een extra storting van € 156.250,00 in de voorziening onderhoud te doen. In mei 2013 is de planning aangepast. Hierbij is duidelijk geworden dat ondanks de storting van de extra dotatie in de voorziening, deze voorziening in het jaar 2030 een tekort laat zien. Besloten is om een uitgebreide aanpassing van het meerjarenonderhoudsplan te laten plaats vinden als er ook meer duidelijkheid bestaat over de door-decentralisatie huisvesting, ic. de overheveling van het onderhoud buitenkant van de gemeenten naar de schoolbesturen. Op dat moment kan worden bezien of een extra dotatie noodzakelijk is.
21
Financiën en beheer Financiële kengetallen In het jaarrekeningmodel zoals dat door het ministerie is voorgeschreven is standaard een aantal financiële kengetallen opgenomen voor: - solvabiliteit - liquiditeit - rentabiliteit - kapitalisatiefactor Solvabiliteit De solvabiliteit geeft de verhouding weer tussen eigen en vreemd vermogen en verschaft zo inzicht in de financieringsopbouw en geeft aan op welke wijze de bezittingen zijn gefinancierd. Definitie: eigen vermogen gedeeld door het totale vermogen. We onderscheiden solvabiliteit 1 en 2. Bij de bepaling van solvabiliteit 2 zijn de voorzieningen opgeteld bij de algemene reserve en zo samen afgezet tegen vreemd vermogen. Liquiditeit De liquiditeit geeft aan in hoeverre op korte termijn aan de betalingsverplichtingen kan worden voldaan. Definitie: De verhouding tussen de vlottende activa en de kortlopende schulden. Een liquiditeit groter dan 1 wordt doorgaans gekwalificeerd als voldoende, omdat dan tegenover de snel vervallende schulden ten minste evenveel vlottende activa staan. Rentabiliteit De rentabiliteit heeft betrekking op het rendement en geeft aan of er sprake is van een positief dan wel een negatief bedrijfsresultaat. Omdat het onderwijs geen winstoogmerk heeft, is een rentabiliteit van 0% gemiddeld acceptabel. Door een negatief exploitatieresultaat wordt de rentabiliteit negatief. Zolang er sprake is van een gepland negatief saldo is er geen sprake van een probleem. Kapitalisatiefactor Op 4 november 2009 heeft de Minister van OCW een rapport Financieel beleid van onderwijsinstellingen aan de Tweede Kamer aangeboden. Dit rapport is opgesteld door de commissie Vermogensbeheer Onderwijsinstellingen, ook wel bekend als de Commissie Don. De minister heeft in de aanbiedingsbrief de aanbevelingen van de commissie Don overgenomen. Don heeft in haar rapport een beoordelingskader aangereikt met kengetallen en signaleringsgrenzen. Centraal in het beoordelingskader voor de financiële positie van onderwijsinstellingen staan twee aspecten, namelijk het vermogensbeheer en het budgetbeheer. Bij de beoordeling van het vermogensbeheer gaat het om de vraag of de instelling het beschikbare kapitaal optimaal inzet voor het onderwijs. Bij het budgetbeheer gaat het om de vraag wat de capaciteit is van de instelling om tegenvallers op korte of middellange termijn op te vangen. Voor de beoordeling van het vermogensbeheer worden twee kengetallen gehanteerd. Het kengetal Weerstandsvermogen wordt vervangen door het nieuwe kengetal Kapitalisatiefactor. De kapitalisatiefactor wordt berekend door het Balanstotaal/Totale Baten.
22
De kapitalisatiefactor voor PRESENT bedraagt 70,57. Dat zit boven de geadviseerde bovengrens van 35 – 60. Het andere kengetal van de commissie Don is de solvabiliteit. Voor solvabiliteit 1 geeft de commissie een ondergrens van 20% als aanbeveling. Door de commissie is geen bovengrens vastgesteld. Voor solvabiliteit 2 is geen aanbeveling gedaan.
