SFCRdS R!' 164
PrijS Fr.
E WRWflflPTM
mar.
., * moon WnTTyP`I C = IQOQ
3zo
UITGAVE Nr 164.
g auidsfox dg
Pri js:3fr.00
. #?a 4 *q. 0 %NW o %
*
*
.
.
*
X
@
o
*
V' /A-'yNl'g 'l' . ,t-T ' . 'l' T rrîY'fNl'j IE=I
*
9: > #
FIt E -ul .' ? R -? -N>( lA -q -N -' lD L'' % Mj < 8 X
W 4pùD, o a *
*. .
W ERw AA RTS ? Ho Q pmes4evosmalheursstupide?artisans, u1m e'prlsezleSol,la sainteagrlculture
Etdublaunom depaysans , ,tuneinjure, NDansyosvlllesdeboue,avezfai efoulllezpluslesolquepoarçhercherdçl'or! Et,danscentans,rédult?auxmlsèresextre -me#,
Vousn'aurezplusalorsa manger quevous-m e-mes. ALPHONSEKARR.
TeBruggebIJJ.Houdmont-carbonez langs de Philip de Goede Laan 1909 -
V O O RW O O R D . # et dit boehje hebben wi j willen leveren
.
rOOrG! EEN VERHA/L VOOR HET VOLK,- i1lden breeden zin van dat w oord.
44V'olksliteratuur p. Ineenen wij met r/ezz heer Gusfel/ Ftzzz Heche, - ez7 zztçj citeeren opzettell jk jongeren - 44m oet nu daarom , uff den aard der zaah, nietz4 7n grotjes-banaalen ontblootrczzeenigeartisticiteit(1),ygelfh rcle, jaren-lang-durende, uithetIransch vertaalde m oord-en brandrom ans, die,tegen drie e1leez, ltalven centper apevering, den V laam scllen
volhlezers worden opgedischt, op gevaal. G/ hannen hanger tat overltrsting toe te stillen,
àuzzzlezz wansm aah te h/fjren onderhoïlden en àun allen appetjtnaar beter en pjnel.voedsel voor goed te ontnem en.
Eveneensgeven wijden E.H.zt1.W algrave volgaarne toe dat <
taalvan een overspannen geest,diezieh tz/mtzr(1)GUSTAAFVaN HEcKB,in een bcekbeoordeellng in de Decemberafleverlng van Nieuw Leven 1908.
YOORW OORD
teltoln toch nlaal.rerzrsz?Jez-lïjà teschfnen,en nietstenoenlenmetdeeerlqke VlaamschewoorJcz), niets in te kleeden in het herhenbare
Vlt%am sche volzinnenhleed ,.... nietschrijven is roilr ons F/tztzzapscàc Volk ;m aar w el,' dathetis
zfjzzen aard cJ2zqnetaalvezrell aandoen p (1). N och tehoog noch te laag in onderwerp en stl' ekhinq, kvoord en zrezlJfzlg, zokl voor een
volksboeh weleen passenderegelkunnen zf/zz.
% en echt artist zal lfcper arbeiden voor eenige àçarlezers dan roflr de onbeschaatde nlassa,schreetonlangsdeheerAndrêdeRidder, J'/'c ,l lfczzffc
Over LES LETTRES FLAMANDES D'kU-
JOURD'HUI(2). P ersoonlqk,en D?absoluutabstracten zin, Allz?z?cz?Lvqjt/tzfgerastbeam en.M'aar dan blqft zzoir dat er tocll ztle! boehen m ogen en m oeten geschreven w ordelt voor het m iddelbare en (1)E.H.A1.Walgrave,in eene redevoerlng,gehouden ti jdens het Kathollek-vl aamsch Congres,teTongeren 1907.
(2)en(3)RevueGénLrale.Décembre1908. Un vélitable artiste ne préférera-t-llpaslternellement œuvrer pour centlecteurscholslsqulle comprennent et qull'admirent- quisont, en qtlelquesolte, ses égaux par le raffinementde leurgoût, la flnesse deleuresplit, la sensibllitl deleurâme et le développement de leur savolr- plutôt que d' écrlre pour la granGe massearrilrée, lgnorante etinsensible deslecteursderomans-feuilletons? Nous ne devonspas descendre vers lepeuple, nouslverluer à 1ui
ressembler,'maisnousdevonséleverlepeuplejusqq'ànous,tâcherde l'asslmller,peu àpeu,ànotre proprepelfection.
VOORW OOR
V 11
lagel-e tlt?là'x om hetgaandew eg om hoog te hel-
pen en zoo,stillekensaan,hetMeftz!der pzltztzrlï/A ecllte LECTEURS CHOISIS - (CENT. dat'8 80m 8 maargewillig 'n cenahelhen)- totdtlizenden te doen klim nzen.
p:aaronlzeggen zr47 ons veel liever, gelleel
.
en gansch, m ef delt heer D e R idder t'akkoord
als hl j zl jn artikel m et dit christen-sociaal gedachtvervolgt: dat deschrqver niettothet volk m oetdalen ;m aar datAI7 zaltrachten het volk op z#/??eigengeesteshoogtetebrengen (3).
o lV ''elntt/hetVlaamschevolk werd zrckAer, lletheeftvoor een goed deelzjneonversclkilligheid afgeschtld,- nog nietgenoeg nochtans; Jt'f nloet àtzrtfz?eAàfg Vlaamsch onderwljs lthïl/czz en vergen - q het roept om brood voor
Jfjz?cziel,JkefwilhoogerJ h >
)X' oeten wijniet,alleszins,trachtenhem dat hooger-w illen tevergem ahkeljhen ?
JY maar...
..
Vooralsnog bleven en blfven vliegtoestellen,- Jïe het Vlaam sche volk zoo m aar in eens
rtzzzuitdelaagte der lloogervermelde(euilletonronlans llaal. r/e hoogere flcelzz ollzer beste
za7tlltzrz?t,meesterszouden optillen.- gevaarlfhe fl!IveJ?, w einig begre pen, nog plïz? vertrouw en I
iitboezemenden daarom ook bi jlla algemeen ongebruih't.
VOORW OORD
VIlI
< e!nog lang blljftdef. l-trp hetàedfemiddel om zeAe/ naar àorczzfe hom en J
M ogedan ditboekje-.nevens vele andere $
en Glffjl aan n/zztzr betere boeken,- zfn als een eerste trede op des traps dien het zich ver-
hemendeVlaamschevolhzouwillen behlimmenJ Meer beoogden wi j zpfef,en dan zou 'ooA wel. ten deele,voldaan z#n aan een voortdurenden wensch, dihwerf uitgedrullt door het Davidsfonds,voorhetwelk ditverhaalopzettelfk werd geschreven.
B ASSEVELDE,December 1908.
l
A
A -A
.A
Me #= =x x** r: -.-. x>> < xY* -< m- .>*> ..-é *:X=e>= .-.---'< K Gu * X-> - ...=- -= .= -> w. - '. - G- -- w.'= x .> - '*> ,, . '=
%%>
fv*w 0- # * 'uo o
>%>
e # nO<
%%>
-no-
's
* >
>:
<
zeiN elle, <ersteken alw eerm uizennesten'
inuw hoofd...ofzijtgiimisschien bijonsnietgelukkig?> << ' t Doet, kind, > antwoordde de oude Donckers, met eenen diepen zucht,'k ben maaralte gelukkig sinds ik op LINDENHOFwoon.> - <<W aarom dan,vader,daarhéélden morgen met het
hoofd tusschen de knieënzitten treuren en mijmeren9 p - << Ver geefhetmij,enweesverzekerd,Nelle,gijenuw *
man,weest beiden zonder achteldenken verzekerd,datik
biju volkomen gelukkig en tevreden ben.Maar,iemand, die zooals ik,reedsvele paascheieren geëten heeft,en kan sûms niet nalaten nen keerte peinzen op alwatvoorbi jis, en dan... God geve, Nelle, dataluwe kinders brave en.
treffelijkeechtgenootenmogen aantreffen ! - < Toe,toe,laatdaar eens voorgoed de spons over
gaan iederhuisken heeftzoo al zijn kruisken ;daarbij, heeftVan derMoeremisschien nietaltijd gehandeldgelijk hijmoest,Cieskawastoch een brave ziel... Engijen VervliethebtvoorCieskanimmermoeten, onderdoen,alhoewelik u,envooralVervliet,destijds,in eene vlaag van gramschap Onverdiend l/eb verwenschten vetvloekt.Fioe kan een menscilln zlln leven tocn verblind,
tochonrechtvaardig zijn!) > Nietoverdrijvena1s'tubelieft vader; heb ikVervliettegen uwen wi1in getrouwd,zooilad ik ongelijk in uweoogen,en,a1songehoorzaam kind,kondetgijmijniet streng genoeg beoordeelen.Sindsdien heeftOns Heer,die
12
wERWAARTS ?
allesweet,ook allesweêrop zijn effen gebracht,en daarm eê is 'tam en en uit.> - < vooru,ja,maarVervliet' ?Dezehadmijtoch nooit
een strootjein den weg gelegd,en ik,ik schold hem uit vooralwatleelijkis,hijzoo braafenzoogoed !Datisnog altijd een steek in mijnhak.> - ç vader en kochter zwegen nu,Om meteen zelfde aandachtig en vergenoegd bewonderen Prinstèbekijken,den gespektenzwartendriejaar,die,blinkend en doomend van .
'tzweet, de paarden op staltegenhunkerde en,metknikkenden kop en schuim enden m tlil,fier en forsch kwam aanstappen. Zoo Vervliet, de vroegere koehouder,op iets trotsch Jnocht heeten dan washetindeeersteplaatsopzi jnepuike
paarden,handtastelijke bewijzen van zijn opkomen,van zijnen vooruitgang en zijnen huidigen welstand.Andere pracht of praalkende hij niet;maar'twas kermisvoor hem:telkenmale hijter keuring ofjaarmarkterzelfmede
.
m ocht pronken.Im mers,dan m oest ieder rechtzinnig m an
renduitbekennen,dathijhet,dooreigenwerkenwillen,ver
s
gebrachthad en Nelle aan den weleergeringen koehouder
zulkgeen slechten manvond.Zijnevrouw eenmaalin'toog dermenschen tenvollewaardtezijn,had hijzicha1sdoelwitvoorgesteld; op aller wezens te lezen, dat hij zulks bereikthad,wasthansook zijn innigstevoldoening.Zijn '
schoonvader, Koben-cies Donckers, wist het beter dan iemand,en,a1s'twareom vroegerminachten te vergoeden,
v
fpaardedezehem nooitzijnen lof, zoo dikwijlsalshijhet zondervleien doen kon. << Fl inkscheruin,Peet;> sprak DonckerstotVervliet, toen deze vöér den huize stilgehouden had en zi jlings
'
van 't lamoen der drijwielkar sprong ;<
dozijnoftweewagenwielen (1)meervoor.) > -
<<
'tIseen goed paard,inderdaad,vader;>>antwoordde
Vervliet, << Oppassen i s de boodschap,p vermaandeDonckers, kop van 'tpeerd staan. en ging vöörden M iddelerwijl had Vervliet reeds 't achterberd van de' karregenomen,wasin den bakgesprongen,en reedsvolop aan 'tpotten neêrgeven. < begon
Nelle,en,alnaarhaarechtgenootteknipoogen,voegde zij erbij
W atisdatnu ? > riep Vervliet met geveinsde mis-
noegdheid,< En nog luider vervolgde hij: zeiDonckers, En achter den
kop van Prinsverdoken,vaagdehij metde mouw eenen traan uitzijn oog. Eer Donckers verder kon spreken, ging Vervliet aldus voort:<<Steek eensvoorgoed aldie droeve gedachten uit het hoofd.lk heb van u nooit iets euvel opgenomen;-
wantin dientijd...% voegde hijerlachenderwijzebij,<
-
1zl
dien tijd...had ikveelte veel aande dochterte denken, dan datik een minuutje overzoude gehad hebben om op den vader kwaad te zi jn,>> En totzijnevrouw,
bazinneke,w eetge 'tnog? > << Oude zot,> zeiNel le,voldaan. - < Nadat ik Prins gestald heb, >> hernam Vervliet,
.gaik watkriekelaars enten,w' iltgijhelpen,vader?dat za1uwe zinnen op watandersstellen.>> < (Veel goedheid !y zeiDonckers,
tien op den toren; de graafis ieder oogenblik om zijne kom melkte verwachten,en 'k moetderolbaan nog watin
ordebrengen,willendejongensvermakelijk kunnen noenspelen.
<keurde deschoonzoon goed,en hi j geleidde Prinsbijdenteugelt0taan hetwagenhuis. Nelle ging in huis;en Donckers keerde terug,onderde twee eeuwenoude linden, neêrzitten op hetverhoog van
graszoden, dathij bij Vervliets aankomen verlaten had. Ditverhoog diendetotschutselderrolbaan,en was,geli jk deze, door Donckers, in zijne hoedanigheid van ouden .
keurbolder,aangelegd.Alledagen,in afwachting datgraaf
GuidovanDiepenbroeck,eigenaarderhofstede,een praatje methem kwam slaan,wisthij,clooràehendig rakelen,de hoogtenen laagten derbaan zoo te behouden,datde bollen,
<enhij,tenoenstondea1svoormaatmet zijne kleinzoons meêspelend, misnoegd was a1s hij een halven voetvan hetdoelaflag. Dathij,zoogenegennog kleinwerk teverrichten envan
nut tezija,Vervliets aanbod afsloeg; dathij,zoo verzot op hetbollen, de baan verwaarloosde en liever ging zitten droomen, moest een bewijs zi jn, zooals hij het zijne dochterdaareven had verkl aard,hoediepzijngemoed door 'therdenken aan vroegere gebeurtenissen geschokt was. Groot, mager en buitengewoon gespierd, nog flink en
kaarsrechtoverden weg stappend,schepteJacob-Francies
wERWAARTS ?
D onckers, zooals meeranderen die in hun zeventigste en
we1bewaardzi jn,erbehageninzijnenouderdom eerderhoog dan laag uittegeven. Buiten dit, dan alleen datllijook soms bijzijnen eigenaar zonder reden had geklaagd,'tgeen hijeennoodwendig euvelnoemde- washem nooit de lninste leugen ontvallen.
Even sterkvan willea1svanlijve,rechtzinnig in handel en wandel,alhoeweldanig bijdepinken,stuurvan sprake ofschoon goed totin dengrond,man van rijp overleg en traag besluit,behoordehijtotdat slag van menschen. ,die meenen geen ongelijk tekunnen hebben,en daarom zeer hoofdig zijninhunnegedachten,zbo goedea1sslechte.vEens zijnemeening gevormd hebbende,hield hijheterhalsstarrig bij,kon niets hem doen wankelen,en zou alleen het handtastelijkbewijsofdepersoonlijkeondervindingvanhet tegenovergesteldezijn woord hebben doen intrekken.Dan was ook deterugwerking dubbelhevigoen.overtrofhetlater
spijtdevroegerekoppigheidsvooralhetmisoordeelen Over 'tuithuwelijken zijnerdochters aan Piet Vervlieten Dolf Van derM oere konhij maarniet verkroppen,en,gezien hetbelang dat hijaan dekleinstebijzonderheden van tijd en plaats toekende,kwam hem ,op'bepaalde dagen,alles
voorden geest,watdietweehuwelijkenhem haddendoen Zeggefl,begdanjen beleven. Heden 25Sten Augusti is het op den dag afdertien jaar geleden,dathijwoedend van toorn, Van der M oeres huis verliet,en zijnen intrek nam binnen 'tdorp, ter llerberg
Den Ooievaar.
M istroostig gedenkthij hoe langzaam dààr die eerste treurige namiddag en die slapelooze nachtwaren heengegaan;hoe de menschen hem voor krankzinnig hadden '
gehouden,en hijbijna genoopt was geweest bij zijnen schoonzoon terug te keeren. In de he rberg, moederziel !
16
wERwAARTS ?
alleen,zonderbezigheden,zonderkind noch kraai,zouhij hetnooitgewend worden.M aarwas hetnietjuistom wille van zijn spreken over'twegdoen van zijnjongste kleinkind,dat hetvuur dermistevretlenheid bijVan derM oere tot vlam m en w as opgeschoten ? - ...Op ZwANENPOEL zoo heette Van der M oeres hof - woonde nu niemand
meervanzi jab1oed.....hijzou ernietterugkeeren ;...en nooitkrachtigernochtans waszi jnebegeertegeweestnaar eigen volk. - W e1 bleef hem Nelle;maar zij was de vrouw van Vervliet.' En had hijdeze dochter en dezen schoonzoon niet zedelijk vervloekt en stoifelijk te kort gedaan ?.... d ortgedaan ten voordeelevan zijne andere , ek dochter;Cieska,bezweken,zij,in 't kraambed juist van dienkleinzoonoverwienhij zooeven metdenondankbaren vaderhad geharreward.Zou hijdan naarNelle?...naar Nelle en Vervliet? Hij,vader,hun om vergiffenis smeeken?'tW ashard;en harder nog,dat hij zijneverblindheid in Van der M oere zou moeten bekennen.Datkon
niet; . en hij was in DEN OOIEVAAR gebleven tweejaar lang,ongelukkig entreurig,kwelend en kwijnend. Datdenken op diejaren bijvreemdendoorgebracht,en diehijlievernietzou geleefdhebben,brengt hem,natuurlijkerwijze, terug Op 't HOFTEREECKEN,zqnepachthoeve, alwaarhij metzijne vrouw en Cieska en Nelle zooveel genoeglijkedagen sleet. En zonder acht te slaan op de snorkende zeugen,die met den snuit de plankskens in devoetputten derrolbaan
aan 'tuitvroeten zijn)laathijzijnegedachten voortsnellen aan vrijen teugel.TER EECKEN !Daarhadden Cieska en Nelle zi jn kranke overleden Rosalie voor de huishoudelijke zorgen goed vervangen.Cieska was proper en net,en verkleeddezij al wat te veel naar zijn oordeel,niemand kon gelijk zij .
boteropzetten en eieren kuischen.-Heelde stad kende dat
schoon boerinneken,dataltijd eerstzijne boterkwijt was
wERwAARTS ?
17
en van zijne eieren minstens eenen stuiver het zes-entwintig meerkreeg daneen ander.,Nellesverstand enwijs beleg kochten ruimschoots weêr wat zij bij Cieska aan schoonheid van gelaat te kortschoot. hzijkon rekenenen tellen gelijk een notaris,redeneeren gelijk een advocaat, was handig in 'twerk,spaarzaam en slim in alles,alsofze vossemelk gedronken had.yBeide dochters beminden hem ;
hij was fier op zijne dochters.Zijn huisgezin ging goed vooruit, en reedsmocht hij hopen dathijna enkelçjaren op hetdrogezou zijn. Eilaas!toen had Cieska Opeens trouwen in haarhoofd
gekregen.Zulkshadhij van dathoovaardig vrouwmensch moeten verwachten,en,alhoewel zij hetgoed deed,was het hem geenszins aangenaam geweest.Schepen Van der
M oere,haar toekomende, was rijk,geen werker,en zou zekervergendatzijnaanstaandeietsmeêkreeg.Ditvooral hadalzijneplannengestoord.De voorliefde,diehijCieska imnler had toegedragen,was ten dage datVan derM oere hare hand vroeg,op NelleovergegaanoNelle was een ge-
trouw meisje,op haarmochtstaatgemaaltt. Neen,drie dagen later brachtzete berdedat,a1s Cieska
nietthuis bleef,zijinsgelijkstrouwde.En daar noch hij, noch Cieska heternstig opnâmen,had zij verklaard Peet Vervliettotstervens toe lief te hebben.
Donckers weet nog hoediewoordenzijnetong alsmet lamheid hadden geslagen,en hoe hijstom,het woordenkrakeeltusschenzijnebeidedochtershadaanhoord. << Gi j trouwen!> had Cieska geroepen, -
<<
Heilig waar,>> had Nelle ingebracht, qtrouwen
doe'kvzegmijeens,0nsmodepop,waarom zouikmoeten laten wat gij moogtdoen? W aarom zou ik hier alleen moeten blijven tobben en beulen,en vadersgoed,totuw profijt,doenaangroeien ?
18
k < , <( '.
44
Vervlietis straatarm--...> W einig hebben doet veelvergaren...>
- <<Engij,gijzijtteleelijk om tehelpendonderen...y : <>
<<M aarmen en leefterniet van...>> Armoede doet werken, en 't werk is 't zekerste kapitaal...> < Hebben is beter dan goedvinden !4 -
-
<<
- <W ijzullen later sprekerl, zustertje, 'tzijn sterke beenen die weelde kunnen dragen, en Van der M oere en heeftalreedsden besten naam niet.>
- >
Toenhijeindelijklletbewustzijnteruggekregen had.had hij met'nen krommen vloek zijne dochters toegebeten : < Laterhad Van derM oere ilem dra overklapt:deze was,
naarzijnzeggen,rijk genoeg ;hijzou Cieskatrouwen en zemoestnietsmeekrijgen.Dieverklaringllad doorslaande gewerkt,denzoen getroffenh , ' en 'tvaderlijkejawoord uitgelokt? - Maar Nelleop hare beurt, had devaderlijke toestemming gevraagd en zOu ze,desnoods,doorden notaris doen afeischen.
Ten einderaadhadhij,metdeeerstkomende M ei-koopdagen, eenweekvöér detweahuwelijken zouden werden ingezegend, heel zijnen inspan te gelde gemaakt, vast besloten Vervliette kortte doen,
ToenwashijbijVanderM oel'egaan inwonen. Detweeeerstejarenhad Van der M oeregeen kinderen
wERwAARTS?
19
gewonnen bijCieska; Nelle,integendeel,was van twee tweelingen bevallen en dompelde - zoo ten minste zegde Van derM oere- h0e langerhoe meer,totboven den kop,
inde armoede.Tevens deed zijn schoonzoon uitschijnen, dathq Cieska'shuwhaveniethadgevraagd,en wistderwijze,al onderop, den schoonvader te zijnenvoordeele tegen Vervl ietop tewinden.- Hetderdejaarhad Vander Moerebijzijnevrouw eene dochterverwekt.Donckerszou peterwezenenmeendehetkind,naarzijnevrouw zaliger, * Rosalie > te noemen;maarVan derM oere had gevonden datditgemeen stond en <Elsa > gevergd.Tegen heug en meug ensl echtsop Cieska'ssnikken,had hijhieraan toegegeven. Gek was hem de naam voorgekolnen, overtollig <<
hadden hem dedoopkosten geschenen.Van toen aiwashij begonnen Nelles gezegde te gedenken :-<<'t zijn sterke
-
beenen dieweeldekunnendragen.: M eermalen inderdaad
hadhijgevonden datVanderM oere, om allerleiredenen, 'tzijdan jagen,'tzijdan gaaischieten,teveelvan hethof afwezig was en dikwerf verkeerd boerde; maar Vander M oere had hem 'telkensbeleefd laten hooren dateen schepen zekere politieke verplichtingen had en niet kon thuis-
blijven en sjouwen a1seen arme sukkel.. M aarhoezorgvuldigerDonckers werkte en waakte,hoe zorgeloozerVan der M oereverteerde enverkwistte. Soms
werdendaaroverharde woorden gelost.Cieskahad altijd alles op zi jn effen kunnen brengen. DiegoedeCieska!Hijherinnertzichhoezijin 'tkraambed van haar derde kind, Herman, bezweken was; te
midden der schrikkelijkste pijnen haarzelve vergeten en hem gevraagd had over hare kinderen te waken, en aan Nellete willen vergevcn.
Na Cieska's dood hadden de Oneenigheden met zijnen schoonzoon toegenomen en waren nietmeerte slechten. Later,alsofVan der M oere niet meerwisthoe hem het
leven te vergallen Om hem van zijn hofweg tekrijgen,
wERwAARTS ?
20
had hij zijn twee oudste kinderen, Elsa en Dorothea, terkostschoolgedaan,en hem ook eindelijk Herman,zijn troetelkind, ontnomen. Herman- t0t boeren z0o rijk begaafd,van wien hijgewenschthad een goeden landman temakenom dehoevezijnsvaderstebesturen en teredden, zou eenheerworden!Serzwonden nuzijnlaatstehoop ! Verdwenen nu o0k liefée en plicht, die alleen hem op Zwanenpoelhadden doenblijven, 'tSchelden van zijnen schoonzoon zou hij niet langer dulden,en,kortnadien,had hijzich,metIlaken zak,naar -
den Ooiepaar Opgemaakt.
Dâârhad hethem weldraaan eetlustontbroken,waszijn maag beginnentefalen,had hijzich,spijts allepillen a1s onfeilbaardoorde gazetten aangeprezen,engekochto1n den dokterte sparen, langzamerhand voelen wegsmelten. Ein-
delijk had nlen toch dokterJodstensmoeten roepen.had dezegezegd,<
<<
En watmoetikdoen,dokter?phad hijonverschillig
gevraagd. - - << Een oude boom en wi 1niet verplant worden : die boergeboren is,moetop eene hoeve sterven.Landbouwers
komengewoonlijk maarnaar den binnen om den laatsten snikte geven.Gij,gijmoetteîug bij uwe kinderen.Bij Va n der M oere,bij voorbeeld;uwe hulp za1er dienstig ** ZIJ11. -
<<
Nooitdokter,lieversterven >>
-
<<
-
En bijVervlietdan?>> DezezOu mijnietwillen!' >
<< W e1i ntegendeel,niemandismeermetuw lotbegaan, en ik verzeker u dat vader te mogen herbergen het top-
wERw AARTS ?
21
punt van geluk za1brengen in dit huisgezin, waar thans reeds zooveelliefde en eendrachtheerschen,> <
kinderen dan dathijernog eengrootzou bijnemen.> << I sergeenweelde,eriswelstand bijVervliet,baas Donckers
Nelles huishouding is een schat waard en
beterboer dan Vervlieten wordt erin heelons Meetjesland nietgevonden.> 4ç Datzou i k willen zien.M et niets beginnen, opge-
geten worden door dekindefs en na eenige jaren inde weeldezwemmen !Dokter,hetisnietmogelijk.yy <<'tDoet. << Dat za1 i k toch moeten zien, aleer eraan te gelooven...< -
van zij,bedenk steedsdatuw leven ervan afhangt.> Met deze woorden had dokterJoostens hem veflaten. Hij,doornieuwsgierigheid aangezet,had . dan aan Pier enJanbewilnpeld inlichtingen beginnen tevragen overVervliet. Eensluidend lladden de antwoorden het zeggen van
den dokterbevestigd,en toch had hijermaarnietkunnen toebesluiten naarLindenhof tegaan. Hijvoeldezijnkrachtenmeerenmeerwegsterven,zoodat hijweldra moestte bed blijvenen andermaaldehulp van dendokterinroepen.DrJoostenshad slechtszijnevroegefe verklaring vernieuwd. Tweedagen nadien had Donckers'geestvan zelfbehoud
zijnekoppigheidoverwonnen.Eindelijkwarendezewoorden zijne lippen ontvallen:<willen zij fnijhalen,ik za1meegaall.> En ze waren gekomen, Vervliet zelf en Nelle, met de
driewielkaren een zetelmetkussensdaarop.Hijhad niets gezegd,enzijook niet,om willevan demenqchen uitDen Ooievaar;maarmettranenvan aandoening haddenzijhem metmoederlijke bezorgheidtotin den zetelgedlagen.
22
wERwAARTS ?
Eerstop LINDENHOF had Nelle llaar goudyn hart durven openen en in korte,pngekunstelde woorden,die hem door
dezielegingen,haargeluk veropenbaard,wijlhij,gezeten in den rieten zetelachterde stoof,sprakelooshaarvingeren in zijnvlrpettehanden hield. M en had nietgesproken van
hetverledene,alleen van hetblijde hedell, De kinderen hadden qgrootvader> gezegd,hem gekust en hem op dt knieën gesprongen. Hiér, had zi jn hartgevonden wat hem Op ZwANENPOEL ontbrak eigen bloed, eigen volk, achfing, liefde en
genegenheid.Hierhaddenzijneoogengevollden,watzijnen geestkonverkwikken :eene prachtige,we1bestuurdehoeve en kundige landbouwers.
Naeenigedagenhadhijbetefnisgevoeld:doorwerk en bezigheid wasde eetlustweergel teerd en waren desombere gedachten verbannen;door den gezonden boerenkostwas de maag hefsteld,en, eerdrie weken verliepen,had eenie-
gelijk gezegd > BijVan derMoere, wéérsindszijnvertrekallehekvan den dam w as, w aren de zaken hoe langer hoe slechter
gegaan.Deoud-schepen,- wanthijhad bijdeeersteverkiezing eenebuisopgeloopen-.uitwindbrekerij,hadeerst geveinsd zich Om zijn schoonvaders weggaén nietAte bekreunen,maarwas bij 'tvernemen van dezes inwonen bijVefvlletin toorn Ontstoken en had hetvoor goedop een drinken gezet.
Datzijnekléin-kinderenterkostschoolalledrielauweren verwierven had Donckefs niet kunnen troosten. Hij had blijvendenken:> Thans is Herman reedsterhoogeschoolen studeertvoor dokter. Tevergeefs vraagt Donckers zich af wéér Van der
Moere daartoe hetnoodige geld haalt,wetende dat hij voortdurend achteruitgaat en Elsa en Dorothea meer met
hoedenen kleederen dan methuiswerk b' egaan zijn.
23
Zou Herman we1van den waren toestand zijns vaders bewustzijn? Zulke en andere vragen,voorhem Onoplosbaar,kwellen hem den geesten doen hem moedelooshethoofd schudden.
lnmiddels i sJan-cies,dejongste der zeven Vervliets, zingend en djakkeknallend,metde koeien thuisgekomen, en drijftzetotbovendenboeg in dewatering-Gulzig zuigen de beesten hetlauwe vocht0p,laten hetin zilverenslijmdraden - gelijkende aan dooiende ijskegels, die van deeuziepannen neêrhangentezijpelen- uitdenevenopgestoken muildruip-rekken, waden dieper, en snuiven naar koelerlaving, en reikhalzen, en nekkebuigen, en slorpen
opnhuw. Dan,springenzij,verkwikt,om beurt,met'nen lompelltrek-wip denscheutkantop,en bi jzenen bonzen, methun borstelstaarten kaarsrecht in de lucht, om en om ,
aloverdenboomgaard,totzeJan Ciese1k bijnametoeroept en ze metzijn inispelaren knuppelsamendrijft:- Hé! Blesse - Hier,Sergeant! Stille,VOs !- Kom , kom !W acht!Roos,'kza1u helpen !b En zwaaiend metde armen en zwierend met den stok
kyijgt hij beesten in den stal waar moeder en M onica ze gaan m elken.
GraafGuidovanDiepenbroeckterVeenydiemetJan-cies op het hofis gekoinen,heeft dattafereel aandachtig aan-
schouwd, en denkt, wijlhij op Donckers aankomt, hoe verre nog de besteschilderijen van Alfred Verwée door de levendenatuur worden overtroffen. Graafvan Diepenbroeck,gewonnen en gewassen in de gezonde, opene luchtvan 'tplatteland,gesteikten getem-
perd door een vrijnatuurleven en door vroegtijdige tot heden tdevolgehoudenlichamelijkeOefeningen,isjofschoon warsvan hooge studiën,op verrena nietongeletterd,bezit zekerer kunstsmaak' , en houdt zich vaak onledig met
24
praktische,maatschappelijkezaken,bazorgd a1shij is,a1s burgemeester, het 1ot zijnermedeburgers rechtzinnig en onophoudendteverbeteren.Hetganschejaardoorverblijft hij op 'tkasteel DIEPENBROK K, en gaat immer in een jagerspak uitgedost. Degraafis vôörden ouderling blijven staan,de beenen open,devoetenop een rijendehanden opdenrug. - <zegthij, < gijhebt geweend!>> Donckersrijstverschriktop: <> -
-
<<'tGelijke,oudevriend.W aarom hebtgijgeweend?>>
Donckers weetwel'dat de graaf nietzal afhouden en tracht een antwoord te vinden, dat, zonder volkomen
leugenachtig te zijn,toch de bekentenisvllnzijn leed niet zou meêbrengen.
Inderdaad, burgemeester,> antwtlordde hij,<er loopt wateruitmijne oogen.lk heb gisterenlangen tijd met Herman in den polderen op den zeedijk gewandeld. 'tlsmisschlen dat mijne oogen 'tbijten derzoute lucht niet meer kunnen verdragen;maarzijzijn'toch nog beter dandeze van Herman,die reeds moet blillen.Vindt gij nietdat'tm enschdom verflauw t? En 'tis toch zoo'n brave
jöngen,mijnheer Guido,mijn petekind; spijtig maar dat hij bij den boernietgebleven en is! Hijtoch en zoudat stuk land in uwejacht niet gekocht hebben.uitlouter Slloevellen Om UW genotteVergallen;en iij,hijhad een handjevan 'tboeren,nietwaar,mijnheerGuido?y <Ja 't,zooveeltemeerdatHefman alsdokter,spijts grondige kennissen misschien,nooitza1gegeerd worden !>> <
- <Buitenmenschen willen eenchristelijk man; dat en is Herman niet, of ten minste niet meitr. Stedelingen,
willen eenen heer, eù Hefman blijfteen boer, ondanks heerenkleederen.>.,
w ERw AARTS ? <<
25
Gij spreekt a1seen boek,burgem eester,'k heb ik
datook alreeds gedacht...>> -
zijn.Zie eensVervliet...> - <Ja,maarmijnheerGuido,zonderVervliettekleineeren,aan Hermanen mag hijtochnietvergeleken worden! daarligthijteveelvoor onder!...>> - <
nietgeraakt zijn en hoe veelbeternog dan Vervlietzou hijgeen nuthebben getrokken uitdenieuwerwetschewijze van boeren ? >>
w
anders...?
Zeker;maar een man a1s hij mocht daarmede niet tevreden blijven.Gij,gijwaarteengoedeboer...in uwen tijd; heden zoudt gij te kort schieten, baasDonckers: de daggelden zijn opgeslagenen zullen nogklimmen,de opbrengstvan landenveestapelmoetdusstijgen,stfjgten za1 ongetwijfeld nog verbeteren. Ongeltlkkiglijk,a1s een onzerboerenzelfdeeerstemoeilijkhédenoverwonnenheeft, en de noodige centen zou bezitten om zijne zonen er warmtjes in te steken en te laten rennen,dààr wààr hij heeftmoetenschoorvoeten,vindthijzijn bedrijftegemeen:. zijne kindersmoeten <studeeren >>.Dehelftblijven Onderwegejen,noch mosselnoch visch zijnde,wordenzijdikwerf -
.
gemeene bureelkerels, die hunne Ouders loochenen; de
kleine minderheid bereiken hetdoelen zijn misschien,in stoffelijk opzicht,nog ongelukkiger,wantmenkan straten kasseien metdokters,notarissen en advocaten. -
'tIsdehoovaardij,mijnheerGuido,die 'tmenschdom
bederft,anders niets :-elkendeen wi1hoogerspringen dan
w ERWAARTS ?
zijngebuur,en springtsomsverderdan zijn stok lang is! zoudtgijdenken datVan derMoerewaarlijk denoodi-
ge centen bezitom Herman zoo te laten studeeren ? >> << I k ben overtuigd van het tegenover gestelde.Van l
öerMoereis,mijnsinziens,eenstijfhoofdige domkop,ee? opgeblazen braller, die aan Vervliets knie nog niet en komtv .p < -
<<
W elnu,baas DDnckers,gijbeter daniemand kunt
weten hOe zwaar uwe twee schoonzoonsvroegerwogen.
W ienskaszoudtgijnu verkiezen?> xx
Die vroegerminsthad,heeftnu veruitmeest,denk
<<
En ik, ik ben er van overtuigd.En nochtans,al
1 -k.p
liet Vervliet zijnekinderen nietstudeerenhijhad lastvan 'tgetalin den beginne,en heeftzetoch behoorlijk op-en grootgebracht...> -
<<
Enzijn zeven kosttentoch we1zooveela1sVan der
M oeres drie.>
- %Zoudtgijmijdanwillenzeggenwaarom uw schoonzoon van niets t0t iets geraaktis, en de andere wellicht van ietstotniets za1dalen?. s,> Donckers gevoelt, dat de graafhem in 'tredeneeren te slim isen trachtde bekentenis te ontvluchten. <,zegt
hij. = <, antwoordt de graaf,<
<Ja, maar aan Peethebtgijgeld geleend,mijnheer
Guido ? >> << Geenen st uiver.'>
wERwAARTS ?
2%
lk deed niets uitsluitelijkvoorhem :allen konden nuten profijttrekken uitwa' tik deed.Gi jen zulttoch niet -
<<
betwisten datde boeren te Diepenbroeck veelvorderingen
hebben gemaakt sedertzij Van der Moereinden steek gelaten en Vervlietsvoorbeeld gevolgd hebben.
Ja,>beaanltDonckers,<maar nu zijn toch geen vorderingen meer mogelijk,anderswierden de menschen -
<<
we1slimmerdan Onze Lieven-ileer.m De graaf laat de han' den op de knieën vallen en beziet
zijnentegenspreker volmedelijden.Hoedikwijlsheefthij, zelfsdoor meer beschaafden,ditgeiachtniet hooren uitdrukken. << W aanwi jsheid van hethuidige!>zucht de graaf, <-e1k tijdstip oordeelt onmeedoogend hetverledene, niet denkend,datheteerlangdoordetoekomstopzijnebeurtals
'
eveneensbekrompen,yen verachterd za1 worden gevonnist!>> '
Ikgeloofdatgijgelijkhebt,>>zegt Donckerswerktuigelijk, te eerder goedkeurend,omdathijgeen woord. -
<<
e
van 'sgravengeestdriftigeuitboezeming verstaan heeft.
Overschotvangelijk,>>herhaalteenderdepersoonr. die ongemerktnaderbijgekomen is,<
<<
zulk eenen dichter te mogen groeten. - << Schert s nietdokter,> yzegtde gfaaf.
Goedendag,dokterJoostens,pgroetDonckers,zijn zijden petmet'tbinnenstevanzijnvollehandafnemend. < k ben ernstig a1s altijd,bestegraaf,>>lacht de F l dokter,<
<<
-
toehoordere ik heb u en baas Donckers reeds tweemaal'
gegroetkgeen van beiden zag nlij,dus... << Dokt er,h>onderbrak de graaf,
advocaatwofden.h > <<Een lustige advocaat, die goed zou doen aan de menschen, weeral vooruitgang !a>meent Donckers, nog gansch onder den invloed van de rededesgraven.
Ach!>zuchtJoostens,<.uiterlijke doktersvreugde verheeltmaaraltedikwijlszielsverdfiet!yy -
<<
<<
Is u dan iets treurigs overkomen ? >> vraagt
graaf.
<>antwoordt de dokter, qmaar ik was daar zooeven bijVerslijcke ;de man za1 hetgeen week meervolhouden ;ik kan nietnalaten tedenken aan die toekomstige weduwe met negen kinderen,
w
waarvan dejongstereeds den stempeldragen derschrikkelijke...ls Vervliet thuis? y vraagt hij eensklaps zich Jelven in deredevallend.
wijmoeten allesin 'twerkstellen totop hetlaaïstetoe.> - < Laat ons in huis gaan,> yzegtDonckers,r y De drie mannen treden 'thuisbinnen.Op tafelstaateen grootetejt, met dikke, grijskleurigepap, te rooken,en .
een gfooteijzeren pot metdampende aardappelen. Vader en moeder zitten in 'tmidden; nevenshen zitten de zonen
endochters.trapsgewijzevolgensouderdom :Stien,Monica, Fons,Anna,Rik,Jefen Jan-cies.Bram,de schaapherder, zit aan 't uiteinde,metfijn bordtusschen deknieën en zijnen bulthoogerdan zijnhoofd. Peet Vervliet is aan 't boterhammen snijden : dikke knorren roggebrood met smout en spek daartusschen.
Toen onzedriemannen in huistradenbegon h ijjuis*teen j
nieuw brood en teekende ermet de punt van tbroodmes een kruisop.
Smakelijkt'eten !>spreektdegraaf. - <<W e1bevalle 'tu !>,zegtde dokter. Nellegroetden graafen biedtstoelen aan.
Vervlietslaatzijnehanden herhaaldelijk saanlen weidt uitover hetgeluk van den dokter eens te mogen zien.
Hijkomtschooien >>,brengtDonckersin.
w ERWAARTS ?
29
Dejongens, dietotnutoebeschaamdhebbengezwegen, durven nu eens glimlachen.Bram werptin 'tgeniep een. schuinschen blik naarden graafen diensgezel. << Schooi en! zeker olll eenen spoelkom melkgelijk mijnheerdegraaf!y :raadtdeboerin. -
-
<<M eerdan dat,h > antwoordtde dokter < maarmag
ik u eensindekamerspreken,Peet? >voegthijerbij,er nietopgezetzijndeVerslyckestoestandintegenwoordigheid va/denschaapherder' ,gazetvan'tdorp,kenbaartemakenDe graaf,dedokter' ,de baas,de bazin en Donckers gaan in het naburige vertrek, <de kamer>, die zeldzaam open gaaten vochtig riekt.
Bram bijtçenvloekaf.'sGravenjachtwachterheefthem' vööreen jaarop hazenstroppen betrapt; sindsdien kan de. herdernochdengraafnoch zijnen aanhang meerverdragen en heefthijgezworen zichvroeg oflaattezullenwreken. <<
Peet,) > begint de dokter in de kamer, <
ligtop sterven,gijzijtbijna zijn naaste gebuuren moest hem dagelijkswatverschemelk eneierenbezorgen. << Ja,dokt er,> zegtVervlietverwonderd, <sedeft geruimen tijd reeds en ziet Verslycke er nietgoed uit, maarik wistnietdathijlneesterde. << Ik,i k ben erhedendeeerstemaalgeroepengeweest, maaranderen gingen er regelmatig in 'tgeheim,> zegtdedoltter.
Allenkijkenhem ondervragenddewoorden uitdenmond. << Erzi jn hiergeenanderedokters?>meentDonckers. << Dokt ers, neen,hy antwoordtJoostens,
-
kleinzoon. baas Donckers,Herman Van derM oere isaan zijnvoorlaatste exam en.H em trofik eraan;>>en mètnadruk koegthijerbij,<( hem en dedochtervan den notaris.>
< fJa,Maria Penninck iseenbraafjong,>zegt Nelle goedhartig, onderbreektde dokter.
-
Donckefsopzijnebeurt,
<<
M aarHermanisstrafbaar? > ,vraagtdegraaf,< hij
mag n0g nietmeesteren,zoo ik m een.>>
Neen, hij;> antwoardtJoostens,> maar, zooals kellezei,daarhetdoelmisschien gced is,laatons voorzichtigzijn;vandenanderenkant,daarDonckersmisschien -
<<
ookgeen ongelijken heeft,zou ikwillen datonzepartij,en inzondere idvervliet,opwienVanderMoerehetpersoonlijk gemunt heeft, Verslycke niet ongeholpen en liet. W ij doen hetgoed om het goed,maara1swijdooronzehulp kunnen beletten datVan derM oere zich op dezi jneroelne, 'tgeën hijnietdoenen za1a1s hijalleen niet en is hebben wijdubbelverdienste.Verslyckeiseen volksvriend, demenschenzijn mzthem begaan;Van derM oereweethet -
en zoektmisschien behendig populariteit., >
= >spreekt de gierige Donckers metvuur, zegtdedokter,maar'tis te laatden putgevuld a1 s 'tkalfverdronken is!>... e << A1 s Van der M oere 'tkalf maar niet en wordt,s besluitNelle.
J'1*
Sans voustous,les gensd*svilles,nosmolssonsfleurlraient, nos grangesdlborderalentde blés!Sansvous,nûusserionsrestéslorts,salns ettranqullles... EMILEVERHAEREN <>
v =1
.x-
W-c => .---.wx** . r .-* .> w.= aay X >,G- m.x< w * .. * = * =. *> .a .>.= : -e . C4*. e m m%%> .
>%> * - a ..0 -
*> - , 00->%>
*o . o ,,
TY
Op vijfboogscheuten van LINDENHOF,langs de glooiing vandenoudenpolderdijk,woontKarel-LodewijkVerslycke. De blauwendig-witgekalktemurenmetpekzwarten,glimmenden onderboord,dewitte,metgroen omzoomdeluiken,
en de kollebloemroode pannen zijner woning blekken de brandende oogstzonne tegen.Het aangebouwd schuurken staatnog inden rueen steen,en een harsachtig vochtleekt trage uit de geteerde grenen deuren van dorschvloeren
zwijnenstal. Ledigzijn echterdevarkenshokken;- armoedeenverdrietbinnenshuis, dejongstegasten vandeuitwendig zoo toelachende hutte.
Properis'terwel,- voorzooveelmogelijkineenschamele woon,wààrnegenkinderen,waaronderdrie beneden devijf jaar,metdeoudersinwonen,- edoch,al dat schuren en schrobben brengt maarweinig zoden aanden dijk,a1s de broodwinner ziek te bedde ligt en de kleinen alw eenend eenen boterham te eten vragen !
Verslyckeiserzich van bewusten diegedachteschijnt hem meerdan zijn lichamelijke kwalen te pijnigen,want doorzijn hoesten en kuchen heenmompelt hijsoms lijze: <armeblijvers.>> << Aan denzi ekealle bekommeringen en beslomlnerlngen sparen en de kinderen wegdoen y , heeftdoktef Joostens
gisterengezegd,en hedenzijùdedriejongstedoor dedrie volgende - die nu, gedurende de vacantie, meer op de
boerenhovendanthuiszijn,- naarhuntantePollegedaan, 3
34
w ERW AARTS ?
welke laatste zegoedhartig vooreenigen tijd heeftwillen aanveerden, zeggende: <<'ten steekt op eenige niet, a1s men ertoch veelheeft, en onze Fie,die arme sloaf, moet toch ook geholpen worden >
De oudste jongens, Mielen Pol, deeenige die een klein ietsthuis brengen,datdan nog aan kleeren en kousen
blijft,- zijntweedeknechtenkoeiwachterbijboerZeters; deoudstedochter,Trientje,kan metvadersziek-zijnenom willevan de kleinsten thuisdoormoedernietgemistworden.
'tStaatermetdeVerslyckesdusallerdeerlijkstgeschapen, en nooitwasdezédelijke en stoffelijke hulp van juffrouw Penninck er meer noodig. M aria is heden, a1siederen dag,haarbeschermelingen komen bezoeken,gansch beniçuwd om te weten watdokter
Joostensgisteren mochtzeggen.- Met.hetzelfdedoelwas Herman Van derM oerehaarreedsvoor.Uitmenschlievend-
heid'en om mejuffer Penninck te verplichten had hij Verslyckewe1eenswillenonderzoeken,maafzoodrahijzag datdeziekteeenegevaarlijkewendingnam hadhijaangeraden dokterJoostenstehalen. Fie heeftin 'talen geheelnog drie stoelen in huis:een
staateropdevoutkamertl).aan'tvoeteindederkoetsevan den zieke een tw eede isdoor Herm an bezet; den derden
biedtzijMaria aan.Trientjestaatrecht, leunend metden elleboog Op den hoek derschouw ,bovendew elkedoodbeeldekens, - onderandere de gravin van Diepenbroeck en
madameJoostensvoorstellende- benevensportretten van soldateninkoperenlijstjes,om eenhoutenkruisbeeldhangen te schitteren.Tusschen de blankgeschuurde,in allerichtingen gekerfde tafelen heteenig vensterder plaats,datvier geraniumpotten draagt,heeft Fie plaats gevatop eene der houten banken,- noenspeelwerk van Verslycke - welke
haarbengelstotzitting en stokpaardje verstreltken. (l)Keldetkamer.
Eenroodbruinakast,een gebrbken,gebloemd spiegelken,
een wijwatervat meteen palmbosje nevens de voutdeur, en twee ingelijste jachttafereelen aan den wand: dat is alles wateen onmeedoogend schuldeischerin de kamerzou vinden. Voor de honderdste maalwerptM aria,binnenkomend, een vluchtigen blik op dien karigen huisraad,zoo scherp
in tegenstelling metde rijke stoffeering van haars vaders huis,en,nagroeten,valt hetgesprek weldra op den zieke en hetzeggen van den dokter.
Fie weet van naaldeken tot draadje en in al zijne kleuren en geuren te vertellen wat dokterJoostens gevraagd,gedaan en bevolen heeft. Herman hoort zi jn vooruitzicht bekrachtigen en, vree-
zende,datde vrouwen hem na Fiesvefhaalzijnemeening overdeziektezullenvragen,doethijpijneenpögeOm zijne ongerustheid ni ette laten blijken.Vooraleer Fie gansch voleind heeft,zegthij: << M a arzoo wijbij Karelop devoutwatgingen :hij hoort onshiçrbabbelen enza1verheugdzijnonstezien <(Ia,datza1hem troosten,> yantwoordtM aria. -
Beiden trekken metFie de voutop.
-
x<
W elnu,Karel,hoehebtgijdennachtdoorgebracht,
man ? >vroeg Herman. -
<<
Ho!mijnheerHerman,zooalsnaargewoonte :zon-
derslapen en alveelte denken ;'k en ben nietmoê genoeg,
en datgedurig inmijnbeddeliggen ismijbeuverleed (1), ikdieeraltijd voordag endauw uitwas.....>> <<
OnsHeer doet er u nu wat in liggen vooralde
nachten diegijeruitwaart>,onderbrak zijne huisvrouw. -
<( Dat
ons Heer Hem noch pensen noch lollen aan
(1)Benikzuivermoede.
wERwAARTS?
36
trekt,dat'smijn meening,>>zeiVerslijcke;. <
e1fmonden te vullenheeft,zou, zelfsmet mijn hoog fabriekloonyzondetdat.-.overwerk,aangeen eigenkasteelge-
raaktzijn;laathetnog,gelijk'tmijne,op cijnsgro' ndstaan...h> <<Ja, gij hebt altijd gewrocht gelijk een paard >>, zuchtte Fie,>>maarsedertgijnaardefabriekzijt beginnen tegaan,waartgijaltijdzziek ofzuchtig-'>
naam , en al de ziekten eene oorzaak hebben, nietwaar
mijnheerHerman ? > - <<Entoch,onrechtstreeks,heeftFiemisschiengelijk95 antwoorddeHerman.<
smokkelen.Geloofmij,Charles-Louis,menkapmetminonvoorzicàtigheid een kwade valling teleen krijgen.> - < herhaalde Verslijcke#,<< meent gijmisschien datikgeen staaluitijzeren ken?M en sterft nietvan eene valling, laatze nog zoo kw aad zijn,enik, ik ben een vogelvoorde kat.y t - << A1 s 'tu belieft,baas,laatdatpotjegedekt,>?bracht M aria in,
kwade valling is...>>
Bestejuffrouw,ikweetweldatgij hetaltijdin de beste vouwe wilt slaanyslnaare1k kentzijn eigenbest,en xx
'k en moetgeen dokterwezen om te voelen dat 'k hiermet
dedoodop'tlijflig.>> >vielHermanin'de rede. - << k'En doe;vr oeger z0u ik een paard zijnen rug uitgegeten hebhen,kon ik ijzeren kasseisteenen verteren, en nu,nu is'tvleesch,datdoor'nen pijpsteeltezuigen is, mijnogveeltetaai,. -;.'k en kan opniets..>> -
37 -
<<
'tlswaar,>>bevestigde Fie,haarman ontdekkende,
<
- <troostteM aria. - << God gave ' t >,zuchtte de zieke, < maar 'k en zie ergeen goed in.>
Gaatgijnuden moed indeasch laten?s. Ach!jufferM aria,wie en zou er niet?sindsdrie maanden kostelijk ziek ;alwatwij bezaten besteed aan voedsel mijnzuur verworven huisjeverpandenmisschien -
<< <<
daarenboven1nog schulden die Fie verduikt!.. . De kinders
hebben geen lompenmeeraanhetlijf...W atza1ervanhen geworden ?...y
Ziet ge we1>>,wist Maria,<>En,ten einde het gesprek op iets anderstebrengen,vroeg zij <W atheeftmijnheerJoostensoveru gezegd? > - <
anders pastoor De Sutterde hazen opaten de zondenwegnam .Dat's geen goed teeken...a1s ze beginnen van berechten te*spreken... >
- <> - << Ac h!jufferMarie,ge zijtwaarlijkzoo goeda1seen engel;'k en durvehetubijkansnietvragen? >> << Doe maar.> - <
de Vlaanderstraat, links, tegen den hoek, altijd zulke schoone d?uiven voorhetvenster!Hadde ik er nu eenige
38
w ERwAARTS. ?
beiersvan,mijduflkt zij zouden mijnen brandenden dorst lesschen,en 'kheb tochzoo 'nhevigepijnaandeborst...> << Gi jzultdruiven hebben >,zeiMaria; -
M et deze woorden drukten M aria en Herman de Verslijckesdehand en togen ze op weg naarhetdorp. M aria achtte hetzeerbehendig datuitvluchtselgevonden . te hebben om Herman/onder vier oogen overVersli jckes ziekte te ondervragen: inzonderhei d nudathijgehoordhad
watoordeeldokterJoostenserovervelèe. << W a tdenktgij ervan? >vroeg zij,pasbuitenhuis. >antwoordde Herman,nevens zijn rijwielin dengrond starendèn hethoofd -
schuddend. <
< Verslijcke iseen slachtofferte meervan delongtering;dereusvanweleer,diemijnjongestudentenoogenOm zijn bijzondere anatomie nietgenoeg bewonderen konden, -
werd aangegrepen en terneergeworpen a1s een weerloos kind. > + - < Is alle hoop verloren ? >> <<-Dataanhoudend hoesten en kgchen,datontkleurd, uitgemergeld li jf, die hevige avondkoorts,dat nachtelijk zw eeten en
hetgeen Fie onsvanJoostens'woorden àangehaald heeft,doen mij,eilaas!vermoeden datde tering, welke reeds drie, vier jaar moetaansluimeren, opeens < -
<
hart. << Dati s wisselvallig:weken kan de ziekte aanslepen; O0k morgen met eene bloedspuwing eindigen.h>En daar M aria haren neusdoek voor de oogen wreef:< Vergeef
wERw AARTS ?
