650 jaar kerkgeschiedenis, ook dat is Enkhuizen! Tekst van de lezing door ds. C. Schilder gehouden in de Doopsgezinde Vermaning te Enkhuizen op donderdag 14 september 2006. Deze lezing werd gegeven in het kader van de feestweek "650 jaar Kerk in de Stad" uitgaande van de Raad van Kerken Enkhuizen Ontstaan Enkhuizen en bouw van de twee huidige kerken In 1356 kreeg Enkhuizen, een samenvoeging van de dorpjes Gommerkerspel en Enchusen stadsrechten en daarmee kregen de bewoners van deze stad bepaalde privileges en vrijheden. Dat ze die te danken hadden aan de Hollandse Graaf Willem V zal een wrange bijsmaak gegeven hebben want de Hollanders waren in West-Friesland niet bepaald populair. Een van zijn voorgangers Graaf Willem II had zijn tweede poging om West-Friesland te veroveren met de dood moeten bekopen. Toen hij op 28 januari 1256 met zijn paard bij Hoogwoud door het ijs zakte werd hij door westfriezen niet gered, maar gedood. 650 jaar geleden zag Enkhuizen er heel anders uit dan vandaag. Er was een boerenhoek en een vissershoek en dat moet het zo ongeveer geweest zijn. Over de bewoners van Gommerkerspel en Enchusen en de andere bewoners van WestFriesland schreef de Enkhuizer Karel Norel in het boekje: ' Leer mij ze kennen de NoordHollanders over de Westfriezen' : "Het is een volk zonder adel, een land zonder burchten. Vrije boeren sloten zich vrijwillig aaneen voor de aanleg van de West-Friese Omringdijk, die omstreeks de 10de eeuw gereed kwam. Ze hielden het water en de vreemde machten buiten hun gebied", aldus Norel. Maar dat laatste met name hebben ze niet kunnen handhaven. Wij leven in een tijd waarin de media ons veelal nog op dezelfde dag informeren over bepaalde gebeurtenissen in binnen- en buitenland. Maar in de 14de eeuw waren de mensen hoofdzakelijk aangewezen op nieuws uit de eigen omgeving en een mondelinge overlevering. Wat zullen de mensen hier toen, om een willekeurig voorbeeld te noemen, geweten hebben van het feit dat al in de 8ste eeuw Arabische moslims vanuit Noord-Afrika Spanje waren binnengetrokken? De plaatselijke pastoors zullen in de 11de eeuw wellicht ook in West-Friesland de oproep van paus Urbanus de Tweede om de Heilige Plaatsen in Palestina uit de handen van Turkse en Arabische moslims te bevrijden hebben doorgegeven. Maar of er ook Westfriezen zijn geweest die aan de kruistochten hebben meegedaan is mij niet bekend. De Elisabethvloed van 1421 heeft veel buitendijks land weggespoeld en de bewoners ervan doen wegtrekken. In 1423 werd de St. Pauluskerk die daar ook stond afgebroken; een jaar later werd binnendijks met de bouw van een nieuwe kerk begonnen. Deze kerk werd niet gewijd aan St. Paulus, maar aan St. Pancratius, aan wie eerder een kapel was gewijd; die moest in 1450 wijken voor de bouw van de Zuidertoren. Dat de vissers van Enkhuizen het geld voor de kerk en de toren hebben kunnen opbrengen wijst op een groeiende economie dankzij visserij en zeevaart. Volgens Brandt in zijn boek "Historie van Enkhuizen" moet de St. Pancratius of Zuiderkerk al de huidige grootte gehad hebben toen in 1484 de Plafond- en gewelfschilderingen in de kerk werden aangebracht.