Solvabiliteit 1 Solvabiliteit 2 Liquiditeit Rentabiliteit Weerstandsvermogen Kapitalisatiefactor
2013 72,50 85,84 5,84 1,72 40,25 70,57
2012 73.9 85.88 5.71 -0.37 37.01 67.78
2011 74.51 84.22 4.98 -0.10 36.09 67.86
Schatkistbankieren PRESENT is met ingang van juli 2011 overgegaan naar schatkistbankieren. Argumenten om hiertoe over te gaan waren: - Praktisch risicoloos - Concurrerende rentetarieven - Morele verplichting. De betaalrekening bij de ING voor zowel de scholen als de stichting blijft bestaan. De scholen beschikken zelf over een rekening met een beperkt saldo voor het doen van kleine betalingen. Het deel van de liquide middelen dat niet voor de reguliere bedrijfsvoering is bestemd is uitgezet op een spaarrekening. De toegezegde concurrerende rentetarieven worden niet volledig waargemaakt. Gelet op de erg lage rentetarieven is besloten om het besluit om over te gaan tot het schatkistbankieren te heroverwegen. Jaarlijkse exploitatie De scholen hebben zelfbeheer over het grootste deel van zowel de leerling-afhankelijke als de gebouwafhankelijke materiële rijksvergoeding. Ook over een groot deel van het budget Personeel en arbeidsmarktbeleid hebben de scholen zelfbeheer. De scholen zijn dus budgetverantwoordelijk voor deze uitgaven. Dit zijn niet alleen de jaarlijkse uitgaven, maar betreft ook de meerjaarlijkse investeringen, zoals vervanging methodes en meubilair etc. Hiervoor zijn per school meerjareninvesteringsplannen opgesteld. Overschotten en tekorten op de exploitatie worden onttrokken dan wel toegevoegd aan de algemene reserve van de betreffende school.
Jaarrekening De jaarrekening over 2013 is opgesteld conform de richtlijnen van de Regeling jaarverslaglegging en in overeenstemming met de verslagleggingvoorschriften en bepalingen zoals weergegeven in Titel 9 van boek 2 van het Burgerlijk Wetboek. Hiermee valt het onderwijs onder de regelgeving die ook geldt voor het bedrijfsleven.
23
JAARREKENING 2013 In onderstaande tabel wordt de exploitatierekening 2013 van Stichting PRESENT weergegeven Realisatie 2013 Baten
Rijksbijdrage OCW Overige overheidsbijdragen Overige baten Totale baten Lasten Personele lasten Afschrijvingen Huisvestinglasten Overige instellingslasten Totale lasten Saldo baten + lasten Financiële baten en lasten Exploitatie saldo
Begroting 2013
Realisatie 2012
9.875.314 3.068
9.274.000
9.830.130 6.660
319.583 10.197.965 8.205.681 282.479 855.407 703.687 10.046.354 152.611 23.669 175.280
150.140 9.424.140 7.939.136 278.464 827.212 664.464 9.709.276 -285.124 64.900 -220.236
228.477 10.065.267 8.293.288 274.492 880.433 707.706 10.155.919 -90.652 53.053 -37.617
Het boekjaar 2013 is afgesloten met een positief resultaat van € 175.280,00. In de begroting was uitgegaan van een tekort van € 220.236,00. Hieronder wordt de ontwikkeling van de baten en lasten nader toegelicht ten opzichte van de begroting.
BATEN Rijksbijdragen OCW: € 601.000,00
€ 43.000,00: Het Rijk heeft eind oktober de regeling bijzondere en aanvullende bekostiging jonge leerkrachten gepubliceerd. Er is eenmalig een bedrag beschikbaar gesteld van € 52,85 per leerling vooral bedoeld om jonge leerkrachten aan het werk te houden. Hiervan is 5/12 gedeelte in 2013 beschikbaar gesteld.
€ 362.000,00: Door het Herfstakkoord is in december 2013 eenmalig een bedrag toegevoegd aan de lumpsum van € 183,90 per leerling. Dit komt neer op een bedrag van € 362.000,00.
€ 91.000,00: Een stijging van het aantal leerlingen met een leerling gebonden financiering.
€ 113.000,00: Hogere vergoeding Prestatiebox dan geraamd.
24
Overige baten: € 169.000,00
€ 40.000,00: Hogere inkomsten t.b.v. Optimaal Speciaal. De verwachting was dat dit project per 1 augustus 2013 zou stoppen, maar het is met een jaar verlengd.
€ 35.000,00: In verband met de afrekening van de subsidie techniek voor diverse scholen.
€ 20.000,00: Bonus Vervangingsfonds
€ 25.000,00: Stopzetting van de inkomsten van de levensloopvergoeding
€ 10.000,00: Vergoeding samenwerkingsverband De Streek i.v.m. schoolkeuzeonderzoek
€ 6.000,00: Compensatie pakketmaatregel AWBZ
LASTEN Personele lasten: € 266.500,00: Onderstaand een overzicht van de credit en debet-posten die geleid hebben tot bovenstaand verschil:
€ 74.500,00 CR: Salariskosten ten lasten van Lumpsum zijn lager dan geraamd. Dit wordt veroorzaakt doordat vacatures extern worden ingevuld. Er zijn meer vacatures ontstaan dan verwacht.
€ 403.000,00: inhuur derden ten laste van Lump sum. In de begroting was rekening gehouden met een inhuur van derden voor 7 maanden. Zoals hierboven staat genoemd zijn er in de tweede helft van het jaar meer vacatures dan verwacht. Verder is er tijdens het schooljaar 2012/2013 een extra inzet van personeel geweest van 1,2 fte, omdat die tijdens het schooljaar 2011/2012 door scholen niet zijn ingezet. Deze kosten waren niet in de begroting opgenomen. Er is bij de inzet van personeel onvoldoende rekening gehouden met de hoge werkgeverslasten en de hoge BAPO kosten. Daardoor komen de salariskosten dus hoger uit dan geraamd.