39
mij,zoo rechtzinnig te spreken enu, om der waarheid wille,datleed te brouwen.Isde zieke nietmeerte redden,
gezonden zijn door Ontsmetting en voorzorgen voorde kwaal te behoeden!Hetbelangdatik in ustel,nooptmij u te w aarschuw en e----- 44 Eenechri stenevreestziekte,nochdoody..> zeiM aria m etfierheid en nietzonderinzicht. -
<<
Maarde wijze en zoektze niet,) >vermaande Her-
m an m eteen verdoken schim plach.
- <<Enik was een groote ondankbare,>vervolgdezij,
scher werd.Hijbleef lieverzwijgendan Maria,wieredelheid vangevoelenshijrechtzinnig bewonderde,onherstelbaarin haregodsdienstigeg voelens te krenken.
Mijontbreekt hetnoodige gezag,om u hetin huis gaan bijVerslijcketeverbieden,>hervattehij,haarmejuffernoemendein stedevan Maria,zooals hij de schoolgezellinzijnerzusterskortafplachttehqeten;
enkelu voorzichtigheid aan te prediken.) > < Is 'tzoo,dan bedank ik u van harte;behoedzaam za1 ik wezen.- Echter, Fie derven zou ik nietkunnen.
Diebravevrouw wasmijnzuigmin,enik hebhaarzeerveel, zooniet alles te danken.Ook,a1sik Trientje aanschouw, va1 ik dikwijlsaan 'tdenken,datikhaardeeersteliefkozingen harerm oeder,benevens de gezondheid m isschien,
heb afgenomen:ofTrientje nu misschieninmijne plaatsen doormijneschuld in ziekelijken toestand verkeert? > <
tingblootgesteld waren,schijnen mijaangetast,en hetverwondertmijnietdatdokterJoosïenszedeedverwijderen.) >
40 -
<<
Arme Fie, wat harde noten heeftze reedsmoeten
kraken!-- Vermag men dan nietstegen denv +reeselijken. geeseldertering ? > y - <<W einig ofniets;practische,doelmatige redmiddelen
blijvennog altijdtevinden. << M oc htu datgeluk beschoren zijn !> - << Ei laas!waar genieën a1s Pasteur,Behring,Koch, Corneten zooveelanderen maar teleurstellingen vopliepen
en het erbij lieten, moet ik, arme sukkel, die om mijn brood heb te ZWoegen,niet eensaanvangen tqzoeken !> - < - > -
<<
-
<<
En welkezijn harebijzondersteoorzaken?> Dezezijntalrijken ik za1zeunietopsommen;weet
enkeldat ons buitenvolk,anders zbo kloek en zoo taai,
haar toteerste en geinakkelijksteprooistrekt,a1s hetde vunze,pufferige luchtvan fabrieken gaatinademen ofmoet
verblijven in de duffe en Puffekrotten dervoorgeborgten onzersteden.Hebt gij niet belet dat Fie zelvehetbegin van Karels ziekte aan het begin van zijn uitwijken toeschreef? >> - << Ja' k - Hoeveelbeterhad hijdan nietgedaan met t'huiste blijven !- Onze pastoorhad gelijk :in stad veel gaan verdienen isnietaltijd profijtigst.>
Herm an dacht dat de pastoor m isschien w e1niet alleen
om gezondheids-ofgeldredenendestadafried,maarhijweerhiejd zich andermaalen zei q.Gewi s;hetis nietalgoud watdàar blinkt, en,om
uiteigenondervinding tespreken,ik zelfblijfdendag verdoemen,waaropvadermijerteleeren zond.> << Heel 't dorp gewaagt nochtans van uw flink studeeren,en papa zeigisteren nog datDiepenbroeck vroeg oflaateensfieroveru zou worden.Ditzonderu tevleien.y -
<M ijnheerPenninckis,'kweetniethoe,tewetengekomen, dat vele der wetenschappelijke artikels in den
wERwAARTS ?
41
Recueil Universitaire >>uitmijne pen kwamen. Nu, hij kaneenbekwaam notaris wezen,op wetelischappelijkgebied ishijwellichtzondergrondig weten,enloopt,ten onrechte,veeltehoog opmetmijne kennissen. Ditzonderu <<
te stofen. -
<
dokterJoostens zeibijons datgijeenfellejongegeleerde w aart. >
<<W elnu,Maria,laatmijtoeu, diezebegrijpenkunt, deze bekente' nis af te leggen :juist dàt ishet,wat mij 'tmeestepijnigt.zMoemeereen mensch weet,hoeklaarder hijzietwatkundighedec hem ontbreken,h0emeer hijer begeerttebezitten schijnt, a1snien eenberg bestijgt,de gezichteinderniettewijken naargelangmen hoogerkomt? Nietdat ik mijlijn huidig weten overdrijf,maar ik voel datikvoordegewone praktijk van dokternietben in de wieg gelegd.Hier, op Diepenbroeck, komtde plaats toe
aan 'sdokterszöon,GastonJoostens,en op andere dorpen dieevenclericaalzijn,- eenoogenblikjegeduldenwi1niet *
onderbreken, straks biechte ik verder- zou ik aldra in
denbangedaanzijn;zonderfamilienochbeschermersyduurt het vrijlang in eenestad,eerfaam en vertrouwen u ten deelvallen.M en moeteen heelen tijd wachtenen, inmiddels,leven kunnen.Datkan ik niet.
Bovendienbeheerschtmijeentoomeloozezoekzuchten ik wenschtemijheelenganschaan destudietemogentoewijden.- Sindsik,onder'tontleden aanhetamphitheater, <<
voorgoed begon tezien watalmenschen aan tering bezweken, praamdemijdebegeertetijd enleven aan hetzoeken naareen heelmiddelop te mogen offeren.Diegedachtebleef mijgansch den duur mijner studiën bij.Verslijckes geval
zou mij,wgre 'tnoodig,totnieuwen zweepslag dienen. <
w ERw AARTS 7.
42
de gemeenteverkiezingen, naarGentzond a1s leerling aan hetathen/um en lateraan de hoageschool.Andere begrip-
pen,metmijne,christelijkeovertuiging strijdende, werden mijvoorOogen gelegd. Twijfelontstond in mijnen geest. Ik zochten zoek nog ; watik a1s kind geloofde meen ik nu
rechtzinnig,valsch. Dewetenschapkan mijnochtansgeen afdoenden uitleg geven overhetontstaan van 'teersteIeven
opaarde.Zijn erandereoorzaken dan de Schepping, ik wouzekennen, dan wierd dzg?leering valsch bevonden ei dooriedereenverlaten;zijnergeene,ditookwou ikweten, opdatik eenmaalmetzekerheid kunnebelijdenLezuivere leer van Christusin de evangeliën...>
Gelooven,ponderbrakM aria,
gelezen ? )> -
-
Ja;waarom ? > < Olndat,wasubewezen 'tgeengijvraagt, gijtoch
nietzoudtgelooven. Immers, a1b Christusde stem aan de stommengaf, wilden de Pharizeërs nOg nietgelooven, en vroegen om een mirakelin de lucht te mogen zien gebeu-
ren(1).Datstaatvantoenafvoorugeschreven.> < fHetOogenblik is totbreedvoerig twisten ongepast; ik w ildeu,vooralsnu,enkel doen opmerken dat een w are -
twijfelmijhethertbeklemten datik aanditvraagstuk,het voornaamstevan 'smenschenleven, eveneens al mijnen tijdwenschtetebesteden.> -
<<
A1s ge onbevooroordeeld zoekt,isdatinzichtloffe-
lijk;enGodza1u metde waarheid beloonen,alsuweliefde totde waarheid en tothetgoede zuiver is en standvastig.>>
Ja,maarnog eens,daarjuistligtdeknoop:onverpoosdzoekenop dubbelgebied is mijonmogelijk.Vaderis nietrijk;mijn goede gfootvadervertrouwde mijzelfseer-
<<
(1)Luc.XI,16.
w ERw AARTS?
gisteren,datvadertenondergaat.Ik zie mijdusverplicht even a1s een ander te zwoegen in 't gewoon harnasvan
'tdageli jksch doktersleven.- Begrijptgij nuinwat pijnlijkegemoedsstemming ik verkeer?Ach!had men mij na eenige jaren schoolop dehoevegelaten!Dan wierdmijn brein door koortsigtwijfelen nietopgebrand en bleefveel geld gespaard...'k Verwensch, 'k verdoem honderdmaal
mijn hoogegeleerdheid.> <<St il, Herman,geen ondankbaarheid jegens uwen' vader,dieu,totuw welzijn,leeren liet.) > .hervatte Herman,met drift, qneen,uit kleingeestige hoovaardij!om zijnen haattegen -
den pastooren den graafbotte vieren.) > << Ik heb u zooeven bewezen geen gewone geus t e
zijn,zooalsgijhetnoemt;welnu,'kvoeg eraan toedatik mannen haatgelijkvader,die vrijdenker willen spelen en bijgeloovigerzijndaneen kwezel.> <> <
-
maar, aan den anderen kant,waarom eenevrouw trouwen
dienietdachta1shijoflaterhare leering nietbijtreden a1s hetde goede is...
Meentgijdatminnende echtgenooten daaraan denken?> vielM aria hem in de rede.<
<<
oprecht liefhebt, zou hare méening u we1 onverschillig
zijn,daarbenik vanovertuigd. œLiefdekomtgeloofsbezwarenlichtte boven Deze laatste woorden,zonderachterdenken geuit,ont-
snapten haar,zonderdatzijerden zindegelijk van overwôgenhad.Zij had enkel,tenopzichtevan Herman,hare ouders willenverontschuldigen,en,te dien einde,naarhaar
eigen,innerlijkgevoel,eenehaastige verklaring geopperd. Haarfijngevoeligheiddeed haar echteronmiddellijk, door
wERwAARTS ?
Hermans ontstellen,begrijpen,dathaargezegdebelangrijkerwasdanzijhadgewild.vDoch,vreezendevan degaffelin degreep tevallenwdierfzij hetdoorgeeneandere woorden uitleggen ofgoed maken. Herman wistniet wat te denken en kon tothet vragen van een nadere bepaling nietbesluiten.
Nog slechts enkele schredenw' aren zijvan Pennincks huisverwijderd.Zwijgenden methaastigertredstaptenzij overde baan. M ariamochtmen van gelaatgeenschoonmeisjenoemen, maar van lijve was ze een beeldhouwersmodel. Dicht zwartkroezelhaar omlijsttehaarhoog voorhoofd,datvan
'
buitengewone geestesontwikkeling getuigde ; en er 1ag gedurig iets zachts in hare oogen, iets goedaardigs op haarlippen,dat,- niettegenstaandehaarvierkante,hoekige kin onwrikbare wilskracht bewees, - haar voorkomen aanminnig maakte en aldra aan deverstandige vrouw deed
vergevennietschoonertezijn. Niets,in Hermansuiterlijk,sprakvoorhem tenbeste.Hij washooggeschouderd, beenderachtig en grof:zijn gestel scheen onontwikkeld en a1s'tware in 'tgroeien gestuit. Bleek enontdaan waszijngelaatm et dor uitstekende ka.
'
kenknokels.Bij'tafnemenvanbrilofneusnijperrendenzijn verflauwde oogen a1s verwilderd in hetronde,en zi jn kommerloosheidom hetqtoffelijkewasaanzijnhaveloos,langen dungezaaid bokkebaardje tebemerken.Zachtaardig in den grond,gevoelig van hart,bedeesd van karakter en nederig
van gemoed, awas hijsterkgebeten op schijngeleerdenen zwetsersdie zich metgeroofde veêren oppronken, en kon lichthoofdige windbrekers en wuftesnoeshanen zooveelte
minderdulden,dathijzijn eigen nooit door bogen noch pochen zochtgroottemaken.
W eldrahebben dejongelieden het tuinhek achter den
45.
rtlg , .zijtreden recht op hetachterhuis toe,w ààrnotaris Penninck,ondereen glazen afdak doorzoethoutstruiken belommerd, dedagb.laden leestnevenszi jnevrouw,Emerence. Een sneeuwwit ondervest schittert Op Pennincks dik-
ken buik;de opgesloofde broekspijpen latenwitte kousen ontwaren,wijlzijnkortebeenen opeenenhofstoelliggente' rusten.Engelsche bakkebaarden versieren zijn rond,rood wezen.Boven ieder oor,onder aan den kalen,vetachtigblinkenden schedel,staat nog een driehoekig,bont haar-
bosje,kunstig platgestreken. M adame Penninck, ouder evenbeeld harer dochter,is uitgedostin een eenvoudig,katoenen ochtendkleed. Onder
aandachtig haken,luistertzij goedwillig naar hetlezen en, de uitroepingen van haren echtgenoot, enweetdikwijls. alshijt'einde hetblad is,beterdan hijwaterin staat. -
< M ama,> begon M aria,vöör hare ouders stilhou-
dende,zeide moeder,en zichv -
totden notaris wendende,<>
Henrihad, sedert zijnhuwelijk,weinig anders gedaan dan goedkeuren,'en m om pelde onverstaanbaar: -
<<
En ikdank mijnheerHerman voorzijne bereidwil-
ligheid,> ,vervolgde Emerence.
Hebtgegeen lustin een Schiedammertje? >vroeg denotaris,naar de kruik wijzende die vöér hem op het ijzeren tafeltjestond. < 'k Dank u,notaris,het is reeds middaien 'k mag -
<<
-
nietlang vertoeven,> antwoordde Herman. - << De hoveni erkwam onsinderdaad reedste gemoety, zeiM aria,<< ik za1u moeten aanzoeken,Herman,de ladder
46
.
eenstebastijgen,wantpapaen iser'nietzeerOp gesteld,> voegdezijer,lachende,bij. <<Eereaandejeugd;>zeidenotaris,qmaaropgelet! eerstdebovenstetrossenvanden tweedenwi jnstokplukken : zezijnhetrijpst.>> . <Ja,ja,papa, van den Frankenthaler DeCoster,>
v
h
-
riep M aria,reeds metHerman op weg naarde broeikas. <<
Datkind za1noghethemdvanhaarlijfweggeven;>>
opperde de notaris. '
< Verheug u ovèr de goede inborst uwer dochter >,
doceerde Emerence,haarhaakwerk hernemend; en denotaris dookweg achterdeontvouwde Etoile Belge,vorschende in debeurskroniek. Een zonderbaargezin was 'tPennincks. Vele menschen noemden Emerence kortweg eene heilige,en daar kon ze gerust voor doorgaan,wanthaarovergroote zuinigheid in huis diendemaar Om den arme meerte kunnen geven.
Penninck,hij,wasinden grond,eerdereen vadsigeonverschilligaard dan een slechtman do1liefhebbervan goede
sier,vreugde en vermaak,had hijter hoogeschoolbreed geboerd en lang vertoefd;hetverzuim van m ishooren en
biechten, dààr,uitmenschelijk opzicht,en totvrijergenie ten aangeleerd,was hem bijgebleven,toteenig engeheim spijt zijner vrouw,die sinds zijn rhetorica totrazenstoe ophem verliefd,verduldiggewachtenmethem hethuwelijk
'
aangegaan had,in deverdokene hoop en methet doelhem te bekeeren. Veel,bi jna alles had zijvan hem bekomen,buiten dit dan dat hij< nieuwsbladen getrouw bleefen voor M aria vrijheid van lectuur eischte, waarvan zij,in hare
keuze,al of niet kon gebruik maken.Verderliethij de zaken doorzijnevrouw beredderen. Enkelin het kantoor wilde hij heer en meesterzijn; anders en elders en voor het overigewas hijtoteigen willen onbekwaam en ten volle vergenoegd zijn huiswe1
wERw AARTS ?
47
bestuurd,zijne tafelgoed verzorgd te vinden en zich,met nietstemoeten inlaten. Liethij,metOctober,eenhelsch vuur gloeien in hetkantoor,zoodat hijerbuiten 'tkillig had indebreedegangen van zijnprinselijkhuis,en vond Emerence, na raadpleging,dat de groote kachelnog niét
diendete branden, hij keurdegoed, trok zijn'warmen pelsjasaan en ging eenige middagei,juistm et den noen, in de keuken vöör de stoofstaan. En iederjaar, zonder kijven ofkrakeelen,bekwam hijden gewenschten uitslag de kachelbrandde 'sanderendaags.
Deechtgenooten Penninck leefdendano0kinbenijdenswaardigen vrede en peis. Sindsanderhalve eeuw was hetnotarisambt,op 'tdorp,
in Pennincks familie,en dit,nog afgezien van persoonlijk fortuineneerlijkenrechtvaardig handelen,verzekerde hem talrijkeklanten eneenrondinkomen. Belangloosmochthijnietheeten,endathijde menschen nleer naarhunne centen dan naarhunneverdiensten placht
te wikken en te wegen, bleek eens te lmeer tijdens het middagmaal. <<
Spijtig ,>zeihij,< (datHermanVanderMoefe,niet
meerkluiten bezit;'tisanders een knappe student,die het wellichtverz0u brengen.yy '
<<En nog spijtigeris't,> verbeterdeEmerence,q çdat hijenbaasVander M oerehungeloofsam en methungeld verloren hebben.- Eendokter zondergodsdienstkan bij treffelijkemenschen geen vertrouweninboezemen...y << Nu,dat i suw meening;eeniegelijk ismeestervan de zijne,gelukkiglijk;anders hadde ik hierniet veel te schrijvenentewrijven.> -
-
<Ja,'tismijnçOvertuiging,>hervatte Emerencemet nadruk,<
48 -
<
gesproken,hadde ik de latere welvaartvan een hunner te hypothekeeren,ik stelde veel vertrouwen op Gaston en
bitterweinig op Herman.>>Ditzeggend' e keek hij,toevallig,vlak indeoogen zijnerdochter. M aria wasovertuigd dat haarvaderhaaronrechtstreeks waarschuwde,en dat' haarbeideoudersHerman in hethert
nietdroegen,moest,meendezij,na degehoordewoordenwisseling,buiten kijfwordengesteld. En onderdeninvloedvandatsoortvanvonnisvoeldezij, eerstnu klaar en bepaald, datHerman haar veelminder dan Gaston onverschillig was. H erm an,op wien zi j gisteren geen acht sloeg,kwam
haarheden,dathijgelaaktwerd,beminnelijk voor, enzou haarmorgentoeschijnen als 'teenig mogelijk, onmisbaar geluk.
crv.e.-
x** -X p,,3
lII
--e
M
%
-
.
.w
=xe
>â>
%
'
>*:
w .'-
f4*- <%%1 -o A %%> -> # . %%> - #
.
#n?
TII
Elken morgen, methetkrieken van den dag,rukteHerman,onder'tlezen van een ofanderboek,hetveld in,ging x msrusten schuilplaats zoeken in den schaduwgevenden
elskanteenerafgelegen wcidë maarwandelde over 'talgemeen traag en ongestoord,totdatmethetluiden detbeeklok, de menschen huiswaartstrokken om te middagmalen.Der-
wijze,onder'tverlof,genoothijdeherstellende,vrije,versche lucht,enkon hijtegelijkaan zekerevraagstukken zijnen geestwijden, tothet onderzoeken derwelkehet hem gedurende'tstudiejaaraantijd mangelde. Naar aanleiding van een verhaaloverzi jnsvadersjachthond,heefthijhedenprofessorLEDAx'l'EcsConflitop wandelingmêegenomen;èdoch,hoé lang ofniethijzijneoogen dwingt in hetboek testaren, ziet hijslechtswoorden na wgorden en nog immerwoorden, en vermag niet uit de verslonden regel szin ofverband tevatten.Hijisverstrooid. Elderszijn zijnegedachten ; elders,langs den weg die van Verslijckes hutteken naar Penninckshuis voert. En ookin zqnengeestbestaatstrijd ;- strijd overdevraag, altijd dezelfde,diehem pijnigta1seen onleschbaren dorst, w aarvoorde' w etenschap vooralsnog geen deminstelafenis bracht;- strijd * erhetbrandend onderwerp, dat giste-
ren middag, dààr, door M aria, aangeraakt en door de
zonderlinge verklaring gevolgd werd < a1s gij eene vrouw oprechtbemint,za1haredenkwijzeuwe1onverschil1ig zijn.y :
52
wERWAARTS ?
Op zulk ietsheefthijvroegernooitgedacht,enhijmeent nu,na rijp overleggen,ernietmedetekunneninstemmen. M aar nu isditde vraag niet,en hetgaat ook niet aan ze op te lossen.- Hoe M aria's woorden opvatten en wat daaruitafleiden ?dàt wi1hem uithet hoofd niet! DatM ariazoo maar doellooszou gesproken hebben,was
bijhaaronwaarschijnlijk ;endatinharewoordeneenwenk zou liggen opgesloten ?...
HijkentMaria van kindsbeen àf,samentreuzelden zij naar school,dribbelden over gracht en sloot, talmden en
speelden op dezelfde plaatsen, waren tegelijkertijd opgeteekend voor hunne eersteCommupie,werden e1kde eerste van hun geslachtuitgeroepen,en verwierven beiden deeer, op den de kaarstedragen en aan de spits hunner makkers te zitten pronken. Zijne zusterserlangden dezelfde opleiding a1s M aria ;zoo kwam deze laatste te dien ti jde dikwijls hare schookezel-
linnenopdehofstedebezoeken,en bleef,natuurlijkerwijze, op.eenenminderofmeervertrouwelijkenvoetmetden broeder om gaan. M etElsa en Dorothea kon hi jmaarweinig redekavelen:
hungesprekliepliefstoverbeuzelingen,ofwasmetvenijnigeenplaatselijkenieuwsjesdoorspekt,aldingenwaarmede hijzichnietkononledig houden;enwaternstigelectuurbetrof,daarvanwilden zijgeenerwijzehooren.AanMariaintegendeel, vond hij steeds een schrandere gezellin,vlug van bevatting envo1doorzicht,metwiehijdoor den band eenstemmig dachten gevoelde,en tot wier ziel zijne ziel a1s'tware door verwantschap, geneigd en aangetrokken
scheen.- Loutere genegenheid,ja ; een ander gevoel, meenthij,istotdusverrenietinhem ontstaan,ofbeter,om metalleoprechtheid tespreken,hijheeft erniet eensover nagedachtdatM aria een meisje is, dat meisjes soms op trouwen denken,en dat ook bijhaar we1 liefdekon ontwaaktzijn.Liefde!Huwelijk!Om daarovertepeinzen had
w ERw AARTS ?
53
hijnooittijdgehad ;wildeMaria erhem doen achtop geven ?...
Hoehij'tookkeertofdraait,devraagblijft zouM' aria deonberispelijkeM aria,eenen wenk durven geven?...en veiligmoethijdaarop metneenantwoorden. En hij? waarom is hijnu aan Maria's woorden gaan denken en zoekthijze,kostwatkost,sitteleggen? Zooveeliszeker, dat, ware zijhem teenemaalonverschillig, hethem weinig zou aanbelangenwatzij ook dachtofzei; daarvan ishijzich heelemaalbewust.Nu,juisttegen hare stelling komtzijngemoed in verzet hijisdus methaar1ot begaan.In hoever ?...< kan hetniet
zijn ;immersindatgeval- Mariahad het zelfverklaard zou haremeening hem volkomen x verschillig zijn ;en datiszijhem niet.Zoueengevoeligmeisjeshart,datom alles teoverwegentijdteoverheeft,nuwe1veelbeterdanhijzelf, zijneinnigegevoelenskennen?M ogelijk!En zoo,ook wat zijn eigen betreft,blijftdevraagonopgelosten deste kwel-
lender.
Te vergeefsvangthij opnieuw aan LeConflittelezen : z#nevraag komttelkensen telkens weerin de plaats der regelsvan hetboek te staan.
Zoohij eenszijnezusters ging ondervragen ?Mogelijk heeftM aria som s m etElsa oiDorothea van hem gesproken enzou hijomtrentharegevoelensjegens hem kostbare inlichtingen kunnen inwinnen.
Amperheefthijditvoornemen opgevatofhij brengthet ten uitvoer,terugkeerend in delange,rechtedreef,aanwel-
keruiteindezijnsvadershoeveligt.
ZwANENPOEL,ingerichtindevoormaligeheeflijkheidmet denzelfden name,is een der oudste en schoonste boerenhoven,te Diepenbroeck.
Deboomgaard,op eeneterp aangelegd,ligtaan allezij-
54
w ERw AAR'I'S 9.
den doorbreedewallen omgrqnsd en'kroeit v@1 eerbiedwaardigeappelboomen en notelllars,waaronderschuur en àanhoqrigheden,- uitgezonderd de hopged,uivetoren,m et
zijntweewittetrapgevels,dientlg van verre te zienieschiergeheelen gansch worden weggedoken. M idden op den heuvel staat het huis, gebouwd van vaalrooden steen, en de kappevan de nok af tot halfdak metstroo bedekt. In de ramen zitgroen, ruitvormig, met lood omzetvensterglas, en ervöérzijn, in arduln, zware ijzeren staven gevestigd, welke van oudsher afwezige blinden dienen te vervangen. .
Bijdemenschen heet de hoeveooksomswe1<'tHooghof>;depostmeester,een stedeling hiervööreenigejaren aangesteld,die zich heelverstandig acht,blijftze <'tslot van Lohengrin > noemen. Een parmantig administratie-
kereltjeisheerRoùsseau,datzich,volgensomstandigheid, nederig ofgemaaktweet aan te stellen,behendig mettwee
monden spreekt,ondersnoodelijk vleien de ganscheweek doormetVan derM oereden aap scheerten op dezeskosten drinkt.En toch draagt Dolf'Van der M oere <<môssieu >
Rousseau in hethart.Paard ensjeeszijnbijelke--naburige kermis te zijnèr beschikking; appels en peren worden jaarlijks,hem terjonste,uitgezochtenbewaard.Hoeanders heer Rousseaus talrijke diensten beloonen? Immers,had Rousseau nietverklaard aan al wie hethooren wilde,dat baasVan derM oere,teDiepenbroeck,eenderverstandigste burgers was;dateen man,die hetbestond nietnaar's pas-
toorspijpentedansen en zijn zooneen vrije, wetenschappelijke opleiding verschafte, alleen tienmaal bekwamer mochtheeten om de gemeentezaken tekv besturen dan alde
knikltersuitdeW et;dathijslachtofferwasvandegeheime plannen,gesmeed indepastorij,en van delaffevervolging, beraamd achterde dikke muren van 'tKasteel en dateerlang hetvolk we1 <>en wakker geschud en
hi j,AdolfVan derMoere,opnieuw schepen,ja burgemees-
wERw AARTS ?
ter zou worden !
55
W ashetook niet Rousseau, die,toen
hijmeteen zijneropzieners, eenen lnanmethoogen zijden hoed en kan grootaanzièn, te ZwANENPOEL een bezoek was komen afleggen,- en om kosteloosvervoer bidden -
Van der Moerealdusaanzijnen overstehad voorgesteld <<
)>
BaasVan derM oere,heerControleurrr,landbouwerwe1 iswaar,maargentleman-farmer en vernuftig a1seen minister;eigenaardezer prachtige hoeve,welke ZwANEN-
POEL tot naam draagt, enwaarnaar hij, gansch op de hoogtedermoderne muziek, zijne oudste juffer- derhalveeen perelen in alleopzichten Lohengrin waardig Elza heeftgeheeten ;voorts papa van twee nietminder charrrmantekinderen,diehij,uitlouteresympathietotde
> y landelijkepoëzie,Herman en Dorothea lietnoem en >> W aarnadeheermetden hoogen hoed overde kennismaking
<en < had beloofd, zich eroververontschuldigend nietbetermet'tVlaamsch terechttekomen.EnVan derM oere had bedanktengedacht:'tisweeraldatgewonnen ;men kan nooitweten wien men somsvan noodeheeft: groote heeren hebben lange armen,en 'tisbeter methen in
vriendschapdanin vijandschap televen.- Het was nog eensRousseau diewekelijksVanderMoeresopstellennOpens den graafen den pastoorin een fraaikleed stak,en
hem bij deredactie van hetVaderland a1s eenfelle schrijver deed achten enhetzou wêerom Rousseauzi lndiehem eens totschepen of burgemeester uitgeroepen
met
raadendaadzouhelpen enbijstaan. Dattwee zoo hooggeleerde mannen, a1s M ôssieu Rousseau en Herman,vanelkaarniethouden,maar,integendeel malkander schuwen en vluchten,kan Van derM oere niet
begrijpen. Meermaalsheefthijer vroegerzijnen zoon over
berisptMôssieu Rousseau geen genoegzamen eerbied te
bewijzen,jahem zelfsonbeleefd tedurvenaanspreken. Ook Elza enDorothea duiden hetHermaneuvel,dathij
56
wERwAARTS7 .
door zijne fierheidjegensdenpostmeester,dezen laatsten, tijdens de verlofdagen,om zoo te zeggen van de hoeve wegjaagt:devrijers werden sinds eenigentijdhoelanger hoe schaarscher;redenen te overdqs om heer Rousseau
nietnoodelposteverwijderen. Hetza1 dan ook we1daarom zijn datzijhun nieuwsgie' rigen broeder van Pontius naar Pilatusverzenden, zijne vragen onbeantwoordlaten en,bijaandringen,hem uitmaken,ofM aria beschimpen. Beurtelings door list, metheftigheid, smeekend,heeft H erm an den ganschen morgen zi jne zusters bedektondervraagd over hare vroegere schoolgezellin. Vergeefsche moeite!- Zoudenzijonder'tnoenm aal en in vaders aanwezigheid niet meer wetente veriellen?Hi jwilhetbeproeVen.
<<w eet gi jlieden teeds dat Charles-LouisVerslijcke dezen morgen te sterven kwam ? >vraagt hi j; en daar allen knikken :> < bromt Van der M oere, de oogqn -
dichtknijpend. -
<<
Datdenk ik niet,vader; M aria Penninck weetstel-
1ig watzijwi1en watzijdoet,envalschheidhebik bijhaar nooitondervonden.M isschien weetElza daàrmeerover?, >
- >verklaartdeaangesprokene,< -
<helptDorothea. kraaitde
eerste. -
<<W ijzijnhaartegemeengeworden >,zegtdetweede,
m et vuur.
Gansch uitzijnloodgeslagenzietHermanondervragend naar zijnen vader.Kan hijmetdiehoonendewoorden,die gramstorigheid en spijt kwalijkschijnenteverbergen,ge-
57
noegennemen? ofzijnzij,om zekere redenen,teverrechtvaardigen ?
Van derMoereheeftgelijk eenvoorgevoelvandevraag. zijnekleineoogen,diehem onderverstreuveldewenkbrauw en diep in den kop zitten,schieten vuur en vlam ,en,
zooalshijbijdeminstegramschap en iederwerfdathijeene moeilijkheid te slechten heeftpleegttedoen, knipthijze, uitzenuwachtigehebbelijkheid,herhaaldelijkdicht, en dan vallen,in zijn verzengd vel,rimpelsom zijne slapen en diepe groeven van demondhoeken naar den neus.
Grootsch,dat is 'tmeisje ook we1 een beetje>>, brengthijteberde,pinkoogend,meteengemaaktlpchjeop de lippen enstijf van mallepretentie;<maarzooMaria -
<<
geen vastenavondkoeken kwam eten en op derden M eiafwezig bleef,en Elza 4en Dorothea schi jnttevluchten,dan geloof ik dat de foutveeleeraan den notaris dan aan haar
istewijten.> Daarversta ik nu nietsvan*5verklaartHerman.
<
liet verzorgen was alles-opperbesten kon hetnietbeter.
Nu,dat môssieu Rousseaumijhet<leerdekennen en ik bij notaris Ixe,te Eecloo,ga,is Penninckkram en heefthijzijnedochter hetbezoeken van onshofverboden. M aar daten maakt mijniet,hijen bemoeitzichtochmet de verkiezing niet,zegt Rousseau,en ge moogtu,hi,hi, hi,nietlevende laten pluim en..., > Deze uitlegging voldoetHerman nietwel,en maakt hem
hoelangerhoemeerachterdochtig.Had zijnpeetjeengrootvader,Donckers,hem nietgezegd datzijn vaderland had verkocht ten einde zekere schulden tedekken?...W aarom
vertrouwde zijnvader denpostmeester zakentoe diehem, zoon,onbekend waren gebleven?
- ântwoordde Herman,<de menschen heeten mijnheerPennincknog aleigenbatig;maarzezeggen
58
teveni;dat hijin zaken eenoordeelkundig entreffelijkman is,en dathetdemoeite niet loontom voor 'tverschilin de kostellelders te loopen >>. << Omdat zi j op de hoogte niet en zijn;hi,hi,hi, omdaLzijhet< xtarief>>nieten kennen >> << Nu,da tkan wel.In allegevalbesluiten zijeruit, datgijgeheimen hoeft teverbergen om aldustehandelen. M en strooitzelfs uit datgij<<den lagen.meersch >hebt -
verkocht' >. << Datza1, ...dat is een uitstrooisel van Penninck,> roept Van der M oere, meer dan ooitknipoogend, er in
zijn Ei pijtigen toorn niet op denkend derwijze hoelanger hoe rneerdoorHermans strikvragen beet te worden geno-
men.
<<'tgeen ikzegdeweetik nietvan M aria, enzooiets mij ongelloordvèorkomt,danishetwe1datmen,zonderbewijs, iemafld laakt,die geenszins plichtig is. << W ee tgij het nietvan haar,zeg dan wie het u vertelde.-...gijen kuntniet,hé? 'tislaf! laf! Herman aarzelt:hij wil, om Maria te verschoonen, zijnellgrootvadernietbeschuldigen.
als 'tgeen men zegt waarheid is, was 'tbeterdat ik het door geen vreemden moestkomen teweten.> << Mee nt gij misschien,mijnheerdegeleerde,datgij hier de wetzultspellen? lk ben en blijfuw kader,doe watikwi1enbehoefniemand,niemand hoo' rtge?van mijn -
doen en laten rekenschap tegeven.>> << Dat heb i k ook niet beweerd, vader,ik meende enkel zoo veel recht op uw vertrouwen te hebben a1sde
wERwAARTS?
5+
eerste de gereedste;hetbedroeftmijdathetnietzoois;>> zegtHerman mistroostig,maarkalm.
<Ja,'kweet allang,>roeptVan der Moere,wien Hermans koelbloedigheid geheeldoetopvliegen, <
loersch van...>>
- <Jaloersch, en waarvan? - Die man,geloof mij. vader,isuweren mijnerachtingonwaardig;ikzeihethem, en bestatig dat hijhier,in mijneaanwezigheid,weinigte' zien is :groote geesten schuwen nochtanslichtnoch tegenspraak.>.
Beidezustersmeenentegelijk : << Mi jnheerRousseau iseen deftig man,gijhebt hem: verweten enletterlijkweggejaagd...>> . Ja,het is een onbaatzuchtigman,>> bevestigtVan' derMoere, y
-
leiden,vader? >>
Iklaatmijdoorniemand om den tuinleiden.h > Gijdenkthet- >> <
-
<<
-
hé? datis beneden uw waardigheid-? M oest ik u dààfom
een zoo kostelijk-onderwijs laten geven,om,(nu datgij door mijne en uwe zusters centen geleerdheid bezit)uw verstand voor u alleen te houden en uw vaderalleen te
laten strijden?... > bidtHerman,voelende dat zi jn bloed onder dienonverdienden hoonbeginttekoken, <
Hetgeldthiermijn geluk in denhoogstengraad. Doorhet
60
wERwAARTS?
volk valschelijk opteruien hebbenzijmijuitden gemeen-
teraad doen smijten;mijne eer moetgekaveld(1)worden, lk mol,tterug in de W et.> ,
hetoolt,enBram PetersenheeftmijvertelddatVervlietbang wordt,en dat de clericale harddravers hem moed hoeven
inteslnreken.Juista1sdezaken zoogoedstaan,weigertg# eenhandje toetestçken.Gijgijt zoo vindingrijk,Herman; wildetgij,gijzoudtalras iets gevonden hebben om den slechttrn indruk,door de ontdekking van den notaris op
'tvolk teweeggebracht,te weren.. Herman kan hetnietlangeruithouden:
- AïLeugens uitvinden om de waarheid aftestrijden? Ik mijmetRousseau,een oplichter,en metBram Petersen, eenjotldschen verklikker,ineen plichtig vennootschap vereenigen ? nooit!nooit!> - :Hoorteens,nu ;men zou zeggen een kruisridder!> braaktVan der M oereuit, telkens en weer knipoogend,
en daarom des te bitsiger,dathijzijne-dwarschepolemiek des te klaarder aan de kaak hoort stellen.qGijzijt'een ondanl tbare,een groote ondankbare,en het spijtmij uit den grond des harten, zooveelgeld te hebben verspild tot
uw welzijn.... - .:...tothetbotvieren van uwen hoogmoed;. onder-
breekt,Herman, hevig opgehitst..Tedieneindehebt gij mijnetoekomstindeweegschaalgeworpenenmisschienons aller (lndergang bewerkt!Ik vroeg destijds om peerdeknecht op de hoeve en thuijtemogenblijven :aw hoogmoed wildehetniet,en nu beschuldigtgijmt jvanondankbaarhkt id!W aarom?omdatik,doorRousseau nietbedrogen,
en docruw hoovaardijnietgeblinddoekt,- u weigerbijte staan in eendkazen strijd en u durfwaarschuwen datgij zekerJEijthetonderspittezullen delven..... (1)hd,rsteld.
> -
't Kan niet....
En 'tza1nochtans demenschen zijnhierdoor ent
.
door katholiek ;we1 is waaf grootendeelsuit gewoonte ;
maar tot overtuigde vrijdenkers zultgijzeeveneens niet' bekeeren.Deeenigeenkelendieop u zullen stemmen,zullen hetdoen om willevan DolfVan der M oereen nietom wille
zijnerprinciepen.> -
<<
-
.
W atdoetdater aan,a1sik maargeluk ?... Ho!ik dachten wildezeggen dat gi j geeneprin-
ciepenhadt;enik bestatig,eilaas!datgijertocheen bezit, datik lievernietnoem ...>> . W at? ik heb geene princiepen ! W elke opleiding'
lietik uerlangen?...Vraagt heteens aan M ôssieu Rousseau of ik geen princiepen heb !Vraag het eens aan de' redactievan 't Vaderland 1 > - < Ik moethetnietvragen,ik zie het.Debliksem doet
ubeven alseen rietenbijdonderweêren isdepalmtakuit uwe handen niet!- Aldus denkt de postmeester overu,
en,weigerhem voortaan paard,sjees en appelenenz.,hij' zalhetu- danwaarlijkgratis,- onbewimpeldzeggen...> - < -
-
<
.Ikzeg datgijeen zoon,dieweigertzijnvaderin het uitvoeren van zinneloozeplannen bijtestaan,nietvan on-
dankbaarheid moogtbeschuldigen.> -
<<
Ah!ah!zietgijwe1datde notaris hetuitgebracht
heeft - 'tis een lafaard!eenvalschaard !... -
<<
Andermaal,de notaris isonplichtig,opmijn woord'
Van eef. >>
Enzijnedochter?>
-
<<
-
Ook.>> <xZeg dan wiehetu verteld heeft,>> q I k zou kunnen en mag ;maar,...'tis beter niet.-Is
-
-
<<
mijneerewoord u nietvoldoende?...
62
wERWAARTS?
Erwordenzooveelvalsche eedengedaan !... belieft, vader, spreek nietvoort...;waar-
-
.z
-
44 Al s'tu
om gl zeftgij ook uw eerewoord niet dat gij den lagen meersllh nietverkochthebt...Datzouveeleenvoudigerzijn
.
dantegen iedereen uittevarenen uwen zoon te verdenken.
,
Alles spanttegen mij!mijnzoon heultmet mijne vijanden!.kweektdan kindersengeeftzedaneenonderwijs (<
naartL w en zin !...> << Dati s geen eerewoord,maar eene uitvlucht! <<
Cp ok uw berouw,over het vermorsen van 'tgeld aan
mijnestudiën besteed wi1ik wegnemen.- Ikza1deverkaveling,vragen,en u en mijnezusters, op 'tgeenmij van
.
lnoedttrs aandeeltoekomt,schadeloos stellen....> Da:lrheeft Van der M oere niet op gedacht, dati s zijn
zwakllezijde.Moest Herman daargevolg aangeven,dan wordt meteen ontdekt, datveelmeerland verkochtwerd, dan nlen schijntteweten, en datandere gronden reeds onder vf zrband liggen. A1s van lieverlede,heeft Hermans besluitaan Zi) -nsvaders opgewondenheid een eindegesteld. << Kom,Her man,>>zegthijveelstiller,<<een haasti woor4l isgauw gekomen zoo hoog nam ik heteigenlijk -
nietop ...datzouden uw zustetsstellig vanu nietwi11en...>
MltarHermanskrachtenzijnten einde. De hevige verontwllardiging heefthem een oogenblik met geweld doen
.
uitbrltken watsedertlang zwaar op zijn hartlag. Thans heeftzijnegevoeligheid debovenhand teruggenomen. Met detrltnenin de oogenenalsofhijbeschaamdwarete weenen,verlaathij de kamerj zijnen vader stilzwijgend de handreikend.
Zijn gemoed, dieperdan ooit geschokt, hunkert naar rust4?n kalmte.Inden huisgangzijnrijwielnemende,houdt hijhd zt1osbijhetstuur,gaattevoetover denboomgaard, alsofhijnietweetmetwelkebestemming.'tHofverlatende schuf lthij hethoofd,binnensmonds mompelend:<<'twas
'
hevijl;maarwaaren noodig !...Za1'thelpen ?...>>
16'/'' -
D '*x k.'r.-..,..''dr >::::2.v
rv*<-o w A
x**
<
wz r:z;rl:::::;.
>%# e '-
r =x /'
.>y
#
e. 4!!4411, !,::.
>
x>*
..> .
w4 :E4111lii!ë;)k 4
ax>
%%> - x%) -
y
#
#
,,
IV
Zietgij het,Gaston, datik gisteren gelijk had ;> sprakdokter Joostens t0tzijnen zoon,plaatsaan tafelne<<
mende,< <<
Ikmeendenochtansvastenzeker,dathijeenweinig
aan de beterhand WaS,> >wedervoer dezoon,<> -
<<
Ja ;ten gevolge dermorphine... W at mijbetreft,
sedertgisteren had ik allehoop verloren de pols sloeg te zwak en tesnel,de krachten waren te plotseling gezonken en de thermometermerkte nog slechts 340.En,wordt de temperatuurerg onregalmatig, dan mag men over het
algemeen bijteringlijders,envooralbijvliegendetering besluiten,dat heteinde nabijis,alhoewelgeene ziekte zoo moeilijkisa1sdetering Om eenegissing Overharen duurte W agen.>>
Leerlingen zijn geenemeesters,en ondervinding is de besteschcol, papa;daarenboven, Verslijcke was een kerela1seen dijk ;wiezOu datzts5 vroeg verwacht heb-
<<.
ben ?>>
<Ja,>>bevestigdeClara, <'twaseenboom vaneen vent.Maar, met aldat klappen,laat papa weeral zijne soep koud worden enza1hijdaarnabeweren,dat zete vet -
is.Eersteten a1s 'tu belieft,en dan praten !>> -
<En zustertje haaltgaarne eere van haar werk,>
schertsteGaston,<
66
wERwAARTS?
< vermaande de vader,<> Clltra,voldaan over de verlpaning door haren broeder opgeloopen,lachte achterhaarservet. Gaston lieterzich echternietaanstoren,beteekende door -
gebal' en,datallekwâjongens,ondervadersschuten scherm, dezelfdeheldhaftigheid bezitten,endathijhethaar,naden eten,we1zou weten betaald tezetten..
Bc' ven zijnen brilopkijkend,grommelde Joostens .Ha!sa,kleinejongens,is'thaastgedaan metuw apenSpel-?> Clara en Gaston w isten zeergoed dathun vader,alhoewe1lang niet streng,ongaarne twee missen voorhetzelfde geld deed,en gehoorzaamden dan ook op staandenvoet.
Dl' a wasnog alleen hetgeruchtvandelepelstehooren, die regelmatig in en uitde borden gingen. In Duitsche illustraties zietmen somsdikgebuikte,breed-
gesc' bouderdejagers,metbaardover'tgeheelegelaateneen lang' zTyfolerpijp in denmond, altelachen deneenen of den anderenblonden krullekop op denknie doendepaardje rijden;- totzulke platen kongeen betermodelgevdnden wortlen danJoostens:hijwashetrtchtprototypusvan den buisd tlijken paterfamilias. Zijnekennissen gingen hetgewoon peilderbekwaamheid van de meeste zi jnerbuitenconfratersvert:boven,maar, daar de ingoede man in de herbergen weinig tot demen-
schenoverz#n ambt,en iieveroverelkswerkenbezigheid in 't bijzonder sprak, - waarvan ieder betrokkenenu natuurlijkmeerafwistdanhij,- werd hijdoorallen zeer bemind en geraadpleegd om zijnegezelligheid en,in 'tal. gemeen,a1s dokter minder dan naar verdiensten gewaar-
deefd.Sederthetafsterven zijnervrouw,vooreen vijftienta1jaar,had hij beginnen aan pdlitiek meedoen,min voor zichzelven dan om de goede zaak,- alle mandaat had
hij krachtdadig geweigerd,
en had hetdientengevolge
67
veelmeerop populariteit dan op de reputatie van geleerd m edicus gemunt. Onverstaanbaar klappen of mysterieus
zwijgen,wattotzulkereputatiemeerdan echtekundigheden noodig en voldoendeis,konhijevenmina1shuichelen en veinzen.
Plichtbeseffend man,rond in al zijnehandelingen,had hij voorgenomen zijne moederlooze kinderen,wiergaven hij weleensoverschatte,vfoom en eerbaar groottebrengen,en zezoo rijk mogelijkuittehuwen.Ditlaatstevooralwaszijn stokpaardje. W at Clara betreft,nog afkeziendatzi jheelgoed wist hoe beeldschoon ze was en daardoorheelwat trotschen
eigenwaan bezat,lietzijzich,zooals'tbijverweesdedochters we1 meer gebeurt, veel voorstaan van haar noch-
tanswarehuiselijkedeugden,enachtte W anne,de nederige keukenmeid, een onnut meubel, dat makkelijk kon gemistworden. M eereenvoudigheid zou haarechterbetergepasthebben, w antaan geestesgaven had ze anders geen overschot.
Gaston,immer gezellig en goed geluimd,meesterin de voordracht en in he1 zingen,was heel Watslimmerdan zijne zuster,doch m aakte niet im m er tot studeeren van zijn verstand gebruik.
Te Leuven steeds haantje vooruit in allestudentenvergaderingen,zou hij,rechtzinnig en gemeend, zijn leven voorhetgelooften bestehebben gegeven;maar,daar'tnu
eenmaalgeentijd van vervolgingwas, schermdehi jaleens tegeneen pandöerOfpreekte voor een lantaarn ! Véériederexamenydrie maandenblokken en ernietgezakt
bijworden, datwashem voldoende,endaarmêezijnideaal
bereikt.Immers,moesthij de schoone praktijk van zijnen vade'rniet erven, samen met een aardig fortuintje? en schel,n hethem niet, door in 'tgeniep gehoorde woorden,
dat1allesonderdeoudjesberaarndenbeleidwasjbxendat, eens teDiepenbroeckgevestigd,notaris Penninck hem zeer
gewillig zijne dochter zou schenken. EnM aria hadaltijd zulkl ,pretaan zijnekwinkslagen envond steedszooveelpit inzijngeestigezetten,dathij,.ookwat haarbetrof,dacht geen zwarigheid te moeten maken.
Na hetverorberen dèrsoep,begon Gaston : - -
midllag, in alle httizen van Verslijcke za1 gesproken word zen... - - < < Dat i szeker,> antwoordde de dokter, gansch in gepttinzenverslonden,>in gewonetijdennemen dekleinste gebtturtenissen grooten omvang !M en za1gedurende de
eersteweke: FieOm prijs willenhelpen en bijstaan..Eens datVerslijckeuit'tgeheugenisza1ookdeweduw e uitve1erllarten zijn. - -
<<
En men zA1 er te meervan spreken,> vervolgde
Gaston,
<<
Ef za1veelvolk bijdebegrafenis aanwezig zijn,>>
meendeClara,.
En teldeveelvrienden,>zegdeJoostens.
-- << <<
W aaronderzelfsde graaf,>>lachteGaston,< xwiens
hazen enfazantenhijstal...>> DokterJoostenskeekandermaalstuurbovenzijnenbrilop. Clara meende te moetenbeWijzen datzijhuiselijkezorger.droeg : --
<<
7k W eetniet,>zegdezij,
69 den kost za1 geraken,wantde steenen vragen geld in een huishouden !> -
<<Metwat opgezamelde lorren en lompen kleedtzij
haarkinderkens nog properkens aan,> meende dedokter,
medelijdend. ,bevestigdeGaston,<<spijts de ziekte waserdaar noch stofnoch reuk.>>
- <'tW as zelfstetterig in huis>>meendeJoostens. - .Ja,>hervatte de zoon,.Herman Van der M oere had vroeger reeds gezegd,dathetniet propergenoeg kon
zijn inhuis,en ernog altijd teveelstofwas.- W eetgij, papa,datHermanzich bijzonderlijkop destudiedertering toelegt? > DokterJoostens schuddehethoofdenantwoordde (Herman is een ernstige jongen,zeker;- 'k zou zelfswenschen,kerel,datgijin ditopzichthem een weinig
geleekt;- maar,aan den eenen kant,meenthij,zooals meer jongeren,het aanschijn deraardetezullenvernieuwen en,aan den anderen kqnt,schijnthijboveniedereen te w illen staan. >
- < Datheb ik nog nietbemerkt,en nochtans hebben
wij al Onze examens,tijdensiederevacantie,samen ingestudeerd !> . Ook op ee n andergebied,bespeurikzijnen hoogmoed.- Mij is het nietontgaan welke ijverige' opmerkzaamheid hij jufvrouw M aria wijdt....'kM een evenwel dat mijn vriend Penninck hem zoomin a1s ik de hand zijnerdochterzou schenken !-...
Dit schot was raak.Het minst verwacht,trofhetden
kommerloozen Gaston zoo plotseling en zoodiep,dathij erganschvan ontstelde.Allerhande tegenstrijdigegedachten kwamen hem in eenoogenblik voorden geest,en bij nieteenekonhijhethouden!- Ten slotte,echter,dwong hijzichzelven zijns vaders woorden volgendefwijze te zijnen voordeeleteverklaren :datHerman eenOOg hadOp
70
Mari: l?daar wasweinig aangelegen;dat was alleenlijk eenmiddelOm hem doorjaloerschheidaan teprikkelenzijne verklaringen bij Maria te bespoedigen,enzootevoorkomen dat ingebeelde vrijershem vöörzouden zijn,eerhij, pas(pveranderhalfjaar,totdokterzouwordenuitgeroepen. HetIllan doorbeideOudersgesmeed,dachthij,bleefaltijd doorlchijnen,hoe zij ook van taktiek veranderden.W as hijnu,naarhun meening,wattetfaag,hijzou,van dezen namiddag af,denverloren tijdinwinnen. Vtloralsnu echter,voelde hijtot een verloving in regel weinig lust.W atmochten de makkers te Leuven we1 den-
ken!Een glimlachje aan Mieke uitHertogJan,en <>zou schrijven,dater vergissing in Maria's was geschied.Een knijpoogjenaarRooskeuitDe Herderin,en hij,die zoo gaarne metanderen'den draak stakkzou bij hoog en laag in alle c'studentengilden bezongen worden.
Neel x,neen,dat kon niet,en papa Joostenshaddatmiddeltje zekeruitgedacht,om hem wat ernstiger tot leeren aan te zetten.Daarom achtte hij hd voorzichtig zijnen vader niet.. t naar den mond te spreken,4r verderOP VOOrhantltoe besluitende, hetm etM ariaw e1onder hun beiden
teschikken.Hijspraktotzijnen vader: - - < Her man en M aria verslinden boeken na boeken,en doel ; elkanderal eenseene leening ;verder gaat hetniet,
papa.- 'kSchepik lieverdevrijeluchtonderdevacantie detpoogkannietaltijd gespannen zijn. -- << Gi j,gij en leest nog geen half >brachtClara teberde.
<Moeial,k' wedervoerGaston, - -
- - <ant-
wo4lrddeGaston;.dat'seeneetkransjedatwij houdenop denzeedijk te Philippineenwaartoee1k deelnemeriets ten bestegeeft.W ijzijnmeteen heeltroepje...
wERw AARTS ? -
.
-
ç<
71
Engijzijtnatuurlijk de aanvoerder? lk en Oswald van Diepenbroeck.W ijhebben den
bankwagen van Kobe' n uit DsN OOIEVAAR gehuurd,en 0swaldlegterde paardenvan 'tkasteelvoor.p << I k heb M ariaverzochtonstekomenafhalen ;alszij nulnaarmêe rijdt?>>vreesdeClara;qzijtrektzichdeVerslijcke'sdichtaan hethart., > > -
-
lachtehaar broeder. Erwierd op de ruitgetikt,en M aria stond lachendevoor hetvensterte knikken. -
<<
JesusMaria ! daarkomtze reeds om dekoffie!>
zuchtte Clara,Onder 'tOpspringen haarstoel omwerpend,
.en de broodjes zijn nog niet geboterd, noch deeiers gaaf.>
A1smenvandenduivelspreekt,zietmenzi jnstaart,> zegdeJoostens. -
<<
-
<<
Sapristi!>>riep Gaston,<
Pennincksnaam,'k wouseffensindehellezijn!> -
<<
Schaam u zoo te wenschen > vermaande de dokter,
alhoewelinnerlijk endestemeervoldaanoverde rondborstigheidvanzijnzoon,datzehem ditmaaldiensneiging 0nverdoken te kennen gaf. M eteentrad M aria binnen,d'lorClara opgevolgd,welke
laatsteonmiddellijknaardekeuken vloog. DokterJoostens,meteenblijgezicht,noemdehetstatige meisjewelkom. - <E1k eengoedendag,>>zegde Maria vroolijk ; .zijt gijallen reisvaardig ? Men spandede paarden reedsvoor denbankwagen,toenikvoorbijDenO/ï:pllrliep.)> Gastdnhad reedseenstoelbijgeschovenenschertste,blij te moede : <
deedzooevenmijnebeste zusterwegstuiven:zijboterteiers en wenteltbroodjesin papieropdatzenietzouden breken
en sederttweedagen maakt zijnochtansspoed metdat vreeselijkwerk,ook...> De keukendeur,dieop een kierwasblijven staan,vloog wagenwijd open,en Clara riep uit,volongeduld en spijt: -
<
stokket nthuiszijn!Andershelpen zijnietmeêdan om den boede' ùovereind testellen!- Broederlangtong,gij deedt veeltpeterMaria teverzoeken een handje te willentoesteken,zt nders kom ik nooitklaar.>> M alria proestte het uit van lachen om Gastons zet, en ook we1omdatgeene vrouw,hoe volmaakt ze ook moge wezert,eene andere vrouw op heeter daad van zorgeloos-
heid betrapt mag vinden,zonder er innerlijk overvelgenoegtkte zijn.Zij had Clarain de keukenvervoegdeer Gaston de gelegenheid kreeg haaruittevragen.
