4 u VANIN. Kevin Breyne Chris De Commer Elke Stasseyns Marloes Van Damme Ann Vandemaele. Rudi Wuyts. inclusief onlinelesmateriaal

Leerwerkboek

©

VA

N

IN

3/4 u

inclusief

onlinelesmateriaal

Kevin Breyne Chris De Commer Elke Stasseyns Marloes Van Damme Ann Vandemaele Rudi Wuyts

6

IN

N

VA

©

Leerwerkboek

Carl Boel Kevin Breyne Chris De Commer

IN

Elke Stasseyns Marloes Van Damme

N

Ann Vandemaele

©

VA

Rudi Wuyts

6

Aan de slag met Hoe begin ik aan een les? Je vindt de uitgebreide inhoudsopgave van dit leerwerkboek op blz. 4-8. Het leerwerkboek bestaat uit vijf blokken met in totaal 28 lessen. Bij het begin van elke les vind je een overzicht van de verschillende lesonderdelen.

LES 6

Modaliteit: meer dan de feiten

TAALONDERZOEK

Intro: de geschenkbonnenronde Modaliteit: definitie Soorten modaliteit Modaliteit op onverwachte plaatsen Modaliteit in een rollenspel Modaliteit in een brief of e-mail

IN

1 2 3 4 5 6

N

Dit schooljaar groei je verder tot een zelfstandige taalontdekker; je zult geregeld zelf aan de slag moeten in dit boek.

VA

In een aantal lessen doe je zelf aan taalonderzoek.

1 2 3 4

TAALONDERZOEK

©

kind bij zijn naam noemen – LES 14 Het Eufemismen en dysfemismen Intro Schaamte en spot Over koetjes en kalfjes Gezocht m/v taalopsmuk in vacatures

1 Intro

Icoontjes leiden je naar een opdracht waar je de pc voor nodig hebt bijhoort

of waar een PowerPointvoorstelling

. Je vindt alle nodige informatie op www.knooppunt.net.

Bij elk blok hoort ook een Tussenspel

rond een bepaald thema.

In de bijlagen achteraan in je leerwerkboek vind je ten slotte extra informatie over verschillende taalonderdelen: 1 Spellinggids 2 Leesportfolio 3 Literatuurgeschiedenis

2

Hoe leg ik dat uit? polemiek: discussie over een bepaald onderwerp

s

In de rubriek Woordenbad herhaal je de woorden die je pad kruisten tijdens de voorgaande lessen. Je verrijkt je woordenschat en vertrekt daarbij vanuit de woorden die je al hebt geleerd. Je maakt ook opdrachten over het juiste taalgebruik.

int

en

nt efficië

Nieuwe woorden leren houdt nooit op. Als middelbare scholier leer je gemiddeld 3000 woorden per jaar bij. In deze les herhaal je de woorden die je pad kruisten tijdens de voorbije lessen Nederlands. Je verrijkt je woordenschat vertrekkend vanuit de woorden die je al hebt geleerd.

antoniem

c r e at

ief

Woordenbad 1

moodboard

In de woordkoorden vind je uitleg bij allerlei moeilijke woorden.

IN

In een aantal aparte hoofdstukken en lessen krijg je:

N

- extra informatie over Solliciteren; - zinvolle opdrachten in verband met en veel tips bij de Geïntegreerde Proef (GiP) - tips die je kunnen helpen bij het Verder studeren.

SOLLICITEREN

VERDER STUDEREN

1 Soort zoekt soort 2 Bespreking van een grafiek of tabel

1 Soort zoekt soort

staafdiagram – tabel – cirkeldiagram (of taartdiagram) – grafiek

2 Werken aan je sollicitatie 2.1

3.4

4.000.000

2.000.000

Twitter 37 %

Youtube 23 %

EVALUATIEFORMULIER VOOR OPDRACHT 8

boys.be

2011

3.500.000

Wat werkt voor mij? 2.1.1 Wie ben ik? 2.1.2 Wat kan ik? 2.1.3 Wat wil ik?

3 Werk (aan de) winkel: op zoek naar een job 3.1 3.2 3.3

Via welke sociaalnetwerksites wordt de meeste spam verspreid?

accounts in België

4.500.000

Je werk of je leven!

1 Een job werkt!

Schrijf deze woorden bij de juiste soort tabel/grafiek:

©

Opdracht 1

VA

LES 22 Tabellen en grafieken

VDAB Spontaan solliciteren Netwerken 3.3.1 Je persoonlijke netwerk 3.3.2 Het sociale netwerk Werk gezocht! 3.4.1 Vacatures scannen 3.4.2 De taal van de humanresourcesmanagers 3.4.3 De vacature doorgelicht 3.4.4 Mijn droomjob

4 De sollicitatiebrief

Hoe evalueer ik mezelf en mijn medeleerlingen?

Naam van de ster: Naam van de tolk: Naam van de commentator: Duidelijkheid

Score

Commentaar

Score

Commentaar

De ster formuleerde de feiten duidelijk en objectief. De tolk maakte zijn gevoelens of twijfel duidelijk of maakte duidelijk dat hij de feiten relativeerde.

Gepastheid

Bij spreek- en schrijfopdrachten hoort een uitneembaar evaluatieblad. Voor je aan de slag gaat, kijk je na aan welke evaluatiecriteria je opdracht zal moeten voldoen. Bij het evalueren van je medeleerlingen ga je gestructureerd te werk.

De lichaamstaal en mimiek van de ster kwamen overeen met haar rol. D li h

t l

i i k

d t lk

3

Blz.

Les

Taalonderdeel

Wat leer je? Wat oefen je?

B LO K 1 9

1 Taalonderzoek – Zorg voor spelling

Zakelijk lezen

Eenvoudige tabellen en grafieken lezen

Taalbeschouwing

Nadenken over het belang van het vak Nederlands en spelling

20

2 Millennium: de roman en de films

Literatuur

Theaterelementen die ingezet kunnen worden bij verfilming

39

3 Andere presentatietechnieken

Spreken

Leergesprek, individuele presentatie

Kijken / luisteren

Presentatietechnieken

48

51

Spreken 4 Waarover heeft de dichter het?

Gesprek over gedicht, tekstervaring en tekstbestudering

Literatuur

Leonard Nolens, Tussenspel: poëtisch taalgebruik, kenmerken

Woordenbad 1

Taalbeschouwing

Tussenspel 1: Familienamen

Spreken

Leergesprek

Zakelijk lezen

Geschiedenis familienamen; administratieve tekst

Zakelijk schrijven

Schematiseren

Kijken / luisteren

Informatieve tekst

Taalbeschouwing

IN

43

Principes van woord-/naamvorming; gebruik woordenboek

B LO K 2

N

Spreken

5 De tolbrug

72

83

87

4

6 Taalonderzoek – Modaliteit: meer dan de feiten

7 Luna

8 Kader Abdolah, een Nederlandse schrijver?

Een toneelrecensie lezen

Kijken / luisteren

Interview met decorbouwer, acteurs; toneelfragment bekijken

Creatief schrijven

Romanfragment omzetten naar toneeltekst

Literatuur

Toneel vs. film

Spreken

Belang van lichaamstaal en intonatie Gevoelens in gepast register uitdrukken

Zakelijk lezen

Wetenschappelijke tekst

Zakelijk schrijven

Beleefde weigering in een e-mail of brief NBN-normen toepassen

Kijken / luisteren

Beoordelend luisteren naar een informatieve tekst Gericht info selecteren

Taalbeschouwing

Reflecteren op modaliteit: herkennen, benoemen, onderzoeken

Spreken

Stellingendebat over maatschappelijke relevantie van kunst

Zakelijk lezen

Gericht info selecteren uit krantenartikelen en populairwetenschappelijke teksten

Kijken / luisteren

Luisteren naar gedicht, voorgelezen door Bart Moeyaert

Taalbeschouwing

Gevoelswaarde van woorden inschatten

Creatief schrijven

Gedicht schrijven / installatie maken

Literatuur

De vrouw en het kind, Bart Moeyaert

Zakelijk lezen

Info (van Wikipedia) over Iran structureren

Literatuur

Verhaal Mirza, Kader Abdolah Leesportfolio-opdracht

©

61

VA

Zakelijk lezen

Een eenvoudige dialoog op verschillende manieren spelen

98

107

113

121

125

Les

Taalonderdeel

9 Taalonderzoek – Pragmatiek: je zegt meer dan je zegt

Woordenbad 2


Spreken

Improvisatiegesprek

Taalbeschouwing

Pragmatiek: gevoelswaarde van taaluitingen

Creatief schrijven

Dialoogjes schrijven rond (on)gepaste contexten

Literatuur

De reis van de lege flessen, Kader Abdolah

Taalbeschouwing

10 Verder studeren – Versla (de draak van) het verslag

11 Taalonderzoek – Nevenschikking en onderschikking

Tussenspel 2: Selectieve waarneming en valse intuïtie

Spreken

Structurerend samenvatten Verslag uitbrengen Persuasief presenteren

Zakelijk lezen

Beoordelend lezen van en argumenten herkennen in een tekst met vaste structuur

Zakelijk schrijven

Verslag van feiten met kritische bedenking

Kijken / luisteren

Structurerend en beoordelend kijken en luisteren naar een tekst met informatief, persuasief en educatief doel

Taalbeschouwing

Toepassen woordleerstrategie uit context + spelling

Taalbeschouwing

Werkwoordspelling Nevenschikking en onderschikking

Spreken

Voorstelling/promotie onderzoeksplan

Zakelijk lezen

Populairwetenschappelijke tekst en recensie structurerend en beoordelend lezen

IN

Blz.

Kijken / luisteren

N

Structurerend en beoordelend luisteren/kijken: fragment Joos + filmpjes met experimenten

B LO K 3

Spreken

12 Discussiëren

VA

135

159

165

170

Spreken

Instructies geven, meningen uiteenzetten, spreektaak plannen

Zakelijk lezen

Informatieve teksten op beoordelend niveau; feiten en meningen onderscheiden

Kijken / luisteren

Onderwerp en hoofdgedachte vaststellen in presentatie klasgenoten, gericht info selecteren, bijkomende info vragen

Taalbeschouwing

Register van Buysse en zijn personages herkennen, benoemen en bespreken Samenhang van morfologie, syntaxis en semantiek

Literatuur

Literaire tekst uit het verleden analyseren, interpreteren en evalueren

Zakelijk lezen

Informatieve tekst over taalgebruik van klanten in de apotheek

©

145

13 Cyriel Buysse revisited

14 Taalonderzoek – Het kind bij zijn naam noemen – Eufemismen en dysfemismen

15 Het tv-drama

Goede argumenten gebruiken, gespreksregels in een discussie

Taalbeschouwing

Eufemismen en dysfemismen Spreekwoorden en uitdrukkingen Gevoelswaarden van taaluitingen Taalopsmuk in vacatures

Spreken

Leergesprek

Zakelijk lezen

Informatieve tekst over soaps (Wikipedia)

Zakelijk schrijven

Schematiseren

Kijken / luisteren

Commercial

Zakelijk lezen

Taalkunde van de straat, William Labov Mannentaal en vrouwenpraat (structurerend lezen)

Taalbeschouwing

Vlaams / Nederlands / taalvariatie / vakjargon

16 Sociolinguïstiek

5

Blz. 178

182

Les

Taalonderdeel

Woordenbad 3


Taalbeschouwing

Tussenspel 3: Louis Paul Boon

Spreken

Gesprek: verwoorden gevoelens, opvattingen en ideeën

Zakelijk lezen

Column (stijlimitatie L.P. Boon)

Kijken / luisteren

Tekstfragmenten, fragmenten uit populair informatief programma (structurerend luisteren)

Creatief schrijven

Beschrijving van een ‘overledene’

Literatuur

L.P. Boon, De Kapellekensbaan, Mijn kleine oorlog (tekstanalyse en betekenis)

B LO K 4

221

19 Taalonderzoek – Contaminatie, pleonasme, tautologie

Verhaalelementen en spanning

Zakelijk lezen

Woonadvertenties, huurcontract, elektriciteitsrekening, tabellen en grafieken op websites

Kijken / luisteren

Bewoners beschrijven hun huis Mijn bijt hond over skippers

Taalbeschouwing

Woordenschat i.v.m. huizen

Spreken

Eigen gevoelswaarde uitdrukken bij contaminaties, pleonasmen en tautologieën

IN

215

18 Op eigen benen: op zoek naar je eigen stek

Literatuur

Zakelijk lezen

Informatieve tekst over houding Van Dale tegenover contaminaties

Kijken / luisteren

Verhaal waarin tautologieën en pleonasmen herkend worden

N

203

17 De thriller

Taalbeschouwing

Contaminatie, tautologie, pleonasme

Zakelijk lezen

Structurerend en beoordelend lezen: moderne media

Taalbeschouwing

Gevoelswaarde

Literatuur

Modern kortverhaal: Guave, Edgar Keret

Zakelijk lezen

Tabellen en grafieken Tekst en grafiek inhoudelijk vergelijken

Zakelijk schrijven

Een inleiding bij een grafiek schrijven

20 Media op drift

VA

192

21 Guave

232

22 Verder studeren – Tabellen en grafieken

©

228

245

Woordenbad 4

Taalbeschouwing

247

Tussenspel 4: Creatief schrijven: 99 ways to tell a story

Creatief schrijven

Een objectieve en subjectieve beschrijving

B LO K 5 253

265

278

6

Spreken

Soorten vergaderingen en hun doel Gespreksregels in een vergadering

Schrijven

Verslag van een vergadering schrijven

Spreken

Een ongeval (gezien op filmpje) bespreken

Zakelijk lezen

Factuur van de garagist, folder over het rijbewijs, autoverzekeringen, tabellen en grafieken

Zakelijk schrijven

Aanrijdingsformulier

Kijken / luisteren

AutoTV: Hoe veilig is uw auto? / Een wiel vervangen

Zakelijk schrijven

Recensie (evt. met schrijfkader)

Kijken / luisteren

Kijken: foto’s en teksten combineren, oog hebben voor lay-out en setting van een gedicht

Creatief schrijven

Zelf een stads-, school- of dorpsgedicht schrijven

Literatuur

Lyriek

23 Vergaderen

24 Op eigen benen: je eigen auto

25 Gedichten op vreemde plaatsen

Blz. 284

Les

Taalonderdeel

26 Regionale taalvariatie: dialecten

Structurerend luisteren

Fragment uit Man over woord

Taalbeschouwing

Regionale taalvariatie

Spreken

Verwoorden van meningen, inhouden … Structurerend en beoordelend lezen: populairwetenschappelijke tekst, reisbrochure, reisgids (etiquette) en reisverslag

292

27 Leeskilometers maken

Zakelijk lezen

304

Woordenbad 5

Taalbeschouwing

305

28 Verder studeren: wetenschappelijk taalgebruik

311


Zakelijk lezen

We zijn ons brein, Dick Swaab

Zakelijk lezen

Vacatures vinden

Kijken / luisteren

De sociale media inzetten voor je sollicitatie

Zakelijk schrijven

Een correcte sollicitatiebrief en cv opstellen

Solliciteren – Je werk of je leven!

Een alternatieve cv opstellen Een sollicitatieformulier invullen Spreken

Telefonisch solliciteren

IN

Een sollicitatiegesprek goed voorbereiden

Spreken

Zie les Presentatietechnieken

Inoefenen structurerend, selecterend, beoordelend lezen Citeren en bibliografische gegevens

GIP – de geïntegreerde proef

Zakelijk schrijven

Hulpmiddelen gebruiken: brief schrijven, woord vooraf enz. Citaten opnemen in een eigen tekst

Taalbeschouwing

Aandacht voor het juiste register

VA

341

N

Zakelijk lezen

B I J L AG E N

1 Spellinggids

381

2 Leesportfolio

401

3 Literatuurgeschiedenis

©

353

7

8

IN

N

VA

©

LES 1

TAALONDERZOEK

Zorg voor spelling 1 2 3 4

Intro Formeel / informeel Nobody’s perfect ‘Hoe vaak zal de spelling nog veranderen?’ en andere smoezen om niet goed te spellen ... 5 Hulpmiddelen om beter te spellen

1 Intro

1.1 Waar dient het vak Nederlands voor?

Om zonder fouten te kunnen schrijven.

IN

Hieronder vind je een aantal mogelijke antwoorden op de vraag: waar dient het vak Nederlands voor? Welk antwoord kies jij? Noteer ook kort waarom je net dat antwoord kiest. Om teksten of brieven te kunnen schrijven. Voor je algemene ontwikkeling. Om teksten te kunnen lezen.

N

Om je mondeling te kunnen uitdrukken.

VA

Om kennis te maken met de literatuur.

Omdat Nederlands nu eenmaal de basis is van onze maatschappij. Andere reden, nl.

©

Opdracht 1

1.2 Is zorg voor spelling nog wel nodig?

Taal “Dat er in gesproken taal verschillen zijn in de zorg die aan een tekst wordt besteed, is volkomen geaccepteerd. In een spontaan groepsgesprek komen weinig complete, grammaticaal correcte zinnen voor. In een tweegesprek voor een microfoon wordt zorgvuldiger geformuleerd en aan toespraken wordt de meeste zorg besteed. Het lijkt alsof er voor geschreven teksten maar één niveau van verzorgdheid is, namelijk dat van volkomen welgevormde foutloosheid.” Uit: www.taalunieversum.org

Welke stelling neemt de schrijver van het stukje hierboven over spelling in?

Les 1 - Taalonderzoek - Zorg voor spelling

9

Opdracht 2

Kruis in de tabel aan in welke mate je wel of niet akkoord gaat met de uitspraken.

TAALONDERZOEK

Helemaal niet akkoord

Eerder niet akkoord

Eerder akkoord

1 Jongeren nu schrijven meer dan jongeren 20 jaar geleden. 2 Wie correct moet leren spellen, zou moeten leren hoe je op het internet betrouwbare bronnen kunt vinden en vertrouwd kunt raken met automatische spellingcontrole in tekstverwerkers en de tekstvoorspellingsfunctie op gsm’s.

4 Sommige mensen hechten overdreven veel belang aan de correcte spelling. Maar het feit dat iemand je boodschap correct begrijpt, is toch belangrijker dan de (juiste) vorm.

N

5 Als je iemand een mail stuurt, dan lees je die best nog even na voor je op ‘verzenden’ klikt.

IN

3 Niet goed kunnen spellen zit gewoon in je genen. Je kunt er niets aan doen.

VA

6 Als ik een mail of een brief van de school of van een leraar krijg, verwacht ik dat die foutloos is.

©

7 Er moeten op school meer lessen over spelling komen. Dan gaan leerlingen vanzelf beter spellen.

Laat deze vragenlijst ook door een van je grootouders (in een andere kleur) invullen. Wat stel je vast?

10


Helemaal akkoord

Opdracht 3

TAALONDERZOEK

2 Formeel / informeel

Je krijgt een aantal voorbeelden van schrijfsituaties: e-mail naar een vriend / e-mail naar een leraar / sollicitatiebrief / sms / tekst op een informatieve website / chat / bericht op een internetforum / reclameboodschap / tekst op een commerciële website

1 Maak in de bovenstaande reeks een onderscheid tussen ‘privé’ en ‘voor publicatie’. Voor publicatie

IN

Privé

formeel

©

VA

informeel

N

2 Orden de schrijfsituaties nu van informeel naar formeel.

De taal in de schrijfsituaties op de schaal hierboven verschilt grondig. Woordenschat, zinsconstructie en zorg voor spelling zullen verschillen. In informele schrijfproducten vind je meer spreektaal en slordigheden (accenten, trema’s, hoofdletters ontbreken ...) en tref je meer spelfouten aan; sms’en hebben vaak bewust een afwijkende spelling en afgekorte woorden (w8 1s ff ). Bij formele schrijfproducten is meer tekstzorg nodig. Wie schrijft voor een publiek moet zich beter aan de regels houden. Omdat zulke teksten vaak langer meegaan, moeten ze in verzorgde taal geschreven worden. Niemand verwacht in een sms’je standaardtaal en correcte spelling, maar in een krantenartikel, mail aan de directie of in een sollicitatiebrief wordt dat wel verwacht.


11

TAALONDERZOEK

3 Nobody’s perfect

Opdracht 4

Lees de volgende situatie. Wat is hier aan de hand? Een negentienjarige studente biomedische wetenschappen, die op verzoek van haar vader twee weken lang de opgaven van de website beterspellen.nl maakte, schrijft haar vader een mail met haar bevindingen. Ze beweert dat ze maar één foutje maakte in de spellingstestjes. We gaan ervan uit dat dat klopt.

Bericht 1 aan: Onderwerp:

VA

N

IN

Hoi pap, Vandaa alleen het woord filialen fout gepeld. Ik dnek dat het op zich een prima testje is maar dat ik gewoon te goed kan spellen. Grapje Hannah

©

Wat stel je vast? Hoe verklaar je dat?

Opdracht 5

Rangschik de taalfouten op de volgende bladzijden hieronder in een foutentopdrie. Wat je het ergste vindt, komt op nummer 1.

1 2 3

12


KAARS GEUREMM

ER

Amsterdam cityEven

u zz el to u rs st ad st ou rs l p

RO 4 VOOR 1 EU

er d a m w o rk sh o p A m st

OP=OP

nen Naakt Model Teke

0.

4

3

312 Haarmode Huidverzorging

39

eatieve wor Een gezellige en cr bedrijfsuitje vrijgezellenfeest of id hier de te ons de mogelijkhe nen en het van het modelteke OPBLAASPRUIK Gemakkelijk op te blazen. In grote verstelbaar.

TAALONDERZOEK

1

2 Nu alle geuremmers voor een spectaculaire prijs. Verkrijgbaar in div geuren zoals kaneel, erse lavendel, vanille of roo s

nciska Instituur Shiatsu Beauty Fra eft u andere ge ce Fa voor Body en behandeling. Bij uw n aa e nti me de ze bon € 20, inlevering van de KORTING

6 5

1211 Telfort Prepaid opwaardeerlijn Data per MB

!

VA

N

4,

€ 5,12 per MB. Mobiel internet afgerekend per 100 kb

IN

99

Gratis

8

Volt)

Komplete set’s om terug te leveren aan het net (230

©

Kyocera. Bespaar op uw energie met onze zonnepanelen van met Kyocera. en panel zonne uw uit ment Haal het maximale renda

7

9

EN M O B T S R E K TE KOOP

EPAKT G N I S I T A R G T EN BEZORG

maar liefst 18,5% Deze zonnepanelen hebben een efficiëntie van en per vierkante l panee Dat betekend meer opbrengst per zonne panelen nog de deze n hebbe dan niet meter. Ook schijnt de zon ngst. hoogste opbre Kyocera en Onze komplete sets zijn met verschillende typen van aar. leverb SMA of omvormers Mastervolt . Kies met Kies uw set welk type en grote u wenst van Kyocera De beste en s’werelds meest verkochte panelen . meter nte vierka per ngst met de meeste opbre

Gezocht:

Fulltime/P

10

arttime ver

drijf Hoveniersbe

Intresse??? Mail je CV P.s. vermeld

koopsters

naar

erbij wat je

motivatie is

.


13

TAALONDERZOEK

Besluit We ervaren taalfouten als erg …

5

10

15

20

Na de herziene editie van de Woordenlijst Nederlandse Taal (het Groene Boekje) in 2005 klinkt af en toe de klacht dat de spelling voortdurend verandert. Het zou volgens sommigen verspilde moeite zijn om de regels nog te leren, omdat die immers toch voortdurend veranderen. Een verband tussen de problemen met spelling in het onderwijs en de bescheiden aanpassingen in het Groene Boekje is echter niet aangetoond, of zelfs maar serieus gesuggereerd. De grote probleemcategorieën in het spellingonderwijs zijn de werkwoordspelling en de leenwoorden; aan de regels daarvoor is niets veranderd. De invoering van de ‘nieuwe spelling’ komt op het volgende neer. Na decennia van ongewijzigd herdrukken is in 1995 de inhoud van de officiële Woordenlijst Nederlandse taal herzien. De zogenoemde toegelaten spelling uit 1954 (copie en kwotum naast de voorkeursvormen kopie en quotum) is in 1995 afgeschaft en de

©

1

VA

N

IN

4 ‘Hoe vaak zal de spelling nog veranderen’ en andere smoezen om niet goed te spellen …

Uit: Taalpeil

14


25

30

35

40

regels voor het spellen van de tussenklank in samenstellingen zijn veranderd (pan + koek was pannekoek en werd pannenkoek). Er werd bovendien besloten dat voortaan elke tien jaar een geactualiseerde editie van de Woordenlijst zou verschijnen, om te waarborgen dat de lijst niet opnieuw sterk zou verouderen. In 2005 is een uitzonderingsregel op de pannenkoekregel vervallen (nu ook paardenbloem) en er zijn enkele nieuwe regels voor specifieke problematische gevallen geformuleerd. Voorbeeld: schrijf alleen een streepje in samenstellingen met een afkorting als de letters van de afkorting afzonderlijk worden uitgesproken (pincode volgens de hoofdregel aaneen, maar btw-tarief, asodiploma met streepje). Dat heeft geleid tot enkele aanpassingen in de schrijfwijze van afzonderlijke woorden, maar van een ‘nieuwe spelling’ was geen sprake.

TAALONDERZOEK

Opdracht 6 1 Kun je volgens de tekst op de vorige pagina de spellingswijzigingen van de laatste jaren als excuus gebruiken als je veel spelfouten maakt? Waarom (niet)?

IN

2 Lees de volgende tabellen en grafieken en noteer hieronder twee argumenten om op school toch nog spellingslessen te organiseren.

VA

N

Ik gebruik in sms-berichten de verkorte schrijfwijze, zoals ‘ff’ voor ‘effe’ of ‘even’ en ‘kweet ni’ voor ‘ik weet het niet’ - in % Basis: allen (n aantal antwoorden = 806)

68% mee eens

JA

©

Door sms-taal gaan we slechter Nederlands schrijven

allen

37

%

8

%

53

%

Nederland

37

%

8

%

53

%

Vlaanderen

37

%

8

%

53

%

(helemaal) mee eens eens noch oneens (helemaal) niet mee eens

16% mee oneens

NEE Nederlanders en Vlamingen vinden sms-taal een bedreiging voor het Nederlands.

Stelling: ‘Door de komst van de computer en spellingcheckers is zelf kunnen spellen minder belangrijk geworden.’ Gevraagd in Nederland, Vlaanderen en Suriname 29

Volwassenen

56 42

Leerlingen Leraren

37 22 74 Wel mee eens Niet mee eens


15

TAALONDERZOEK

Soorten fouten Welke spelfouten worden er gemaakt?

Welke onderdelen van het vak Nederlands moeten volgens de leraren NU meer aandacht krijgen? De leraren konden er drie aankruisen.

Nederland Spelling Literatuur lezen Grammatica Teksten verklaren Literatuurgeschiedenis

53 31 30 23 22

Vlaanderen Spelling Literatuur lezen Grammatica Teksten verklaren Literatuurgeschiedenis

47 29 23 18 16

- Fouten tegen de regels en beginselen van de Nederlandse spelling (klijn, bogt, zant, heelemaal): 52 % - Verkeerdelijk los of aaneenschrijven van woorden (auto weg, hoogte vrees, waar om, over steken, perstuk) 25 % - Fouten tegen de werkwoordspelling (deet, gebeurdt, haald) 7 % - Ontbrekende hoofdletters - Fouten tegen de verbuiging van bijvoeglijke en zelfstandige naamwoorden (groote i.p.v. grootte) - Fouten tegen afbreking aan het eind van de regel

IN

Uit: Taalpeil

Opdracht 7

VA

5.1 De spellingchecker

N

5 Hulpmiddelen om beter te spellen

De spellingchecker markeerde in dit tekstje vier fouten. Maar merkte hij alles op?