€ 115.000,00 CR: De lagere uitgaven worden voor een deel veroorzaakt door de benoeming van het college van bestuur per 1 augustus in plaats van per 1 januari. Voorts hebben scholen minder overschrijdingen op de eigen formatie ten laste van hun eigen PAMB budget gebracht dan was geraamd.
€ 57.000,00 De scholen hebben wel meer extern personeel ingezet ten laste van hun eigen budget dan geraamd.
€ 26.000,00 hogere uitgaven in verband met meer opgenomen ouderschapsverlof dan geraamd.
De jaarrekening is gecontroleerd door Flynth Audit B.V.
25
Continuiteitsparagraaf Vanwege de krimp en andere ontwikkelingen die op ons af komen is het belangrijk om een meerjarenperspectief te hebben. Opgesteld is een meerjarenbegroting 2014 -2016. Gebruik is gemaakt van het model Toetsingskader verantwoording financiële positie. Er is een prognose opgesteld die een daling van het aantal leerlingen aangeeft. Met de toekomstige formatie wordt hiermee al rekening gehouden. Gewerkt wordt met een flexibele school. Jaarlijks wordt bij de vaststelling van het bestuursformatieplan bekeken in hoeverre de daling van de formatie gelijke tred houd met het verwachte natuurlijk verloop. Op basis daarvan wordt vastgesteld in hoeverre de hoogte van de flexibele schil aanpassing behoeft. Bij de opstelling van de meerjarenbegroting zijn de salariskosten daarom aangepast aan de lagere lumpsumvergoeding. De overige kosten zijn in de meerjarenbegroting gelijk gehouden. Met extra rijksgelden vanuit het Herfstakkoord is nog geen rekening gehouden. Uit bijgaand overzicht blijkt dan dat er de komende jaren een tekort zal zijn. Hoewel de reserves voldoende zijn om de tekorten op te vangen, is het uitgangspunt dat de stichting binnen de rijksvergoeding budgettair neutraal kan werken. Overschrijding vindt voor een deel plaats omdat de scholen vanuit hun eigen reserves tijdelijk extra budget inzetten. Hier vloeien geen verplichtingen voort. De komende tijd zal gewerkt worden aan aanpassing van de uitgaven. Ook de huisvesting is een punt van aandacht; Vanaf 1 januari 2015 zal naar verwachting de doordecentralisatie van het buitenonderhoud van de gemeente worden overgeheveld naar de schoolbesturen. Er zal een onderzoek plaatsvinden naar de financiële consequenties voor PRESENT. Verder zal de komende maanden de instandhouding van alle scholen in relatie tot de daling van het aantal leerlingen, een onderwerp van gesprek worden. TOETSINGSKADER FINANCIËLE POSITIE PRIMAIR ONDERWIJS 2013 TOT EN MET 2016 Stg Openb Ondw Present
Solvabiliteit 1
Kapitalisatiefactor
Kengetallen
80% 70% 60% 50% 40%
80%
1. Financiële kengetallen kapitalisatiefactor solvabiliteit 1 solvabiliteit 2 liquiditeit (current ratio) weerstandsvermogen PO rentabiliteit
signalering 35% < 30% < 30% < 1,0 5% - 20% 0,0%
2013 70% 73% 86% 5,86 40% 1,7%
2014 70% 73% 85% 5,49 42% -4,4%
2015 68% 72% 83% 5,22 41% -5,0%
2016 65% 73% 82% 5,16 43% -2,3%
2. Exploitatiekengetallen rijksbijdragen / totale baten overige overheidsbijdragen / totale baten overige baten/ totale baten personele lasten/ totale baten totale baten/ rijksbijdragen totale lasten/ rijksbijdragen personele lasten/ rijksbijdragen materiële lasten/ rijksbijdragen
benchmark 91,1% 3,2% 5,7% 81,5% 109,8% 110,2% 89,6% 20,6%
2013 96,8% 0,0% 3,1% 80,5% 103,3% 101,7% 83,1% 18,6%
2014 98,1% 0,0% 1,9% 85,8% 101,9% 106,9% 87,4% 19,4%
2015 98,6% 0,0% 1,4% 87,3% 101,5% 107,0% 88,6% 18,4%
2016 98,5% 0,0% 1,5% 84,2% 101,5% 104,3% 85,4% 18,9%
70% 60%
50% 40%
30% 20% 10% 0%
30% 20%
10% 0%
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2014
2015
2016
2014
2015
2016
Rentabiliteit 6%
6,00
4%
5,00
2%
4,00
3,00
0%
2,00
-2%
1,00
2009
2010
2011
2012
2013
-4% 2009
2013 2014 2015 2016 1-10-2013 1-10-2014 1-10-2015 1-10-2016 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 € 5.376 € 5.056 € 4.902 € 4.964 € 5.296 € 5.301 € 5.171 € 5.102 114,4 94,0 91,2 92,3 115,2 100,1 97,6 96,3
2010
Liquiditeit 7,00
0,00
3. FTE-leerling ratio's teldatum 1 oktober leerling- FTE ratio leerling- directie ratio leerling- OP ratio leerling- OOP ratio baten per leerling (excl. financiële baten) lasten per leerling (excl. financiële lasten) index baten per leerling index lasten per leerling
2009
2016
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
-6%
Weerstandsvermogen PO
Leerling - FTE ratio
50%
1,00
40%
0,80 0,60
30%
0,40 20%
0,20
10%
0,00
2009
0% 2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2010
2016
2011 lln - FTE
2012
2013
lln - FTE OP
blauwe lijn: bovengrens ; rood: ondergrens ; geel: middenwaarde; grijs : uitkoms t.