W tldrakwamende meisjesterug,een zwaren proviandkorf tusschen hen beiden aan hethengseldragende. Op hetzelfde oogenblik hield de bankwagen v6ör den huize stil. -
<
A1sstraf>>,zegde Claratothaarbroeder,. moogtge
nudatlichtmandjein den wagen dragen.> -
. M orgen brengen !>riep Gaston,ew in een omme-
zien Iitond hijop den stoep en riep,de handen tottrechter voor den mond houdende: < Hola ! hé ! kruiers worden verzocht om eenen korfvol kasseisteenen tevervoeren;te
bevragen bijmejufferClaraJoostens,alhier!> Middelerwijl hadden Mariaen Clara afscheid genomen #
van den dokter,die,nieuwsgierig,ze tot op straatverge-
zelde,waar't,van uit hetrijtuig,een groeten,roepen en huilen was,dathooren en zien vergingen. Dirbankwagen geleek eene echte kwakzalverskar:met zakkd zn groot en klein, pakken aller kleuren, korven en
manclen allervormen,én mantels,én sjaals,én vouwstoe-
wERwAARTS ?
73
len,én w andelstokken,én hoeden én zonnescherm en :alles waserderwijze door-enopeengestapeld,datschaarsn0g
een plaatsjeoverbleefvoordenieuwegezellen. M aria, Clara en Gaston, met groeten, kwinkslagen en schaterlachen verwelkomd,wiyten niet tot wien hetwoord te richten; de vragen en antwoorden vlogen en stoven dooreen a1s muggen spelende in de avondzon.
Zelfsde oudedokterkreegzijn deel: << W a ar?dokter,vergezeltgijdejongeren? >>
-
- . Is 'tom tottoeziendegeleider te dienen,dan slaat
gijden ba1mis,hoor!> << Laatzemaarzeggen,dokt er,kOm maarmeê.> De dokterhaalde glimlachend deschoudersop en zei: -
maarkunt;maarbehoudtuw verstand.,
Nu komtereen beetjestilte onderhetongedurig volkje, en Gaston, diezich bijna op eene appeltaartheeft nedergezet,verovert eindelijk zonderaltehevig geharrewarde hem bestemde plaats.Vooraan zitten Oswald en Gaston. De eerste zou mennen;de tweede hetcommando voeren
en bij tijds doen stilstaan,teneindedepaarden telaten rusten enzijnen dorst...telesschen.Clara enMaria dienen een oog in 'tzeilte houdenover'tjongergeslacht,neefjes en nichtjesvan den graaf,te Diepenbroeck in verlof. Eindelijk blaastGaston denaftocht,en,hotsend en botsend,hokt en schokt de gele bankwagen weldraoverde
steenen, onder'tgejuich en 'tgetiervan dejonggezellen, 'tfammeldaveren zijnerruiten en 'tkraken van zijn oud, versleten,doprde zonne drooggebrand geraamte.
Dedokter ts midden op de straat gaan staan en zendt een laatsten groetaan de rollende knapenschap,die,boven op den bankwagen,methand en hoed zitte wuiven en te
waaiell,terwijl Gaston, met forsche barytonstem, het uitwijllelingslied heeitaangeheven : <<
Naer Oostlant willen wi varen, naer Oostlant willen wi meê, al over die groene heiden frisc over die heiden, daer isser een betere stee.p
,d l: .lp.y k
t f # *
Ik
?
x Yœ wA: *@
e
Y
A'
k - .<
** .
.
- #e<
çq*<-'- %%> -
#
>a>
w*
=A'
x
* <.v A
< >%> -
# '-
=* .e
>N>
.
...- -e
%%> *
#
#
:'
/'
V
zonherheel ernstig wedervaren is de bankwagen met zijnebevrachting tePhilippineaangekonlen. w e1heeftGastJn onderwege allerlei poetsen gebakken en hansworsterijen verricht,de zweep tot hengelroede gebruikten ermedenaardepijpdervoorbijgangers gevischt, en eenevan baasKeurvelshoenders gestropt die, bijhet gelukkig losschieten van den schuifknoop,kakelend in den, watergang is neergeploft, - dit alles tot gemeende
of gewaande ergernis zijner zuster, en tot overgroote vreugde der collegiasters, mannen uit de groote figuur en poëten van de eerste broek, reeds snakkende naar studentenvrijheid en vo1bewondering voordien veteraan,
dien zjjonophoudend verzochten - dochmen kOn Op bekwamen tijdafspannenbijdeervenNiklaasVoerman. Ookdegedachte,dathijbijMaria dezen namiddag een Y langrijke boodschap,- overwelker goed uitvallen hij echter op voorhand verzekerd is,- behoeft af te leggen,
isongetwijfeldeen reden om Gaston,zoo mogelijk,in nOg vroolijkerstemming te brengen dan naargewoonte. Het reisgoed wordt achtergelaten in de voorkam er van
hethuis,alwaar,sindsettelijkejaren, op een zonderlingen antieken vuurscherm , dezelfde reusachtige pelikaan hetzelfde ontzagli jkgetalvisschenverorbert. Oswald besteltmossels van nu afvoort'avond ; Gaston
prijstdegavenvan den echten,zuiveren,klaren Schiedam
78
wERwAARTS ?
metsaiker, waarvanhijeentulpglaasjevoorhetooghoudt; Clara en M aria verdeelen hethuisraad en de mêegebrachte
'
proviand onderdemanschap :e1kkrijgtzijndeeltedragen, gewicbtnaarkracht,graad van breekbaarheid naartempe-
rament,- en weldra springthetwoeligtroepjedeherberg uit,dtrn zeedijk open af,en blijftstaangansch verrukt,op de loskaaider kleine mosselstad. De kleinehaven danstvo1gemeerde schuitenen schepen, w ier glimmende snebben tusschen dedukdalven klotsend opspringen enploffend nêerbonsen.Aan masten stomp hangen zt,ilen en netten, onder 'tsuizen van een zacht winde-
ke#indelichtendezonnetedrogen.Ilverigevissc'hefs,met roodebaaien overhemden en lange waterlaarzen, staan in
zeem' asselstespoelen,endiein wittemandjestekeerenen 4e draaien, te doppen en te schudden,om ze daarna,met een iorschenzwenk,vlug en behendig op dekaaite wippen, alwaar,blauwgeschorte,blauwgeroktevrouweé ze in bruine zltkken ras uitstorten en spoedig dichtnaaien, en vreemdsoortige karren - bakkerstroggen op twee wielen
gelijkend,- zevanheindeenVerrekomen afhalen. W agens rollen; karren hotsen; paarden hunkeren en stampvoeten, doen bellen ringelen en schellen klinken ; honde' n blaifen en janken;ezels balken;voerluilaten de
djakke knallen,roepen en tieren;mosselwijven kijven en krake. zlen;garnaalkruiers rellen en tellen;jonkersplagen en spdltten;deernenjokkenen gekken;diefachtige bengels ,
vlechlen geniepig door wielen en pooten :alles beweegt
ondereen, rijdtheen, rotstweêr,komt aan,kruipt door elkaal';- 'tiseen gaan en keeren, druk en drok, a1s in een rllusachtig mierennest.
Destudaxuitderhetorikazameltnota'sopzijnzakboekje in,en de poëet der bende isnietvan hetschouwspelweg
tekrijgen. Gaston - die den zwaarsten last op den rug kreeg en mog een zwaarderpak op hethartheef t,namelijkdeernstige
wERwAARTS ?
79
verklaring,welke hijnog heden bijM aria moetafleggen, wordtongedurig, tracht het troepje verder te voeren en zoektdaarom allemogelijke listen uit. << He!Fons ken deRijmelaere,schiktgijhierheelden godganschenachtermiddag te staan gapen? 'kzouu mi jn -
paksken tothoofdkussen in bewaring laten,a1sgehiersoms den nachtook wildetoverbrengen! > - << Toe,Oct aaf,laat ons optrekken, jongen,ik voel bijna mijnen rug nietm eer!
< fVooruit,juffers,'tishieral<>; over een paar uren is de haven leeggevloeid en staatge
vééreen drabbigen poel,schier opgeslijkt en vo1vettig goor.Mijn zielke Gods!'tisverderop veelschooner,èn, wiltgenog iets van de zeete zien krijgen,'twordthoog tijd datwijaanstappen.Vraag hetaan Oswald,zoogijmij nietgelooft.>
- ,bevestigdeOswald,<(hetuitdijken der polders heeithier de natuur verknoeid :eensmalvaardeke wààrVroegerdezee >..... - < En dan zeggen de menschen , >,valt een oude zee-
bonk,die 'tgehoord heeft,hem inJe rede,
menschendatdezeevrijwillig wegtrekt!.....> -
<<
M aar hoeveel vruchtbaren akkergrond heeft men
derwijzenietgewonnen?> vraagtOswald. - <<En hoeveel arm evisschers en schippers van hun arm broodjenietberoofd!>,hervatde oudeop zijnebeurt; en,de vuistballend en op de borstslaande,< maar de zee
is machtigerdan de menschen:vroeg oflaat,bijspringvloed,spoeltzijdedijken om en palmtalleswederin.Dat zeg ik,ik,ik Kees Rammeloo,ik... > ,
Bevreesd voor krakeel,wenken demeisjesdatmenzou verdergaan.Ook Oswald en Gaston verlangen hetgesprek met den zeebonk,dien ze krankzinnig wanen,nietverder
doorte drijven. - ,Opgepast!Een,twea;een,twee > ,,gebiedtGaston,
80
wERwAARTS ?
en Fonsken en Octaaibijden arm meêslepend,dwingthij hen o1)stap te gaan,onderhetzingen van : << Ni ale!M ale! ghirudders,dwingers,maectu van cant, hiel.siin de kerels van Vlaenderlant.>>
en dol ?thetganschetroepjein bewegingkomen. Zijvolgen dijkenendammen,- langsallekronkels en bonkf' ls,bochten en slingeringen - nu eens op den rug
derzelve huppelende,dan eenslangs deglooiingglijdende, dan weer aan den voetloopend,totdatzijeindelijk eene met llras begroeide luwte ontdekken,die gunstig wordt geachttothetuitstallen van huisraad en levensmiddelen. M et eenparigheid van stemmen wordt er beslist dat Clara,aan hethuishouden gewend,zich met het in orde brenéien van gereedschap en mondbehoeften za1gelasten.
M iddelerwijl zullen deanderentot*aanIsabella-sluis'wandelen,of,barvoets, alpolsende op krabbenjachtui tgaan. Alleen Oswald vindt dat een meisje al leen telaten niet met zijne hoofdschheid strookt,en wi1 haar,a1s trouwe ridder,gezelschap houden. El' tontdoetzichvanzi jnenlast,gooit hem zorgeloosden twee proviandmeesters tot onderzoek en trektop weg.Het * Jongf!volk zitseffenstotboven de knieën in 'twatertèplas-
sen(,n teplitsepletsen,sliertbaantje op hetgladde,groengrijzeslijk,heeftvoeten enkuitenbeladenmettetsi geslib, zoekimossels,vindtkrabben,verzameltschulpjes,envolgt. in lllagten en diepten,den stroom naar de zeesluis;wijl Mari u a en Gaston,deftig op den polderdijk wandelende, insgelijkshetIsabella-paviljoen zoeken tebereiken. << Mar ia,>>zegtGadon, - -
<<Ja,k santwoordtM aria,
w ERwAARTS ?
81
hun ongeluk,datvan een menschelijken beschermengelte bezitten in M aria Penninck > <W atik doe,doetook een ander....>> << M aar mi sschien nietin zulke mate,en stellig niet metde nederigheid dieu kenschetst. Toch za1zi jtroost hebben,wanthaarman teldeveelvrienden.y << Bal sem kan de wonde we1 genezen ; maar geen afgezetlidmaatdoen herwassen !> - < En hoe noodigerhetlidmaatwas,des tq gevoeliger
zalhetverlieszijn.>> --
<<
- -
<<
Gewis. > Zelden kwamen gehuwden beter overeen dan de
Verslijckes.> << ' tIs waar,hun huis was een hemel,en diende tot voorbeeld.>> - xxInderdaad.>
<
M aria ? > -
<Ja;nietsop aarde komtmij wenjchelijker voor;
en in die verwantschap van gedachten ligt zeker we1 het geheim opgesloten van krachtin de beproeving,van ge-
1uk in hetwelvaren. Dagelijks bezocht ikde Verslijckes; immervond ik ze eensdenkend en te akkoord.>> < Zoo u nu iemand , m et de v
hem tedeelen
ls a te nbvoe o rd ze ,k Ma erin ri g a, inha el tlele ov pe zn ichm ten t
en overalle onderwerpen hetinsgelijkseensvan gedachte tezijn,watzoudtgijantWoorden.? W atik zou antwoorden ? >> vraagtM aria,een gul1enlach nietkunnendeweerhouden, Gaston, die ernstig en met kloppend hart de vraag heeftgesteld, is door dat onverwacht antwoord geheel <<
uitzijnenscllik. Na eenewijlaarzelensnochtans, smeekt hij
w ERwAARTS ?
82 (<
Gijzijtdegoedheid zelve,M aria,wildeonbeschei-
denheid Ongeletlaten en toch antwoorden.> (< W el nu,plaaggeest, dan diendeertoch minstensge--
wetenwiedievragermochtzijn.) ' Vé($r hetmeisje springend om in hareoogen te lezen, bidtCi aston,andermaal:
< En zoo ik dievragerware?>
Bijdezevraag verschrikt,blijftMariaa1s voorhcthoofd geslajlen,onbeweegbaarstaan.Daarbij Gaston aardighedenlang n2t Ongewoon zijn, heeftzij, ooknu, op eene kortssvijlvanhem gedacht.Onderhethoorenvan hettegenovergestelde,voeltzijhetopwellendebloedhaarbleekaangeziclltkleuren, en vermag hetkwalijkhaar gemoed tot bedaren te brengen DaLGaston,vroeg oflaat,deze vraag tot haarzou rich-
ten hf teftzijgevreesd,- wantzijismetde hoop,diehareoutlerskoesteren,bekend.M etterneergeslagen oogen en bevendestem,vraagtzijOp hare beurt
Spraakt gij we1ernstig, Gaston,>>hopende tegen alleverwachting in,dathijneenzou zeggen. << Zeker , M afia,zeer ernstig.- Het uitdrukkelijk <<
-
verpanden van uw woord durfik,vooralsnog,nietvergen, m aar u enkelbi ddentezeggen,of hetmij zal geoorloofd
zijn,-- eensmijne studiënvoltooid en ik teDiepenbroeck gevestigd u later voor goed aan uwe ouders af te jzonderste belanghebbende zijt,heb Vragen.Daarg# de bi ik ge' m eend, nu,op de wetten derhoffelijkheid dezeinbreuk te mogen maken u wilde ik heteerstvragen > )... << Daarom ben i k u innig dankbaar ''... - << En t0tant woord,M aria? ' > Naeenige schreden nadenkendtehebbenvoortgewandeld,
zegtlnejufferPenninck << Mi jn antwoord,Gaston?...Ongetwijfeld,ikgevoel voor u veel genegenheidy...gij zijt een oudemakker,... -
een goedegezel,...en ik ben door uwe vraag getroffen en ontroltrd...M aar,ware hetnietbeteruwe bevordering tot
83 dokterafte wachten,alvorenseen besluitte nem en ? N ooit
dacht ik aan trouwen; laat mij eerst aan die gedachte gewendraken.Blijven wij,liever,tot dien tijd toe,beiden vrij.Later,blijft gij uw voornemen gestand,kunnenwij nog altijd overwegen watonstedoenvalt.> M et diepe teleurstelling heeft Gaston naar deze rede
geluisterd.llad hij op een ander antwoord nietzoozeer betrouwd,M aria'swoordenzoudenhem wijsen voorzichtig hebben geschenen.Nu,meenthij,brachtzij deze ontwijkende verontschuldiging,of ongerijmde uitvlucht- hoe zalhijhetheeten- moeilijkentwijfelend uit,enhetwordt henl te moede alsof de schroom zijnsvaderswe1minder ongegrond was,dan hijheteerstvoorhad.Onder het uitenzijnerbezorgdheid,had zijn vaderHerman genoemd. A1s een bliksemschicht straalt Hermans
beeld opeens voorzijneoogen,nu destemeerjaloerschheid enspijtverwekkend,dathijvroegernooitgedacht had om 'teven welken mededinger op zijnen weg tekunnenvinden.
Onderden invloed diergevoelens, beginthijopnieuw en m etm eerdriit:
<Maria,vergeei mijdatik op mijnevraag aandring, enlaat mijtoe eruopmerkzaam op te maken, datgeene menschen terwereld meerdan wijbeiden aangeduid schij-
nen om samen hetlevenslottedeelen. W i1 bedenken op
welkenvertrouwelijkenvoetonze ouders leven; wijzelven zijn van kindsbeen af vertrouwde vrienden,kennen aan weerskanten onzegavenengebreken,behooren totheïzelfde dorp,hebben dezelfdegevoelens,- daarop druk ik,M aria, hoeaangenaam en zoetware 'tnietvoor u,die vroom en
godvruchtig zijtte mogen denkendat,indatzeerbelangrijk opzicht, nimmer hetminste wolkje ons geluk zou belemmeren...W elnu ?....> En daarM aria, de oogen Op den grond gericht, aanstapt:
-
<<
OmGodswil,Maria,spreek.Zoogijme nubemint,
za1 dlltnietveranderen ;en zoo uw oude gezelthansgeene
hoop heeft,za1hijooklateruw uitverkorene nietzijn.Laat mij tlw gevoelen kennen,hier,op staanden voet.- Hadt gij onmiddellijk antwoord te geven,hoezouditklinken : '
a? ofneen ? >> Ko' ortsig wachtGaston in grooten angsten zwaar ziele-
lijden... Ontelbaretegenstrijdige gedachten stormen Maria door den geest; ontelbaretegenstrijdigegevoelensbemeesteren haar hart-... Naeenige oogenblikken onbeschrijfelijkeontsteltelnis,richtzijhaarblikken smeekend op Gaston,- a1s wildezijbijvoorbaatom vergiffenis bidden voorhettoete brenj,en leed,- en laatzijdevolgendewoorden van hare beverlde lippen vallen : <<
Onmiddellijk,Gaston?...neen !...>>
Anlper heeft haar mond deze woorden li jze gefluisterd, ofFonsken en Octaafkomen, met besmodderde voeten en
beslijktekleederen,schaterlachenddendijkopgehuppeld en roepen volgeestdrift,
Gaston,M aria, raadt eenswien wijhier in den bochtvanden dijkvonden liggen slapen ?> -
<<
-
<< Toe,raadteens!> <<
Een eterte m eer !> Hoemeerder hoop,hoe beter koop !>
<<
Gijenkunthetnietraden,he? y
<<
M ltarM aria en Gaston gevoelen er geen lust toe; hun
gemoed is niet meer op vreugd' e gesteld,en zijvreezen maaraltewe1teweten wienhet rijwieltoebehoort,totbij hetwt,lk zij onoplettend genaderdzijn,en dattegeneenen telegl' aafpaalgeleund staat.Hun vermoeden isook gegrond.
Bijiedere hand door een derjongere meisjes aangesleept en dtlor twee anderen voortgeduwd, verschijnt Herman
w ERw AARTS ?
85
opeens vöör Gaston en M aria a1s een plichtige,die moet gevonnistworden. . Hi erisdeslaper!>> -
<<
Nu wete: wij wààr de droomers te vonbeling
liggen.>
< .Ja,vooruit!'twordttijd datbieren wijndetongen ontbinden, want onze ouderen schijnen heden allen een gezichtop tezetten alsofzevan eene begrafenis kwamen.>
Zoo roepenentierendejongeren.En,inderdaad,Herman, wiens gemoed,te middag een al te hevigen schok
-
ontving,- die,zooalshij het zoo dikwijlsdeed,op deze plaatsrustiskomen zoeken,zou niethevi gerontroerd zijn, hoordehijzijn doodvonnisuitspreken,danhijhetnuis,bij hetzienvan MarianevensGaston;nu, dat hij zich niets te verwijten heeft, maar dat zijn hart zoowel a1s zijn verstand hem zeggen qzoek niet meer,gijbemintMafia, uweliefdeisvoortaanonnoodig ;ziet gij het niet aan de onsteltenis der voor u staandejongelieden; .--beseftgij nietdatGastonallerechtenheeft;...engij?...> AanGaston- zijns vaderswoorden meer en meer indachtig,- ontgaathetnietwelkeontroering M aria'stegen-
woordigheid in Hermanteweegbrengt, en hijaarzeltofhij Herman al dan niet moetbeschuldigen.....Neen,datzou Herman hem nietverdoken,en ook M aria nietverzwegen hebben ! M aria,getuige van de stormen die in 't gemoed der
beidejongelingenwoeden,maar die er de oorzaken niet van kent,vermag hetnietietsbijte brengen tothetstillen van dithartstochtenorkaan. De Ontroering isenkeltewijten,meentzij,aan de verrassing waarmede iederonvoorzien ontmoeten minderofmeergepaard gaat.Heeleenvou-
digzegtzij: <
-
<<
Herman moet ook meê.y'roepen Fonsken en Oc-
<<
Dat spreekt van zelf,>> vervolgt M aria,en,daar
taaf.
Hern:k an zich verontschuldigt ,xAlla,Gaston, vraag gij llethem eens,u za1hijhetnietweigeren >>. Diz laatste, heelOnschuldige woorden kwetsen Gastons
en Iigermans hart, a1s scherpe lnessen. Pijnlijk is beider wonde;verschilligvan aard,docllgelijk aanvlijmendwee! En Gaston,om M aria's wille,noadlgt Herman ten eten; en Flerman aanvaardt Gastons uitnoodiging M aria's uitncpodiging,door Gaston geuit!
Vlug trekt hetkleine troepjenaarde plaatswaatClara en Clswald alles hebben uitgestald.De jongeren jubelen a1s N' oorheen;deouderen stappen nadenkend aan,gansch in hunne gedachten verslonden en zondereenshetlandschap te bewonderen. Hetwatervloeide af- en deschorre,waar herwaaft en dervraart kronkelende greppen en groeven door slingeren,
ligtnu wijden verregekeend,veten geilvan de gedufige voc?L tigheid,en aan hare oppervlakte begroeid doorge-
taandgras,waarop hetzilte vochteen zilveren zoutschijn nalitlt.
Zt nut en zilten metteergemengd waaitde lucht 11getlrentkin 'taangezichten doetdelongenzwellen.
Bijwijlen,a1smenschenvoorbijgaan,laten witte meeuwen hun klagend geschreeuw hoorelr, waaien wentel-
draltiend-bpstijgendweg ' endrijven wiegelend nêer,a1skatoerLvlokken vooreen dwarrelwind. Zonnewaarts blekt de zee,ginderverre in t deinzende water,a1s gouden,verblindendereepen;en nog verre,verre
daarachter duikt een wegstervende boomenrij in dunnen walm en vlugge dampen.
Ileedsmistevredenoverhetlang wegblijvender gasten,
87
zetClara een pruilend gezicht, a1sze bemerkt datHerman mede onderhen komtaangewandeld.Aan den eenen kant,
aanziet zijhem a1seenen leuteverstoorder,en,aan den anderenkant,weetzij doorondervinden,datOswaldnietongaarnemethem redekaveltentwist,enhaarintusschentijd, aanhaarlot Overlaat.Redenen te overdusom denjongen geleerde nietin hethartte dragen.
Hem ook wijtzij hetdan,dat ernietgejoeld en gelawaaid wordt; dathetvreugdemaallieverop eene uitvaart
geliikt;vooraldatbswald,die heeldennamiddagzoobeleefd en gespraakzaam was, niethetdoorhaar gewenschte
besluit aan zijn huldebetoog toevoegt; dat de terugreiszoo kalmtjesafloopt,en datdienamiddag,zoovroolijk begonnen.in zoo droevige stemming eindigt.
Herman, nochtans, dien Gaston en anderen misschien ook betichten of verdenken,- Herman is onschuldig en
treurigerdan zijlieden allen. Hijvoeltietsbinnen zichzelven,- iets,dat geen afgunst isjegensGaston,noch nijd over diensmaatschappelijken stand,maareerder spijtzelf nietgansch benedende laddergebleventezijn, lieverdan enkelesporten hoog erop verloren te staan,van lager niet
meer,van hooger nog nietbemerkt - iets,waaraanzijn vadernietvreemdis;- iets,dathij metgeenen naam bestempelen kan,maardat hem bitter en afgrijselijk doet lijden.
*
Yl
L'élément le plus stable de lapcpulation
rurale,c'eltlepaysanpropriétaire. ...i lsuffltpadolsqu'un ouvrierruralpossèdeunemaisonnette ou uneparcellrdeterre, P ourerppêcheq qu'iln' aille s'établlrdans1es centreslndustrlels EMILEVANDERVELDE,lLW x/de/tlrl/>>
A
N e-
**>
. . r- e *Y >
T4 -a
,*x
-
r
%>
= * %v
.. .
%%>
-
> ...x x*. .-
%%>
*x>
-
- :e
> ,3
V ' 5'
Rijkenmachtig in demiddeleeuwen, had het geslacht der van Diepenbroecks, op hetlaatste derXvll' .e eeuw ,
veelbezittingen,aanvankelijkzijn stamhuistoebehoorende, totanderen zien overgaan en vervolgens,door familierampen,gepaard gaande meteen fier maarweinig Opbrengend
rentenieren, langzamerhand hetgrootstedeelvan zijn vermogen en gezag voelen wegkrimpen. Van vader Op kind bleven ten kasteele DIEPENBROECK,te'
gelijkertijd meteendeelderinkomsten,ookzekere gebruikenen vooroordeelenweg,waardoorzijnbewonersminder geschroomd misschien, maarzekerlijk doorhetvolk meer bemind werden.
GraafGuido'svaderwasnogeenstuurenstijfaristocraat, welke slechts'szomers teDiepenbroeck verbleef,en weinig
gemeens had met de menschen, ja die meer voor de dorpelingen een plaag en een geeseldan een schuteneen scherm w as. Van zekere verkeerde begrippen omtrent den adelstand en diens voorrechten kon graaf Guido zelf zich nietont-
maken ; maar hijhad ook in dehoogere kringen,waarin zijnjonge,vroegafgestorvenvrouw hem dikwijlsgeleidde, vele zijner gelijkennaar waarde leeren schatten, en de overtuiging opgedaan dataldie hoofsche manieTen meerma-
1enmaareen versierdedekmantelzijn,waaronderdelaagste gevoelenseene schuilplaatsvinden:daarom waszijnhart geheelOpengegaan voorhetbuitenvolk,ruw van spraak en zeden, maarrondborstig, rechtzinnig en verkleefd.- Het
92
wERWAARTS 9 @
zoo noemde hij de kfingen uitde stad dat zijnevl' ouw bemindhad enwaarinhareeeren 4ijnhuiselijk geluk Nzaren vergaan, had hijvooreeuwig gevlucht,zoe-
gevaar,
kende te Diepenbroeck, beurtelirlgs door allerlei sport-.
oefeningen en maatschappelijkewerken, zijn verdriet en zijnen l rijd teverdrijven, vastbesloten daarenboven zijnen eenigertzoon - zijndochterwaskloosterzuster- een den
'
'
volke ruttige bezigheid te bezorgen, en hem ,door gemis
aan vrijentijd,voor'tverderftevrijwaren. Oswald had immergoed mede gewild en zondertegen-
stribbeley dendoorzijnen vadergewenschten wegbewandeld.Zelfsliep hij,naarhetinzien desgraven,somstever vooruit en brachthi jtoen gevaarlijke socialestellingen te berde. -
m at graafGuido zekere nieuwerwetsche gedachten van
zijnen zoon a1sgevaarlijk aanschouwde,enenkelederzelve goedkt: urde,vielgeenszins te verwonderen immers zoon van een aristocratischen vader en vadervan een democra-
tischen zoon, stond hija1s overgangstrap tusschen het verledlr nenhetheden;weshalvemettalrijketegenstrijdige gevoelttns behept, kon hij yich meermalen niet gelijk blijven inzijne gesprekken. Den Dinsdagavond riep hij sedertettelijke jaren zi jn oude lnakkers saam in de groote boekenzaal van zijn kasteel:pastoorDeSutter,dokterJoostensenvrederechter Janssells.Vanbijachtentotovertien,kwamenzijeen partij .
kaartell, en daarna, onder 't drinken van eene flesch
dubbel bier, de plaatselijke aangelegenheden bepraten, waarbijdepolitiekveelalp denmeestentijdin beslag nam. Zooi àls het we1noggebeurdwas,werd dokterJoostens ook dl zn avond van den Dinsdag, waarop de uitstap der
jeugd naarPhilippine plaatsgreep,delaatsteindeboekenzaal van hetkasteelaangediend. TotOswald, die voor-
loopig in zijneplaats bij de kaarttafel had aangezeten, richtte de dokter,na groeten,devolgende vraag :
93
W elnu,hoehebtgijhetheden gemaakt?'> en,eer nog deaangesprokene om te antwoorden tijd had gevonden,vervolgde hijaldus
<<
schier zonderboe ofba teZeggen !>> en Nveer verder, in
derhaastenmetopzet: <>
Oho ! dokter, juffer Clara's woorden waren al te vleiend, > brachtOswald onverschillig in hetmidden,en,
Joostens de kaarten overhandigend, zegde hij <> M aar de dokter voelde meer lust tot praten dan tot
kaarten.Nietongaarnezouhijden jongen edelmannaarde hand zijnerdochter hebben zienstaan,- nog eenderontelbare droomen in zijn brein ontstaan !- en hij was benieuwd om te vernemen of niets in Oswâlds verhaal
eenigen grondzou gegeven hebben,waarop zijnewenschen voortaan steun konden vindel. <<
Uwe kaarten nemen ? uw e kaarten nem en ? > y
vroeg hijdan,de armen kruisend lijkNapoleon;<
ikden voetbinnen zet,engaatgijook,liefste Oswald,de plaatpoetsen, zonderons iet of wat aangaande uw uit-
stapjetehebbenverteld ? > << Ge ennood,dokter,devermoeidheid jaagt mijnog nietnaarb' ed...>
Al de jongeluivielen nochtans van den vaak en waren verheugd te mogen naar bed gaan ? >> vroeg de graaf. -
<<
GelijkClara en Gaston dus,) > bevestigdeJoostens,, onwetend a1s hijwasdatzijne kindersin devoorgewende -
<<
vermoeidheid een gemakkelijk uitvluchtselhadden gevonden om terrustte gaan, zonderhunne ontroering overhet
inden namiddag voorgevallenete moeten latenblijken. <<Ja,maar de jongerenhebben veelgepolsten ge-
sprongen, geloopen en gespeeld ; > antwoordde Oswald
opzijnsvadersvraag.<W atonsbetreft,liepdenamiddag, tamelijk goed begonnen,ongeestig, of liever ernstig ten einde : Gastonzag erui t alsof hij bijeen examen gezakt waregeweest;jufferPenninck dachtstellig op Verslijckes dood ;en juffer Clarawasbitsig, omdatde anderen niet
-
leutigerwaren gesteld...>>
Gijvergeetuzelven,sdeed devrederechteropmer-
ken. < < Hemel!>zuchtte de dokter,< wasHerman erook al? > -
<<
En waaroverhebtgijmethem getwist? >>vroeg de
depastoor.
.
<< Mi jnheerdepastoor,ikzou u gemakkelijkerdeonderwerpen kunnen opsommen,die wij onverhandeld lie-
ten... -
<<
Studentengezwets, waarbijvanden hak opden tak
wordtgesprongen !>>meende devrederechter,dolleliefheb-
bervan 'tkruisjassen,dieliever opnieuw metkaartspelen zou hebben begonnen. << Toch ni et!>>hervatte Oswald,<
Danspraaktgijoverdekiezing,>zegdedepastoor. Erwierd mijverteld,enzijneexamens schijnen hetuitte wijzen,datHerman een begaafde jongeling is;zou hijook departijvanzijnvadertrekkenindenaanstaandenkiesstrijd? -
<<
<<
-
<<
Onrechstreekswerd ook daarovereen woord gerept;
Herman loochendenietdatVan der Moerezijnezaken hoe langerhoemeeraan 'tverkwakkelenis,dathijeen dwazen
w ERwAARTS ?
95
strijd aangaat, en dat alleen zijne koppigheid en zijne hoovaardij hem van den beginneafhebben aangezet om papa'sinstellingentebebabbelenentebestrijden...' > vielde graafhem in de rede. -
-
<<Jaenneen,papa.>
Geven en weerhouden en geldtniet!y : mompelde de vrederechter. -
<<
< dW elnu,heerJanssens,>schertsteOswald,< a1sgij vergtdatikop mijntellen pas,za1ik zeggendathijslechts -
ten deele genoegen neemt met dealhier-gestichtebonden
en maatschappijen.Hijdenktmetonsdatdeboeren,- die zoo dikwijls klagen <4d .e nijverheid steelt onze werkliçqqn weg, de stad verslindt ons buitenvolk, << ' k en kanmet mijne eigenekindersgeen weg >>- het aangeklaagde euvel kunnen en moeten te keer gaan,OP straf van zelve eronder te bezwi jken enverderseen Ver-
schrikkelijke omwenteling in de maatschappij teweeg te brengen. -
<<
Dat'sjuistgeredeneerd,>opperdede vrederechter.
Ruiten is troef;aan u is 't,pastoor,om de eerste te spreken.> <<
-
<wedervoer de pas-
toor, en zich tot Oswald wendende, < en watmiddelen
gafhq daartegen op? -
<<
Geen andere dande onze >>...
Omdat er geen andere zijn >,bevestigde degraaf.
<<
landbouw ers uit hunne doodende afzondering w orden gerukt;datzij, m etden ouden slenter afbrekend,vooruit-
strevender mannenmoeten raadplegen en volgen ;datzij vooral hun verlam menden argwaan moeten opgeven en vertrouwen stellen in elkander, zich hoeven te vereenigen
in maatschappijen van allen aard, in bonden van alle slag >>...
96
wERwu r s ?
W elnu,welke is dah de reden,waarom hi jonze bestaande bonden niet teenemaal goedkeurt? > onderbrak de graaf. -
<<
<
onder de roede der aristocratische leiders tehouden,en,
bijgevolg,inzekeropzicht,in onseigen politiek voordeel. En meerweet hijerniettegen in te brengen?> vroeg de graafopnieuw. Neen !>> << Al tijd dezelfde vrijwillige vergissing!> doceerde vrederechterJanssens,voorgoed de kaarten, diehijreeds twintigmaal doorschoten had, terzijde leggend,- want, was hij dollekaartspeler,hij wasnogdollerpolitiekeren
gaf op dat gebied, in vertrouwd gezelschap,deste meer
luchtaan zijnegevoelens,dathij,in 'topenbaar,gewoonlijk deomzichtigsten.de lpçfafstak. << I nderdaad >,zeiJoostens.<>,anders -
weten onze tegenstreversweinig ofnietste zeggen!>>
- <<Ja >,sprak rechterJanssens,<<maar zij weten zöé goed dat het tegenovergestelde waarheid is,datzij zich w e1 w achten,aan hunnen kant,ook iets in te richten,en
heterliever bij houden ons werktebeknibbelenenafte breken dan ergens zelfheteen ofhetanderop tebouweny.
Daarhebtgij reedseen Afdoendebewijs>,bracht pastoorDe SutterOp zijnebeurtin h' è-t--o dden;>men zou er kunnen bijvoegen,dat,wat zij politieke maatschappij <<
heeten,enkeleenevereeniging isbestaande uitmannen met
dezelfdechristelijkegevoelensbezield,maardiedaarom toch niet,a1smaatschappij,aan politiek doet>>. <<
Heilig waar!) >zegde de graaf,<
onzer maatschappijen van Diepenbroeck wordt er enkel verqischt dat men Godsdienst, Eigendom en Huisgezin
eerbiedige;daarmeê is 't, watwaarlijk politiek aangaat,
97
amen en uit. Maar 'tiszekerreedsteveel voor jongere roervinken a1s Herm an ? >>
een socialistische roervinkisHerman in geenerwijze;we1 integendeel:hijissterkgebetenop de socialisten >...
hoe kan men dat houden staan? > onderbrak de pastoor. . Beweren datmen hetsoci alismus bestrijdten tegeli jk het liberalismus aankleven,istegenwoordig nagenoeg hetzelfde a1s wilde scheuten verplegen op een geënten boom eerst
zetten zijden verouderdenstam watkrachtenbij,maardra doenzijhem geheelen ganschverwilderen.> >wedervoerOswald,... W oorden !> zegde Joostens,< eerbied voor den Godsdienst, dat is juist een der grondsteenen van het maatschappelijkgebouw,datde socialisten zoeken te ondermijnen.- Kortaf,ik voormijachtHerman in ditopzicht weinig beter dan zijn vader,en zooveel tegevaarlijker, dathijoneindig verstandigeris>>. << Zi jtgijnietaltestreng,dokter? )>vroeg Oswald. <
Onzerbonden en onzebonden zelvenvolkomen goedkeurde,
en zelfs daarover met zijnen vader Overhoop was geraakt...> < Is 'tzoo,dan kan hi jnOg we1tothetgoedeworden overgehaald,>meende de dorpsherder. s,p sprak de vrederechter,<< en hierin za1 << Gewi
zijnevrouw,treedthijooitin 'thuwelijk,nieteen geringen invloed op hem uitoefenen !>> Eilaas !>> zuchtte de pastoor, <<de nlenschen uit
98
W ERWAARTS ' ?
den stand,waarin deVan der M oeresthuishooren,trouwen hoe langer hoe minder. Boerendochters a1s Elsa en Dorothea. welke een hooger,maaçqzeinig practisch onderricht
genoten en een noodzakelijk geworden vakonderwijs derven, zijn voor boerenzonen niet meer geschikt en worden... Dooranderen nietgegeerd! , ) voleindde de vrederechter. t Zelfs een nederigen ' beambte a1sheerRousseau
en kandeeenenochdeandere,spijtsalhetvisschen, aan haarhangelkrijgen.) qHerman is zich heelemaalbewustvan demoeilijkheid, welke voorhem bestaat om eenerega tevinden,:
deed Oswaldopmerken. cOokstak hijhet onderstoelen nochbanken dathijveellievereenvoudigeboerzou gebleVen Zij *n.
(Dat verwondertmij,9merkteJoostens op ((hij weetnochtanswe1 dat zijnsvadersboerderij nietvooruit gaaten dat,daarenboven,hetwerkvolk op den buiten hoe langer hoezeldzamerenmoei lijkerwordt... eden den buiten Opslorpen,) volledigde (( Dat de st
rechterJanssens.
((M etuw verlof,heeren, 9 wedervoerOswald, ltHer-
weeten betreurthet;destemeer,daarhijdenktdat, warehijthuisgebleven, hijhetzijne zou hebben kunnen bijbrengen om het tebeletten. W atnu hetuitwijken betreft, dat is, mijns dunkens, naar aanleiding van 'tspreekwoord :de gierigheid bedriegt de wijsheid, ten m an
deelederboeren eigen schuld...))
(Maarhettekeergaan za1nietgemakkelijkzijn?, ) giste de vrederechter. -
(Ja toch ,sverzekerde Oswald, tta1siedereen,tn
stadsbestuur,én eigenaars, én boeren,én pachters zelven, maar vastberaden de hand aan 't werk willen slaan.) - - q En wa tvalter,uwsinziens, te doen ? ) vroeg de pastoor.
wERwAARTS ?
99
t(M etkortew oorden,:antwoordde Oswald,t (hetlot
derlandbouwers zoodanig verbeteren datzijden arbeider eenbehoorlijkloon kunnen uitbetalen,zorgen datdehandwerkers zelven een stuk land kunnen aanwerven in eigendom ,ofgoedkoop en lang gebruik, om ze vast tehechten aan den buitengrond,die de bron is van gezondheid en
zedelijklleid! (Theorie ! Theorie !) riep de vrederechter, hooge fabriekloonen werken veelte aanlokkend !)
( tVerschoon mij,heerJanssens,maarmijn gedachte wasook deze van Herman,en,schier metde tranen in de Oogen,zegdehi jdezennamiddag :((Gij,mijnheerOswald, ) kom t hi er, andere jonge heeren gaan elders, na doeln matige studiën, landbouwingenieur, boerenheer spelen
) en,- omdatgijmetuwen tijd durft meegaan,- geld ) verdienen.Eilaas !wij,wij,dieop een hoevegewonnen ) en geboren zijn,dieden boerenstiel kennen van kinds9 been af,worden doorhoovaardigevadersnaarde hooge) schoolgezonden,om erte leeren...wat? Alles,'tishun ) om heteven,a1s hetten minste maarlangsgeen kanten g den landbouw betreft.zzoo gaat iedere boerenzoon, die
) eenig vemogen ofeengreintje verstand bezit,voorden : landbouw verloren !Valthetdan teverwonderen, datde )) landbouw , dienik a1seene wetenschap aanschouw, niet )) vooruitgaat? En dan klagen onzeoudersputten in den
))grond:zebeschuldigen denijverheid,'tvolk,detreinen, )) de heeren,die zelfkomen boeren en hun 'tgras voor de )) voeten wegmaaien ; ze beschuldigen elkendeen...
))behalve zichzelven, en zijzien nietdatallesvooruitgaat ' )terwijlzij,palstil,terplaatseblijven trampelen,en,door )) misplaatstenhoogmoed,hunne eigen ruiten u '' itslaan. ))
( tAlsmenerwe1ingaat,))vieldokterJoostenshem in' derede,(zijn eroprechttochveeldingenganschverkeerd -
in de Nvereld ! ) -
( tDedokterisbijna bekeerd,)lachtedepastoor.
100 -
w ERw AARTS?
qM aardevrederechter nog niet,)lachte degraaf,op
zijnebeurt. -
q Datzeg ik niet,1zegde de vrederechter,a1s ineens
uit zijne gepeinzen getrokken, qmaar gij zult toch niet beweren,datHerman nietfe1overdreef...)
((Dat is mogelijk ;maar gij zultevenmin beweren datin zijneuitboezeming nietveelwaarheid stak,))zegde -
Oswald. ( Nu,nu,: onderbrak de vrederechter,tik za1voor een oogenblik aannemen datde boeren, was delandbouw doorwetenschapverbeterd en doorsamenwerking meer opbrengend geworden,hooger loon zouden kunnen geven.-
Hoezultgijaandelandwerkliedenbeletten 'swintersuitte wijken?want,volgensmij,is het,ten platten lande,meer aan de onregelmatigheid en aan'de wisselvalligheid van 'twerk dan aan hetlageloontewijten,datonsvolk naaf J de stad trekt.
(A1s gij 'teersteaanneemt,)antwoorddeOswald, ganschverheugd, (wordthettweede deelmijnerstelling slechtsbijzaak,en is hetbewezen dathetverbeteren van 't1ot derlandw erklieden tezoeken is in 'tverbeteren van 't 1otderboeren.))
(Ik voormij,achthetbuiten kijf,)zegdeJoostens. qGeliefniette onderbreken;meestervanDiepenbroeck isaan 'twoord,n sprak de vrederechterverstrooid. Allen schoten in een luiden lach, dronken een teug
:dubbel, ) op de gezondheid van den heer Janssens en luisterden opnieuw metaandacht naarOswald, die aldus aanving -
((A1sdeboerenmaaroogstenzaaitijdgedaankrijgen,
za1hethun zekerweinig schelen, ofde werklieden in den
((beetentijd 9,gedurende eenige weken buiten hun dorp gaan werken. ((Daarenboven gafik a1s een tweede en zeker middel, om te voorkomen datde werkman hetplytte land verlate,
101
hem inde mogelijkheid te stellen, zoo hijmaareenigszins mêewil- om eenmaaleigenaar teworden van zijn huisen van een stuksken grond. ) q En datisook een uitstekend middel om hem voor hetsocialismus onvatbaarte maken,) knikte pastoorDe
Sutter. t(Doch, te dien einde,hebben wi jeerstenskrachtige en nieuwe wetten noodig. Eenige brokskens werden reeds
uitgevaardigd ; maar 'tzijn nog maarschamele zaadjes, zekerlijkgoed,eilaastezeldzaam enteveeluiteengespreid. q Tweedens kan de milde medehulp dereigenaars niet worden gemist...: ((Laat hooren, ) sprak de graaf,de wenkbrauwen
A ekkend. -
: Ik ben noch advocaat,nochwetgever;gi jzult mij
O ç w rontschuldigen zoo ik kemels kwam teschieten ?..)) - -
( Stellig !)
((Kan methetoog optreffelijke,minderelandslieden, nietopnieuw aan den veepacht wordengedacht? Zijner nu, a1s voorheen, geen betrouwbare halvenaars meer te vinden ? t(M en herzette enkelOP denleest watin diewetgeving
verouderd mochtschijnen ! Hetgetalderkleingebruikers, diezich op eigen hoeve kunnen onledig houden, wijlde grootehoevehennietgebruiken kan,diezoudenwijmoeten vermeerderen. ) ( Hungetalvermeerderen ware den eigendom verbrokkelen, Oswald, daar ben ik tegen,n sprak de graaf som ber. ((Dat'sgeen euvel,papa;de kleinste t plaatsekens ))
worden hetfelstbijgezeten leveren hetmeestop. -
t Dat's zonneklaar,) zegde de pastoor;((deperceel-
kens den noodlijdenden door'tWerk pan den akker verschaft,zijner'tbestebewijsvan.n ttNabij de grûote hoeven, ))vervolgde Oswald, -
102
f(wonen een,tweeofmeergehuwdeknechten,t (arbeiders : genaamd,in huizen den boerofden eigenaarderhofstede
medetoebehoorende. Zouhetniet mogelijk zijn hetgetal dierhuizen,en dusdernietuitwijkende knechten,te doen stijgen; bijdiehuizeneeh weinig aardappel,-vlas-ofmoestuinland te leggen,en t0e te laten datdithuisen land,mits
zekere'voorwaarden, na bepaaldentijd,doorden knecht in eigendom worde verkregen ? ) t (Bestonden er,bi jvoorbeeld,in onzestreekkleinedoch goed ingerichte samenwerkende volksbanken, vele zwingelaars - dienu uitgaanwerken,omdatze geengeld kun-
nenkrijgen,ofomdatdewoekerinterestder(vlasministers) alle vrijheid en profijtwegneemt- zouden dan, thuis, goed aan hun brood komen ! ) ( Datisnog alwe1gevonden :,zegde de vrederech-
ter,enjubelendriephij:((maarditmaalzultgijwe1willen toegeven dat hetlouteretheorie is? )
fl Gelukkiglijk,) zuchttegraaf van Diepenbroeck, ttwantOswaldsstelling schijntmijvolgevaar)). (M aar getuigt van een gouden hart n, verbeterde pastoorDe Sutter. ((En is ten,minste de moeite weerd datmen zegron-
-
dig onderzoeke , ),beslaotdokter Joostens;(a1s 't nood qoet moet er doorgewerkt worden zachte heelmeesters maken vuile wonden!).
tNood doen! Twijfelt gij er nog aan, dokter? ) vroeg Oswald.( tonzeprofessors teLeuven sprakenvanniets anders; de huidige boeken en nieuwsbladen staan er vo1
van,en bijde boerenmenschenis'talgemis aanwerkvolk watdeklok slaat!W atmijbetreft,ik meen dathet werk in de steden noodzakelijk za1 verminderen, eensdeels, omdatdenijveraars,vandebestaande overproductie overtuigd, het voortbrengen aan 't regelen zijn,anderdeels, omdat dagelijks machienen worden uitgevonden,dieden handenarbeidhoelangerhoe meerbeperken :.
w ERw AARTS?
103
tZoodatontelbare armen noodwendigerwi jze, vroeg of laat, zonder werk zullen vallen ), sprak de pastoor; daarom moeten wij,diein de plaats derbuitenmenschen hoeven vooruit te zien,ons tot plichtstellen te beletten dat onze jonge werklieden a1sweerloozevlindersnaarde electrieke gloeilampen der steden vliegen :eerlang komen ze toch w erkeloos heim waarts, a1s nutteloozen, in 'teggen en akkeren onkundig,- metverschroeid lichaam en bedorvene ziel,beroofd van hun kenmerk,de eenvoudigheid,die rust en vredegeeft,en hunkerende naar de zoogenaamdegelijkheid enwellusten,hunbeloofd doorgoddelooze ophitsers die,liegend tegen de sterren op,niets en
schromennoch enzwichten, en gerllstop delijkenhunner lichtgeloovige slachtoffers,a1sop eenen trap naarhetgezag, zouden klim m en. )
((Bravo,bravo,pastoor,waarom enpreektgij'sZondagsöok zo0schoon niet? )lachteJoostens. (Depastoorheeftgelijk , ',zegde degraaf,ernstig. -
q Gewis :,bevestigdede vrederechter t maar,vertel dat eens den eenen oi anderen werkman en tracht
hem eens daardoor het uitwijken te beletten? Hij za1u zeggen Mr de pastoor,'tkan waarzijn,'tgeen gijzegt, maar,inafwachting, verdienikmeerop defabriekdanbij den boer,en el k bemintzijnprofijt,nietwaar? ) , .
q Hooger loon is ook nog de eenige machtwaardoor de stad ons hetvolk onttrekt! , )wedervoer de graaf. -
-
tJa ),zeidepastoor,((dank zij de huidigewetge-
ving,en de onderscheidene instellingen dooru,heer graaf,
te Diepenbroeckgesticht,zijn onzewerkliedentegenwerkongevallen verzekerd, kunnen zi j pensioen VefWerven, bezittenzijallerleimaatschappijen vanonderlingenbijstand, en levenzij,doorden band,in opzichtvan gezondheid en onderhoud,oneindig beteren goedkooperdan een steêling
ofeen uitwijker.) -
t (Zekern,bevestigde Oswald,( leeft ons buitenvolk
veelgoedkooper,en datis reedseen eerste factor,waarvan
hetzou dienen rekening tehouden bijhetvergelijken der loongelden.) -
qEnachtgijdan 't behoudenvangezonde leênvan
geener waarde? ) vroeg de graaf. t W e1 integendeel,papa,dat is hoog, zeer hoog te schatten.)) -
xMaar'tvolkbegrijptdatniet!)brachtMrJanssens
in. -
4(Doorgàans, neen 't )),wedervoer Oswald ;q maar
erliggendaarsomsbewijzenvoorhetgrijpen,die'tnieten kan loochenen en diesoms watklaarder uitdeoogen doen
kijken.Zoo vertelde mij Herman Van derMoere,datVerslijckesweduwewe1wistwaaraan haarechtgenootgestorvenwas en het diep betreurde,dathijnietimmerop den buiten was gebleven.) t(Daf 'swaar#) bevestigdededokter, ( f'k heb hetuit haareigen mond gehoord, en heel'tdorp spreektervan.),
tlEn Verslijcke was nochtans een kister;) ,wistde vrederechter,tdie veelthuisbrachten bijhield.)) ADan za1 een verkwisternog veelkwalijkeruitko-
-
men, ) merkte de pastoor op.
:Laten wij veronderstellen,)sprak de graaf,qdat Verslijcke aan zijn ziekzijn heeftbesteed watandereuitwijkers aan den drank llangen,en dat hetien slotteten -
eene uitkom t.) ,
(tJa,maareendronkaard zou nog eerderziekzijn,)) zegdeJoostens. tZeg eens,dokter,)vroeg de graaf,(hebtgijHerlnan dikwijls.bijVerslijckein huisontmoet? ) t (Neen,alhoewelhijerdagelijksging ),... ( tEngijvervolgthem niet? ) t (W are hij plichtig,'k deed het nOg niet:een toekomstigen confrateraanvallen,steektmijtegen...) -
-
-
tA1te goed deugtookniet,))opperde de graaf.
w ERwAARTS?