1 Verbeter de fouten in dit tekstje.

©

Vroeger zij mijn zus altijd welke boeken ik moest lezen.Ik vondt ook dat ze heel mooi kon voorlezen en elke avond leesde ze een verhaaltje voor. Nu gebeurd het nog dat ik mijn zus opbel om te vragen welke boeken ik moet lezen. Ze vraagt me dan in welke onderwerpen ik het meest geïnteresseerd ben,dus ze past haar advies nu een beetje aan aan mij.

2 Welke soorten fouten merkt de spellingcontrole op?

Î Met de rechtermuisknop kun je de fout meestal verbeteren. Î In het boekje met de NBN-normen vind je hoeveel spaties je voor en na elk leesteken moet zetten, nl. geen spatie voor het leesteken, wel één erna, behalve voor haakjes () en aanhalingstekens “. 3 Welke soorten fouten merkt de spellingcontrole niet op?

16


Niet alleen voor spaties voor en na leestekens bestaan er afspraken. Ook voor andere notaties volgen we de regels. Je vindt hier een aantal regels. Gebruik ze om deze tabel in te vullen.

Jouw geboortedatum (niet in een tekst)

Je gsm-nummer

Je gemiddelde snelheid als je naar school gaat De schooluren op maandag De prijs van een nummer van je favoriete tijdschrift (niet in een tekst)

16 uur 16 u. 16.45 uur 16.45 u. Spreekuur maandag 8 – 10 uur

Postcodes Huisnummers

155 500,00 EUR 30 450 inwoners 0,458 987 1 In een opsomming gebruik je best een puntkomma om de getallen van elkaar te scheiden: 20; 45,50; 9 en 27

VA

Getallen groeperen

16:45

N

Tijdsaanduiding

IN

Enkele veelgebruikte notaties

8900 IEPER

Mandellaan 324-326 Kalfvaartstraat 1 a Vaubanstraat 64 bus 2

©

Opdracht 8

TAALONDERZOEK

5.2 De NBN-normen

Telefoon- en faxnummers

Internationaal

tel. 057 20 62 79 fax 057 20 74 45 tel. 09 233 566 gsm 0478 56 23 89 Soms is het logischer anders: 0800 344 044 02 5 400 600 + 32 57 20 62 78

Belgische bankrekeningnummers

BE08 0012 5578 8921

Datum

Het jaartal schrijf je altijd met 4 cijfers, bv. Hij is geboren in 1996. In teksten schrijf je de maand altijd voluit, bv. Hij kwam aan op 22 maart 2012. Als je de datum afkort, schrijf je: 2002-03-22.

Eenheden en symbolen

cm m/s²

Munteenheden

150,50 EUR (valutacode) € 150,50 (symbool) In niet-gespecialiseerde teksten gebruik je geen valutacodes. Ik heb 50 euro betaald. Ze rekenden 3,99 euro aan voor de verzendingskosten.

kWh km/h

0,06 kg 1,93 m


17

5.3 www.woordenlijst.org TAALONDERZOEK

In het Groene Boekje vind je een woordenlijst van de Nederlandse spelling. Het dient uitsluitend om de spelling van woorden (ook verkleinwoorden, hoofdtijden van werkwoorden en meervoudsvormen) in op te zoeken. Maar wat als je het Groene Boekje niet bij de hand hebt? Dan controleer je de spelling van een woord met www.woordenlijst.org, een site die uitgaat van de Taalunie, een samenwerking tussen Nederland, Vlaanderen en Suriname op het gebied van het Nederlands.

N

IN

Hieronder zie je een printscreen van een pagina op de website. De site bevat ook een leidraad. Wat vind je daarin?

©

VA

faillissement

18


Check op www.woordenlijst.org de spelling in deze zinnen. Ze werden geplukt van verschillende internetfora. Vind je ook de fouten die de spellingchecker niet opmerkt?

TAALONDERZOEK

Opdracht 9

1 Soms denk ik: wat is de wereld toch vreet!

2 Ik dacht dat bij stijgende rente de prijzen van de huizen ook stijgden.

3 Het licht ook aan de gebrekkige beveiliging rond het terrijn.

IN

4 Reactie op het bericht dat acteur Tom Cruise het restaurant van een hotel waar hij verbleef wilde laten ontruimen zodat hij alleen kon eten: Omdat Cruise zoveel lastig gevallen word door klanten en paparazi begrijp ik dat die man rustig wil eten.

VA

Ach, al die mannen in adelijke families hebben geld te veel en te weinig fatsoen. Ik begrijp die hele discusie zowiezo niet.

©

-

N

5 Reacties op de ‘naaktfoto’ van prins Harry tijdens een partijtje strippool: - Ik steun hem ook, zoals de britten massaal doen. Dat het veel zegt van de Engelse bevolking. We zullen maar zwijgen over de sexschandalen die hier al zijn geweest zeker! We zijn toch niet meer in de Middelleeuwen!


19

LES 2 Millennium: de roman en de films 1 2 3 4 5 6

Intro Flaptekst en trailers De proloog Een beeld van de protagonisten – BZL-opdracht Leesopdracht Fragmenten

1 Intro

In deze les vergelijk je in groepjes de Zweedse en de Amerikaanse verfilming van ‘Millennium 1: Mannen die vrouwen haten’. De bedoeling is dat je stilstaat bij de keuzes die de filmmakers gemaakt hebben bij de verfilming van de roman. Je zult ook de twee filmversies voortdurend met elkaar vergelijken. Opdracht 1

IN

1 Vorig jaar stond je al even stil bij de reden waarom dit boek een hype geworden is. Weet je nog waarom?

VA

N

2 Lees de korte inhoud van de roman. Met welke uitspraken wordt de nieuwsgierigheid van de potentiële lezer gewekt, m.a.w. op welke vragen wil je het antwoord vinden na het lezen van het boek?

©

Twee tegenpolen, Mikael Blomkvist en Lisbeth Salander. Hij is een charmante man en een kritische journalist, en uitgever van het tijdschrift Millennium. Zij is een jonge, gecompliceerde, uiterst intelligente vrouw met zwartgeverfd haar, piercings en tatoeages én ze is een hacker van wereldklasse. Mikael wordt benaderd door oud-zakenman Henrik Vanger. Veertig jaar geleden is de zestienjarige Harriët Vanger op mysterieuze wijze verdwenen en vermoedelijk vermoord. De zaak is echter nooit opgelost en inmiddels verjaard. Toch wil Henrik Vanger graag dat Mikael zich hier nog eens op stort. Met hulp van Lisbeth Salander stuit Mikael op een spoor dat rechtstreeks naar een zeer duister en bloedig familiegeheim voert … Mannen die vrouwen haten is het eerste boek in de succesvolle Millennium-reeks met Mikael Blomkvist en Lisbeth Salander © Sophie Bassouls/Sygma/Corbis in de hoofdrol. De journalist Stieg Larsson (1954-2004) was hoofdredacteur van het tijdschrift Expo. Hij gold als een van de kenners op het gebied van rechts-extremisme, en als zodanig werd hij vaak geraadpleegd. Larsson overleed in 2004, nog voordat Mannen die vrouwen haten, zijn eerste boek, werd gepubliceerd. De Zweedse kritieken waren overweldigend en het boek werd bekroond met de Glazen Sleutel, de prijs voor de beste Scandinavische misdaadroman.

20

Les 2 - Millennium: de roman en de films

2 Flaptekst en trailers

Het eerste boek van de Millenniumtrilogie werd eerst in het Zweeds verfilmd en later maakte ook Hollywood zijn eigen versie. Om kijkers naar hun film te lokken, zorgden de makers voor een trailer. Opdracht 2

N

IN

1 Bekijk eerst de Zweedse trailer.

VA

a Welke extra informatie i.v.m. het verhaal krijg je in vergelijking met de flaptekst van het boek?

©

b Welke vragen probeert deze trailer bij het potentiële publiek op te roepen?

c Op welke andere manier(en) probeert de filmmaker het potentiële publiek naar zijn film te lokken?


21

2 Bekijk nu de Amerikaanse trailer. a Welke extra informatie i.v.m. het verhaal krijg je in vergelijking met de flaptekst van het boek?

b Welke vragen probeert deze trailer bij het potentiële publiek op te roepen?

©

VA

N

IN

c Op welke andere manier(en) probeert de filmmaker het potentiële publiek naar zijn film te lokken?

3 Welke trailer vind je de beste? Waarom?

4 Samenvattend: welke troeven kan een filmmaker extra inzetten bij een trailer in tegenstelling tot een auteur die een flaptekst schrijft?

22


3 De proloog

Opdracht 3

Lees de proloog van de roman en bepaal hoe je die zou verfilmen. Schrijf je ideeën dan neer in een klein scenario. Doe dat aan de hand van het stappenplan op de volgende bladzijde.

1 Lees het fragment. Proloog : vrijdag 1 november 1

5

25

30

35

40

VA

20

[…]

©

15

N

IN

10

Het was een jaarlijks terugkerende gebeurtenis geworden. De ontvanger van de bloem werd nu tweeëntachtig. Wanneer de bloem was gearriveerd, maakte hij het pakket open en verwijderde hij het cadeaupapier. Daarna pakte hij de telefoon en toetste hij het nummer in van een voormalige commissaris van de recherche, die na zijn pensioen aan het Siljanmeer was gaan wonen. De twee mannen waren niet alleen even oud, ze waren ook op dezelfde dag geboren, wat in dit verband beschouwd mocht worden als een soort ironie. De commissaris, die wist dat het gesprek na de postbezorging van elf uur ’s ochtends zou komen, dronk koffie terwijl hij zat te wachten. Dit jaar ging de telefoon al om halfelf. Hij nam op en zei hallo zonder zijn naam te noemen. ‘Hij is er.’ ‘Wat is het dit jaar?’ ‘Ik weet niet wat voor bloem het is. Dat moet ik nog uitzoeken. Hij is wit.’ ‘Geen brief, vermoed ik?’ ‘Nee. Niets anders dan een bloem. Eenzelfde soort lijst als vorig jaar. Zo’n goedkoop geval dat je zelf in elkaar zet.’ ‘Poststempel?’ ‘Stockholm.’ ‘Handschrift?’ ‘Zoals altijd, in blokletters. Rechte, duidelijke letters.’ Daarmee was het onderwerp uitgeput en was het aan beide kanten van de lijn even stil. De gepensioneerde commissaris leunde weer achterover aan de keukentafel en lurkte aan zijn pijp. Hij wist dat er niet langer van hem verwacht werd dat hij een verlossende of messcherpe, intelligente vraag zou stellen die nieuw licht op de zaak zou kunnen werpen. Die tijd was al jaren voorbij en het gesprek tussen de twee heren op leeftijd had bijna het karakter van een ritueel rond een mysterie, waar verder niemand anders op de wereld belang bij had om dat op te lossen.

Beide mannen wisten dat de persoon die de bloem had ingelijst, handschoenen had gedragen en dat er geen vingerafdrukken zouden zijn; niet op de lijst en niet op het glas. Ze wisten ook dat het onmogelijk zou zijn om de afzender op te sporen. Ze wisten dat de lijst in fotozaken en papierwinkels over de hele wereld verkocht werd. Er was gewoon niets te onderzoeken. En het poststempel had gevarieerd; meestal kwam het uit Stockholm, maar drie keer kwam het uit Londen, twee keer uit Parijs, twee keer uit Kopenhagen, één keer uit Madrid, één keer uit Bonn en één keer, zeer raadselachtig, uit Pensacola, VS. Terwijl alle overige steden bekende hoofdsteden waren, was Pensacola zo onbekend geweest dat de commissaris de stad in een atlas had moeten opzoeken. Toen ze hadden opgehangen, zat de net tweeëntachtig geworden jarige een hele tijd stil naar de mooie, maar betekenisloze Australische bloem te kijken, waar hij de naam nog niet van wist. Vervolgens keek hij naar de wand boven zijn bureau. Daar hingen drieënveertig ingelijste geperste bloemen achter glas in vier rijen van tien en een onafgesloten rij met vier lijsten. In de bovenste rij ontbrak een lijst. Plaats nummer negen was leeg. De Desert Snow zou nummer vierenveertig worden. Voor het eerst echter gebeurde er iets wat het patroon van voorgaande jaren doorbrak. Opeens, zonder enige waarschuwing vooraf, begon hij te huilen. Hij was zelf verbaasd over deze plotselinge uitbarsting van gevoelens na bijna veertig jaar.


23

2 Bereid je scenario voor m.b.v. deze vragen. Schrijf je antwoorden op een apart blad. a b c d e f g h

Doorstreep met potlood de zinnen in het fragment die je niet te verfilmen vindt. Welke locatie(s) heb je nodig? Wat is daar allemaal aanwezig? Beschrijf gedetailleerd. Hoe zien de personages eruit? Beschrijf hun uiterlijk (grime, haartooi, kledij). Beschrijf de mimiek van de personages. Hoe bewegen de personages zich door de ruimte? Is er veel of weinig licht in de ruimte? Welke kleur overweegt? Welke geluiden zijn er te horen? Welke muziek zul je gebruiken? Op welke momenten?

3 Schrijf nu je ideeën in een scenario. Voor je dat doet, bekijk je eerst de tips en het voorbeeld in dit kader. Werk je scenario uit op je pc.

VA

N

IN

Scenario Een werkbaar scenario omvat per scène: - een titel met t IFUOVNNFSWBOEFTDÒOF t EFMPDBUJF T NFUBBOEVJEJOHWBO*/5 JOUFSJFVS PG&95 FYUFSJFVS

t EFQFSTPOBHFT t EFUJKETBBOEVJEJOH - de beschrijving van de situatie (met vermelding van decor en rekwisieten), - de dialogen & aanduidingen over hoe die gezegd moeten worden, - de beschrijving van de mimiek, de gebaren en de bewegingen van de personages, - de (verandering van) belichting, - muziek en geluiden. Een voorbeeld van een stukje scenario

©

38 …. INT. … WOONKAMER … FRED & MIA … AVOND Fred zit op de bank naar het journaal op de televisie te kijken. Dan begint spannende, dramatische muziek te spelen. Mia komt de kamer binnen en heeft een brief en een glas in haar hand. Mia zet het glas op tafel, loopt naar de televisie en zet die uit. Op hetzelfde moment stopt de muziek. FRED Wat doe je? (geërgerd) Fred zet zich recht en kijkt verwonderd. Mia zoekt naar woorden. Ze draait heen en weer met haar bovenlichaam. MIA Ja, ik weet niet hoe ik het zeggen moet. (aarzelend) FRED Wat is dat voor een brief? Heeft het soms met die brief te maken? (ongerust) Fred komt overeind, buigt meer naar voren en wijst bevend naar de brief in Mia’s hand. MIA Dit is een brief van … van Geert … Geert wil dat ik bij hem kom wonen … (aarzelend en timide)

4 Stel je scenario voor aan de klas.

24


Opdracht 4

Kijk naar de verfilming van de proloog in beide versies en let daarbij op de volgende vragen.

1 Welke filmversie benadert het meest jullie versie(s)? Hoe komt dat? 2 Welke theaterelementen zijn in beide versies en in jullie versie bijna gelijklopend? Omcirkel. woord – toonaard – mimiek – gebaren – bewegingen – handelingen uiterlijk – rekwisieten – decor – licht – muziek – geluid

3 Welke theaterelementen zijn in beide versies en in jullie versie heel erg verschillend? Omcirkel. woord – toonaard – mimiek – gebaren – bewegingen – handelingen uiterlijk – rekwisieten – decor – licht – muziek – geluid

4 Geef die verschillen tussen de beide versies en jullie versie schematisch weer per theaterelement. Denk eerst na over hoe je dat zult doen en schrijf het dan neer in het schema. Amerikaanse versie

Onze versie

©

VA

N

IN

Zweedse versie


25

4 Een beeld van de protagonisten – BZL-opdracht

In dit deel bekijk je hoe de filmmakers de twee protagonisten hebben uitgewerkt. Je zult dat in kleine groepjes aanpakken. Daarna volgen jullie de richtlijnen in de opdrachten. Sommige opdrachten maken jullie samen, andere opdrachten moet je in deelgroepjes doen. Dat is telkens aangeduid. Voor deze les heb je dit materiaal nodig: - leerwerkboek - cursusbladen - schrijfgerei

- een koptelefoon of oortjes - per twee leerlingen een computer met toegang tot Knooppunt

BZL-opdracht 1 (groep) Verdeel de onderstaande taken onder de leden van jullie groepje. Schrijf de naam in de rechterkolom. - De voorzitter zal het verloop van de opdrachten leiden en ervoor zorgen dat iedereen aan bod komt.

IN

- De tijdsbewaker zorgt ervoor dat jullie niet te veel afgeleid worden en de vooropgestelde timing respecteren.

N

- De verslaggever noteert alle antwoorden en geeft zijn versie dan af aan de leerkracht op het einde van de les.

VA

- De technicus start en stopt de film- en geluidsfragmenten.

BZL-opdracht 2 (groep)

©

Straks moet je de woorden in de onderstaande lijst gebruiken. Bekijk de lijst met bijvoeglijke naamwoorden die iemands persoonlijkheid beschrijven. Zoek de betekenis op van de woorden die jullie niet begrijpen en noteer de betekenis op een apart cursusblad. Spreek eerst af hoe jullie deze opdracht zullen aanpakken. aandachtig ambitieus argwanend arrogant autoritair bedachtzaam begrijpend beleefd beminnelijk bescheiden betrokken betrouwbaar brutaal creatief dapper direct dromerig doortastend

26

duidelijk echt eerlijk efficiënt enthousiast ernstig fijngevoelig flexibel gastvrij gedreven geduldig geslepen genietend gevat gevoelig gezellig hulpvaardig humoristisch

hypocriet inlevend inspirerend intens jaloers kortaf licht liefhebbend luisterbereid mild moedig nauwkeurig nerveus nieuwsgierig nuchter nukkig ondeugend opgewekt


openhartig oprecht ordelijk origineel realistisch rechtvaardig relativerend rustig sluw sociaal speels spontaan sprankelend standvastig stipt tactvol trouw

uitbundig vastberaden vergevingsgezind verlegen volgzaam volhardend voorzichtig vriendelijk vrijgevig vrolijk warm welsprekend werklustig zachtaardig zelfbewust zelfverzekerd zorgzaam

BZL-opdracht 3 (deelgroepen) In deze opdracht gaan jullie onderzoeken hoe de filmmakers de romanpersonages filmisch hebben uitgewerkt. Verdeel jullie groepje nog eens in twee gelijke groepen. De ene groep focust op het mannelijke hoofdpersonage, de andere groep op het vrouwelijke. Spreek af wie welk personage neemt en voer dan de opdrachten bij dat personage uit.

3.1 Mikael Blomkvist (deelgroep 1) Romanfragment 1 1 Lees of beluister fragment 1 ‘Mikael verlaat de rechtszaal’ op p. 33-34 en markeer alle fragmenten waarin de gedachten van Mikael uitgedrukt worden.

IN

2 Hoe zouden de filmmakers die gedachten volgens jullie in filmtaal omgezet hebben?

VA

N

3 Pas in r. 39 krijg je een plaatsbeschrijving. Waar vond al het voorgaande volgens jullie plaats? Beschrijf de locatie met kernwoorden.

©

4 Typeer Mikael Blomkvist op basis van het fragment dat je gelezen of beluisterd hebt. Doe dat aan de hand van de bijvoeglijke naamwoorden uit BZL-opdracht 2. Kies de drie meest passende bijvoeglijke naamwoorden en schrijf die links. Rechts citeer je kort de passage die jouw keuze illustreert.


27

Filmfragmenten 5 Kijk naar de twee verfilmingen van dit fragment. Welke theaterelementen (zie blz. 65) hebben de filmmakers ingezet om de gedachten van Mikael weer te geven? Hoe hebben ze die ingevuld? Zorg dat in je antwoord duidelijk is over welke filmversie je spreekt.

IN

6 Waar speelt de ontmoeting met de pers zich af? Is dat zoals jullie beschreven hebben? Waar zijn er verschillen?

VA

N

7 Typeer Mikael Blomkvist opnieuw op basis van de filmfragmenten. Doe dat aan de hand van de bijvoeglijke naamwoorden uit BZL-opdracht 2. Je mag ook antoniemen gebruiken. Kies de drie meest passende bijvoeglijke naamwoorden en schrijf ze op de passende plaats in het schema. Antoniem: woord met tegengestelde betekenis

©

Zweedse film

28


Amerikaanse film

8 Vergelijk de drie verschillende typeringen van Mikael Blomkvist. Maak gebruik van passende voegwoorden om het contrast tussen de drie versies uit te drukken. Kies uit de onderstaande lijst. Schrijf minstens drie zinnen.

N

3.2 Lisbeth Salander (deelgroep 2)

IN

Voegwoorden die contrast uitdrukken maar – toch – niettemin – hoewel – echter – enerzijds … anderzijds – echter – daarentegen – integendeel – evenwel – aan de ene kant … aan de andere kant – in tegenstelling tot

Romanfragment 2

VA

1 Lees of beluister fragment 2 ‘Mikael op bezoek bij Lisbeth’ op p. 35-36 en markeer alle fragmenten waarin de gedachten van Lisbeth uitgedrukt worden.

©

2 Hoe zouden de filmmakers die gedachten volgens jullie in filmtaal omgezet hebben?

3 Schets op een afzonderlijk blad het grondplan van Lisbeths flat, zoals die er volgens jullie uitziet. Noteer ook wat allemaal in die ruimte staat. 4 Typeer Lisbeth Salander op basis van het fragment dat je gelezen of beluisterd hebt. Doe dat aan de hand van de bijvoeglijke naamwoorden uit BZL-opdracht 2. Kies de drie meest passende bijvoeglijke naamwoorden en schrijf die links. Rechts citeer je kort de passage die jouw keuze illustreert.


29

Filmfragmenten

N

IN

5 Kijk naar de twee verfilmingen van fragment 2. Welke theaterelementen (zie blz. 65) hebben de filmmakers ingezet om de gedachten van Lisbeth weer te geven? Hoe hebben ze die ingevuld? Zorg dat in je antwoord duidelijk is over welke filmversie je spreekt.

©

VA

6 Lijkt de flat op het plan dat jullie getekend hebben? Waar zijn er verschillen?

7 Typeer Lisbeth Salander opnieuw op basis van de filmfragmenten. Doe dat aan de hand van de bijvoeglijke naamwoorden uit BZL-opdracht 2. Kies de drie meest passende bijvoeglijke naamwoorden en schrijf ze op de passende plaats in het schema. Zweedse film

30


Amerikaanse film

8 Vergelijk de drie verschillende typeringen van Lisbeth Salander. Maak gebruik van passende voegwoorden om het contrast tussen de drie versies uit te drukken. Kies uit de onderstaande lijst. Schrijf minstens drie zinnen.

BZL-opdracht 4 (groep)

IN

Voegwoorden die contrast uitdrukken maar – toch – niettemin – hoewel – echter – enerzijds … anderzijds – daarentegen – integendeel – evenwel – aan de ene kant … aan de andere kant – in tegenstelling tot

VA

N

Vergelijk jullie antwoorden en formuleer een gezamenlijk antwoord op de onderstaande vragen. Zorg ervoor dat bij alle antwoorden duidelijk is over welke versie je het hebt: de roman, de Zweedse film of de Amerikaanse film. Maak weer gebruik van de voegwoorden die contrast uitdrukken uit de vorige opdracht.

©

1 Met welke theaterelementen worden de gedachten van de romanpersonages in beide films voornamelijk weergegeven?

2 Blijven de filmmakers dicht bij de beschrijvingen van de ruimtes in de roman? Wat is er anders? Waarom?

3 Hoe worden de personages in de roman en in beide films getypeerd? Wat zijn de gelijkenissen, wat zijn de verschillen?


31

BZL-opdracht 5 (individueel) Welke van de twee verfilmingen spreekt jou het meest aan? Schrijf een tekst volgens de evaluatiestructuur en geef gepaste argumenten. Gebruik ook de passende woordenschat die je in de BZL-opdrachten moest gebruiken. Je tekst zal aan de hand van het evaluatieformulier op het einde van deze les beoordeeld worden.

BZL-opdracht 6 (individueel) Reflecteer over jezelf en over de groep aan de hand van de evaluatieschema’s op p. 37-38.

5 Leesopdracht (optioneel)

©

VA

N

IN

Voor je leesportfolio kun je ook een roman vergelijken met de verfilming ervan. De leesopdrachten vind je in het hoofdstuk Leesportfolio (Zie Bijlagen).

32


6 Fragmenten

Fragment 1: Mikael verlaat de rechtszaal

5

10

[…] Dus glimlachte hij vreedzaam en keek hij de verslaggever van de avondkrant aan. ‘Ach, verzin maar wat. Jij fantaseert er toch altijd op los.’ De toon was niet onvriendelijk. Ze kenden elkaar allemaal min of meer en Mikaels grootste critici schitterden door afwezigheid. Hij had vroeger met een van hen samengewerkt en op een feest een paar jaar terug was hij er bijna in geslaagd een andere te versieren, ‘Zij van TV4’. ‘Je hebt er binnen behoorlijk van langs gekregen’, constateerde Dagens Industri, die blijkbaar een jonge vervanger had gestuurd. ‘Tja’, erkende Mikael. Iets anders kon hij moeilijk zeggen. ‘Hoe voelt dat?’ Ondanks de ernst van de situatie konden Mikael én de oudere journalisten het niet laten om te glimlachen over deze vervolgvraag. Mikael wisselde een blik met TV4. Hoe voelt dat? De vraag waarvan Serieuze Journalisten altijd beweren dat dat de enige vraag is die die Belachelijke Sportverslaggevers ooit aan de Sportman-Buiten-Adem aan de andere kant van de finish weten te stellen. Maar toen werd hij weer serieus. ‘Ik kan natuurlijk alleen maar zeggen dat het me spijt dat de rechtbank niet tot een andere conclusie is gekomen’, antwoordde hij wat formeel. ‘Drie maanden gevangenisstraf en 150.000 kronen schadevergoeding. Dat hakt erin’, zei ‘Zij van TV4’. ‘Dat overleef ik wel.’ ‘Ga je Wennerström je verontschuldigingen aanbieden? Hem de hand schudden?’ ‘Nee, dat kan ik me haast niet voorstellen. Mijn opvatting over de zakenmoraal van de heer Wennerström is niet noemenswaardig veranderd.’ ‘Dus u beweert nog steeds dat hij een schurk is?’ vroeg Dagens Industri snel. Er ging een stukje met een potentieel vernietigende kop schuil achter die vraag en Mikael zou over de bananenschil hebben kunnen uitglijden als de journalist het gevaar niet aangewakkerd had door de microfoon wat al te ijverig naar voren te steken. Hij dacht een paar seconden over het antwoord na. De rechtbank had zojuist vastgesteld dat Mikael Blomkvist financieel expert Hans-Erik Wennerström in diskrediet had gebracht. Hij was veroordeeld voor smaad. Het proces was afgerond en hij was niet van plan om in beroep te gaan. Maar wat zou er gebeuren als hij zijn beweringen onvoorzichtig zou herhalen, terwijl hij nog op de trappen van de rechtbank stond? Mikael besloot dat hij het antwoord niet wilde weten.

25

30

35

40

©

20

VA

N

15

Mikael Blomkvist zag ze staan en treuzelde even. Hij wilde het vonnis dat net over hem was uitgesproken niet ter discussie stellen, maar de vragen waren onvermijdelijk en hij wist – als geen ander – dat ze gesteld en beantwoord moesten worden. Zo voelt het om een misdadiger te zijn, dacht hij. Aan de verkeerde kant van de microfoon. Hij rekte zich opgelaten uit en probeerde een glimlach tevoorschijn te toveren. De journalisten glimlachten terug en knikten hem vriendelijk, haast gegeneerd toe. ‘Eens even kijken … Aftonbladet, Expressen, TT, TV4 en … waar bent u van? … Mooi, Dagens Industri. Ik moet een bekende Zweed zijn geworden’, constateerde Mikael Blomkvist. ‘Geef ons iets om te citeren, Kalle Blomkvist’, zei de verslaggever van de ene avondkrant.