26
27
B. JAARREKENING
28
Grondslagen ALGEMEEN De in de jaarrekening opgenomen bedragen luiden in hele euro's. De algemene grondslag voor de waardering van activa en passiva, alsmede voor het bepalen van het resultaat, is de verkrijgingsprijs. Grondslagen voor de waardering van activa en passiva Materiële vaste activa De materiële vaste activa worden gewaardeerd op aanschafwaarde, verminderd met lineair berekende afschrijvingen, gebaseerd op de verwachte economische levensduur. In het jaar van investeren wordt naar tijdsgelang afgeschreven. Vorderingen De vorderingen worden bij eerste verwerking opgenomen tegen de reële waarde en vervolgens gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs, welke gelijk zijn aan de nominale waarde, onder aftrek van de noodzakelijk geachte voorzieningen voor het risico van oninbaarheid. Deze voorzieningen worden bepaald op basis van individuele beoordeling van de vorderingen. Liquide middelen De liquide middelen staan, voor zover niet anders vermeld, ter vrije beschikking van het bestuur. Algemene reserve De algemene reserve betreft een buffer ter waarborging van de continuïteit van de school en wordt opgebouwd uit resultaatbestemming van overschotten welke ontstaan uit het verschil tussen de toegerekende baten en de werkelijke gemaakte lasten. (In geval van een tekort wordt dit resultaat ten laste van de algemene reserve gebracht.) Bestemmingsreserve Bestemmingsreserve eerste waardering is gevormd door de activering van een deel van de aanwezige inventaris. Jaarlijks valt middels resultaatbestemming een deel van deze bestemmingsreserve vrij, dat overeenkomt met de afschrijvingslast van de geactiveerde inventaris. Voorzieningen Voorzieningen worden in de balans opgenomen voor concrete risico’s, verplichtingen of te verwachte verliezen, die op de balansdatum bekend zijn maar waarvan de omvang onzeker is, maar redelijker wijs is in te schatten, en voor kostenegalisatie. Voorzieningen worden onderscheiden naar aard en doel. Voorzieningen worden gedoteerd ten laste van de exploitatierekening en de werkelijke kosten worden rechtstreeks ten laste van deze
29
voorzieningen gebracht. De dotatie aan de voorziening groot onderhoud geschiedt op basis van het bedrag dat in de begroting is opgenomen, gerelateerd aan het MOP. De lasten voor groot onderhoud worden hier ten laste van gebracht. De dotatie aan de voorziening jubilea geschiedt aan het eind van het jaar. De grondslag voor de hoogte van de voorziening betreft € 550,- per fte. De werkelijke jubilea-uitkeringen worden in de loop van het jaar rechtstreeks ten laste van de voorziening gebracht. Kortlopende schulden De kortlopende schulden hebben een verwachte looptijd van maximaal één jaar. Grondslagen voor de resultaatbepaling Algemeen Het resultaat wordt bepaald als het verschil tussen de baten (subsidies en overige baten) en alle hiermee verbonden, aan het verslagjaar toe te rekenen lasten. De lasten worden bepaald met inachtneming van de hiervoor vermelde waarderingsgrondslagen. De baten en lasten worden toegerekend aan de verslagperiode waarop deze betrekking hebben. (Rijks)bijdragen OCW Onder de (rijks)bijdragen OCW worden de vergoedingen voor personele en exploitatiekosten opgenomen. De (rijks)bijdragen worden toegerekend aan het verslagjaar. Afschrijvingen De afschrijvingen zijn gerelateerd aan de aanschafwaarde van de desbetreffende materiële vaste activa. De ondergrens waarboven geactiveerd gaat worden is € 500. In het jaar van investeren wordt naar tijdsgelang afgeschreven. Afschrijvingen Meubilair Inventaris Leermiddelen Hardware
aantal jaren 20 15 10 5/10
Pensioenrechten Voor de medewerkers van de organisatie is een pensioenregeling getroffen, welke is ondergebracht bij het ABP. De dekkingsgraad van het pensioenfonds bedraagt 105,9%. Deze pensioenregeling wordt in de jaarrekening verwerkt als toegezegde bijdrageregeling. Dit betekent dat de over het boekjaar verschuldigde premies als kosten worden verantwoord. Behalve de betaling van de premies heeft de organisatie geen verplichtingen uit hoofde van deze pensioenregeling. De risico’s van loonontwikkeling, prijsindexatie en beleggingsrendement op het fondsvermogen zullen mogelijk leiden tot toekomstige
30
aanpassingen in de jaarlijkse bijdrage aan het pensioenfonds. Informatie over eventuele tekorten en de gevolgen hiervan voor de pensioenpremies in toekomstige jaren is niet beschikbaar. Kasstroomoverzicht Het kasstroomoverzicht is opgesteld volgens de indirecte methode. Hierbij wordt het Saldo Baten en Lasten als uitgangspunt genomen, waarop vervolgens correcties worden aangebracht voor verschillen tussen opbrengsten en ontvangsten en kosten en uitgaven.