1
In 1609 werden deze schilderingen met een verflaag overdekt om ze aan het oog te onttrekken In 1910 besloot het college van kerkvoogden van de hervormde gemeente een begin te maken met het verwijderen van de verflaag. In diezelfde tijd deed men de ontdekking dat ook de muren van deze kerk met taferelen beschilderd waren. In 1960 zijn de Plafond- en gewelfschilderingen voorzien van een harslaag, maar zonder het gewenste resultaat. Vorig jaar zijn 2 voorstellingen op de muren gerestaureerd. Ook de restauratie van Christoffel kon plaatsvinden. Giften van gemeenteleden en anderen maakten het mogelijk lichten aan te brengen die een beter zich geven op de Plafond- en gewelfschilderingen. Ook daarvan heeft een deelrestauratie plaatsgehad. Het westelijk deel van Enkhuizen - het vroegere Gommerkerspel - kreeg in 1422 toestemming tot de bouw van een kapel. 5 Jaar later moest deze wijken voor een parochiekerk, gewijd aan St. Gommarus. Zowel voor het begin van de bouw als voor de voltooiing ervan worden verschillende jaartallen genoemd. De rivaliteit die er in die tijd bestond tussen de vissers en de boeren zou tot uiting gekomen zijn in de bouw van de beide kerken. De kerk in de boerenhoek moest groter worden dan de kerk in de vissershoek; volgens datzelfde verhaal was het geld op toen men aan de bouw van de toren van de St. Gommarus of Westerkerk zou beginnen. De boeren hadden belang bij een ruime, hooggelegen kerk waarin bij overstromingen ook het vee in veiligheid te brengen was. Geestelik leven Het aantal communicanten van de St. Gommarus moet in die tijd groter zijn geweest dan van de St. Pancratius. Het totale aantal communicanten in die tijd zou niet groter zijn geweest dan 3000. In zijn: "Stukjes kerkgeschiedenis van Enkhuizen" wijst pastoor W. de Boer er op dat in de 15de eeuw er nog nauwelijks een opleiding tot het kerkelijk ambt bestond. Rijke mensen konden het zich veroorloven hun zoon te laten studeren aan een theologische hogeschool, zoals bijv. in Leuven of Parijs. Deze mensen kwamen veelal op hogere kerkelijke posten terecht. Voor de vrome jongen van eenvoudige ouders die zich tot het priesterschap voelde aangetrokken was dat onmogelijk. Zijn opleiding ging veelal niet veel verder dan die van misdienaar die zelf het Latijn niet begreep dat hij moest bidden. Dit had tot gevolg dat deze priesters zich weinig kritisch konden opstellen tegenover de vele vormen van magie en bijgeloof die zich in deze eeuwen veelvuldig het geloven overwoekerden. Toch mogen we dit negatieve beeld van de kerk in die tijd niet generaliseren. Deze eeuwen tonen ons voorbeelden van diep geloof en grote heiligheid zowel onder gelovigen als priesters. Er is menig document bewaard waarin staat dat parochianen weigerden hun priester te laten vertrekken. Wie ziet naar de bouw van kathedralen en andere uitingen van diep christelijk geloven ontdekt dat de kerk van deze eeuwen een kerk was van uitersten: verloedering en heiligheid, streven naar macht en bezit naast toegewijde dienstbaarheid aan de armen. Dat alles kwam in dezelfde tijd naast elkaar voor.
2
Het is niet te verwonderen dat juist onder de eerlijk gelovende mensen de hoop op ingrijpende kerkelijke hervormingen steeds sterker werd. En Al noemt dan de beweging van de "Moderne Devotie" van Geert Groote (1340-1384) die ook voor deze omgeving van grote betekenis is geweest. Ook in Enkhuizen werden verschillende kloosters gesticht maar met een vooral naar binnen gerichte vroomheid. Professor Rogier bevestigt in "De Geschiedenis van de Kerk in Nederland" dit beeld van pastoor Wim de Boer als hij schrijft: "Meer dan alle andere gebreken der laat-middeleeuwse kerk heeft dit lage ontwikkelingspeil van de clerus zich gewroken bij de opkomst van het protestantisme: het heeft zeer vele zielzorgers eenvoudig ontbroken aan genoegzame kennis tot het onderscheiden van de ter sprake komende leerstellige problemen". Reformatie (Hervorming) Het was op 31 oktober 1517 dat de Augustijner monnik Maarten Luther zijn voorstellen tot hervorming van de R.K. Kerk publiek maakte. Wat bedoeld was als een hervorming leidde echter tot een breuk. Het bracht veel beroering teweeg in Duitsland, maar wellicht nog een grotere beroering was in 1529 het gevolg van het feit dat Wenen, de