IN

1


33

45

50

55

©

VA

N

IN

60

‘Ik vond dat ik goede redenen had om de gegevens die ik had te publiceren. De rechtbank was een andere mening toegedaan en ik moet natuurlijk accepteren dat het juridische proces zijn loop heeft gehad. Nu gaan we op de redactie het vonnis zorgvuldig bespreken voordat we een beslissing nemen over wat we gaan doen. Meer dan dit valt er niet aan toe te voegen.’ ‘Je was vergeten dat je als journalist je beweringen altijd moet kunnen staven’, zei ‘Zij van TV4’ met een scherpe klank in haar stem. Die bewering kon moeilijk worden ontkend. Ze waren goede vrienden geweest. Haar gezicht was neutraal, maar Mikael meende teleurstelling en afstandelijkheid in haar ogen te kunnen zien. Mikael Blomkvist bleef nog een paar pijnlijke minuten staan om vragen te beantwoorden. De vraag die onuitgesproken in de lucht hing, maar die geen reporter durfde te stellen, misschien omdat hij zo gênant onbegrijpelijk was, was hoe Mikael een tekst had kunnen schrijven die niets substantieels bevatte. De aanwezige verslaggevers, de vervanger van Dagens Industri uitgezonderd, waren allemaal veteranen met een brede ervaring. Voor hen lag het antwoord op die vraag achter de grens van het begrijpelijke. TV4 posteerde hem voor de deur van het raadhuis en stelde de vragen afzonderlijk voor de camera. Ze was vriendelijker dan hij verdiende en er bleven voldoende citaten over opdat alle reporters tevreden zouden zijn. De story zou resulteren in grote koppen, dat was onvermijdelijk, maar hij dwong zichzelf te bedenken dat dit niet de grootste mediagebeurtenis van het jaar was. De journalisten hadden gekregen wat ze wilden hebben en trokken zich terug op hun betreffende redacties.

34


Fragment 2: Mikael Blomkvist op bezoek bij Lisbeth

5

10

15

30

35

40

45

©

25

VA

N

20

Woensdag 18 juni Lisbeth Salander werd met een schok wakker uit een droomloze slaap. Ze was een beetje misselijk. Ze hoefde haar hoofd niet om te draaien en te kijken om te weten dat Mimmi al naar haar werk was vertrokken, maar haar geur hing nog in de bedompte lucht in de slaapkamer. Ze had te veel bier gedronken op de dinsdagse bijeenkomst van de Evil Fingers bij Kvarnen, de avond ervoor. Vlak voor sluitingstijd was Mimmi verschenen en had ze Lisbeth gezelschap gehouden naar huis en in bed. In tegenstelling tot Mimmi had Lisbeth Salander zichzelf nooit serieus beschouwd als lesbisch. Ze had er nooit tijd aan besteed om te piekeren over de vraag of ze hetero-, homo- of eventueel biseksueel was. Over het geheel genomen had ze maling aan etiketten en vond ze dat het nauwelijks iemand anders aanging met wie zij de nacht doorbracht. Als ze absoluut een seksuele voorkeur moest uitspreken, dan koos ze voor jongens – die stonden tenminste bovenaan in de statistiek. Het probleem was alleen een jongen te vinden die geen slome duikelaar was en die eventueel ook nog iets kon presteren in bed, en Mimmi was een knap compromis dat haar ook kon opwinden. Ze had Mimmi een jaar geleden ontmoet in een biertent op het Pridefestival en zij was de enige persoon die Lisbeth ooit had geïntroduceerd bij de Evil Fingers. Ze hadden het afgelopen jaar een knipperlichtrelatie gehad, maar het was voor hen allebei nog steeds uitsluitend tijdverdrijf. Mimmi had een warm en zacht lichaam om tegenaan te liggen, maar het was ook iemand met wie Lisbeth wakker kon worden en met wie ze kon ontbijten. De wekker op het nachtkastje wees halftien aan en ze vroeg zich net af waardoor ze wakker geworden was toen de bel opnieuw ging. Ze ging onthutst overeind zitten. Níémand belde op dit tijdstip van de dag bij haar aan. Er waren sowieso weinig mensen die bij haar aanbelden. Slaapdronken trok ze het laken om zich heen en liep ze op onvaste benen naar de hal en deed open. Ze keek recht in het gezicht van Mikael Blomkvist. Ze voelde paniek opkomen en deed onvrijwillig een stap achteruit. ‘Goedemorgen, juffrouw Salander’, groette hij opgewekt. ‘Ik begrijp dat het gisteren laat geworden is. Mag ik binnenkomen?’ Zonder op antwoord te wachten stapte hij over de drempel en deed hij de deur achter zich dicht. Hij bekeek nieuwsgierig de berg kleding op de vloer in de hal en de vele tassen met oud papier, en gluurde toen om de hoek van de slaapkamerdeur terwijl Lisbeth Salanders wereld in de verkeerde richting draaide – hoe, wat, wie ? Mikael Blomkvist keek geamuseerd naar haar wijd open mond. ‘Ik nam aan dat je nog niet ontbeten had, dus ik heb bagels meegenomen. Eén met rosbief, één met kalkoen en dijonmosterd en een vegetarische met avocado. Ik weet niet waar je van houdt. Rosbief?’ Hij verdween naar de keuken en zag onmiddellijk het koffiezetapparaat. ‘Waar staat de koffie?’ riep hij. Salander stond als verlamd in de hal tot ze de waterkraan hoorde stromen. Ze was in drie stappen bij de keuken. ‘Wacht even!’ Ze merkte dat ze schreeuwde en ging zachter praten. ‘Je kunt verdomme toch niet zomaar binnenstappen alsof je hier woont. We kennen elkaar niet eens.’ Mikael Blomkvist stond net met de kan boven het waterreservoir van het koffiezetapparaat en draaide zijn hoofd naar haar toe. Hij antwoordde op serieuze toon. ‘Fout! Jij kent mij beter dan de meeste andere mensen. Of niet soms?’ Hij keerde haar de rug toe en ging verder met koffiezetten; hij begon potten op het aanrecht open te maken. ‘Ik weet trouwens hoe jij te werk gaat. Ik ken jouw geheimen.’ Lisbeth Salander deed haar ogen dicht en wenste dat de vloer onder haar voeten zou stoppen met deinen. Ze bevond zich in een toestand van intellectuele verlamming. Ze had een kater. De situatie was onwerkelijk en haar hersenen weigerden dienst. Nooit eerder

IN

1


35

65

70

75

©

80

IN

60

N

55

had ze een van haar objecten face to face ontmoet. Hij weet waar ik woon! Hij stond bij haar in de keuken. Dat was onmogelijk. Dat zou niet moeten kunnen. Hij weet wie ik ben! Ze merkte opeens dat het laken opengegleden was en ze trok het dichter om zich heen. Hij zei iets wat ze eerst niet begreep. ‘We moeten praten’, herhaalde hij. ‘Maar ik denk dat je eerst even moet gaan douchen.’ Ze probeerde verstandig te praten. ‘Luister, als je van plan bent ruzie te zoeken, dan moet je niet bij mij wezen. Ik heb gewoon mijn werk gedaan. Dan moet je met mijn chef praten.’ Hij ging voor haar staan en hield zijn handen omhoog met de handpalmen naar buiten. Ik ben ongewapend. Een universeel vredesteken. ‘Ik heb al met Dragan Armanskij gesproken. Hij wil trouwens dat je hem belt, je nam je mobiel gisteren de hele avond niet op.’ Hij liep naar haar toe. Ze voelde geen dreiging, maar deinsde toch een paar centimeter achteruit toen hij haar arm aanraakte en naar de badkamerdeur wees. Ze vond het niet prettig dat iemand ongevraagd aan haar zat, ook al was de bedoeling vriendschappelijk. ‘Ik zoek helemaal geen ruzie’, zei hij op rustige toon. ‘Maar ik zou heel graag met je willen praten. Dat wil zeggen, als je wakker bent. De koffie is klaar als je aangekleed bent. De douche in. Hup.’ Ze gehoorzaamde hem willoos. Lisbeth Salander is nooit willoos, dacht ze. In de badkamer leunde ze tegen de deur en probeerde ze haar gedachten op een rijtje te krijgen. Ze was geschokter dan ze tot nu toe voor mogelijk had gehouden. Toen voelde ze dat haar blaas op springen stond en zag ze in dat een douche niet alleen een goede raad was maar ook een noodzaak na het tumult van die nacht. Toen ze gedoucht had, sloop ze naar de slaapkamer en trok ze een slipje, een spijkerbroek en een T-shirt aan met de tekst armageddon was yesterday – today we have a serious problem. Na even zoeken vond ze haar leren jack, dat over een stoel was gegooid. Ze haalde het elektrische pistool uit haar zak, controleerde de lading en stak het in de achterzak van haar spijkerbroek. De geur van koffie verspreidde zich door de flat. Ze haalde diep adem en liep terug naar de keuken. Hij begroette haar met een ‘Ruim je nooit op?’ Hij had de spoelbak gevuld met vuile borden en kopjes, de asbakken geleegd, het oude melkpak weggegooid en de tafel ontdaan van een laag kranten van vijf weken en deze schoongemaakt, schone kopjes neergezet en – het was geen grapje geweest – bagels. Het zag er uitnodigend uit en ze had best trek na de nacht met Mimmi. Oké, we zien wel waar het schip strandt. Ze ging afwachtend tegenover hem zitten.

VA

50

36


EVALUATIEFORMULIER BZL-OPDRACHT VERFILMING MILLENNIUM

Vragen

Ja / neen

Commentaar / suggesties voor verbetering

Duidelijkheid Is er een inleiding, midden en slot? Is de tekst ingedeeld in alinea’s? Gepastheid

Maak je gebruik van de gepaste bijvoeglijke naamwoorden?

N

Maak je gebruik van gepaste argumenten?

IN

Maak je gebruik van de gepaste voegwoorden om contrast uit te drukken?

VA

Correctheid Zijn je woorden correct gespeld?

Zijn je zinnen correct geformuleerd?

©

Worden de vragen van de evaluatiestructuur beantwoord? Aantrekkelijkheid Leest je tekst vlot? Heb je gevarieerd in woordgebruik en herhalingen vermeden? Score:

Naam:

/

Motivering:

Klas:

Nr.:

Leraar:

37

REFLECTIE OVER DE BZL-OPDRACHT VERFILMING MILLENNIUM De lesinhoud 1 Wat heb je bijgeleerd over de verfilming van romans?

2 Wat wist je eigenlijk al over dit onderwerp?

3 Wat heb je bijgeleerd over de verschillende aanpak van de Zweedse en Amerikaanse filmmakers?

De manier van werken

©

Zelfevaluatie

VA

5 Wat waren de nadelen?

N

IN

4 Wat waren de voordelen van het in groep werken aan dit onderwerp?

6 Hoe groot was jouw aandeel in het werk? Druk uit in procenten.

7 Wat heb jij goed gedaan in het groepswerk?

8 Wat zul je een andere keer anders moeten aanpakken?

Peerevaluatie 9 Was het werk evenredig verdeeld of niet?

10 Hoe kwam dat?

38

Naam:

Klas:

Nr.:

Leraar:

LES 3 Andere presentatietechnieken 1 Soorten presentaties 2 En nu zelf aan de slag

1 Soorten presentaties

Je kent het programma PowerPoint al, maar dat is niet de enige manier om iets te presenteren. In dit deel leer je alles over de verschillende presentatietechnieken. Je krijgt telkens een voorbeeld te zien en je gaat ook dieper in op de voor- en nadelen van elke presentatietechniek. Je maakt notities op een apart blad. Hoe ga je dit noteren?

- Selecteer een van de onderstaande onderwerpen.

Mijn droomjob Mijn vakantie Mijn droomreis Mijn favoriete hobby, game, site, film, boek, muziek … Het favoriete familiegerecht Mijn stage Mijn school Ik en mijn wereld Ik en mijn stad Het leukste schilderij Mijn nieuwste uitvinding Zo ver sta ik met mijn GIP Zo werkt het Wat je nog niet wist

VA

-

©

Opdracht 2

N

2 En nu zelf aan de slag

IN

Opdracht 1

- Werk doelgericht. Lees het evaluatieformulier om te weten wat van je verwacht wordt. Je leraar evalueert je aan de hand van diezelfde vragen.

Les 3 - Andere presentatietechnieken

39

IN N VA © 40

Les 3 - Andere presentatietechnieken

ZELFEVALUATIEFORMULIER

Duidelijkheid

Score

Commentaar

Score

Commentaar

Ik heb mijn boodschap logisch opgebouwd. Ik heb duidelijke en bekende (instructie-) taal gebruikt. Ik heb rekening gehouden met de voorkennis van mijn publiek.

Gepastheid

Ik heb luid genoeg gesproken. Ik heb niet te snel / traag gesproken.

Correctheid

VA

N

Mijn boodschap was afgestemd op mijn doel.

IN

Ik heb de gepaste presentatietechniek gekozen.

Score

Commentaar

Score

Commentaar

Ik heb taalfouten vermeden.

©

Ik heb correct AN gesproken zonder regionale invloeden. Ik heb betrouwbare bronnen geraadpleegd.

Aantrekkelijkheid Ik kwam enthousiast over. Ik kwam zelfverzekerd over. Ik heb een afwisselende taal gebruikt.

Mijn positiefste elementen waren …

Bij de volgende spreekopdracht moet ik zeker rekening houden met …

Naam:

Klas:

Nr.:

Leraar:

41

42

Naam:

Klas:

Nr.:

Leraar:

1

2

3

5

IN

6

N

VA

©

4

7

8

9

10

Terwijl je klasgenoten aan het woord zijn, probeer je te beoordelen waar je hun presentatie op jouw schaal zou invullen. 5 betekent gemiddeld, net voldoende. Tussen 6 en 10 schrijf je de namen van de leerlingen die het beter dan gemiddeld deden. Tussen 1 en 4 komen de namen van leerlingen die volgens jou ondermaats presteerden.

LES 4 Waarover heeft de dichter het?

Je leest het gedicht ‘Tussenspel’ van Leonard Nolens, maar je krijgt het hier in stukjes … De dichter beschrijft in het gedicht iets / iemand, maar het is niet onmiddellijk duidelijk waarover hij het heeft. Je probeert telkens te benoemen wat de dichter in het gedicht aan het beschrijven is; pas op het einde van het gedicht kom je het mogelijke antwoord te weten. Het is de bedoeling dat je telkens je mening bijstuurt naarmate je meer van het gedicht te lezen krijgt.

IN

Ondertussen bekijk je de poëtische taal en de technieken die de dichter gebruikt wat nauwkeuriger.

Poëtische taal / technieken

N

Misschien is dat wat dit moet zijn.

Wat valt er op aan de schikking van de tekst?

VA

Rots-

©

vast zat het vanmorgen in een zwarte vlek, een klad beslijkte sneeuw, hier, vlak voor mijn deur.

Is dat typisch voor een gedicht?

Ik had het ding niet eens gezien. Ik sliep nog half misschien.

Rijm? Waar vind je rijm? Waar assonantie?

Zijn buitenste verschilde nergens van zijn binnenkant.

Worden er woorden / zinnen herhaald?

Assonantie: herhaling van klinkers

Vind je een personificatie in de tekst?

Wat beschrijft de dichter? Waarom denk je dat?

Les 4 - Waarover heeft de dichter het?

43

Er was ook geen beginnen aan. Ik tilde het voorzichtig op, het tolde uit mijn hand en rolde daar van het trottoir gelijk een steen, maar wel doorzichtig, luchtig, lichtig, maar zo af en gaaf, compact gelijk een steen.

Poëtische taal / technieken Welke vergelijking(en) vind je in de tekst?

Gebruikt de dichter rijm in dit fragment?

Zijn er bepaalde klanken die overheersen? Zijn er assonanties?

Vind je alliteraties?

IN

Welke eigenschappen krijgt ‘het’?

Op welke twee manieren kun je ‘ik nam het op’ (werkwoord ‘opnemen’) interpreteren? Opnemen:

©

VA

Ik nam het op, het liet zich glad en flitsend, weerloos brandend door mijn handen gaan, het flikkerde van links naar rechts, het stak mijn ogen uit van rechts naar links, een veel te hechte, veel te echte zon.

N


Vind je nog woorden die je op verschillende manieren kunt interpreteren?

Welke tegenstellingen vind je?

Zijn er bepaalde klanken die overheersen in dit fragment?


44


Ik streelde haar structuur, ik zoende haar natuur. Mijn buurman keek zich blind en noemde mij een kind, een monster van aanbidding, een bedronken acoliet, bespottelijk en niet om aan te zien. Ik sliep nog half misschien.

Poëtische taal / technieken Is er een (mogelijke) personificatie in dit fragment?

Vind je rijm in dit fragment?

Vind je woorden / een uitdrukking met een mogelijke dubbele betekenis?

IN

Acoliet: aanhanger, volgeling, misdienaar

N

‘niet om aan te zien’:

©

VA

Vind je vergelijking(en), metaforen?


Ik zoende maar en zoende, maar dat ding, het zoende mij en gaf zijn smaak niet af. Sterk water was het, koud vuur, hard licht dat ik geen dag over mijn lippen krijg. Het plakte aan mijn tong.

Welke tegenstellingen ontdek je?

Vind je een soort van synesthesie in dit fragment?

Wat beschrijft de dichter? Waarom denk je dat? Synesthesie: vermenging van zintuigen


45

Misschien is dat wat dit moet zijn, hol en toch vervuld, volmaakte samenvatting van het niets, raadselspel van een verspeelde dag: een klompje ijs.

Poëtische taal / technieken Waarmee begint dit fragment?

Wat valt er op aan de schikking van de tekst?

Waarom is de tekst zo geschikt?

Waarvoor staat het ‘klompje ijs’ volgens jou symbool?

©

VA

te verdwijnen, maar verdwijnt in een waaien en stromen van alles en is, is.

Wat vind je van deze overgang?

N

Het ligt er langzaam

IN


Misschien is dat wat ik moet zijn.

Waarmee vergelijkt de dichter zichzelf?

Wat vind je van deze vergelijking?

Lees het gedicht nog eens. - Wat vind je van de beschrijving van dit klompje ijs?

- Wat is er typisch aan een koude winterdag?

- Vind je nog meer betekenis(sen)? Uit welke bundel komt het gedicht? Wat merk je aan de spelling? Waarom schrijft de dichter de titel zo?

46


Ik streelde haar structuur, ik zoende haar natuur. Mijn buurman keek zich blind en noemde mij een kind, een monster van aanbidding, een bedronken acoliet, bespottelijk en niet om aan te zien. Ik sliep nog half misschien.

Tussenspel Misschien is dat wat dit moet zijn. Rotsvast zat het vanmorgen in een zwarte vlek, een klad beslijkte sneeuw, hier, vlak voor mijn deur.

Sterk water was het, koud vuur, hard licht dat ik geen dag over mijn lippen krijg. Het plakte aan mijn tong.

IN

Ik had het ding niet eens gezien. Ik sliep nog half misschien.

Ik zoende maar en zoende, maar dat ding, het zoende mij en gaf zijn smaak niet af.

N

Zijn buitenste verschilde nergens van zijn binnenkant.

©

VA

Er was ook geen beginnen aan. Ik tilde het voorzichtig op, het tolde uit mijn hand en rolde daar van het trottoir gelijk een steen, maar wel doorzichtig, luchtig, lichtig, maar zo af en gaaf, compact gelijk een steen.

Ik nam het op, het liet zich glad en flitsend, weerloos brandend door mijn handen gaan, het flikkerde van links naar rechts, het stak mijn ogen uit van rechts naar links, een veel te hechte, veel te echte zon.

Misschien is dat wat dit moet zijn, hol , en toch vervuld volmaakte samenvatting van het niets, raadselspel van een verspeelde dag: een klompje ijs. Het ligt er langzaam te verdwijnen, maar verdwijnt in een waaien en stromen van alles en is, is. Misschien is dat wat ik moet zijn.


47

N

1 Millennium (Les 2)

2 oprecht

©

1 verzoenend

3 voorzichtig 4 betrokken 5 gedreven

48

VA

1 Zoek in de lijst met bijvoeglijke naamwoorden die iemands persoonlijkheid beschrijven (zie ook p. 26) telkens twee synoniemen voor:

Woordenbad 1

s

int

en

nt efficië

moodboard

antoniem

IN


ie c r e at

f

Woordenbad 1

2 Zoek in de lijst van de kernkwaliteiten (blz. 26) een of meer antoniemen van de woorden in de linkerkolom. 1 pretentieus 2 afstandelijk 3 malafide 4 laf 5 oppervlakkig 6 arrogant 7 lomp 8 nonchalant 9 rancuneus 10 krenterig

IN

11 dromerig 12 speels

N

13 bedachtzaam

15 opgewekt 16 hatelijk

Vul de passende woorden uit de lijst in.

©

3

VA

14 eerlijk

1 Iemand die zich snel aan anderen aanpast of er geen punt van maakt dat afspraken plots veranderen, is

.

2 Als je iets ergs meemaakt, maar je beseft dat er nog altijd ergere dingen hadden kunnen gebeuren, dan ben je

. .

3 Wie heel goed zijn eigen kwaliteiten en gebreken kent, is

4 Wie netelige kwesties voorzichtig probeert op te lossen of moeilijke mensen met fluwelen handschoenen aanpakt, is

. .

5 Wie veel nieuwe ideeën heeft en die ook uitvoert, is

.

6 Als je een probleem snel en op de juiste manier oplost, ben je

.

7 Als de problemen van een ander of in de wereld je niet koud laten, dan ben je 8 Wie niet doet wat anderen doen of denkt wat anderen denken, is 9 Wie niet graag verandering heeft, is

.

.

10 Iemand die met weinig woorden grappige, passende antwoorden geeft, is

.

Woordenbad 1

49

2 Andere presentatietechnieken (Les 3)

Welke presentatietechniek komt telkens aan bod? Op 1 september begroetten de eindejaarsleerlingen de leerlingen van het eerste jaar. Zij leidden de eerstejaars in hun nieuwe school rond. Na een uurtje picknickten ze samen in het grasveld nabij het sportcomplex. Basisschool De Levensboom vroeg de leerlingen van de middelbare school een nieuwe speelplaats voor de kleuters te ontwerpen. Elien presenteerde haar voorontwerp met ruime aandacht voor een zacht kleurenpalet, warme stoffen en zachte materialen die aangewend konden worden in de overdekte speelruimte.

IN

De minionderneming ‘InTeressAnt’ wekte via deze presentatietechniek heel wat interesse van voorbijgangers. Vooral de foto’s en slogans spraken tot de verbeelding en prikkelden de nieuwsgierigheid van toekomstige kopers.

N

Ellen stelde op één minuut haar milieuproject voor aan de klas. Ze beperkte zich hierbij tot de essentie en gaf haar medeleerlingen nadien de ruimte om bijkomende vragen te stellen. De klas kreeg heel wat boeiende informatie aangereikt.

VA

Eva toonde via deze presentatietechniek hoe je het best een lekke band van een auto kon vervangen. Vooral de jongens waren onder de indruk van zoveel girlpower!

©

Jeroen mocht op 6’40” zijn eindwerk aan de jury voorstellen. Daarbij toonde hij 20 foto’s en ontwerpschema’s van zijn biologische tuinterras. Vooral zijn spitsvondige toelichtingen en gevatte uitspraken overtuigden de jury.

50

Woordenbad 1

Tussenspel 1

1 2 3 4 5 6

Familienamen

Intro Waar komen onze familienamen vandaan? What’s in a name? De betekenis van familienamen opzoeken ‘Jongens en wetenschap’ onderzoekt … Help! Ik wil een andere familienaam.

1 Ben jij gelukkig met je familienaam?

IN

1 Intro

N

2 Welke familienaam vind jij mooi? Grappig? Speciaal?

VA

3 Waarom hebben mensen eigenlijk een familienaam?

©

4 Wat betekent jouw naam? Waar heb je die betekenis vandaan?

Naam:

Klas:

Nr.:

Leraar:

51

2 Waar komen onze familienamen vandaan?

RUIK ACHTERNAMEN PAS IN GEB VANAF DERTIENDE EEUW een vrij recent BRUSSEL – Familienamen zijn Tot voor 1200 enis. hied gesc fenomeen in de westerse opkomst van De . naam voor een r hadden we alleen maa maar het lijk, zake nood men liena fami de steden maakte . kwam duurde tot 1795 eer daarover een wetgeving

Naar: De Standaard

De tekst geeft een mooi overzicht van de ontstaansgeschiedenis van onze familienamen. Maak nu een schema van deze tekst. Gebruik daarvoor een afzonderlijk blad.