31
Balans (na verwerking resultaat) 31-12- 2013 EUR
31-12- 2012 EUR
1.242.167
1.316.508
Activa 1.2
Vaste Activa Materiële vaste activa Totaal vaste activa
1.5 1.7
Vlottende activa Vorderingen Liquide middelen
1.242.167 539.141 5.415.104
Totaal vlottende activa Totaal activa
1.316.508 605.627 4.900.319
5.954.245
5.505.946
7.196.412
6.822.454
Passiva 2.1 2.2 2.4
Eigen vermogen Voorzieningen Kortlopende schulden Totaal passiva
5.217.140 960.343 1.018.929
5.041.860 817.125 963.469 7.196.412
6.822.454
32
Staat van Baten en Lasten 2013 EUR
Begroot 2013 EUR
2012 EUR
9.875.314 3.068
9.274.000 0
9.830.130 6.660
319.583
150.140
228.477
10.197.965
9.424.140
10.065.267
8.205.181 282.079 855.407 703.687
7.939.136 278.464 827.212 664.464
8.293.288 274.492 880.433 707.706
10.046.354
9.709.276
10.155.919
151.611
-285.136
-90.652
23.669
64.900
53.053
175.280
-220.236
-37.599
Baten 3.1 3.2 3.5
Rijksbijdragen Overige overheidsbijdragen en subsidies Overige baten Totaal Baten Lasten
4.1 4.2 4.3 4.4
Personeelslasten Afschrijvingen Huisvestingslasten Overige lasten Totaal Lasten Saldo Baten en Lasten
5
Financiële baten en lasten Totaal resultaat
33
Kasstroomoverzicht 31-12- 2013 EUR
31-12- 2012 EUR
Saldo Baten en Lasten
151.611
-90.652
Aanpassing voor: Afschrijvingen Mutaties voorzieningen
282.079 143.219
274.492 155.680
Verandering in vlottende middelen: Vorderingen (-/-) Schulden
-66.486 55.460
-91.152 -112.412
Totaal Kasstroom uit bedrijfsoperaties
698.856
318.260
23.669
53.035
Kasstroom uit operationele activiteiten
Ontvangen interest Totaal kasstroom uit operationele activiteiten
722.525
371.295
Kasstroom uit investeringsactiviteiten Investeringen in materiële vaste activa (-/-) Desinvesteringen in materiële vaste activa Totaal kasstroom uit investeringensactiviteiten
207.739 1.250
136.978 0 -207.739
-136.978
Totaal kasstroom uit financieringsactiviteiten
0
0
Overige balansmutaties
0
0
514.785
234.317
Mutatie liquide middelen
34
Toelichting op de onderscheiden posten van de Balans Vaste activa Aanschaf prijs 1-1- 2013 EUR
Afschrijving cumulatief 1-1- 2013 EUR
Boekwaarde
Investering
Boekwaarde desinv.