hoofdstad van het Duitse Rijk door de Ottomaanse Turken werd belegerd. Luther schreef het lied: "Een vaste burcht is onze God, een wal die t kwaad zal keren; zijn sterke arm houdt buiten schot wie zich niet kan verweren. De vorst van het kwaad, de aartsvijand staat, geharnast in t veld; in list en in geweld kan geen hem evenaren". Waar een Osmaans paard zijn voeten zet, groeit geen gras meer, was een bekend gezegde in die tijd. Het gedachtegoed van Luther zal via zijn geschriften door de handelscontacten met Duitsland ook in Enkhuizen bekend zijn geworden. Enkhuizen was in die tijd de sterkste vesting van het noorden en beheerste de scheepvaart van alle Zuiderzeehavens. Toch kreeg niet Luther de meeste invloed in ons land maar de fransman Calvijn. De noordduitse stad Embden is daarvoor van grote betekenis geweest. Daar vond in 1571 de eerste synode plaats en werd de grondslag gelegd voor het klassiekgereformeerde kerkrecht dat op de Nationale Synode in Dordrecht in 1618/19 zijn beslag heeft gekregen. In het intussen niet meer bestaande maandblad Kosmos en Oecumene schreef drs N. van de Akker in 1980 dat er in de eerste helft van de zestiende eeuw een diffuse reformatorische beweging ontstond waarin een aantal onderling nogal verschillende invloeden zoals doperse, lutherse, christelijk-humanistische en calvinistische naast en soms tegenover elkaar doorwerkten. Daarbij moet volgens hem tot 1585 (de val van Antwerpen) ook de Zuidelijke Nederlanden nadrukkelijk gerekend worden. Op den duur wordt de calvinistische invloed overheersend omdat naar de mening van Van de Akker het calvinisme organisatorisch zich het sterkst profileerde. Toen in 1568 de 80 jarige oorlog uitbrak tegen het autoritaire bewind van Filips de Tweede, de opvolger van Karel de Vijfde, waren het echter niet alleen godsdienstige redenen die een rol speelden maar ook sociaal-economische en politieke. 1572 Op 21 mei 1572 bevrijdden de inwoners van Enkhuizen zich van de Spanjaarden en was Enkhuizen de eerste stad van Holland die voor de Prins koos, schrijft dr M.A.J. Visser in zijn: "Enkhuizen, hoeksteen van West-Friesland".
3
Een paar dagen later werd in de Zuiderkerk de eerste kerkdienst gehouden volgens de calvinistische liturgie. De kerkgebouwen werden in die tijd door de Overheid beheerd. Na de Reformatie kwamen de Wester- en Zuiderkerk en de haar toekomende bezittingen evenwel onder EEN beheer en wel onder dat van het College van Kerkmeesteren, benoemd door en verantwoording schuldig aan het Stadsbestuur dat voor elke transactie en voor elk besluit omtrent het gebouw en de goederen zijn goedkeuring moest verlenen. Sinds het begin van de 21ste eeuw is de Westerkerk niet meer het eigendom van de Hervormde Gemeente maar is deze kerk in een Stichting ondergebracht. 1572 en de katholieken Over de vraag wat er na 1572 met de katholieken in Enkhuizen gebeurde lees ik in 'Een stuk Parochiegeschiedenis': "Een goede kern van katholieken bleef er over maar leefde verspreid in en rond Enkhuizen. Enkele missionarissen en wereldheren bleven de verspreide katholieken trouw. In particuliere woningen werden de godsdienstoefeningen gehouden. De tijd van de schuilkerken was begonnen. Vier van die schuilkerkjes kregen op den duur de titel van Statiekerken. Rond 1685 zijn als zodanig bekend: St. Gommarus in de Breedstraat, St. Pancras aan het Venedie, een aan het Westeinde en een aan het Spaansleger voor welke laatste de Jezuïeten de zorg hadden. Na veel moeite kreeg deze statie in 1689 van Rome een officiële goedkeuring en kreeg als patroon de Jezuïetenheilige St. Franciscus Xaverius". Synode 1618 De nationale synode in Dordrecht die op 13 november 1618 werd geopend is een vergadering geweest met ingrijpende en verstrekkende besluiten. De voorzitter van deze synode was ds Bogerman, die ook nog een korte tijd predikant in Enkhuizen is geweest. Een van de 5 punten waarover op deze Nationale Synode is beraadslaagd en onenigheid bestond is het punt van de Goddelijke verkiezing en verwerping. Er werd ook een kerkorde opgesteld. Een verstrekkend besluit was het besluit tot een nieuwe Bijbelvertaling. Deze vertaling van 1637 is bekend geworden als de Staten Vertaling omdat ze door de Overheid werd bekostigd. Doopsgezinden De Doopsgezinden of