©

Opdracht 1

VA

N

IN

afdeling van de André Braet, voorzitter van de Aalsterse st ons door lood nde, lieku Vlaamse Vereniging voor Fami . men liena fami de geschiedenis van de contreien – één ’Tot voor 1200 had iedereen – in onze bij de geboorte, naam. Een voornaam dus. Die werd niet toen in kleine maar bij de doop gegeven. Omdat mensen lieden met n tusse g groepen leefden, was verwarrin elijk. mog dezelfde naam eigenlijk niet maatschappelijk In de dertiende eeuw veranderde het Mensen gingen i. bloe tot en kwam en bestel danig. De sted er meer kans in grotere groepen samenwonen, dus was bedoeld? En op naamsverwarring. Welke Godfried werd el om deze midd een welke Hildebrand? Er was nood aan el werd midd dat En . iden Godfried van gene te ondersche je. g kree die niet, je koos gevonden: de bijnaam. Die

bijnamen. De Er zijn vier klassieke categorieën van de vader naam de patroniemen of afgeleiden van epsnamen bero ), Impe (Van (Peeters), herkomstnamen naar een ijzen verw die men bijna (Desmet) en de echte e). Witt (De erk kenm lijk uiter karaktertrek of een ien om de ene Zo kwam er toch iets van een stram . Zij het dat iden stedeling van de andere te ondersche e. Je kon voeld nden men zich daar niet echt door gebo naam van keer paar een tijdens je leven gemakkelijk maar , koos naam je niet zelf je veranderen, juist omdat eld orbe bijvo je je Ging ren. ande van omdat je die kreeg uren gebe het in een andere omgeving vestigen, dan kon De Witte een er zoze r mee niet daar jou sen men dat de vonden, dan wel een De Grote.’ , op het einde Het was wachten op de Franse Revolutie het geven van op wet een voor van de achttiende eeuw, 1794 werd stus augu 23 van wet de familienamen. Met borene de wge nieu elke om d voer inge de verplichting ook in het zo familienaam van de vader te geven en dat n. bevolkingsregister te laten inschrijve Paul Demeyer

3 What’s in a name?

Opdracht 2

Elke familienaam heeft een betekenis. Soms ligt de betekenis voor de hand, soms niet. Voor je de volgende tekst leest, probeer je zelf de opgegeven namen te verklaren. Probeer ook de categorie te achterhalen. Zie daarvoor de tekst hierboven. Naam

Betekenis

Categorie

Boonen Kompany De Wever Vandenbossche

52

Naam:

Klas:

Nr.:

Leraar:

STEVEN DEFOUR: VERS UIT DE OVEN Wist je dat Steven Defour recht uit de oven komt? Althans, als je voortgaat op de betekenis van zijn familienaam. Clijsters is een bijnaam voor ‘zanger’, afgeleid van ‘lijster’ en Wickmayer betekent wijkgraaf (beroep of functie). Nys is een patroniem (het Latijnse woord ‘pater’ van de naam Dennis 5 betekent ‘vader’; ‘niem’ betekent ‘naam’) afgeleid woordenboek van nd ‘Verklare het in l allemaa het vindt Je os). (Dionysi is de WestAuteur . rankrijk’ Noord-F en België in amen de familien Het werd werkte. aan jaar twaalf er die ndere, Debraba Frans Vlaming liefst maar ndere Debraba waarin delen, dikke twee van een kanjer fische bibliogra van voorziet en dateert t, verklaar namen 000 10 150 verwijzingen. (Hij zegt in welke bronnen hij de vroegste sporen van die familienamen aantrof.) 1

©

VA

N

IN

Vandenbossche verwijst naar een 45 telefoonboeken bijeen. Hij trok plaatsnaam – zoals dat met bijna naar bibliotheken en archieven en raadpleegde licentiaats- en plichting niet erg serieus namen 15 alle namen die met ‘van’ beginnen familienaam kozen. het geval is – en betekent ‘bos’. doctoraatsverhandelingen. ‘De en een rare die namen weer dat dachten Ze te is Vogels is een bijnaam. Bart De beste manier van werken worden als zouden ft afgescha 80 om Wever heeft een familienaam die 50 vertrekken van oude namen voorbij sing overheer Franse de De n. verwijst naar een beroep. Soms zo de nieuwe te verklare door die ook er waren Er zijn. zou wijhuidige namen zijn dikwijls 20 lijkt het simpel, maar dat is het naam rare een van kiezen het omdat zelden. Leterme verwijst naar de zigingen van de oude, en tegen de aanLatijnse plaatsnaam terminus, men ze niet goed begreep. Het wilden protester Fransen in Nederde van wezigheid 85 aties wat betekent ‘grens, einde’. 55 kunnen verkeerde interpret (NederlandEnkele België. en land moeilijk r Didier Reynders heeft zijn naam zijn, zodat het bijzonde Boterkop, Siemen en: voorbeeld se) naam de wordt de herkomst van 25 te danken aan de Germaanse s, Schijthui Karst Platvoet, Kees voornaam Ragin-hari (wat raad- te vinden.’ … Potjebier Sus , Deurmat Koos leger betekent). In de inleiding van zijn werk ver- 90 de familienamen Frans Debrabandere wist dat zo’n 60 telt Debrabandere ook iets over De studie van rp dat velen onderwe een is familiede woordenboek van familienamen de geschiedenis van wil wel Iedereen ert. interesse een wij een tijdverslindende namen. Waarom hebben 30 schrijven am familiena zijn wat weten leefn opdracht was, en hij dacht familienaam? De Germane echte (de h Aspeslag . betekent chappen meteen aan een tienjarig project. den in kleine gemeens van Pieter Aspe) Uiteindelijk rolde het boek pas na 65 waarin iedereen iedereen kende. 95 familienaam de Duitse stad naar verwijst (de naam één twaalf jaar van de persen. Toen hij Daarom volstond y is een Kompan g, Aspersla kwam eeuw 13e voornaam). In de 35 aan zijn levenswerk begon, was Van Looy hap), (gezelsc bijnaam de omdat in de pc nog niet zo ingeburgerd. daar verandering amse West-Vla het naar verwijst en toenam maar Hij werkte met fiches, die hij in handel steeds van komt Boonen Lo, plaatsje 100 en. schoenendozen bewaarde, en 70 de steden ontstond Bono, voornaam se Germaan de telkens met nieuwe gegevens Pas in 1795 werd een vaste Merckx gaat terug op de voornaam 40 aanvulde. De computer had hem familienaam verplicht door de Marcus, Steegmans verwijst naar ongetwijfeld veel werk bespaard. Fransen. Iedereen moest een een steeg, en Baetens is afgeleid Beatrijs. Om een overzicht te krijgen van familienaam laten registreren. In 105 van de voornaam nog er waren België de bestaande familienamen 75 Nederland en bracht Frans Debrabandere al wat mensen die deze ver-

Naar : De Standaard

Naam:

Klas:

Nr.:

Leraar:

53

IN

1 In de tekst wordt een heel aantal familienamen verklaard. Maak op basis van die verklaringen een overzicht van de categorieën waarin namen kunnen ondergebracht worden. Geef telkens voldoende voorbeelden.

2 Bekijk de top tien van de Vlaamse familienamen.

2

Janssens

3

Maes

4

Jacobs

5

Mertens

6

Willems

7

Claes

8

Goossens

9

Wouters

10

De Smet

VA

Peeters

©

1

N

De top 10 van Vlaamse familienamen

Bron: Algemene Directie Statistiek

- Welke categorie is het best vertegenwoordigd?

- Van welke voornaam zijn ze afgeleid? Duid in een kleurtje de delen van de naam aan die ‘zoon van’ betekenen.

54

Naam:

Klas:

Nr.:

Leraar:

4 De betekenis van familienamen opzoeken

In het ‘Verklarend woordenboek van de familienamen in België en Noord-Frankrijk’ van dr. Frans Debrabandere kun je de betekenis van je familienaam opzoeken. Dat ga je ook doen, maar voor je je familienaam opzoekt, moet je begrijpen hoe het boek is opgebouwd. Je doet dat aan de hand van de volgende opdrachten. Een overzichtje van veelgebruikte afkortingen: afleiding

BerBN

beroepsbijnaam

BerN

beroepsnaam

BN

bijnaam

Dim.

diminutief (verkleinwoord)

FN

familienaam

Gen.

genitief (bezitsvorm)

Germ.

Germaanse

HN

heiligennaam

Metr.

metroniem, moedersnaam, familienaam ontstaan uit een vrouwelijke voornaam

Mnl.

Middelnederlands

Ofr.

Oudfrans

Patr.

patroniem, vadersnaam, familienaam ontstaan uit een mannelijke voornaam

PlN

plaatsnaam

PN

persoonsnaam

var. VN

N

VA

©

TN

IN

Afl.

toenaam (een soort tweede naam, soms ook bijnaam) variant

voornaam

Opdracht 3 1 Op bladzijde 57 vind je een bladzijde uit het familienamenboek. Zoek een voorbeeld van: a een patroniem: b een metroniem: c een familienaam afgeleid van een beroep: d een familienaam afgeleid van een bijnaam: e een familienaam afgeleid van een geografische plaatsnaam: f een familienaam afgeleid van een niet-geografische plaatsnaam:

Naam:

Klas:

Nr.:

Leraar:

55

2 Frans Debrabandere heeft allerlei bronnen en archieven onderzocht om de vroegste registraties van elke familienaam terug te vinden. Wanneer werd de familienaam Maeten voor het eerst teruggevonden?

3 Toen de familienamen verplicht werden, had het Nederlands nog geen vaste spelling. Iedere ambtenaar schreef de naam dus op zijn eigen manier. Deze verschillende varianten bleven tot nu bewaard omdat de familienaam onveranderd overgaat van de vader op de kinderen. Je mag met andere woorden niets aan (de schrijfwijze van) je familienaam veranderen! Hoeveel varianten kent de naam Maere?

Opdracht 4

Je leerkracht geeft enkele familienamen op. Vul die nog in je schema op blz. 54 aan.

Opdracht 5

Wat betekent jouw familienaam, die van je moeder, die van je beide grootmoeders? Vermeld ook telkens de categorie waartoe ze behoren.

N

IN

- Je kunt het ‘Verklarend woordenboek van de familienamen in België en Noord-Frankrijk’ raadplegen. - Bezoek de sites die je op www.knooppunt.net vindt. - Vind je je familienaam niet in die bronnen, probeer het dan via www.google.be. Mogelijk heeft iemand een site gemaakt over jouw familienaam. Noteer hier de betekenis én categorie van:

VA

- jouw familienaam: - de familienaam van je moeder:

- de familienaam van je ene grootmoeder:

©

- de familienaam van je andere grootmoeder:

56

Naam:

Klas:

Nr.:

Leraar:

Van der Masen, Ezemaal (C. BAERT); 1409 Ghijsbrecht vander Masen, Aw. (ANP); 1409 Gorys Vermaze, Lier (FRANS). – 2. van Germ. math-naam: Masa (MORLET I). De vandervorm is dan hypercorrect. 1396 Jan Vermassen, Pouwels Vermassen, Maes Vermassen, Wouter van der Massen, Velzeke (DE B.). Maesenaar, de; -aere, -eer, -eir(e), zie de Maseneer. Maesfranck, -c(k)x, zie Masfranc(k). Maeskens, Maske(ns): Patr. Dim. van VN Maes: Thoma(e)s. 1267 Mas Steven = 1268 Maskinus Steven; 1376 Masekin de Costre, Ip. (BEELE). Maesman(s), zie Maeseman. Maesscha(e)l(c)k, (de); Maesschal, Maessckal, zie (de) Maerschalck. Maessens(s), zie Maassen. Maesseus, zie Masseus. Maestricht, van; van Mastricht: PlN Maastricht (NL). 1403 Johan van Triecht, Zichen (IOT); 1584 Jacob van Maestricht, Aw. (AB). Maet, (de); (de) Maat: Mnl. maet: maat, makker, gezel. BN. 1577 Hans Maet, Schelle (MAR). Maeten, van der; van der Maat(h), van der Made(n), van der Matt, Vermaete, Verma(a)t: Verspreide PlN Made, Maet(e): maailand, hooiland, wei(de). Vgl. E. meadow, D. FN Matt(e). 1273 Janne van der Matte, Varsenare (CG); 1303 bi Heinrike van der Matte, Bg. (VERKEST); 1336 Dieric van der Made, Egmond (NHC); 1586 Richard Vermaet, Arnhem-Aw. (AP). Maetens, zie Matens. Ma(e)ter: PlN Mater (OV): 1182 Materne (TW). 1275 Boidin de Matre = B. de Materne, Lessen (VR 120v°); 1328 Pieter van Materne, Bg. (V.D.AUW). Maeterlinck: Afkomstig van Mater (OV). 1357 Neese Materlinx, 1363 Jan Materlinc; 1404 Willem Maeterlinc, Ronse (LENOIR). Maeters, zie Maters. Maex, zie Max. Maeyaert, Maya(e)rt, Maeyhaert: 1. van VN Maeye. – 2. Spelling voor Maillard. Maeyens, Maeijens, Maeyns, Mayen(s): Metr. Gen. van Maeye < Maria. 1395 Maye Haps, Ip. (BEELE); 1413 Maeyen Scokers huus, Ktr. (DEBR. 1958). Vgl. Maaykens. Maeyer, de; de Maeijer, de Maaijer, de Ma(a) yer, Majer, Mayer(s), de Meyer, (de) Moyer, de Muyer, Muyere: 1. BerN van de maaier. 1385 Jaqueme le Madere, Ip. (BEELE); 1508 Dierick de Mayere, Temse (DE MAN); 1706-74 de Ma(e)yer = de Meyer = de Moyer = de Muer, Aw. (Midd. 1975, 107). 2. Secundair is De Mayer ook wel eens door reïnterpretatie van De Mare ontstaan: G.J. DE MAEYER, Van De Mare tot De Maeyer. Land van Beveren 1975. – 3. De Maeyer kan ook een Br. Var. zijn van De Meyer: 1546 Kath. Smayers = Katlijne Smeyers, Mech. (HB 708).

©

VA

N

IN

Maere, Maeren(s), Maar, Maers: Metr. Vorm van de HN Maria. 1375 Maere van den Velde = Marie van den Velde, Ip. (BEELE); 1397 Jan Mare, Bg. (SIOEN). Maer(e), de; de Mare, (de) Marre, Lemarre, Maar, Maere: BN mare: beroemd, vermaard, voornaam. 1305 Voskin de Mare; 1383 Herman Mare, Ip. (SOETE); 16e e. de Ma(e)re (pass. CAPPELLE). Maerel, (de); de Meirel: Mnl. meerle, maerle: merel. BN naar de vogelnaam, wellicht voor een zanger. 1300 Kateline Merle = 133 K. Meerle, Her. (DERCON). Vgl. Meirlaen. Maerschal(c)k, de; de Maersschalck, Maarschalk, de Maars(s)chalck, (de) Maerschalcke, Maerskalck(e), (de) Maes(s) cha(e)l(c)k, Demaerschalet, Masschalck, Maesschalkc, Maesschal, Maessckal, Maescalck, Ma(e)lschalck, Maelschaelck, -schalk, Mayschak: BerN Maarschalk. Mnl. maerscalc: paardenknecht, stalknecht, hoefsmid, paardenarts; stalmeester. Meestal: hoefsmid: 1155 Giselberto Marscalco, U (GYSS. 1999’); 1339 meester Lievine den Maersscalc vanden ridepaerden ende meerien te beslane ende van 300 en 97 niewen yseren, ende over sine coste ende paerde hure, Gent (RSG I); 1378 Moenin de Maerscalc = 1386 Simon le Marschalc, Ip. (BEELE); ook gewoon smid: 1377 van joncvrauwen Alisen Maerscalcxs; 1397 mestre Janne den Maerscalc van twee ketenen, Ktr. (DEBR. 1970). Vgl. Maréchal. Maerschand, zie Marchand(t). Maertelaer(e), de; -eire, zie de Martelaer(e). Maerten(s), -ins, zie Maarten(s). Maervoet, zie Marievoet. Maes, zie Maas(s). Maes, van der, zie van der Maesen. Maesbroeck: Pln, b.v. in 1711 in Zedelgem. Maar wsch. gaat de naam terug op PlN Meersbroek, b.v. in Tielt (DF IX-X). Maesbrugghe, van der, zie van der Mensbrugghe. Maescalck, (de) Maescha(e)l(c)k, zie (de) Maerschalck. Maese(e)le, zie de Maeze(e)le. Maeseleer, de, zie de Maseneer. Maeseleyne, -lijne, zie Madelein. Maeseman, Maesman(s), Maasmans, Mazeman, Maseman, Meesman, Moesman, Mosmans, Mousseman(ne), Musman: Maas = Thomas. Moies is Limburgs. 1248-71 ver Jden Masemans, Aw. (CG); 1390 Jan Maesman, Mech. (HB 684); 1473 Claes Moesmans, kanghietere, St.- Tr. (OBN 116). Maesen, zie Maassen. Maesen, van der; van der Maes(sen), van der Maas, van der Mas(s)en, Vermasen, Vermaes(en), Vermaas(en), Vermasse(n): 1. Naam van de rivier, de Maas; ook naam van de talrijke waterloopjes. 1321 Reiners vander Masen, Diest (CLAES 1986); 1321 Henricus de Mosa, Hoegaarden; 1346 Joh.

Naar: Verklarend woordenboek van de familienamen in België en Noord-Frankrijk

Naam:

Klas:

Nr.:

Leraar:

57

5 ‘Jongens en wetenschap’ onderzoekt …

©

VA

N

IN

Je luistert naar de tekst ‘Waarom hebben Nederlanders andere familienamen dan Vlamingen?’ De tekst is netjes in stukken verdeeld zodat je de verschillende redenen voor het verschil tussen de Vlaamse en Nederlandse familienamen vlot kunt herkennen. Maak hier een schema van de luistertekst.

6 Help! Ik wil een andere familienaam.

Niet iedereen is tevreden met zijn familienaam. Ben jij eigenlijk tevreden met je familienaam?

Ken je nog voorbeelden van familienamen die enigszins opvallend, grappig, aangebrand … zijn?

58

Naam:

Klas:

Nr.:

Leraar:

Opdracht 6

De wijziging van een familienaam is gebonden aan heel wat voorwaarden. Bewijs daarvan is het verhaal van Evi, luisteraar van het Radio 1-programma Peeters en Pichal. Beluister het fragment.

Opdracht 7

Hoe denkt de wet over naamsverandering?

Veranderen van naam of voornaam 1

5

Een verandering van een familienaam wordt slechts in uitzonderlijke omstandigheden toegestaan. U moet een gegronde reden hebben en de procedure duurt gemiddeld anderhalf tot twee jaar. De naamsverandering wordt goedgekeurd bij Koninklijk Besluit. Uw voornaam veranderen is gemakkelijker. U moet nog altijd een reden opgeven, maar de wet is soepeler. Deze procedure duurt gemiddeld zes maanden tot een jaar. De minister van Justitie moet de nieuwe voornaam goedkeuren.

20

U moet een schriftelijk verzoek richten aan de Federale Overheidsdienst Justitie. In uw verzoek moet u de volgende gegevens duidelijk vermelden: - de nieuwe aangevraagde familienaam, - de reden waarom u uw naam of die van uw kind wilt veranderen, - eventuele bewijsstukken die uw aanvraag kunnen ondersteunen. De FOD Justitie zal de aanvraag naar de gerechtelijke overheden sturen. Samen met de plaatselijke politie zullen zij een onderzoek voeren naar de naamsverandering. Tijdens dit onderzoek wordt alle betrokken personen naar hun mening gevraagd over de aangevraagde naamsverandering. De betrokken personen kunnen zijn: de aanvrager, de ouders, de grootouders, broers of zussen. De resultaten van het onderzoek worden vervolgens doorgestuurd naar de dienst naamsveranderingen van de FOD Justitie.

©

25

VA

N

10

IN

15

De volgende gevallen zijn voorbeelden van situaties waarin u een naamsverandering toegestaan kan worden. - U heeft een bespottelijke naam die vaak het voorwerp uitmaakt van pesterijen. - U bent een genaturaliseerde Belg en een minder vreemd klinkende naam kan uw integratie bevorderen. - U kreeg samen met uw partner een kind. De vader heeft het kindje pas een jaar na de geboorte erkend en u heeft allebei besloten om het nu de familienaam van de vader te geven. - U adopteerde een kind in het buitenland en de naam van het kindje werd niet aangepast tijdens de adoptieprocedure.

Een verzoek over een minderjarig kind moet door beide ouders ingediend worden. Als een vonnis de uitoefening van het ouderlijk gezag aan één ouder heeft toegekend, dan is deze bevoegd om het verzoek alleen in te dienen. 30

Wie zijn familienaam wil veranderen, betaalt een registratierecht van 49 euro. Deze kosten lopen op tot 740 euro als: t VFFOBOEFSFOBBNPGFFOXPPSEXJMUUPFWPFHFO t VFFOIPPGEMFUUFSXJMUWFSWBOHFOEPPSFFOLMFJOFMFUUFS

Naar: www.belgium.be

Lees de bovenstaande tekst en maak nadien de leesoefening op blz. 60.

Naam:

Klas:

Nr.:

Leraar:

59

Leesvaardigheidstest

Verandering van

Moeilijke procedure?

Gegronde reden nodig?

familienaam

ja / nee

ja / nee

voornaam

ja / nee

ja / nee

Duur procedure?

Goedgekeurd door

1 Welke reden kunnen deze mensen opgeven in hun aanvraag tot naamsverandering? a De Vlaming Piet Prot:

IN

b De Turkse Deniz Gürbüz:

VA

N

2 Welke rol speelt de plaatselijke politie bij een aanvraag tot naamsverandering?

©

3 Stel: Aard Appel wil zijn familienaam veranderen, maar zijn zus Fien Appel niet. Kan zij eventueel de procedure tot naamsverandering blokkeren?

4 Aan welke voorwaarde moet voldaan worden bij een verzoek over een minderjarig kind?

5 Tot hoeveel kunnen de kosten oplopen als de heer ‘Van de Wiele’ zijn naam wil veranderen in ‘van de Wiele’?

60

Naam:

Klas:

Nr.:

Leraar:

LES 5 De tolbrug (Ibycus, naar het boek van Aidan Chambers)

1 2 3 4 5 6 7 8

Intro Naar het toneel of niet? Hoe komt een toneelstuk tot stand? Bewerkingen Van roman naar toneelstuk Beeldtaal Decor Boek ≠ toneel

1 Intro

Jullie worden straks in duo’s verdeeld en jullie spelen een korte toneelscène. Dit is de tekst van de scène die gespeeld wordt:

VA

N

A: Hallo. B: Hallo. A: Ga jij mee naar de film vanavond? B: Nee, er is een goede film op tv. A: O ja? B: Ja, om halfnegen.

IN

Opdracht 1

B zit aan tafel in de keuken, A komt binnen. Uit de scène moet duidelijk worden voor het publiek dat A op het punt staat om B te vermoorden.

©

Enkele richtlijnen voor jullie aan de slag gaan: - De scène begint bij het binnenkomen van A en eindigt als A weer buiten is. - De tekst moet letterlijk gespeeld worden. Er mag geen tekst worden bijgemaakt of weggelaten. - Bedenk met je groep wat er gebeurd is. Wie is A en wie is B? Waarom is de sfeer gespannen? Waarom wil A B vermoorden? Hoe beter je daarover nadenkt, hoe gemakkelijker het zal zijn om je in je rol in te leven. - De tekst hoeft niet snel na elkaar gezegd te worden. Je kunt stiltes inlassen en de nadruk leggen op de handelingen. - Je kunt rekwisieten gebruiken om het geheel spannender te maken (bijvoorbeeld: B leest de krant en in stilte draait hij de bladzijde traag om; het geritsel onderstreept de spannende sfeer die er hangt.)

2 Naar het toneel of niet?

Opdracht 2 1 Wie heeft er al toneel gezien? Waar? Wanneer? Ga je dikwijls naar toneel? Wat weet je er nog over? Hoe komt het volgens jullie dat zo weinig mensen naar toneel gaan?

Les 5 - De tolbrug

61

2 Mensen gaan vaak naar een toneelstuk kijken nadat ze een lovende recensie over het stuk gelezen hebben. Hieronder lees je de recensie van ‘De tolbrug’. Welke structuur verwacht je terug te vinden? Schrijf de hoofdvragen hieronder en markeer het antwoord op elke hoofdvraag met een andere kleur.

Een brug tussen generaties

15

20

25

30

35

40

Jan heeft er genoeg van zijn leven te schikken naar wat anderen van hem verwachten en wil op zijn eigen benen staan. Algauw heeft hij zijn eerste job te pakken: tolbrugwachter op een privédomein. Hij leert er Tess kennen, de dochter van zijn baas, en de zonderlinge Adam die op een nacht letterlijk aanspoelt. De vriendschap die hij met hen sluit, vormt de kern van zijn vertelling. Ibycus is een nieuwe naam in het Vlaamse theaterlandschap. De spelers zijn dat niet: Robby Cleiren en Sofie Sente behoren tot de Roovers; Pieter Embrechts werkte al vaker met hen samen. Naast de spelers behoort ook tekstbewerker Dirk Terryn (broer van …) tot het team. Ibycus richt zich ook, in tegenstelling tot de Roovers, uitdrukkelijk tot een andere doelgroep: de adolescenten, vijftienplussers, hetzelfde publiek waarvoor jeugdauteur

Peter Anthonissen (in ‘Het Nieuwsblad’)

62

50

Uniek aan de opzet is dat Chambers zelf, samen met Terryn en de acteurs, voor de bewerking instond. Dat liep niet van een leien dakje: ondanks zijn ervaring met het schrijven van theaterstukken, hanteerde Chambers aanvankelijk een – volgens Sente – ‘erg ouderwetse en stroeve toneeltaal’. Met zijn vijven brachten ze de opdracht tot een goed einde: een aantal elementen uit de roman sneuvelden, maar de geest van het verhaal bleef bewaard. Centraal staat de relatie tussen Jan, Tess en Adam. Jan is de binnenvetter, de observator, de romanticus die veel boeken leest en de denker. Het is volgens hem ook dat denken dat hem depressief heeft gemaakt. In Adam benijdt hij alles wat hij zelf niet is: iemand die niet stilstaat bij de dag van morgen, die impulsief handelt zonder zijn hersenen te pijnigen over wat het effect daarvan op anderen kan zijn.

IN

45

N

10

Aidan Chambers (63) zijn bekroonde roman ‘The Toll Bridge’ (1992) schreef.

VA

5

Soms weet je vanaf het eerste ogenblik dat je goed zit in een theatervoorstelling. Bij De tolbrug, een bewerking van de gelijknamige roman van de Britse auteur Aidan Chambers door Ibycus, is dat het geval. In sneltreinvaart introduceert Robby Cleiren zijn personage Jan, een jongeman die, als hij net van school is, aan depressies lijdt.

55

80

85

90

©

1

Les 5 - De tolbrug

60

65

70

75

Cleiren, Sente en Embrechts leggen een hartverwarmende inventiviteit aan de dag om het verhaal met veel humor op het toneel te brengen. Voortdurend schakelen ze van spel naar vertelling en weer

95

100

105

110

terug, zoals Chambers ook in zijn boek brieven afwisselt met herinneringen. Een ander dragend element is het eenvoudige maar vernuftige decor van Stef Stessel. Toch mocht hier en daar wat in de tekst gesnoeid worden: de verwijzingen naar Kamiel Kafka of Lorenzo Staelens bijvoorbeeld spelen te expliciet in op wat voor jongerencultuur moet doorgaan. In tegenstelling tot de sober acterende Robby Cleiren en Sofie Sente, mag Pieter Embrechts wat gas terugnemen: het is een gave om toeschouwers aan het lachen te brengen, zeker, maar een even grote kunst is het om ook medespelers de nodige ruimte te bieden. De rijkdom van ‘De tolbrug’ schuilt ongetwijfeld in zijn helderheid en herkenbaarheid voor de ietwat jongere toeschouwer; als iets oudere toeschouwer werd ik geconfronteerd met de vraag of de gevoelswereld van een 17-jarige dan zoveel verschilt van die van een 29-jarige.

3 Hoe komt een toneelstuk tot stand?

Opdracht 3

‘Ik geloof dat je met vijf slimmer bent dan alleen.’ Bij heel wat theaterproducties verzamelt een regisseur een aantal acteurs en andere medewerkers rond zich, legt hun het scenario voor en begint te repeteren. Daarbij bepaalt de regisseur vaak alleen hoe iets moest gespeeld worden. De acteurs zijn uitvoerders.

1 Wie werkt er allemaal mee aan een toneelstuk?

VA

N

IN

2 Bij De Tolbrug was er geen regisseur. De medewerkers zaten allemaal samen rond de tafel in een werkvorm die zij 'in collectief repeteren en spelen' noemen. Wat bedoelen ze met 'in collectief repeteren en spelen', denk je?

3 Zowel het collectief werken (geen regisseur) als het werken met een regisseur heeft voor- en nadelen. Bedenk zelf voor elke werkvorm enkele positieve en negatieve punten en vul het schema aan.

Voordelen:

Nadelen:

©

Collectief werken

Werken met een regisseur Voordelen:

Nadelen:

Les 5 - De tolbrug

63

4 Bewerkingen

Opdracht 4

De film ‘De helaasheid der dingen’ is een bewerking van de gelijknamige roman van Dimitri Verhulst.

1 Wat zijn bewerkingen? Wanneer spreek je van een bewerking?

2 Je ziet hier enkele voorbeelden van bewerkingen. Ken je er nog andere?

b

c

©

VA

N

IN

a

5 Van roman naar toneelstuk

Opdracht 5 1 Hoe ziet een toneeltekst eruit?

64

Les 5 - De tolbrug

d

2 Stel nu dat je van een romantekst een toneeltekst moet maken, wat moet er dan allemaal veranderen? Bekijk daarvoor het schema van Kowzan.

TONEEL

ACTEUR

verbale taal

2

3

4

5

6

gebaren gestiek

bewegingen

grime

7 haartooi

niet-gearticuleerd geluid

scèneopmaak

8

9

kostumering

rekwisieten

10 decor

11

12

belichting muziek

13 geluid niet-geluid

N

toonaard mimiek

opmaak

geluidssignalen

VA

woord

lichaamstaal

zichtbare signalen

©

1

zichtbare signalen

IN

geluidssignalen

NIET-ACTEUR

Les 5 - De tolbrug

65

Opdracht 6 1 Lees het romanfragment.

Wat voorafging: Jan heeft in het tolhuis een onverwachte gast gekregen, Adam. Adam helpt hem met de klusjes om het tolhuis bewoonbaarder te maken, maar vertelt weinig over zichzelf. Ondertussen heeft Jan ook bezoek gehad van Tess, de dochter van zijn werkgever, Meneer Norris.