Afschrijving EUR
Aanschaf prijs 31-12- 2013 EUR
Afschrijving cumulatief 31-12- 2013 EUR
1-1- 2013 EUR
EUR
EUR
1.075.731 156.763 876.185 735.201
584.732 90.239 428.028 424.373
490.999 66.524 448.157 310.828
8.767 33.029 58.866 107.077
2.843.880
1.527.372
1.316.508
207.739
Boekwaarde 31-12- 2013 EUR
53.704 17.620 81.890 128.866
1.084.498 189.791 933.801 842.278
638.436 107.859 508.668 553.238
446.062 81.932 425.133 289.040
282.079
3.050.368
1.808.201
1.242.167
Materiële vaste activa 1.2.2.1 1.2.2.2 1.2.2.3 1.2.2.4
Schoolmeubilair Inventaris en apparatuur Onderwijsleerpakket/meth. ICT Materiele vaste activa
1.250 1.250
De genoemde desinvestering is feitelijk een buitengebruikstelling van een activum welke volledig is afgeschreven.
35
Vorderingen 31-12- 2013 EUR
31-12- 2012 EUR
5.538 389.784 27.260 94.283 22.276
0 485.544 4.282 52.131 63.670
539.141
605.627
Vorderingen 1.5.1 1.5.2 1.5.6 1.5.7 1.5.8
Debiteuren OCW Overige overheden Overige vorderingen Overlopende activa Vorderingen Uitsplitsing
1.5.7.1 1.5.7.2
Personeel Overige Overige vorderingen
1.952 92.331 94.283
969 51.162 52.131
1.5.8.1 1.5.8.3
Vooruitbetaalde kosten Overige overlopende activa Overlopende activa
20.621 1.655 22.276
43.348 20.322 63.670
355 5.414.749
557 4.899.762
5.415.104
4.900.319
Liquide middelen Liquide middelen 1.7.1 1.7.2
Kasmiddelen Tegoeden op bank- en girorekeningen Liquide middelen
36
Eigen vermogen Stand per 1-1- 2013 EUR
Resultaat EUR
Overige mutaties EUR
Stand per 31-12- 2013 EUR
4.391.277 650.583 5.041.860
225.823 -50.543 175.280
0 0 0
4.617.100 600.040 5.217.140
279.796 370.787 650.583
-50.543 0 -50.543
0 0 0
229.253 370.787 600.040
Eigen vermogen 2.1.1 2.1.2
Algemene reserve Bestemmingsreserve (publiek) Eigen vermogen Uitsplitsing
2.1.2.1 2.1.2.2
Uitsplitsing Bestemmingsreserve 1e waardering Bestemmingsreserve personeel Bestemmingsreserve (publiek)
Voorzieningen 2.2
2.2.1 2.2.3
Voorzieningen
Personeelsvoorzieningen Overige voorzieningen Voorzieningen
Stand per 1-1- 2013
Dotaties
Onttrekkingen
Vrijval
Rente mutatie contant
Stand per 31-12- 2013
Kortlopend deel <1 jaar
Langlopend deel >1 jaar
68.427 748.697
16.733 258.200
20.093 111.621
0 0
0 0
65.067 895.276
17.230 314.800
47.837 580.476
817.125
274.933
131.714
0
0
960.343
332.030
628.313
37
Kortlopende schulden 31-12- 2013 EUR
31-12-2012 EUR
236.602 0 341.666 108.689 0 331.973
106.412 1.250 365.799 105.316 15.199 369.493
1.018.929
963.469
Kortlopende schulden 2.4.3 2.4.4 2.4.7 2.4.8 2.4.9 2.4.10
Crediteuren OCW Belastingen en premies sociale verzekeringen Schulden terzake van pensioenen Overige kortlopende schulden Overlopende passiva Kortlopende schulden Uitsplitsing
2.4.7.1 2.4.7.3
Loonheffing Premies sociale verzekeringen Belastingen en premies sociale verzekeringen
297.918 43.748 341.666
321.789 44.010 365.799
2.4.10.3 2.4.10.5 2.4.10.6 2.4.10.8
Vooruitontvangen investeringssubsidies Vakantiegeld en -dagen Accountants- en administratiekosten Overige Overlopende passiva
3.065 241.152 8.607 79.149 331.973
3.487 249.430 8.950 107.626 369.493
38
Model G Verantwoording subsidies G1
Subsidies zonder verrekeningsclausule Omschrijving
Toewijzing Kenmerk
Toewijzing datum
Bedrag toewijzing
Ontvangen t/m verslagjaar
Prestatie afgerond?
EUR
EUR
Ja/Nee
Totale kosten
Te verrekenen
Niet van toepassing
G2
Subsidies met verrekeningsclausule
G2A
Aflopend per ultimo verslagjaar Omschrijving
Toewijzing kenmerk
Toewijzing datum
Bedrag toewijzing EUR
Ontvangen t/m verslagjaar EUR
EUR
Niet van toepassing Totaal
G2B
Doorlopend tot in een volgend verslagjaar Omschrijving
Toewijzing kenmerk
Toewijzing datum
Bedrag toewijzing EUR
Saldo 1-1- 2013 EUR
Ontvangen t/m verslagjaar
Totale kosten 31-12-2013
Ontvangen t/m verslagjaar 31-12-2013 EUR
Niet van toepassing
39
Niet uit de balans blijkende verplichtingen Huurovereenkomst De stichting is per 1 maart 2010 een huurovereenkomst aangegaan met Dekkers beleggingen voor huisvesting van het bovenschoolse management voor de duur van 5 jaar. De totale verplichting bedraagt € 21.982 per jaar (prijspeil 2010). Jaarlijks wordt de huurprijs per 1 maart geïndexeerd, op basis van de CPI reeks - alle huishoudens (jaar 2000 = 100).
