Cursusmateriaal – 5. Wie is de mens?
5
Wie is de mens?
INLEIDING Één van de oudste spreuken van de mensheid is: ‘Ken uzelf’. Wie is de mens? Hoe kunnen we onszelf meer leren kennen? Door observatie, wetenschappelijk onderzoek en psychiatrische gesprekken kunnen we heel veel over de mens begrijpen. De mens blijft mysterieus en uitzonderlijk in zijn soort. Hij heeft een bewustzijn, maar kent ook irrationeel gedrag. Een mens is enerzijds egoïstisch maar voelt zich goed als hij iets voor anderen doet. Waarom bestaan er zoveel verschillende ideeën over de mens? Onze ervaringen, theorieën en gedachten zijn gericht op de vraag naar onze bestemming. Is de mens hier toevallig – speelbal van zijn omgeving, genen of keuzes uit het verleden? Is zelfkennis eigenlijk mogelijk zonder kennis over God? Volgens de Bijbel kan de mens niet zonder Hem leven. Waaruit bestaat het beeld van God na de zondeval? Bestaat er een christelijke mensvisie? Kortom, tijdens deze kring staan we stil bij de vraag hoe de mens vanuit het christelijk geloof begrepen zou kunnen worden.
Kernthema’s -
Inzicht krijgen in het feit dat mensbeelden in alles doorwerken Het kunnen benoemen en vergelijken van verschillende mensbeelden Nadenken over wat beeld van God, vrije wil, ziel en lichaam in praktijk betekenen Ontdekken wat een christelijk mensbeeld is Discussie over toepasbaarheid van een christelijk mensbeeld
Voorbereiding -
Hoofdstuk 5 uit Durf te denken. Oriëntatie in geloof, wetenschap en cultuur Filmpje over de ‘God-spot’ van Test of Faith (2 min. 32 sec.) zie http://www.youtube.com/watch?v=li4tPRGFKTU
-
Lezing van Elaine Storkey ‘What went wrong with humankind?’. Oxford Christian Mind, 2012 (49 min.) zie http://vimeo.com/41739282
©ForumC, 2014
1
Cursusmateriaal – 5. Wie is de mens?
-
Slingerland, M. ‘Ook een verslaafde is vrij mens. Interview met Guus Labooy’. In: Trouw, 3 maart 2008 (zie website)
OPENINGOPTIES Bijbel- en liedsuggesties voor de opening
1. Lezen uit de Bijbel: Jozua 24 vers 14-15 en Psalm 139 Het gedeelte uit Jozua houdt ons een gebod voor. Het gaat er om dat wij ons leven volledig wijden aan God. Door heel de Bijbel heen worden mensen gevraagd om te kiezen en worden zij voor hun keuzes verantwoordelijk gehouden. Heb jij wel eens een zelfbewuste keuze gemaakt die de loop van je leven veranderde? In Psalm 139 wordt heel mooi geschetst hoe wij in de handen van God zijn. Hij heeft onze nieren gevormd en wist al van ons bestaan af, toen zelfs onze ouders het nog niet wisten. Wat betekent dit gedeelte voor jou als het gaat om jouw waarde als mens? 2. Zingen en bidden Bid of God Zijn wil aan jou bekend maakt en jij gesterkt wordt in het navolgen van Christus. Bid ook voor hen die onder het leven doorgaan; die het leven en zichzelf niet meer zien zitten. -
‘Mijn HEER, U bent de generaties door’ (Psalmen voor nu, Psalm 90) ‘Een mens te zijn op aarde’ (Liedboek v/d Kerken 172) ‘Nog voordat je bestond’ (Opwekking 599) ‘Heer, U doorgrondt en kent mij’ (Opwekking 518 / Op Toonhoogte 54)
K RINGOPTIES Suggesties om de cursus / kringavond te vullen 1. In de wetenschap wordt de werkelijkheid modelmatig benaderd, waarmee ze
wordt gevangen in één specifiek perspectief. Veel wetenschappen hebben de neiging om hun eigen perspectief als (één van) de beste(n) te zien. Door de economie wordt de mens als een rationeel wezen, homo economicus, benaderd. Volgens de politiek is de mens een politiek dier, gericht op macht. En in de
©ForumC, 2014
2
Cursusmateriaal – 5. Wie is de mens?
biologie wordt de mens veelal als een ding, l’homme machine, gezien en is de mens een verzameling van allerlei moleculen. De bovennatuurlijke werkelijkheid doet er eigenlijk niet meer toe en men wil steeds meer de werkelijkheid beheersen. Herken je dit ook in je eigen vakgebied? Waarin verschillen wij als mensen van de dieren? Wat maakt ons anders dan robots? Hoe zag jij de mens tot vanavond? Het lijkt er op dat de wetenschap gerechtigd is het transcendente aspect van de mens weg te verklaren. Zou deze wetenschappelijk benadering consequenties kunnen hebben voor de samenleving? 2. Bekijk
het
filmpje
van
Test
of
Faith
over de ‘God-spot’: zie http://www.youtube.com/watch?v=li4tPRGFKTU (2 min. 32 sec.) Wat is je eerste reactie na het zien van dit filmpje? Als gebed inderdaad als feitelijke activiteit in de hersenen zichtbaar is, wat zou dit volgens jou dan bewijzen? Is dit feit het gevolg van een evolutionair toeval, resultaat van een goddelijke interventie of iets anders?