105
(Daarbij,'tvolk kon hetons ook we1schandespreken,))hervatte de dokter, (en dat zou aan DolfVan der M oere eerdervoordeeldan nadeeldoen... ) (Ik geloof dat de dokter gelijk heeft,heergraaf,))
zegderechterJanssens. ((Daarenboven,) ging Joostens maar altijd voort, ltben ik overtuigd, datbaasDonckershetmisophad,toen
hij, in de kamer te Vervliets,meende dat Herman door zijnen vadernaarVerslijcke gezondenwas.) (DolfVan der Moere en Verslijcke waren kwade -
vrienden :,w istde pastoor. ttW aarom ging dezoon erdan? ) vroeg de graaf.
q OverHermans inzicht jegensVerslijckeza1ikgeen oordeelstrijken,))antwoorddedokterJoostens.((Ik benverplicht te verklaren, dat zijn gedrag te mijnen opzichte onberispelijk was.En toch mijnsinziens,ging hijer te gaarne en misschienwe1nietom Verslijckealleen.)) -
-
(Ho!) riep de vrederechter, schaterlachend,((daar
hebben wij het vriend Joostensheefteen nieuwen mededingervan Gaston naardehand van jufferPenninck ontdekt.- Voortaan blijfikvan zijnverdenkenvrij!, ) ((Gijtrouwtdemenschentamelijk vroeg,vrederechter,enzelfblijftgijjong,)schertstede pastoor. ((Janssens,ik verdenk niemand,,,- sprakdedokter op bitteren toon,toornig op zichzelven,omdathi jzijne tong voorbijhadgeklapt, en weinig tevreden over 's rechters vrijpostigheid.- ttW ordtgijooit vader,dan zultgij begrijpen,datelke Ouder methet1otzijnerkinderen begaan is,en om hen in detoekomstziet.- JufferPenninck za1 trouwen metwienzijwil,ofmetu,ofmeteenander;maar, denk er aan,ware het met Herman, dan kan mi jn zoon zich moeilijk hiera1sdoktervestigen.) ((Ja,Penninckis rijk,9verklaardede'graaf('tware -
-
een machtige schoonvader.: -
qDe Van derM oeres hebben talrijke verwanten,))
106
zegde Oswald; ( isAdolfonbemind,Herman is zooveelte meerpopulair... :
(Ecvrijdenker;l tvielJoostenshem inderede.
Herman van derM oere zouden voortvloeien, ) '
t (Joostensza1onsnogwe1opdraaien,dathijmeerom onsenom Diepenbroeck danom zijnzoon bekommerd is,) zegdede vrederechter, wien hetniet ontgaan was,dat de dokter echte waarheid gesproken en die toch behendig gezwegen had.
( I14:breng rechtzinnig hulde aan Joostens'vooruitzicht,)sprakdegraaf,thijiswaarlijkdedokterderkatholieke partij.n -
Dienietziek is, ) lachte de vrederechter. (fPrincipiis obsta,sero medicina paratur,) doceerde
depastoor,metopgestoken wijsvinger. (A1sdepastoorlatijn spreeK,wordthettijd datwij huiswaartstrekken,:schertsterechter Janssens,((anders krijgen wijeenongevraagd sermoen,en datvan 'szondags -
is ruim voldoende.)) -
ttGijzoudthetverdienen,verstoktejonkman )weder-
voerde pastoor.
(Bijvoorbaatdank, pastoor,maar'k heber liever geen van avond ;'t mochtmijsomshetslapenbeletten,) spotte de vrederechter. M etdeze woorden werd devergadering gesloten. M en wenschte elkandergoeden nacht, en bepaalde dat
men,naVerslijckesbegraving, altezamen bijden vrederechterom een borreltjezou gaan. Een nochtans, dedokterzou geen goeden nachthebben:
hijdachten herdacht,ttdieHerman ookte Philippine ;.. Gaston zag eruitalsofhijbijeen examen gezaktware;... eris lookin den m eersch ...:
V/11 - -
Mecroiras-tu,monami,sije tedis queje souffrirai svolontierspourquetupartagrasses mafoietmonesperance?pourquetuprlasses avecmoi?Monesper 'anceh* elas!jesulssans ucun moyeg,non seulrment de te lafaire epoqser,mjlsdetelafalrecömprendre,puisq eul e seala sf cé deqpuairn lja ro uy nnla geau gteav so ul qrnu at r el uln hoormme env quedesvuessimplementhumalnes.
LEON BLOY
(lettreàLouisMontchal)
- -x
.-
xN
>>
a
%% >
*w
#
- .%% >
#
-o . %%)
>>:
4
#
#
V II
-
(ç
Kwam Maria's handelwijzeu van avond nieterg
zonderling vollr,Henri? ) vraagtmevrouw Penninck, de ((Naerpolghinghe Christi)) toeslaandeen haren brilop haar voorhoofd schuivende. -
(Ja,Emerence,ergzonderling,)antwoordtdenotaris,
die devraag maar half gehoord heeft...(( Ik kocht voor
enkelemaanden eenige (Japanners ))tegen lagen prijs ; sederthetbijleggen van den twistzijnzij nietonaardig geklom m en !))en zich in zi jn lagen leunstoelietwatoprichtende, zet hij eene vermenigvuldiging op den rand van een op tafel liggend beursblad en herhaalt verstrooid t (erg zonderling.), ((Henri!9 spreekt Emerence metmeernadruk, t(ik
vroeg ofMaria'shandelwijzeu van avond nieterg zondelling voorkwam ! -
((Ja,Emerence,erg zonderling,)antwoordtPenninck
andermaal,nuverzekerd nietmistehebbengesproken. qZijisanders zoogespraak-en meedeelzaam,en nu wistzenietstevertellen,vindtgijhetookniet,Henri? )) qJa,Emerence.) -
q En ze glipte naarhare kamerheen,alsofze iets te verduiken had.)
ttJa,Emerence. t(Gijzegtaltijdja,Henri!) qlk kantoch nietneenzeggen,Emerence,als ik ja m een . )) -
Gewis,maar'tscheen ofge alweerverstrooid waart-
wERw AARTS ?
11' 0
Neen,ja ;ja.neen ;is datnu spreken? voor een oud mensch !Toen wijverloofd waren,hadtgijheelwatmeer tezeggen.31
(Gijbekenthetvoordeallereerstemaal,Emerence;t) zegt de notaris,die moedwillig deze laatste woorden in een anderen zin opvat; en zich opnieuw in den leunstoelach-
teroverwerpende,lachthijzoogulhartigydatzijndikkehangbuik erbijschokt. q Henri!gijweethet wel,dét was niet mijne bedoeling : ,maargijblijftaltijd dezelfdeplaaggeest.),
'
-
-
((Ah ! sa, hoe langer hoe beter,) spot de notaris,
ytmijnegavenverdwenenimaardegebrekenblevenmijbij...)) ((AchtHenri,: zuchtEmerence,((gijmaaktvan mijn -
goedheid misbruik.))
((W elaan,ikbeminunog zoohartstochtelijka1svroeger,zijtgijnutevreden?...) ((Ja;maarwaarom maaktgijhetaltijd zookortmet uwe gesprekken ?...) t (Om u te behagen, liefste ;spreek ik te veel, het
heet((babbelpot, zeg ikneen,hethoeftjatezijn,enomgekeerd;zeg ik niets,gijnoemthetwantrouwen.1 ) <
en nietlievereen beetjepraten,in plaatsvan metneen of met ja te antwoorden, voorala1s het gesprek overuwe dochterloopt? )
((M#nedochter,hum ?Zeg lieveronze,en dan ishet nog nietjuist,want## speelt eralleen en geheelmeester m ver. n
qGaatge nu herbeginnen,Henri?...n -
tlEmerence,ikging zeggen,datiktoch moeilijk kan
111
bezig zijnmetonsfortuin,terwijldeklerken op hetbufeel zijn. Een goed notaris iswe1meer verplicht hetallerlaatstaanzijneeigen zakentedenken!Daarom houd ikmij hetliefst hierdaarmêe onledig, hi er biju, isdat reeds geen bewijsvangrootvertrouwen ? ) ((Ja,gijhoudtuhierwe1bezig,maargijenzegtmij -
niets...)) -
-
(Emerence,metuw oorlof,maarditmaalbegintgij..) (Verschooning,mijnheerde notaris.)) (W eetdan,dat de stand der beurs uiterstgoed is,
Emerence.De ((Japanners 3 1klommen:92,gekocht tegen 80 ;onze ( 4Braziliërs )),goed;onze t (Banken ),nog beter;
erzou een aardigewinstbinnente halen zijn;wijzittener goed voor,liefste!)
M eestér Penninck kentzijnehuisvrouw op'nen prik en bezitta1van onfeilbare middeltjes,waardoorhijeen licht
kibbelen - voorteeken bij Emerence dat zij haarinnige liefde eens handtastelijk wil bewijzen onmiddellijk door eene liefdeverklaring weet te doen eindigen. Haar
spreken overhunvermogen hadaltijd en heeftook heden hetgewenschte gevolg.
ftGod zij geloofd, Henri;1 )antwoordtzij met een vergenoegd gezicht.((En hoeveelakten reeds?...)) Heden m orgen heb
ik de honderd tw ee en
zestigsteverleden duurthètzoo voort,danhaddenwijnog nooitbeterjaar.) ( Des te beter,man lief,wantde armen vergen hoe langerhoe meer.De dokter heeftvan morgen n0g bevolen
datmen het slaapgeriei der Verslijckeszooveelmogelijk zou ontsmetten ofdoor nieuw vervangen.Gijzultertoch we1medeinstemmen datwijFiekrachtig terhulpkomen?, ) t(Ja,Emerence;))antwoordtPenninck,glimlachend, op den gelaten toon van iemand die zich vrijwillig heeft -
laten beetnemen. (tDank U,Henri.)
112
t(Nu,aangaande den dokterheb ik u iets zeerzonderlings tevertellen;maarhand voortonge,niet? )) -
-
t(Op eeneeuwig zwijgen.) ((Hijheeftverleden weekden (Lagen M eersch )ge-
kocht! tDen Lagen M eersch ? )
t(Ja;datgrootstukland,midden in des gravenjacht, datDolfVan der M oere,vöör ta1van jaren reeds,peperduur verwierf ten einde den burgemeester den duivel te kunnen aandoen.) ' # O !ja, ik herinner het mi j,dat maakte destijds
schromelijk veelOphef.v ((Ja 't;men zeizelfsdatbaasDonckersom diereden van ZwANENPOEL weggetrokken was.) , qM aar,hoe komt hetdat Van der M oere,dàtland aan eenen Diepenbroeckenaar verkoopt, en dan nog aan
eenen vijand? )) qOokhijverkochthetnietrechtstreeksaanJoostens. De dokter,a1s iedereen,weet dat Van der M oere,met het oog op de aanstaande kiezing,meerdan ooit mangel aan geld heeft. ) -
qEnhijliethetkoopendooreenen strooman? )) tJuist;mijnconfraterIkse,teEecloo,verleeddeeerste akte,en ik verlijd de tweede, de naaste week, hier ten huize;wij waren z00overeengekomen.) 4(Ja;maar dan moet Joostens tweemaalde rechten -
betalen.)
((Gewis;maarhijheefthetlandtegen billijkenprijs genoeg;anders kregen wij hetniet gedaan en rookVan der M oere lont.11
(Uw vriendJoostensisterdegeuitgeslapen...))qEn hij heeft altijd veelkoorden aanzijnen boog. Buiten rekening latende dat hijer een goeden koopaan heeft,za1 hijbijde eerste gunstigegelegenheid den graaf hetrechtschenkenophetland tejagen...')
w ERwAARTS?
113
qO ! wi za1 de heer van Diepenbroeck verheugd
-
zijn!...) (En derwijzezalloostens den burgemeester bedekt te kennengeven dathij, hoewel niet totden adelstand behoorende veel edelmetaal bezit,en dat zijne dochter hetvermogen der van Diepenbroeckswe1wedereen beetje -
in den schik zou helpen.)
- ttlsJoostensdanzöé rijk,Henri? ) tJa,maar alis de familie Van Diepenbroeck diep vervallen, daarom wordt Oswald nu toch nog Clara's bruidegom niet!n t(Dâérdachtik nietop !...) ((W aarop dan? 9 ( O ! 'n verwaande gedachte. De dokter heeft niet alleen eene dochtermaar ook een zoon...))-
((En wijeenedochter!...) (Ha!Henri!gijooklegdet dusuweboonti 'esdaar-
op te weeken ! t M et verlof !met verlof ! vrouw lief,eene gunst
ware'tniet:M ariaiseenig kind ;Joostensheefttweekinderen en...tweemaalzoo rijk a1swijisJoostensniet... q Hetkan toch nietalti jd zoo nauw gemeten... ttDatniet,...maarGaston iszoo'n overdreven kwe: zelaar )...
Ditwoordisdennotarisbijnazonderzijneweteontsnapt. Emerence,die,ineene anderegelegenheid,haren echtgenoot wegensverdragsbreuk - er werd eens overeengekomen
nooitnaargeloof noch politieke denkwijzen tevragen heftig overden hekelhad gehaald,is zoo gelukkig,nu de
notaris metharehuwelijksplannen schijntin te stemmen, datzijheterbijlaata1s herinneringsmiddel enkeldriewerf tekuchenen metnadruk zijnen naam berispenduittespreken. -
t Henri !Henri!
Penninck heeftverstaan.Een wijsgeer,diebepaaldgeen 8
114
w ERw A.NRTS 9.
rookerwas,gaf eens voor raad zeven maalde tong in'het
gehelnelte Om te draaien aleerte spreken ;- hij trekt herhaaldelijk duchtig aan zijnesigaar,datzijne kwabwangen opzwellen,datzijnelange engelschebakkebaardener schuin komen van te staan en blaastden rook in azuren
rondekensnaarhetplafonduitentoe.M eteen blijgezicht vraagthijlachendeneenvoudig,op eenen toon dieOP Vervolgschijntteverzoeken. -
((W elnu,Emerence ? )
(lk wasvoornemenstezeggen,Henri,datJoostens' familierijkeneerbaaris,engijzegdetnogvooreenigedagen datgijveelvertrouwen opGastonslaterwelvarensteldet.)) tlJa'k,Emerence !) t (W elnu,kwam Gaston,zijhetookeerstin verretoekomst,naarde hand uwerdochterte staan,zoudtgij lxm -
-
den bonsgeven ? ) ((Neen 'k,Emerence, integendeel; zulke aanvraag zou ik wenschen. Doch hierin moeten niet W j) *, m aar za1 M aria beslissen. (Datspreekt van zelf. - Ach !wiste ik nu maar, w aarom M aria heden avond zoo vroeg te bed ging.- --
Oswald van Diepenbroeck heeft reeds zijn studiën volbrachtaandehoogeschool.Godweet, vroeg hijze niet!' Ho !'kherinnermijnog,Henri toen gijhet mij deeerste maalvroegt,dierfik hetook aan mamanietzeggenen sloot
ik mijin mijne kamerop.:.) ( tOnnoozelmensch !- M aria iseenvoudig vermoeid doorden tochten afgematdoor de zeelucht :hetraadsel is
zoolnoeilijknietom Optelossen.) ? Terwijldeheeren mevrouw Penninckaldus in de eetplaats over hunne dochterredekavelen, zit M aria in hare kamervoorhet openstaande venster.
Herhaaldelijkreeds stond zijop methetinzicht om hare
wERWAARTS ?
115
moeder overhetvoorgevallene verslag tedoen, maar zij voelde dat hetnietover hare tong zou w illen en telkens
keerdezijterug naardenzetel,inangstvollerzielelijden. A1sbijstorm ofspringvloedde holle zee haar klotsende golven terugstuwt,spoelen de gezwollen stroom en hunne dammen om en rukkenmetgeweld uithun nauwe bedding ; pas echter liepen de geroerde wateren over heel't platte land,ofze worden een effen vlak, een kalme spiegel.Zoo ook is'tmet ons,menschen :als alte hevigeaandoeningen van vfeugde Ofverdrietonsgemoed teisteren,bonst onshartalsof'tbreken wilde,en het wordt stilen gerust
wanneerwijonszeldzaam gelgk aaneene zusterzielmeêgedeeld, onze talri jke smarten in eenen vriendenboezem uitgestorthebben.
Mariavoeltdit;smachtend laatzij zich op haar knielbankjevooreen kruisbeeldnedervallen ensmeekt ((O Heer,mijnGod,bidden,leerdeik,isspreken metU, is U de begeerten onzesharten te kennen geven Vergtln
mijdatik bidde,lang envurig. q Mijn hartiszoovoldatikspreken moet,en hetenkel kanen durfmetU. - Gijweethet nochtans, mijn God, zoo ik nietallesaan m ama vertel,danishetslechtsten ein-
dehaarverdriettesparen zij sprak altijd metzooveellof vanGastondathethaareen doornin hetoogzouzijn,wist zijwathijmijgevraagd heeftenik,vooralsnog,geweigerd heb... (W atgedaan ? za1i k blijvenweigeren? moetik Gaston aannem en ? w ord ik nietlaakbaar,zooik ditgeheim langer
voormamaverborgenhoud? mijnJesus, schenkmijlicht! ((W ees' ik Gaston nietafomdatik hem tewe1ken ;om dat ik nietw istofik voor hem nieteerdervriendschap dan
liefdekoesterde?Dachtik nietdat,het huwelijk methem aangegaan,geen hindefpalen ons in den weg zouden staan,
hetleven tezoeten zonderverdiensten zou zijn? Datik kenneuw woord,o Heer,en datuw heilige wi1geschiede !
116
wERwAARTS ?
((Maar waartgijhet,mijn God, die,op hetoogenblik datik misschien Gastons vraag ging inwilligen, Herman
voormijne oogen deedtoprijzen,dan,o !heb dank,heb duizendmaaldank !
((Doch ishetmogelijk,mijnGod,datgijeenen ongeloovige...neen,hetisnietmogelijk...ikkan nietbidden,ik vloek,- vergiffenis,vergiffenis---l )
Koortsig vluchtzijvan hetknielbankjeweg en laatzich andermaalneerzijgen in dengrooten armstoel,vöör't venster;en dâér,terwijlzij noch volkomen wakker,noch geheel droomend is,spelen de volgende beelden voor hare oogen,stormen de volgendegedachten doorharen geest.
(W aarom bestaik hetaanHerman tedenken,terwijlik God om hulp bidde? Herman, een ongeloovige !O !bezat Herman aangaande den Godsdienst,Gastons meening en overtuiging !En toch,wat zou dat baten ? Daarom stond
Herman nutoch nog nietnaarmijnehand.En washetnu eenmaal Herman in de plaatsvan Gaston geweest die de vraag deed - wat zou ik geantwoord hebben ? Aan zekerheid ontbreekthetdaarom trent;alleen ditstaatvast : nietHerman,maarGastonvroeg mijtotvrouw, en Gaston bem in ik niet.Neen, bem innen is nietzoo, bem innen is
eenen jongeling oneindig veel goed willen, iswenschen zich geheelengansch op te offeren voordezes welzijn,is hem liefhebben spijts gebreken en hinderpalen waar naar denschijn nietover heen kan gestapt,isgaarnelijden en vervolgd worden om hem en voorhem ... Zou ik dit alles
kunnen,zoodiejongeling Hermanhiet? Hetkomtmijvoor
alsofik Herman zonderafkeerzoukunnenhuwen,maarhet
is<etmogelijk. (Neen,hetkanniet.Hoezou papa mijde1es lezen en te vittenhebben op Van derM oeres armoede ! Liet papa
ditreedsnietmenigmaalhooren? - W are Herman rijk ! Nu,hij is geleerd, hijkan rijk worden,ik za1Fachten. Maar zijn ongeloof- en mawa'sonverzetbare begrippen
WERAVAARTS ?
117
omtrentden Godsdienst!- W are Herman godsdienstig ! Papa,nochtans,is hetook nietentoch heeftmama hem tot haren levensgezelgemaakt. Is mama gelukkig ? In de
verborgenheden vanhaarleven ben ik nietingewijd,maar erisalleschijnvoorhetvermoedendatmama gelukkigis. W eesmama ernietop datpapa onsbeiden zoo vrijlietin onsdoen en laten,en vertrouwdezijmijnietdatpapalang geen boozegrondbegrippen aankleeften dathet haardocht ofze eerlang haardoel- hem bekeeren - zou bereiken, en datik daarom samen met haar,metverbubbelden moed
engrootervertrouwen,moestbidden ;datzijaldekleine gebreken van haren echtgenootmetditinzichtgelaten aanvaardde en daarin een onuitputbare bron van verdiensten vond? < M ag ik, even a1s mama, dit doelwithebben ? M et hoeveelmoed zou ik er naar streven !Gode eene verlorene zielterugbrengen,welk ideaal! ((0 !zou hetdan toch we1de voorzienighei dzijn dieHermanopdenzeedijk tePhilippinehad geplaatst? - Danwas
mijn gebedzooongerijmd niet. ((M aargesteld dat Herman tothet goede teruggebracht
wareenikhem bemin,blijftdevraag ofhqmijeenszoubeminnen.Doch ishetgeen zelfzuchtdaarom bedachttezijn? Geefikaalmoezen om er bate uit te trekken ? W aarom ook
geen geestelijkeaalmoezen uitdeelenzonder gedrongen te zijnom erander nutdoor teverwerven danverdienstenin Gods Oogen ? )) Bij deze gedachte wordt haar gemoed van lieverlede kalmer,haargeestvan dewereld afgetrokken. Ontvlamde verbeelding straaltuit hareoogen,en de hoogeingenomenheid methaarinzicht brengthare zinnen in vervoering.
Statiginhaarwitnachtgewaad rijstzijuitharenzetelop, vouwtdehanden,en,meteenengelachtigen glimlach op de
lippen,richtzijhareblikkentenhemel,gelijkendnaar deH. M onica,toen deze,voorhaarvensterterhavenvanOstiamet
118
God in gesprek en in de wellusten dereeuwige waarheid verslonden was.-
Ja,op ditoogenblik schijntMariawaarlijkhetevenbeeld eenerheilige,eenerjonge martelares, zich vo1 gelukten offerbrengend teneindede zieleensongeloovigenbroeders te redden. <<
O mijn God,>bidtzij,((engi),mijnheiligeNaam-
genoote,zijne moeder, ik neem u tot getuigen van mijn belangloos voornemen om Herman terug totU te brengen.
Ik ontveins hetmij niet,hetza1mij,ongeleerde,uiterst moeilijk vallen,doch wi1 mijbijstaan, o God,zooalsgij uwe apostelen eenmaalbijstondt,en mijza1hetnoch aan moed noch aan volharding ontbreken.
<<M ochtikHerman eensbekeeren !mijn gansche leven za1 ik u dank zeggen.
((Herman is zoo ten kolle waardig watik voor hem
onderneem !M ochthijU eensindereeuwigheidbeminnen, mijn Jesus!> Gelijk eene schilderij of marmergroep ons het meest behaagt wanneer de uitdrukking ervan teenemaal met onzegemoedsstemming strookt,zoo ook, maaromgekeerd, za1e1k ongewenschttafereel,ieder onverwachtschouwspel des te fellertegen onzen geest denzstri jd aanbinden, hoe minderhetgezichtervan metonzeverbeelding overeenkomt,
hoemeer heteenehoop- zijdeze ook buitenonze wete gekoesterd - teleurstelt. M ochtHerman,gedurende enkele oogenblikken slechts, M ariaaanschouwen in de schilderachtige houding waarin
zij,door haarideaal vervoerd en door geestesverrukking honderdmaalaanminnigerdan in werkelijkheid,onbeweeglijk voorhaarvensterstaat;- mocht hijvooralhooren en beseffenhoezijbidtenwatzijvraagt,danzou hethem onmiddellijkblijken dathaarhart in overeenstemming met
wERw AARTS?
119
hetzijneklopt,dan zOu het hem ,a1snu,nietschijnen dat alle hoopverdw enen is.
Eilaas!dittroostendschouwspelkrijgthijniettezienen hetvoorhem hartverscheurend tooneel van den namiddag
MariabijGaston,beidenontroerd - dat manmoediger naturen dan de zijnezou in dezielgegrepenen verlamd hebben,staathem nog immervooroogen.
Bij dieper overdenken en aandachtigerzelfonderzoek, wordthet hem hoe langerioe duidelijkerdat hij,zonder hetteweten,Mariaaltijd liefhad,dathij,alhoewelgeblinddoekt,geen anderehoopgekoesterd heeftdan eens om haar hand en harttevragen.Dezen namiddag te Philippine viel
desluierweg,zag hijzijneliefdevoorMaria,waaraan hij tot op heden mochttwijfelen,zonneklaar - en tevens zonneklaarook dathem een ander in den weg stond en in de schaduw stelde.
Enhijvraagtzich aihoe hettoch mogelijk is dat een zuivere liefde,welke sinds ettelijkejaren stil in zijn hart verborgen lag, zoo almeteens, a1s een onbeteugelbare hartstochtaan kom tstormen.
En hijgaat,én komt,én dwaalt overwegen en stegen, zoekendeofhij llet nietradenza1langs de paden die zij samen bewandelden,en hijvindt- hijverplichtzijnverstand te vinden - dat M aria in allerlei opzichten
gelijk heeft Gaston te verkiezen ;en juist hoe meer hij zijnengeestredenen opdringtom Mariateverschoonen,in dezelfdemategevoeltzijn hartdathijde kansmoetopzeggen !
Ophetbezitvan geld legthijgeen gewicht;gedrongen om standen fortuinteverwervenishijniet;M ariaevenmin, datweethij- vele zoete gesprekkenmogen daarvan ten bewijzestrekken - maarhijzou ook behoevenmet den notarisafterekenen endezesbezwarentebekampen hebben
steffelijke beslommeringen van een niet ongering gewicht!en hijkon Maria,redelijkerwijze,nùtoch nietgaan -
120
wERWAARTS?
verzoekenom inzijnearmoedetedeelen,om haarlevendoor tebrengenin een vlieringkamertjeonder de hanebalken ! Datzou hijdurven nochwillen,endatwasook een zedelijkehinderpaal,dienhijnietwistnochweetuitdenweg te ruim en.
Ja,daarom vroeghijhethaarniet,en hijis bijnagelùkkig - zootenminsteredeneertzijnsteedsaankoudelogiek gewoon verstand- dat hijhet haar nietvroeg. Lukken kon hettoch niet!- W ederliefde?op zijn hoogste, misschien - maartoteen huwelijk zou hettoch zelfs dan nietkomen en verderkon hetin datgevalnietgebrachtdan
t0t eenaan weerzijden eindelooszitten mijmerenzonderde geringste hoop op eengunstig einde.
Hoe verderhijdezegedachteuitwerkt,hoemeerhijzich verheugthaar,diehijbemint,ditweetehebben gespaard. Alleen alhetleed te torschen valthem schierzoet, Omdat
hethem ténklaarstedebelangloosheidzijnerliefdebewijst; - zou voorhem eengelukworden,wistz# nu maar even dathijhetdeedom haar. Te D iepenbroeck - in België vertoeven,haar bi j een ha ar ge l ukki g t e zi e n, kan, na hetandereneenanderbij een hijoverzijneeigenegevoelensteweten is gekomen, van een mensch nietgevergd worden en is ook om beters-
wille niet wenschelijk. Uitwijken komt a1s het meest gepastvoor.Za1hijhetim m ers nietdoen a1s een onschuldig slachtofferderliefde - om Maria'swille?En terwijlhij den slM boom van ZwAxzpoF-z-q boomgaard afhangt, sterft
een woordekenop zijnelippen Congo !
ArllI
.
.
%
.-
rv - +%> *
.+
#
*>
w x
<+%> -
> #
>N:
-.e
-%%> *
#
.. o
A
V II1'
*
*
*
H et 1 ag danook van in deeerste jaren ietwat in Hermansinborstzichzelven a1s een slachtoffer te beschouwen.
Steeds, 'tzijer daartoe gegronde redenen bestonden of niet,achttehijzichdodrzijnezustersofmakkersverstooten. Zijneaangeboren beschroomdheiden stelselmatig afgesloten levenswijze,- zoowela1sdeontgoocheling bijzijnoptreden in de studentenwereld ondergaan - gaven aan deze neiging nog grootere kracht. Uitmuntend kostscholier in hetathenœum, knap en derhalve de eerste in aldevakken,had hi jzich,bij den aanvang derleergangen aan de Universiteit,vo1 geestdrift in
alleliberalegenootschappenlaten inlijven,hopende ermet openarmen ontvangen te worden,en bereid - mochtmen
hem,methetoogop zijn schitterendestudiën en om wille van hetgeen zijn vaderteDiepenbroeck van wegedeClerikalen telijden had,inhetbestuurlaten zitting hebben metal dekracht zijnerjeugdigejaren te ijveren voorde gedachtevan vrijheid en vooruitgang. Goedontvangen werdhijinderdaad,a1seeniegelijk,maar nietnaar den door hem gewenschten zin, wantde eerste avond liep niet in eene fuif maar in een ploertige slemperijuit. In een volgende vergadering, wanneer de
verkiezingvan hetbestuuropdedagorde stond,mocht hij algauw de overtuiging opdoen dat, in de studentenmaat-
schappijen,nietdewaardigsteydeverdienstelijkstemakkers, maarwe1deze,die zichzelven het onbeschaamdst vooruit-
424
wERwAARTS?
zetten, hetluidstzingen,hetmeestlawaaien, aan de spits
geplaatstworden. En toch had hijnog maar nietkunnen aannemen datde studentenwereld hetverkleinde evenbeeld
isvande laterewerkelijkheid, en dathetimmerheelwat gemakkelijker, zoeter en somsuiterstwihstgevendervalt, teheulen en meê te huilen metde meni gte, dan eerlijk en onbaatzuchtig,zonderop kliekjesnoch kringetjesteletten,
.
naar hetgoede en naarde w aarheid te streven. Hoeveel bittereontgoochelingen stonden hem nog te wachten !
Zonderhetminstachtteslaanopzijnentitelvan tprimus perpetuus:,spaarden zijnemakkers hem geen enkele van depoetsen, dieiederstudent,onder 'teerstejaar,inzijne hoedanigheid van (groentje ) heeft.te onderstaan. W as ' HermaneenYzegrim ofeenJanSalie?Geenszins,maarzoo was'twe1methèm gesteld dathij van wege verstandiger lnakkers,welke vrijhetminstop kuren uitzijn, veelkon verdragen en niets vanwege holhoofdiger, verwijfder modepronkers, waarmeê iedere universiteit opgepropt
is,en die nu juist grappenmaken in de eerste plaats, zoonietuitsluitelijk in den bo1 hebben Zoo'n parmantig heertje was 't,dat,toen Herman, in den loop van de bespreking overde standregelen der t(al gemeene Ze er be sc hei den en in liberale studentenmaatschappq, 't fransch een am endem enthad laten inkom en, strekkende
.
4othetaannemen van degelijkheid dertalen - met minachting op hem neergezien en schamper, metknorrig ver-
manendestem aangemerkthM :
gesprongen,en ook de voorzitterhadonpartijdig trachten de orde te handhaven, maar hetliep toch dien avond op
wERwAARTS?
125
een onteerende neerlaag uit.Ditwasechternog niets. Na
'tsluiten derzitting hoorde Herman van uithetgroepjeder franskiljonseeneneusstem,diemetopzetvroeg :((wiewas die jongeloetemetdatkostersgezicht? W ellichtde zoon ((van een ontevreden boer,die zichgeuswaant,ofeen ver(tklikkermisschien ? > ,
Ditging overzijnhoutendeondervonden schokwaszoo hevig datHerman nog dienzelfden avond schriftelijk zijn ontslag nam inallestudentenmaatschappijen. Van toen af, wars van genootschappen en kroegen,.
hield hij zich gedurende zijn vrije uren onledig met het dieper instudeeren van sommige geloofspunten.
Hetgreintjegoeds,metde eerste opvoeding ontvangen, wasnog nietgeheelen gansch dood. Gedurendede jaren aan hetAthenœum doorgebracht had hetgesluimerd. Immersdaar kreeg men nogwe1eenseven eenpriesterte hoo-
ren,naar wien men nu, uit aanstellerij, niet luisteren mocht,metwien lnen,uit groote-lanschap,lachen moest. Doch Hernlan hadtoegeluisterd om wille van zijne plaats in de uitmuntendheid,- en hetweinig gehoorde goed was
tochvoldoendegeweestom hetzwakke geloofsplantje van den eenen dag inden anderen te doen leven. Aan de universiteit, integendeel, waar Herman aldoor
verderfelijketheorieëntehooren kreeg enhethoogeronderwijsopzijn meG ontwikkeld verstand invloed uitoefende, poogdedieteederekiem bijtusschenpoozennog we1eenste groeien en door te schieten,maarliep toch gevaar onder hetonkruid,datalle dagen hoe langerhoe meerwerd gevoed,teverstikken.
Destrijdwasteongelijk.Hetplantjewasreedsoud,had maar weinig groeikrachtmeeren Wefd teenemaalVerwaar-
loosd;hetonkruid,integendeel,werddagelijksverzorgd en schootmalsch en weelderigop ;- het teereplantjemoest verdorren. M aar toch bleeferiets van over,en, al scheen
hetook maareen lijk,hetwas voldoendeom te doen ge-
126
wERwAARTS?
heugendatheteensbestaan had,genoeg om eenmaaltwijfe1te baren. Zoow erd Herman een zoeker,- een zoeker die te goedertrouw meende Onparti jdig te zijn en vrij om zijne
nasporingen naarde waarheid kalm te kunnen leiden.
Metdedagelijkscheuitvallenderhoogleerarentegen den Godsdienstkon Herman geen genoegen nemen,en daarom
was,vanindeeersteweken,zijnvoorliefdevastgeraaktaan het honigzoet, huichelend onderrichtvan een bejaarden professor,dieindevergelijkendeOntleedkunde1esgaf.Dra had hijdeachting,jadevriendschapvandenprofessorgewonnen. Herman hielp den leeraar in de voorbereiding
der1es;deleeraar wasfierengelukkig overzijn trouwen aanhanger, en, totbewijs, liet hij soms een opstel van Herman in den ttRecueilUniversitaire ) verschijnen, en gafhem dedrukproeven derartikels,diehijzelfin hetlicht zond,tegen armzaligen loon teverbeteren,zeggende datdit het beste m iddel was om later met zeker welgelukken naar eene reisbeurs te kunnen mededingen.. H et za1nu w e1 in het oog vallen dat Herm an m etdeze gesteltenis,te Diepenbroeck weinig vermaak vond in het
vaderlijkhuis. Dolfhad hetjlechtsop éénezaak gemunt door zijnen zoon zelfpronken het1ag niet in Hermàns karV ter zoo maargewilligdeze roltespelen. Elsa en DorotheaVroegensteeds enkelen alleen naarde nieuwekleeder-en hoedendracht uit de stad ; waarop de
broeder niet teantwoordenwist, en zijne oùwetendheid werd a1s kwaden wi1beschouwd.
Dikwijlsging hijdaarom - watzijn vaderdeed opvliegen naarLINDENHOF,bijgrootvaderDonckersenmoeien oom Vervliet.HijhadDonckersliefom degenegenheid,die dezehem,a1s iedergrootvaderzijnenkleinzoon,toedroeg,
wERwAARTS ?
127
om zijnen rechtzinnigen eenvoud,en ook uitsympathie,omdatDonckersook een soortvan slachtofferwasvan Van derM oere. Tante Nelle,ook we1tante ( klokhen ) ge-
heeten,sprak hem dikwijlsvanzijne moeder,diezijn leven methetharegeboethad,en hijbemindevurigtante Nelle, omdatzijhem omtrentzijne moederveelkonverhalen,omdat zij erdezusteren hetevenbeeld van was,omdathij voelde datzijhem benevenshaartalrijke kinderen belangloos en moederlijk liefhad. Zijnoom en zijnrechtzweers kwamenhem we1 watruw voor,maarhijwas gedwongen hunnevlijtenvaardigheid in hetakkeren enhunnen vooruitgang tebewonderen, want,spijtsalles vlamdesteedsin zijnbinnenste een niet uit tedooven drift totden grond en totalleswaterbijbehoort. Met enkele personen slechts konhij te Diepenbroeck hoogeronderhoudhebben dokterJoostens,toen hij hem ontmoette,had immerweinig tijd enwistdaarenbovèn gedurende dat oogenblik nog altijd een slecht verdoken schimp op ongel oovigentewerpen; Gaston, metwien hij, onderdeuitdrukkelijkevoorwaardedatnietoverGodsdienst zou worden gehandeld, zijn examen insttldeerde, had liefstoverzwemmen, visschen, jagen enpaardrijden te spreken; Oswald van Diepenbroeck kon hi jgraag lijden, dochdezenkreeg hijuitdenaard derzaak weinig tezien ; notaris Penninck, we1een zeldzamen keer ter herberg De
Vrjheid ontmoet, bracht het met zijn literatuur totgeen hoogerpeildan datvan ((Lerïrel )en ql'Assietteau beurre.n Er bleef hem dus w e1 niem and anders over dan M aria
Penninck.Haarkendehijvan havertotglt; bijhaarwas hijniet beschaamden öedeesd,zooals hij het bijandere meisjeszou zijn geweest. Nog daargelaten datzijin alles vrijgoed op dehoogtewas en eentamelijk hoog gesprek kon gaande houden, had zij immer zoo bereidwillig naar zijnwedervaren, zijne hoop en zijneteleurstellingen gqluisterd,datzijvoorhem eeneidealezustergewordenwas,
hebbendealtijd een troostend w00rd in den mond,eene aanmoediging op de lippen.
Eeneideale zuster,ja,zoodanig hadzijhem totopheden geschenen ;iemand voorwie men onwillekeurig genegenheid heeft,die niethoeftuitgedrukt,- aan wie men a1s 't ware door banden verbonden is,die alleen de dood kan breken. Dezen namiddag had hethem zoo geschenen,datM aria
nietslechtseenezusterwas- maarmeer;dat hij zeniet beminde gelijk een broeder eene zusterbemint- maar anders.
En ook sedertdezennamiddag hadhijgezien,dathijniet meer spreken mocht;- een ander had gesproken wasverloren !
crv.e.> =
x** -o -,,) X
alles
' e l ' zz i
$
x
m eu
C40Aw
.
>
%Yj *
F *N >
-
+%
- %%> *
. >* A
>
,
$ 'z Tweedagen verliepen.
Karelterslyckeslijkgaatworden teraardebesteld. Herman komtterzielmisse, omdatzulks Fie,- vooral omdatzulksM aria genoegen za1doen.
W erktuigelijk ishij, zooals hij 'tvroegerzoo dikwijls deed, gaan zitten naastgrootvaderDonckers - en hetis
nog op hetzelfdeplekje, links de steê van den kerkraad, dat de oude sedert lange jaren reeds zijnen stoelstaan heeft,en om de tien minuten nog altijd,zooals vroeger, aandenzelfdengebuur,boerKeurvels,desnuifdoos aanbiedt. In hetkoor ismen de metteù aan 'tzingen.
Hermanhoudtdenzang bijineen kerkboek,dathijmeêbrachtuitwelvoeglijkheid,en dathem totgoede houding zou dienen.
Bijtusschenpoozen kijkthijeenseven naarM aria,die, aandenvrouwenkant, op gelijkehoogtezit, en hijdenkt tVroeger, op den dag onzereerste Communie,zaten wij ook op deze plaatsen baden samen,beiden gelukkig.))
x Thansbidtzijalleen,- alleen gelukkig! 1(W atmaghaargebed welzijn? ) , Opditoogenblikpsalmodieereh dezangers Odistiomnes qui operanturiniquitatem :perdes omnes
quiloquunturmendadum (1). Zou M aria mijin'tgetalvan deboozen rekenen;zouzij opmijdenken,is'tdatzijook denzang bijhoudt? (1)Gi j zultde leugensprekersverdoen;van denman desbedrogs heeftde Heereenen gruwel.
132
wERW AARTS ?
snhetkoorvervolgt Quoniam nonestinoreeorum veritas...lingut ' ssuisdoloN-
*
seagebant,judicaillos,Deus(1). Zou M aria haren God kunnen smeeken,dathijovermij zou rechten en mijverdoemen;zij,zoo ingoed, die mij steeds zooveelgenegenheid bewees?Ja, maar aan haar geloofhoudtzijvastmethart en ziel,enopdatstukvielzij mijmeerdaneenslastig. Zegdezijmijniet,nog pasvoor eenigedagen,dat,waremijbewezen 'tgeen ik vroeg, ik nog nietzougelooven? Zij za1 hetdan we1z0o goed a1s zekerachtendatin mijnmond dewaarheid nietligt.Toch weetzijdatik twijfel;maartwijfeltzijnietaan derechtzinnigheid van mijnen twijfel? En weerkijktHermannaarM aria,alsofhijzichinbeelddedathijophaargelaatdeoplossing za1kunnenlezen van devragendiehijzichzelve stelt. Maarnietalleen hijsteltvragen; oök vöér dedoodkist, waarin Verslyckesoverblijfselrusi, worden er door den priestervragen gesteld - en hetschijntHerman, dat die vragenmetgepastheid in zijn eigen mond mochten liggen. Peccavi? Quare posuisti me contrarium tibi, etfactt?s
sum mihimetipsigrapis(2)? Ik heb gezondigd.Zou hetniet uit dien hoofdezijn, datik mijn eigen totlastbengeworden?IkstategenGod, -
dus tegen de waarheid in opstand. Is het niet om
diereden datMariamijnietkonbeminnen?M aardedenkwijzevan iemand dien men oprechtbemintdoetniets ter zake, zegdezij;- en,eilaas!zijscheen zooveelbelang tehechten aan de mijne, datwatik een oogenblik voor eenwenk konnemennuwe1mijnveroordeeling za1geweest Zl ** jflj .
(1)Wantitlhunnanlnondlsgeenwalrheid...mzthunnetong llegen zi j,verkiaarhenschuldig,oG0d.
(2)Nvaarom stelt gi jmijtegenover IJ,enbenik mijzzlven tot een
lastgeworden?
133 Andermaal staat een priester voor de kist en zegt de les :
Manus/&œ Jeceruntme, etplasmaperuntme totum in circuitu...mementot p œs/ quod sicutlutum Jeceris me,et in pulverem reduces me(1). Is datniet het antw oord op de vraag waarover ik tot M ariasprak,- de vraag dieik Op eeneandere wi jzezoek
optelossen.- Zegdezijniet: a1sgijzoektzondervooroordeel...
En de Kerk gebiedt:Schepping !- Schepping !sinds eeuwen, van in den beginne isdat antwoord hetzelfde,
eenig, onveranderlijk. Een andereoorzaak van 'tlevenwerdnog nietgevonden ; maarlater, wie weet?Och wat weet ik ? slechts twee zaken stellig dat ik nietsweet; - datik eenmaal,a1s
Verslijckedaar,totstofen asch za1terugkeeren. M idderwijlzingthetkoordezeverzen Respice in me, etmiserere mei.quia unicus et pauper
sum ego(2). En alweer vindt Herman datzijn toestand niet beter kanwordengeschilderd,dathijingeen duidelijkerbewoordingen kan luchtgeven aan zijneklacht.
Dan zingen de zangers
dimitteuniversadelictamea (3).
..t
Herman vraagt zichnu af W aarom ?Mijne zonden biechten !ik heber,meen ik,slechtseeneenkeletemijnen laste mijngemisaan geloofaan deSchepping.Schepping OfZelfwording,tusschen beidemoetmen kiezen ! Het eerste is blootweg eene bewering - hettweede,
(l)Uwellanden hebben mi jgemaakten heel mi jn lijfgekneed... GedenktochdatGijmijalsleem gekneedhebt,enmi jtctstofzultdoen wedelkeeren.
(2)W endu totmi j,enweesmi jgenadfg, wantikben eenzaam en ellendig.
(3)...ennetm wegalmi jnezonden.
134
we1 beschouwd,eveneens. Het eerste, uit den aard der zaak, mag niet bewezen worden ; - het tweede is het
bijna :slechtseenschakeltjewordtgemist;wierdehetgevonden,de keten was volmaakt. Hetza1gevonden,en het
eloovig-op-gezag-bannemen veranderd worden in een proefondervindelijk weten 1MaarM ariazegde :t (gelooven isbelijden zonderbewijs.))Neen,zöô kan'ik nietgelooven.Ik za1nietgelooven.Ikgeloofniet.
Lang geqn ongewoon verschijnsel ishet dat, wanneer iemandonafgebrokenzijnaandachtoponsgevestigdhbudt, wijwederkeerig aan hem denken. Ter kerke gekomen, met het oprecht inzicht om een vurig gebed te storten totlafenis.der zielvan Fies echtge-
noot,- isMaria immerverstrooid ;zij voelta1shetware Hermans gepeinzen op haardrukken en, al zeggen hare lippen (Heer,ontferm U overhem p,- onw illekeurig in
haargedachtekomtnietdeoverledeneKarel-LodewijkVerslijcke,wienszieleeldersleeft,- maardelevendeHerman, wienszielehierdoodis,in zijn plaatste staan. Nog nieteven is' zijuit dekerk,ofhetskhijnthaar,dat biddenalleennietvoldoendeis,en zijbesluitzonderlanger dralen haarwenschen totdaden om te zetten en alle pogingen aan te wenden om Herman tebekeeren. H oe?
Haargevoelen in wijsgeerige stellingen uiteenzetten? Hierinzou Hermanhaardebaaszijn.Daarenboven ligtzijn akkerreeds te lang br#ak, te veeldoor onkruid begroeid. Eerstontginnen,slechts later trachten te zaaien !
Ookzouzij,methetoogopdegevoelensengedachten,waarmedezij in den tegenwoordigen tijd beheptis,hetkwalijk kunnen bestaan in Hermans oogenteverschijnen,- met hem een onderhoud te hebben.- Op den weg naarhette
bereikendoel,blijftdoelmatigelectuurduswelhetbeste,-
w ERw AARTS?
135
heteenig hulpmiddel. Herman is gewoon boeken van haar
ter lezing tekrijgen:diebaakza1hem voorlichten zonder kwaad vermoeden op tewekken.M oge ermethem geschieden wat eens met Saulus op den weg van Damascus is geschied !
Vo1betrouwengaatzijqUnDivorce ) en tQuo Vadis ) , bijFie leggen,hethoogstegoed ervan verwachtend. InFiesafwezigheid,krijgtTrientjedeboodschap deboeken,van jufferPenninckswege,tezijnenhuizetebezorgen, zoo hetsomsgebeuren mochtdat Herman voorheteindigen derverlofdagen niet meerten huize derweduwe kwam .
Herman kwam nietmeerbijdeW eVerslycke,uit vrees erM ariate zullen ontmoeten.
Endagelijkg,gedurendededrie wekendathetverlofnog duurde,steldeM ariaaan Fieofaan Trientje,op minderof meerbedektewijze,devolgendevraag : q Kwam M rHerman de boeken niethalen? )) Telkens moestFie ontkennend antwoorden. -
Indeneersten zwijmel,na 'tafsterven van harenechtgenoot,had Fie op datvragen niet veel gelet;- laterechter kwam hethaarzonderling voor,èn datHerman,die zoo ge-
dienstigwasgeweest,plotfeling uithaarhuisWegbleef,èn datM aria,die op vertrouwelijken voetmet den ( jongen dokter ) leefde,zoo weinig omtrent hem scheen te weten, nietzelve tothem zoude gaan,was ' tdatzij hem heteen ofanderhad te zeggen.:Daarschuilteen geheim achter),
beslootdescherpzinnigevrouw,en,op haareigenhoutje, steldezij haar ten doeldat geheim teontdekken,min uit nieuwsgierigheid dan methetgoed inzicht hulp, bemidde-
lingoftroostteverleenen,a1szijmaareenigerwijzevannut kon wezen. Herman was zoo goed voorharen < baas )) geweest,en
had niets willen aanvaarden !- W at juffer Maria voor
136
w ERwAARTS?
haar huisgezinhad gedaan,kon alleen God vergoeden !Hoe gelukkig zou ze wezen aan de eeneofden andere,zoonietbeiden,eenen wederdienst- hoe klein ook - te kun-
nen bewijzen - <w atvoorboeken zijn dat? >vfoeg Fie,ongeletterd zijnde, aan Trientje,den dM waarop M aria gezegd had datde boeken overnoen naar Zwanenpoel zouden gedragen worden.
'k En weethetniet,moeder,>antwoordeTrientje, 'tzijn twee fransche:Van het een versta ik den naam -
<<
<<
niet,en hetanderdraagt een titel,. die <<Eene echtscheiding > bediedt. - << Speldaarnu verschen vi sch uit,> zegde Fie onwillekeurig tothaar zelven. - < W elnu,moeder,'k en zieerook geenen dagdoor,.
opperdeTrientjemetstatigheid. << W i 1tgijwe1eensuw bakkeshouden enspreken aIs -
.
hetu gevraagd wordt >,gromde Fie,toornig omdat hare
dochtergehoord had watzijdacht.<
wil,niets aanvaarden,hoor:Mijnheer Herman deed reeds genoeg VOOf OnS.
Alpruttend enmopperendtrokTrientjeop weg,<<W aar> in heb ik-miszegdypdachtzij,xen waarom schietmoeder >> alzoo uit? alduszou ze totM aria Penninck nietspreken.
> W aarlijk,zeheeitmeerovervoordiejufierdanvoormij. >> W areikzoo rijk a1sdePenninckj,.'kzou ikookaalmoe>> zen uitdeelen.Datisgeen reden voormoeder,,Om M aria
, > Penninck a1seentroetelkindt6behandelenenhaar<mijn > schaapy ,tenoemen,gelijkhaareigenkinders.M ijnvader bijons'Heermoge hijrasten - was veel rechtvaar-
diger ! - 'k doe ik noc%htans ook veelvoor moeder,
> maarmetmijn handen ;- en in zijn eigen huiskinder>> meid spelen en wasschen en plasschenvoorheelhetnest
en iswaarlijk zoo leutigniet.>
137
W , a t Trientje al gaande dacht, was eenigszins waar.
Karel-Lodewijk,zaliger,had erde hand aangehoudendat zedeftig en deugdzaam bleei;- en thuis wasze werkzaam en had hetlang nietschoon,hoorde daarenboven zelden of nooit eenigen 1of over het goed verrichten van hetgene moederFie slechts plichtachtte,en kreeg meerdan eens,
wegensonvermijdelijk verzuim,onzoetewoorden naarhet hoofd,dievrouwen,overlastvan kinderen,altijdgereed in den mond liggen.
Maarhetwasook nietminwaar datTrieùtje zoo lichthoofdig a1s bevallig en schoon mochtheeten,en nochinernst
noch in wijsheid uitblonk. AlM aria's afgedregen kleederen vielen haarten deelen
metrechtenreden zeiden dejongensuit 'tdorp :< juffer Pennincks lompen worden waarlijk eerstdan schoona1s Trientjezeom deheupenheeft.- Trientjewisthet,enze had nietweinig te doen metharen gang en hare houding.
Toen Trientje in delangeZwanenpoeldreeftrad,wasze nietmeerbedachtdan om nog heuscherdan naar gewoonte aan te stappen en Elsa en Dorothea, die in hun mallen smaak immer onbermhartig waren Opgedirkt,schele Oogen tegeven.
Hermanliepjuistop den boomgaard,zag Trientjeaankomenen verkeerde in de vaste meening dat hetjuffer Penninck was.Hinkendeop tweegedachten,aarzeldehijof hijzichzou verduiken,ofwelhaartegemoetgaan.Tenslotte werdhethem teradedatMaria,inzijneafwezigheid, door zijnenvaderofdoorzijnezusters we1 ohheusch kon bejegend of ontvangen worden, en daarom toog hij de hofdreefin.
Goêndag,mijnheerHerman,>groetteTrientje,toen zijdichtbijdenjongeling gekomen was,<
<<
eene boodschap vooru.
W atHermannu juist gevoelde,blijdschap of teleurstellingdatnietMaria,maarTrientje voorhem stond,zouhij
138
W ERW AARTS
zelfmoeilijk kunnenbepaaldhebben,en misschien voelde hijwe1een en andertegelijk. <<W el,wel,Trientje zijtgijhet!>> riep hij uit,nog lang niet zeker zich vergisttehebben.
<<Ja 'k, mijnheer, invleesch en beenen, >schertste Trientje,.wiezou 'tanderszijn ? > y < 'k Dachtwaarachtig.dathetjufferPenninckwas!> -
-
<'tIs toch haar kleed, maarde geldbeugelen zit er nietmeer in...engeld maaktzoo vele dingen mooi !p -
- <?
- <<Ja,>>wedervoerTrientje,tevreden, <
postuurzijn,hé?Nu, lachen ofniet,> hervatte zij,<>...
Herman ging protestaanteekenen,maarTrientjesvolgende woorden bewezen dat ze geen hoegenaamde kwade bedoeling had. . .. x <maarhetgeengeverwacht,heb ik meêgebracht:hier
zijn tweeboeken,en daarbijveelgroetenissen vànharentWege.>
- <vroeg Herman, wien het hoofdzoodanig opliep,dathijvergattebedanken. - > -
<En gij,gj brace > nietvroeger? .
- <
l39
we1dathetalevangelieis watjufferM aria'aan moeder zegt.>
- <jufferPenninck had hetbevolen? > .Ja,z'. Alzoo zeizetotmij,thuis, M rHerman za1 hoogstwaarschijnlijkbinnenkorten tijddezeboeken halen. Kwam hijechternietvéörAssenede'sjaarmarkt,draag ze hem dan van mijnentwege naar ZwANENPOEL. W èlnu, -
'k ben erhiermêe.> . ' k Danku, Trient je, 'kdank u. Zoudtgenietwat mêedragen voormoederFie? > - . Ze heeft'tverboden,omdatgi j tereere Gods zoo-
veelvoormijn vaderzaligerhebtgedaan.> -
-
<W atappelsdan,vooru ? . Daten is preciesvan geen >en nog alnaar
.
mijnen tand ;mag ik er mij 'nen voorschoot afgevallene gaan vullen ? p -
willevan denhond.- Verteleens,Trientje, zegde juffer Penninck niets anders? > << Gee ngebenedijdwoord,M rHerman.'tDoet alle dagenvroeg zeofge nietgekomen en waart? > << Enwatzegde uw moeder? M oederzegde neen.. << En ander s niet? > . N iets ? > -
-
DitantwoorddeedHermanbeseffen datzijngeheim voor Fie en voorhaardochternog een gesloten boek was,en dat
hijzoo wèltegen demaan kon bassen a1s Trientje verder ondervragen en uithooren.
Met koortsige nieuwsgierigheid begonhijop staanden voetdeboeken tedoorbladeren,1asheelden nachtdoor, prenttezich den hoofdzin dertweewerken we1in hethoofd
ensprak 'sanderendaags,toenhijnaardehoogeschoolstad
140
wERwAARTS?
trok,totzichzelven :Nu lijdthetgeen'twijfelmeer,datis bepaaldeen wenk,rakende mijn ongeloof,in UnDivorce waarmedezijop deonmogelijkheid,en ook in Quo Vadis, waarlnedezijmischienopdemogelijkheid vaneen huwelijk tusschenonsbeiden wilwijzen.W atza1ik nu uit een en anderbesluiten ? Datzijden nadruk legt op mijn ongeloof! En verder? O onzinnige !heeftze nietGaston?