15

20

25

30

35

40

66

IN

N

10

VA

5

Terwijl we Tess weg zien ronken, treft de stank van aarde en dooie bladeren me weer. ‘Luister ‘ns,’ zeg ik, ‘ik laat met hier niet wegstinken door jou. Vóór het eten ga je een bad nemen.’ ‘Ja, pa,’ zegt Adam, ‘voer mij naar de wateren.’ Een badkamer voorzien van alle moderne comfort hadden we helaas niet, er was alleen maar zo’n gegalvaniseerde zinken teil, die aan één kant wijder is dan aan de andere, zoiets als een levensgroot sardineblikje zonder deksel. Of een doodkist, het is maar net in welke stemming je bent. Je ziet ze soms wel op oude foto’s van arbeiderswoningen, daar hangen ze dan meestal op het achterplaatsje aan de muur. De tolhuisteil hing in de kelder en moest voor gebruik naar boven getild worden, naar de woonkamer, waar je hem moest vullen met een eindje tuinslang aan de enige heetwaterkraan die het huis rijk was, namelijk die boven de gootsteen. Er was een boiler in een kast boven de gootsteen, maar aangezien ik van mijn schamele loon ook de elektriciteitsrekening nog moest betalen, gebruikte ik die zo weinig mogelijk. Een elektrische ketel was mooi genoeg voor het dagelijks gebruik, of, nog beter omdat het niets kostte zolang het vuur aan was, een oude ijzeren ketel die Bob Norris me gegeven had en die ik boven het vuur aan de kook hield. Twee of drie keer gedurende mijn pre-Adamperiode had mevrouw Norris medelijden met me gehad en me overgehaald om bij hen thuis een bad te nemen. ‘Ik weet zeker dat dat een stuk eenvoudiger is dan al die rompslomp en je kunt eens lekker poedelen’, zei ze en, lachend, ‘je ziet er vast en zeker uit als iemand die halfverzopen in zijn doodkist zit in dat gevaarte.’ Ik heb mevrouw Norris altijd gemogen. Ze verstaat de kunst om aardig te zijn zonder je het gevoel te geven dat je iets aan haar verplicht bent, of dat ze een goede daad aan je verricht. Als ik al had gehoopt dat die hele badceremonie Adam van het idee af zou brengen om langer dan een nacht te blijven, dan had ik het bij het verkeerde eind. Hij geniet ervan als een kind in zijn speelbadje. En hij maakt ongeveer evenveel troep. Terwijl ik de verfspullen opruim die hij ergens heeft neergegooid (nu zelfs van mijn knecht, mopper ik in mijzelf ), maakt hij een plaatsje vrij vóór de haard, sleept de teil uit de kelder naar boven, kleedt zich uit, paradeert rond met de tuinslang en zingt daarbij luidkeels een raar liedje dat hij god weet waar geleerd heeft. (…)

©

1

Als hij klaar is en we hebben de troep opgeruimd die hij gemaakt heeft en ik heb geroosterd brood met witte bonen gemaakt, zitten we elk aan een kant van de tafel. Adams huid gloeit nog steeds. ‘Goed’, zeg ik, ‘d’r zijn een paar dingen waar we helderheid over moeten krijgen.’ ‘Zoals?’ ‘Zoals dat ik niets van je weet.’ Een argwanende blik, terwijl hij met zijn vork in een vuistgreep bonen bunkert. ‘Doet dat ertoe?’ ‘Ja, als je hier blijft. Ik beloof nog niks, overigens.’ ‘Voorzichtige flikker.’ ‘Voorzichtig misschien, anaal neuker nooit. Om te beginnen, hoe heet je?’ ‘… Adam!’

Les 5 - De tolbrug

45

50

‘Maar Adam hoe?’ ‘Adam in, Adam uit.’ ‘Adembenemend. Ik bedoel je achternaam.’ ‘Heb ik nog niet over nagedacht.’ ‘Kom nou, he! Hou op met die onzin.’ ‘ ‘t Is waar. Ik heb mijn ouders nooit gekend. Ik ben opgegroeid in een kindertehuis. Ze lieten me gaan, toen ik zestien was. Dus volgens mij kan ik elke naam kiezen die ik maar wil. Niemand kan het ene moer schelen, dus wat zal ik me druk maken?’

2 Straks bekijk je hoe theatergroep Ibycus dit fragment tot toneel omvormde. Beantwoord eerst deze vragen.

IN

Tijd - Wanneer speelt het fragment zich af? In een (ver) verleden, het heden of de toekomst? Op welk moment van de dag? Hoe laat?

©

VA

N

Ruimte - Op welke plaatsen / in welke ruimtes speelt het fragment zich af? - Is het belangrijk voor de inhoud van de scène dat de gebeurtenissen zich precies daar afspelen? - Op een podium kun je moeilijk verschillende ruimtes tegelijkertijd voorstellen. Welke plaats kies je voor je scène of hoe los je het feit dat er verschillende locaties aan bod komen op?

Handeling - Wat zijn de handelingen in de scène? Som ze chronologisch op. - Welke handelingen kunnen eventueel geschrapt worden? - Welke handelingen moeten toegevoegd worden? - Hoe kunnen de gedachten van de personages voorgesteld worden?

Taal - Markeer de dialogen in het fragment en lees ze hardop voor. Hoe klinkt dat? Inhoud - Wat is in dit fragment de hoofdgedachte? Waar gaat deze scène eigenlijk over? - Blijkt de hoofdgedachte uit de dialogen en handelingen of zullen er elementen moeten toegevoegd worden om de hoofdgedachte duidelijk te maken?

Les 5 - De tolbrug

67

3 Hieronder lees je wat de theatergroep Ibycus ervan gemaakt heeft. Je bekijkt ook het bijbehorende toneelfragment. Wat stel je vast?

Het stinkt hier. Adam, ben jij dat die zo stinkt?

Adam

Ik denk het wel. Is hier nog iets om te eten?

Jan

Jij gaat eerst in bad voor je iets te eten krijgt. (badpret) Adam, er zijn een paar dingen waar we helderheid over moeten krijgen.

Adam

Zoals?

Jan

Zoals dat ik niks van je weet.

Adam

Doet dat ertoe?

©

VA

N

Jan

Jan

68

IN

Fragment uit het toneelstuk: Tijd voor bad

Ja, als je wil blijven, wel. Trouwens, ik beloof nog niks.

Adam

Bange flikker!

Jan

Om te beginnen: hoe heet je?

Adam

Adam!

Jan

Adam, Adam hoe?

Adam

Adam In, Adam Uit.

Jan

Ik bedoel je achternaam.

Adam

Daar heb ik nog niet over nagedacht. Ik heb geen achternaam.

Jan

Komaan, stop met dat gezever. Iedereen heeft een achternaam.

Adam

‘t Is waar. Ik heb geen achternaam. Ik heb mijn ouders nooit gekend. Ik ben opgegroeid in een kindertehuis. Ze hebben me buitengesmeten toen ik zestien was, dus ik veronderstel dat ik mijn naam zelf mag kiezen.

Les 5 - De tolbrug

6 Beeldtaal

Opdracht 7

Bekijk het beeldfragment.

1 Wat wordt er uitgebeeld?

2 Hoe wordt het uitgebeeld?

Elk van deze situaties kan moeilijk getoond worden in een toneelstuk, omdat het dan aan kracht verliest, omdat het ‘nep’ overkomt. Een personage uit het stuk verdrinkt. Een personage wordt hard geslagen door haar / zijn vader. Twee personages in het stuk krijgen een auto-ongeluk. Twee personages zitten aan de keukentafel als het bombardement begint. In de tuin van een personage landt een ruimtetuig.

©

1 2 3 4 5

VA

Opdracht 8

N

IN

Omdat je in een toneelstuk bepaalde zaken toch niet realistisch en geloofwaardig kunt tonen op scène, wordt er met suggestie gewerkt. Dat betekent dat je niet letterlijk toont wat er in de realiteit zou gebeuren, maar je probeert op een andere manier aan te geven dat het gebeurt. Dat kan bijvoorbeeld zo: - door een detail uit de actie uit te beelden (bv. verstrengelde handen roepen verstrengelde lichamen op); - door het geluid (bv. fluitende vogeltjes roepen het ochtendgloren op); - door een beeld dat de situatie oproept (bv. een acteur legt een geruit dekentje op zijn knieën: hij is nu een oude man geworden).

Hoe ga je dat in een toneelstuk tonen? Bedenk een manier om de situatie te suggereren. Beschrijf die zo nauwkeurig mogelijk.

Opdracht 9

We gaan even terug naar de keukenmoord van de intro. Hoe zou je kunnen suggereren dat B vermoord wordt door A?

Les 5 - De tolbrug

69

7 Decor

Decor in het theater is uiteraard anders dan in film. In een film streeft de regisseur ernaar om de perfecte locatie te vinden of om tot in de kleinste details een omgeving na te bootsen. In theater ziet de perfect nagebootste woonkamer er nog altijd nep uit, omdat iedereen in de zaal weet dat ze in een theaterzaal zitten. Scenografen zullen dus proberen met het decor een plaats op te roepen in plaats van te imiteren: vier oude gietijzeren radiators en TL -verlichting bijvoorbeeld staan voor een psychiatrische inrichting; drie relaxfauteuils / ligbedden met op de achtergrond het geluid van een man die een uitgebreide douche neemt vertellen dat het stuk zich in een wellnesscentrum afspeelt.

Opdracht 10

Jullie ontwerpen voor de keukenmoord uit de intro een decor voor een theatergroep met een beperkt budget. Je kunt maximaal vijf items kiezen. Noteer hieronder je lijst van vijf items (beschrijf hun kleur, afmetingen, materiaal …).

©

VA

N

IN

Lijst van vijf items:

70

Les 5 - De tolbrug

8 Boek ≠ toneel

In de loop van dit deel zijn al heel wat verschillen tussen roman en toneel aan bod gekomen. We zetten ze op een rijtje en denken na over nog enkele andere verschillen.

1 Een boek kun je in tien stukken lezen, een toneelstuk

2 Een toneelstuk kent alleen het nu. Wat betekent dat?

N

IN

3 Een romantekst is heel anders dan een toneeltekst. a Zinnen uit het boek worden op het toneel soms ‘uitleggerig’. Welke gevolgen heeft dat voor de bewerking?

VA

b Een vlotte dialoog in het boek betekent niet automatisch een vlotte dialoog op het toneel. Hoe kun je dat in de bewerking oplossen?

©

4 Voor theater moet je het aantal personages beperken: tussen drie personages kun je meer spanning creëren dan tussen vier. Zo is het belangrijk dat het in ‘De Tolbrug’ draait om twee jongens en één meisje en niet om twee jongens en twee meisjes. Waarom?

5 Bij toneel moet je vaak creatieve oplossingen zoeken voor bepaalde problemen (bv. de badscène). Soms kun je ook niet letterlijk tonen wat in de roman beschreven staat, omdat het nep of ongeloofwaardig overkomt. Dan moet je werken met

.

6 In toneel kun je kiezen voor een abstract of een concreet decor. Wat is het verschil tussen die twee?

Les 5 - De tolbrug

71

LES 6

Modaliteit: meer dan de feiten

TAALONDERZOEK

1 2 3 4 5 6

Intro: de geschenkbonnenronde Modaliteit: definitie Soorten modaliteit Modaliteit op onverwachte plaatsen Modaliteit in een rollenspel Modaliteit in een brief of e-mail

1 Intro: de geschenkbonnenronde

Opdracht 1

Per duo krijgen jullie een geschenkbon van de leraar.

IN

1 Op de achterkant schrijft elk duo een eerste reactie op het geschenk. Er mag maar één zin staan met daarin twee woorden: het ene woord van de voor- en het andere woord van de achterkant.

N

2 Lees nu de zinnen voor met geschikte intonatie en luister naar de andere duo’s.

©

b met ‘ongetwijfeld’:

VA

3 Noteer hier enkele goede zinnen die je klasgenoten voorlazen a met ‘hopelijk’:

c met ‘schijnt’:

d met ‘ongelooflijk’:

e met ‘bah!’:

f met ‘dacht’:

g met ‘zalig’:

h met ‘waarschijnlijk’:

72

Les 6 - Taalonderzoek - Modaliteit: meer dan de feiten

TAALONDERZOEK

2 Modaliteit: definitie

In de zinnen die jullie voorlazen en opschreven, zat modaliteit. Schrijf hier de definitie van modaliteit: Modaliteit is

3 Soorten modaliteit

De zinnen die jullie op de geschenkbonnen schreven, kun je in twee groepen indelen, naargelang van de soort modaliteit. Werk in duo’s en vertel elkaar per zin wat volgens jou de modaliteit is. Jullie verwoorden dus de houding van de zender ten opzichte van de werkelijkheid. Zo kom je tot twee soorten modaliteit.

©

VA

N

IN

Opdracht 2

De twee soorten zijn:

Opdracht 3

en

Zoek bij elke soort nog vijf woorden die de modaliteit uitdrukken. Woorden die (on)zekerheid uitdrukken

Woorden die gevoelsmodaliteit uitdrukken


73

TAALONDERZOEK

4 Modaliteit op onverwachte plaatsen

4.1 Modaliteit in enquêtes Opdracht 4 1 Stel zelf een enquêtevraag op over de graad van zekerheid. Gebruik bijwoordelijke bepalingen van modaliteit. Bv. Zou jij je verjaardag vieren met onbekenden? Zeker wel Misschien Nooit ofte nimmer

IN

o o o

Bv.

VA

N

2 Stel een enquêtevraag over het gevoel. Gebruik bijwoordelijke bepalingen van modaliteit.

Wat vond je van je laatste verjaardag? Ontgoochelend Flauwtjes Cool Fenomenaal

©

o o o o

74


In het Vlaams Parlement ontstond er herrie. Er was immers een mail uitgelekt van een medewerker van de minister. Daarin stond:

TAALONDERZOEK

4.2 Modaliteit via emoticons

De ministe r heeft in de parl ementscommiss ie gelogen over de begroting .

Bericht 1 aan:

VA

Pas deze ‘neutrale’ mail aan. Voeg een zevental emoticons in, zodat je ‘modaliteit’ blijkt.

©

Opdracht 5

N

IN

Een minister mag inderdaad niet liegen. Alleen … staat er écht dat de minister gelogen heeft?

Onderwerp: Hi Neal!

Je stuurde me zeventien witte rozen voor mijn verjaardag. Na een dag hingen ze slap. Ik heb ze in een andere vaas gezet, er een beetje voeding bijgevoegd en een stukje van de stengels gesneden. Nu staan ze op een frisse plaats en kan iedereen ervan genieten. Dag! Roos

Lees nu je mail voor en probeer de emoticons te vertolken via je lichaamstaal, je mimiek en je intonatie.


75

4.3 Luisteroefening: modaliteit in een assisenproces TAALONDERZOEK

Opdracht 6

N. Ch., G. K. en H. I. staan terecht voor de moord op Kitty Van Nieuwenhuysen, een agente die hen betrapte bij een homejacking. Bekijk het filmpje en luister hoe de verschillende sprekers de werkelijkheid bekijken. Noteer de zinnen.

De feiten waarop de sprekers reageren

N. Ch.

De familieleden zijn sterk.

N

N. Ch. was in Lot.

Wat ze zeiden (met modaliteit)

IN

Sprekers

VA

N. Ch. maakte een familie kapot. G. K.

G. K. is in Lot geweest en hij heeft wapens gebruikt.

©

Hij is in staat om iemand te vermoorden. Ze duiden G. K. aan als de schutter. Er overkomt G. K. iets.

H. I.

H. I. was in Lot.

H. I. is vrij.

Nathalie Buisseret

76

We zullen lang moeten wachten op een uitspraak van de assisenjury.


Start een Twitter-roddelcampagne. Maak gebruik van modaliteit. De feiten staan in de linkerkolom.

verdwijnt van het scherm.

1 + jouw roddeltweet (140 tekens maximaal)

vervangt hem/haar.


1 + de roddeltweet van de buur die op jouw tweet reageert

IN

1


VA

N

2

©

Opdracht 7

TAALONDERZOEK

4.4 Modaliteit op Twitter

3 De reden voor deze wissel werd niet meegedeeld.




77

TAALONDERZOEK

5 Modaliteit in een rollenspel

Opdracht 8

Spreken: de ster en de tolk Werk in duo’s. Zoek op Wikipedia enkele feiten over de carrière van een ster. Een van jullie is een ster. De ster vertelt in minstens vijf zinnen het straffe verhaal van hoe hij (of zij) de top haalde.

N

De klasgenoten noteren de middelen tot modaliteit. Hoe meer verschillende middelen jouw duo gebruikt, hoe beter.

IN

De andere is de ‘tolk’. Hij of zij staat schuin achter de ster en na elke zin van de ster trekt hij de bewering in twijfel of relativeert ze of reageert vanuit een gevoel. Dat doet hij met zo veel mogelijk verschillende middelen: lichaamstaal, mimiek, bijwoorden, korte zinnen …

Noteer hier de middelen die modaliteit uitdrukken:

©

VA

Verhaal 1:

Vul nu het evaluatieformulier op blz. 81 in.

78


Schrijven: een beleefde weigering Met de burgemeester van je gemeente heb je onlangs een onverwacht goede babbel gehad. Hij beloofde toen extra steun voor je jeugdclub / jeugdbeweging / sportclub. Nu ontving je deze mail van de burgemeester:

Bericht 1 aan: Onderwerp:

Nieuwjaarsreceptie

Geachte heer / mevrouw

IN

We zullen blij zijn u te begroeten op onze nieuwjaarsreceptie van 2 januari 20… vanaf 13.00 uur in zaal De Brug.

N

Bevestig a.u.b. uw aanwezigheid via [email protected].

A. Bé Burgemeester

VA

Vriendelijke groeten

Je hebt helemaal geen zin om te gaan: er is op 2 januari wel wat anders te beleven. Er zijn daar te veel oude mensen, die té veel drinken. Bovendien ken je er niemand.

©

Opdracht 9

TAALONDERZOEK

6 Modaliteit in een brief of e-mail

Schrijf een beleefde mail om je te verontschuldigen, zonder het ‘interessante’ contact met de burgemeester te verliezen.

E-mailetiquette 1 Schrijf een duidelijke onderwerpregel. 2 Spreek de ontvanger aan, bv. met ‘Geachte heer Bé’. 3 Stel jezelf kort voor in de beginregels. 4 Respecteer de geldende regels voor spelling, grammatica en interpunctie. 5 Vermijd drukletters, uitroeptekens, kleuren, afkortingen en smileys. 6 Verdeel in alinea’s en formuleer kort en ter zake. 7 Onderteken met je naam, je functie, je e-mailadres en telefoonnummer. 8 Bedenk dat geen enkele e-mail helemaal privé is, elke mail kan doorgestuurd worden.


79

©

VA

N

IN

TAALONDERZOEK

80


TAALONDERZOEK

EVALUATIEFORMULIER VOOR OPDRACHT 8 Naam van de ster: Naam van de tolk: Naam van de commentator: Duidelijkheid

Score

Commentaar

Score

Commentaar

De ster formuleerde de feiten duidelijk en objectief.

Gepastheid De lichaamstaal en mimiek van de ster kwamen overeen met de rol van de ster. De lichaamstaal en mimiek van de tolk kwamen overeen met zijn rol.

N

Het gebruikte register paste bij de rol van de ster.

IN

De tolk maakte zijn gevoelens of twijfel duidelijk of maakte duidelijk dat hij de feiten relativeerde.

Correctheid

VA

Het gebruikte register van de tolk paste bij de rol van de tolk.

Score

Commentaar

©

De ster formuleerde juiste feiten.

De tolk gebruikte voldoende verschillende middelen om modaliteit uit te drukken.

Aantrekkelijkheid

Deze middelen gebruikte de tolk. (Som op.)

Score

Commentaar

De ster acteerde geloofwaardig, ook terwijl de tolk aan het woord was. De tolk acteerde geloofwaardig, ook terwijl de ster aan het woord was.

Totaalscore:

Naam:

Klas:

Nr.:

Leraar:

81

©

VA

N

IN

TAALONDERZOEK

82

Naam:

Klas:

Nr.:

Leraar:

LES 7 Luna

1 Vier verhalen 2 En één stadsgedicht

1 Vier verhalen

VERHAAL 1 Hans

N

IN

Hans Van Themsche verkeerde in een geagiteerde stemming omdat hij zijn kamer zou kwijtraken op de campus van zijn school in Roeselare. Hij was namelijk op dinsdagavond betrapt toen hij in zijn kamer aan het roken en aan het drinken was. Hij keerde terug naar Antwerpen en kocht daar een wapen. Van Themsche heeft in zijn eerste verhoor toegegeven dat hij doelbewust op allochtonen mikte. Hij beweerde ook dat hij vijf jaar daarvoor, toen hij in Antwerpen naar school ging, gepest werd door allochtonen.

VA

Hans Van Themsche vermoordde op straat twee personen: de zwangere Malinese vrouw Oelematou Niangadoe en het tweejarige, Belgische meisje Luna Drowart dat bij haar was. Van Themsche was 18 jaar oud toen hij de schoten loste. Net daarvoor verwondde hij ook Songül Koç, die op een bankje in de buurt een boek zat te lezen. De feiten vonden plaats in de Minderbroedersrui en in de Zwartzustersstraat in Antwerpen.

©

De jury bevond Van Themsche op alle punten van de aanklacht unaniem schuldig. Hij werd veroordeeld tot levenslange opsluiting.

Luna

VERHAAL 2

De ouders van Luna baatten in de schaduw van de Grote Markt een restaurant uit. Ze woonden boven de zaak: mama, papa, de broertjes Gilles en Juul en de kleine Luna. Op de Boekenbeurs liet grootmoeder Suzanne Van Well het boek Luna van de boom signeren door Bart Moeyaert, het boek was een verrassing voor haar kleinkind. Het gezin van Luna woonde zeer graag in de buurt. Luna was gek op de speeltuin die één straat verder was aangelegd. Samen met haar au pair bracht ze er talloze uren door. Ook donderdag moest de au pair tijdens hun uitstapje even langs de speeltuin passeren voor Luna ergens anders heen wilde. Het plan was die dag om Luna al een klein beetje te leren fietsen, daarom dat de twee onderweg waren met het kleine kinderfietsje van het meisje.

Les 7 - Luna

83

Bart Moeyaert

VERHAAL 3

Bart Moeyaert, toen stadsdichter van Antwerpen, was erg geschokt toen hij hoorde over de moord. Hij schreef spontaan een gedicht Vrouw en kind en publiceerde het twee dagen na de moord in Gazet van Antwerpen en De Standaard. Toen de grootmoeder van Luna contact met hem opnam, herinnerde hij zich dat hij de twee ontmoet had op de Boekenbeurs. Dat maakte dat hij zich nog meer betrokken voelde. Op de uitvaartdienst las hij Vrouw en kind voor.

VERHAAL 4

VA

De maan

N

IN

De hele stad, het hele land was aangedaan. Iedereen wilde iets doen om aan te tonen dat dergelijke gewelddaden niet kunnen in dit land.

©

Bij ons in België maakt de ecliptica (het vlak waarin de planeten rond de zon bewegen) nooit een grote hoek met de horizon. Alles komt dus nogal ‘schuin’ op. Dat zorgt er trouwens ook voor dat de schemering op onze breedteligging lang duurt. Dichter bij de evenaar maken ecliptica en horizon wél een grote hoek. Objecten gaan er bijna loodrecht op en onder. Precies om die reden buigt een maansikkel veel verder door. Sterrenbeelden liggen nog veel meer op hun kant. De overgang van dag naar nacht gaat er veel sneller dan bij ons. In de tropen valt de nacht heel snel. De maan ziet er dikwijls zo uit:

www.frankdeboosere.be

84

Les 7 - Luna

5

©

30. Naam van ‘ik’?

27. Hoezo ‘de stad is veranderd?’

26. Van wie is het kind?

18. Wie valt? Waardoor?

16-26. Wie zegt tekst tussen “…”?

11. Hoezo ‘jong’? / Waarom ‘moe’?

10. Naam van die man?

8. Wie zorgt voor wie?

30

25

20

15

10

IN

N

VA

Was je niet liever thuisgebleven? Had je de oceaan niet moeten laten, breed als hij is, en heb je onze kou dan nooit gehaat? Dicht bij de evenaar is de maan een boot, een hand, een kom. Daar kan wat in. Veel zorg. Hier niet. Hier wast de maan als een doof oor. Ze leunt en luistert niet. Je hebt de man die jong maar moe was niet gekend. Hij leed waarschijnlijk aan het draaien van de aarde. Dat moet haast wel, als je de waarde van de warmte vergeet en op een middag vindt dat de zon nu lang genoeg geschenen heeft. “Hoezo heb je het koud. Last van mijn blik? Koud om je hart? Koud als je valt? Jij was hier nog niet eerder, wel. Went het een beetje onderhand. Heb je het naar je zin of niet. Vind je dit land geen land voor jou misschien, geen land van melk en honing. Hoor ik je taal, hoor ik je heimwee, hoor ik je, hoor ik je, het is je geraden, van wie is dit kind?” Het duurt geen tel en de stad is veranderd. Dat dacht ik vannacht toen de maan hier een oog was, en boven het land van je moeder een hand. Een boot. Een kom. Ik vroeg me af of jij ook na je dood blijft zorgen voor het kind. En zal ik eens in jouw plaats vragen wat een ander daarvan vindt?

3. Naam van ‘je’ = / thuis =

... Onze kou =

VROUW EN KIND voor D.

Naam van die vrouw? + naam van het kind?

De analyse van het gedicht

Opdracht 1

Het verhaal van dit gedicht

2 En één stadsgedicht

Het verhaal van het gedicht

Lees het gedicht.

Als je de gegevens uit de vier verhalen combineert, kun je de vragen in de linkerkolom beantwoorden.

Les 7 - Luna

85

Opdracht 2

Analyse van het gedicht 2.1

Kosmisch: van het heelal Geografisch: aardrijkskundig

Aanloop

1 Schrijf rechts naast het gedicht de kosmische en geografische begrippen ter hoogte van de regel waarin ze voorkomen. 2 Voeg bij die begrippen een plus- of een minteken, naargelang het begrip in het gedicht positief wordt voorgesteld of negatief. (Sommige begrippen zijn neutraal.) 3 Waar vind je een verwijzing naar deze Bijbeltekst? “Ik [Jawheh] heb besloten om jullie [de Joden] uit de ellende in Egypte weg te halen en je naar een land te brengen dat overvloeit van melk en honing, het gebied van de Kanaänieten, de Hethieten, Amorieten, Perizzieten, Chiwwieten en Jebusieten.” Op regel 4 Markeer in het gedicht alle ‘koude’ blauw en alle ‘warmte’ rood. 5 Onderstreep in het gedicht alles wat naar (positieve) 'zorg' verwijst.

IN

2.2 Sprong naar betekenis

N

1 Welke extra (symbolische) betekenis krijgt de moord door al die kosmische (en geografische) begrippen?

VA

2 Waarom heeft Bart Moeyaert zoveel betekenis gehecht aan de maan?

©

3 Waarom situeert de kou zich daar? En waarom situeert de warmte zich daar?

4 Waarom die vraag ‘Wat een ander daarvan vindt’?

Opdracht 3

Appreciatie

1 Ik vind dit gedicht (Kies wat het best bij jouw aanvoelen past.) - een beetje overdreven, want

- heel warm en menselijk, want

- heel goed opgebouwd, want

2 Reageer op deze stelling: “Van die racistische moorden kunst (dit gedicht) maken, dat doe je niet.” Akkoord? / Niet Akkoord? Argument:

86

Les 7 - Luna

LES 8 Kader Abdolah, een Nederlandse schrijver?