3. Op pagina 99 en 100 van het cursusboek worden vijf hoofdelementen van een
Bijbelse mensvisie genoemd. Bespreek met elkaar in hoeverre je deze elementen kunt toepassen bij de wetenschappelijke bestudering van de mens. Is het nodig en mogelijk? Kun je concrete voorbeelden geven binnen verschillende vakgebieden? 4. In haar lezing 'What went wrong with humankind?' (zie voorbereidingsmateriaal)
geeft Elaine Storkey aan hoe het idee van zonde invloed heeft op de uitoefening van onderzoek binnen de sociale wetenschappen. Volgens Storkey geldt zonde als ruwe data als we niet geloven in een schepping en een zondeval. Storkey legt uit hoe op verschillende manieren met zonde omgegaan wordt binnen de sociale wetenschappen, psychologie en economie. Vanuit economisch perspectief geeft Storkey een aantal citaten waaruit blijkt dat de mens gezien wordt als iemand die zorgt voor het hoogste eigen geluk. Hoe reageert Storkey hierop? Wat zegt deze aanname over de verantwoordelijkheid van de mens? 5. De laatste tijd is er veel aandacht omtrent de vrije wil. In de christelijke traditie
echter is er ruim 400 jaar geleden al over nagedacht. De Dordtse Leerregels, een belijdenisgeschrift, zijn onder andere rondom dit thema opgesteld. De remonstranten hangen een eigenschappenpredestinatie aan; je wordt niet behouden omdat jij gelooft, maar omdat je eigenschappen ervoor hebben gezorgd
©ForumC, 2014
3
Cursusmateriaal – 5. Wie is de mens?
dat je gelooft. De contra-remonstranten echter hangen een persoonspredestinatie aan. Het gaat erom dat jij persoonlijk ervoor kiest om God te dienen, nadat God dit werk in jou begonnen is. In de DL 1, verwerping der dwalingen 5, staat dat wat de remonstranten leren: ...dat de volkomen en beslissende verkiezing [van afzonderlijke personen] heeft plaatsgevonden op grond van de voorziene volharding (tot het einde toe) in geloof, bekering, heiligheid en godzaligheid.
Wat vind jij van de leer van de remonstranten? Hoe denk jij over de verhouding van een vrije wil en Gods wil? In hoeverre zijn wij vrij in het beslissen van de loop van ons leven? 6. Lees het interview met Guus Labooy (zie voorbereidingsmateriaal). Bestaat de
ziel? Wat is het wel/niet? Hoe verhoudt het zich tot de rest van de mens? Kun je menselijk gedrag beschrijven zonder in de ziel te geloven? Het is ook interessant om hierbij het onderzoek van Libet uit 1985 te betrekken, waarbij hij de relatie tussen het bewustzijn en het doen van bepaalde handelingen onderzocht. Uit dit onderzoek volgde de term ‘de halve seconde van Libet’ en wordt er geconcludeerd dat de vrije wil niet bestaat. Zie jij problemen voor het christelijk geloof wanneer de vrije wil niet zou bestaan? Een interessant artikel van prof. Gerrit Glas en reactie tegen het experiment van Libet is te downloaden via: http://www.geloofenwetenschap.nl/index.php/artikelen/item/200-neurowetenschap-en-de-vrijewil.html.
7. Binnen de psychiatrie komt de verhouding lichaam en geest expliciet aan de orde.
Daardoor steunen psychiatrische behandelingen op vooronderstellingen over de mens. Is het noodzakelijk dat deze vooronderstellingen verbonden worden met onze menselijke relatie met God? Een depressie werd bijvoorbeeld vroeger een boze geest genoemd. Nu krijg je medicijnen of wordt een psychische klacht als een afwijking in de hersenen geduid. Hoe kun je vanuit een Bijbelse mensvisie hier tegenaan kijken? 8. Een ander aspect van het mensbeeld is het ontstaan van het leven. Steeds meer is
mogelijk in de geneeskunde en tegenwoordig zijn we ook in staat om mensen te klonen voor nog meer medisch onderzoek. Hierbij wordt dan gebruik gemaakt van bevruchte eicellen. Uit een groepje bevruchte eicellen wordt geselecteerd en
©ForumC, 2014
4
Cursusmateriaal – 5. Wie is de mens?