Indienzijmijgoed wil,ishetnietuitliefde, maar, als vroeger,uitgenegenheid. W elnu,des te beterlnisschien !En toch * '
*
*
@
@
@
@
*
*
*
*
@
*
*
@
@
*
Entoch !W aarom trektHerman nietnaarCongo ?
Zou hethem schijnen,- spijts gedachten,woorden en leiten - ofallehoop nog nietverloren is?
# r
.e
-x**
N,p k
M XL -
F *
%%>
*
**
+%#
A
%%>
#
X
M et Allerheiligen was mevrouw Penninck in hare gebe-
den,op ganschbijzonderewijze,haargoedevriendin,wijlen mevrouw Joostens,gedachtig geweest.Sindsdien,en ook heden,zittendein hetprieeltjeaan hetachterhuis,heeft.zij onderhetbreien en haken we1meeraan haargedacht.Zoo
langreedsiszenuoverleden!Juistzooveeljaren a1sMaria oud is, en toch nog zoo helder frisch staathaar beeld in haargeheugen geprent. Vooreenige dagen was Gaston,vooraleernaar Leuven te vertœkken,nogbijhaarafscheid komen nenlen,en toen had
zij er weer op gelet hoe sprekend hijop zijne moeder geleek. Ook zedelijk moest hij met haar veel gemeens hebben, want tranen perelden aan zijne oogen toen hij heenging - hij,altijd 'tkatjevan debaan.W as datgeen familietrek van de gevoelige Constance- van de overleden vriendinne, die hare gezellinnen ook zoo liefdevol in het hartdroeg?l . Goed aïholiek, goedeinborst, goede broodwinning
in 'tvooruitzicht, Gaston heeftalle deugden,is in zijn laatste studiejaar, zouvan mijn echtgenootden bonsniet krijgen!...>ZoowiktenweegtEmerenceen zucht:<xM ocht N
nu ook maarhetoverige!> << Goeden acht ermiddag, mevrouw Penninck!>>zegt eenestem,op gemaakten toon.> . W el,we1dokter,>> roept Emerence, haar bril op-
sohuivend,ikwistnietdatgijmijzoonabijwaart.> .
'tDoet;Henriwilkostwatkostdat ik u beiden en
144
mijzelven verlet aandoe en eene flesch bij u blijve 1edigen.)> -
<<Ja,eenevan 'tpatersvatje,> bevestigt denotaris.
Ik ga eensde schelklinken;- waar mag toch die sakkersche M aria zitten? >> <<
Gijwaart zoo naarstig aan 'twerk,Emerence,dat gijons niethoordetkomen,p hervatdedokter.<
door een weldoend herfstzonneken beschenen >>? << Toch wel ,>>beaamtEmerence onverschillig.
Maargijziethettedikwijlsenzijthetbeu?> >onderzoektJoostens. << Datni et, dokter, maar weetgewe1 dat wijook -
<<
-
reedsden nazomervan ons leven bereikthebben? ik dacht er daar zooeven op, dat uwe bravevrouw - God hebbe
hareziel- reeds zooveeljaar in den hemel is,a1s ons M aria zomerstelt? ' > -
<Ja,maar,vrouwlief,, >antwoordt de notaris in der
haast, <de dokteris hiernietgekomen om droeve dingen
tehooren.W enschhem lieverproficiatover zijnen goeden koop..
- > -
<<
Daten isook nietnoodig,yysnatlwtdenotaris,over
de handen wrijvend, < enditzeggende beteekenthijdoorgebaren dater spraak is van <den Lagen M eersch >. Emerence is gelukkig en fierdie teekens.te verstaan en in hetgeheim der
goden tezijningewijd. < 'k Dank u,Emerence, zegtde dokter;en totden
notaris :<weesverzekerd,Henri,dat ' iet mij lang niet onaangenaam is overmijnevrouw zaliger tehoorenspreken.) > -
<<
Datniet,dokter,maaf datoudworden,jongen,dat
deugtniet.>>
wERWAARTS ?
145
vermaantde dokter, bijwijze van scherts,<een lichtmiswordtop zijn ouden dag eenfijnman,engijhebternognieteenseenbegin medegemaaktuzelven te beteren.h y De notarisgevoeltwe1datditgezegde rechtstreeks aan
zijn adresisgericht,maar hijgebaartdat hij het laatste deelderredenietheeftgehoord,wijst naar zijnedochter, die komtaangeloopen,en zegt
Nog nietoud?...Hum !Had het mijtegengegaany ikkon reeds grootvaderzijn.>> -
-
<<
<<
,
O ! ik * k,> brengtde dokterin hetmidden,< ik
had hetnog eerderkunnen zijn dangij.> - << Godwee t,wordtgij hetnietbeiden opdenzelfden dag ? > gistEmerence,tersluiksnaarden dokterziende. - << Datwar e een gelukkig - of,zoo Henridatnoemen zou,- een ongelukkig toeval, vo1 pit en aardigheid,>> meent de dokter, met opzet de zinspeling niet willende verstaan .
Danzoudepotdenketelnietkunnenverwijten dat hijzwartis,>lachtdenotaris. -
<<
<< Vaak kunnen de menschen meêhel pen om datgene wat toeval heet te laten oi te doen gebeuren, vischt Emerence andermaal. M aarde dokterlaatzichaan dien hengelnietnemen.Het lokaas, M aria, werd nog niet (zooals hij - naar aanleiding van hetgeen Oswald overden tochtnaar Philip-
pinevertelde - gevreesd heeft) door Hermangevonden. Dit te weten,volstaat voor 't oogenblik. Nu geen vrees
meer, hij za1we1bijtijdskomen Eenvoudig zegthijdan: <<Ja,danishetookgeen toevalmeer.y> -
-
<M aar daarom kan de gebeurtenistoch we1gelukkig
zijn,dokter? > -
<
Mariais juistbijgekomen,terwijldezelaatste woorden 10
NVERwAARTS?
146
worden uitgesproken. W atmag dat beduiden'? Zou Gaston?...M etde dood in hethartgroetze en vraagt?
Goeden dag,mijnheer de dokter!Pâ,mâ.- W ie klonkerdebel,en watverlangtgij? > xxHasa,duifje zonder gal, zijt gijdaar,>>roeptde <<
-
notaris,qhaaleenstwee flesschen uitnummer17 - enbreng
4 grootebekersmeê.- Zie,dokter,dieheeftereenhandje van,ze hanteert de flesschen Clos-Vougeotalsofhet haar eigen kinders waren., vefm aant Em erence. >
Zonder te spreken, maaktdenotaris schertsenderwijze een hooische buiging. Emerencedoet hem na en vleit:
O dokter,gijhebtoverClara en over Gaston ook niet te klagen.Gijwistzedeugdelijkgrootte brengenen <<
hebtertw ee brave kinderen aan. > y tx Bot sw ederom bots,lacht de notaris. -
.Gastonisnietaltijd ernstiggenoeg,yverschoontde
dokter. DitmaalishetM aria, die,met de flesschen aankomend,
den doktertefechtwijst. << O !O !dokt er, ik hoorde u nochtans dikwerf tot Gaston zeggen :<
heids;gijwordtnuopheeterdaadbetrapthetzelftedoen.s Emerencesoogen gaan wagewijd open en schijnen te voorspellen dateen strenge vermaning overzooveel stoutheid za1worden uitgebracht,maar de notaris slaatheta1weer in een gekscheren.
<M ijn duifje,zegthij, er zijn zooveelpredikanten diezouden moeten zeggen :luister naarmijne woorden, -
wERWAARTS ?
147
maarnietnaarmijnev erken ! datzultgijlaterwe1beter leeren,lieiduifje.> -
Inderdaady y,zegtdedokter,op denzelfden lachenden
toon,x fengijzultalrasbemerken,daterookverstoktezondaarsen gbedepredikanten zijn.> : q Pr aatmaar,meisje,>vervolgtdenotaris,dedokter za1tochwe1gelijkhalen :hijweetoveraleenennaam op te -
zetten. >
En aldus voortwfrd de gansche namiddag metplagen
entergendoorgebracht;denotaris,gansch in zijn schik zijndeeendeskundigengezelaandehandtehebben tothet keuren enfleuren van een lekkerglaswijn;de dokter,ge. lukkigoverzijnen koopen ookwelomdathij,doorEmerences visschen,de verzekering had gekfegen dat M aria's hand nog nietverzegd was,integendeel Emerence,tevreden over'sdoktersantwoorden envo1hoop op detoekomst. Alleen M aria wistniet wat te denken overde leutige geestdriftvan dittrio en maakte eruit op dater iets aan-
gaande haarl0tmoestzijnbeslistgeworden. Telkensmen Gaston vernoemde,
en als metopzetdeed men ditdik-
wijls,- had zijmoeitegehad om niettelatenblijken, dat het vernoem en van dezen naam zekeren invloed op haar
uitoefende.- Angstvolwachttezijdanook 'savonds het oogenblikafvan'tmoederlijke>, oogenblik, waarop zijelkandermeer daneens de ge-
wichtigsteen zoetste geheimen vertrouwden ,vastbesloten, daarenboven, haar moeder te ondervragen,zoo deze uit eigen beweging nietsprak.
ToendokterJoostens van deBennincksafscheidnam,ging hij niet regelrecht naar huis toe. Dâér wachtten hem misschien ambtsplichten ;en hijwas op ditoogenblik te
148
wERwAARTS?
zeer verheugd, om zoo maar zondqr overgang van het
vollegenotnaardendagelijkschen slenterterennen. Neen,wathijzooevenaangaandeMariagehoord enverstaan had,moesthijnog eens op zijn gemak herdenken. Erzijn in delange, droevedagenvan'smenschen korten levensloop tewelnig blijde uren,vondhij,om de zeldzaie genoeglijke stonden, die toevallig eens komen, niet te willen verlengen ; en,in gedachten verslonden,sloeg hij eenen zijweg in.-liep langs akkers en kanten,wandelde doordekasteeldreef en kwam,eerstmethethazegrauwen, terug in hetdorp.
Toenhijvoorbijdeherberg Lte Vrqheid liep, trok een metde nationaledriekleur omzoomd plankje, waarop het woord <.KERM IS >te lezenstond, zijneaandacht, en hij trad binnen. Levenen laten levenen iedereen,zoowelvi janda1:vriend,
den penning jonnen,waseenzijner meest geliefde stellingen;daarenbovenkendehijtegoeddedorpszeden,om niet teweten hoesterkelketapper eraanhoudtdat men zijn huis ter gqlegenheid der Kerm is eens bezoeke, en kost
watkostwilde hijbeletten,dat menhem kûnne verwijten De Vrqheidoverte schrikkelen.Hij wistzeergoed datop Plasschaert,den waard,nietzeilmochtworden gegaan;zelfs
datdezeskroeg hetnest waswéérallendiebijdefamillie der mistevredenen in Diepenbroeck thuishoorden kwamen schuilplaats zoeken en sam enzw eren ;datdéér, 'snachts,
DolfVan derMoerezijnhofhield,en datde oud-schepen, a1siederschijngrootediein tronen zetelen wil,erdeerlijk in 'tootje werd genomen.- .A1sschrander genefaal der katholiekepartij,wildeJoostens in deeersteplaatshetgeta1en dewaardeharervijandenkennen,en weten ofallen we1zoo ernstig met Van derM oere dweepten a1s dezehet
ophad,ofwel,Ofzijerenkel en alleen op uit wa. ren hem tesnijden.Datdeze laatsteOnderstelling het.dichtstbijde waarheid kwam ,werd hem weldra zonneklaar.
wERNVAARTS?
149
Aan eene tafel,in 'thoeksken derherberg,hadden zes herbergiers ernstig gekaart en opgemerkt, evenals het doorhenbijelkeherbergkermisgevonden wordt,- dathet elkanderbezoeken eenvoudig nêerkomt op een elkandersdrank afdrinken, waaralleen de brouwer
profijtbijhaalt.Maar dit waszoo altijd degewoonte.en, daarniemand de eerstemetden slenterwilde ofdierfafbre-
ken,zou hethekkenmaarvoortaan denoudenstijlblijven hangen. In kring rond destoof,methun kousvoeten aan denvuurloozen pot,en dekin tusschen hun gekruiste,op de leuning steunende armen,zaten op stoelen neergehulktde vier ge-
meenste zwijnenkoopliên van Diepenbroeck,benevens een halfdozijnsmokkelaarsenveedrijvers van de allerminste soort.
M idden dielieden had Joostensplaatsgevat.
Nadatdezesherbergiersuithethoekjevertrokkenwaren, enJoostens,totgunstiger stemmen der gemoederen,een paar< rondekens > had gegeven,geraakten detongen losser en werd ermetmin voorbedachtheid gesproken. Spijtsdebehendigheid en hetgrootgetalzijner bedekte
vragen,konJoostens bijdit volkjeechter weinig teweten komen,dathijnietreedsvroegerwist,namelijk datVander M oereinhetboerenlang nietdwaaswas,maardathij,uit koppigheid en haat,de nieuwere stelsels doordengraafingevoerd nietvolgend,vooranderen moestonderdoen ;dat
zijnegrootschheidhem somszijnenboedeldeedverwaarloozen,maardat,integendeel,eringeen vijfurenin 'tronde slimmer handelaar in gesmokkeld vee kon worden gevon-
den,'tgeen hem ruimschootsvergoeding gaf,aanzienlijke winsten deed binnenhalenen toelietden beerte leiden wanneeranderen neerstig hoefden te akkeren. -
<<
W aarlijk> zegde Joostens hierop,< wordt baas
Van derM oere totuw schepen of burgemeesterverkozen,
danleeftgijliedenin een luilekkerland >>
150
w ERwAARTS 9 .
Allen proestten van lachen. Degendarmen,> vervolgd' e de dokter,
ç <want
detolbeanltenen teltgijliedenniet- zouden hem eerbiedigen ofvreezen,enuw stieltjewerdvrijwatgemakkelijker-> y << Dokt er,jongen,>>antwoorddeschelePier,derechts-
geleerde van de bende,x op aldie haren mutsen en moogt
gegeenhuizen bouwen,want vooreenbeetjebevordering zoudenzijhunnezielverkoopen.Gijhebtwe1wachtmeester Bricoux gekend,nietwaar, diengrooten rosten? Hijbevestigdedat hijmij zien pensen had,zwoereenvalschen eedyen Piermochtgedurendedertigdagen in 'tdrogeslapen,
op pluimen vanzesvoetlang;mijn zieleGods,'k wasal zoo min plichtig a1seen.lam .>
< De dokter zou we1 kunnengelijk hebben,>wist toen Lieven Teirlinck, de grootste vischdiefaller kreken,
bijgenaamd <<waterratte,. <maar,eriseengrootemaarbij: baas Van derM oereen is nog geen burgem eester ;een os
zoueerderkalvendanéeganzenboergekozen worden.> Daarzijn deprijzennog vantegeven;een verkiezing isaltijdwisselvallig,ywedervoerdedokter. Gijmoetu zoodwaasnietgebareny'dokter,>>hervatteW aterratte,qwantgi jweethetbeterdan wij,hijen za1geen honderd stemmen hebben. -
yprikkeldede
dokter. Vroeger,> bracht de mpgere Goethals te berde,
vroeger,vroeger,ja,alshj rijk was,maar nu,...nu... > - << Haze windheeftgelijk,> riep To> evO, ' tiels,een .
dikke koopman met tomaatroode tronie, naar Goethals
wijzende,< <Maar Van der Moere,> bevestigde Joostens, heeften wint veelgeld.>>
<<'tEinde zalwel ' tvonnis wijzen,>> viel klakke Dr 0e S, ee n ander koopman hem in de rede, < ik riek uwen @
asem wel,dokter,maargijen zultmijn tong nietpellen... 'tza1 latertoch uitkomen.Daarenboven, welk gezag zou
Van derM oere hebben hoogerop? Zou hij, gelijk de graafhetdeed, onzen Naart twee maanden van den troep
kunnendoen thuiskomenhebben ? Ik, ikgeef mijnestem aan mannendieons kunnenhelpen,gelijk wiezezijn. << En i k ook,>zeiBoontjeHerpeling. x< Gi j,Boontje,gijenzegthetmaarom dendokterde mouw tevagen, > verweetDeesSpeeckaert... << Al sofwijallennieten wisten,Boontje,>vervolgde Bliek,
<< en dateen douaniererin geplanthad,>voltooide klakke Droes. :<Juist, keurde Bliek goed, en verklaarde verder
<<mijishetalOm heteven ikstem voorwiemijhetmeest pinten biergeeft.> ,
Datiso0k mijn geA cht,> opperde Speeckaert,> want betalen,dat blijven wij toch doen,gelijk.wie aan 'tschoteltjekomt.E1ktrachtonsmetbeloftentepaaien,en zegt:. Een goedèteug bier isheteenigedatwij waarlijk krijgen nietwaarbazin ?- lsernog bieropde -
<<
tOn? >
Joostensgevoeldewaarhetgesprek heen wilde,weeser
inderhaast nog eensop dat, naar hetoordeel van zulke
verstandige lieden a1s zij waren,hetgoed bestuureener gemeente meer waarde moest hebben dan eenige pinten bier, en verliet het gezelschap onder voorwendsel van am btsplichten.
Hijstaptehuiswnartstoe,tevrtden overzijn onderzoek, Olndat Van derMoere welnog min vrienden had dan hij zelfdacht, maarmistroostig over de opgegeven redenen
wERwAARTS?
152
w aarom velelieden hunne stem ztlsotzoo zouden uitbren<Eilaas!> zuchttehij, <<waarom hebben wij geen gen.< verplichtendonderwijs? W ilde deStaaterzelfmaarbuiten
blijven,enelkepartijoprecht vrijescholen helpen Onderhouden.>
Hijdachtook om welke reden Plasschaert, dewaard, niet in de herberg aanwezig was ; op een kermisdag scheen hem datminstenszonderling,zoonietverdacht.
Thuis gekomen echter,zocht hij nietlanger meer het ru dsel op te lossen en ging gerustte bed, nadatW anne
hem verzekerd had dat niemand zijne hulp was komen inroepen.
Jan Plasschaeft was niet in deherberg, toen dokter Joostensermetdekooplieden en smokkelaarsredekavelde, omdatBram Petersen, Peet Vervliets schaapherder, hep
tersluiksin hetachterhuisgeroepen enhem gegraagd had: -
<<
Komen ze t'avond ? >
W aarop Plasschaert, dieaan Bram eenonontbeerlijken helpervond om Van derMoeres duiten in zijnelade te tooveren,had geantwoord
y En naeenewijl; a1s totverschooning :<
-
van uaar hetkomt,'tvermeerdertde renten.>> -
A1s'tmaareerlijk verdiendis.> , xxAlsofgijdenburgemeester,dendokterenheelhunnen <<
aanhang aan de deur zettet,a1s ze hier komen !..., > <
wen wiensvriend en wiensvijand ik ben ;maar ik geef
153
toch bier tegen geld,en gij,watverkooptgij? Niets. 'tDoet,meestalleugens.>
< <W e1,gijverraadttochdenbaas,dieudenkostgeeft.y << ' tKan mijnietschelen,Jan.Maarwoondetgij bij zoo'n zemelknoopervan 'nenbaas,bijwien veelteknagen enweinigtezwelgen is,gijzijtgijookgeslepen genoeg om -
-
idem uw plan te trekken en te trachten zakgeld te verdienen.> << A1 s Vervlietzoo gierig is,watik niet-geloof,waar-
om en verhuurtgiju nietelders? > << Al sofalle boeren nietgierig waren, en alle Diepenbroeckenaars denouden boerenstielnietontvluchtten ? Zeg
maareens,Jan,wieheefterhiernog schapen?- en ander werkverr* ichten kan ikniet:a1s'tlijfte teeris,baas,moet dekop zooveelte sterkerzijn en overalprofijtzoeken uit te trekken.s
<Elk zijn gedacht,Bram, maardatverradersstieltje en zou mijnietaanstaan.>> <> -
-
-
<<
Een herbergierdie détnietkan is een kieken.> ,
<'kZa1u zelfsmeerzeggen:gijzijtafgunstig,omdat bijDees De Smetal de bijzonderste katholieken vergaderen,en deBoerenbond er zijn zetelheeft;daarom,jongen, enom andersniet,hebtgijVan derMoereenzijn kliekaangetrokken.Gijzijtalzooveelgeus a1s tjeef.Ronduit,wat kennen wijdaarvan ?Alles komtnêer op 'tverdienen van ons broodje,en hoe behendigerwij tusschen twee waters kunnen zwemmen,hoebeterwij'thebben.>, -
-
xxDaarisietsvan.zie eensEdmond Declercq.zoolqng
hijteDiepenbroeckwaseneen plaatsjezocht, washijeen kerkpilaar: nauwelijks in de stad tot deurwaarder benoemd,zouhijallepastoorsopeten...>
154 -
w ERW AARTS ?
<<Enbeschimpthijwekelijksinq'tvaderlandy ,denbur-
gemeester, den dokter en allen die hem deden benoel11e11... >>
<(En valtOp de artikels,die Van derM oeredoorden
postmeesterdoetpennen,alsof'trijstpapware...>> <<' tIseenderengelijk,'k heb nogIieverIvoM eeus--.y -
-
-
<<
Den <
<Ja,'tisOOkweleen schijnheiligaard,maar'tistoch
een volksvriend.>
<Jan,jongen,datzegtgijmaar. omdathijhierdeontvangsten zijnervefkoopingenhoudt;maarindengrondweet ge we1dathetkoeken zijn vanéénendeeg,en met'tzelfde sop overgoten konden zijmorgen ' nen stuiver verdienen -
m et ons 'nen tand te trekken,ze wachtten geen van beiden
'nen minuut.Daarom,Jan,laat0ns 'tijzersmeden terwijl hetheetis,;achterde kiezing is de kansverkeken., >
Datisallemaalgoed,maarwiezegtmijdatgijmij ook niet enzultverklikken? Mi@ jn zoon moetimmers tOt l onderwijzer benoemd worden, en zonder denpastoor en -
<<
den burgemeesteren za1hetnietgaan.> << Dommer ik;beletdat,datwijVanderMoereskluiten wisselen ? Mijn vrouw waschtwelbijden pastoor.- Gij moetal wijzer zijn endenken dat twee kraaien elkaars oogen niet uit en pikken.Zeg mij eens, gauw,wat ik -
t'avond zoo al moetvertellen om den Ganzenboer dik te m aken en hem tedoen trakteeren ? >>
<W el,maakhem eerstwatbangaangaandedewijken: zeg dat detoestand in den. Kl eemhoek, wâér mijnbroêr woont,en in de Kasteeldreef,nog veelte doen geeft,maar
batgij,onderdehand, zultwerken a1sgemaar bijtijds << kr uiden >krijgt.s Begrepen; en 'tgeen afdruiptverteerik voorden helitbijuw broêren steek 'toverige in den zak. - << Daar nazult gi jspreken overde decoratie, die uw -
<<
baas 'tnaastejaar, op 22Juli,juist voor deverkiezing,
moetontvangen,a1szijnde 25jaarvoorzitter van den samenwerkenden Boerenbond.>> < 'k En versta nietgoed.' > -
<<
Datgeeftniets.Zeg maardatgijgehoordhebthoe
men tediergelegenheid grootefeesten gaatop touw zetten,
en hoeditheelvoordeelig zalzijn aan Vervliet.De postmeesterza1we1hetoverige verdietschen... > -
<<
Goed,gijmoogterOprekenen.W ieishierreeds?yy
<<
M eeus,Rousseau en Van der M oere zullen eerst
later kom en, denk ik, a1s 'tandervolk lang onder de dekensligt.Maartoen ik bijukwam,zaten VynTeirlinck, TonneGabriels, Boontje, Speeckaert, Hazewind, Bliek,
schelePieren anderen reedsin deherberg tewachten.>>
- <<W ijzoudeneen stevig drinkgelag kunnenhebben.> <Ja,maarvooruis't nog gevaarlijk om binnen te gaanTmijnvrouw kwam mijdaarzeggendatdokterJoostens w as binnengekom en.> -
<<
*
O !la!la!Bramtjeopgepast!diemag miJhierniet
Zlen .> -
<<
-
.
Totlaterdan,Bram .> Zondermissen.>>
Om tien uurkwam Van derM oere, tusschen Rousseau en M eeus,alledriearm in arm .De oud-schepen sprak over
derichting,diede politiekinmoestgaan,enalwathijzei werdonvoorwaardelijkgoedgekeurd.Hijwildeeen qrondeke y >geven :allen teekenden protestaan,zeggende nietge-
komen tezijnop schuim,maaruitvriendschap,a1s zijnde zijnezaak volkomen toegedaan,a1s aanhangers van hem , die streed voorrechten licht envrijheid.Doch toen Bram verslag deed over de gesteldheid dergemoederen in den Kleemhoek en dacht dat het bereikte verre beneden het beoogde bleef;- vooraltoen de schaper verder over de decoratie sprak,en Rousseau verklaarde datmen dit kost
w ERw AARTS ' ?
156
watkostmoestte keergaan,omdat'tvolk altijd vertrouwen heeft in iemand die uit's konings handen eene onderscheiding had ontvangen,- toen gaf Van der M oere ron-
dekenarondekeen eischte,wilden zijhem hunnegenegenheid betuigen,datzijnietzouden weigerentedrinken,dat zij zouden zoeken hoe k0n beletGordendatVervliet het eerekruisontving. Schele Pierwistdatmen,om hetkruisteontvangen,geen veroordeeling mocht ondergaan hebben en stelde'devraag oflangsdien weg nietkon worden gezocht. Tonneen Klakkeverklaarden,na ri jp overleggen,datzij
Vervliet moeilijk in nesten konden steken,zondergevaar voorzichzelven en voorhunnen handel.
Datwijeengesmokkelde vaars in zijn stalkonden
tooveren, en de douaniers op 't speur brengen, 't spel ware geklonken > opperdeVyn Teirlinck. 'tGedacht scheen te bevallen,maarVan der M oere aar-
zelde den prijseenervaars op hetwaagspel zetten was veel,enhijkon nietlaten hettezeggen. - <<Eenevaars koopen >>riep toen Hazewind,datisook
nietnoodig :geef'nen >(1)en eer't ooitJuli wordt,halen ik en Ratte en Bliek te Philippine eene vaars
uitdeweien brengen ze bijVervlietop stal.> <<Ja,we,>bevestigdeBliek, - << Oh !a1 s'tmaardaten is,> zeiBram, < <<M aardatis stelen,deed de waard Opmerken.> << St elen !- 't en doet, yy weerlegde schele Pier, x<'sanderendaags komthettoch uitwiensvaars hetis en de
eigenaarkrijgtzeterug.MaarVervlietza1toch een contraventiehebbenom gesmokkeldgoedteverbergenenwijspe(1)Eengoudstuk,20frank.
NVERw AARTS ?
15W
1en op den koop toe'nen oolijken toeraàn de < Commt ' e-
zen>(1) -
<< M
aarhoe zullen de commiezen weten,datdie vaars
bijVanderMoereopstalstaat? ovroeg Rousseau. x< Datzi jn öns zaken,>verzekerdeBliek <eens de -
vaarsop stal,zullen wijwe1<>(2)totdatzeop den weg komen.>
VanderMoere,- eensdathij tegen zoo een geruimçn prijs zulken uitslag te gemoetzag,- was nu geheel en gansch in zijn weer;entoen Rousseau,diesederteentijd sprakelo% had geluisterd,aldus een lied aanhief:'k Zag laatsteenseen boermeteen buize 'twcs geen kleine
ookgeenftjne waarin verder'Vervlietop perdrietenkruisop bui srijmden, -
dat men ten bekwamen tijde -in 't< zou
plaatsen en door heel Diepenbroeck zou zingen, op de
wijze van <<'kzag laatsteens een Spaansche SignoFa . kende Van der M oere geen palen meer.Hi jknipoogde meerdan hijhetooitgedaan had,en tierde,en kwijlde,en -
zeeverde van vreugde, en bestelde,stotterend van zattig-
heid,zooveel rondekens, altijd maar aan, totdat allen, zwijndronken,Onbewustaan 'tsnorken vielen. Denzelfden avond waarop Dolf Van der M oere, te
Diepenbroeck,in eenploertige slemppartijaltijdmaarvan denhoogenboom afteert, zit Herman te Gent, in zijn (1)Tolbeamten,duanlers. (2)Vuzrslaan = teekensgeven.- Da smokkelhandelaarssteken b. v.'savondshunpijpaanentrekken een,twee ofdrlemaal,naargelang zi jwillenbeduiden,qbli jftyof<<erisgevaar.>Soms ook,a1sze denken dat detolbeamten da bediedenis hunner teekens
kennen,behoudenzijdeteekens,maarveranderenerdenzlnvan,om zoo destegemakkeli jkerdebeamten op een dwaalspoortebrengen.
158
AVERwAARTS?
studiekamertje- metdeellebogen op tafelen dehanden in den nekgekruist- lijkstilovereen boekneergebogen, in aanhoudende overpeinzingen verdiept en in de edelste verstandsbeschouwingenverzonken.Achter hem houdteen
onbekleed geraamte,eenigprijsmettbelinhetkarigvertrek, dedorfearmenOverdenjeugdigen dokteruitgestrekt. << QuoV JJïS>> heefthijvroegergelezen en herlezen en, spijtsalden eerbied, dienhijvoorMariakoestert, schokschouderend gezegd < onzin >, <. Desniettemin,
a1svreezende een ondersteld vefwijt van wege Maria,wier beeld hem immer voor oogen staat- téveel aan den eenen en nooit aan denanderen kantte zoeken, was
hij,tegenallevroegeregebruiken in, metJohan vanVaernewyck,- eenkatholiekenstudiemakker,wienhij,om wille van zijn hevigeenovertgigde'vlaamschgezindheid erg verknochtwas,- naar de lezingqn gaan luisteren, die pater V illers,terzaalvanden
1innog van Jezuïetendanvan priesters,welkelaatste hij over'talgem een voordom en 1uihield,en paterVillers,die zeer zuiver fransch sprak en buitengew oon hoofsch van
manierenwas, had hem onzegli jk onaangenaam bevallen. En tochmoesthijbekennen,datdielezuïeteenwaargeleerdewas,zijn vakdöor en döorkende, metvinnigelogiek redeneerde, zekere, waarheden zonneklaar in het licht stelde - en vooral,op heden, llebbende tot onderwerp
gekozen:wetenschappalijkeonpartijdigheid,- eenbondig, overtuigend en klemmend betoog'gevoerd en zichzelven
overtroffrnhad.
Zijnsondanksoverdenkthijnoggestadigdewoordenvan den voordrachtgever,wiens pefsoon hem nu niet meer ergert,hier in de eenigheid ; en nu ook verstrooien hem
hietmeerdevrouwelijketoehoorders,die,inzijnemeening, weinig van zulkeonderwerpenkunnenwegdragenen slechts 4er lezing gaan uit< spozty :,om ernstige rouw-en weduw -
159
kleederen te kunnen toonen en om zich den schijn van intellectueelen tegeven,- de eenige vorm van excentriciteit, die'in onze eeuw van malle mode en gek na-apen, aan vrouwen nog ietwattoelaatzich buiten andere te doen opmerken. < Hetis valsch,y >had paterVillersgeroepen,
katholiekegeleerden,in onze wetenschappelijke nasporingen,MOETEN belemmerd zijn dooronsgeloof, datons a1s eendwarsboom hetvoortschrijden zou belettenop denweg derwaarheid. << Neen, dui zendmaal neen, het Dogma moet ons niet
noodzakelijk verhinderen! Rede en verstand,geloof en wetenschap aanzien wija1s kinderen van denzelfden God. Nietopdatze elkaar zouden bekampen,maar krachtdadig
helpenenbijstaan,heeftzeonsdeAlwijzegeschonken.Verredusvaneen hinderpaaltezijn,isdeopenbaring onseen zekerebaken hetwoord Gods,sprekendin de natuur,kan het tegenovergestelde niet zeggen van het woord Gods, neergeschreven in hetH.Schrift. << Gezocht,gevorscht,nog en meer,en op hetei nde vin-
denwijtoch den Schepper,<<eéuwigebron ' >,zoo Pasteur het eenmaal noemde,qvan alle grootheid, rechtvaardig-
heid envrijheid > << Ja,waimen ook z egge en opwerpe,in volle vrijheid en zondervooroordeel,envrijer misschien dan onze veelsoortige godloochenaars,kan en mag een katholiek geleer-
dezijne opsporingengeleiden.> En de geleerde voordrachtgever had toen in het lang en
in hetbreed de proefop desom gesteld.Flijhad getoond hoe de Evolutie, in zooverre zij deeerste tusschenkomst van God nietloochent,gerust mocht aangenomen worden
door dezen die errechtzinnig meenden bewijzen van te vinden ;dat zelfs de woorden der Genesis t < producat
terra >,< producantaquœ > ,aan die leerschijnengelijk te geven ;en datdeH.Augustinus.zewaarschijnlijk in dien
160
zinverklaarde,toen hijschreef:
PaterVillershad 0okgevraagd ofhetnietlieveraan den kantzijnertegensprekerswasdatmen,onderden invloed van vooroordeelen,werkteen ijverde met hetoog opdit vastedoel:G0d Ofzijnealmachtigetusschenkomstloochenen?ofzij,diebijhem om bewjzen schreeuwden,nietverplichtwaren devolstrektç Evolutie a1s eenenoodzakelijkheid teaanschouwen?ofzijdeZelfwording nietbroodnoodig hadden,welke laatste nu hun eigen aanhangers,met Virchow,W eismann,M ax Verworm aan hethoofd, alge-
meen-weigerden aan te nemen ? Zoodat hetonpartijdig zoekenwe1dikwijlsnietaan dien kant zou zijn,waarmen hetin deneerstenzwijmelzoudenken? Enten slot te had PaterVillers erden nadruk op getegd J
en de katholieke jongelingschap er voor gewaarschuwd, datzegeen blind vertrouwen zou gaan stellen in de bloote, dorre wetenschap :in haar1ag hetwondermiddelniet,waar-
doorhetaanschijn der aarde kon worden vernieuwd ;en hijhad geeindigd met deze woorden van Emile Faguet: .W eestdan geleerd,jongelingen,zooveel a1shetu lust za1 het de wereld weinig vooruithelpen op den weg der
deugd,- onzedelijkishetook niet... maarwiltgijlieden gelukkigzijn,trachtelkaarte beminnen.Dét is het eenig middelen hetisliefde.> Zulke woorden,gansch nieuw voorHerman, - gewoon tehooren beweren datde H .Kerk in hetdenken geen de minstevrijheid toeliet,- hebben een hevige verwarring
inzijnen geestteweeggebracht. Hijvraagtzichaf,naar.aanleiding zijnereigen innigege-
161 voelens,en,m ethetoog opdegeschriftenvanH œ ckel,ofdie
jezuïetgeen gelijk haalde,toen hijvroeg ofveelgodloochenaarsde.wetenschap niet trachten te doen spreken volgens de geheimebegeerte hunsharten ;en of dét dan nog we1
W etenschap mochtheeten? - Alleswe1bedacht,moethij bekennen,datdeZelfwor ding onbewezen,en de volstrekte l
Evolutienietveelmeer dan theorie enbewering is hij valtaan hetgissenofergeen grond van waarheid verborgen ligtin dewoorden en de leer van den H.Augustinus ? W aarishetook,belijdthij,dat,zooalsdepaterhetzeg-
de,dewetenschapalleenmaarweinig troost en gelukbijbrengt wiebeterdanhijhad erdedroevigeondervinding van?DeW etenschap !iszij de schuld nietdat zijn hart zoolangverdord isgeweest en verdrietig ? dat hijonbekwaamwasM ariatebegrijpen?Maria,om wierwillehijter voordrachtging,luisterde,en hiernu in diepzinnijeoverdenkingenengeestelijk afgematop tafelligt. Zou Maria ooitwetenwathijom haaraanving, leed en lijdt; zouzij tevreden zijnzoozij'twist? Zoodenkthij,en de valschheid van alhetgenehijvroegerzoo onpartijdig meent gezocht,geleerd en beleden te hebben,blijkthem nognietten heelenmale,maarerismeer dan twijfelontstaan:eenweldoende dauw is heden neergevallenoverhetverdordegeloofsplantjezijnerkinderjaren. Bezithetnog een sprankeltjeleven?
X'(If
>
#*- >
+%>
. A
*N:
>%
-
%%>
. > >p
XI
Op Maria's vraag,waarom dokter Joostens en haar vaderen moeder er den namiddag zoo goed geluimd uit zagen,had mevrouw Penninck geantwoord, datde notaris en de dokter hoogeschoolvrienden waren en immer pret maakten a1sze elkandereensaan hetverleden herinnerden. M etdezen uitleg geen vrede hebbende,had M aria verder aangedrongen en er onder de hand naar vernomen of ef van héârgeen sprake wasgeweest. En met alle oprechtheid had Emerence daarop geantwoord :daterniets beduidendsnopens haar gezegd was. M aria was toen overtuigd dat hare moederniet gehui-
cheldhad ;- nooithad zijditgedaan,en op eenplechtige vraag zou zij öf niet, öf met waarheid hebben geantw00(d. De dokter was dus niet om die zoogevreesde redenen
gekomen,en Gastonhad er naarallen schijn thuis over gezwegen.Zou hijspreken gedurende de naaste verlof-, de vervelende nieuwjaarsdagen ? Zou hij, volgens oud gebruik,nieuwjaarsavond hier komen overbrengen ? Hoe zou hijzichhouden - enzijzelvejegenshem ? Gedurende drie maanden had Maria dagelijks al die vragen bijzichzelve overwogen,angstvoldenieuwsjaarsvacantiete gemoetziende.
Maar ookwe1op enkeleavonden, toen zij,vöör haar kruisbeeld neergeknield zat,had zijop hem gedacht,voor wienzijharegebedenstortte- op llerman ! Zou ook hijkomen,zooalsnaargewoonte? W atzouhij
over de geleende boeken.weten te zeggqn ? - En van
lieverlede voegde zicheen gevoelvan nieuwsgierigheid bij hetgevoelvan angst,zoodat M aria,op hetlaatst,de verlofsdagen metevenveelverlangen a1s vrees tegemoetzag.
Op nieuwjaarsavond kwam dokterJoostens en Gaston. Men kaarttetotlaatinden nachtendronkwarmenwijnmet suiker en appelcienschijfjes erin.Emerence was vergenoegd;dokterJoostensvroolijk;papa Penninck nog meer, uitgelatenerdan ooit;Gaston - nietmeer Gaston. Toen om muziek verzochtwerd?droeg Gaston nocturnes
voorvanChopin,en toen mennaarkluchtliedjesvroeg,verklaardehij,M aîia beziende, eenvoudig en zonderaanstellerij, dathij ze,sinds.dedrie laatste maanden nietmeer beoefend, en zebijna alle vergeten had. Een gepaste, gelegenheid was dit voor dokter Joostens om er met fierheid op tewijzen,datzijnzoon,- diehetvroegernooit gedaan liad nietzonderbijvaltwee lezingen hadgehou den in hetletterkundig genootschap <<MetTijden Vlijt>, wathem eindelijk lietverhopen zijn losbolten langenlaatstetoch nogeenbeetjeernstig tezienworden. Gaston vertelde hoe hijtot ondervoorzitter der OostVlaamschestudentengildewasverkozen geweest,en trachtte
alle mogelijke gelegenheden waar te nemen om er den nadruk op te leggen dathi jhoopvolzijn laatste studiejaar wasingetreden en alle krachten zou inspannen om ereervol uittekom en. Allen hadden een gezelligen avond doorgebracht
Marianiet.Zijwasa1sverbitterd,omdatzijvruchteloosiets zochtdat Gaston kon worden te laste gelegd.Spraakzaam
was hij geweest, en ernstig, en luimig, en beleefd,en oplettenden minzaam,in gepastemate,zonderoverdrijven, -
meteen woord volmaakt,en zooalshetgrootstedeelder
jongemeisjes zich den idealen minnaar in hunnedroomen
wERwAARTS ?
167
voorstellen.En tenlangenlaatstevondzijdathetjuistdeze volmaaktheid zelve was diedenjongen in hareoogen zoo onverdraaglijkmaakte,dathijhaarvroeger,metzijnhansworsterijen en kwâjongensstreken natuurlijkeren minaanstootelijk voorkwam. OfwasHermanbijhaarinachting gestegen? Sindsgeruimen tijd bleefdeze naam doordeechtgenooten Penninck a1smetopzetschieronuitgesproken ;
deze
vanGaston.integendeel,kwam onderalle mogelijke voorwendselsgedurig te berde.
Dathare ouders op nieuwjaarsdag nopens Herman en Gastontoteenvergelijkendonderzoekovergingen,verwekte daarom bij Maria geen de minste verwondering. Had Gastoh haarvroegernietzoostellig deverzekering gegeven, dathij<eerst van haar wilde weten,men zou haar,
zondertwijfel, eene huwelijksaanvraag a1s nieuwjaarsgeschenkhebben overgemaakt,meendezij,- zoodanig was zijaan degedachtegewoongeraakteenmaal,om willevan 'tzoogenaamdgeluk hareroudersen om willevan hunnebe-
trekkingenmetdeJoostens,tothaarinnerlijkedroefheid,te moetendevrouw worden van'sdokterszoon.Immersdewel-
voeglijkheid scheen hetzootewillen,evengoeda1sdebeide oudersvan weerskanten,en dan !o,dan wordt de weder-
zijdsche neiging derjongelieden overbodig en beidèn kunnen het in de meestegevallen best in stilte verkroppen.
Onder eenen dekmantel van bespottelijk schijngeluk, dienzij- misschien alleen daarin teakkoord - om wille van devriendinnen en m akkers omhangen,sli jten zij,kwijnend,eeuwenlange,droeve dagen. Om 'teven !de ouders baden in de vreugde, de wereld pocht, plaatseli jkebladen
schrijven overhet<<schitterend huwelijk >>, en jaloersche moeders en naijverigevaders werpen begeerige blikken naar detwee bedottemartelaars - .hetgelukkig,jonge echtpaar !>
w ERw AARTS 9.
168 -
.
Hebtgijookbemerkt,Henri,>>zoovroeg Emerence,
hoe ernstig Gastongeworden is? Heusch!een doktermoet geen pal jaszijn,datstaatniet, de menschen zijn meteen deftig man veelmeergediend.>> <<
.Hijheefteenaardjevanzijnvaârtjeryantwoorddede notaris
Gewis;zijnvriendelijkvoorkom en, en daarenboven, de invloed, verworven door zijns vaders eigendommen, invloed, die door zijn huwelijk nog kan vermeerderen, zullen hethem veelverderdoen brengen danJoostens...y > -
<<
-
'tGeen nochtans reeds kan schikken.>>
O !hetisnietverboden zijn 1otteverbeteren,men weetnooitwatgebeuren kan.Zieeens hoediep derijke <,
-
Vandermoere gevallen is...>> <<Eigen schuld !> grommelde Penninck,verlegen dat
zijn vrouw uitdeschoolzouklappen. << Zeke r,zeker,Henri,maardatbrengtzijnekinderen toch in een moeilijkentoestand,,,sprak Emerèncemetvuur om er.op tewijzen datzijden verkoop van den .Lagen -
M eerschy ygeheim zouhouden - en ergenseldersheenwilde. M aardenotarisvoorzag dathet weer zou uitloopen op een ophenlelen van 's dokters gaven en welstand ;en daar hijjegensJoostens, benevens ware vriendschap, ook w e1
een beetje afgunst koesterde, was ditgesprek hem alles b*@ehalveaangenaam.- Daarom antwoorddehijandermaal, Zllne woorden afbi jtend << Zi jtoch kunnen 'tnietgebeteren !> - << Dest ebedroevendervoorhen.Hermanschijntertoch veelhartzeerom tehebben;gisteren avond kwam hijhet nieuwjaarnietvieren:'tisdeeerstemaalsindslangejaren---y , .
#-.
M aria,die totdezen stond gezwegen had,kon eene verontschuldiging nietmeerweerhouden :
-
wERwAARTS ? -
<<
169
Die isgeen studentmeer,> ,brachtde moederin.
Datdoetnietsterzaak,mama;hijblijfttoch vriend van den huize. Hijzou gekomen zijn,warehijniet belet -
<<
geweest,ik ben ervan overtuigd...> <<
Oswald,ja ;maar Herman kon toch geen redenen
hebben...> << Dat i s redeneeren!. lachte de notaris.
Om zoomaartenvolle degeheimebegeertezijnervrouw tebeamen, meende hti tijd genoeg te hebben totdateen stellige vraag van 'sdokterswege zich voordeed.- Over Gastonsclericalismus zou hijdan w e1kunnenheenstappen, op voorwaardedatzijn dochterermede instemde - maar
hijzouerdehand aanhouden datMaria ook hier,a1svoor alhetoverige, in vollevrijheidkon kiezen.Hijzou zorgen ophaargeeninvloedtelaten uitoefenen,en,om zijn voornem en te doen kennen,w ilde hi jzijnevrouw eensbedoken de1eslezen.Hijherhaalde toen << Dat i s ntlredetwisten, Emerence,met vrouwenlogiek waarom Herman nieten Oswald we1? Bovendien
Herman heeftoordeelgenoegom tebegrijpen datmenschen, diemeteen greintje doorzichten verstand begaafd zijn, hem dedommigheden zijnsvadersnietzullenaanwrijven.> %Ve1,wel,mijnheerdenotaris,>>schertsteEmerence, < << Dank U , > vi eldenotarishaarin de rede.
Gijlaatmijnooituitspreken,en,a1sgijunietverdedigenkunt,valtgijmijaan.Nu,ik dachtdatHerman mis-
<<
schien we1uwmeeningkan deelen - ik deelze ook intheo-
rie- maarpractisch denktgelijk uw dommevrouw,. dat hetkwal ijk staat vermaak te gaan zoeken a1s zijn vader bijnaopheteindevan zijntientjeis... <W atweetgijdaarvan,enwiezegtdat?>schreeuwde devergramde notaris,enhet1ag op zijn tong haarte verwijten dat zijmisbruik maaktevanhetgene hij haar toe-
170
vertrouwd had ;maarhijzweeg,zijn vrouw metdeoogen aan M ariahernnerende.> -
<<
De straatzegthetreeds,n verschoonde Emerence,
hoe zou Herman hetnietweten? , >
Als gij naar den volksklap oordeelt,> spotte Penninck,.danzijnwijviermaalmillionnair.>> Emerence stond bot;maarMariabeaamde <ja,papa, gijhebtgelijk :de menschen overdrijven altijd.> <<
-
.En aangenomendatVandermoere nu eenmaalaan het
zakkenware,))hervattedenptaris,(llermanheeftnogzijn grootvader.Dezeiszijn peteren dweeptmetzijn petekind. Kunt gij mij zeggen, overpractische vrouw,wat er in Donekers'testamentstaat?...>
Emerencezweegandermaal, en hetwas Mariaalsof zij eene nieuwestarvoorhaaroogen zag glinsteren. < W atmeer is,>>vervolgde de notaris,voldaan met
denuitslag zijnervraag,<<pasovereenigemaanden wordt Herman tot dokter uitgeroepen en za1 zijne betrekking tegen zekere renten opwegen. Ten slotte en eensvooral:
een kindisnietaansprakelijkvoordemisdadenzijnsvaders. Schaamtezaldusdereden nietzijn van Hermansafwezigheid.Daarmêe punctum. >> << Doch hetkan z e zijn,>>deed Emerenceopmerken,<<en. ik wenschte voor Herman dat het zoo was : zich gelaten .
kunnen schikken inzijn lt,isschoonerin mijn oogen dan hoogmoedig de ellende te trotseeren.> < W antaldie zich vernedert,za1verheven,enal die zich verheft,vernederd worden,> ,schertste de notaris. Een dreigend >was de vermaning die daarop
volgde en den notaris begrijpen deed dat hij inbreuk had gemaaktop <.
Hijstak eene sigaaraanenging rookeninzijnkantoor. M aria volgdehaarvader,besloten hem alleste bekennen.
Maar nauw hadzijdedeuropen gemaaktofdaarwoelden en warrelden alweer in haar hoofd allerlei gissingen en
w ERw AARTS ?
171
onderstellingen, diehare tong verlam den.M eende notaris
Penninck hetwaarlijk goed metHerman,oftrad hijvoor hem op alleen omdatdezes denkwijzelneerdan deze van Gaston met dezijneovereenkwam ?En,a1s'teenmaalzoo was,zou hijdan nietHerman verkiezen,juistom diereden waarom zij hem zou weigeren? Ach !waarom kwam die vraag haaraltijd zoo bijsterteonpas'? Had zijnietbeloofd Hermanteredden voorhem zelven? ophaareigen ik hoefdezijniettedenken. .Papa,> zegde zij eindelijk, toen zijzag dat de notaris,voorzijnenlessenaarstaande,hethoofdomwendde en ondervragend naar haarkeek - .Papa,vergeefmiju -
te storen, maarik M n van gedaehte veranderd en zou,a1s
gijhettoelaat,de20 frank,dieikdezen noenvan ugekregen heb,lieveraan Fie geven dan zein mijnenspaarpot te steken.Die brave Fie heeft nog haar nieuwjaar niet gehad.
Hetisùw geld,mijnduifje,>antwoorddedenotaris, en hijhaaldeeengoudstuk uiteenzwartverlakt potteken, <<
. beschik erover naar goeddunken, maardenk nochtans
datde som tamelijk grootis.> - < Heb dank, papa de vreugde die ik erdoor za1
stichten, za1 ook des te grooterzijn.Fies huishouden is zootalrijk,eneere1kwatheeft...> .
Goed,goed.Zie,ik had reeds twintig frank aange-
teekend in uwe ontvangsten,nu schrijfikzeinuitgaven. HetzaIden bankoop dervleugelpiano nietvervroegen.Zal hetu laternietspijten? > - <<W e1neen,papa.M ijnsinziensheeftgeld toch maar in zooverre w aarde als ik ergeluk m eê kan koopen,en ik
voelmijhedenzoogoedgestemd,dat ik anderen in mijne vreugde wi1laten deelen.y :
Ga dan, lief duifje,en sticht geluk,> sprak de notaris,en hijdrukteeenenkus Op hetvoorhoofd van zijn -
<<
kind.
172
Opgeruimd vloog M aria naarden bakker,naar 's kosters ellegoedwinkel, naar kruidenier Poelaert, en, rassernog, met haren korf vo1 nuttige en lekkere dingen,naarFie
Verslijcke. <Een gelukkig'nieuwjaar,' -bazinneVerslijcke.> qJesus,Maria! mijnheerHerman,wiezouerflgaan verwachten? 'k dank u,'k dank u,eninsgelijkseengoed en zalignieuwjaar.>> Z0o groetten en bejegenden HermanVan derMoereen weduwe Verslijcke elkander, enkele oogenblikken slechts. -
eer M aria in huis zou treden. << Dank u, Fi e; en zi jn Trientje en de kleinen nog allen gezond ? > - <
middag overschoten,en diesnotjongens,daar,klagendat ik er geen boter genoeg in en doe,- alsofde menschen ze u m etheele karrebakken thuis brachten,- en, zie eens,
mijnheerdedokter,- (enzijtoondeeen rauwengelenaardappel,die zijop een vork had gestoken)- 'kmeng erzoo 'nen grooten kluitin. Herman lachte om de li st, maar dachtdat hij dien woordenvloed zou moeten stelpen,wil de hijietsteweten kom en.
<<M oederFie,>zegdehij,ttikheb gedurendededrie laatste maanden dikwijls op u en op Trientjegedacht..> -
G entzou kunnen verdienen dan thuis.>>
Datiswaarook,mijnheerHerman;maar'k heb ze nu geheelen alnaarmijnehand gezet.Daarenbovensedert de dood van Verslijcke zaliger,hebik'nen hekelaande -
<<
173, stad. 'tEn is nietdatik daarook alnietop gedachtheb,
maar mijnheer de pastoor iser volstrekt tegen,en juffer M aria ook.> -
de stad zoowelgoede menschen a1sop den buiten, en,a1s ik u kwam voorstellen uwedochterte laten in dienstgaan,
dan mocht gijreeds verzekerd zijn,datik eenealleszins aanbevelingswaardige dienstplaats hadgevonden...>
<W el,we1!mijnheerHerman,enhebtgijdatgedaan? Ons Heerza1'tu loonen. > -
W aar zij in den beginne reeds25 franktemaande
ZOu winnen, ongerekend de kleêren en het drinkgeld.> << M enschen t och ! dat zounochtanszoetjesbinnenvallen .>> - - . zi etge wel,moederFie.En ik kan u deverzekering
geven,dat jufferM ariategende meestersnietszou weten in tebrengen.s
Ja,maarwijmoeten hethaartochvragen.> , .Zeker,zeker.Komtzijusomtijds nog bezoeken?> q Somt ijds?W el,mijnheer,ten minstedagelijks;een engelindenHemelen isnietbeterdanzij.> xxHe eftzehiergeenboekenmeergebrachtvoormij?,. -
<<
-
- . N een z'.>> -
<<
Overmijnietgesproken?>
-
<<
'k Denk hetniet.>> Heelzeker? >
.