1 2 3 4

Kennismaking met Kader Abdolah Wie is Kader Abdolah? Iran, een land ver van je bed? ‘Europa’

1 Kennismaking met Kader Abdolah Opdracht 1

IN

1 Heb je al over Kader Abdolah gehoord? Wat weet je over hem? Wat kun je afleiden uit zijn naam?

2 Bekijk het fragment waarin hij uitlegt hoe het voor hem is om in het Nederlands te schrijven.

VA

N

a Welk voordeel heeft zijn anderstaligheid voor hem?

©

b Wat vind je van zijn Nederlands? Begrijp je hem voldoende? Uit welk land is hij afkomstig, denk je?

3 Bekijk de inleiding van het item over Kader Abdolah in De wereld draait door. Vul hieronder de biografische gegevens over Kader Abdolah aan. Naam

Kader Abdolah

Land van herkomst Naar Nederland gevlucht in Bekendste boek (300 000 verkochte exemplaren) Titel van het Boekenweekgeschenk aan de universiteit van Groningen Prijzen en nominaties o.a.

in de Orde van de Nederlandse Leeuw (voor zijn inzet op het gebied van literatuur, internationale samenwerking en vrede)

Les 8 - Kader Abdolah, een Nederlandse schrijver?

87

4 Bekijk het fragment waarin hij uitlegt hoe zijn vrouw en dochters bij het schrijfproces van het boek (‘De Koning’) betrokken waren. Wat is de functie van elk van hen? a Kader Abdolah:

b Zijn vrouw:

c Zijn oudste dochter:

d Jongste dochter:

N

IN

5 Naast een getalenteerde schrijver is Kader Abdolah ook een bevlogen verteller. Waaraan merk je dat?

Opdracht 2

VA

2 Wie is Kader Abdolah? (internetopdracht)

©

1 Wat is de echte naam van Kader Abdolah?

Waarom koos hij ‘Kader Abdolah’ als pseudoniem?

2 Waarom is hij uit zijn vaderland gevlucht? Hoe lang is hij al in Nederland?

3 Welke prijzen heeft hij al gekregen voor zijn Nederlandstalig werk?

88


3 Iran, een land ver van je bed?

Opdracht 3

Voor je een verhaal van Abdolah gaat lezen, lees je het Wikipedia-artikel over de politieke toestand van Iran. Maak per twee op een apart blad een schema van de huidige politieke situatie in Iran.

Islamitische Republiek Iran

IN

De Islamitische Republiek Iran of kortweg Iran is een land in Zuidwest-Azië. De hoofdstad is Teheran, dat met meer dan 10 miljoen inwoners tevens de grootste stad van het land is. Iran grenst aan de volgende landen: Irak, Turkije, Armenië, Azerbeidzjan, Turkmenistan, Afghanistan en Pakistan. De Perzische Golf bevindt zich ten zuiden en de Kaspische Zee ten noorden van Iran.

N

De export van aardolie en aardgas vormt de belangrijkste bron van inkomsten van Iran. Iran heeft daardoor een belangrijke positie als op drie na grootste olie-exporteur ter wereld.

VA

In de 20ste eeuw heerst eerst gedurende lange tijd de sjah over Iran, maar in 1979 werd onder leiding van ayatollah Khomeini een revolutie gepleegd die van Iran een theocratie maakte. Het sjiisme is de staatsgodsdienst van Iran.

©

De meest gesproken taal is het Perzisch (het Farsi), een Indo-Europese taal en daarmee verwant aan het Engels en Nederlands. Rond 65 % van de bevolking heeft echter een andere taal als moedertaal. De grootste groep zijn de sprekers van het Azeri (30 miljoen Azeri’s) in het noordwesten rond de stad Tabriz. Langs de grens met Irak wordt Koerdisch gesproken.

Huidige politieke situatie in Iran Iran is een theocratische republiek. De staatsinrichting en de politiek zijn gecompliceerd. Zeer simpel gezegd, heeft Iran twee regeringen: een religieuze regering en een democratisch gekozen regering. De president wordt verkozen voor een periode van vier jaar volgens een absolute meerderheid. De president benoemt en overziet de ministerraad, die uit 22 ministers bestaat. De hoogste leider en geestelijk leider (Perzisch: Rahbar) is de ayatollah. Hij is voor het leven benoemd. Onder de verantwoordelijkheid van de geestelijke leider vallen onder andere de rechtspraak, het leger en controle over de media. De geestelijke leider wordt bijgestaan door een raad van de twaalf mannen, de Raad der Hoeders. Deze raad bestaat uit zes religieuze leden en zes rechters in het geestelijk recht, de sharia. Het parlement (majlis-e-shura-e eslami) bestaat uit 290 volksvertegenwoordigers, die door het volk gekozen worden. Zij worden voor een periode van vier jaar verkozen. Het volk kiest ook een Vergadering van Experts, die uit 86 geestelijken bestaat. Deze vergadering benoemt de geestelijke leider.

Naar: nl.wikipedia.org


89

4 ‘Europa’ (Kader Abdolah)

Opdracht 4 1 Lees eerst dit verhaal.

Opgedragen aan de geesten van Naser edin Sjah, Amir Kabirr en Mirza Reza Kermani

15

©

20

25

30

35

45

Hij legde een blad neer voor Quaser waarop een bord verse sla en een schaaltje siroop stonden. Quaser plukte een blaadje van de krop sla, doopte het in de siroop en stopte het in zijn mond. De laatste tijd waren zijn gedachten bij Europa. Hij hoorde er steeds meer over. Dat kwam ook door de vreemdelingen die regelmatig het land bezochten. Op zoek naar versleten tapijtjes gingen ze van het ene dorp naar het andere en toonden een ongewone interesse voor gebroken kommen en schaaltjes. Ze stopten de spullen dan in hun koffer en gingen ermee vandoor. Enkelen van hen waren naar de bergen getrokken om met een vergrootglas de oude taferelen op de rotsen te bestuderen. ‘Waar zoeken ze naar?’ had Quaser aan zijn eerste minister gevraagd. ‘Het zijn wetenschappers, majesteit. Ze komen uit een ander continent en willen de geschiedenis van de mensheid vastleggen.’ ‘Geschiedenis van de mensheid uit onze gebroken kommetjes?’ ‘De grote geschiedenis schuilt als het ware in die kleine deeltjes’, antwoordde de premier. ‘De grote geschiedenis, in ons vuil? Dat vind ik vreemd.’ De vreemdelingen kleedden zich anders, ze hadden grappige hoeden op en zetten een soort glaasje op hun neus als ze iets wilden lezen. Ze aten anders en ze schoren hun baard en snor weg zodat hun gezicht op dat van vrouwen leek. Quaser hoorde steeds meer ongeloofwaardige verhalen over de landen waar zij vandaan kwamen. Hij werd nieuwsgierig. Daarom had hij gevraagd om Mosheer el Dolé, de zoon van een rijke koopman, die enkele jaren in het westen doorgebracht had, langs te laten komen. ‘Laat hem komen!’ riep hij.

IN

10

40

50

N

5

Koning Quaser was een van de laatste traditionele vorsten. Eigenlijk een van de laatsten van een reeks koningen die al enkele duizenden jaren voor de geboorte van Christus regeerden en tot de geboorte van de Eiffeltoren stand hadden weten te houden. Quaser was een tiran met een hart van steen. Zo had hij 350 Babien gevangen laten nemen en gaf persoonlijk het bevel om ze levend met dikke spijkers aan de harde grond vast te nagelen en voor de wilde beesten achter te laten. Het moest een lesje zijn voor de anderen opdat zij niet zouden vergeten wie koning Quaser was. Toen hij daarna naar het paleis terugging, nam hij een warm bad, trok schone kleren aan, ging op het koninklijke tapijt op de veranda zitten en riep: ‘Waterpijp!’ Samad, zijn oude trouwe knecht verscheen onmiddellijk met een verse waterpijp. Hij legde hem voor Quaser neer, boog en verdween. Quaser inhaleerde de zware rook en dacht: ‘Goed gedaan. Knap werk van ons. Nooit vergeten, de macht ligt slechts bij één persoon. En dat is bij ons.’ Quaser was ook een van de gevoeligste koningen die de Perzische geschiedenis gekend heeft. Hij maakte gedichten en had een zwak voor schone vrouwen. Hij kon zomaar knielen voor een eenzaam bloempje dat op een morgen in het gras was ontwaakt. Je kon de tiran in hem niet meer terugvinden als de oude speler Haj Ghorban met zijn tweesnaren voor hem speelde. Hij had 476 vrouwen in zijn harem, maar het waren er nooit genoeg. Als hij ergens kwam, was er altijd wel een wonderschone vrouw die zijn zwakke hart stal. ‘Samad!’ riep Quaser. De oude knecht verscheen. ‘Sla!’

VA

1

55

60

65

70

75

Tweesnaren: soort instrument – Harem: reeks vrouwen die in het paleis ter beschikking van de koning staan

90


95

100

©

105

110

115

120

135

140

IN

90

130

Mosheer el Dolé. ‘Kamers?’ ‘Kamers!’ ‘En wat was er zo bijzonder aan die kamers?’ ‘Ze discussiëren in die kamers over belangrijke zaken van het land en nemen daarna beslissingen.’ ‘Ze? Wie zijn ze?’ vroeg de koning. ‘De vertegenwoordigers van het volk.’ ‘De vertegenwoordigers van de onderdanen bogen zich over de belangrijke zaken van het land? Is daar geen koning?’ ‘Ze hebben wel een koning, of een machtige premier, maar de daden van hun president of een koning worden door die kamers gecontroleerd.’ ‘Gecontroleerd zei je?’ vroeg de koning verbaasd. ‘Zwak! Wij vinden dat zwak. Hoe durven ze de daad van de koning te controleren? Zwakke koningen! En jij vindt het interessant om dit aan ons te vertellen? Vertel eens iets anders.’ ‘Een vreemd verschijnsel vond ik de krant, of de kranten’, zei Mosheer el Dolé. ‘Wat is dat, een krant?’ ‘Dat is een soort dun breed papier dat je opvouwt. U kunt het vergelijken met karbaslapjes waarop teksten worden gedrukt.’ ‘Wat voor teksten?’ ‘Polemieken en nieuws! Mensen schrijven hun meningen over allerlei dingen en zo voeren ze een soort pennenstrijd.’ ‘Het is niet te geloven. Waarover?’ ‘Over alles! Over de politiek. Over straten. Over een brug. Over vrouwen. Over kunst. Over gebouwen. Over de koning die waarschijnlijk iets fouts gedaan heeft.’ ‘Belachelijk.’ ‘Die landen hebben allemaal een boek, een grondwet, waarin alle wetten en regels van het land verzameld zijn. Zo is het voor iedereen duidelijk wat mag en wat niet mag.’ ‘Dat vinden wij een goed idee’, zei Quaser de koning. ‘Zo’n boek hebben wij ook nodig. Op die manier worden veel lasten van onze schouders gehaald. Zo hoeven wij niet constant te bepalen wat mag en wat niet mag. Wij krijgen onze handen vrij en wij kunnen ons meer in onze poëzie verdiepen. Aangenaam, dat keuren we wel goed. Waarom horen wij daar nu pas over? Is dat Europa

145

N

85

125

VA

80

Een jonge man die enkel één rond glaasje voor zijn linkeroog had, verscheen. Hij had een ongebruikelijk kostuum aan. In zijn haar had hij vet gedaan en zijn baard was op een ongebruikelijke manier geknipt. Hij boog zijn hoofd een klein beetje naar voren en groette de koning. Quaser was zo onder de indruk van het uiterlijk van Mosheer el Dolé dat hij niet eens opmerkte dat de jonge man zich niet helemaal voorovergebogen had. Zijn geur prikkelde de neus van de koning zo, dat hij een paar keer niezen moest. Normaal gesproken stuurde hij zulke rare wezens onmiddellijk zijn paleis uit, maar de houding van de man dwong hem om hem de nodige ruimte te geven. ‘Neem plaats!’ gebaarde hij. Mosheer el Dolé nam plaats op een kussen, maar hij ging niet op zijn knieën zitten, hij vouwde zijn benen anders dan de gewoonte was aan het hof. Quaser rookte zijn waterpijp en zag dat de jonge man een paar opmerkelijke schoenen aan had die zwart schitterden, het leek alsof hij zijn schoenen met hetzelfde vet ingesmeerd had dat hij voor zijn haar gebruikte. De koning vertelde hem dat hij Russieje kende. En Espanieja, Portakaal en Engelistan, maar Europa? Mosheer el Dolé legde uit dat het om een reeks kleine en grote landen ging en dat hij die landen bezocht had. ‘Wat deed jij daar?’ vroeg Quaser. ‘Talen leren! Reizen! En kennismaken met de gewoonten van anderen!’ De zelfverzekerdheid van Mosheer el Dolé beviel de koning slecht. Waarschijnlijk kwam die indringende lucht die om de man heen hing ook uit dat Europa. ‘Reizen dus,’ benadrukte Quaser, ‘wat heb je daar gezien?!’ ‘Indrukwekkende dingen!’ antwoordde Mosheer el Dolé kort. ‘Noem er een paar!’ ‘Het is moeilijk om de reis in een paar zinnetjes te beschrijven. Ik heb wel een reisboek bijgehouden. Als het af is, zal ik het naar uwe majesteit toe sturen.’ ‘Daar hebben we geen tijd voor. Noem een paar opmerkelijke dingen, dat zal voldoende zijn.’ ‘Nou, ze hadden twee kamers, bijvoorbeeld’, zei

150

155

160

165

170

Polemiek: schriftelijke discussie over een bepaald onderwerp


91

190

195

235

240

245

250

©

200

230

IN

185

225

205

210

215

220

92

Quaser inhaleerde de rook en richtte zich weer tot Mosheer el Dolé. ‘In welke taal sprak je toen je op reis was?’ ‘Een groot deel van mijn reis verbleef ik in Frankrijk. Daar sprak ik Frans.’ ‘En spreek je die taal goed?’ ‘Ik had iets geleerd voordat ik er naartoe ging. Daar heb ik mijn kennis verder uitgebreid.’ ‘Heel goed! Later zullen we van jouw kennis gebruik maken. Hoe groeten de Fransen elkaar eigenlijk. Met salam?’ ‘Bonjour!’ zei Mosheer el Dolé. ‘Grappig!’ ‘En de waterpijp, hoe noemen ze de waterpijp?’ ‘Ze hebben geen waterpijp.’ ‘Grappig!’ ‘Nu ik het over Frankrijk heb, wil ik u iets eigenaardigs vertellen. Laatst heeft een Franse ingenieur iets buitengewoons gemaakt.’ Mosheer el Dolé liet een kleine pauze vallen. ‘Hij heeft met miljoenen ijzeren balken een ontzettend grote hoge toren gebouwd.’ ‘Hoe hoog?’ ‘Heel hoog. Eigenlijk zo hoog als die berg daar!’ wees hij naar een berg in de verte. ‘Waarom heeft hij het gemaakt?’ vroeg de koning. ‘Dat weet niemand. Blijkbaar zomaar! Dag en nacht klommen honderden mannen en vrouwen die toren op.’ ‘Waarop?’ ‘De toren op!’ ‘Miljoenen kilo’s ijzer op elkaar stapelen om er daarna op te klimmen?’ zei de koning. ‘De ingenieur is een befaamde maker. Daarnaast heeft hij iets fabuleus bedacht, een machine, werkelijk een soort koets zonder paard, waar je met één, of twee, of weet ik veel, twintig mannen in kunt stappen.’ ‘Een soort trein!’ vroeg de koning. ‘Nee, je drukt op een knopje. Opeens komt die koets in beweging. Het is merkwaardig dat hij niet voorwaarts of achterwaarts beweegt, maar omhoog. En even later bevind je je op de top van de toren.’ Quaser wist niet hoe hij moest reageren. Hij schoof de waterpijp aan de kant en vroeg: ‘Wat gaan ze daarboven nu doen?’ ‘Kijken. De stad bewonderen! Het is een mysterieus uitzicht in de nacht. Je kijkt naar de rivier die dwars door de stad loopt, je ziet de

N

180

VA

175

uit de lucht komen vallen of uit de zee omhoog gekomen? Of ga je me vertellen dat het al die tijd al bestond?’ Mosheer el Dolé was blij dat hij de gelegenheid kreeg om de koning te laten zien wat hij wist. Hij had de stille hoop dat de koning in de toekomst zijn reizen wel zou willen betalen. Mosheer el Dolé schraapte zijn keel: ‘Het continent waarover we spreken stond bij ons eerder bekend als het land van Spanjaarden of Portugezen, buitenlanders zogezegd. Toen ik in Europa was, vertelden mijn Europese vrienden iets grappigs. Ze zeiden dat Europa in oude tijden een mooie oosterse prinses was geweest. Een prinses die met haar lieftallige verschijning die van alle andere jonge vrouwen in Azië overtrof. De oppergod Zeus raakte verliefd op haar, verzon een plan, stal haar en nam haar mee naar een andere grond die later de naam van Europa krijgt.’ ‘Niet slecht! Wij houden van verhalen,’ zei de koning glimlachend, ‘misschien zullen we er later een gedicht over maken. Is er nog iets dat ik moet weten?’ ‘Hoewel het geheim zich in het oosten bevindt en wij de meesters van geheimzinnige verhalen zijn, hebben de westerlingen het geheim op een andere manier aangepakt.’ Mosheer el Dolé sprak rustig om zijn verhaal meer belang te geven. ‘Bij ons ligt het geheim in het verleden, in de boeken, in onze vertellingen en achter onze gordijnen, maar zij hebben het geheim zichtbaar gemaakt. Je kunt het geheim aanraken, je kunt er zelfs in gaan zitten, of erbovenop staan.’ ‘Noem een voorbeeld’, zei de koning gretig. ‘De trein. Dat is een vervoermiddel die op oneindige ijzeren rails rijdt. U moet het zien als tientallen koetsen die aan elkaar gekoppeld zijn en zonder paard of paarden op een wonderlijke ijzeren weg voortbewegen. Je gaat er met honderden in zitten en hij neemt je mee.’ ‘Waar naartoe?!’ ‘Naar je bestemming!’ zei Mosheer el Dolé. ‘Daar hebben we over gehoord, dacht ik’, zei de koning in het kort. Hij wilde meer weten, maar hij stelde geen vraag. Hij dacht na. ‘Samad!’ riep hij onverwachts. De knecht verscheen. ‘Merk je niet dat onze waterpijp koud is geworden?’ riep hij kwaad. De oude man nam de waterpijp mee en kwam onmiddellijk met een verse terug.

255

260

265

270


290

295

©

300

305

310

315

330

335

IN

285

325

‘Indrukwekkend!’ zei Quaser. ‘Op een dag kwam ik bij een stad, een stadje waar honderden van die pijpen als ijzeren bomen in de lucht staken. Ik zag iets vreemds, alle huizen, straten en ramen van die stad waren zwart geworden van de rook. Zelfs de bewoners van de stad waren allemaal zwart. Ook ik kreeg er zwarte handen van.’ ‘Vreselijk en merkwaardig! Je kunt nu wel gaan!’ Quaser de koning zat verdrietig op zijn veranda. Waarom wist hij niets over die uitvindingen, die lichtjes, die lampjes en de koets die omhoog ging? Hij plukte een blaadje van zijn sla, deed hem in de siroop en stopte hem in zijn mond. Maar het smaakte hem niet. Hij spuugde het uit, kwam overeind en liep naar zijn harem. Het gordijn werd opzij gehouden en hij ging binnen. Overal brandden kaarsen en rookten geurtjes. Vierhonderdzesenzeventig vrouwen stonden in hun sierlijke kleren als bediendes in verschillende zaaltjes te wachten in de hoop dat de koning straks bij hen langs zou gaan. Hij kuste een paar vrouwen op de mond, maar het smaakte hem niet. Hij dacht aan de westerse vrouwen die een stukje van hun borsten in de nieuwe lichtjes zichtbaar maakten. Hij raakte de borsten van een jonge mooie vrouw aan, maar nee, vanavond had alles zijn smaak verloren. Hij stak zijn hand onder de rok van een van de vrouwen die hij altijd zo aantrekkelijk vond en hij raakte haar lichaam aan. Geen opwinding. De ijzeren toren hield hem bezig en het knopje waarop men drukte om omhoog te gaan. Hij sloeg zijn armen op zijn rug en liep naar buiten, hij zei bij zichzelf: ‘Volgens ons heeft men die miljoenen ijzeren balken niet voor niets tot hoog in de hemel op elkaar gestapeld. Er moet iets zijn wat de zoon van die koopman niet begrepen heeft.’ In zijn bibliotheek pakte hij een paar boeken om te kijken of er misschien ergens de naam van Europa stond en hij niet opgelet had. Hij bleef even in het kaarslicht lezen, maar het ging niet, het licht stoorde hem. Hij zag de woorden niet. Zijn aandacht ging naar het kaarslicht dat op het papier viel. ‘Samad!’ zei hij hardop. De knecht kwam met de opiumset tevoorschijn. Hij zette de komfort met fijn gloeiend houtvuur

N

280

320

340

VA

275

geheimzinnige nieuwe lampjes, lichtjes aan de oevers waaronder de elegante Franse vrouwen lopen.’ ‘Elegante vrouwen in lampjes?’ ‘Excuseer me! Ik had u eerst dit moeten vertellen. Men heeft daar iets verbazingwekkends uitgevonden zodat je straks geen kaars, olie, of gas nodig hebt. De nieuwe lichtjes heeft nog niet iedereen, maar in de koninklijke paleizen en op belangrijke gebouwen en in bekende straten zie je honderden van die lichtjes, of lampjes die mooier dan koninklijke kaarsen branden.’ ‘Daar hebben we eerder over gehoord’, zei de koning en hij zweeg. Je zag duidelijk dat hij ontzettend nieuwsgierig was en er meer over wou weten, maar hij beheerste zich en stelde geen vragen. ‘Nu weten wij voldoende. Je mag gaan. Alleen dit nog, de vrouwen. Heb je over hen iets bijzonders te vertellen?’ ‘Ik weet niet hoe ik het beschrijven moet, maar … daar vertonen de vrouwen hun gezicht in het openbaar. Iedereen mag de ogen, neus, lippen, kin en armen laten zien. Bij feesten zijn er ook vrouwen die hun hals en een stukje van hun borsten zichtbaar maken.’ De koning maakte een nerveus gebaar met zijn hand en het leek alsof hij wilde zeggen dat hij het niet zo interessant vond. ‘Oké, je kunt nu gaan’, zei de koning. Mosheer el Dolé kwam overeind, boog zijn hoofd en ging. ‘Was dat alles? Of had je nog iets dat het weten waard is? Dan moet je het nu zeggen’, riep de koning. Mosheer el Dolé zocht in zijn herinnering. ‘Men kan per boot van Frankrijk naar Engeland gaan. De afstand tussen die twee landen is behoorlijk klein. Maar zodra je van het schip stapt, merk je opeens dat alles weer anders is. De taal, de grond, de bomen, de vrouwen, alles, alles ziet er anders uit. Je begrijpt niet waar die verschillen vandaan komen. In Engeland heb ik direct iets nieuws gezien. In de steden zie je honderden grote pijpen die in de lucht steken en een ongekende dikke rook uitlaten. Dat zijn de fabrieken waarin men ijzerwaren maakt, en stoffen, klokken en ijzerplaten en ijzeren balken voor hun treinen en schepen.’

345

350

355

365

Opiumset: benodigdheden om het verslavende middel opium toe te dienen – Komfort: soort ketel voor op het vuur


93

375

380

385

420

425

430

aanspreken. Volgens mij heeft hij in het geheim contact met de Engelsen. Alles zal uit de hand lopen als u niet op tijd reageert!’ ‘Maak je niet druk, Sejjed Agasi,’ zei Quaser beheerst, ‘we horen alles, weten alles, niets is voor ons geheim gebleven. AI lang hebben we onze plannen klaar. We laten het land niet aan de jongelui over. We hebben pas met een van hen gesproken. We weten wat er in hun hoofd speelt: pijpen die in de lucht steken. Vrouwen die in het licht lopen. Koningen die in de lucht springen. Blijf waakzaam en wacht maar af.’ Op een nacht toen de geliefde eerste minister Aga Kabir naar het badhuis ging, ging hij zoals gewoonlijk in het grote bad in de stoom zitten. Opeens verschenen er drie forse mannen. Ze grepen hem van achteren, drukten hem onder water en hielden hem lange tijd vast. Toen hij niet meer bewoog, lieten ze zijn lijk in het bad drijven en gingen er vandoor. In dezelfde nacht werden de negen jonge geleerden die als zijn adviseurs werkten, gearresteerd. In de vroege morgen werden ze voor de grote moskee op het koningsplein opgehangen. Dezelfde dag nog benoemde Quaser zijn persoonlijke raadgever Sejjed Agasi als de nieuwe premier. ‘Waterpijp!’ riep Quaser tegen de avond toen hij opgelucht op zijn veranda ging zitten. Hij slikte de rook in en zei bij zichzelf: ‘Knap werk! Daar zijn koningen voor.’ Hij plukte een blaadje van de krop sla, doopte hem in de siroop en stopte het in zijn mond: ‘Zoet, vers, knapperig en lekker fris!’ En hij verheugde zich op zijn wandeling door de harem.

435

400

405

410

415

94

©

395

VA

N

390

op de grond waar een speciaal tapijtje voor lag. Hij plaatste de opiumpijp voorzichtig in de warme as, schonk een glaasje thee in, legde er een porseleinen bordje fijngesneden opium bij en verdween. Quaser ging zitten, hij pakte de opiumpijp, hield hem even boven het zacht blauwe vlammetje van het houtskool, plakte een stukje goudkleurige opium naast het gaatje van de pijp, stopte de pijp in zijn mond, hield een stukje gloeiende kool met een tandje naast de opium, zoog en slikte de dikke rook in. Opeens voelde hij zich weer goed, blies de rook uit, stopte een dadel in zijn mond en zei glimlachend tegen zichzelf: ‘Laat hun vrouwen zich in de nieuwe lichtjes vertonen. Zo is het leven. Sommigen hebben dit, anderen hebben dat.’ Nu Mosheer el Dolé die verhalen aan hem verteld had, wilde de koning meer horen over Europa. Op een nacht kreeg hij een idee. Het zou misschien goed voor ons zijn als we een reis dwars door Europa gingen maken, dacht hij. Die kennismaking lijkt ons noodzakelijk voor ons. Op een dag deelde hij voorzichtig zijn gedachten met Sejjed Agasi, zijn betrouwbare raadgever. ‘Drie, vier maanden weggaan?’ reageerde Sejjed Agasi verbaasd. ‘Geen sprake van. Hoe kunt u het land zonder een leider achterlaten? U weet dat premier Aga Kabir niet te vertrouwen is. Ik vrees dat zodra u uw voet over de grens zet, hij onmiddellijk de troon zal bestijgen en dan is het afgelopen met uw koninkrijk. Ik verbaas me ontzettend dat de koning dat gevaar niet ziet. Eerst moeten we dit karwei afmaken. Aga Kabir heeft enkele van die jonge mannen die net uit het buitenland zijn gekomen tot adviseur benoemd. Ze hebben duivelse gedachten. U weet toch dat ze de macht van de koning drastisch willen beperken. Ze spreken onderling over een wetboek. Ze willen de moskee buiten de staat houden. Laatst had een van die jongelui gezegd dat als men zijn mening niet uit, de niet-uitgesproken woorden als een steen zijn keel dichtmaken. U weet wat dat betekent. Ik heb u al vaker gewaarschuwd dat die Aga Kabir niet deugt en u nam mijn waarschuwing niet serieus. Nu is hij zo geliefd geworden dat we hem niet meer makkelijk weg kunnen krijgen. Hij legt zijn oor aan de mond van die jongelui en hij spreekt over dingen die de jongeren

IN

370

440

445

450

455

460

Een jaar later begon de koning met een gerust hart aan zijn reis. Alles was van tevoren geregeld, hij had veel hartelijke uitnodigingen van de koningen en presidenten van de landen die samen Europa vormden ontvangen. Zevenenveertig koninklijke koetsen stonden voor de poort van het paleis klaar waarvan eenentwintig koetsen voor de door hem geselecteerde vrouwen. Hij nam zijn gehele hofhouding mee, de kapper, de arts, de man die boeken aan hem voorlas, de


475

480

500

505

510

VA

485

495

IN

470

490

te vangen. Als hij erlangs liep, bogen ze zich voorover. Tientallen bedelaars knielden en legden hun voorhoofd op de grond en hij gooide handjes vol muntjes over hen heen. Toen hij de laatste muntjes naar de massa gooide, stak hij zachtjes zijn arm in de lucht ten teken van afscheid en liep glimlachend naar zijn koets. Op dat moment kwam een jonge man met een korte baard naar voren. Hij droeg in zijn linkerhand een blad waarop een kropje jonge sla lag. Hij boog zijn hoofd beheerst en bood de koning de sla aan. Quaser vond het een aangename verrassing en beschouwde het als een goed teken voor zijn lange riskante reis. De man had een ongewoon zwart pak aan en had overdreven veel vet in zijn fijn gekamde zwarte haar gesmeerd. De manier waarop hij de jonge sla op dat blad presenteerde, kwam Quaser heel sympathiek over. Hij zette een stap in de richting van de man en stak zijn hand uit om een blaadje van de sla te plukken. Maar hij had de sla nog niet aangeraakt of de man trok een pistool uit zijn binnenzak tevoorschijn en vuurde drie keer achter elkaar. Quaser viel. De man heette Mirza Reza. Hij was net terug uit Europa en had uit dat opmerkelijke continent een modern wapen meegenomen.