40
Toelichting op Staat van Baten en Lasten Overheidsbijdragen 2013 EUR
2012 EUR
9.262.766 612.548 9.875.314
9.201.585 628.545 9.830.130
9.262.766
9.201.585
0 612.548 612.548
2.250 626.295 628.545
3.068 3.068
6.660 6.660
38.898 12.661 268.024 319.583
38.614 4.750 185.113 228.477
Rijksbijdragen 3.1.1 3.1.2
Rijksbijdragen OCW Overige subsidies OCW Rijksbijdragen Uitsplitsing
3.1.1.1
OCW
3.1.2.1.1 3.1.2.2.1
Overige subsidies OCW Geoormerkte subsidies Niet-geoormerkte subsidies Overige subsidies OCW Overige overheidsbijdragen en -subsidies
3.2.2
Overige gemeentelijke bijdragen en subsidies Overige overheidsbijdragen en -subsidies
Andere baten Overige baten 3.5.1 3.5.5 3.5.6
Verhuur Ouderbijdragen Overige Overige baten
41
Lasten Personeelslasten 4.1.1 4.1.2 4.1.3
Lonen en salarissen Overige personele lasten Af: uitkeringen Personeelslasten
2013 EUR
2012 EUR
7.615.905 964.989 375.713 8.205.181
7.957.085 754.093 417.890 8.293.288
6.087.944 709.054 818.907 7.615.905
6.443.389 707.745 805.951 7.957.085
Uitsplitsing 4.1.1.1 4.1.1.2 4.1.1.3
Brutolonen en salarissen Sociale lasten Pensioenpremies Lonen en salarissen
Ultimo 31 december 2013 had de Stichting 118,3 fte’s in dienst ten opzichte van 112,9 fte’s per 31 december 2012.
4.1.2.1 4.1.2.2 4.1.2.3
Dotaties personele voorzieningen Personeel niet in loondienst Overig Overige personele lasten
16.733 764.771 183.485 964.989
756 621.127 132.210 754.093
282.079 282.079
274.492 274.492
982 75.860 208.346 257.110 32.212 258.200 22.697 855.407
65 78.148 209.048 274.632 31.810 262.298 24.432 880.433
197.058 506.629 703.687
175.187 532.519 707.706
15.000 15.000
15.173 15.173
23.669 23.669
53.035 53.035
Afschrijvingen 4.2.2
Materiële vaste activa Afschrijvingen Huisvestingslasten
4.3.1 4.3.3 4.3.4 4.3.5 4.3.6 4.3.8 4.3.7
Huur Onderhoud Energie en water Schoonmaakkosten Heffingen Dotatie overige onderhoudsvoorzieningen Overige Huisvestingslasten Overige lasten
4.4.1 4.4.2
4.4.1.1
Administratie en beheerslasten Inventaris, apparatuur en leermiddelen Overige lasten Specificatie honorarium Onderzoek jaarrekening Accountantslasten
Financieel en buitengewoon Financiële baten en lasten 5.1
Rentebaten Financiële baten en lasten
42
Verplichte Toelichting Model E: Verbonden partijen Naam
Juridische vorm 2013
Statutaire zetel
Code activiteit en
Eigen vermogen 31-12- 2013 EUR
Resultaat jaar 2013
Art 2:403 BW
Deelname
Consolida tie
EUR
Ja/Nee
%
Ja/Nee
Niet van toepassing
43
Wet Normering bezoldiging topfunctionarissen 4.1
Vermelding bezoldiging topfunctionarissen Vermelding alle interim-bestuurders: Functie Voorzitter
Naam
Ingangsdatum
Bestuurder
Dhr. R. Bijlsma
01-08-2013
Ja
Einddatum
Omvang dienstverb. In fte.
Beloning
0,6510
23.600,00
Einddatum
Omvang dienstverb. In fte.
Beloning
01-08-2013 01-08-2013 01-08-2013 01-08-2013 01-08-2013 01-08-2013 01-08-2013
geen geen geen geen geen geen geen
7.331,00
Einddatum
Omvang dienstverb. In fte.
Beloning
Belastb. Voorz. Vaste en Var. Onk. 322,00
Uitk. Beeind. belong dienstverb. Betaalb.