<Ja.. <<
Nooit? >
<<
Nooit?Jesus!M aria!watmensch iskan missen ;'
misschien al eens te hooi en te gras, a1s eroveruwen vadergesproken werd...om u te beklagen... > -
<> . Gi jzoudtiemand bij'tvuurzetten;- en 'k zeihet
nochtansliever niet.>
l74 <<
A1s 'tu belieft,Fie,spreek.>
Nu, nu,in mijn boteren zitgeen haar;- eniken juffer Maria en zeggen dattoch niet,zulle;'tenismaar straatklap - demenschen zeggen datereen haantje op <<
uw vaders goed ziten dat het nog we1altemaalonderden halnerzou kunnen komen...>>
<En dan beklaagdejufferMariamij? . <Ja; zij zei als 't waar is, wat 'tvolk zegt, dan beklaag ikVanderM oere min hijza1zijn eigendat bierken gebrouwen hebben, maar 't is spijtig voor Herman,'tiseen brave jongen,en hijenheefttoch geen plichtin zijnsvadersdwaasheid.>> .Enmeerzegdezijniet,Fie? > -
-
<< M eer? Neen, of ' t en valt me ten minste toch nietin.> En zich plotselingswendende totdentweejari gen Frans, die met de driejarige Valentina OP tafel was gekro-
pen en zijn zusje ietstoonde op de ruiten, riep zi jvol gramschap :<<W iltgijdaareensafkomen,eergijderuiten breekt,gij donderschejongens;'k za1uzekeralweer'nen wafelmetvijfputten moeten geven?- dat alleen enonthoudtgijmaar.Ras!Hop!>> En daar de kleinen niet vlug gehoorzaamden, maar
beteuterd blevenkijken,ging Fiezelveeensaan hetvenster en vroeg :
- <<W atscheelterdan,is erdaareenbegijn tegeeselen? >
Cieskenhaaldetoenzijnenwijsvingeruitdennéus,snoof eens even,en,naarstraatwijzende,stamelde:< 4Daa,iffr M a-ie mêe nen koff.> Fie stond reeds op den stoep,sloeg de handen vöörhaar
aangezichttegeneen enriepvo1blijdschap: - .Zalig nieuwjaar,juffer M arie, zalig nieuwjaar en welgekomen!Gijhelptmijleelijk uitden nood:eris dààr iemanddiengijgoed kentendiemijallesoortenvandingen
vraagt w aarop ik niet,kan antwoorden.Kom binnen.Kom binnen. ) t (Seffens,moederFie ; ik heb hier eene verrassing,
voor u en de kinders;maar zeg mijeerstwieerinhuis is? 1
t (Goed volk;gijzultIletzien;toe!ga binnen: hierte koud.) M aria trad binnen;vö6rhaarstond Herman.
Dejongeling,hetminstverwonderd,sprakeerst: <M ijn bestewenschen,juffer Penninck,en alwatu ditjaaraangenaam kanzijn.)) Een glimlach speelde op Hermanslippen,toen zi j deze -
laatste woorden uitbrachten. M aria voelde .we1 dat de
jongeling er iets mêe wilde beduiden, maar kon niet begrijpen wathetzijn kon.Zeereenvoudigen zondereenig bepaald inzicht,antwoorddezij: f(Ikdanku,mijnheerHerman,enwenscheu wederkeerigeen zalig en gelukkignieuwjaar. Herman meende datMariabijzonder op had gesteund eneen stek had willenweergeven.Er -
vzerd Nveêrgezwegen. Fie,metopen mond endehanden op de heupen,trachtte
teradenwatertusschenbeidejongelieden mocht haperen. M ijnheerHerman!M ejufferPenninck! Die stijve beleefdheidsformulen endiestijvetoon,datallesscheen haarniet natuurlijk van wegemenschen dieelkaarzoogoed kenden, en malkaar,ti jdensVerslijckesziekte zooter hulp hadden gestaan.W aarom vroeg Herman nu nietaanMariawathij vruchteloos aan haar,Fie,had gevraagd ? Daar bled haar verstand botop.
M iddelerwijl kwam Trientje van eene boodschap thuis.
(Kijk eens,moeder,)zegde ze,t(mogen dejongens dààrzoo aandien lekkerkoek zitten peuteren?>- en zij Wees op het korfje door Maria op tafelgeplaatst en -
176
wERNVAARTS ' ?
waarin de goudgele korstvan een zoetekoek de proeflust
hadopgewektvanSeraphientjeenAnneke,dieerbeetjesuit nepen, pillekens mêe maakten, en ze beurtelings in hun eigen mond en in dezen van Ciesken en Tieneken staken,
welkeera1svogeljonkskenszaten opte wachten. ((Diesakkerscheduivels,:tierde Fie,qzijzijnvooy 'tkwaad geboren.) En zesnoktedejongensvandetafel, -
en deelde een paaroorvegen uit.- ((Beziet nu eens dien lekkerkoek,'tisalsofde muizen eraan gezeten hadden.) # 4(M aak u nietboos,moeder Fie,9verschoonde M aria, .'tismijnschuld.Ikheb dekinderenin bekoring gebracht; de zoetekoek was toch voor hen. - Schreit nu nietmeer,
kindertjes,:.zegde zij verder t0tdekleinen,enzijdrukte een kus op dekaken van Fientje en Anneken, ten eet den koekmaarop.>- <
( tEen deugdelijken halsdoek,)zeiFie,hetstuk na-
ziende. qEn ditis voor M ielen Po1,a1s ze thuiskomen.)) ( tW e1,we1,)riep de moedervo1zalige verwondering,
((zehaddenjuisthemdrokken noodig,hoekuntgedattoch raden,juffèrMaria? ) ((En ditis voor u,moeder Fie,stoffe voor een beste Jak.1) - t(Hoeza1ik u genoeg bedanken? )- vroeg Fie,enze vaagde ter sluik methetaverechtsche van haar hand een -
-
traan af- ((waarlijk,gijbederitons. lk àa1dezen zomer, a1s 'tGod belieft,barrevoets naarOostakkergaan,en lezen vooruw geluk...9 De kinderen waren weêrop tafelgekropen, en, nu ze mochten,aten zevan den zoetekoek nietmeer,maarhadden het erg te doen metiets dat nog in den korflag.Anneken kon hetnietlanger uithouden en waagdeeen :tt'tLigftlog' watin den korf.)) :Inderdaad,zegde M aria,hieriseep krentenbrood en .
177
een pak chocolade.W ijgaanchocolademelk koken en alte Zamen eens kerm is houden.>
Herman,die,metdiepeerbiedigeaandachtigheid,stilzwijgend lletschouwspelvan zooveelgoedheid had nagekeken, verontschuldigde zich :
(Mijnetegenwoordigheid,' )zegdehijOpbitterentoon bedoelend hetuitstapjenaarPhilippine
der.n
((W atisdàtnu?))vroegFie.- ((Toe!Toe!gijmoet daargeen spelden staan zoeken;a1sergenoeg isvoorzeven, is er allichtgenoeg vooracht;nietwaar,jufferMari a? Zetu wat,mijnheerHerman.Nu jufferM aria o0k hieris, zult gi jeenshooren watzijover uw voorsteldenkt.)
(Toe,mijnheerHerman, herhaaldeTrientje,('neem 'nen stoel.>
((Hetza1toch opgeen vijfminuten aankomen,:bemoedigde M aria, nieuwsgierig om te weten wat bedoeld voorstelw e1kon behelzen. ( Dat niet,9 antu'oardde Herman ; ((a1s het u niet
ergertjuffer? ) (M ij? in 'tgeheelniet!)) tHetwasdusom utezeggen,jufferMaria>- ving Fieweêraan,
goeden post, tegen 25 frank te maande,ongerekend drinkgeld en kleêren.>>
.W atdenktgijdaarover? ) t(Datismoeilijk om zoo maarop denbofteantwoordenyy :zegdehetmeisje.- (4Devoorwaardenzijnzekerheel -
aanlokkend, maar ik zegde u reeds vroeger,moeder Fie, daterin destad veelslechte diensten bestaan en degevaren
ernoggrooterzijndandemaandgelden:alles,oftochveel, qangtdus van de meesters af, en ik ben overtuigd dat 12
178
w ERw AARTS?
mijnheerHerman nietza1nagelaten hebben hierover inlichtingen in te winnen? >> <, bevestigde Herman. <
dienst, mejuffer,0ln Ued.aangenaam,en Fie van nutte zijn. Het is in een vlaamsche,zeerkatholiekefamilie,bij baron Godfried vanVaernewijck,en dedienstbodengenieten er volle vrijheid om alhunnechristelijkeplichtente kwijten.> Bij het hooren dezer woorden kon M aria haareigen ooren niet gelooven. Zouden hare gebeden dan verhoord
zijn geworden? Met' nederige devotiein den blik,zagzij denjongeling ondervragendaan. -
<<
lk weet het stellig en zeker,> , hervatte Herman,
denkende datzijaandewaarheid zijnerwoorden twijfelde, << dezoon deshui zes,mijn gezel,jonkheerJohan,heefthet mijzelf verzekerd toen wijsalnennaardelezingengingen van paterVillers,in den Katholieken Kring.) Hetw asdus geen droom ;zijhadwerkel ijkgoedgehoord en verstaan ; er was verandering ontstaan in Hermans
gemoed; h0e zou hij andersaldusspreken?- en,in het geheimzinnig verlangen om lneer te weten, zwol haar boezem en daalde en steeg metbuitengewone snelheid.
vröegzij,<<en eindelijk,a1sVinicius,deW aarheidgevonden?) Deze vraag was Herman eerder onaangenaam. Lag er
hetbewijsnietin,zooalshijvandeneerstenafhadgedacht, dat M aria slechts methem begaan was,
uitgenegenheid
of,min nog,uitlouteregeloofswerverij? Dathijsindseenigentijdzekereninvloed qndergaanhad, kon hij zijn eigen niet loochenen.Dit voeldehij,nu de vraag hem bepaald gesteld werd,zeer duidelijk. W aren daarvan pater Villefs Of de boeken de Oorzaak? - Liever
bekende hij zulks niet, en misschien ook konhijhetzelf nietzeggen.
antwoorddè hijmis-
wERwAARTS?
179
troostig ; en eeni gerwijzespottendvoegde hijeraan t0e: <<maar de heldere klaarheid, die in deduisternis dercatacomben scheen, heb ik nog niet gevonden...ik breng de boeken hierterug...>>*
(W aarom zijtgijgisterenavondbijonsnietgekomen en bracht gijde boekennietlieverthuis? >>vroeg M aria, -
verstrooid. << Om dezel fde redenen, waafom g# ze niet thuis
bij mq bracht,juffer Maria,> zegde Herman metstatigheid.
Maria ontroerde nog meer bijdeze woorden.Zijwist maar al te goed waarom zijzelfdeboeken naarHerman nietdroeg.Zou ilerman nu diezelfdegevoelensjegenshaar koesteren,diezijtoenmaals,en nu nog,in hethertdroeg ? .W a arom sprak hijdan zoo statig,ja,zooverwijtendop een toon?Ongetwijfeld hier heerscht eenmisverstand dat .
--
nietlangermag duren.
- vroeg Maria na eenige stonden overdenkens,<wi1u naderverklaren,want
ikkan nietgissen watgijbedoelt.> << A1 s'tmoet,hetzijzoo,à >zuchtteHerman.>en hijwachtteeen poos. -
q
M etalleoprechtheid gesproken, Herman,ik versta
tl Zl *et...->
<> , omdatgij begonnen zijt met qmejuffery: te zeggen,en dat hetmij dochtdatgijzoo vertrouwelijk nietmeerspraakta1svroeger.> , <<Juist,datis het ik heb hetrechtverlorenvertrouwelijk te spreken metu,sindsik weetwatiktePhilippine -
180
zag,... dat Gaston.
een band bestaat tusschen
en
<< O !Hemel! i s 'tmogelijk, een dronkaard!>y riep Fie en zij legdeinderhaasthaarh' apd voorhaarmond,a1s wilde zij de woorden terugnemen,diehaarin een vlaag -
van belangstellenderechtzinnigheid,waren ontvlogen.
jufferPenninck zoo goed a1smijn eigenkinden 'k zegdat het waarlijk zonde Gods z0u zijn moestzijtrouwen met dien hooveerdigen zot, omdathijwatkluiten heeft.M ijn zalige ziel,zij ware nog beter metmijnheerHerman zij heeft geld genoeg voor twee,enhijisbraafgenoeg voor drie.>> << Dank u,Fi e,) >zeiHerman,getroffen doorde rondborstigheid dezer vrouw, ((Dank u voor uwe vleiende
enonverdiendewoorden temijnenopzichte;maarweetdat Gastongeen dronkaard is... in den.zin,diengijaandat woord llecht. Bijna alle studenten nemen een goedepint en zijnvriendenvanvreugdeen plezier.Gaston,aan wien allestegenlacht,zou ongelijk hebben hierop uitzondering te Paken, en juffer Mariaisvolkomen in àaarrechtenheeft teenemaalgelijk zo0zijGaston bemint.)) M aria had, dooreene hevigeinspanning van hare wilskracht, gedurende deze woordenwisseling den noodigen
tijd gevonden om zich te beheerschen en sprak,op hare beurt,metbetrekkelijkekalmte. -
het belang dat gij stelt in mijn levenslot.Ikmeen met Herman, dat uwe zienswijze nopens Gaston valsch is, maar tevens geef ik ook deverzekering dat,vooralsnog,
geenhoegenaamdwoordmijmethem verbindt...> << GOdzi jgeloofd,>zuchtteFie. Enhetpijnigtmij, Herman ' > - ging M aria lijze -
NVERwAARTS ?
voort < < Ik beschuldig u niet,>>antwoordde Herman,
tegendeel,ik gafu volkomen gelijk en meendehetrechtzinnig; maar ik beken ook ronduit,>> lispelde hij, << da thetmij,schieralleenopdewefeld staande,bovenmenschelijkhard valt de eenigezusterlijkevriendinne,die mij begrijpenkon,tevefliezenofverloren tewanen.> -
<En ze is u zooverknochtnochtae ns!' >zuchtte M aria,
.meer dan ooit!> y voegdezijeraan toe;en toen zijmet deze woorden Herman de hand reikte,voeldehijietsop zijnevingersvallen,tegelijk brandend enlenigend,- een gelukbarende traan.
Heere God!'> prevelde Fie, wijl de beide jonge lieden,elkander de hand houdende,stilzwijgendnaarden -
grond staarden,<<watalcomplimenten om niettebekennen datze elkaar beminnen ? Nu versta ik alles...' > <<W elnu, Mari a,Fie heeft gelijk,>begon Hefman, M aria's hand loslatende, <<maar op dezen stond wi1 ik,
nochmag iku mijnegevoelenste kennengeven. Blijfin volle vrijheid over uw hartbeschikken;maar zoo ik ooit eenlnaal door hardnekkig werken uwer waardig,- door onverpoosd en rechtzinnig zoeken uwe geloofsmeeningen
deelachtig worde,alsdan zal ik mijveroorloven totu fe spreken,is 't dat gij uwe liefdenOg aangeen anderhebt geschonken.>
W ijzegedachte,Herman>>zuchtte Maria,welkenu weeropdewarewerkelijkhtiddestoestandszag,Niaarover haar onverheelbare liefde voor een oogenblik een sluier had geworpen.En daar zoO een heldhaftig besluitaanmoe-
diging verdiende,voegdezijer troostend bij .inmiddels zullen mijne sympathie en mijne gebeden u niet ontbreken.)) <4Heb dank,>sprakHerman,<
onnuttig zijn,>>en,vreezendezijne ontsteltenisnietlanger
182
R'ERwAARTS ?
te kunnenverduikenen in tranen lostebreken,ging hijde deuruit,zonderdeaanwezigen tegroeten,lispelend ditenkel
woordeken,waafin zijnebuitengewonezielsaandoeningkon worden gehoord <M aria ! y
Eenplechtigestilteheerschte gedurendegeruimentijd na hetvertrekken desjongelings. Fie begreep daterietsbuitengewoons had plaats gehad,
endatzijdeonvrijwillige getuigewasgeweestvaneen stil ziels- en gemoedsôrkaan, dat, evenmin a1sde natuurver-
schijnselen,zonderop toeschouwers noch aanwezigen te letten,plotselingslosbreekt. De Oplossing van hetraadsel, opgesloten in hetboekenleenen en hetvragen stellen,hoefde
nietmeergezocht:zijverstond ;en zijeerbiedigdeM aria's stille aandoening.
lntusschen dachtTrientjemaaraltijd op den rijkbetaalden postin de stad, - alsmede,doch eene wijlslechts, waarom Herman,die,z0omenzei,toch ookarm wasgelijk zij,naarde handscheen testaanvanjufferM aria,die rijk, maartoch z00 leelijk was.Brave jonkman! hoe lang zou hij wachten om ze ten slotte niettekrijgen; hoeveelzou hij lijden? Neen,zij,Trientje,zou,indergelijkegelegenheidzooviesnietzijngeweest;enzijwasschbonen seffens te krijgen.Seffens?...Neen,toch niet.M oeder kon nog alleen nietvoort,en moederbemindezijinnig en wildezij helpen en bijstaan tot wanneer Anneken watin dehand zou komen.Ja,Herman had gelijk,veelkrachtigerzouzij moeder ter hulp kunnen komen met naar stad te gaan
dienen.Daarenboven zou zijero()k we1schoonekleederen kfijgen van >, zooals Octavie van den kloefkapperen Clementiene van den briefdragererdroegen, a1s ze met de kermis eens naar hun huiskwamen.- In
't geniep trok zij aan den rok harer moeder en fluisterde : - x M aar Fie wasnog te veelin gepeinzen verdiepten haar
183
arm e kop verm ocht zou gauw niette ontwarren watzoo duchtig doorelkaargehaspeld scheen.
Om 'teven,juffer Maria,. mompelde zij- en sprekendetrokzijharenrok naderhetlijf,en,naarTrientje ziende, schudde het hoofd - <MijnheerHerman is een goedejongen,ikdachterdaaropna,mentrouwttochmaar <<
metden zoon,en nietmetden vader.) -
W ijhebbennogtijd, Fie,>antwoordde Maria,aan
<<
wiehetgebarenspeltusschenmoederendochternietontsnapt was, <
vereischtendenkenwijnietom mij,maarom Trientje. W atgedaan? ) >
steken;'k ben er waarlijk beschaamd inbijca gansch op uw kosten televen.>>
Z0o moogtgijnietdenken,moederFie;'tgeluken de zaligheid uwer dochter moetenwijin deeersteplaats -
<<
iflachtnemenen verzeqeren.> -
<<
Datis OOk waar.>
<< Mi jnarmeCharles-Louis,een reus,bezweekeronder, zuchtteFie.Gijhebtgelijk,Trientjeen zalnietgaan w -
<<
O !moeder,) smeektededochter,ttben iknietdeftig
en braaf? gîj weet wel dat ik alhetgeld zou afzenden. 'k Ben zeker dat ik in de stad lange zoo veel en zoo hard nietzou m oeten w erken a1s hier..
Gij,>riepFie,
spreekt.> y - En totM aria,a1s om zich teverschoonen <<'tis waarachtig reeds donker de dagen en gaan maar
Openentoe.Zijtgiinietbevreesd,ikza1uvergezellen? . - <Jaagtgijmijnaarhuis? .
w ERw AARTS 9.
184
<<Jesus,Maria!neen ik.)h Dan blijfikbij u chocolademelkdrinken..
<<
<W aarachtig waar? >>
Heilig en zeker. - Nu.om tOtTrientje terug te keeren,vermeen ik datwenietzoo plotselingsin den eenen of den anderen zin mogen besluiten, maar eerst moeten
onderzoeken ofwaarlijkdemeestersbraveen deftigelieden zijn?s <
n0g weten ofde barones waakzaam is en in alle opzichten
hare plichten kwijt jegens hare dienstboden. Ikza1eens latenschrijven doormijnheerden pastoor, die Opze voorwaarden stellen en verzoeken Jral dat men Trientjemet goedheid behandele en tevens streng in de roe houde.>>
<Ja,>beaamdeFie,< - <M oeder Fie,> vermaande M aria metzachtheid,een gûllen lach nietkunnendeweêrhouden,<
nietendatza1baronesvanVaernewijck ooknietgebruiken Een waakzaam 0Og en een zacht woord vermogen meer dan een harde slag.... <<
'tIs mogelijk op rijke-menschenkinderen...Maar
arm bloed iswarm bloed...isduivelsbloed,> - verbeterde Fie,inderhaast,vreezende datM aria om uitleg zou vragen, -
<moest ik,alsgijlieden,altijd.metgewogen woorden
spreken,ik en kw am eernooitdoor.>
1y / *I' # 1' , (
@@@Ayjourd'huil'esqérance, Demainl'inquietude,etbieqtot Iasouffrance, Plustard lesennemiscaches, 1estrahisons... Lahontedetopbrrloindubut,etmelpe,
Etsurtoutlededaln decellequel'on alme !
(HENRIDEBORNIER>)
o A''
V'# -. /z'
-
ee
N
.
f4*< ce*
A
%%> * -'
NN
#
e
.0
>%
w % * x%> *
& #
* #:)
% . .yy
Halfm eiis 't,en onder'tPaaschverlof. ln den bli jdenmorgenglansspruiten jeugd enweeldeuit
bosch en beemd en nopende ziele medetejubelen. A1s een gekruiste, rugge in 'tgras,ligtHerman op de
glooiing van den hoogenpolderdijk,die achter Pennincks tuin loopt. Véér den jongeli ng uit,waar eeuwen geleden de een-
kleurige,grijzewaterenderVchelde - derzee,zeggende menschen - hun eentonig geklots lieten hooren, ligt nu
deoudePolder,a1seenonmeetbaartapijt,vervaardigdvan lappen en stukken aller vormen en verwen. De zonne
schaduwspeeltin degrijsgroeneroggestengels, en,a1seen zoelkoeltjedezedoetbuigen,gaan qr,vanendst'endshet stuk,deinende,zachtegolvingen door de purperachtigezee
derzwellendearen;- juistgelijk a1sdebuilekkend over een spiegelwater w aait, ofa1s de wind diep doorblaastin
dendichten pelsvan een langharigenzwart-grijzen schaaphond.Boveneenepartijgroen-geletarwe,habgtdeleeuwerik tezingen,terwijlde musschen uitden hofsteigerend nêervallenen tjilpend gaan flodderenin 'twarmezanp van 'tbarre aardappelland.Op den vlasgaard, tusschen twee
reepen blauwachtigehaver,liggenwiedstersinbreederijen, onder'tneuriënvaneendeuntje,op knieën en kneukelste kruipen. Soms,om beurt,a1s de krampe in hunnen rug
beginttetintelen,zittenzijeen wijleovereind en luisteren naarde koewachters,dielnalkaarjoedelend toeschreeuwen aloverde vlakte :halali,halaloe,hala-l-i-a.
188
wERWAARTS?
Ginds- onder de vierdubbele rijbruingele,blinkende Populieren, alle op zezelfde wijze gekromd en gebogen, waarde polderdijk eenmachtigen bochtmaakten ten Oostenvoert- laatschaperBram zijn pas geschoren schapen weiden
hun dikke, witte pensen waggelen l0g .op hun
spillebeenen, terwijlde dicht en vuilgevliesde lammeren dartelin de ronde huppelen.M oustache zitm etschuim ende
znuil en druipendetong aan de voeten zijns meesters te
glurenofdatjonge broed metalzijn bokkesprongenniet buiten deschrevetrachtte geraken ;en herder Bram,kruis-
beende, linkshellende,metzijrlen stafonderden okselals 'steun, priemteen hoorn van elzenscM rs m etdoornen vast ' en pasterrietschalm eien in. Af en toe, naarmate de schapen voortdribbelen, komt ' Bram Petersenaangesjokttelkens denzelfden afstand afleggend ' en immernader en naddr,totdathi j,eindelijk Herman
ziendeliggen,deschapen een beetje aandrijft,inde hoop met den jongeleng een praatjete kunnen slaan. Goeden morgen,mijnheerHerman!>>
aan 't werken ? y>
- .Ja; 't zijn trompetten voor de jongens die, op 'tkasteel op vacantie,veelnaarLINDENHOF kom en spelen : hier 'nen kluit en daar 'nen kluit, en 's Zondags kan Petersen uit.>> << Gi jrijmten gepriem tm et dezelfdc vlugheid.> Nood zoekt brood, heerken. Gi j kunttoch wel
begrijpen datik metnegen stuiversdaags'sZondagsniet uitkangaan,- en bollen en jassenismijnlang leven.>> < -
<< Dat zou er nog aan mangel en ! Negen stuivers bloot, om van 's morgends tot 's avonds iemands luimen en nukken en grillen en uitbarstingen te verdragen !...
'k Hing mijlieverop.- Negen stuivers! 'tisjuistte veel om niette sterven,en ware 'tpietzonderde dubbellamme-
189
en de hondejongskens, die 'k voormijn bate en profijtmag verkoopen, Ross@e Betteen haarnegen dutsen m eren
waarvan de koning nochtans peter, en deburgemeester
-
peetje1ap is
stierven van den honger.) >
Een boffer heeftgeen brood en een klager heeft geen nood,meester Bram.> -
<<
Ja;maar...iklachmetdespreekwoorden;overiedere zaakzijnerminstenstwee,dieelkandertegenspreken.*> -
<<
-
<<
Nu,ernstig gesproken,Bram ,oom Vervlietistoch
zoo moeilijk niet?>> << M oe ilijk ? hm !hm ! - en 't wijf dan ? en de -
oude Donckers? 't raast al dat tong en tanden heeft. Daarenboven schraalhans is erkeukenmeester:ze zullen er hunboeltjenietopschrokken !)>
<<Ja,maargijzijtmisschien een schrokkebast? > << ' tEndoet,mijnlleerHerman;bijAbraham,lsaacen Jacob, 't is er al zoo schrilen zooschrepel,man,alsin -
't kasteel.> << Zoo !> >
<> -
-
<<
H eelroyaalis hetniet,inderdaad.>
Niet waar? Ha! ha!uw vaderheeftgrootgelijk, dathijdiemannekenseenseen hoedjewi1passen...> -
<<
< 'tVe1isgauw verkocht. '.. - m aar de beer loopt 11Og...> 'tZa1 gaan; en met een beetje werkzaamhei d en beleg, vliegen al diepastoorsknechten methutjeen mutje uit'tgemeentehuis.>
Datza1detijd uitwijzen. 'kZou willen weten hoe gijdataan boord zoudtleggen?> -
.
w ERW AARTS ?
190 -
<4Ah!ah!- meer nog!Baas Vervliet en za1 zijn
decoratie niethebben.>
t
Datkuntgijnietbelettefl.> Neen? En indien wijhem eensdeden veroordeelen,eer'tzooverrekomt?- In mijn bultschuiltlist,jon<<
-
<<
gen
>>
(...en vehijn.) ((O !gebaarzoo niet van krommen haas meentgij lnisschien datiknietweetdatgijmetonsheult?Uw vader - -
vertelthetons alle maandag-avonden in de VRIJHEID.)'
Ditgaatoverzijn hout.ReedsmeermalenheeftHerman, bijhetaanhooren van de walgingwekkendewoorden des schapers,ophetpuntgestaanin toorn1ostebreken.Hijwerd doorde nieuwsgierigheid,die hem dreef voortte blijven luisteren,in zijninnigstegevoelensgekrenkt nietalleen is zijn vadermedeplichtig aan de samenzwering,maar,om anderen des te gemakkelijker te overtuigen,heefthijniet geaarzeldhem,zijnzoon,tebelichten! << Vade r liegt, >> wi1 de jongeling roepen, maar bij naderen minachtend aanscllouwen van den laffen, nevens
hem staanden verklikker,kan hij hetoverzijn hartniet krijgen derwijzetothem tespreken. << Schaper ,>, zegt hij eenvoudig, na een hevige inspanning tot zelfbeheerschen, < faan deverkiezingen ben ik volkomen onverschillig.>
Best! Maak dataan de ganzen wijs.Ikweeter allesvan.Maar'kziewel,schoon heerken,datgijmijvoor -
<<
te dom houdtom metu te redekavelen. Bram za1 u noch-
tans dingen vertellen,diehijuitgevonden heeften waarop gijliedenmisschiennooitenzoudtdenken.Ha!gijmeent,gij, datwijnieten kunnen beletten,datmijn baasgedecoreerd wordt? Eer 'tooitJuliwordt,zullen Hazewinden Ratteen Bliek,bij nachte,een Hollandsch vaarzeken in onzen stal smokkelen, de douaniers op weg zetten en mijn baasin contraventie doen slaan,om hetverhelen vangelold vee...>>
191 Zooveelkan H erm an nietverdragen.
Spfeek nietverder,datheetik kortafjudaswerk,> roepthij. <W el,'tenis de eerste maalniet dat men mijdat naamken toeschreeuwt,en 't kan lnijweinig schelen,maar in 't judassen zijtgijmij de baas,wantik enben maareen klein bultjeengij,gijzijteengrootman...y << Daar aanhebtgijhettedankendatik nietopstaan-
<<
-
-
den voetuw e ribbenkas verw arm ...,>
Brrr!... ik en vrees u niet,'k wedde ik,datgij mijneverkleefdheidop deproefwiltstellen,om mijdaarna dubbelte beloonen.Meentgijmisschiendatuw vader ons nietheeftverteld,hoegijDonckersen Vervlietmaargenegenheid bewijstenvriendschap betoontom ze destebeter <<
tekunnen uithooren en om ergeheimen vantevernemen,OnverletnOg grootvaders deeling...>>
Bij het hooren dezerwoorden,yoeltHermanhetbloed in zijnaderen koken,een zenuwachtige rilling door zijne leden loopen; en Onwillekeurig spanthijzijn spieren a1s eendolleleeuw...Maarandermaalheefthetredelijkedebovenhand op dedrift...- ls Bram dan w elveelm eerdan de
onbewusteuitbrallervanwoorden,diezijn eigenvaderheeft uitgesproken? Ja, ongetwijfeld, zoosprak zijn vader,en daatom verw ekken die woorden bi j Herman evenveel sm arta1sw oede.
Za1hij bij Bram, bij vreemden, zijn vader vanlogen betichten?Zulkeaantijgingwi1hem nietoverdelippen,en, alsofzijngeestdoordehevigebeheerschendespanning van zooeven opeens tot onbew ustheid toe verflauw d ware, schfeeuwtHermans mond moedwillig in Brams aangezicht
dathljliegt,datvader zoo nietsprak,dathj hetallesuit zijn duimenzuigt. W aarop de schaper,verbitterd geendrinkcenten te kfi jgen,aan 'taarzelen gaatofdejonkernu we1geencomedie kon spelenen,meteenlachje,eenvoudig vraagt:
wERw AARTS?
192
Meentgijwatgijzegt? > <Ja,>antwoordtHerman,toornig; .en maak u weg eerhettelaatis,ofgijleerthetdadelijk teuwen koste...yy -
xx
Voorzichtigheidshalve roept Bram dat M oustache zou nader komen en snauwt dan op tergend-minachtenden toon :
Zoo! dat het dan toch waar is,'tgeen Rousseau zei,datgijuw eigenvaderverraadt,om te behagen aan de twee kwezels van Penninck?...,> (Genoeg !> brieschtHerman,< ik za1ervoorzorgen -
<<
dathetmetuw jodenstrekenvoorgoeduitis,>enhijspringt toe,vastberaden den schaperduchtig afte ranselen.
M aar Bram houdtden snijdenden schaaplepel a1s een bajonetvoorzichuitenzendtMoustacheop zijnen aanval1er af. M etopgetrokken neus enopengesperden muilgrolt
en grijnsthet trouwe dierop eenige schreden vöörzijnen meester.
Hermanrukttoe...M oustache,blind-gehoorzaam ,springt
hem telijve,... hangtaanzijne lenden,klemmend 'sjongelings jas tusschen zijn scherpe haaktanden,...terzelfdertijd vragend metzijnuitpuilendeoogen,a1sbewustvan hetwanwerk w aarom , vriend, m oe t ik u aanvallen ?... .
Herman trekt zijn krulmes...-- (in den tuin helmt een angstkreetdoorHermannochdoordenschapergehoord)dejongeling aarzelteen oogenblik. deinst,- Za1hijom den booswicht testraffen een onschuldig dier,zijn grootvaders lieveling,ten offerbrengen? Neen !...
Lafaard,>>roepthijtotBram,hetdierafwerend beneden werpend,ttga uw gang,'k verfoeiu,u en uw kliek.l) <<
t(Over twee maanden, jongen,))spot de schaper, stouterwordendenaar gelang hijiemand in dedreefziet nadçren en Herman schijnttebedaren,t(over tweelnaanden,knabbeltgijpaternostersgelijk eenbegijntje.En langzamerhand achteruitgaande voegthi jer aan toe :. Maar
w ERw AARTS ?
daarom entrouwtgijtochdeleelijkerijke nogniet.Gij en zulttoch nooitgenoegte gaârkrijgen om den notaris te bevredigen.Ziet gijde musschen,die daar uitden hofop 'tlandtuimelen? Zekijken naarbeneên, hé? zijvinden en stelenen w orden vet;m aardeleeuw erik,die daarin de
luchthangtentehoog kijkt,gelijkgij,lijdthongerenwordt misschien eerstdaags daarbijnog doorden sperweropgepikt?- Goên dag,pater Herman,schapers zijn te dom voor u, hé ? Zie hier een student. Qoên dag, paterken.
((W at' beduidtdàtnu?)lachtGaston Joostens,diede laatste woorden heeftgehoord.
f(0!ik liegaltijd,)antwoordtdeschaperzichverwijderend.(VraaghetmaaraanmijnheerHerman;hijza1ude -
vollewaarheid zeggen.)
Zoa bijtend warken daze dubbelzinnige hoanende wOorden op Hermans gemoed, dat hij neiging gevoelt om alles aan Gaston toe tevertrouwen zijne liefde voor
Maria enhare... vermag hij te zeggen wederliefde?Neen,M aria isvrij vrij zelfsdezen uitteverkiezen aan wien hij zijne zielesmart gaatmededeelen.En weerkomt hem1bijdezegedachte,lletonvergetelijktooneeltePhilippinnevoor oogen.Hetschijnthem onmogelijk dat er op dien dag tusscllen Gaston en M arianietsheeftplaatsgehad. W at? Dat het voor Gaston geen gunstig verloop had, is nu bijna zeker M aria zou hetgezegd hebben.
Dan,waarom zou hij aan Gaston zijn hartopenleggen, daardezezichnooitbijhem over ietsinnigs heeftuitgelaten?Boezemvrienden zijn zijtoch eenmaalniet,zelfsgeen makkers ;- eenvoudig maar hoogstudenten in dezelfde
wetenschap,die,gedurende denverloftijd,noodwendigerwijzeelkaarbijstand bieden,wat,intijd vannood, ookal eensdoor tegenstrevers gedaan wordt. ( tHetbeduidt,) antwoordt Herman,gaandeweg kal13
wERwAARTS?
me1geworden,t(datikhetmetdienjoodnieteensbenover de aanstaande verkiezing. n
(Ja,ditlegtnuhognietuitwaarom hijupaternoemde.Gijzijt,naarikweet,nog niet eens in het noviciaat -
getreden ? Daarop Herman, die tot schertsen geen de minste lust heeft,droog : Sommige lieden,die nooitdenrok droegen,worden door anderen, nochtans meer beschaafd dan Petersen,
Jezuïeten )genoemd !ln hoeverre die benaming somsal dan niet verdiend is,za1ik m et u niet onderzoeken leer
er nochtansuit, dat ook Bram mijmeteenonverdienden naam kon bestem pelen.) ( 'tIs ma1) m om pelt Gaston, die, zonder aandrin-
gen, toch gaarne meer zou weten, zijn achterdochtige nieuwsgierigheid reeds Opgewektzijnde doorhetfeit dat Herman.sindsettelijkedagen,nooitmeerthuis,maaraltijd in de dreeiachterPennincks'tuin te vinden was.
tW atvindtgijma1? ) ((Dat men u, die juist.het tegenoyergestelde zijt,
-
-
pater noemt; ) en,a1s verbetering voegt Gaston er aan toe:w achtu van zotten en krom houten, niet w aar, H erm an ? ))
((Voorala1sereen Oud jood achterschuilt,))oppert Herman,derwijzeaan hetgesprek een anderewending gevend.- (Nu,hetvaltuzoolastigmetmijovergodsdienstzakenteredetwisten,a1sheimij ionaangenaam isovermijns vadershandelwijzetepraten.Houdenwijhetdusenkelbij onze studiën en laten wij liever ons onderzoek over de hartziekten voortzetten. Gisteren, onderzochten wij in --
theorie deqpericarditis 9.
((Hetisniet moeilijk 0n1 intheoriete zeggenof,in deeene0fandereziekte,hethartvergroot' is.Demoeilijkheid bestaathierin,Om .hetindepractijk bijeenpatientzelf vastte Stelletl. )
wERwAARTS ?
195
((Ja,borstkloppen en afluisteren ismoeilijk,en wij doen heteigenlijkveelteweinig.) q W illen wijons erdan liever in oefenen,en, later eellsyonze theorie voortzetten ? :
qVolgaarne,wiltgijmijnaarZwANENPOEL Vergezel1en ? ) (A1s 'tniemand hindert? )
( fMijnekameris teonzerbeschikking,en wijzullen ergerusterzijndanindokterJoostens'apotheek;wijzullen bijmijdeeenigepatienten zijn. ( Aanvaard.)
((En practische oefening za1mij vooralallernuttigst zijn,daarprofessorB,teGent,onsveelteweinig laataus-
culteeren. In een boek lezen,datmen ditof dat geluid
hoort,baat weinig a1smenhetwerkelijk nieteenshooren kan.) -
(In datopzichtisLeuvenbeter:wijausculteerenalle
dagen.
((Datkomt waarschijnlijk hierbij datprofessorD... veelteringlijdersonderzpekt.Laatstnog 1as ik zijn boek Overdenieuwstebehandeling.Geeftdiewaarlijk zulkegoedeuitslagena1shijschrijft? )) (Ja;doch veel,zoonietalles,hangtervanafhetbestaan derziekte zoovroeg mogelijk tebestatigen Vroeg erkend is halfgewonnen.)) Gij steunt u zeker ook cneest 0P 'tausculteeren ? ) ( t ProfessorD... zweerter bj,en daarom ook ishi j en :die nietheelgoed borstheelmoeilijkvoorzijn student ' kloppen ofluisteren kan isbijnazekergezakt. ) ) Hoelang is 't geleden dat gi j geausculteerd hebt? ))
(Achtdagen.lkheb papaenkelemalen vergezeld bij een patient, die aan longontsteking lijdt, bij Cies de -
Bruyne.)
AVERNVAARTE;?
qVerslyckes werkgezel!dusnog eenvanzijn ploeg die naardeandere wereld trok.),
qJuist.Defabriek verslindtzooveelbuitenmenschen! * 100 teringlijdersindecliniekvanprofessorD...zijner -
-
80 fabriekw erkers.))
4(Hetmoetuiterst belangvol zijn zoo deziekteinal haarkeeren en draaien na tekunnen gaan ;))zuchtHerman, doorde balievan ZwANENPOELS boomgaard stappend,(1kon ik eenmaalzo0 vergeraken 'lok een eigene cliniek te hebben ! )
((Gij,))antwoordtGaston,(gljwordtprofessor,eer er ooittienjaarverloopen.)) Inmiddelszijndejongelingen dehuisdeurgenaderd.Een bende knapen en meisjes staan er den M ei te -
zingen.
Bonte,bloedroode,gele,blauwe,purpere,groenevlagjes wapperen t' enden van hun ' kunstig gesneden en gepelde
wissen :widauwtwrijgen en elzetakken, ruitsgewijze geschakeerd a1shetwapenschilddesgraven vanDiepenbroeck; metscheeihoekige vierkanten voorgien ;gekleurd in smalle banden of afwisselende dwarsstrepen van groen en w it ; spiraalvormig gestreept;0îeenvoudiggansch witgeschreept meteen groen houdvast.En de knapen pronken nu metdat avondwerk kan hun moêgebeulde vaders,en verwisselen en koapen en verkoopen hetonderelkaar.
In de korfjes, waarin anders de schoolboterhammen plaatsvinden,heeftmoedernu mosgerangschikt,om dege'
kregeneierengaafen goednaarhuistebrengen,erop wijzend:datzijdieerOnderweg dierven zuipen,nietszouden krijgen van dengrooten koek, die t'avond zou gebakken #
worden. En de kinders zingen op slependen toon heteeuwenoud
liedje,datvaderenmoederopdezelfdewijzezongen,endat grootmoeder hun 'savonds sinds veertien dagen heeft geleerd :
NVERU-AARTS?
197
'k Planttemijnenmei, En ik brakmijnei, En hetdooierkenvieluitzijnschale. W ijveken,wiltgemijgeen andereikengeven, 'k En za1uw dochterken niethalen. Tsiept,tsiept,in den nest! De zwarte hoenderkens leggen 't best; De witte niettemin : Schietertotoverden elleboog in.
W ijveken,gateneste, Breng ermijvan debeste, Breng ermijzeventiene, 'k Zalze we1verdienen, 'k Za1erm eê naar huis gaan
En in mijnmoederskoekpanneslaan. Begeerig lonktdan hetvolkje ofdehuisdeuraldanniet za1opengaan.Ja:Elsa komtvoor,endeelteieren - (men heeft hetbreed op ZwANENPOEL bijnakende kiezingen) en eenandertroepje,dataan dehofbali:loerend Op schildwachtstond,gaatol lmiddellijkdeplaatsvandéeersteinnemen envraagtonder'tkruisen :
gen? ))
Middelerwijlzijn de twee jongelingen Hermanskamer 0P ZwANENPOEL binnengetreden.Gasion heeftzich ontkleed
enzijnbovenlijfblootgemaakt. ((Zie,zoo,)roepthij schertsend, t (onderzoek mij -
nu eens,God weetheb ik ook geen tering ? )
t (Biju,)antwoordtHerman luimig,tz0u ereereen ftAliinchenerBierhertz )tevinden zijn. En glimlachend beginthijGastons borstte bekloppen en nadiendoor'tge-
hoorte onderzoeken.
t(W elnu,)tiertGaston,t ( ben ik tuberculeus? HOeveelhertziekten heb ik ? ) Alles normaal,))antwoordtHerman. En geen ((Bierhertz >,ook ?
198
w ERwA, ARTs ?
t (Neen,gljzijtzoogezonda1seenbliek.) ' t(God zijgeloofd !des tebeter.W elaan,stroopO0k eensuw ve1af,'tis nu uw e beurt.))
Gauw isditklaar. A1s een statig professor klopt en herklopt Gaston op Herm ans borst. -
(Heeftprofessor D... ook zooveeltijd noodig ? )
verm eentH erm an.
t ('kVersta ermij nietaan, antwoordtGaston,het hoofd schuddend :( 'k geloof waarlijk dat ik niet meer kloppen kan. ) - ( W aarom ? watscheelter' ?) W aarom ? - 'k hoor hier een matten klank wéér
eenheldergeluid zOu moetenzijn. c Klop nOg eensgoed,'k zal0ok eensluisteren. )
Hierzijn wijophethart:allesmat.n tGoed.: - ((Luisternu eensscherp toe,Herman,'k ga verder: -
allesblijitmatdunktme ? 9 qW erkelijk.n (W ij zijn hier nochtans ver over de grenzen van -
'thart.Zie m aar. ) ,
(Inderdaad,))beaamtHerman,terwijlhijzelfandermaalklopt,t'tisonbegrijpelijk en tochis'tzoo,watmag deoorzaak daarvan zijn ? . ( tGij hebt te veel gedronl ten,9plaagt'Gaston, die weethoematig Herman leeft.qLeedtgijzooveeldorsta1s ik,gijzoudtgeen t(Bierhertz ))hebben.)) t (Onmogelijk,eilaas!kan heteen (Bierhertz nzijn,)1 brengtHerman ernstig in. t('tlste hoog,en aan dien ltantdaarenboven kan het
hartnietuitgezetzijn.)) q Een aorta-aneurisma zotl dezelfde verschi jnselen kunnen geven, 1 )opperde Gaston, schertsenderwi jze,met gemaakten toon.
199 -
f tDatza1we1zoo onmogelijknietzijn,a1sge schijnt
te denken, 9 antwoordt Herman, hoe langer hoe meer droefgeestig.q Hebtge algeausculteerd ? n
:Neen,geefmijeensuwen stetoscoop.)Envlug als, dewind drukthijlletoortegen hetOorbuisjeen onderzoekt Hermansborstholte.Hierook komthetgeluid hem verdacht
vooren wachthijlang,zeerlang,vooraleerzijnOordeelte vellen. -
Hoortgijxiets? )vraagtHerman. ttW atonduidelijk ruischen..
t (Dan kan hettoch we1een aorta-aneurisma Zi1 -n, ) zuchtHerm an. Gaston zetnu eenernstig gezichtOp,en, a1s iemand die -
tegelijkertijd énjaén neenzouwillen zeggen,fluisteft: ((M ogelijkis'twe1;maar'kzou er tochnietdufven -
voor instaan. :
DochHermanshoofdschudden zegtklaargenoeg,dathij metgeendubbelzinnige woorden om paaien isen hijheel we1in Gastons oogen leest,watdezes mond maarhalfuitbrengt.
(W anneerherhalen wijnog eens? ))vraagtGaston, afscheid nemend ? Gaston bemerktedatHerman diep getroffen werd en erg
ontsteldebijhethoorenvan hetoverhem uitgebrachtediagnostiek,en,goedhartig a1s hijis, vraagt zich afofhij hoew elm etalle Openhaftigheid gesproken hebbende,een zoO droevig ietswe1z0o lichtzinnig had mogen uitbrengen?nietbeterenkeleen wenk, een twijfelhad Veopperd omtrentde veronderstelde kwaal? D took zou voldoende -
geweestzijn om Hermanaan tezetten kundigeren ondervindingrijkerartsen teraadplegen. Zijnuitgebrachtoordeelzou hijdaarom willen intrekken, maardaarhijdit nietkan,- daarHerman toch zelf we1 zouvinden dathijwaarheid sprak,- trachthijdatde 0ngelukkigejongeling nietteveelop dedfoevetoekomstzou
200
denken daarom vroeg hij wanneerzij nog eensherhalen zouden ;hoewelin gemoede ovel'tuigd,datalle verderstudeeren voorH erm an volkomen nutteloos is. -( A4orgen ? ) onderzoekt Herman, verwonderd dat
Gaston nog vraagtom samente leeren,nadathijzijn doodvonnis heeftuitgesproken. (Alorgen !neen,morgen ben ik belet ik heb beloofd grootvadernaar Gentte vergezellen. Pastu overmorgen? ) -
t(Neen,ikbenbijnotarisPennincktemalegevraagd.)
((Overdrie dagen is'tZondag,datgaatook niet. )) t(Laathetonsdan metden eersten keer op maandag aanslaande stellen.) qGoed;tetienuurinPennincksdreef,9beaamtHerman. -
- -
Hierop drukken beide jongelingen elkaar de hand. Gaston trekthuiswaarts,voorde'eefste maal'zijns levens in ernstigegedachten verslonden.
V01droevegepeinzen blijftHermanalleeninzijnekamer. In de gedachten dertwee studenten 1ag een hemelbreed verschil. Gaston had nog willen vragen waarom ertelkens en a1-
tijd indedreefdiendeherhaaldteworden,maarhijhad gevonden dathijHerman reedsdroefheid genoeg veroorzaakt had,en datachterdochtkoesteren jegenseen terdood veroordeeld jongeling in alle opzichten misplaatst was.W at hadhijnu nog van zijnentwege tevreezen?Niets. W ashijwelooitmededingergeweestom M aria'shand ? Alles louter inbeelding misschien, waaraan alleen zijns vadersover-vooruitzichten M aria'snochtansheelverstandig verzoek nietop staanden voet te moeten beslissen,eenige
waarschijnlijkheid hadden gegeven. Ennu hijbepaald wistdat Herman vande wereld zou verdwijnen, stortte hijeengebed opdat zijn ingebeelde vijand genezen zou !
w ERW AARTS %.
201
Kleinere schooljongens, door oudere nlakkersgetergd en geplaagd, wenschen hun den dood niet, maar wel
datzijaldrahunne sttldiën voltooid zouden hebben ende plaatsruimen. Dan zouden,ophunnebeurt,de machtigste
dit of datplekje muurs,bijzondertotbalspelen geschikt, kunnen innemen,overden voetbalbeschikken,het biljart in beleg houdenen meerandereplannenten uitvoerbrengen, waaraan alleen hetgemis aan macht, om zulks oogenblik-
kelijktekunnendoen,diegeweldigeaanfrekkelijkheidgeeft. De bestaande Ofingebeelde bezwaren eens opgeheven,ko-
menzijtot de bevinding,dathetbeoogde genotdoordè werkeli jke bezitting veelverliest. Zoo ook had Gaston, zonder Herman ooit het lninste
leed te hebben gewenscht, meermalen gedacht, dat hij nietontevredenzotlgeweestzijn indiendejongedokterergenselderszijn intreknam,om welkeredendan ook zelfs om een gelukbarende,als,bijvoûrbeeld, eene benoeming tot leeraaraan een Amerikaanschehoogeschool. W at hij beoogde was vooraldatHerman maarnietmeerte Diepen-
broek verscheen,enerimmerverrevanverwijderd bleef. Hij bewonderdeteveelHermansonverpoosd werken en was te innig Overtuigd van dezes ge'eerdheid dan dathij een echtgevoelvan jaloerschheid zou gekoesterd hebben ; maarhetpijnigdehem tocheenigszins,vooralinM aria's bijwezen,altijd Hermansloftehooren trompettenen dezes zegepralen tehooren Ophemelen, hoeovertuigd hij overigensookwasdatpapaJoostenshetwe1meestdeeduitzijn bijzonderoogpunt. Maarnu voeldehijietsin zijn geweten dathem verontrustte, zooietsa1seengemisaanzekerheidofhijwe1degelijkHerman geenkwaad had gewenscht? a1s eenever-
legenheid ofG0d hem nietstraffen zou om den mangelaan
christelijke liefdejegens zijnen evennaaste? En hijbesloot Hermanvoortaaninallesbehulpzaam enaangenaam tezijn.
202 T huisverkeertHerman in eenestemming beurtelingsvan godlasterend wanhopen en van noodlottergend verwach-
ten datGaston zich zou vergist hebben. Hij is a1s een beursspeculant,die het koersci jfervan zijnen val,in een avondbulletijn,tienmaalheeftgelezen,en,tegenallewaarschijnlijkheid in, nog een oogenblik op eenedrukfeilzijn twijfelachtig vertrouwen stelt. Hijonderzoekt zichzelf meermalen met alle mogelijke nauwkeurigheid,enkan,spijtstelkensnieuw hopen Op een betereuitkomst,totgeen andere bevinding komen dan deze welke Gastons gissing allerwegen bevestigt.
Hijleest in Striimpell's t(Pathologie het hoofdstuk waarin overaorta-aneurisma gehandeld wordt;overklopt zich weer,en nog,en weer ;en zorgvuldig,zachten traag
glijden dewijj-en middenvingers zijner linkerhand over zijn spannend ve1 zorgvuldig,zachtentraag a1sdes01deerboutdesloodgieters,die de zinken wanden eenerdoodkistdichtmaakt.- Ja,die doffe klank isw aarte nem en. W atGaston hoorde,komtovereen methetboek.
Edoch,hijherinnertzich ookhOe dikwijlsde professoren ervoor waarschuwden,datde jongestudenten vaak met deze ziekte,waarvan de verschijnselen het laatstin den cursuswerdenuitgelegd,meenenbehepttezijn;enhijdenkt, metbetrekkelijk welbehagen, le veelbeinvloed te wezen door Gastons ontdekking om met de vereischte kalmte te kunnen oordeelen.Raadpleegden grootere en meeron-
dervindingrijkedoktersookgeen collegasa1shethunvrouw of hunne kinderen gold ? en hij, hij Herman, nog even student, hij wilde over zijn eigen zelven vonnissen ! Hetiswaanzinnig !
Hijhoefthetoordeeltekennenvan professorY,teGent; dan eerstzou hijstellig wetenoferreden isom prijs op te geven. Stellig weten !- weeteen mensch Ooitstellig,en wi1
wERWAARTS ?
203'
hij dan n0g aan die stelligheid geloofhechten,a1s zijniet strooktmetzijnehoop ofzijngeluk? Ditdenkbeeld brengthem weerin twijfel.Hetkomthem nuvooralsofzijn eigen verstand hem zijnelafheid verwijt. Hoe!hij,de voorstandersteedsvan alwatstelligis,zou' nu,bijstellige bevindingen,Op zijn eigen houtje er geen geloof durven aan hechten, nog in twijfel willen troost geven ? Isdittwijfelen rechtzinnig,zooalshijtotdusverre gemeend,ja, aan Maria bevestigdheeft, te twijfelen aan Schepping en Openbaring ? Ofis heteerste loutervrees en
was het tweede blootweg aanstellerij? Neen; nooit heeft hij iets voorden schijn gedaan !Daarover is zijn geweten, wat het verleden betreft, volkomen gerust. En'
toch ? W aarom durft hijnu,nu dat de W etenschap, om wierwille en inwiernaam hijalles verwerpten versmaadtdatop geenproefondervindelijke bewijzen berust, hem metderuweharteloosheidvaneenonlichamelijk ietsde wreedewaarheid schreeuwt:((ongeneesbaar),t (sterven n,
waarom durfthijnuaan zichzel. ven de ware werkelijkheid nietbekennen ?
W atmo't hijvreezen a1s dedood eenvoudig maareen terugke- in hetniet, slechtseenevolkomene vernietiging van hetw ezen is? W algthethem misschien,a1seen redeloosdier,spoorloos
te verdwijnen zonderdeminstehoop ooitnog iets teziel van hen, van die twee hartstochtelijk beminde wezens, waarvan deeenevöörgingen deandere nazou gaan :zijne Moederen...Marja. Zijnemoeder! Zijne moeder' ,- deOorzaak van zijn worden enwezen, heeft hij, de oorzaak harer dood, zich voorgesteld al& een ideaal wezen van goedheid : tevens onuitputbare bron van liefde en alles opslorpende zee, waarin de stroomen'
derlijdenstranenaanvloeienen verdwijnen.
204
w ERw AARers 9.
Van diemoederzou nietsmeerzljn? en diemoederzou hi) -nooitzien ? àlaria !
.