Dopersen noemen zich ook wel Mennisten naar de in 1496 in Witmarsum geboren Menno Simons, die in 1536 na een jarenlange innerlijke strijd zijn pastoorschap neerlegde. Hij bracht de Dopersen weer terug in rustig vaarwater na de periode van de wederdopers. Bij het begin van de 17de eeuw waren de Doopsgezinden in minstens zes groepen verdeeld. De Oude Vlamingen, die oorspronkelijk afstamden van vluchtelingen uit de Zuidelijke Nederlanden en de Waterlanders hadden beiden in 1631 in Enkhuizen eigen schuilkerken. Eerstgenoemden aan de Zuider Boerenvaart, laatstgenoemden op het Zandt. In 1765 hebben ze zich verenigd en in 1789 hebben zij van de Oud-Katholieken de kerk aan het Venedie gekocht. Dat kerkgebouw werd in 1892 door het huidige vervangen. Lutheranen De eerste aanhangers van de Reformatie en slachtoffers van de Inquisitie in ons land waren lutheranen; maar pas in de 17de eeuw ontstaat in Enkhuizen een Lutherse gemeente. Volgens het boek "375 jarig bestaan van de Evangelisch Lutherse Kerk in Enkhuizen" uit 1998 hangt het begin van de Lutherse gemeenschap hier samen met de economische banden die Enkhuizen in de 17de eeuw met de Oostzeelanden kreeg. 4
Van een tuinhuis in de omgeving van de Koepoort verhuisde men op een dag naar het Spaansleger, korte tijd later naar de Noorder Boerenvaart en wel tot 1844. Sindsdien heeft Lutherse gemeente een kerk in de Breedstraat. Katholieken en Oud-katholieken Toen de Noordelijke Nederland in opstand gekomen waren tegen Filips de verklaarde de Paus dit gebied tot missiegebied. Dat bleef zo tot 1853 toen de bisschoppelijke hiërarchie in Nederland hersteld werd. Er waren katholieken die vast bleven houden aan de oude rechten van de kerk van Utrecht. De breuk met Rome werd een feit toen op 23 april 1723 het kapittel in Utrecht Cornelis Steenhoven tot aartsbisschop koos en de Paus dit niet aanvaardde. Zij die de kant van Steenhoven kozen noemden zich "Roomsch-katholieke Kerk der Oud-Bisschoppelijke Clerezie". Daarmee wilden ze tot uitdrukking brengen dat ze zichzelf beschouwden als een rechtmatige voortzetting van de Katholieke Kerk der Nederlanden. Tot diep in de 19de eeuw was er tussen de kerk van Rome en de Oud-Katholieke Kerk volledige overeenstemming in de leer. De eerste verandering vond plaats in 1854 toen de Paus het dogma van de Onbevlekte Ontvangenis van Maria afkondigde. De tweede was een gevolg van de vaststelling van het dogma van de pauselijke onfeilbaarheid tijdens het Eerste Vaticaans Concilie in 1870. Er kwamen toen ook in andere landen, zoals onder meer in Duitsland, Oud-Katholieke Kerken. In 1910 werd in de liturgie het Latijn vervangen door de volkstaal en in 1922 werd het tot dan verplichte priestercelibaat opgeheven. De jongste verandering is dat ook de vrouw priester kan worden. Al sinds 1948 is de Oud-Katholieke Kerk actief in de Oecumene. Met de Anglicaanse Kerk bestaat al sinds 1931 een volledige intercommunie. De Oud-Katholieke Kerk in Enkhuizen heeft een kerk en pastorie op de Breedstraat. Enige jaren geleden is een betrekkelijk groot aantal leden van de Katholiek Apostolische Kerk uit Enkhuizen tot de Oud-Katholieke Parochie van Enkhuizen toegetreden. In het reeds eerder genoemde 'Een stuk Parochiegeschiedenis' wordt over het midden van de 18de eeuw gezegd dat de scherpe kanten van de Hervorming er ondertussen wat af waren; men dacht weer aan een eigen kerk. Het mocht aan de buitenkant weliswaar niet blijken dat het een Katholieke kerk was, maar het kerkje kwam er, en wel in 1776 aan de Harpstraat achter de huidige kerk waar nu een deel van het St. Nicolaaspension ligt. Het moet een kleine, maar smaakvolle "schuilkerk" zijn geweest in barokstijl, die in 1778 in gebruik werd genomen. De huidige kerk, waarvan tot de bouw onder pastoor Nieuwenhuizen was besloten, werd in augustus 1906 ingewijd. In de afgelopen jaren is er aan het interieur heel wat veranderd. Napoleontische tijd Aan het einde van de 18de eeuw breekt in Frankrijk de Revolutie uit met als leus: 'Vrijheid, gelijkheid en broederschap'. Franse troepen trokken in 1795 ook ons land binnen. Het werd de tijd van de Bataafse Republiek met de scheiding van kerk en staat. Het burgerlijk huwelijk werd voor alle gezindten verplicht en het werd verboden in kerken te begraven.