N

465

man die voor hem schreef, de clown die hem aan het lachen maakte als hij verdrietig was, de man die hem masseerde wanneer hij in bad ging. Zijn persoonlijke knecht, zijn waterpijp, enkele dozen net geplante jonge sla, een paar bakjes siroop, boeken, inkt, zijn eigen veerpennen en zijn lievelingsdier, een jonge haan met een gouden snavel die in de vroege morgen zo grappig krijste dat de koning glimlachend zijn ogen opendeed en vrolijk zijn bed verliet. Verder tientallen tenten, dozen aardappels, uien, kruiden uit de eigen tuin van zijne hoogheid. Hij daalde de trappen van het paleis af naar zijn koninklijke koets die door zeven zwarte Arabische paarden getrokken werd. Het rijtuig was speciaal voor die reis gereedgemaakt. De overheidsfunctionarissen en de leden van het koninklijke huis, de vertegenwoordigers van andere landen stonden allemaal in twee lange rijen aan de kant van het pad om de koning een goede reis te wensen. Hij knikte voor enkelen en gaf een bescheiden hand aan de Russische ambassadeur en wisselde een paar woordjes met de hoge vertegenwoordigers van Engeland. Buiten verdrongen honderden mensen zich achter hekwerken om een glimp van de koning op

©

2 Wie bedoelt de koning met ‘de vreemdelingen die regelmatig het land bezochten, op zoek naar versleten tapijtjes met een ongewone interesse voor gebroken kommen en schaaltjes, die ze dan in hun koffer stopten’ of ‘die naar de bergen trokken om met een vergrootglas de oude taferelen op de rotsen te bestuderen’?

3 De koning wil meer over Europa vernemen en laat de zoon van een Perzische koopman, Mosheer el Dolé, die enkele jaren in Europa verbleef, tot bij hem komen. Mosheer el Dolé vertelt de koning over een aantal westerse uitvindingen / verschijnselen. Over welke uitvindingen heeft hij het?


95

4 Naar welke andere westerse verschijnselen wordt in de tekst nog verwezen?

©

VA

N

IN

5 Welke leefregels houdt de Perzische koning erop na?

6 Op welke manier hebben zijn leefregels een invloed op de dramatische afloop van het verhaal?

7 Kun je de link leggen met de geschiedenis van Iran?

96


8 De koning heeft moeite om zich bepaalde Europese gewoonten en/of uitvindingen voor te stellen. Omgekeerd maken Belgen dat ook mee als ze over de gewoonten uit andere landen horen. Kun je hier enkele voorbeelden van geven? Zijn er gebruiken in andere landen die je niet snapt?

9 Je hoort een stukje uit ‘Mirza’, een bundel columns die Kader Abdolah in de Volkskrant schreef onder het pseudoniem Mirza (= het Perzische woord voor ‘kroniekschrijver’). Wat is een kroniekschrijver?

N

IN

a Welke ‘kritiek’ heeft Kader Abdolah op de integratiecursus en op de vrouw die die cursus geeft?

©

VA

b Lees via de link op Knooppunt het inburgeringsboekje voor migranten in Vlaanderen. Wat houdt een inburgeringstraject in Vlaanderen in?

Bij welke van die stappen hoort het verhaal ‘Een treurige vrouw’ van Kader Abdolah thuis?


97

LES 9 Pragmatiek: je zegt meer dan je zegt TAALONDERZOEK

1 2 3 4

Weinig woorden en toch daden Soms zeggen woorden meer dan wat ze zeggen Op de tenen getrapt De start van een fijne avond

1 Weinig woorden en toch daden

©

10

15

20

25

30

98

die tegen de schoorsteen aan de lucht in staken. ‘Vreemd, hè?’ riep ik. ‘Wat is vreemd?’ ‘Dat ding lijkt nergens op. Waar heb je het voor nodig?’ ‘Nu de draden’, riep hij. ‘Ik moet hem spannen, anders valt hij bij de eerste de beste windvlaag naar beneden.’ Ik haalde een grote rol ijzerdraad uit de schuur. Liggend op het dak overhandigde ik hem de rol. ‘Waar heb je het voor nodig?’ herhaalde ik mijn vraag. ‘Tang’, riep hij. Ik wierp de tang naar hem. Hij knipte de ijzerdraad in een paar grote stukken. ‘Klem’, riep hij. Ik gooide de klemmen een voor een naar hem toe. Op verschillende plekken bond hij de draden aan de antenne vast. ‘Naar beneden’, riep hij. We gingen naar beneden. Nu wilde hij de draden op verschillende punten vastmaken. ‘Die kant op!’ zei hij en ging met de boormachine en het snoer naar een van de buren. Ik pakte een van de draden en liep hem achterna. Hij zette de boormachine aan en begon lawaaierig te boren. Een dikke man rende buiten. ‘Wat ben je in ’s hemelsnaam aan het doen?’ ‘Gaatjes boren’, zei hij onverschillig. ‘Gaatjes boren? Je mag geen gaatjes boren in mijn muur.’

N

5

De derde dag zag ik dat de buurman een lange aluminium paal op het dak probeerde te sjouwen. Hij kon met moeite zijn evenwicht bewaren. ‘Zal ik u een handje helpen?’ ‘Nou, nee, ik red me wel’, mompelde hij. Toch viel er een onderdeel van de paal op de grond. ‘Verdorie’, riep hij. ‘Wacht maar even. Ik pak het wel’, zei ik en ging over het hek heen naar zijn tuin. Ik pakte het stuk en klom de ladder op. ‘Ga maar verder. Ik zal de paal aan deze kant vasthouden.’ Ik ging op het dak staan en hield het einde van de paal vast. Hij kroop naar de schoorsteen, deed de stekker van de boormachine in het stopcontact van een verlengsnoer en begon gaten te boren. Vervolgens schroefde hij een paar klemmen aan de ene kant vast. Toen riep hij: ‘De lange paal!’ Ik schoof de lange paal naar hem toe. Met moeite tilde hij hem rechtop, zette hem tegen de schoorsteen en schroefde hem met klemmen vast. ‘De volgende!’ riep hij. Ik drukte de volgende paal naar boven. Hij schroefde hem aan de andere kant van de schoorsteen vast. Een paar keer ging ik naar beneden en bracht de onderdelen van de antenne naar boven. Meer dan twee uur waren we zo bezig, maar ik zag niets anders dan een paar vastgeklemde palen

VA

1

IN

Bolfazl – de ik-figuur in het fragment – is een anderstalige nieuwkomer in Nederland. Hij probeert zo snel mogelijk de Nederlandse taal onder de knie te krijgen. Op zekere dag helpt hij zijn Nederlandstalige buurman.

35

40

45

50

55

60

Les 9 - Taalonderzoek - Pragmatiek: je zegt meer dan je zegt

70

75

80

TAALONDERZOEK

65

‘Jammer dan,’ zei hij, ‘ik zoek wel een andere muur.’ De ramen van de buren gingen open. Iedereen stak het hoofd naar buiten. ‘Wat is er aan de hand?’ riep een andere man door het raam. ‘Zonder te vragen boort hij gaten. Vreemd hè! Allemaal vreemde buren tegenwoordig. Zomaar boren in andermans muur.’ Hij lette helemaal niet op de man. Het was alsof hij doof was en hem niet hoorde.

‘De ladder’, riep hij tegen mij. Gehoorzaam ging ik de ladder halen. Ik verbaasde me. Waarom luisterde ik naar de man van wie ik de naam nog niet eens kende? Waarom deed ik wat hij aan mij vroeg? Wat gebeurde op die dag dat ik zo gehoorzaam was? Kwam het door zijn manier van doen? Was het zijn zwijgzaamheid? Zijn onverschilligheid? Of was het de antenne die me intrigeerde?

Uit: Kader Abdolah, De reis van de lege flessen

Duid in de tekst de zinnen aan die Bolfazl aan het werk zetten. Welke zinnen heb je aangeduid? Wat valt je bij deze zinnen op?

N

Opdracht 1

IN

Je hebt zonet een fragment gelezen waarin Bolfazl zijn nieuwe Nederlandse buurman een handje toesteekt. Uiteraard is je vooral de communicatie tussen beide mannen opgevallen. Laat ons zeggen dat de nieuwe buurman vrij weinig woorden gebruikt …

VA

Opdracht 2

1 Probeer de uiterst korte zinnen uit te breiden tot beleefdere zinnen.

©

Volledige vraag De lange paal! De volgende!

Naar beneden Die kant op! De ladder

2 Bolfazl stelt zichzelf de vraag: ‘Waarom luisterde ik naar de man van wie ik de naam niet eens kende? Waarom deed ik wat hij aan mij vroeg?’ Wat zorgt er in feite voor dat Bolfazl zijn buurman gehoorzaamde?


99

TAALONDERZOEK

2 Soms zeggen woorden meer dan wat ze zeggen

Opdracht 3

De taaluiting ‘Duurt het nog lang?’ betekent niet in iedere situatie hetzelfde. Deze zin is een neutrale vraag als je bijvoorbeeld wilt weten hoelang het duurt vooraleer je aardappelen gaar zijn. Als je vrienden de dvd van hun laatste vakantie tonen, kun je met diezelfde vraag erg beledigend overkomen. Je geeft dan immers aan dat je die dvd maar niets vindt. Als je klaar staat om naar een feestje te vertrekken en je vriend(in) is aan het telefoneren, dan kun je met deze vraag je ongeduld laten blijken. Vul nu dit schema verder aan: Taaluiting

Achterliggende betekenis of doel

Mogelijke effecten op de toehoorder

VA

N

IN

‘Duurt het nog lang?’

Î Î Î

©

De pragmatiek bestudeert de relatie tussen taaluitingen en de specifieke situatie waarin ze gebruikt worden. Dus: wat zeg ik? met welke bedoeling zeg ik dat? welk effect bereik ik hiermee bij mijn toehoorder?

Afhankelijk van de interpretatie van de toehoorder kan eenzelfde zin een ander doel hebben, zoals een handeling uitlokken, ergernis aanduiden, een verwijt betekenen, iemand waarschuwen, iemand berispen …

Zowel modaliteit als pragmatiek bestuderen de taaluitingen. Modaliteit focust op de persoonlijke commentaar, die de zender op de situatie geeft. Pragmatiek focust eerder op het effect dat een taaluiting kan hebben op een ontvanger (meestal een toehoorder).

100


TAALONDERZOEK

Wat is de achterliggende bedoeling van ‘ik heb het koud’ in de onderstaande cartoons? In welke cartoon mist de pragmatische uiting zijn doel? Licht je antwoord toe.

IN

Cartoon 1

VA

N

Cartoon 2

©

Opdracht 4

Cartoon 3


101

Opdracht 5 TAALONDERZOEK

Geef telkens twee verschillende contexten bij de zinnen in de linkerkolom. Geef ook telkens de achterliggende betekenis of het beoogde effect. Taaluiting

Context

Wat je wil bereiken bij je toehoorder / beoogd effect

‘Het is hier koud.’

IN

‘Ben je zout vergeten?’

©

VA

N

‘Ik heb genoeg gezien.’

3 Op de tenen getrapt

Opdracht 6

Je schrijft per twee bij de taaluitingen in de linkerkolom een korte dialoog. Je geeft telkens een situatie waarin de taaluiting perfect past en een waarin ze niet past. De reactie van de gesprekspartner neem je mee in de dialoog op. ‘Mag ik even?’

gepaste context

ongepaste context

102


gepaste context

TAALONDERZOEK

‘Ik heb nog honger!’

ongepaste context

gepaste context

Beschrijf drie situaties waarin de volgende taaluitingen telkens een ander doel krijgen. Welke reactie verwacht je van de toehoorder?

©

Opdracht 7

VA

N

ongepaste context

IN

‘Maak dat je wegkomt!’

Tip: dit zijn mogelijke doelen: iemand aansporen, je ergernis / boosheid / bezorgdheid / irritatie uiten, iemand waarschuwen, spotten met iets of iemand, iemand bewonderen … Taaluiting

Doel

Effect

‘Je kamer is een puinhoop.’


103

TAALONDERZOEK

‘Zeker te moe om af te ruimen?’

©

VA

N

IN

‘Knap gedaan!’

4 De start van een fijne avond

Opdracht 8

Vijf leerlingen krijgen een rol toebedeeld. Zij proberen zich in die rol in te leven. Vijf andere leerlingen noteren nauwkeurig de pragmatische taaluitingen op het observatieformulier. Zij geven daarbij het doel van die taaluiting en het effect dat ermee bereikt werd. Nadien volgt een klassikale nabespreking. Situatie: Het is avond, na het eten en de vaat. De ouders, de oma en de dochter zijn in de woonkamer; ze doen wat ze gewoonlijk op een avond doen (denk na wat je aan het doen bent, verder nog van plan was enz.). Dan komt de zoon binnen en er ontwikkelt zich een gesprek. Rolverdeling: Je krijgt een rol toebedeeld. Het is de bedoeling dat je je in de opgegeven situatie inleeft. Je leest elkaars rol niet en gaat dus improvisatorisch op elkaar inspelen. Observatoren: De andere leerlingen krijgen een persoon toegewezen die zij observeren. Zij noteren de pragmatische taaluitingen van die persoon in de lijst. Nadien worden die pragmatische taaluitingen besproken.

104


Doel

Effect bij toehoorder

©

VA

N

IN

Taaluiting

TAALONDERZOEK

OBSERVATIEFORMULIER BIJ OPDRACHT 8

Naam:

Klas:

Nr.:

Leraar:

105

©

VA

N

IN

TAALONDERZOEK

106

Naam:

Klas:

Nr.:

Leraar:

Opdracht 1

er

tw

itt

iek polem

pragmatisch

rekwisiet


s recen

ie

Woordenbad 2

De Tolbrug

1 Vul de ontbrekende velden in de tabel in. Bijvoeglijk naamwoord inventief impuls

N

collectie

Werkwoord

IN

Zelfstandig naamwoord

(ding:) regie

regisseren

VA

(persoon:) (ding:)

recenseren

(persoon:) recensent

©

2 Combineer de woorden in de linkerkolom met het juiste hokje rechts. 1 recensie

a ondoordacht

2 inventiviteit

b dromerig

3 impulsief

c voorwerpen

4 costumier

d samen

5 binnenvetter

e journalist

6 romanticus

f (lachend)

7 collectief

g begrippen als vrijheid, het goede en het kwade …

8 rekwisieten – rekwisiteur

h opkroppen

9 regieaanwijzing

i creativiteit

10 abstract

j voorbeelden

11 concreet

k kledij

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Woordenbad 2

11

107

Opdracht 2

Modaliteit Waarnaar verwijzen de afbeeldingen? Vul de woorden in. Van die woorden vul je de aangeduide letters in de zin onderaan in.

?

ONTVANGER

BOODSCHAP

2

Neem de eerste letter van het woord.


IN

1

4


©

VA

Neem de vijfde letter van het woord.

N

3

108

5

6

7

Neem de eerste letter van het



woord.

woord.

woord.

8

9


Neem de vierde letter van het woord.

Woordenbad 2

10 11 Neem de eerste letter van het woord: ...arrangement

Neem de tweede letter van het woord. Vul nu de letters in en lees de zin.

1.2.’n 3.4.sch5.n6.b11.n is 7.l8.ij9. 10.5.l6.11.m!

N

IN

Luna Maak trio’s: een begrip, een omschrijvend woord, een afbeelding.

Zon

VA

kosmisch

figuur 1

©

Opdracht 3

figuur 2

ecliptica

geografisch

maansikkel

heelal

Luna

aardrijkskundig

waarnemingsvlak

schijngestalte

figuur 3

maangodin

figuur 4

Trio 1

Trio 2

figuur 5

Trio 3

Trio 4

Trio 5

Woordenbad 2

109

Opdracht 4

Kader Abdolah

1 Geef een omschrijving van de woorden door de Latijnse / Griekse bestanddelen samen te voegen. Dit zal je vast helpen: dictare: dicteren, voorzeggen

polemeo: oorlog voeren

kratia: macht, kracht

pseudo: vals

theos: god

a theocratie:

b pseudoniem:

IN

c polemiek:

VA

N

d dictator:

2 Leg nu ook de volgende woorden uit.

©

a dictatuur:

b theologie:

c democratie:

d polemist:

e pseudo-intellectueel:

f pseudowetenschappelijk:

110

Woordenbad 2

onoma: naam

3 Vul het juiste woord uit 1 of 2 in. van Khaddafi.

De Libiërs leefden jarenlang onder de In tandpastareclame wordt de consument om de oren geslagen met een

uitleg over ‘antibacteriële bestanddelen’ en ‘natriumbicarbonaat’. verkiest het volk een parlement van

In een

volksvertegenwoordigers: zij vertegenwoordigen letterlijk de mening van de het volk. Heel veel muzikanten en schrijvers publiceren niet onder hun echte naam, maar bedenken een vlot bekkend Op het internetforum van Kind en Gezin ontstond een heftige tussen de voor- en tegenstanders van borstvoeding.

a Gerard Reve en Harry Mulisch:

IN

4 Zoek via Google de volgende termen / begrippen / namen op en combineer ze met een woord uit deze reeks: theocratie, opium / opiaten, pseudoniem, polemiek, dictator, integratie.

b Saddam Hoessein, Adolf Hitler, Jozef Stalin en Robert Mugabe:

VA

d Iran, Tibet, Vaticaanstad:

N

c papaver, morfine, heroïne, methadon:

e migrant, taal, cultuur:

f Marilyn Monroe (Norma Jean Baker), George Sand (Amandine Dupin), Currer Bell (Charlotte Brontë) en

Opdracht 5

©

George Eliot (Mary Ann Evans):

Pragmatiek … Vervang het onderstreepte gedeelte door slechts één woord. a Nadat Kevin de leerkracht voor de vijfde keer op rij met luid gegeeuw in haar uitleg onderbrak, werd zijn onbeleefd gedrag streng maar kordaat afgekeurd. b De zwangere vrouw droeg met veel moeite en enkele tussenpozen haar zware boodschappentassen de trap op. c Hoe de oude Egyptenaren in staat waren die enorme piramiden te bouwen zonder hoogtewerker, wekt al jaren mijn nieuwsgierigheid op. d Tim reageerde eerder harteloos en zonder emotie, toen zijn vriendin smeekte hun relatie nog een laatste kans te geven. e Een praktische en doeltreffende oplossing voor de enorme milieuvervuiling door koning auto en de industrie ligt niet meteen op tafel.

Woordenbad 2

111

f Hoe Jan dat probleem ziet, is niet meteen hoe ik het zie. Hopelijk komen we er samen uit! g Ik word enorm prikkelbaar en geërgerd als mijn wekker ’s morgens te laat afgaat.

©

VA

N

IN

h Toen Liens mixer het plots begaf tijdens haar kookworkshop en bovendien de melk zuur bleek te zijn, tja, toen werd het zonder voorbereiding een oplossing zoeken voor de problemen.

112

Woordenbad 2

1 2 3 4

VERDER STUDEREN

LES 10 Versla (de draak van) het verslag

Waar of niet waar? Waarvoor moet je kunnen verslaan? 'Liefhebbers van fruit in blik, weet wat je eet!' Hoe schrijf je het?

Zijn de uitspraken waar of niet waar? Leg uit.

NIET WAAR

N

1 Een ander woord voor ‘verslag’ is ‘rapport’.

WAAR

VA

Uitleg:

2 In een verslag moet je de feiten chronologisch behandelen. Uitleg:

©

Opdracht 1

IN

1 Waar of niet waar?

3 In een verslag mijd je woorden als ‘enorm’, ‘ongelooflijk’, ‘vreselijk’. Uitleg:

4 Vóór je aan je verslag begint te schrijven, moet je voorbereiding klaar zijn. Uitleg:

5 Vormen van het werkwoord ‘verslaan’ zijn: ‘Ik versla mijn stage ’, ‘Jij/zij verslaat de voetbalmatch’, ‘Hij versloeg het onderzoek’, ‘Wij hebben het bedrijfsbezoek voor de website verslagen’. Uitleg:

Les 10 - Verder studeren - Versla (de draak van) het verslag

113

VERDER STUDEREN

2 Waarvoor moet je kunnen verslaan?

Opdracht 2

Schrap de activiteiten waarvoor je niet moet kunnen rapporteren. vergaderen bij groepswerk op excursie gaan

instructies geven

juryleden uitnodigen

IN N

agenda opstellen

reclame maken

Verslag

onderzoeken

VA

bedrijf bezoeken

©

3 'Liefhebbers van fruit in blik, weet wat je eet!'

Opdracht 3

Oriënteren Je bekijkt zo meteen een filmpje over mandarijnpartjes. Het komt uit de reeks ‘Keuringsdienst van waarde’. Dat is een consumentenprogramma van de KRO, een Nederlandse publieke omroep.

1 In welke vorm van het Nederlands zullen de makers van het programma zich uitdrukken?

2 Wie zou de doelgroep van het programma zijn?

3 Wat is de bedoeling van het programma?

114


Voorbereiden VERDER STUDEREN

Opdracht 4

Achteraf moet je mondeling verslag uitbrengen. De doelgroep van je verslag bestaat uit leerlingen van het vijfde jaar van jullie school. De bedoeling lees je in de titel: 'Liefhebbers van fruit in blik, weet wat je eet!' De tekstsoort is dus Zoals bij elk verslag moet je eerst informatie verzamelen. Dat wil in dit geval zeggen: noteer tijdens het filmpje. Bekijk nu de selectie uit de uitzending.

Opdracht 5

Ordenen

1 Orden nu je materiaal. Welke vaste tekststructuur zit in het filmpje en zal ook in jouw verslag zitten?

2 De leraar verdeelt jullie in groepen.

N

minuten de tijd.

Je krijgt daarvoor

IN

Staat alles bij elkaar wat bij elkaar hoort? Maak op een apart blad een mindmap of een ander schema waarin je de vragen van die vaste structuur aanbrengt.

Jullie krijgen

minuten overlegtijd. Hoe organiseer je het overleg?

Verslaan en evalueren

©

Opdracht 6

VA

Vergelijk jouw ordening met die van drie anderen.

Breng verslag uit. Evalueer het verslag van je klasgenoten. Noteer hier één evaluatie. Naam van de spreker: Naam van wie evalueert:

Aspect dat je controleert

Commentaar

Correctheid - Volledigheid - Juistheid van de gebruikte begrippen Gepastheid -

Objectief gebleven? Systematisch te werk gegaan? Thematisch behandeld? Aangepast aan de doelgroep?


115

Opdracht 7

Reflecteren

VERDER STUDEREN

- Zou je zelf geneigd zijn om mandarijnpartjes uit blik te eten? Waarom wel / niet?

- Is een dergelijke reportage op tv zinnig?

- Hoe gingen de programmamakers te werk? (Was dat systematisch of chronologisch?)

IN

- Waarover kreeg je nog informatie?

VA

N

- Was die extra informatie zinvol? Waarom wel of niet?

©

4 Hoe schrijf je het?

In deze les begin je aan het schriftelijke verslag. Je focust vooral op het taalgebruik, want daarover bestaan nogal wat misverstanden.

Opdracht 8

Tips verzamelen Lees zorgvuldig de pogingen van verslagschrijvers, kies het beste alternatief en distilleer er een tip uit. Fragmenten die naast elkaar staan, cirkelen rond hetzelfde probleem. De tip betreft dus telkens maar één probleem. Tip

116

Fragment 1

Fragment 2

Doordat de gemiddelde temperatuur op aarde stijgt, verandert het klimaat. Volgens wetenschappers is de mens daar grotendeels verantwoordelijk voor. Het is immers de mens die voor steeds meer broeikasgassen in de atmosfeer zorgt. Die broeikasgassen doen de temperatuur stijgen.

Door de klimaatverandering zijn de roze olifanten meer verspreid geraakt, waardoor er meer gele olifanten verschenen, resulterend in een overbegrazing van de blauwe weiden, met als gevolg dat de zwarte kevers te weinig voedsel hadden en daardoor uitstierven.


Fragment 4

De gebeurtenissen in Extreem luid & ongelooflijk dichtbij worden verteld door de kleine Oskar Schell. Er is een raadsel achtergelaten door zijn in de WTC-torens omgekomen vader. Dat raadsel wordt langzaamaan opgelost in een zoektocht ondernomen door de negenjarige Oskar Schell doorheen New York. De zoektocht begint met een sleutel die per toeval door Oskar gevonden wordt in een vaas; die vaas was door zijn vader in de kleerkast neergezet.

‘Nogmaals: je let even niet op en de dag kan veranderd zijn in de pikzwarte nacht’. Ziedaar de levenswijsheid die Werner Plöts al als tiener vergaarde. Twee jaar nadat zijn vader hem aan de schrale zorgen van de aartslelijke zusters Crique toevertrouwde, trekt hij de wereld in, met Orzas, een vadsige beer die een poot mist. Aan zijn zijde sukkelt hij van de regen in de drop. Wie hij ook ontmoet, iedereen profiteert van de aimabele jongen, hetzij voor geld, hetzij voor seks.

Fragment 5

Fragment 6

November was voor mij de allerdrukste maand van mijn stageperiode. Ik werkte toen aan twee grote projecten. Doordat ik het vetste project had, werd die maand ook de vermoeiendste. Eindelijk kwam er eens een tof project: ik mocht een game maken.

Het management stelde dat ik me voornamelijk zou concentreren op de verbetering van de website. Maar ik gaf zelf aan dat ik meer werk wilde. Daarom kreeg ik tijdens mijn stage steeds meer losse, kleine opdrachten en eigen projecten.

VERDER STUDEREN

Fragment 3

Tip

N

VA

Tip

Fragment 8

©

Fragment 7

IN

Tip

Iedereen heeft voldoende slaap nodig. Hoeveel uur dat juist is, moet ieder voor zichzelf uitmaken. Sommige volwassenen hebben genoeg aan zes à zeven uur per nacht. De meeste mensen slapen acht uur. Anderen hebben negen uur nodig.