Steeds wasMaria,zelfstoen hij,onbewustvanminne, Ze nog in verbeelding a1s eene pleegzuster aanschouw-
de, de onwaardeerbare troosteressezijnerziel; nu,nu zijn harteen andereM ariaheeftleeren zien,werd zij het doelvan zi jn streven en...leven! En hi jzou allesverlaten!en erzounooitgeenwederzien opdagen,enhijzou ten slotte nietsbereikthebben dan een kruimeltje zoogenaamde geleertlheid,hooproovendeonwetenschap,dathem geen pasheeftdoenvooruitschrijden op den weg naarde oplossing van hetgroote raadsel- van hetgroote raadsel,gesteld nu spannenderdanooit!
Enhijverwenschtzijnegeleerdheid,oorzaak van zooveel
onrust,droefheid en lijden reeàs,- nu,machtelooze bode zijneraanstaandedood. En hi jbekentdatbetblindeveftrouwen,meegebrachtdoor eenvastegodsdienstigeovertuiging.- waarinzijne moeder geleefd hadengestorven was, waarin zijnegeliefdeM aria leven en sterven zou,- de toekom stten m inste veeltroostvoller deed inzien; dat zijne steunlooze, holle-theorie, vergeleken bijdegeheimzinnige,maar toch hoopvolle leer dier onschuldige vrouwen,verre hetonderspit moestdel-
ven;en hijvoelt zich geneigd om Maria te gaan belijden dathij de geheimzinnige dichterlijkheid derchristeneleer, die de toenadering tusschen levenden en dooden doorhet
tegemoetzieneenerblijdeioekomstbewerkstelligt,metal zijne krachten bewondert;dathij die leer, nu zijn einde nabijis, zou willen aankleven.Hijverheugtzich in de bij voorbaatgezieneblijdschapvan hetmeisjeenhijhoortreeds hoe haarengelenlippen in mystiek gefluisterzullen lispelen: < 4de dood schenktu hetleven.>>
.
Maar a1s hijdenkt dat dichtersdroomen nietvolstaan, en Ook daden, a1s biechten en andere zullen vereischt
.
wERwAARTS?
205
w orden,om eene leerte beoefenen enaan te nem en,wordt
hethenl te moede alsof hij zonder scllijnheiligheid,niet handelend zou kunnenOptreden.Belijdtmeneenen godsdienstomdatmenerietsgoedsin vindt,ietsdataangenaam
schijnt?Zijn alleeerediensten nietzoo samengestelddater ietsaangenaams in.schuilt?
ln geweten maghijdatnieuwsaanM arianietmeêdeelen; hetware bedriegerij. Zalhijdan zijn eigen doodsmare gaan aankondigen? - Neen,daarhij,bijdewondeM aria toegebrachtindien zijhem lieftheeft,geen zalfzou kunnen bieden om zete heelen. )mmers is hetwe1zeker datM aria hem bemint? W elke
bewijzen heeft hijdaarvoor? Geene,en ook hieromtrentvalthijaanhettwijielen,enditdenkbeeld kwelthem, zoo waarishetdateen m ensch, alheethi jookHermanvul t m e t her s enschimm en en die sterven gaat,zijngeest allerlei onzinnige gedachten, alsofhetware om de eenige
gedachte,diemennietvoeden wilen die zich spijtsalles opdringt,te verbannen:de gedachteaande doad. En die onzekerheid omtrentM aria's wederliefde brengf een onm eetbaren nasleep nledevan ontm oedigendebeelden: Gaston... Gaston !Gaston,die hem - zoo komthet heln voor
metonverdokenvreugdezijn doodheeftaangekondigd,zou eindelijk overwinnaarzijn.Hoe kanhetanders? Hoe zou M aria, alis't nog datzijnu ietsvoorHerman overheeft, aan Gaston kunnen weerstaan,alsI' Ierman eens overleden
en vergeten z0u zijn ! En hijverwenschtGaston,en vaelteen hevigen haatin zijn hartopwellen, en mort,envloekt tegen hetnoodlot, en denkteraan Gaston een dolk in deborstteploffen.
W atzou dit baten?Za1hi j tenpri jze dezer moord het levenbehouden?Duffthjdanalleenniztsterven,dathij'een doodsmakkerzoekt?
W eerverwijthij zichzi jn eigen lafheid...nietdurven ?
wERwA. vRTS ?
Daarhet toch eerstdaagsmoet,waarom nietheden ? -
seffens? - enmeteen grijnslach op delippen onderzoekt hijzijn blinkendkrulmes...
.
Op hetoogenblik datHerman Van derM oere op schaper
Petersen toesprong,heeftMaria eenengilgeslaakten iszij in haar slaapkamer gevlucht.
In hetdichtbelommerdeprieeltje,nevenkde linden tuinàaag,waszijzpoeven onwilligegetuigevanHermanstwist metden schaper.
Hoemanhaftig wasHermanshandelwijze!hoeridderlijk r eenvoudig klonkzijnwoord! Zeker,eengesprek afluistefenwaslaakbaar;zijdeedhet nooitenzou het ook nu nietgedaan hebben,had zijHermans stem nietgehoord. M aar Herm an is toch een deel,een grootdeelvan haar
zelve... Hem mocht zijhooren, hem mocht zijzien.En zijheeftdoorhetloovergeloerdengeluisterd... Juistop dien stond hoorde zij Bram haren Herman het afschuwlijkste,hethoonendsteverwijtnaarhethoofd slingerendateenduivelkon uitdenken eenverwijtdathem driedubbelkwetstein,zijnekinderlijkegevoelens,inzijnegodsdienstigedenkwijfe,in zijneliefdevoorhaar... En vanalleswaszij de schuld.- Om haarzouworden moord gepleegd... Zoo Herman den schapergedood had,
zou zij hem niet moeten aanklagen, beschuldigen ?... Er war.n geen andere getuigen...
zijhad niet moeten luisteren,zelfs nietnaar Hermans stem. Dan zouden Liefde en Geweten niet tegen elkaar
zijnopgestaan ! En toch !watal zoete veropenbaringen heeftze ook gehoord ? - DoorHermans eigerl mond en op de belangloo-
stewijze isdeverklaringuitgebracht,dathijinzijnsvaders politiek geen deminsteplichtheeft.En dan nog dewoorden
desschapefs,diezij, wegijlende, heeft opgevangen :dat Herman binnen korttotdegebeden zijnerkinderjarenzou terugkeeren. Zou Bram, de tolk derkliek, zulk iets uitgeschreeuwd
hebben,zooVan derM oeres aanhangers bijHerman geen verandering hadden bespeurd ? Haargebed is dus verhoord,m eent ze.Eerlang w ordt Herm an tothetgoedeteruggebracht,zi jne zielgered ! Alle andere bezwaren kolnen niet meer in aanmefking
Herman beminthaar hijheeft het haar zelfverklaard zijza1Hermanmogen liefhebben binnen kort...reedsnu... Zij bemintHerman met kuische,christen liefde, en zij droomtdatzij,in de kerk,onderdehoogmis,dichtbije1kaar gezeten,a1s op den dag hunner eerste communie,te zamen een dankgebed totGod sturen...
Hoe lachend schfjnt soms de toekomst... in meisjesdroom en !
c6..e.o -- **> -o -,) N
X'k ''IrIr 'Ir
d,i neevto t pals qeuul ' ll iment ,l' asma nt estQu trlq sn te il nqui ,i et ec re ec lla eme e timp o s s i b l e ; q u a n d 1 1 1 ' a v u , i l n ' e s t p a s r a s s a s é, etledesir,commeauparavant,letourmentei . Désireuxdeposse ederce qu'ilaime,ilnevoit pas 1eschoses çomme ellessqnt:11perd le s eptiment dubl enetdumal,11perdla salutalreterreurdupe'che'etde l'enfer,etlam e-me tnstessecontinueaAle brûler.
(POAMEDECANTIDEVA, trad.duSanscrit,pardela VallLe-poussint
x'
t-
rv**ce==# A
.->
f #
*%: -
>
#
#
e>
%%
.=
-e -
>%:
-- >%> -
*
A
:
,, #
X'II1' Herman heeftzich nietgezelfmoord !
Hoezeerdegeestbijhem ook redenenaanbracht om er medegedaan temaken,tocbhad denatuurlijkeaandriftom
teblijvenleven,(zijhetdanookonbewust)n0ghardergewoeld,hetluidstgeschreeuwd en de bovenhand gehad.
Hedenmorgen,metdeneerstentrein,tooghijnaarGent, om zijn grootvadertevervoegen, die 'snachts reedsmet Vervlietvertrokken w as.
W arsvan spoorwegen,vooralomdatzejaarlijksaan de gemeente een schoonen intrestkostten en dan nog voor iederereisgeld vergden - had Donckersvan in den beginne verklaard, datdie nieuwe uitvindingen,die de koeien
verpletterden en depaarden op ho1joegen,nooit eenen stuiveraan hem zouden verdienen.W aar zijn beenen hem niet meer dragen konden, zouden paard en sjees'hem heenvoeren. Vervliet m oest op de negen-M ei-markt twee paarden,
BlesseenVos,tekoopstellen.Donckers,spijtszijnzeventig jaren,had willen mêerijden metdekarren.Jaarlijksin de Meimaand vernieuwde hij een deelzijner kleederen, en kiezen,datkon slechtshijalleen.A1dewinkelsin hetSerpentstraatjebezoekenwasdaartoeeenebehoefte,en,meteen, dekleederenpassen en herpassen,bevoelen en betasten,af-
dingen opden prijs,vragen en hervragen naardeugd en kwaliteiten om ten slotte alti jdterugte keeren in 'teerstemagazijn,
bij mijnheerVan Damme, dieoom was vanJan uit den
212
w ERW AARTS ?
Ooiepaar,kon rekenen inguldensen stuivers,geregeld vijf
frank teveelvroegenerevengeregeld2 1/2lietafdingen, telkenjaremetdezomerkermisnaarDiepenbroeck kwam en nooit verzuimdeeens met Donckers te bollen en hem te laten w innen. Eene andere reden nog,welke Donckersaangezet had vooral ditmaalde reismede.1. e maken,bestond hierin,dat
hij nietheelemaal gerustwas omtrentVervliet. W e1 had zijn schoonzoon beloofd Prins niette zullen verkoopen, m aar t egen het hoogegeld mochthij soms niet bestand zijn;- en Prinszouongetwijfeld nog inwaardewinnen. De grootvader dacht ook bij zichzelven,datPrins de flinksteruin teDiepenbroeckwas,een paard datallekenners bewonderden en datVanderM oere - vooralhierom mocht het nietverkocht metzooveeltemeerspijtmoestaan-
schouwen,datzijnepaardenjaaraanjaarzichtbaaraflegden. Hetverschafte hem een innig genoegen,datvanderM oere achteruitboerde,en ditgenoegen zou nog grooter geweest
zijn, ware Herman, zijn petekind, niet het onschuldig slachtoffer geweestvan Van derM oeres hoovaardigheid en dw aasheid.
HoeverDolfsvermogenweggesmoltenwas,wisthijniet, maardestraatbegon volop tezeggen,daterop ZwANENPOEL
zelfreedseen haantjeboven 'tdakzat.A1s 'tpasgaf,zou bijereensbijHerman naarvernemen. Doch hijvroeg hetniet'smorgens,op demarkt,en ook niet'snamiddags,in 'tnaarhuisrijden,omdatHerman er zoo droefen zoo diepzinnig uitzag.W einig hielp hetdatde jongelingallesin'twerk steldeom zulksniette latenblijken:
Donckerskendezijnpetekind ogeen prik enwasovertuigd daterietshaperde. Zoo washetook.
Herman had professorX geraadpleegd.Hijwistom welk uurhij. dezen 'smorgensin 'thospitaal kon vinden en was errechtstreeks heengegaan.
213 P rofessorX had hem onderzocht,m etveellofgesproken overde deelen diegoed waren, maargezwegen ofalleen
twijfel geopperd omtrentdatgeen,waarover Herman om raad kwam .
<
zeg mijronduitdewaarheid :die doffe klank dàér,is hij door aneurisma teweeggebracht, of heeft hijeen andere oorzaak? > De professorhad geantwoord : < U zonder reden trachten gerusttestellen isdusnutteloos,maar,langs den anderen kant,t0teenaorta-aneurisma besluiten,dat andersgeen de minsteverschi jnselsgaf,
isgevaarlijk :men kan zichvergissen.Alleeneen radiographisch Onderzoek zou stellig alleonzekerheden wegnemen.>
Op Hermans verlangen had professorX, spijts al de moeite die zulks kostte,hem toen willen doorlichten,het
aorta-aneurisma vastgesteld,en erbijgevoegd datde jongeling zich daarover niet diende te ontmoedigen, daar
<>. Onwaar> had Herman onhoorbaar gemompeld, en, eens te meerknorrend en morrend tegen deleugens, waartoe beschaafde menschen om wille derzoogenaamde wel<<
voegelijkheidverplichtwaren,washijnaarSt.Amandsberg vertrokken,in de hoop terpaardenmarkteenige afleiding te
vindenvoorzijn sombere gedachten. Vervliethad Vosen Blesse reeds van den aanvang der
markttegen hoogen prijs verkochtaan Herr Baumgarten, denduitschen koopman,diehem sindsjarenkende,en,Om zijne vertrouwbaarheid,we1ietsmeer dan de waardebesteedde. Herr Baumgarten wilde dat Vervliet goed of kwaadschiksook zoutegeldestellen.- Vervlietweigerde
214
WERwAARTS?
eerst, maar zou,voelende dat de koopman den ruin <
'tzout legde>(1), ten slotte toch verkocht hebben,had Donckers,kwaad in denschijn,maarinniggevleid,inzijne plaats nietgeantwoord <<Mijnheer,gijhebtongetwijfeld meergeld dan ik,maarikheberevenmintekorta1sgi j:dit paard is niet tekoop > >.Daarbij had hijHermans oordeel ingeroepen endezehad gevonden,datPrinsnog tejongen te zeerop dehoeve van noodewas. 'tPuik derpaarden wasseffensaan den mangebracht,en reeds metde tien uur toonde de markt neiging tot afbrokkelen.Vervlietnam degelegenheid te baatom,buiten schik, eenen dertigmaandertekoopen uit hetAudenaardsche, die veel< model> had,maarmagerstond en schichtig leek. Koopthem maar>>,had Herman aangemoedigd, er
is een slag mêetedoen,en,zijtgijbang om 'tpaard naar huis te leiden, ik za1 u op den wagen vergezellen en een
handjetoesteken >. En zij.hadden . . hetnieuwepaard,in de roede, nevens Prins,vôôr deWagensgespannen ; waren alle drie gaan zitten op hetvoorste gespan ;en kwamen m etkoffie-
tijd te Diepenbroeck op aan. NellehadJan-ciesreedsmeermalen in dedreef zenden kijken,ofvader nog niette zienwas,en nu vader,reeds twee uren verwacht,vandekarsprong,riep zijverheugd ((W el,we1!zijtgedaar reeds? ) ê sJa,) 'antwoorddeDonckers,van opden wagen,tten erw astrok in de m arkt. Zooveelte beter,dater tfok in was,: zei Nelle;
((en hebtgijgoed verkocht? ) vroeg ze,alhoewelPeet (1)Ietsfa 'fzoutleggen- In'tmeefjeslandgezegdalsdekoopman, gevoelend datde boer nletwi1veîkoopen, veelteveel biedt,en zoo-
doendemaakt,datdeboeraangeenanderkoopmantegenlagerenpri js za1velkoopen dan hem reedsgebaden werd. Na geen enkelbod meer
kfi jgdnddathem voldoet,kan de boerdan,op'teln4evan 'tspel,ln 'tgeheelnietmeervelkoopen.
wERwAARTS ?
haar reeds knikkebollenddooreengerustellend oogpinkje tekennen had gegeven,dathijvoldaan was. Peetwistechterdathijzijnschoonvadergeen grootergenoegen kon doen dan hem alles te laten vertellen en hem den roem te laten toeeigenen van gedane zaken. -
Raad eens? >>vroeg degrootvader. < vroeg Nelleop harebeurt. q
Dertienhonderd voorBlesse? > giste Tjef,die,er minstvankennsnd,spoedmaakte om vöörtezijn. << Vee rtienhonderd?>verbeterdeRik,welkezijnbroe-
<<
derFons,op 1M eigetrouwd,als paardenknechtvervangen had. Vervlieten Donckerskeken lachendnaarmalkaaryen zwegen, terwijl Herman, spijts zichzelven in de algemeene vreugde deelend, al over de schouders van grootvader,
zijnemoeitoekniktedatzenog meerzou zeggen. < 1425 fr.*!>zegdezij. ((Meernog,>jubeldeDonckers. -
< 1450 fr. !>>waagde Nelle. <<
Gijslaatden nagelopden kop,>riepVervliet.
W el,we1!> zegde Nelle,die haareigen ooren niet kon gelooven. << ' tEn doet;> verbeterde Donckers,<<'ten isgeen -
<<
1450 fr.,maar1450 fr.meertwee>wijn,penhij haaldevoorzichtig uiteen bundeltje hooidetweeflesschen tevoorschijn,ensteeg vandenwagen,doorHermangeholpen.
De jongenskeken zich bijna deoogen uitnaarhetgeheim zinnig vocht. H etkw am hun zoo zeldzaam voor,dat grootvaderzoo luimig overwi jnsprak,datzijerbijtalmden
depaardenopstaltebrengen.- Datvochthaddenzijdoor hem nooitanders hooren noemen dan <>,
toen hij,gram en droefte gelijk, Verontwaardigd vertelde hoe hetdééraanwas dathun oom VanderM oere,'snachts,
in dekroegen zijn geld verbraste.
< vermaandeVervliet,.daarzoo niet
staan droomen,gijmoestlang terugzijn.> zegdeNelle,<
dertigmaanderzien.> -
>vroegJan-cies.
<, antwoordde Vervliet. - q W at denkt g'er Van, bazinne? > -
<<
Hijen ismaarmager,>vond Tjef.>> Dat's 'tminste,>>pochte Rik, <
en wil, kan erwe1een paard uitgroeien : erzit<<model>> in .> - < 'tIsgoed gebeend,> opperde Nelle,<<en breed in 'tschof.975 fr. 't Is voor niet. A1s ermaarnietsaan en scheelt,want'ten heeftmaareen viesoog in den kop >. - <>vroeg Herm an.
- <<'k Ziewel,kerel,dat gijhet aangeraden hebt,.
lachtte Nelle.- En hoeveel hebtvan Vosgemaakt? > -
< Nog 25 fr. meer dan wij dachten . juichte
Vervliet.
- <<Ja,>>bevestigde Donckers, xnog eensmeer 2 flacons>>;en hijverhaalde van naaldeken totdraad,hoe de verkoopenwaren geschied,en hoehij,inhetvooruitzicht datVervlieteerstdaagsiou gedecoreerdworden en volk zou moeten ontvangen,er op gedachthad,den duitschman 4
flesschenwijnaftedoen,diemennutochnietmeerbehoefde te gaan koopen. vaderdenktwaarl - << Groot ijk op alles,>y vleide Anna,
dietotnu toe had gezwegen,enzijkeek meteenoferniets opdenwagen 1ag datvoorhaarkonzijn. - < ,befispteDonckers,- En zeggende
gafhij'tvoorbeeld,en droeg,metdezelfdezorg a1sware't een gebunseld kind,een grootpak in bruin papiergehuld.
217 -
A1shetopengemaaktwas,haaldehijeen nieuwe broekte voofschijn,en vroeg aan zijndochter:
kennis van >>. -
<<
Ja,maarzijn uw handennietvuil,moeder>>? ver-
maande Vervliet. Nelle wreef de handen plat aan haar schort op haar heupen,beurtelingsrechts en links;nam toen hetonderste
derbroekpijpen tusschen duim en toegevouwenwijsvinger, en raakte de stofvoorzichtig aan. << Ehwel? > >vroeg Donckersmeteen glimlach.
'kEnhebvanmijnlevenzulkgeenfijnlakengevoeld,>> bekendeNelle,<'tiszacht,en 'tblinktgelijk fluweel.> -
<<
.
-
En weeg hier 'nen keeraan,>>bevalDonckers,en
hijnam defrak bijden fluweelen kraag,en overhandigde hem aan zijnedochter. Stilzwijgend lietNelle,a1shoogstebewijsvan bewondering,nu meermalen haarhoofd van links naarrechtsvallen.
MiddelerwijlpochteDonckersaltijd maarvoort. riep Vervliet, op zijne -
beurt,een volledige luiermand Op tafelplaatsend. <M aarPeettoch,>kreetdegelukkigevrouw ,
gij nu geheel en ganschzot?)) entranen schoten inhaar Oogen. g HO! moeder,) riep Anneken, vo1 verwondering.
t ('tisvan uitdatschoon magazijn t fIn denkindskorf )bij StJacobs, waar wijmijn eerstecommuniekleed gekocht hebben ;'tbriefken hangternog aan.)) M aar Nelle had reeds de verschillende kleedingstukken
uitgestald, schiktehetmet-pijpjes-van-witte-zijde-omzet mutsken op haar grove linkervuist,wierp haarbovenlijf achteruit om beter te kunnen oordeelen, sloeg methaar rechter hand tegen haarbil,en sprak schuddebollend :
((Datza1een doop zijnbijonsMonica!Eensplenternieuw peetjeneneendoopeling gelijkeenheerenkind!Mijn -
218
zielken,Mariatjenvàn den kosteren kon nietschooneraangedaanzijn,toenmen 'tnaarde vontedroeg.) ( Spijtig maar,)vond Vervliet, qdatHerman onze M onica nOg nieten mag helpen !
f(Nu,'tza1komen,'tnaastejaar,h!peetjen?)lachte Donckers,enhijlegdezijn uitgedroogdehand in Hermans nek,en schudde hem eens hevig,uittevredenheid.
tJa,grootvader,) prevelde Herman,schieronhoorbaar,beschaamd a1s hijwaswetens en willenste liegen. M aarwatkon hijalanàers zeggen,dachthij zijzouden mijtochnietverstaan. ( :Gijzieterzoo droefuit,Herman? 4troostteNelle(gijmoetmetOnsblijvenkoffiedrinken.
winstmijnereiercenten.- En gij,Anneken,maal'nen keer ras den koffie.> M aar Anneken bleef begeerig naar de nog geslotene pakken staren.
((Ja.ja,Ann eken-stek,*9schertsteVervliet,t('kzie ) u we1 lonken.Ja t,jong, vooru iserook nOg wat, en hijopendeeen grijzen zak vo1Gentschemokken. Rik kreeg eenezilveren horlogieketting,van een kwispel voorzien, zooals het eenen paardenknvcht betaam de te
dragen;Tjefontving eenmesmetbeenen hecht,en,daarin, vijf lemmers, benevens eene zaag en een wielken om glaste snijden;Jan-cies bekwam eendubbelschuifelding uitnickel,meterwten in,waarop menflootgelijk op dat van den treinwachter.
Zijspraken en dankten nietmetwoorden ;maar welgemeende tevredenheid en innige erkenteli jkheid straaldeuit alleroogen. Nelledeeldein devreugdederanderen,omdatertusschen moeder en kind steeds a1s een electrische stroom van sympathie loopt,maar zelfwas ze toch vrouw gebleven, datiseen beetjejaloersch,en zevoelde inhaar binnenste
219'
ietsdathaarspijtshaarzelven inblies:Peetheeftaanallen gedachten u vergeten ! Er lagen nOg we1twee geknoopte handdoeken op den
grond,maarPeethad verklaard,datzijTrientjeVerslyckes goed hadden medegebracht om het te doen wasschen;neen,erwasniets voor Nelle,- Nelle was vergeten.
Juist nu maakte Vervliet eenen der handdoeken los, haaldeeen grooteshawltevoorschijn, rooden grijsgeruit en metlangefranjesomzet, en onbehendig wierp hijhem overNelles schouders.
tZie,wijf,>>.zeihij,xxdatisvooru,9enhijsloeg stillekens mettwee vingeren,a1s een bisschop die vormt,op de
blinkende kaken zijner vrouw, die, innig beschaamd overhare slechte gedachten en uiterlijk tevreden,er het sprekenbijverloor,beurtelingsVervliet,Herman,Donckers aankeek, en, scheen, te willen zeggen ttM an, ik ben fier over u ) en tot de anderen : t(he!dat ik we1 heb gedaan zulken echtgenoot te kiezen,want met zijn
hoofd en zijne handen heeft hij dien welstand teweeggebracht>.
Edoch zijhoordeditlieverdoorVervlietzelfbevestigen, en vroeg daarom :
('tIstochwe1zeker,h! Peet,datgijbuiten uwen streng nieten springt? ))
(W ees gerust,wijf,eens is geens :wij rijdenniet alledagennaarGent,envallen nietaltijdzoogoeduit.)> t ('tIswaar, bevestigde Donckers, de verkoop was
goed;Nelle,mijnjong,'tkonerheden af.h > tGodzijgeloofd!))zeiNelle. (W atzijtgijhierallen gelukkig!:preveldeHerman, maarniemand verstond den diep-droeven zinzi jner woor-
den. -
tDat kan nog al schikken,) antwoordde Vefvliet,
:degoededagen lappen deslechte,en,meteen beetjeOp teletten,geraken wijerdoor,>
9*
t(Bofniet,baas,) ' vermaande-Nelle,cgijweet we1 dathetnietgoed is en datOns Heerhetnietgaarn heeft)). ( tNu, 'ten loopt niet over,> verbeterde Vervliet, -
'
<<maardekinderswillen mêe,enwijkomen toe)). (Een klager heeft geenen nood en eén boffer heeft geen brood,) doceerde Donckers. -
eJuist gesproken,grootvader,>brachtHerman mis-
troostig in hetmidden,q 'k weeten zie eralles van ) ,.
t(Ja,'kweetwel,' ,antwoorddeDonckers,('tschijnt dathqalverpastwat1osen vastis.Spijtigvooru,jongen, maarhqza1nog zwartesneeuw zienvliegen.Maardanzult gijreedsdokterzijn,- en uitden kwade.) qBovendien,a1sgijietsnoodig hebt,moogtgijaltijd spreken,) bood Vervlietgoedjonstig aan, qwij zullen u -
-
helpen,nietwaar,Nelle? ) Nelle knikte. Donckersbevestigde :
EZeker,zeker,wijzullen u bijstaan,maarhem niet.) : Bah !gijzegtdat,grootvader,: waagde Vervliet, qmaar,moest hetooitzoover komen,gijzoudtdeeerste zijn om Van derMoeretehelpen...en gij en zoudt geen ongelijk hebben.) -
@
-
< Datzullen wezien,)antwoordde Donckers,kortaf,
metijzervastestem ),. ((Toe,jongens,aantafel,yyverzochtNelle,behendig, <<een warme spoelk6m koffie za1u deugd doen ). Allen zetten zich rond de twee lage tafelkens,die Nelle tegeneen had geschoven, en aten met mondsvullen den lekkerenkaas,en dronkenmetgenotdengeurigenkoffie.
Hermanhad 'smorgensdenmoed nietgehad om aanzijn grootvader te vertellen, wat hem zoo zwaar op het hart drukte,envoelde er llu,min dan ooit,lusttoe.- W ashet we1 noodig dat anderen zi ch om hem bekreunden? Zij konden hem tochnietredden.
W ashetdusnietbeterenveelheldhaftigeralleentelijden?
Alleenlijden! En M aria ?
Za1hij,moethijhaar zijn doodvonnis mededeelen? Of moetzijhetdoorGastonvernemen? Heel den nacht heeft Herman slapeloos doorgebracht,
zoekende dezevraag op telossen,en hijkan totgeenebeslissing komen.
HijvoeltdathijbijMariazijne hekentenisnietzou kunnenafleggen.- Zelfzucht!zegtzijngewetenjenhijgeefthet toe...maarmag hijniet een weinigjeikzuchtig zijn,hijdie slechts nog maanden, weken, dagen misschien te leven
heeft? mag hijten minqte zijne geluksdroomen niet in hetgrafmêedragen,ofmoethijze toch gaanverwittigen, de geliefde,diehem misschien wederliefdeschenkt,- mis-
schien?... En is 'tzoo,moet hij dan het gezicht harer droefheid immervooroogen,eenstilverwijtvanwreedheid altijd inden geesthebben? en die anderszoo kortelevensstonden pijnlijkopslijtenin langeuren van onverdraagbaar lijden? En onbewust dezelfde vraag altijd aan herkauwende,. doethijweerdedagelijkschewandeling,slaatdepolderdree in,en houdtstilaan Pennincks tuin.
Bovendekornoeljenhaagpiepthetjongafwisselendgroen van 'tschaarbosch, waafop degele trossen deracacias en,
dewitte en purpere kaarsen derseringen blijdeafsteken. Verderin den tuin prijktde hagedoorn hij staatals. witbesneeuwd,en zitzoo vo1bieëndat hijervan ronkt: geurengegonszijn we1een boogscheutverterieken ente hooren.
De zon schietharestralen, a1sdoorschijnend goud,op hetfijn,biezebijzelendgroenderzilverstammigeberken,en blakertheftig op dedonkeresparren,dienu ook willen meê herleven en m etgroengeletoppekens aan e1k hunnerontelbare uiteinden komen loeren en lonken.
222
Inden lacherigenzonneschijn blikkeren en flikkeren de bladeren derbruinebeuken a1s zooveelbeweegbare spiegel-
,
kens,terwijlandere,tegenhet lichtgezien, degloedvolle tinthebben van smeltend brons.
Degeile,loofrijketwijgen dertreurolmenen galnootboomen,de eerste van alrijk uitgedost,hangen roerloosnu, moede van groeien,1ui en loom ,metdiamantdruppels aan iederblad in dt'zonne te zweeten. Bruin en roodachtig beginnen eik en notelaarvoorgoed te botten en te bloeien.
Deoude kastanjeboom alleen spreidtzijn forsigearmen nOg schier barre uit,en strektden vermoeiden zwaluwen t0t een
reusachtig rek.M aar in zijn halfnaakt gestelis 'tèèn woelen en krioelen : zijn takken springen volvechtende meezen,wippen v0lkwinkendevinken,die duikelen,
én paren,én opvliegen,én kijven en krakeelen.W ateen gepiep en gepraat, geruchten geraas,gekef en gekakel! en haoge,hooge in de kruine,ziteen tortelte slaan,
en schijntden ouden reus te willen aanmanen:tttoe,toe, laatu nu ook wakkerkussen door 'tweldoendezonneken,
toe,toe,toe,'tistijd om televen en telieven !) Tijd om televen !tijd Om telieven!... W iewee' t,wie voelthetbeterdan Herman ?
Overalzien hetzijneoogen; allesend alles bewijstliet aanzijnen geest;nooit sterker a1s gedurendedeze eerste zonnedagen hebbendebloemengeuren zijnezinnen geprikkeld,nooit heefthij de.levenslust zoo geweldig voelen opbrtlischen en woelen !..... en hij is ter dood veroordeeld.
En hijdenktaan FonsVervliet,aay Nathalie Dierickx, aan Koben Pieters,den bakker, aan dezen en genen,allen
oudeschoolmakkers,- hOezij,meteersten M eigetfouwd, e1k hunhuizekenproperen netaan 'topsmukken waren,hoe
zij,tevreden a1snieuwgepaardevogelenoverhun niçuw opgebouwd nèstje,erbinnen nua1s'tware 'tlaatste donsin
223 brachten,opdatallesgereed zouzi jnvoordezegeningvan den haard.
W athijvroegernietwistnoch verstond,weetenverstaat hij nu.M aria'sbeeld washem immerkooroogen,Maria's aandenken immer in den geest, en zijn grenzelooze, reine,kuische liefde tOthaar,heefthem totdusverreen n0g geschut'en bewaard waar de droge beschouwingen zi jner zedeleer,waardevoorzichtigheidswenken dergezondheidsleer, waar de in 't hospitaal aanschouwde gevolgen
derondeugd Onmachtigzouden zijn geweesthem te behoeden voor 'tlokken dergeile deernen uit de hoogeschool-
stad,ofvoordeaantrekkingskrachtderpoezelemeisjesuit hetdorp!- Maria heefthem voorgelichtinzijn werkenen zwoegen, gesterkt in zijn strijden,met minachting doen nederzienop hoon en smaad,lichtgemaakt watzijnvader hem deed lijden!Maria had deplaatsingenomen van zijn geloof zi jwaszijnegodheid.In liefde en leed, allesvoor haar; in doen en laten,alles doorhaar ! Zo0 vroegef. En nu? N u weethi jdathij Maria nooitza1bezitten, haar niet
eensernstig van liefde mag gewagen dat hij nooitza1 wetenOfzijhem bemint! Zijnvaderdeedhem tegenwi1endank studeeren.Hijstudeerde lang en goed, wordteerstdaags dokter,en ditalles
om thanstewetendathijniet.kangenezen. W arehijthuis gebleven, zou hijongeneesbaarziekgewordenzijn? $ Brandende vragen !welke heln de eene knellender dan deandere onverpoosd doorden geeststelgeren !
Thuisware hij naarallewaarschijnlijkheid gezond gebleven ! Dan was M aria niet hopeloos voor hem verloren geweest.
M aria heeftden buiien lief,verstaatde onschatbaredich-
terlijkheid vanhetlandleven.Zij zouden samen gewerkt
224
wERwAARTS?
hebben voorden vooruitgang der boerderij;een modelhoeve hebben gesticht,meerderen schoonerdan deze van denjongengraafOswald van Diepenbroeck ! O !neen,zoo M aril hem nu beminde,washetniet- kon
hetnietzijn- om willevan datgreintjekultuur,van dat greintjegeleerdheid, aangezien -dewetenschap in hem het geloofdoodde,en,tusschen M ariaenhem ,eerderdeoorzaak eener scheuring dan eenertoenadering mochtheeten.
W aarom, - daar niet hij,maar we1 zijn vader dat levenspad koos,- mag hijzijn levennietherbeginnen op diewijze,dathij,Herman,hetzou gewenschthebben? Is zijn vader niet de onbewuste oorzaak van zijn physisch ongeluk,na rechtstreeks dattezijn geweestvan zijn geestelijk verval? W aarom boeteen onschuldig kind zoodikwijls,in geesteslijden a1s ih lichaamskwalen,voor den zondigen vader? En datnoemtmen deopperste rechtvaardigheid'van dien
God,dieoneindig goed zouzijn ! W aarheid misschien kon het zijn,wattanteNelle altijd zegde :datChristus meerdan iemand onrechtvaardig heeft gefeden,allen m enschen ten voorbeelde tn ten voordeele. W aarheid misschien,'tgeen FieVersli jcke meent dat ee n kor t e over gangsper iode is toteen ditlijdensleven maar ander leven, vo1 rechtvaardigheid en verbli jden, en dat eeuwig duren zal. M aarzekerwaar,datzi jallen in ditdweepziek gelooven en vertrouw en - alw aren hetnOg allem aal verzinsels
grenzeloozeweerstandskrachtenputten,diehijhun benijdt; wijlhij, van godsdienst beroofd, vobrtdurend door het knagendes twijfels ontzenuwd werd,en nu nietsanders Y
voûrzich zietdan den nevelachtigen afgrond,metgeheimen gevuld,die duizelig maakt.
Ja,hijbenijdtdie menschen,die hij gisteren nog zoo opgenschouwelijk gelukkig zag. Enweemoedig vraagthijzichaf,oizijdiehetgeluk be-
wERwAARTS? zitten, het geluk begri jpen? - of zij het waardeeren ofde slapende begeerte naar gelijk hij,die het m ist?
roem,en macht,en geld,en goed,bijdezegeestelijk onmachtigep, dat ideaal heil van kalmte en stilte niet zou
omstooten bij'teerste aanhitsen vanbaatzuchtige, maatschappelijkebooswichten, ? Had Rousseau ditnietgedaan vader ? metzijnen Ah ! mochten zi jbeseffen,datgeenmenschelijke macht totliefdedwingen kan, datglén rijkdom geluk,geen geleerdheid rustverschaft,- dat géln geld godsdienstig vertrouwen en gezondheid betalen ofwederkoopen kan.
W etenzij,diedagelijksdekostelijketevredenheidgenietenvandevolbrachtetaak,hoedejagendescheppingswoede den kunstenaar;- hoedekoortsige barensnood den dich-
ter;- hoehetinnig bewustzijnenhetnietbekennen zijner blindheid den zoeker; - h0e hetsprekende onvermogen derwetenschap dengeleerde,onder'teeuwig betrachten van eenniettegrijpenoorbeeld,afbeulen?Hoe,naonophoudend
geestelijkzwoegen,duizendmaallastigerdandeafmattendste handenarbeid hoe, na honderdmaalmaken en hermaken,
trachtenen hertrachten,vorschen en hervorschen,zijdoor kortzichtigen a1s leegloopers gescholden,ofa1swellustigen
benijd worden. W ellustelingen zij! O ! schijn! O !aantrekkingskracht van het nOg niet gesmaakte ! Leegloopers!...
Entoch!waarom niet?Hoeweinig zijneruitverkorenin hetgrootheirvanhen die zich geroepen waanden ?
Enklaarstraalthemvooroogenalhethollevanzijnleven. W at schakeltjen heefthij bijgebracht aan de keten der menschelijke kennissen? W atheefthijgevonden?Twijfel.- Verworven?Ziekte. Nuttigs verricht? Tijd verkwist.- Genoten? Lijden en vruchteloos betrachten.
Bij hetoverleggenvan zijnelevensbalans,nietsdusaan den kant van het actief- zelfs nieteenbeetjegenotof genoegte ?...en datleven zou weldra eindigen ! W aarom ,- a1sallesdan toch logen en bedrog,en voort-
aanontoereikend is;waarom - als zijneMaria misschien in den tuin daarwandeltmet haren toekomstigen bezitter, waarom de wellusten nieteens proeven,en gedurende
denkortentijd,diehem noggegundis,nietvolopvan'tleven genieten?
's Namiddags trok Herman terug naarde hoogeschoolstad !
c.% <>= .> .. ax. Y a.
X IV/
:
*
%%>
*e
*>
**>
%%j
O
%%)
Y .- > *
*
D >9
x yv
<<
Oppassen > had dokterJoostens,(i n derhaastom een
avondbezoek bijeen ziekegeroepen),onder'tuitgaan,tot W annegezegd;en W anne wistwatditwilde beduiden a1s
ervolk,vooraljongvplk indeontbijtkamerwas.- Zijhad jufferClaraenmijnheerGaston >,en kende zetegoed,om niette wetendatze nietuitijswaren gebouwd. Daarenboven scheen het haar deftig dat, Wanneer er
vreemde juffers a1s Maria Penninck,en vreemde jonge heeren a1sOswald van Diepenbroeek,met<ter eetzaalzaten,erten minstede schijn van waakzaamheid werdgegeven;en zijwilde oppassen, en hare ro1gewetensvol vervullen,en dit alles verrichten
zonder bij Gaston eerkrenkende gedachten jegens hare meesters te doen ontstaan. D ebloem en w erden daarom nooit overvloedigerdan op zulke avonden van water bediend, de meubelen beterafge-
stoft,juffer Clara en mijnheer Gaston vaker om raad gevraagd : waggelend a1s een schip vond de dikke W anne
honderà redenen om twintigmaalnutteloosvan dekeuken naardeeetzaal,en van de eetzaalnaarde keuken te varen.
Nietz0ogauw echterwarennlijnheerdepastoorenvrederechter Janssens aangekomen, of W annes geheugen,waarover zijputten in den grond klaagde,en dat <,- werd opeens een
oliiantsmemorie.Zijwistmeteen zonderaarzelen,waarde gewenschte wijn en het nocdige keukengeriefte vinden
230
wERwAARTS ?
waren, welkespijzen en hoedie zouden bereid worden? Pastooren vrederechterwaren dus met andere vrienden binnengekomen,om, den H.Emilius tereere,eens prettig en goed te avondmalen ;want 's dokters naamdag ging
nooitongevierd voorbij. Joostenswasbepaald geen schraalhans:lekkerespijzen' en oudewijnen plachthijte diergelegenheid te geven,en allen watertandden bijvoorbaat.Aan de eenezijde hield graafvan Diepenbroeck hetmidden dertafelmetEmerence
Pennincken ClaraJoostensnevenshem ;terwijlaandeanderezijdepastoorDeSutter,tusschenden held van hetfeest en Maria Penninck, plaats nam. Oswald zat natuurlijk dichtbijClara,en,nietzonderopzet,was Gastons dischkaartje nevens dit van Maria Penninck gelegd.Rechter Janssens hield Emerence gezelschap, en de notarisging zittenaan dezijdevanden dokter, zijnen onafscheidbaren vriend. Niet zonder veel moeite had Emerence, die nochtans gewoonlijkop een wenk doorharen heerenm eesterbediend
werd,van den notarisverkregen dathijnaarhetavondfeest zoukomen.Zeker!Joostenswaszijn boezemvriend;zeker! hijkon erbelang bijhebbendengraafoverdiensbelangen te spreken;- tochhadhijtegengestribbeld,voorwendende dat,ter uitzondering vanzijnenvriend Emiel,diemannen geen futhadden,kloostergesprekken hieldenyslechtskaarten konden, of alleen over politiek redeneerden datstootte hem tegen de borsten deed hem seffens inslapen. M aar hoe meerHenriinwendig 's pastoors aanwezigheid vreesde,hoe minderhijdituitwendig dierfbekennen,en hij bleefdus zonder eenige verschooning om nietterfeeste te
gaan,zoodraEmerence enJoostenstegelijk hem deverzekeringhadden gegeven datkaarten en politieke redetwisten
uitdrukkelijkzouden verboden worden. Emerence zelf had daarenboven plechtig beloofd er de hand aan te houden,dattegen hetverbod nietwerd gezon-
digd,en,a1s de vrederechterofOswald soms aleensbuiten de schreefgingen,riep zi jdieherhaaldelijk totdeorde. M aar het scheen haar m in verboden kwaad te spreken van Dolf Van der M oere - kwaad datten andere bekendewaarheid,en dusgeenkwaad wa>.
Metwelbehpgenhoordezijvandenvrederechter,hoeVan derMoerereedsalzijnafgelegenstukkenland hadverkocht en blootnog zijnehoeveoverhield;metgenoegenluisterde zijtoe,alsde graafvertelde,datzijn oud-schepenZwANENPOELmeteen zwarehypotheek had belast;en haremoedervreugdesteeg ten top, toen Oswald,die onlangs, tergelegenheid derpasgestichte veeverzekering,Van der Aioefes stallen bezochthad,vond,datdezesstapel,vergelekenbi j
vroegerjaren,oneindig verslechtwas. ZooM aria voorHermaneenigesympathiegevoelde,dacht
Emerence,zou zijtochwe1onmiddellijkbeseffen,daterOp een huwelijk methem zelfsnietmeerkon worden gedacht, zoodra zij door vreemde,belanglooze monden Van der M oeres ondergang hoordevoorspellen. Gaston zou,pasover anderhalve maand totdokter uitgeroepen, naar de hand harerdochterstaan, en, alleen
zijnde,metopenarmenontvangen worden. Ofnudedroom dermoederwe1juistmetden droom der dochterovereenkw am ?
Verder vonden Oswald en Gaston datVan der M oeres
arm-worden zeer spijtig was, om willevan Herman,een uitmuntenden,veelbelovenden student,die 't nu toch niet gebeteren kon. Daarop vroeg Clara in stilte aan Oswald, waarom men altijdzoouitsluitend Herman diende te bebofien ? Er waren n0g andereuitstekendestudenten, en hi j, Oswald,diende maar nietzoo nederig op zichzelf neerte zien.M aria,integendeel, verklaarde dan Gaston,dat het heelmooistond voorhem de gaven van een studiemakker,
232
wERwAARTS ?
misschien een lateren vakmededinger, te kunnen waardeeren en tedurven hoogstellen.
En terwijl hetgesprek door (legasten hoe langer hoe luider en vuriger Nverd voortgezet, spraken M aria en Gaston in stilteen in 'tgeniep.
De waarheid bekennen is gemakkelijk, y : zei Gaston,<en misschien zegde ik het nietzonder eigenbelang;wantnu Herman afwezig is,voelik maar altegoed,
hoezeerikhem mistothetinstudeeren van mijn eindexalllen.*
<<Ja>>,antwoorddeM aria,qTrientjeVerslijckeheeft inderdaadaanFiegeschreven,datHermanvoorgoedin Gent wasteruggekeerd.yy << Ei laas!voorgoed!- ik vreeshetmaaralte zeer,s
zuchtte Gaston,metoprechtmedelijden. - <<W atwiltge hiermêe beduiden? >> << Dati k bang ben vooreen ongeluk >. <<Een ongeluk ? y :
-
.Hijiszoodiep ongelukkig,> klaagdeGaston met deelneming, <;en hijoverhandigde Maria een klein briefje, -
waarop,met potlood geschreven, het volgende te lezen stond: Aincksdreeftegaan.Gijzoudtermijnietvinden.- Uw >>
diagnostiekwerddoorprofessorX...bevestigd.Voormij
>> onnoodig dus voortaan nog lessen te herhalen en te stu>> deeren.> < fW e1de'uwe, < Nu hoorde M arianietsmeervan alhetgeenerdien avond aan tafelwerd gepraaten gebabbeld.Erkwam champagne-
wijnop,en degastenlachten,enfeestten,enhaddenbijzonderveelpretom hetwoordenkrakeeltusschen denpastooren
wERwAARTS?
233
den notaris. Deze laatste trachtte op geestige wijze den herder eenigeprikjestegeven,terwijldeeerste,benevens talrijke ongelukkige slagen, ook enkelemalen den notaris nietongevoelig trof;enwi evanbeidenertijdelijkdebovenhand had stond telkens te lezen op Emerencesgelaat,dat, a1s een barometer,lachend weêrvoorspelde,toen de herder scheen te winnen,en naarstorm zakte,zoodra Henriden
pastoorin zijnstrikkenhad gevangen. M et stormachtig-bonzend hart keek M aria Gaston de w oorden uit den mond,telkens en telkensw eêrverzoeken-
de alles teverhalen wathij wist.En Gaston,- die niet wist hoehij andermaaleen minnend hartging kwetsen vertelde de waarheid,en hoe de ontdekking wasgeschied,
en h0e hij er innig spijtover haden rechtzinnig Herman beklaagde,en betreurdedathijgeengeloofhad. Getrouw aandeneed,dien hijzichzelven zwoer, somde hijverder Hermansgavenop,bleekvoorhem in bewondering testaan:- en zijn medelijden was ongeveinsd,en zijnelofspraak welgemeend.Engedurende heelden avond spraken M aria en Gaston - tot overgroote vreugde van
Emerence,diedeverwezentlijkingharerdroomendachtvoor Oogentezien - gemoedelijkoverditonderwerp. Gaston wasgelukkig bijMariazoo'naandachtiggehoor te vinden,Maria twijfelde ofzij zich niet aangetrokken voelde tothem ,die metzooveelbelangstelling Oprechtgoed sprak van Herm an,van haren....vriend.
Hetscheen M aria bijna onmogelijk,dat Gaston haar hartsgeheim nietzou kennen,en daarom kwam zijne taal haar dubbel edelmoedig kbor; daarom verweet zijhaar eigen a1s ietslaakbaarstegaan denken dathijhaar Herlnans ziekte maar zou medegedeeld hebben uit list, om
er Op te wijzen dat voortaan hijalleen haar hulde kon verdienen. Neen!totzulk ietswàsGastononbekwaam :baatzuchtleek
nietdeoorzaak vanzijn verhaaltezijn;enzijvoeldedank-
234
baarheidjegenshem uithane zielopw ellen, olndat, zonder zijne mededeeling,zij niets zou geweten hebben omtrent Herman,dienu,meerdan ooit,hal'e hulp noodig had en de
verzekering diende te krijgen van hare genegenheid, van hare...liefde.
Ja,zijiservanovertuigd,devefzekpringharerliefdekan alleen beletten,dat Herman (ie zeifmoord zou begaan, waarvoorGaston zoozeervreejde,en zijzelve niet zonder ernstigebekommernis is:stierfHerman nu,hijwarevoor eeuwig verloren;hetlichaam moetdusleven,wi1zijdeziel redden. En w at,watandersnOg kan Herman aan hetleven doen vasthouden dan hare li efde,waarover hijgeen afdoend antwoord heeft gevraagd,wetend dat hethuweli jk thans
onmogelijk was;
liefde, die hij misschien we1veron-
derstellen kon, maar welke van harentwege nog niet met zekerheidwerd toegezegd. Zekerheid alleen kon hem hoop inboezem en, versterken, redden.
Volstrekt dient hijteweten hoe zij hem bemint,- hoe zijhem bemintzooalszijzelvehetnugewaarwordt,nu dat hij,wien zijhare liefdegeschonken heeft,te verdwijnen staat, vurig,hartstochtelijk. Hermans groote,zooniet ongeneesbare kwaal verschoont vele dingen, veroorlooft we1eenen brief.Kunnen de wetten djer sti jvehoffelijkheid nog gelden,a1sereene zielte redden valt?
Zijza1schrijven van heden akondaf...enzijstelt,inhaar hoofd, honderd verschillige brieven op, waarvan geen
enkelehaartrouw genoegdegevoelenshaarshartenschijnt tevertolken.Dewoorden missen ( 1e noodigekrachtom den drang harerliefde te uiten;geen volzin vermag te bepalen,
hoeen in welkematezijHerman bemint. Zij za1hem kondschappen datzij hem nu metalhare
wERwAARTS?
235
krachten van ganscher hartetoeroeptwatzijtotdusverre heeftverzwegen;zijza?hem toeschreeuwen,dathijmoed zou hebben, vooraldat hijzou leven,wantdatzijhem, trots allen en spijts alles, vurig bemint,- bemint,niet hem,nietzijn lichaam,maarzijn geest,zijne ziel,onstoffelijk;dat,ware hij mismaakt,gebrekkelijk,afschuwelijk, voor eeuwig te bedde gekluisterd, besmettelijk ziek,zij hem toch en nog en meer zou beminnen.
Maarwanneerzij'savonàs,op haar kamer, alleen voor haar schrijftafeltje zit, durven de woorden maarniet uit haarpen.
Schrijven!- Haàrverstand komt er tegen in opstand; streng en metnadruk vermaanthaarhaargeweten... Papa en mamaweten niets!...
Zijzouhaarmoederwe1raadplegen,...maarzijweet,zij voeltdathetalvergeefschemoeiteza1zijn. W atblijft er Maria dan nog andersoverdan,evena1s voorheen,voorHerman te bidden? 'tIs veel;- zoo weinig !
XCv.e .u . N**
,3
x'q-y, ;
On ye sevoitjamaijsyasplaisirquandon n'qstnldapsun étytd' el olgnementréclproque q u l c o q d u l j à l ' l n d l f f é r e n ea ,lp nsj uenre rivalitequlestprèsdelach ni ed.aOq a't paptrd oe cpe,onserassemble;onmeqrenfln.:cette v1echampêtrequifut lapremleredestlqatpon del' hompe,Japlpsgonvenybleàlasante,a -la fécondlte.O! 1yJoultpeut-etred,toutlebonh e u r c o mp a t l b l e a v e c l a f r a g l l i t e d e l a c o n Gltion humalne. (RAYMAL)
.
7
>
W* * * f4.w e ' - %%> -
p
** X *% %%> , m-. * a x ,,3
X V,
22Juli. M et een glansvan vreugde en voldoening Op hetgelaat, begroetEmerence haren echtgenootaan hetavondmaal. Over dieongewone voldoenningverbaasd,zietPenninck
verwonderduitzijn dagblad op. << PeetVer vlietisheden gedecoreerd,enwordt t'avond met eene serenade vereerd,>yzegtEmerence. En zonderte.antwoorden duiktde notaris weerweg ach-
terde<<EtoileBelge, > hijweetimmersvanbuiten,dat,a1s Emerenceinhetbijzijnharerdochterietsgoeds verhaaltomtrentVervliet,eronmiddellijkietskwaadsza1volgenOmtrent Van derM oere.Evenmin is Emerence bekwaam om Gaston
tebeboffen zondertezelfdertijd Herman te misprijzen. In den beginnespeeldedenotarisdatspelletjewe1mêe;maar thansvindthij heteen kinderachtig middel om Maria te overreden. Zijn innige wensch is, datHermanshoofd op Gastons schouders staat,of,metanderewoorden,datdok-
terJoostens centen in Hermans beurs zitten zouden.Dan zOuhij wel,dunkthethem,ten voordeelevanHerman besluiten maarnu stoot de eene huwel ijkscandidaathem slechtsminderdan deanderetegende borst,en za1hijvolkomen onverschilligblijvent0top hetoogenblik datbepaaldewenschen ofvragen hem totkiezen zullen dwingen.Op
voorbaatiets schikken vielnooitin zij: smaak:maar al tedikwijlskwam ditkwalijk uit,en,vermitswachten daarenboven hier ook hetminste moei tekostte,zalhijhet er inmiddelsmaarbijhouden.