5
De Overheid wilde de kerkelijke goederen voortaan bestemmen voor het bekostigen van de armenzorg en het onderwijs. Nadat Napoleon in 1813 zijn "Waterloo" had gevonden kwam er een einde aan de Bataafse Republiek; koning Willem I keerde uit Engeland terug in ons land. De vrijheid van godsdienst bleef gehandhaafd en voor de publieke functies kwamen niet meer alleen leden van de Hervormde Kerk in aanmerking. Het Algemeen Reglement voor het Bestuur van de Nederlandse Hervormde Kerk in het Koninkrijk der Nederlanden dat in 1816 door de Koning was uitgevaardigd moest rust en verdraagzaamheid brengen. Afscheiding en Doleantie De verdeeldheid over de binding aan de belijdenis leidde echter in 1834 tot de Afscheiding en in 1886 tot de Doleantie. In het boekje 150 jaar Gereformeerde Kerk van Enkhuizen dat in 1991 werd uitgegeven staat over die tijd onder meer: "Degenen die na de Franse tijd in de Hervormde Kerk niet vonden wat ze voor hun geestelijk leven nodig hadden hebben gezelschappen gevormd. Zij kwamen in onderlinge samenkomsten bijeen, lazen preken van oude orthodoxe voorgangers en hielden godsdienstige gesprekken". Uit een van deze gezelschappen is in 1869 de Gereformeerde Gemeente onder het kruis ontstaan; ze had een kerkgebouw in het Klooster. Na het overlijden van het laatste bestuurslid - de heer Karreman - werd deze Gemeente opgeheven Het kerkgebouw is nu de woning van een van de zonen van wijlen de heer Karreman. Intussen was er een Gereformeerde Gemeente gevormd. Hun kerkgebouw staats sinds jaren hoek Wegjes/Van Bleiswijkstraat. Uit een ander gezelschap kwam in september 1841 de Christelijk Afgescheiden Gemeente tot stand ,die sinds 17 juni 1892 de Gereformeerde Kerk van Enkhuizen heet. Al in 1830 had zich in Enkhuizen een groepering verzameld rond de persoon van de Opperdoezer Jan Mazereeuw (1779-1855). Na zijn overlijden werden zijn geschriften in onderlinge samenkomsten gelezen. In de loop van de tijd zijn de Mazereeuwers zoals ze genoemd werden uitgezwermd naar de verschillende kerken van de zogeheten gereformeerde gezindte. Gereformeerde gemeenten De Gereformeerde Kerk van Enkhuizen kerkte aanvankelijk in de Breedstraat nr 146; daarna in de Peperstraat nr 3-5-7. Op 11 februari 1904 werd de kerk in de Klopperstraat in gebruik genomen; na renovatie werd in deze kerk op zondag 29 augustus 1982 de eerste dienst gehouden. Korte tijd later werd besloten deze kerk Ontmoetingskerk te noemen. Er is in Enkhuizen ook een kleine Gereformeerde Kerk Vrijgemaakt. Ze was in 1944 een gevolg van een conflict tussen de Generale Synode van de Gereformeerde Kerken in Nederland en degenen onder wie professor K. Schilder die zich niet konden verenigen met de besluiten van de synode met betrekking tot Verbond en Doop. De Gereformeerde Kerk Vrijgemaakt maakt voor haar diensten gebruik van de Doopsgezinde Kerk en werkt de laatste tijd nauw samen met de Christelijke Gereformeerde Kerk. Apostolischen Een van de religieuze bewegingen na de Franse Revolutie die in 1830 in Groot-Brittannië ontstond is bekend geworden onder Het Apostolisch werk. Via Duitsland is deze Beweging onder meer ook in Enkhuizen bekend geworden. Op grond van wat Paulus in Efeze 4 schrijft over de aanstelling van apostelen en profeten, evangelisten en herders en leraren meenden de Apostolischen dat de Kerk door hen geleid diende te worden.