Behalve via voeding, zijn eiwitten ook in andere vormen verkrijgbaar. Er zijn ‘snelle’ eiwitten die snel door het lichaam worden opgenomen. Dat maakt die eiwitten geschikt bij het sporten. Daarnaast bestaat er ook het langzame eiwit. Het lichaam neemt dat veel langzamer op.

Fragment 9

Fragment 10

In de wet staan alle middelen die men als drugs beschouwt. Op lijst 1 somt men de harddrugs op waarvan ze vinden dat ze een onaanvaardbaar risico inhouden. Op lijst 2 vindt men de softdrugs, waarvan ze het risico minder groot achten.

Het Europese drugswaarnemingscentrum is een van de best ontwikkelde in de wereld. Dat centrum moet meer inzicht krijgen in de drugsproblematiek. Pas dan kan de EU aan de slag met haar nieuwe Actieplan Drugs.

Tip


117

Opdracht 9 VERDER STUDEREN

tip

Opsomming

De onderdelen van een opsomming moeten eenvormig zijn.

Ontdek wat dat betekent door de juiste manier van opsommen aan te kruisen. Fragment 11 Wat je moet doen om een goed verslag te schrijven, is: - het verzamelen van informatie systematisch aanpakken; - een voorlopig ontwerp van de inhoudsopgave maken; - het schrijfwerk niet uitstellen; - durven opnieuw uitschrijven. Fragment 12

IN

Over de stage-instelling leest u deze gegevens: - wat het doel is, - activiteiten, - beschrijf de doelgroep.

VA

N

‘Eenvormige onderdelen van een opsomming’ wil dus zeggen:

:

©

Verbetering fragment

Opdracht 10

Schrijf een verslag Daar staat die opdracht dan: schrijf een verslag. Nu je weet hoe een verslag van een onderzoek opgebouwd is en nu je enkele goede tips hebt, kun je aan de slag. Voer een eenvoudig onderzoekje uit en breng verslag uit van je bevindingen. Je doelpubliek is je leraar, die niet noodzakelijk op de hoogte is van de allerlaatste trends.

118


Vragen

Ja / neen

VERDER STUDEREN

CHECKLIST EVALUATIE OPDRACHT 10

Commentaar / suggesties voor verbetering

Duidelijkheid Heb je alle tekststructuurvragen duidelijk beantwoord? Is je tekst ingedeeld in alinea’s? Heb je de onderzoeksstructuur duidelijk gemaakt? Gepastheid

IN

Is het taalgebruik aangepast aan de doelgroep?

N

Heb je rekening gehouden met de voorkennis van je doelgroep? Heb je je bronnen op de juiste manier vermeld?

Correctheid

VA

Ben je objectief gebleven?

©

Is de spelling correct? - Uitgang van de werkwoorden - Hoofdletters - Eén begrip, één woord - Regelwoorden - Ongeregelde woorden - Splitsing in lettergrepen

Is de zinsbouw correct? - Volledige zinnen - Overeenkomst onderwerp - pv - Bijzin-/hoofdzinverband Beantwoordde je alle vragen van de onderzoeksstructuur? Zijn de opsommingen eenvormig?

Naam:

Klas:

Nr.:

Leraar:

119

VERDER STUDEREN

Aantrekkelijkheid Is de tekst vlot te lezen? Heb je de passiefvorm vermeden? Heb je ‘men’ en ‘ze’ vermeden? Zijn de zinnen niet te lang? Heb je concrete gegevens genoteerd? /

Motivatie:

©

VA

N

IN

Totaalscore:

120

Naam:

Klas:

Nr.:

Leraar:

TAALONDERZOEK

LES 11 Nevenschikking en onderschikking

1 De juiste vorm van het werkwoord 2 Nevenschikking met en, want, maar … 3 Onderschikking met omdat, opdat, zodat, nadat, toen …

1 De juiste vorm van het werkwoord

IN

Vul de juiste werkwoordvorm in de zinnen in. Wat doe je als je twijfelt aan de spelling van een werkwoordvorm?

N

Kies voor de invultekst hieronder uit: bereiden (2 x) / braden / opslorpen / schrapen / storen / veranderen / vermoeden / vinden / worden

VA

Roadkill: Arthur Boyt eet al jarenlang doodgereden dieren.

‘DE OOGBALLEN EET IK NIET’ Arthur Boyt remt voor dieren. Dode dieren, wel te

©

Opdracht 1

verstaan. Die neemt hij mee in zijn wagen. Thuis hij er een lekker stoofpotje

van. Een doorsneemens

het

een vieze bedoening om zo’n bloederig beest van het asfalt te schrapen. Arthur heeft nooit iets van de weg

. Hij neemt

alleen dieren mee die zo goed als intact zijn.

of fazanten een lekkere lunch. Sinds de komst

De winter is het beste seizoen voor roadkill. Dan

van zijn tweede vrouw heeft hij zijn eetgewoonten

het vlees van een kadaver

wat

. Ze is vegetariër. De geur

minder snel slecht dan in de zomer.

van gebraden vlees in huis

Boyt eet al jaren roadkill. Na zijn echtscheiding

haar. ‘Vroeger

in 1976 was het zijn dagelijkse kost. Hij

een hond of een kat voor mijn vrienden. Ze

had een klein inkomen. Een deel ervan werd

vonden het superlekker. Ze

ik wel eens

door alimentatie. Elke dag

soms wel eens iets. Dan begonnen ze te miauwen

hij van aangereden konijnen

of te blaffen.’

Les 11 - Taalonderzoek - Nevenschikking en onderschikking

121

TAALONDERZOEK

2 Nevenschikking met en, want, maar … Opdracht 2 1 Herlees de tekst op de vorige pagina. Uit hoeveel zinnen bestaat de tekst?

Wat valt op? Wat is het effect?

2 Om wat meer samenhang in het geheel te krijgen, kun je zinnen aan elkaar rijgen door middel van bindwoorden zoals ‘en’, ‘maar’ en ‘want’. Op die manier krijg je samengestelde zinnen. Voorbeeld Die neemt hij mee in zijn wagen. Thuis bereidt hij er een lekker stoofpotje van. Î

IN

N

Wat stel je vast in verband met de woordvolgorde in de tweede zin?

VA

3 Herschrijf de rest van de tekst met behulp van deze bindwoorden.

©

en - maar - want

122


Opdracht 3

TAALONDERZOEK

3 Onderschikking met omdat, opdat, zodat, nadat, toen …

Ook met bindwoorden als die, dat, waar, omdat, opdat, doordat, waardoor … kun je zinnen samenvoegen tot samengestelde zinnen. Doe dat voor de zinnen hieronder. Er zijn massa’s mensen die nooit ofte nimmer roadkill zullen eten. Ze kunnen die knop niet omdraaien.

Î (Soms zijn de ingewanden gebarsten onder het gewicht van een auto.) Het vlees slaat dan groen uit en wordt wat bitter. Het maagzuur verspreidt zich na de aanrijding onmiddellijk in het dier. Î

- Wat gebeurt er met de pv in de bijzin?

VA

A

N

Hieronder vind je een aantal uitspraken van Arthur Boyt. Combineer de zinnen uit kolom A telkens met een zin uit kolom B en verbind de twee met een bindwoord uit de reeks: die, dat, waar, omdat, opdat, totdat, zodat, zo … dat …, doordat, waardoor, als, tenzij, voor(dat), nadat, toen, terwijl, hoewel, namelijk … B

1 De ouders maken hun kroost al van jongs af iets wijs.

a Ik moest vaststellen dat sommige stukjes verrassend genoeg naar lam smaakten.

2 Een fazant uit de supermarkt eten ze wel op.

b Iemand biedt mij 50 pond.

3 Ik proefde van de oogballen.

c Ik zie hem als een moordenaar.

4 Normaal eet ik geen geslachtsdelen en oogballen.

d Je mag niets van de grond oprapen en in je mond stoppen.

5 Ik proefde eens voorzichtig van het vlees van een labrador.

e Die ziekte gaat niet zomaar over op de mens als je ervan eet.

6 Ik raap een kadaver niet meer op.

f

7 Ik eet een konijn met myxomatose.

g Ze hebben ergens een konijn of een hert zien liggen.

8 Een konijn met myxomatose opeten is niet per se gevaarlijk.

h Ze weten niet in welke industriële omstandigheden dat beest is vetgemest.

9 Vaak bellen vrienden me op.

i

Het is moes, het hangt aan flarden of de maden hebben er al te veel van gegeten.

10 Een chauffeur rijdt bewust op een dier in.

j

Ik heb weer eens behoefte aan een experimentje.

©

Opdracht 4

IN

- Wat gebeurt er met de woordvolgorde in de tweede zin in het voorbeeld (de ondergeschikte zin of de bijzin)?

1

2

3

4

5

De chemische stoffen in een dierenoog kunnen ook van nut zijn voor mijn eigen ogen.

6

7

8

9


10

123

Opdracht 5 TAALONDERZOEK

‘Herschrijf’ de tekst hieronder tot een samenhangend geheel. Je voegt bindwoorden toe, en je kunt eventueel ook bij- en hoofdzin van plaats verwisselen.

©

VA

N

IN

Ik rem vaak heel bruusk om roadkill op te rapen. Er is nog niemand op mijn auto ingereden. Ik ben daar toch vrij impulsief in. Ik rij 120 kilometer per uur. Ik zie in de berm het silhouet van een dood dier. Ik ga op mijn rem staan. Ik stop vijftig meter verder in het gras. Ik kijk in de spiegel. Er komt geen auto af. Dan rij ik full speed achteruit. Ik spring uit de auto. Ik gooi het beest in de kofferbak. Ik scheur weg. Soms ligt er een zak in de koffer. Soms ligt er alleen maar een plastic zeil. Het bloed loopt er dan af. Mijn vrouw ruikt dat bloed dan in de auto. Ik krijg dan op mijn kop. Heel soms doe ik het zelfs zonder te stoppen. Ik zie op tijd langs de weg een konijn of een fazant liggen. Ik vertraag. Ik duw het portier open. In het voorbijrijden pak ik hem met één hand bij zijn oor of zijn vleugel. Ik gooi hem achterin.

tip

Gebruik omdat, doordat, zodat of opdat... Ik ga niet met hem uit … omdat hij een vetkuif heeft. J reden om niet met hem uit te gaan Zijn helm glijdt van zijn hoofd … doordat hij een vetkuif heeft. J oorzaak van het glijden Hij gebruikt gel … zodat zijn helm van zijn hoofd glijdt. J gevolg van zijn gelgebruik Hij gebruikt gel … opdat zijn vetkuif overeind zou blijven. J doel van zijn gelgebruik – formeel register Hij gebruikt gel om zijn kuif overeind te houden. J doel van zijn gelgebruik – neutraal register

124


Selectieve waarneming en valse intuïtie

Tussenspel 2

1 Kijkoefening: hoe aandachtig ben je? 2 Luisteroefening: Ruth Joos en Geert Machiels over de onzichtbare gorilla 3 Lees- en schrijfoefening: een bespreking van het boek ... 4 Leesoefening: de oorzakelijkheidsillusie

1 Kijkoefening: hoe aandachtig ben je?

IN

1 Waarover gaat dit experiment volgens jou? 2 Hoe zou je de term selective awareness vertalen? 3 Wat leert dit experiment ons over onze manier van waarnemen?

Opdracht 1

N

2 Luisteroefening: Ruth Joos en Geert Machiels over de onzichtbare gorilla

Wat weet je nu al?

VA

Je hoort zo meteen een interview met Geert Machiels. Het interview werd afgenomen in het programma Joos op Radio 1, naar aanleiding van het boek van Chabris en Simons (zie afbeelding). Geert Machiels heeft het boek aandachtig gelezen en vertelt in het programma waarover het gaat.

©

1 Wie luistert weleens naar Radio 1?

2 Wat is het doelpubliek van Radio 1?

3 Wat weet je over het programma Joos? 4 De ondertitel van het boek is ‘Selectieve waarneming en valse intuïtie’. Verklaar die ondertitel met je eigen woorden (denk aan het filmpje). 5 Welke vragen verwacht je dat de interviewer zeker zal stellen? Schrijf hieronder al vier vragen.

Naam:

Klas:

Nr.:

Leraar:

125

Opdracht 2

Structurerend luisteren

1 Verklaar met je eigen woorden het verschil tussen kijken en zien.

2 Hoe oud is het experiment met de gorilla (ongeveer)?

3 Hoeveel procent van de kijkers heeft de man in het gorillapak niet gezien?

IN

4 Waarom zien zo veel mensen deze gorilla niet?

VA

N

5 Waarom is het een goed idee om automobilisten te verplichten om geregeld een tijdje met een fiets in het (drukke) verkeer te rijden?

©

6 In onze hedendaagse maatschappij hebben we het vaak over ‘multitasking’. Jongeren (en vrouwen) zouden heel goed zijn in multitasking. Wat is multitasking?

7 Wat leert dit experiment ons over multitasking?

8 Praten met iemand in de auto is veiliger dan handsfree telefoneren met iemand terwijl je rijdt. Waarom?

9 Leg met je eigen woorden uit wat de ‘oorzakelijkheidsillusie’ is. Geef ook een voorbeeld.

126

Naam:

Klas:

Nr.:

Leraar:

Opdracht 3

Beoordelend luisteren

1 Waarom vindt Geert Machiels het boek van Chabris en Simons een belangrijk boek?

IN

2 Kun je nog een reden bedenken waarom je het boek belangrijk vindt?

N

3 Wat vond je van het interview? Zijn de vier vragen die je zelf had willen stellen aan bod gekomen?

©

VA

4 Wil dit interview vooral informatie over het boek geven, of wil het de luisteraar ook aanzetten om het boek te lezen?

5 Wat vond je van de interviewer (Ruth Joos)? Verklaar ook kort je appreciatie.

Naam:

Klas:

Nr.:

Leraar:

127

3 Lees- en schrijfoefening: een bespreking van het boek …

Opdracht 4

De informatie uit het interview vergelijken met een bespreking van het boek

1 Naar aanleiding van de Nederlandse vertaling van het boek van Chabris en Simons verscheen in De Standaard een recensie van het boek. Je leest hieronder een fragment daaruit.

CHRISTOPHER CHABRIS EN DANIEL SIMONS – DE ONZICHTBARE GORILLA

IN

de afgelopen vijftien ‘De onzichtbare gorilla’ is een van de opmerkelijkste psychologische tests van in een boek hun hebben Simons, Daniel en Chabris jaar. De bedenkers, de psychologen Christopher ming ons waarne onze en brein ons dat je verneem bevindingen uitgewerkt. Zes hoofdstukken lang voortdurend in de luren leggen.

VA

N

Elke zwakke weggebruiker die ooit is opgeschept door een wagen en het nog kan navertellen, kent de klassieke repliek van de automobilist: ‘Ik had u niet gezien.’ Dat mogen we letterlijk begrijpen, betogen Christopher Chabris en Daniel Simons in De onzichtbare gorilla, zelfs bij frontale aanrijdingen. Er is immers een verschil tussen ‘kijken’ en ‘zien’. Je kunt je ogen op iets gericht houden en het niet opmerken, al bevindt het zich pal in je blikveld. Die situatie werd nagebootst in een experiment.

©

2 Beschrijf hier het experiment met de onzichtbare gorilla dat je hebt bekeken in een zestal zinnen. Beschrijf het op zo een manier dat het in het artikel past.

128

Naam:

Klas:

Nr.:

Leraar:

N

3 Welk voorstel denk je dat de auteurs doen?

IN

Dit experiment kunnen we vertalen naar het alledaagse verkeer: waarom merken automobilisten bijvoorbeeld motorrijders zo slecht op? Omdat ze vooral op andere auto’s letten (de opdracht) en geen moto’s verwachten (de gorilla). Al steek je motorrijders in een fluogeel broekpak, dan is dat nog geen garantie dat ze beter gezien zullen worden. Is er een oplossing voor de onzichtbare motorrijder? Onderzoek zegt dat chauffeurs die zelf ook motorrijden, meer oog hebben voor moto’s in het verkeer. Naar analogie geldt dat ook voor fietsers. De ervaring dat je zelf het onverwachte element bent, helpt dus. Chabris en Simons doen een gewaag d voorstel:

©

VA

4 Wat denk je zelf? Hoe kun je – met wat je weet over onze manier van waarnemen – motoren zichtbaarder maken voor auto’s?

Naam:

Klas:

Nr.:

Leraar:

129

Met twee koplampen Je kunt motoren zichtbaarder maken door ze meer op auto’s te laten lijken. auto imiteren. een van patroon visuele het ze bijvoorbeeld, die vrij ver uit elkaar staan, zodat

Ik is een ander iemand anders is, met Zou je het opmerken als in twee opeenvolgende filmshots de acteur plots experiment met dit een In mis. wellicht het je heb rdt, andere kleren? Als je daar ‘ja’ op antwoo de bediende even balie een aan als niet Ook ring. opzet zag niet één proefpersoon de verande d komt. De proef overein plaats zijn in anders iemand er naar onder duikt ‘om iets op te bergen’ en merkt de publiek geteste het van d nieman gorilla: are is te bekijken op de site van De onzichtb ur heeft huidskle andere een is, t geslach andere het van wissel op. Alleen als de nieuwe persoon er bij gaat eeld), bijvoorb e, beambt van plaats in cker of een ander sociaal profiel heeft (hardro ook roepen ze maar elijk, vermak hoogst zijn enten mensen een lampje branden. Zulke experim weidsere vragen op.

©

VA

N

IN

5 Kun je enkele vragen bedenken? Welke vragen stel jij jezelf naar aanleiding van deze experimenten? De afbeeldingen geven je alvast wat inspiratie.

130

Naam:

Klas:

Nr.:

Leraar:

Als we zo selectief waarnemen, hoe betrouwbaar zijn dan getuigen in een rechtszaak? Hoe solide zijn herinneringen? De auteurs bespreken het geval van een echtpaa r dat een misdaad zag gebeuren en meteen de politie belde. Al van bij de eerste minuut waren de twee het oneens over de persoonsbeschrijving van de dader. Van een gebeurtenis onthouden we maar enkele aspecten, en nadien proberen we ze te reconstrueren op basis van afleidingen, eerdere samenvattingen en onbewuste vooroordelen. Chabris en Simons omschr ijven het zo: ‘Herinneren lijkt meer op een improvisatie op basis van een bekende melodie dan op een digitale weergave van een concertopname.’

Multitasking

N

Naar: Filip Huysegems in De Standaard

IN

Elk hoofdstuk van dit boek is een oorvijg voor onze zelfgenoegzaamheid. Het ware drama is dat er weinig aan te doen valt. Onze aandacht kan maar een beperkt aantal balletje s tegelijk in de lucht houden. Hoe meer we ons op iets concentreren, hoe minder oog we hebben voor de rest. Dat gejuich over multitasking moet nu maar eens ophouden. De onzichtbare gorilla is stevig onderbouwd, amusant en maatschappelijk relevant. Het is een werkstuk dat je met een licht onbehagen uitleest. Als uitwuiver wensen Chabris en Simons ons een gezond wantrouwen tegenover onszelf: ‘Ga er minder snel van uit dat je alles ziet wat er te zien valt.’

©

VA

6 Wat bedoelt Filip Huysegems met ‘maatschappelijk relevant’?

7 Wat bedoelt Filip Huysegems met ‘een werkstuk dat je met licht onbehagen uitleest’?

Naam:

Klas:

Nr.:

Leraar:

131

4 Leesoefening: de oorzakelijkheidsillusie

Opdracht 5

Jullie zijn allemaal vooraanstaande wetenschappers. De overheid heeft geld vrijgemaakt voor verschillende wetenschappelijke onderzoeken. Om te bepalen welke wetenschappers het geld krijgen, moeten jullie een aantal opdrachten uitvoeren. Je krijgt tijd om de opdrachten te bespreken. Straks stellen jullie aan de rest van de klas de antwoorden voor.

1 Collega-wetenschappers hebben het volgende ontdekt:

‘Er verdrinken meer mensen op dagen dat er veel ijsjes worden gegeten en minder mensen op dagen dat er maar weinig ijsjes worden gegeten.’

IN

Is deze bewering wetenschappelijk correct? Formuleer commentaar op deze ontdekking. Gaan jullie akkoord of hebben jullie bezwaren?

N

2 Jullie moeten een aantal experimenten uitvoeren om een aantal beweringen, verbanden te onderzoeken. Bespreek hoe jullie een onderzoek zouden voeren om de waarheid van de volgende beweringen te onderzoeken. Straks stellen jullie aan de rest van de klas kort voor hoe jullie te werk zouden gaan. Dit zijn de beweringen:

‘Multitasken kan schadelijk zijn.’

VA

‘Huishoudelijk werk verkleint de kans op borstkanker.’

‘Seksueel getinte songteksten zetten tieners aan tot seks.’

‘Pesten is schadelijk voor de geestelijke gezondheid van kinderen.’

©

3 Je leest nu de tekst. Hoe ziet jullie toekomst als wetenschapper eruit?

Kijk uit wanneer geloof verandert in ‘daarom’ 1

5

10

15

132

In veel inleidende studieboeken over psychologie krijgen studenten de opdracht om mogelijke redenen te verzinnen waarom ijsjes eten een positief verband zou vertonen met het aantal verdrinkingen. Er verdrinken meer mensen op dagen dat er veel ijsjes worden gegeten en minder mensen op dagen dat er maar weinig ijsjes worden gegeten. IJsjes eten is waarschijnlijk geen oorzaak van verdrinking, en nieuwsberichten over verdrinkingen moedigen mensen niet aan om ijsjes te eten. Het is waarschijnlijker dat ze allebei worden veroorzaakt door een derde factor: de zomerhitte. In de winter worden er minder ijsjes gegeten en verdrinken er minder mensen omdat er minder mensen gaan zwemmen.

Naam:

Klas:

20

25

30

Dit voorbeeld vestigt de aandacht op de tweede belangrijke neiging die ten grondslag ligt aan de oorzakelijkheidsillusie: wanneer twee gebeurtenissen veelal in combinatie voorvallen, leiden we daaruit af dat de ene gebeurtenis de andere moet hebben veroorzaakt. De studieboeken gebruiken de correlatie tussen ijsjes en verdrinking net omdat het moeilijk te begrijpen is hoe een van beide de andere zou kunnen veroorzaken, maar makkelijk is om te zien hoe een derde, ongenoemde factor beide kan veroorzaken. In de echte wereld is het echter maar zelden zo makkelijk om de oorzakelijkheidsillusie te doorzien. Correlatie: samenhang

Nr.:

Leraar:

35

De enige manier om definitief te bepalen of een verband oorzakelijk is, is door een experiment te doen. Zonder een experiment kan zo’n verband gewoon het wetenschappelijk equivalent zijn van een toevallige samenloop van omstandigheden.

65

70

75

80

50

51

55

Naam:

IN

Het basisprincipe is dat correlatie niet automatisch oorzakelijkheid impliceert. Het is bijzonder moeilijk om je dit principe eigen te maken. Gelukkig bestaat er een simpel trucje dat je kan helpen: wanneer je hoort of leest over een verband tussen twee factoren, bedenk dan of het mogelijk was om mensen willekeurig in te delen in een van beide omstandigheden. Als het onmogelijk, te duur of ethisch dubieus was geweest om mensen willekeurig in die groepen in te delen, dan kan het onderzoek geen experiment zijn en berust de conclusie van oorzakelijkheid niet op feiten. Om dat idee te illustreren, geven we hier een paar voorbeelden ontleend aan echte krantenkoppen. ‘Pesten is schadelijk voor de geestelijke gezondheid van kinderen’ Kan een onderzoeker willekeurig kinderen indelen in groepen die wel en niet gepest worden? Nee. Niet op een ethisch verantwoorde manier, althans. Dus dit onderzoek zal een verband hebben gemeten tussen gepest worden en psychische problemen. Maar je kunt het oorzakelijk verband net zo makkelijk omdraaien: kinderen met psychische problemen hebben een grotere kans om gepest te worden. Of er zijn andere factoren in het spel, zoals hun familieachtergrond, die ervoor zorgen dat ze gepest worden en psychische problemen hebben.

N

Cognitief: betrekking hebben op het leren kennen

60

85

VA

45

©

40

In een experiment wordt systematisch één factor gevarieerd, de zogenoemde onafhankelijke variabele, om te kijken hoe die een andere factor, de afhankelijke variabele, beïnvloedt. Stel dat je bijvoorbeeld wilt uitzoeken of mensen zich beter kunnen concentreren als ze naar achtergrondmuziek luisteren dan wanneer het stil is. Je kunt dan sommige willekeurig aangewezen mensen naar muziek laten luisteren en anderen in stilte laten werken en dan meten hoe goed ze een bepaalde cognitieve test uitvoeren. Je hebt een oorzaak geïntroduceerd (naar muziek luisteren of niet naar muziek luisteren) en vervolgens een effect geobserveerd (veranderingen in de uitvoering van de cognitieve test). Alleen, twee effecten meten en aantonen dat ze gelijktijdig optreden, bewijst nog niet dat het één het ander veroorzaakt. Dus door alleen te meten of mensen naar muziek luisteren en dan te kijken hoe goed ze een cognitieve opdracht uitvoeren, kun je geen oorzakelijk verband aantonen tussen naar muziek luisteren en cognitieve prestatie. Waarom niet?

concentratievermogen … allemaal factoren die een verschil in de test kunnen veroorzaken.

95

100

105

Het lijkt een paradox, maar om een oorzakelijk verband te kunnen afleiden, heb je willekeur nodig. Elke persoon moet willekeurig worden ingedeeld in een van beide groepen. Er zijn immers nog veel factoren die een verschil kunnen veroorzaken. Mensen hebben een bepaalde opleiding, voorkennis,

Klas:

90

110

Nr.:

‘Seksueel getinte songteksten zetten tieners aan tot seks’ Werden sommige tieners willekeurig ingedeeld in een groep die luisterde naar songteksten die expliciet over seks gingen en andere in een groep die naar bravere songteksten luisterde, en werd er vervolgens geobserveerd hoe vaak ze vreeën? Misschien zou een avontuurlijke onderzoeker dat in zijn laboratorium kunnen doen, maar deze onderzoekers deden iets anders. En zelfs als een dergelijk experiment zou worden uitgevoerd, is het twijfelachtig of tieners in een laboratorium blootstellen aan de muziek van Eminem en Prince zou leiden tot een meetbare verandering in hun seksuele gedrag. Als je dit trucje eenmaal toepast, zul je wel kunnen lachen om deze misleidende

Leraar:

133

115

120

krantenkoppen. In de meeste gevallen waren de onderzoekers zich waarschijnlijk wel bewust van de beperkingen van hun onderzoek, wisten ze dat correlatie geen oorzakelijkheid 125 impliceert, en hanteerden de correcte logische begrippen in hun wetenschappelijke artikelen. Maar toen hun onderzoek werd

‘vertaald’ voor algemeen gebruik, sloeg de oorzakelijkheidsillusie toe en raakten die nuances zoek. In journalistieke verslaggeving wordt oorzakelijkheid vaak verkeerd gebruikt, in een poging om de stelling interessanter of het artikel overtuigender te maken.

Uit: Christopher Chabris & Daniel Simons, De onzichtbare gorilla

Opdracht 6

Herlees het stukje over de oorzakelijkheidsillusie en maak een mindmap die je kan helpen om dat stukje beter te begrijpen. De volgende woorden / begrippen moeten zeker in de mindmap te vinden zijn (je kunt er uiteraard ook meer gebruiken):

©

VA

N

IN

oorzakelijkheidsillusie - experiment - gevolg - effect - oorzaak - factor(en) - oorzakelijkheid ethisch verantwoord - willekeur - correlatie

134

Naam:

Klas:

Nr.:

Leraar:

4 u VANIN. Kevin Breyne Chris De Commer Elke Stasseyns Marloes Van Damme Ann Vandemaele. Rudi Wuyts. inclusief onlinelesmateriaal

Recommend Documents