Belastb. Vaste en Var. Onk. 180,00 480,00 680,00 180,00 120,00 60,00 60,00
Voorz. Uitk. Beeind. belong dienstverb. Betaalb.
Belastb. Vaste en Var. Onk.
Voorz. Uitk. Beeind. belong dienstverb. Betaalb.
Belastb. Vaste en Var. Onk.
Voorz. Uitk. Beeind. belong dienstverb. Betaalb.
Vermelding alle bestuurders: Functie Voorzitter
Naam
Ingangsdatum
Lid Ja Dhr. J. van Es Lid nee Dhr. L. Groenewoud Lid nee Dhr. B. Weustink Lid nee Mevr. B. Schipper Lid nee Dhr. S. Broersma Lid nee Mevr. F. Modderman Lid nee Dhr. J. de Boer * Bestuursleden zijn in het verleden in dienst getreden. Vermelding alle toezichthouders:
4.2
* * * * * * *
dienstverb. dienstverb. dienstverb. dienstverb. dienstverb. dienstverb. dienstverb.
Functie Voorzitter
Naam
Ingangsdatum
Voorz. Lid Lid
Ja nee nee
01-08-2013 01-08-2013
geen dienstverb. geen dienstverb.
1.250,00 625,00
Lid Lid
nee nee
Mevr. J. Hendrix Mevr. B. Nouwen Dhr. A. op de Weegh Dhr. M. Fortuin Dhr. W. de Groot
01-08-2013 01-08-2013 01-08-2013
geen dienstverb. geen dienstverb. geen dienstverb.
625,00 625,00 625,00
Gegevens bij overschrijding toepasselijke norm Functie Voorzitter Niet van toepassing.
Naam
Ingangsdatum
Einddatum
Omvang dienstverb. In fte.
Beloning
44
C. OVERIGE GEGEVENS
45
Bestemming van het exploitatieresultaat Het exploitatieresultaat volgens de exploitatierekening over 2013 bedraagt ad € 175.280 positief. Hiervan wordt € 225.823 toegevoegd aan de algemene reserve en voor € 50.543 onttrokken aan de bestemmingsreserve 1e waardering. Dit bedrag betreft de afschrijvingen van de 1ste waardering activa.
Gebeurtenissen na balansdatum Na afloop van het boekjaar hebben zich geen gebeurtenissen voorgedaan die belangrijk zijn voor de interpretatie van de cijfers in de jaarrekening.
Vaststelling en goedkeuring jaarrekening Het College van Bestuur van Stichting PRESENT heeft de jaarrekening 2013 vastgesteld op 25 juni 2014. De Raad van Toezicht van Stichting PRESENT heeft de jaarrekening 2013 goedgekeurd op 7 juli 2014.
Ondertekende bestuursleden De heer R. Bijlsma, voorzitter College van Bestuur.
Ondertekende leden van de Raad van Toezicht
Mevrouw J. Hendrix, voorzitter De heer M. Fortuin De heer A. op de Weegh De heer W. de Groot Mevrouw B. Nouwen
46
Controleverklaring
47
48
Gegevens over de rechtspersoon Bestuursnummer Naam instelling Postadres Postcode / Plaats Telefoon Fax E-mail Internet-site Contactpersoon
13662 Stichting Openbaar Onderwijs Present De Middend 104-108 1613 KZ Grootebroek 0228-523857 0228-523839
[email protected] www.openbaaronderwijsPresent.nl Mevrouw B. Venema
49
Beleidsinfo PO
Bovenschools BRIN NR 06BH 06BM 10MA 10VB 11HU 11JB 11UQ 12EH 12MQ 13XJ 14AR Totaal Bestuur
Lasten administratie
Lasten huisvesting
Lasten leermiddelen
Lasten meubilair
Baten ouderbijdragen
Baten sponsoring
Baten totaal
Lasten totaal
EUR
Lasten schoonmake n EUR
EUR
EUR
EUR
EUR
EUR
EUR
EUR
76.711
258.200
0
512
0
0
0
8.225.894
7.984.537
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
17.477 27.081 64.138 35.398 23.285 17.161 16.539 12.905 59.088 45.864 21.191
8.610 19.905 35.942 42.381 19.585 6.684 21.836 12.269 67.140 29.436 23.668
2.136 2.964 8.297 5.334 3.756 2.123 4.927 2.596 11.020 4.697 5.342
141 0 1.127 0 0 0 807 2.200 8.386 0 0
13.597 18.708 37.560 22.949 16.386 10.665 15.554 11.983 46.236 46.948 16.524
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
90.233 142.057 277.036 198.640 161.171 65.730 119.129 74.670 429.552 255.952 157.901
89.329 144.827 303.342 193.507 177.874 57.709 153.291 71.256 433.885 270.375 166.422
598.327
287.456
53.704
12.661
257.110
0
10.197.965
10.046.354
50