6
Ze waren ervan overtuigd dat de Heer door de dienst van deze Apostelen heel de Kerk terug zou leiden tot waarheid en eenheid. Toen de gevestigde kerken dit getuigenis niet aanvaardden gingen de Apostolischen zelfstandig verder. De eerste "Hersteld Apostolische Zendingskerk" in Enkhuizen ontstond in 1876 en was met name het werk van de Duitse Apostel F.W. Schwartz, die in 1863 naar Nederland was gekomen en gewerkt heeft onder arbeiders en kleine burgerij. De hele nogal gecompliceerde geschiedenis van het Apostolisch Werk was tot ongeveer een jaar geleden te zien in het voormalige kerkgebouw van het Apostolisch Genootschap in de Westerstraat. Het gebouw staat nu te koop of is te huur. Het nieuwe kerkgebouw van het Apostolisch Genootschap bevindt zich in de Schans. Onder de huidige Apostel is dit kerkgenootschap wat meer "open" geworden; onder Apostel Slok sr en jr was het niet mogelijk zonder toestemming een dienst bij te wonen. De eerder genoemde "Hersteld Apostolische Zendingskerk" staat aan de Zuider Havendijk, het is de voormalige synagoge in Enkhuizen. De heer Antonisse is in de jaren 80 enige tijd waarnemer van zijn kerk geweest in de plaatselijke Raad van Kerken. Van de in totaal 9 Apostolische Kerken die in de loop van de jaren in Nederland ontstaan zijn is er ook de Gemeente van de Apostolische Christenen met een kerkgebouw in de Nieuwstraat. De Katholiek Apostolische Gemeente met een kerk in de Vijzelstraat zag reeds een aantal jaren geleden een niet gering aantal leden vertrekken naar de Oud-Katholieke Kerk; zij konden zich niet langer verenigen met de beoefening van de profetie in hun kerk. De achtergebleven leden komen nu om de 14 dagen op zondag bijeen. Zevende-dag Adventisten Ruim 30 jaar geleden hielden de Zevende-dags Adventisten in Enkhuizen hun eerste kerkdienst. Ze maken op zaterdag al jaren gebruik van de Doopsgezinde kerk. Ook de geschiedenis van deze Kerk gaat terug tot de 19de eeuw en begon in Noord-Amerika. Hun geestelijke vader was de in 1782 in Pittsfield in de staat Massachusetts geboren William Miller, die overtuigd was van de spoedige wederkomst van Christus. Van de in totaal 17 miljoen gelovigen, verspreid over vrijwel alle landen, telt Nederland er 5000. Sinds 1994 zijn de Zevende-dags Adventisten lid van de Raad van Kerken in Nederland; al vanaf de 80er jaren zijn ze betrokken bij de Raad van Kerken Enkhuizen, maar hebben daarin momenteel geen afgevaardigde. Leger des Heils Hoewel het Leger des Heils al meerdere jaren geleden vanuit de Brugstraat in Enkhuizen verhuisde naar de Murillolaan in Bovenkarspel, is het Leger des Heils, dat in 1865 door William Booth en zijn vrouw in Londen werd gesticht, nog steeds ook op Enkhuizen betrokken en lid van de plaatselijke Raad van Kerken. Overige denominaties Voor de volledigheid vermeld ik nog dat op zondagmorgen de Pinkstergemeente bijeenkomt in de Nieuwe Doelen, de Vereniging van Rechtzinnig Hervormden in het gebouw Pro Rege en de Vrije Baptisten voor hun dienst op zondagmorgen gebruik maken van de aula van de RSG. De verdeeldheid van kerken en christenen heeft niet alleen de geloofwaardigheid van het Evangelie geen goed gedaan, maar ook veel pijn veroorzaakt. Hoe vaak werd immers niet gezegd: Twee geloven op één kussen daar slaapt de duivel tussen.