de rest wordt weggegooid. Er zijn grofweg vier posities over het begin van het menselijk leven onderscheiden: - Bij bevruchting (0-6 uur) o Deze fase wordt door de Bijbel bij Jezus en anderen genoemd. Hiet is het moment van de incarnatie van Jezus. o Biologisch gezien is de bevruchting een vrij precies begin. - Bij innesteling van het embryo in de baarmoeder (7-10 dagen) o Met de innesteling ontstaat pas de relatie met de moeder, en een mens is iemand die leeft in relaties. o Het ontstaan van een tweeling uit het klompje cellen, haalt het bestaan van de individuele relatie met God onderuit. o Voor dit tijdstip is het biologisch gezien onmogelijk om vast te stellen welke deel van het klompje cellen het embryo en welk deel de placenta zal gaan vormen. o Ook valt 70-80% van de embryo’s af voordat het zich heeft genesteld. - Bij eerste celvermeerdering in het mesoderm (14 dagen) o Pas nu komt de ontwikkeling van de capaciteit voor gevoel en pijn tot stand. Deze eigenschappen zijn essentieel voor de omschrijving van het menselijk leven. - Begin is een continu proces o De fasen zijn niet onderling van elkaar te onderscheiden. In alles is de ontwikkeling van een mens beschermwaardig. Deze vraag gaat dus niet zozeer over abortus, maar over een daarvoor liggende periode. Wat is jouw visie op het begin van het menselijk leven? Vind jij dat er ruimte moet/mag zijn voor stamcelonderzoek et cetera? 9. 10 december 1948 werd de ‘Universele verklaring van de rechten van de mens’
aangenomen door de VN. Hierin wordt gesteld dat mensen gelijk zijn aan elkaar en een gelijke behandeling dienen te krijgen. Daarentegen is in 1981 de wet aangenomen die abortus legaal heeft gemaakt. Wat vindt jij ervan dat het ongeboren leven blijkbaar dus buiten de ‘Universele verklaring van de rechten van de mens’ valt? Hoe moeten wij hier mee omgaan?
©ForumC, 2014
5
Cursusmateriaal – 5. Wie is de mens?
10. Praat met elkaar eens door over de grenzen van de wetenschappelijke bestudering
van de mens; wie is de mens? Hieronder staan een aantal problemen die zijn opgesteld door de sociale wetenschappen. Ben je het hier mee eens en zijn ze onoverkomelijk? - Waardeneutraliteit is niet mogelijk, omdat de mens zichzelf onderzoekt. - Onderzoek kan slechts een deel van de omvangrijkheid en complexiteit van mensen beschrijven. - Het probleem van reductionisme, in het bijzonder wanneer de waarheid van bepaalde theorieën verabsoluteerd wordt, waardoor de volle werkelijkheid kleiner wordt. - De verwarrende hoeveelheid aan concepten toont aan dat het mens-zijn niet in een werkbaar idee te vatten is. - Sociaal-wetenschappelijke theorieën ontkennen bijna altijd de betekenis van zonde en herinterpreteren het tot iets dat structureel bij het mens-zijn hoort, zoals klasse, racisme, geslacht et cetera.
EXTRA Suggesties voor verdere studie ná deze kring of voor bij de behandeling van dit thema
Oomen, P. ‘Geloof uitgedaagd door bio- en natuurwetenschappen’. In: Wapenveld; 53(4) pag. 4-11, 2003 Een interessant stuk over de ideeën aangaande het bestaan van de ziel in de loop der geschiedenis, met name toegespitst op de neurowetenschappen. Zie: http://wapenveldonline.nl/artikel/30/geloof-uitgedaagd-door-bio-en-neurowetenschappen/
Buber, M. Ik en jij. Utrecht: Uitgeverij Bijleveld, 2003 Deze joodse filosoof heeft een zeer bekend boek geschreven over de relaties van de mens. Er zijn in principe twee soorten relaties te onderscheiden: de Ik-Jij-relatie en de Ik-Het-relatie.
Finlay G. ‘Human genomics and the image of God’. In : Faraday Paper (14), 2009 Zie http://www.faraday.st-edmunds.cam.ac.uk/CIS/Finlay/lecture.htm
Judge, S. ‘Nothing but a pack of neurons?’. In: Faraday Paper (16), 2010 Zie http://www.faraday.st-edmunds.cam.ac.uk/resources/Faraday%20Papers/Faraday%20Paper%2016%20 Judge_En.pdf
©ForumC, 2014
6