7
Wereldraad van Kerken De verontrusting over de verdeeldheid van de kerken heeft in 1948 geleid tot de oprichting van de Wereldraad van Kerken in Amsterdam. Ruim 10 jaar later kondigde paus Johannes de 23ste het Tweede Vaticaans Concilie aan, waarvoor ook waarnemers van andere kerken werden uitgenodigd. Dankzij dit Concilie, dat van 1962 tot 1965 heeft geduurd, kwam het tussen het Episcopaat van de Nederlandse Katholieke Kerkprovincie en de Synodes van respectievelijk de Nederlands Hervormde Kerk, de Gereformeerde Kerken in Nederland en de Evangelisch Lutherse Kerk in het Koninkrijk der Nederlanden tot een wederzijdse dooperkenning en tot afspraken over het gemengde huwelijk. Raad van Kerken In 1968 werd de Raad van Kerken in Nederland opgericht; datzelfde gebeurde in dat jaar met de plaatselijke Raad van Kerken. Al in 1961 spraken tijdens een Congres in Utrecht 9 hervormde en 9 gereformeerde predikanten uit dat de gescheidenheid van beide kerken een onduldbare zaak was. Pas in 1973 vergaderden de Synodes van beide kerken voor het eerst gezamenlijk; in 1986 sloot de Lutherse Kerk zich aan bij het landelijke Samen-opweg-proces. Ontstaan PKN In mei 2004 verenigden de drie kerken zich tot de Protestantse Kerk in Nederland. Langs de weg van de geleidelijkheid wordt getracht ook in Enkhuizen zover te komen, al doen de Lutheranen voorlopig nog niet mee. 650 jaar geleden was er tussen de bewoners van deze stad geen verschil in godsdienst, cultuur en ras. Dat kan vandaag de dag niet meer gezegd worden. Moslims Er wonen sinds de 60-er jaren onder meer ook moslims in Enkhuizen met een eigen gebedsruimte in de Tureluurstraat. En verder .. Ter gelegenheid van het feit dat 1300 jaar geleden Willibrord zijn zendingswerk in Nederland begon kwam in 1990 een boekje uit van professor Jelsma uit Kampen, getiteld: 'Met het oog op de kerk van morgen'. Op de vraag of de kerk in West-Europa toekomst heeft antwoordde hij: "Die vraag is niet het allerbelangrijkste. Het is de God van bevrijding niet in de eerste plaats om de kerk, maar om een vernieuwde, verloste wereld begonnen. Om daaraan mee te werken, daartoe worden ook wij na 1300 jaar christendom in Europa uitgedaagd. de viering van deze bevrijding en de aanbidding van zo n God maken in dit perspectief de kerk nog steeds niet overbodig." d(r)s C. Schilder Geraadpleegd: Kaart van kerkelijk Nederland - dr Impeta. Geschiedenis van de Kerk in Nederland - Aula-pocket. O.J. de Jong: Geschiedenis der Kerk. Drs T.M. Schoof O.P. - Aggiornamento. Hoekstra en Ipenburg: Wegwijs in religieus en levensbeschouwelijk Nederland. K. Norel: Leer mij ze kennen de Noord-Hollanders. Dr M.A.J. Visser: Enkhuizen, hoeksteen van West-Friesland
8
D. Brouwer: Enkhuizen, aantekeningen uit het verleden, deel 1. W. Al: Stukjes kerkgeschiedenis van Enkhuizen en de Streek. Een stuk Parochiegeschiedenis. W. de Boer: St. Gommer en St. Pancras. De Mennisten en hun Vermaningen. 375 jaar Evangelisch Lutherse Kerk in Enkhuizen. 150 jaar Gereformeerde Kerk van Enkhuizen. Dr M.J. Tang: Het Apostolische Werk in Nederland tegen de achtergrond van zijn ontstaan in Engeland en Duitsland. A.J. Jelsma: Met het oog op de kerk van morgen.
9