240 -
AVERWAARTS? <<
Staathet reeds in de < Etoile >>gedrukt? >,vraagt
Emerence schertsenderwijze, verbitterd geen gehoor te krijgen. << De nktgijdaternstigebladen nietbetersteschrijven -
hebben dan boerenkruisen te vermelden? >antwoordtPenninck. - <( Boerenkrui s Ofniet,>>oppertEmerence,<
hijzouoverdebaanstappenfierderdaneenpauw.> << Tr a,1a,1a,1a,>zingt de notaris, op dewijzeder Brabançonne,doch metzulk een zuurgezicht,datEmerence en M aliaermoeten mêe lachen. < Hetgaat den Ganzenboernieterg mêe,>>herbegint
Emerence,veinzende Henri'sspotten niette verstaan,< fen
Joostensenhijbeleven een gansch verschillijgenoegenaan hunnezonen.Gaston heeftzijn laatste examen afgelegd ; van H erman is n0g niets tehooren !>>
komt M ariagoedhertig terhulpe. -
<<Ja, z0o za1 hetwe1zijn, liefduifje,>>beaamt de
notaris,gelukkig dateen anderop dien invalisgekomen en
hij,zonderzich moeite aantedoen,een afdoend excuus heeftgevollden,waarâan hijnochtansingemoedegeen zier geloofhecht.Im m ers Herman is te flink een student en te veel door de leeraars aan de lloogeschool gewaardeerd,
om,had hijmaar gewild,er nietreeds metJuli door te komen. DatHermans vader hethoe langer hoe meerkrap begon
tehebben,endejongeling daarom nuttelooze kosten diendetesparen en zoo vroeg mogelijk voornieuweinkomsten tezorgen,was daaftoe een Onweerlegbare redentemeer. Ofzou Van derM oere misschien geen geld genoeg meer
241
gehad hebben om Hermans inschrijving te betalen?Niet waarschijnlijkwasdit,- entoch? Beter dan iemand is hetPenninck bekend, hoe Van der
Moerealzijnland vervreemd,en zijnehoeveten voordeele van brouwerPauwels met eene zware hypotheek belast heeft.Van elders weet de notaris daarenboven, datheel
bezwarende geruchten,- dieheusch geen leuterpraatjes zijn,- omtrentVanderM oerevan mondtotmondloopen, en datde bewonervan ZwANENPOELverplichtis voorzichtigheidshalve gedurende enkele weken de voornaamste bron
zijnerinkomsten,den sluikhandelinvee,droog teleggen. M en verteltreeds luidop in de herbergen, datVan der M oere een aangetaste vaars heeft binnengesmokkeld,welke deoorzaak isderthansteDiepenbroeck heerschende be-
smettelijkeziekte,waarmêede boeren vanstaltotstalgeplaagd zitten.
Allen diebelang bijdezaak hebben,en Van derMoere vroegeromtrentzijnen smokkelhandelmetvredelieten,beginnen nu de hoofden samen te steken en te schikken hoe
zijdetolbeambten hetbestzouden helpen om hem eensop bedrog te vatten.
Endeste hevigerzijn degemoederen opgehitsten verbitterddaarhetin de kasderOnderlingeVeeverzekering hOe langerhoemeerlaagwaterwordt,en deboeren gaan vreezen ofmende verliezen nog we1za1kunnen vergoên.
VanderM oere,bijnadeeenigeboerteDiepenbroeck,die zijne dieren door denbond nietlietverzekeren,jubelten juicht: t (Ik heb allesvoorzien,allesvoorzegd;zijhebben ) hooge premiën betaald,en,a1szijzullen gesmeerd zi jn )) methun eigen vet,zullen de stichters,graafvan Diepen)) broeck en Vervliet, op hun eigen centen de schade niet )) betalen. Onderlinge brandassurantie, slecht, mannen ;
))onderlingeveeverzekering,duur,jongens;vraagthetmaar ))aan Rousseaufhi,hi,hi, voorlageprijzen verzekerthij ))mijnkateilenenmijnveetegenbrandgevaar,bijeengroote 16
NVERwAARTS?
companie ),diehonderdmaalrijkerisenmachtigerdan aldeboerenverzekeringen van ttBelgique ). Doch Van derM oerewordttegenwoordig nog slechts met den nekaangezien,en nietalleenopenen de boeren de ooren
nietvoorzijnekwadeinblazingent,maaralle,eenpaaruitgenomen,zijnmethem overhoopgeraaktnaargelangdesluier voorhun oogen is weggevall-en.
Eenieder- laat zijn innige sympathie nog elders zijn toontzich gaarn bijden meesten hoop,en eene maatschappij,dieeens begintte sukkelen,is verzekerd eerlang van degaffelin degreeptevallen,en hare leden kwijtte -
spelen. Hoe meerVanderM oere achteruit,en hoe meerVervliet vooruit boerde, hOe m eer Ook de landbouw ers van den eersten naarden tweeden overkwamen,en nietéen onder
hen, die niet proefondervjndelijk overtuigd was van het goed,nutenprofijtdoorhunburgemeesterendiensvoorman, PeetVervliet,doorsamenwerkingverwezenlijkt. Datdestoetdergenen welkehetmuziekgezelschap volgen om Vervliet,ter gelegenheid van het ontvangen der landbouwdecoratie,hunnen danktegaanbetuigen,buitengewoon
lang is,baartbijniemand deminsteverwonderinr. Denotaris,diebijnaderoverdenken,hoelangerhoemin lust gevoelt Om over het begonnen onderwerp te praten,
vindtin hetvoorbijtrekken van den stoeteen zeergepaste reden om hetgesprek te laten doodloopen, mettotvrouw en dochtertezeggen tlKijktlievereensaan hetvenster: 'tmuziek isdaar ). Vooraan,hand aan hand,dartsen schoolrakkersvan 8 tot
10jaar;terwijlanderestraatbengels,uitgelatenvanvreugde, ((tuimelboomen zetten )'en qwagenwielen draaien ). Dan komt devaandrig, buik vooruit en kop omhoog,
tevergeefstrachtendOpstaptetfippelen nèvensdentamboer, den leutlgsten snaak uit'tdorp,dewelke,nu hijzich weer onderdewapens waant,voor geen paard zou glimlachen,
w ERw AARTS ?
243
en onder 'troffelen statig a1s een staatsministerin marschtem po aanstapt. Volgen,op maat,de muzikanten,en,metgebroken stap,
Oswald van Diepenbroeck, nevens dokterJoostens,voorzitter,rechterJanssens,ondervoorzitteren deoverigeeereleden dermuziekvereeniging <<Eikels worden boomen >.
Trekken nog voorbij,de besturen der verschillende afdeelingen van den boerenbond, e1k m ettransparanten en bloemtuilen. Daarna komen de graaf, burgemeester, zi jn schepen, brouwer Pauwels,en de leden van den gemeenteraad,allen
metzijden hoeden gedagteekend 1830,waarnevens's burgemeestersnieuFerwetsche<>een plattepet schijnt. Voortswaggelen vrouwenmethetjongstewichtop den arm,en nog een koppelkinderen aan hun voorschootmêesleepend ; schommelen voorname ingezetenen, metde
teenen innewaarts mêe;sjokken talrijke boeren aan,hun centpijpkentusschende tanden en hun beidehanden in de broekzakken;- schoorvoeten herbergiers,die, nieuwsgie-
rig,tochdenschijnnietwillenhebbenzichom zoolutteliets teverplaatsen,'tmeestkijken,en daarna beweren zullen ernietgeweesttezijn. Achteraan, waar de fakkels hunbevend licht nietmeer uitzenden,volgen lotelingen,'teersteliefaan den arm ,hun schippersklak metbreede opgeheven klep diep in den nek, hunhaarkunstig in tweeën verdeeld en blinkend,half-cirkel-
vormig,platophetvoorhoofdneergestreken.Bijallebruggen heulen zij,en stappen daarna aan metgroote stappen,en kijkennaarhungeborduurdefluweelen sletsen,waarop een aan de knieën spannende, van onder breedopengaande
broekspijp, loshangend fladdert,gelijk de pootpluimenbij de kropduiven. Te achten halfuurkomen de mannen te LINDENHOFaan. Van het wegelken,datdwarsvan debalie naardehuis-
deurloopt,heeft grootvader bonckers netjes de kantjes
244
afgestoken en de molshoopen effen gerakeld;over heelhet
hof raapte Jan-cies zorgvuldig houten strooop,engedurendeheeldendaghebbendezeugen moeten ttop blijven, '. Iedereen trachtzich dicht bijde voordeurtescharen doch de school- en straatjongens hebben allesinbeslag genomen,en de bestuurledenderHarmoniekunnen evenmin a1s de wethouders plaats vinden. Toornig,metzenuwachtige stooten en duwen,stormt de schoolmeester aan,en vergtdat (1e rakkers zouden achteruitgaan en beteremanieren toonen-Dewaarheidechteris,dat
hijVervlietsantwoord opstelde,en liefstzelfvooraan zou staan om,desgevallend,Peette kunnen helpen. Doch de straatbengels, daarweggeduwd, sukkelen en tuimelen midden in de muzikanten,die de muziekmeester -
eenkleermakervan stiel- inl ietzweetzijnsaanschijns,
in een halven cirkelheeftgerangschikt. Allerwegen roept men om licht tM eester, ik en zie niet! 9 - ; ( tM eester, doe hier ook eens een fakkel
staan!...);emeester,deeersterijen heefter daar geen tweenoodig! ...en de kapelmeester,altijd maarmetzijn maatstâf 'tenden zijn opgeheven rechterarm,wenkt,met delinkerhand,aande toortsdragersdatzijzich naarhierof naardaar zouden verplaatsen.M aardem uzikanten vragen ze voren,achter, m idden,rechts,links...alhoewelzi j ze nieteens noodig hebben,meestendeels qvan buiten spelenn en een aantalonderhen een verkeerd nummerop hun lessenaar vöörhebben.En dezen die minst,ofgàheelnietspelen
roepenhetluidst:immerszijmoeten toch doen denkendat zij meêblazen, vooral op zoo'n belangrijken avond a1s heden,nu hetbestuurervoltallig bijis:dieheeren zouden anders we1 op hetgedachtkomen,datzijslechtsin 'tmuziekgezelschap traden om wille der pinten bier,die er
somwijlenlevangenzijn. Eindelijk heerschterbetrekkelijkestilte. De muzikanten die 'genoegzaam licht hadden, hebben #an de gelegen-
w ERNVAARTS ?
245
heid gebruik gemaakt om eenen bengeluit te zoeken en a1s levenden lessenaar vöör zich te plaatsen, zoodatde
muziekmeester bijna geen plaatsmeerheeft.M aarhelder op baanthij zich vurig een weg,en herneemt (Allons, mannen!zijtgijer?...N027,hé...?...'tkopergoed aanvallenj... opletten aan den trio :een bémolmeer...Een, t&vee... )) Kletterend begint een oorverdoovend dubbelpas de muzikanten, forsche ambachtslieden en gezonde burgers, blazen om hetm eestwéâr'tgemakkeli jk is,en zwijgenom 'tbehendigst,de eene op de andere betrouwend,waarde maatbreekt. Doch behalveta1val schenoten,(kwalijk door hetdubbelfortissimoverdoken,),en dederde ((trombone), die,((een reprise))vergetende,voortbliesy- gaatalleswet. In huisechteris 'tzoo niet. t (Van heel zi jn leven,) verklaart Nelle, (en heeft Vervlietnog zoo lastig,nog zoo zenuwachtig nietgeweest.>
Hij is oploopend,kwaad,beveeltin hd honderd,roept iedereen te zijnen dienste,jaagtallemanweg,tiertdat hij grootgenoeg is om het alleen te verrichten en er elders genoeg is tedoen. Tevergeefs heeftDonckershem verzochteenige wederwaafdigheden uitBrusseltevertellen.t (M en z0u hethooren
op tijd en stond,)t(zijn hoofdstond ernu niettoe;eerst voor'thaastigstegezorgd, )- . Koortsigvliegt hijweg en weer,en roept:- (Mijnhoed? - Zijnerkoekskens? Heeftmen op sigaren gedacht?
'nen witten neusdoek ?
Zijù erstoelen genoeg? - Telteensderoomers!Kunt gijnietzien methoevelen zezijn ?) k Hetzweetpereltop zijn aangezicht,bijdegedachte dat hijin het openbaar,ten bijwezender voornaamsteheeren -
uitDiepenbroeck,za1behoeven hetwoord te voeren.
:Nelle)),zegthij,tgoed oppassen!hoortge. Met de lamp stuik achtermij staan,en zewatopheffen a1s ik -
begin te spreken )).
hoed af;en allen rippen naar hun hoed ofpet. Beurtelings zwijgende muzikanten een pauze, om, ter
sluik, eenoogjetewagen naarden held van hetfeest,en hernemen daarna,te vroeg ofte laat, het aria datVervliet langervoorkomtdan de vespers. W ij -ven uit de omstanders knikken inmiddels naarVer-
vliet:nu hijeeraangedaan wordl,willen zijzich doen opm erken en vriendinnen van den huize zi jn,alhoewelzij gisterennog kwaad van hem spraken enmetVan derM oere heulden. De fakkeldragers richten zich op de teenen, en de veld-
wachter(diedaarevennog a1seenschaapshondrondzwierf, om de bengelste beletten op deappelaars teklimmen) is enkel nog bezorgd om zelf een goed plaatsken te hebben,
vanwaarhijgoed zalkunnenzienen hooren. A1shetstuk eindelijkuitis,wordthetmuizestil. Vervlietwordtzoo rood a1s 'tonderstevan eenboekweitstengel,en,a1sdezelaatste,gaandeweg paarsch en blauw en ten slotte w ita1sde bloem dieerboven op staat. De muzikanten rukken stootend skaâm,en dringen reikhal-
zend voorwayrts. DokterJoojtens treedt vöör de kinderen, maakt een hoofsche buiging,en spreekt:
( Geachtevriend Vervliet,
( tLaattoedatik u aldus,kortweg,vriendVérvlietnoeme.
Ongeminderd datdiebenaming hetbestaan mijne ge5 voelensluchtgeeft,ontslaatzij mijtevensvandemoei))lijketaak om aluwetitelstenoemen.
W ERWAARTS ?
247
, )Gijzijtimmersondervoorzitter van ons Muziekgezelschap, van onzen W erkmanskring voor onderlingen
bijstand,penningmeesterofsecretarisvanhetVeekweek) syndikaat,van den Bond derbeetenkerbouwer1s,van de )) Vereeniging der Hopplanters, 1id der verschillende Verzekeringen,zonderte spreken van uw voorzitterschap van onzen bloeienden Boerenbond en di ens talrijke ) onderverdeelingen, in wier naam u welsprekender mannen dan ik zullen gelukwenschen,
) ,Talrijkzijndusdemaatschappijen,dieudank zijnverschuldgid,talrijk zijnzijopgekomen,en meteenoprecht en onverdoken genoegen brengen hunne leden u heden
avond een uiterlijk bewijs van de genegenheid en de erkentelijkheid dieziju innig en sedert zoo lang reeds toedragen.
) #Zijwetenwatgijvoordemuziekmaatschappij,- wat gijvooraldemenschlievendeensamenwerkendekringen ))vanDiepenbroeck hebtgedaan,enzijzijninnigverheugd n om de eerdie u te beurtisgevallen. 9 Heteereteeken, dat op uweborstprijkt,aanzienzi j : a1s debelooning van uw werk en uwe zelfopoffering,a1s ) de erkenning van uw ebekeaam heid en vanuw wi js beleid, van werk voor uw gezin en uwe gezellen, van 9 zelfopoffering voor uw e medelandbouw ers en voorde )) m inderen.
Gijzijt er in geluktdoorspaarzaamheid enbelegvau ) de laagstetotde hoogste rangen op te klimmen,gevende alzoo aan uwevroegere werkgezellen hettroojtend voor))
beeld van veredelen doorden arbeid,van vooruitgaan
) ' dooreigen werken en willen. Hoevelen hier,onder de ontelbare,dankbare aanwezigen zijn aanu wiens raad ze volgdeh,wiensvoorbeeld 9 ze meesleepte,hungen vooruitgang nietverschuldigd?
) Vrijwillig liefdeverk kanmetgeen vergankeli jk geld )) vergoed worden ;alleen het eerekruis za1uwe burger-
))deugden eenigerwijzevergelden.Nooit en nergens za1 ))hetbeterverdiendprijken dan()p uwe borst! nW ij hopen dan, dat ge veelnavolgers zultvinden ) langsde baan,die gijzoomeesterlijkzijtingeslagen,en ) datwiju nog lange, lange jarenmogen behouden,opdat ) gijaan uw duurbare kinderen en aan uw metgezellen ))immervoort den goedenweg kunnetaanwijzen,totver)) derebevordering van den landbouw cn van denalgemee: nen welstand te Diepenbroeck.
vlugtempo (Vivat PeetVervlieten hijmag erwezen ; VivatPeetVervlieten hijmag ergijn !). Toen alles weder stilis, wi1 Peet antwoorden.W atis spreken toch lastig !Deschoolmeester maakteeenantwoord op de redevoering van den burgemeester zou datnu ook passen a1s dankzegging op de woorden van den dokter?
Maareer hij een woord heeftuitgebracht, buigt graaf van Diepenbroeckzelfvoor zijnen pachter,en spreektmet deftige stem en trage woorden t (BaasVervliet,
)Als Eerevoorzitter van onzen bloeienden Boerenbond
werd mij de eervolletaak opgedragen diens ieverigen voorzitter van harte geluk te wenschen overde welverdiende onderscheiding, die Z.Al.de Koning hem heden op de borstheeftgespeld. eéubbelverdiend isditeere))W e1verdiend,dubbel,dri teeken,vriend Vervliet! ),W atzouden onze landbouwinstellingen, watzou Die-
penbroeckzijn zonderu? ) Zonderu,had ik hier misschien te vergeefs getracht
: verbeteringintebrengen.Laatmijtoe,vriendentoehoor) ders,eraanteherinneren, Iloeweinig gij in den begin-
249
) ne geloofhechttetaan hetgoede datik vooru wilde ver-
) wezenlijken ! ))Vervliet alleen zag klaar, met zijnen tijd meegaande hadhijvertrouwen,geloofdemij,gelukte,en,dankbaar, : stond mijterhulpe. ))Toenvervlietging boeren op hetkoehoudersplaatseken )) nevens 'tkasteel,riepen alle menschen : q de graafheeft
)) hem geld geleend.)- Ongeloovig eerst,hebt gij later )) dooreigenondervinding verstaan,datalleendeRaiffeisen: kas hem terhulp wasgekomen. Niemand onder u zou
))hedendatorganismuswillen .missen,waarop gijvroeger )) zoo gebeten waart. )Ikliet door landbouwingenieurs voordrachten houden )) overscheikundige meststoffen en overden aard van onzen
))grond ; gij kwaamt.luisteren,uit nieuwsgierigheid, )) maarlachtetmet die vreemdelingen,die ((er niets van )) wisten, maar q boekengeleerdheid )) bezaten, en de ) ( vreemde vetsels ))maar aanprezeny( omdatde fabri) kanten hun hooge percenten betaalden. ) M aartoen gi j ) bemerktet datVervliet,metveel min,doch goed gepas) teen beredeneerde bemesting,oneindig schooner uitsla-
9 gen bekwam dangijlieden,vingtgijaanhem in 'tgeniep ) na te volgen,hem om geen raad dùrvende vragen,Om-
) dat gijtoen allen nog van elkaarjaloerschen mistrou: wend waart. M aarVervliet,de goedheid zelve,stond u
n bijmet raad en daad ;hijleerdeu nietalleen deschei) kundigemeststoffen gebruiken,maar wist u weldra van
: hetnutvan gezamenlijken aankoop teovertuigen. )Ditwasdeeerstestap hijhad moeitegekost! )Nauwelijksechterwaartgijdoordieneerstenband van ) verbroedering vereenigd,ofgezoudtmetreuzenschreden vooruitgaan. ))Vervliets voorbeeld en hetwelgeluklten van uwen eer) sten bond wekten u op ; omdat Vervliet,uw hoofdman
geworden, vertrouwen had,hadt gij ook vertrouwen.
250
w ERwAARTS;?
) Vervolgenswerden toen gestichtdeSamenwerkende mel-
) ker#,dieboter,en eieren,en verschemelk metgeringe 5 kostentegen hoogen prijsteGentop de markt bracht;
)) - de Maatschapptj v* r hetaankoopen van perbeterde )) zaaigranen en hetperkoopen vca landbouwprodukten, en ) alde andere en zoo menigvuldige vertakkingan van den )) Boerenbond. ) 'M oetik u nog zeggen hoe uw vriend Peet,niettegen-
) staandezijntalrijk kroost,en alhoewel gebukt gaande ) onderden lastzijnerdagelijksche bezigheden,nog altijd ) hetbestevan zijnen tijd Fisten Weetop te offeren voor ))detalrijkemaatschappijen die hijhielp stichten,hoehij ))op devergaderingen nooitafwezig is,eraltijd spreektin : 'tvoordeelvan den vrede,envan'talgemeen welzijn? Bravo !Bravo!LeveVervlietàlinkthetuitallermonden. )'Neen nietwaar,vrienden,<,het 9 is nietnoodig datik udi tzegge?Gi jweethetallenmaar
) altegoed,gijzijterdagelijksgetuigevan,gijonderkindt 5 hethedenbeterdanooi t,thansdatdebesmettelijkeziekte, diebijna allestallenteistert,uw kostbaarveewegmaait. VivatVervliet!V ivatVervliet,roepen de boeren. ')Had Vervliet,yy hervatdegraaf,< (u het samenwerken ) ' nietgeleerd,zou de Onderlinge Veeverzekering nu be-
))staan?en,bestondezijniet- gedenktlandbouwers,wat > vreeselijkeverliezen gi jtegenwoordig allen zoudtonder)) gaan? Een goedkeurend gemompelsuistuitdeomstanders.
)AanVervliet,aan mijn waardenvriendPeet,schrijfik ))dushetverwezenlijken toederplannenvanvooruitgang, )) die ik eenmaalvooru,ingezetenen,heb opgevat. n Vervlietwachtte niettotdatdeStaatallesvooronszou
, ) doen,hijging voort en vooruit op zijn eigen houtje, ))luisterendnaarwijzenuad,steunendeopzijnewilskracht, ,)lijdzaam,volhardend,handelend en doendevoor zijnen ) evenmensch alwathijdoenkon.
w ERw AARTS ?
251'
Over Peet Vervliet ben ik fier a1sop eengeliefkoosd à ' kind, methem ben ik gelukkig om de ontvangen onder: scheiding, hem ben ik innig dankbaarom hetgoed dat
) hijhielp te weeg brengen,en ikben verzekerd enover) tuigd, datgij hem allen, zonder uitzondering,metde : aanstaandeoctoberverkiezing,totspijtvanwie'tbenijdtp )) uwe dankbaarheid zultbetuigen. Levedus uw voorzitter,lang leve PeetVervliet!, 1 Een oorverdoovend d fhoerah )),opwellende uitdedankbareborstderbegeesterde menigte,begroetdeze woorden, metovertuiging en klem uitgesproken.Demenschen hadden'
gapend geluisterdenletterlijk 'sgraven woorden ingedronken.Zijwisten dathijwaarheid sprak en hun dorstnaar rechtvaardigheid kon nietspoedig genoeg geleschtworden.
Zij voelen zich waarlijk ontlast,nu zij, zondervrees den herbeginnenden spreker te hinderen, eens goed mogen'
lucht geven aan hun verdrongen gevoelens,en zijroepen en tieren hunne genegenheid.
Dateen feestrede in 'topenbaaropzeggen we1juistzoo, geen klein bieris,wordtechterPeetVervlietnubestgewaar,
aIsdekalmergeworden massaaan 'tzwijgenvalten aller oogen naarhem gluren. Na herhaald kuchen, en driemaal de rechte hand van af de schouders vooruit naar beneden te hebben gericht,
a1swildehij de menschen zijnen dank liever toewerpen, hinkelen eindelijkoverzijn bevendelippendezegestamelde' woorden :
neninkijken. Déérimmersligt deop haarpootenstaande dankzeggingydiedehoofdonderwijzergereedschreef,a1santwoordopdenburgemeester.A1seen bijziende,brengtVervlietden hoednaderennaderzijn aangezicht,terwijlNelley,
252
wERwAARTS?
in den huisgang achterhaar man staande,de lamp hooger
enhoogerheft,en dezweetende hoofdonderwijzer,dievan z#neredevoeringgaarneeerzouhalen,defakkeldragersal naderen naderde deurduwt. << ...
Uitdengrond van mijn(Iiepgetroffenhart>prevelt
Vervliet... Neen!lezen valtveelte lastig.Hetwi1maarhoegenaamd
nietvanstapel' ,envooraldegedachte,dathijoptweeredevoeringenzalantwoorden wijl hetschriftvan den schoolmeester maar op een enkele slaat, brengthem geheel en
gansch uitzijn lood.Hijza1lievermaarvoordevuistspreken.Gaathetniet,in Gods naaln :de menschen weten toch weldateen boergeen advocatentong heeft.
: lk bedank bijzonderlijkmijnheerJoostensennOg meer mijnheer den graaf,en u allemaal,vrienden,zooveelik kan.Gijdoetteveelvoormij.Rechtzinniggesproken,iken wist waarlijk niet, dat ik zooveelwaard was. Ik heb altijd maar gehandeld volgensmijnplicht,goedkome't uit.Hebik u pleziergedaanyvrienden,destebeter,'k zal 'tnog doen in 'tvervolg,- het verleden iseen zekere waarborg voordetoekomst! )
Bravo !roeptde hoofdonderwijzer,die eindelijk eene zijner zinsneden hoort,en Onmiddellijkherhalen honderd monden < Bravo !Bravo!> Vervliet echter acht dat sluiten nu toch we1het voor-
zichtigsteza1zijn,en,nanogeenszijnen cherhaaldendank) te hebben betuigd,aanzoekthijdeeereleden om ffbinnen te gaan ) en de muzikanten Om een stevige pint te gaan nutten.
Lang juichthetvolk t(hoerah!Leve Vervliet!n De muziekmeester vermaant: cNOl,een,twee) - en terwijleenluidecBrabançonne )doordeluchtweergalmt, treden de bestuurleden der verschillendemaatschappijen, één vooréén,in een ganzenreke,binnen den huize. Peet, op de stoep, schudt hun stevig de hand, noemt
e1k bij naam entoenaam,voldaan omdatook dieen dieis gekomen,maarallengs ook albevreesd aan 'ttellen val-
lendeoferwe1glazenenwijnzullen genoegzijn. De glazen hebben tegeneen gebotst, andermaal is.
Vervliethet woord toegericht,en andermaalheeft hij bedankt.Zoogemakkvlijknu!.Kon,hettoch waarzijn,dathij, daarevenstond testotteren?Veertiennachtenterekehadhij slapeloosdoorgebracht,telkensen weerzijnantwoordopzeggende.Hijkon hettochzoogoed !Zie,mochthijhetnu eens van zijne lippen laten rollen !M en zou iets hooren ! Beterdan zijn Vader-ons!- Nu !hijheeft zich toch niet slecht uitden slag getrokken,en nu die loodzware steen
van zijnhartis,ishijwêervriendelijk macgeworden.Hij gaat en klapt met den eene en den andere,ec tikt,en
lachten vertelt.VooralbaasKeurvels,wien 'tnaastejaar ook een decoratie te beurt valt, heefttallooze inlichtingen in tew innen.
KEnhoe krijgt gijdan uw decoratie? )vraagtbaas Keurvels.
((Ah !Ja !Keurvels,men moeter om gaan,rekena reke,en de ministerzelfgeeftze u in eenschoon kastje. .
Maaraan mijwashetonzesenator,graaf'tKint,diezemijgaf.Hijerkendemijen zei:(Baas Vervliet,proficiat,ik' zocht naaru,gij hebt ze we1 verdiend. 1 ,- Zie,'ken steke'tnietweg,dat heeft mijgepakt.'k W ildebedanken maar'twasonmogelijk.De tranenrolden uitmijn oogen, en,eerik eenwoord konzeggen,duwden d'anderen mij *
reeds vooruit.
((Dat 'snog beter, denktNelle. Mijnheer 'tKint' zalzeggen :w atonbeleefde boeris dat! ((In Godsnaam,Nelle,lnaargezoudtdaareersteens
moetenzijn;gijzoudtgijookwe1meteen mond vo1tanden staan.'k En kon toch niet blijven staan wachten,want
Q54
W ERNVAARTE;?
iedereen moet daarna vôôr den Koning ((defileeren nen <<salueeren >>. En de Koning knikt weêr,en zelfs, als het
vrouwen zijn dievoorbijgaan,staathijeenbeetjeuitzijnen zetelop en buigt>.
<Ja,devfouwen hebbenaltijdeen beetjevoordeel>, oppertdeongehuwdevrederechterJanssens. -
-
woordt dokterJoostens,tOtalgemeen gelach der aanwezigen. -
<< Demenschen ver zekeren zelfsdathetom
die reden
isdatgijzoolang alleen blijft>,verklaartOswald.
,
<< Dan wor d ik van stonden afnog strenger voorhet schoone gesldcht,> oppertde rechter. Langzamerhand echter brengen het druivensap en de tabaksrook meerdan een enkellloofd,dat te veelomhoog heeft gekeken, op hol. De genoodigden,welke eerst stil maaren methun geburen hebben gevezeld,roepennu luid naarelkaaryen antwoordenm alkandervan uitden eenenhoek derkalnernaarden anderen.
.
'
Noch de hospesnochzijneegablijvengespaard;en min goed geplaatste kwinkslagen worden rechtsen linksgewis-
seld :
Degraaf gevoelt dat het stilaan tijd wordt om den aftochtteblazen.M aarbrouwerPauwels,dievan Donckers verscheidene herbergen in pachthoudt,en den ouden boer gaarne plezierdoet,verzoekt,datKoben-cieseerstnog eens zou ,.En allen vragen ditterstond eenpa/ig na. Koben-cies isdebeste verteller uit'tdorp,of heeft er ten minstedealofnietver *diendereputatievan. - Nieuws?
neen.Altijd,nua1svoorheen,voormeerdan dehonderdste maaleen van heteenig en zelfdedozijn vertelselsuitde oude doos.Iedereenxkentze,en weet zin voorzin, woord na woord,waterkomen za1en volgen.Om 'teven door
255
Donckers verteld,ziter pitin.W atde gasten van een ander
nietzouden willen hooren,daarom vallen zijKoben lastig enachtenhetfeesta1szijerhem <>,nieuwsgierig om tehooren welke lokalenamen hijnietonzelden zeergepastaan de helden van 'tverhaalweet te geven.
Toe!Koben-cies, van 'tbegijntje,van 'tkwezelken,van 'tgroeqselwijveken,>>wnrdtergeroepen. << Ahwel ,ja,>beaamtdeoude,< 'kza1'nen keervan 'tgroenselwijveken.> En toen allen stilzwijgen,en reeds gereed den lach op -
<<
delippen hebben, begintDonckers -
<Erwas'nenkeereengroenselwijvekenydatmethaar
ezelken langs de Terdoncksche vaartnaar Gentreed... >> << Brand!Br and ! schreeuwt men op de straat. Brand! Brand ! <
,>Hulp enbijstandy Burgers,'tbrandt,> roept deknape derbrandw eer, en dan klettert een koortsig klaroengeschal; en daarna herhaal t de knape zijn akelig refrein. Elkendeen stofmtnaarde deur. . O !He er,waarmaghettoch zijn? > vreestNelle, <
zooveelafgunstigen.) Buiten adem komtdeveldwachter aangesneld . Bur gemeester,ZwANENPOEL staatin laaien vlam !>> <<
Op!mannen,geen tijd verloren, wijnloeten gaan
helpen,> wakkertVervlietaan,.. -
<<
Datheefthijerzelfingestoken,> mortDonckers.
X /, y ge 6 ..- .- .
17
..
>% >
*
*
.
g. .0 .> .
%%>
- A '>
>%>
. '*
>
>
X'-Vî' S5*
Zonder waarschijnlijke oorzaken brand losgeborsten op ZwANENPOEL,en alles totop den grond toe vernield, 's,anderendaags postmeester Rousseau op vlucht en spoorloos verdwenen,twee dagen nadien Van der M oare opgehangen
gevondenaan een wilgetronk;- zooveel belangrijkegebeurtenissen inélne en dezelfdeweekwarenersindsonheug-
lijketijdehteDiepenbroecknietvoorgevallen. Van derMoere rijdt op ieders tong. Elkendeen zoekt uitleggingen,enwi1hetbeterweten danzijngebnur.W einigenechterzijnmethetfi jnederzaak bekend :zijhebben hetkloksken we1hooren luiden,maarweten niet waar de klepelhangt. Hetparket,zeggen de menschen, za1 dat ingewikkeld jk kunnen ontw arren. garen maarmoeili << Des t e beter,anders vallen de spaandersnog we1 op ons, ) )achtBram Petersen,die,metzijnmakkers,Schele
Pier,W aterrat,Hazewind,Boontjeaerpeling enDen Bliek, v ôôz ronn d' her b erg qh id op 'tvoetpad uitgestrekt, ill de è li gt tenDe oenVr spe leen. -
.Ja,>>beaamtHazewind,<<maardaarmeê isook ons
melkkoe plotselingsdroog gevallen.yy
- .ZebegontochleelijkteverminderensschatDeBliek, . maar,allons,'tisbeterbliek dan geen visch, nietwaar, Ratte ? > . 'k W ist we1dat Van derM oereezelsdom was, -
maar zulkebeestigheid begaan,dâtgaai mijn verstand te boven,. antwoordtde aangesprokene.
260
wERWAARTS ?
-
<<
Ookdeedhijhetnietheelenaluiteigen beweging,p
bevestigtdeschaapherder. - qVertellen,Bfam,a1sge e1 rmeer afweet.> beveelt
Boontje,<enmetgeen mantelkensOmgaan,hoortge !s @
< 'k Heb ik hem den brand opgestoken,' > bekentde bultmetkalmte. << Dommeri k,>braltde magereGoethals. -
-
- beveeltHazew ind. <<W elnu,> begintPetersen, < u za1hetnietontgaan
zijn datgedurendedelaatste weken onze bedreigingen tegenVan derM oere,van alles uittebrengen en hem aan de kaak te stellen,minderdan ooit baatgevend geworden wa-
ren.Hij hader nochtanseen eeuwigen schrik aan,dat de tolbeamten,envooraldeboerenzouden weten dathetzijn
gesmokkeldevaarswas,(doorHazewind,Ratteen Bliekin Vervliets schuur terecht gebracht,) die de in 'tdorpverspreidde.Herhaaldelijk verklaarde hijmij << Br am, mijn beste Waat, moesten de boerenbonders dât weten, zij maakten mijseffens een hoofdkorter.> Daaropantwoordde iktelkens Baas,hoezoudehzijdat weten :a1sgj maarzwijgt,zullen wj hetnietoverde daken schreeuwep.M aar gedenk toch,baas,in welk gevaar de gezellen zich hebben gesteld,en gelieve ze niette vergeten. Datde man eerstmild,latermin gaf,en hoeBram
altijd ridderlijk meepaartte zult ge eveneens nietloochenen. >> -
.JammergenoegdatVanderMoeredenboschinis,> ,
zucht Bliek.
W ERwAARTS ? -
<<
261
Aan alles komteen einde >,vervolgtBram.<
laatstwildeVan derM oere nog we1doppen,maarhijen kon nietmeer: erwasgeen zaad meerin 'tbaksken.Zijn andergoed wasverkocht.Op Zwanenpoelzaten springers:
hetaan den man brengen,kon hijniet;en erop bijhalen, ging evenmin.Zijnziek veekerkoopen,zouonmogelijklukken..Hoe dusden man,datis ons,aan centen geholpen? ,> -
<<W aarlijk,> beaamt Hazewind,
simpelniet.>> < '
<< Tenzi j men jachtwachters Ontvluchten moet,>> brengtBoontjeHerpeling werktuigelijk in'tmidden. - <> vervolgt Bram,<welk mijn plan was.Dikwijlshad Van derM oere verklaard datzijngoed bijRousseau hoogen goed tegen brand verzekerd was.-
Dathetkon afbranden,zeiik,dan zouden de boeren.dieu
nuuitlachenomdatgijgeen 1idzijtvan hunonderlingeveeverzekering,m et 'nen neusstaanvan een elle lang.'k Dacht
natuurlijkbijmijzelven a1sgijmaarklinkendevergoeding krijgt,zullen Bram en de makkers erwe1hun aandeelweten van te hebben.>> <> oppertBliek,< ik zie al waarge naartoe wilt.>
- xNatuurlijk,y geeftBram toe.qDeGanzenboerwas langzamerhand zoodanig aan die hoop gewoon geraakt,dat
hij, eindelijk wachtensmoede, de verwezenlijking ervan eenvoudigeen beetjeheefthelpen verhaasten.> -
<< <<
Dattastge metuwen elleboog,> mompeltRatte. W elnu,rechterPier,> vraagt Bram ,teltnu op uw
vingershoeveelduimen gijhebt? Deed ik verkeerd?y -
Integendeel,heelvernuftig,> oordeeltde Schele. .Eilaas!vrienden,> bekentdebult,<<deuitslag was
m is.>>
- < vragen allen,nieuwsgierig.
262
- (W e1ja,hetisgebleken,datVan derMoere hoegenaamd niet verzekerd was :Rousseau heeft hem doodeenvoudig,tegen hooge premiën,valscheverzekeringsbrieven en nagemaakte kwijtbrieventerhandgestel d. t(O !die vervl oekteJudas,1tiertHazewind,tik heb
nooitgeentrouw gehad in zijn'franschecomplimenten.) (Hij gafte veelmetden mond en te weinig uit de -
beurs, beaamtBliek. (Eer de aap uit de mouw moest koïen,)) hervat
Bram,ttheefthijzichnatuurlijk tlitdevoetengemaakt,en is metde nevelkarre vertrokken...
- qEnheeftdaarbijnog een deelderSpaarkas mêegenomen,) verbetertRatte. - A En toen Van der M oere gezien heeft,,>vervolgt de
bult,tthoedeerlijk hijdoorden postmeesterwasbeetgenomen,terwijlzijn aartsvijand,mijn baas,pachter Vervliet, gefeesten bewierooktwerd,za1hijvan zijn berdekenafgeraakt zijn,en heeft hijzich eenkempen das om den hals gestoken.
( tDrollig gedacht,)) vindt Ratte,ttik, ik zou mij lieverVersm ooren.>>
- (En ik mijvoorden kop schieten,))schiktBoontje, ( t'tis eergedaan.) -
ttFemeq (1),)'vermaantschele Pier.
Debooswichtenveranderdenoogenblikkelijk vanonderwerp en a1s M aria Penninck, hen voorbi jkruisend,ze met eenvriendelijklachjebejegent,groetenzijhetlneisjehoofsch en beleefd a1sde deugdzaamste menschen derwereld.
HoebescheidenookMariahetgoedepleegt,tochzijnhare liefdewerken dooreeniedergekendenwe1niethetminstdoor
hetmindervolkje,dat,hoelaag 0ok gevallen,tbch eerbied blijftkoesteren voordeoprechte deugd,en deze misschien (1)Bargoenschwoord datzooveelbeteekenta1s:.neem acht,erzi jn latten aan 'thuls.> Hetbargoensch,ookweldleventaalgeheeten, wordt veelgebruiktdoorsmokkelaars en tuischers.
zooveeltemeerbewondert,datheterzelfverrevan verwijderd is.
Alweergaatde juffrouw bij Fie Verslijcke,y gist Boontje;<<'kwenschtedat mijn vrouw ook zoo geholpen werd,moestzemijeenmaalkwijtgeraken.> -
<<
-
<<
Charles-Louis had zich beter niet doodgeslaaid,>>
oppertBram.
Om 'teven,> >antwoordtBoontje,<maakteCharlesLouisandersgeen deel van onze bende en penste hijom een anderreden danwij,'ten was tochgeen verklikkeren 'k heb hem altijd rechtzinnig bewonderd om zijn mooi -
<<
schieten..., > Hetrammelttweeuren in den toren:'tnoenspelen isuit, en eenieder, geeuwend en rekkend, luien loom , drentelt
schoorvoetend naarzijn werk. M aria is, inderdaad, naar Fies huis gegaan, meer, ditmaal,om ertroostte vinden dan om erte brengen. .Fie, Fie,. zucht ze, <
1ijk !> Niemand of niets wordt er genoemd, maar de weduwe weetmaaraltegoed wathaarbeschermengelwi1bedoeleny
en zij, de vindingrijke Fie, te innig gevoelend en mêe lijdend,kan geengepasttroostend woord uitbrengen. . Ach! Fi e,welke slag voorhem . /Hoeza1hij dat vernomen hebben? Za1 hij, in den ziekelijken toestand, waarin hijverkeert, zonder crisis zulkemarehebben ont-
vangen ? s . Een mannenmensch en is zoo week niet.,
- t xS#,zoo fieren zoo eergierig,hoeza1de schaamteTolle dood zijnsvadershem kwetsen !> - .Kijk,juffer,ge moogtdenken watge wilt,maarik vermeen dat de Ganzenboer effenaf topzot was, en geen hoegenaamde plichtheeft aan den brand en inzi jne zegmoord.)y
- < Iedereen zegtnochtansdathijzelfden brand heeft gesticht.> - << Dati swe1waar ook,maar, mijns inziens,had hij sedertlang 'nendraaite veel,en wisthijnietmeerwathij deed.Ik benterplaatsgeweesttijdensden brand.Dolfliep
rond de laaiende schuur huilend en brieschend a1seen razendehond. Hijhi eld zijnentweeloop in handen,enkermdedathetOnsHeerwas diehem vervolgde,en dathijHem
gingdoodschieten.Enwerkelijk,naardenHemelmikkende, schoothijtwee scheuten.Vooraleerhijkon herladen,heeft de veldwachterhem weggeleid.- Ishetnietwaar,iemand
diezijn volle vijf heeiten za1naar den hemeltoch niet schieten ? - << God gave datuwe gi ssing gegrond ware,en wille het Van der M oere vergeven !M aar de schande derzelfmoord,Fie,die kan nietuitgewischtenvalttochop dekinde-
ren.W atmoetHermanlijden !Alshem maargeen ongeluk isovergekomen? Hebtgijnietbemerkt,Fie, datHerman niet op , de begraving zijns vaders aanwezig was? W aarom ? - Eenen doode vergeeftmen toch alles !W elk
mag dereden zijn, waarom hij niet naar de begraving kwam ? O !wistik maarhoe hetmetHerman staat? > -
<<
Gijzult hetweten,> yzegtFie,vo1medelijden,<
kan ik niets weigeren ;morgen ga ik zelftevoetnaarGent
om mijmetmijneeigenoogen teovertuigen.
Eerhetmeisjekon bedankenwerderopdedeurgeklopt, en,onderhetheesch mompelen van <xisergeen belety. heeft de veldwachter,Bruno Van de Veire, alias Bruun Borrels, de deuropengestoken. - <>zegtderuwe man met
zijne jeneverstem,en,in eenenadem,legthijdevolgende boodschap af,wathija1seenmeesterstuk aanschouwtvan kieschevoorzorg.- <
wERWAARTS?
265
zoeken achter sleepnetten,stroppers en afvijzersis lang gedaan. Debrand,bijden Ganzenboer, en wordtu ook nietten laste gelegd;maarTrientje en schijnt niet we1 tegen destadtekunnen;' tschijntzelfdatzein 'thospitaal ligt:a1sjufferMariamaareenseven willezen. cBermhertigeJesus !3) kermtFie, :watiser toch -
gebeurd ? ) M afianeemt de gedrukte formule, haardoorden veldwachteroverhandigd,en leestkoortsig in stilte : ((Hetbestuur van hetHospitaal te Gent verzoekt den ) heer burgemeester van Diepenbroeck het Bureel van
W eldadigheidzijnergemeentetewillen berichten,datde ) genaamdeVerslijcke,Catharina, dochter an Karel-Lo) dewijk en van Dierickx, Sophie, in hun gesticht is opgenomengeworden,en datde kosten harerverpleging )) hooger gemeld Bureel zullen aangerekend worden te
beginnenvan en met23Julilaatstleden. (W atis't,a1s'tubelieft,jufferM aria,spreek,watis -
er? ))verzoektandermaaldebange moeder.
((Trientjeiseenbeetjeonwel,))verzachtMaria,t (ik za1seffenseenexpresbriefschrijvenaan Mevrouw vanVaer-
new yck, en haar om een spoedig antwoord bidden. Is 't noodig, - maar 'tza1 nietnoodi g zijn,- wij spannen
morgen papa'spaardin,enrijden samennaar Gent.) t(Mijnkind!mijn kind!))weentFie,(in 'thospitaal! Dathetnietelg en ware,haar madame zou haartoch we1
in haar huis houden !Arm Trientje! God weetleeft ze nog? Hoeis'tmogelijk datmadamenieteensgeschreven en heeft? Hetmoeteenbesmettelijkeziektezijn!Trientje, Trientje,mijn kind, waart gijslechtsthuis,ik zou u opPassen a1seenpas geboren wicht!s
Om deliefdeGods,Fie,weesbedaard. Gijmoogt u 'tergstenietinbeelden. W are het een bijzondergeval, hetHospitaalzou hetin zijn bulletijn vermeld hebben.Nu staateralleenlijk in,datTrientjeziek is. )
266
w ERNVAARTS 9 .
<W aarom heeftMadame van Vaernewyck Trientje dan in haarhuisnietgelaten :arme-menschenkinderen zijn -
toch ookm enschen ? )) qNietmorren,moeder Fie.M isschien heeftmevrouw van Vaernewyck ditgedaan om beterswille.ln een gesticht, waarallesstilen rustig,rein en doelmatig ingerichtis,ge-
neestmen nog zoogauw.- In elk geval mogen wijzoo maarnietlichtelijk beschuldigen.)) .JufferM aria,'tspijtmij,maarik en geloof'tniet; gijwiltmijbloemekensopdemouw speten...) < zegt hetmeisjebedaard,kalmtjeshaar -
-
hand voor Fies mond houdend. < M aria snelde naarhuis toe,en vertelde in der haastaan haremoederwatvoorgevgllenwasen watzevernomen had.
Zijvroeg en kreeg oorlofom seffens, samen metFie, per gespannaarGentte varen.
> k
:
v *
'*< 4 -> h
- 0 >,
X'LV' /1Ir
Tard estlerepentirdeto< s'estreembar-
que.
SRONSARD)
>
W* eR 6v*e e- A
#
F
* -%%:
uo
YYV #
>+%
-
+%
*
A
-&: A,
X V'1'I
Hoe langdurig de reis van Diepenbroeck tot Gent, in. zulke gemoedsstemm ing a1s waarin M aria en Fie verkeeren !
Kruiswegvoordemoeder;folterbaanvoorhetmeisje dat haarvergezelt ! De allereerstemaalvanhaarleven spreektM aria leugentaal, om betersw ille,en op haarm oeders aanraden.Neenp Fie mochtnietineens, langzamerhand maar de waarheid
teweten komen.Dewaarheid ! Juffer Penninck zelf kent de waarheid niet,- alleen maargissingen,dieniets goeds latenveronderstellen.
Te traag rijdtdelandau naarhet oordeel derkoortsige Fie;te rasvindt M aria,die er m aarniettoekan besluiten
hetvernomen nieuwsmeêtedeelen,en stilzwijgend, hand in hand, zitten de twee vrouwen naast elkander bang te w achten totm en de bestem m ingsplaats za1bereiken.
De rijke fiuweelen kussens van het rijtuig,waarin de bedœsde Fie, op andere tijden, bijlange geen plaats zou durven nemen,deprachtigehovingen' ,welkezijonderwege voorbijvaren,de groote winkels te.Gent,met hun voor buitenmenschen reusachtige uitstallingen; - van dit. alles ziet de arme weduwe niets * een enkel beeld,
Trientje op haardoodsbedde, staatpa1voor hareoogen, wilnietweg,juistalsofzij bijklaarlichten dage van de nachtmerriebereden werd.
Ervalt Fie a1s een steen van hethartop het oogenblik,,
270)
WERWAARTS ?
dat de l andau voor llet gasthuis stilhoudt. Zij zal gaan weten, zekerheid gaatde plaats innemen van lastige inbeeldingen. Eene oude non opentde deur, vraagt naar het doel
hunnerkomsten stoptdebezoekers ineen krijtwitspreekkamertje. Nieuwe,eeuwenlange stonden van angst!
Hetriekt hier zoozonderling naar wasdoek, azijn en medicijnen!..Fiebeginthetbangaan den adem te krijgen.
I
En wanneerstappen in den gang weerklinken,endeuren
nevenshun kamertjeopengaan,schrikkendetweevrouwen bevreesd op. A1shetnu eenmaalvoorhen za1 zijn datde deuropengemaaktwordt,watzullen zijvernemen? Eindelijk komtzusterMagdalena binnen gegleden. Het is eene inboorlinge van Diepenbroeck, de dochter des graven. M et den onbekommerden lach op de lippen van menschen die geene aardsche vreugde ofverdriet meer
hebben, steltzijdetw. eebezoekstersgerust:cHetisniet zoohevig erg,Trientjeleeft.) ((God zij geloofd f) zucht Fie, en dikke warme tranen springen uit hareoogen in 'tgekrinkelde zand op den plankenvloer.
- tZelfs moogtge bij de lijdende een kort bezoek afleggen,)preveltzusterM agdalena, ttik za1u totbijde kamerzustervergezellen.1 )
NauwelijkstreedtFiedeziekenzaalbinnen,ofze verliest ten heelen male haarkalmte.
W aarzouTrientjeliggen? - A1de met-witte-gordijnenomhangen-beddekenszijngelijk!W elkeafschuwelijkeellende verduikt misschien dit proper lijnwaad ? - Hoe za1 Trientje eruitzien ?
'
Toendeangstvollemoederdeziekenbewaaksterbespeurt,
vliegtzijop haartoe,en eerzusterMagdalenatoegesneld is en een woord uitleg kan geven, ontspringtFieeen heele w oordenvloed :
271
((Maseur, ik ben Fie,geweet wel, FieVerslijcke, van Diepenbroeck,demoeder vanTrientje. LeeftTrientje nog? - Om deliefde Gods,toon mijTrientje.) Een straal van medelijden verlichthet kalm aanschijn dergasthuisnon,wierhanden kruiswijzetotaandeellebo-
gen in de loshangende mouwen zitten.Zonder te spreken kniktze bevestigend,en wenktmethethoofd,datmen haar zou volgen.
Zachtenstilzwijgend sliert denon tusschen de gangen en verdwijnt onder deopengehouden linnen Omhangsels eener alcoof, w aarin zi jFie binnenroept, haren wijsvingervoordenmond houdende tenteeken van stilzwijgen. Fiestaatplotselingsvoor hetwitgelaktijzerenbeddeken waarop ligtuitgestrekt haredochter,hetschoon Trientje vanweleer,wierhoofd nu wegduikt in een eenvoudig wit mutseken, waaruithaarlokken kruipen door hetzweetaan haarblauwgroene slapen geplakt. Datontkleurd gelaat, die bloedelooze lippen,die ingevallen oogen, die wassen handen, behooren die hare dochter? Is dathetuitwerkselvan het stadsleven ? Verkwitnen demenschen in dekelderkeukens a1s de planten in de duisternis? - Neen, in zoo luttel ti jds kan een m ensch zéö nietveranderen ! Doorwelkevreemde ziekte is hare docht@ergeteisterd ? Een onwillekeurig geslaakte uitroep der m oeder doetde dochterw akkerschrikken. M et stomm e verbazing steigeren TrientjesOogen in 'tw ilde om strak op haar moeder stil te vallen. Een plotselinge blos kleurthare ontdane
wangen. Zijtrachthaaraangezichtachter haren mageren elleboog weg te duiken, alsof zij bang was voor haar moeder: zoo ook deed zij hetklein zijnde, toen Fie,in gramschap ontstoken,haareenpak slaag beloofde.
Vo1 innig medelijden bezietFie, stilzwijgend en verwonderd,haarlijdendedochter,en,na een poos q Is zenietgoed bi jhaarverstand dan,maseur? > -
272 -
(Ik denk weldatze u helkend heeft,) antwoordtde
zuster, wiergedachten elders zijn, en zijvervolgt, ((het hertisnog nietbedorvenbijhe1arm kind;zijisbeschaamd overharenval,envreeàtu.W eesgoedhartigenmedelijdend, bazinne men isz0o gauw meegesleeptdoor de ontelbare
gevaren,diedestadoplevert,enmenvaltzoolichtelijk op harenleeftijd !- Godheeftnietgewilddatdevruchtharer zondeop denbepaalden tijd zoukomen;onderwerpen wij onsaanzijnen heiligenwil.Uwe dochter za1boetveerdigheid doen,en,door een nieuw en beterleven de vlek, die haar bezoedelt,trachten uitte wisschen. ) Detreffelijke Fie kan hareei1gen ooren nietgelooven,is bang tedurvenbegrijpen.((Val! ) (vruchtder zonde !n herzegt ze met ingehouden stem , heesch. van inwendige gramschap...Dan slaatze opeensmetharegebalde vuisten
tegen haargloeiend vdorhoofd. Ze begrijpt, wat zeniet wi1begrijpen. En toch, hoe kan 'zij loochenen ? - A1s zinneloosvanwoede,grijptderuwebuitenvrouw den ontvleeschden arm harerdochter, snokt hem van vöör haar
aanschijn weg,en buldert: -
((W at die nonne zegten is niet waar! antwoord !
Arm zijnwijwel, maareerlijk en treffelijk... Zeg dat die non liegt... O !God... Ah,mijn arme Charles-Louis,wat zijtgijgelukkig niet meerhierte zijn!... Uw kindiseen hoere, een hoere...; een hertelooze kindermoordenares...
Neen, 'ten is nietmogelijk.., Spreekr.Trientje,zijtgij dat?...Spreek,of'k s1au dood....
Maarde zuster (die dacht datzuster Magdalena Fie reedsgewaarschuwdhad)heeftmethaarzachtehandden mond gesloten derwaahzinnige moeder. - (In Gods naam, bazinne, en in 'tbelang van uw
dochter,weesbedaard :gijgaatuw kinddooden. Zietge niet,dat het tegen zulke aandoening niet bestand is?
D' e bevalling heeit alTrientjes krachten geroofd. Gijzijt moeder;wees uw kind genadig,enbidliever God datHij
w ERwAARTS ?
hetin dezeomstandigheden nietterugroepe. Breng ingeen
onmenschelijkevervloekingen,onwaardigvaneenchristene vrouw,denkorten,kostelijken tijdover dat hetmisschien nog leven za1...s
Deze woorden doen stilaan de moeder bedaren.Zij wekken bijhaarhetinstinctvan demoedervoorhetkind... Haarhartisgebroken...Zijvaltop de knieënsnikkend : tGij hebt gelijk,maseur.- Kind, leefeerst, verlaatmijniet.Genees;ik za1 u naarhuis laten komen, ik -
za1u helpen uw ongeluk herstellen,en uwe schandeverdui-
ken.- Heere,Jesus, waar heb ik datverdiend ? - Ja, toch, A , ik ben de plichtige. Thuis had ze moeten
blijven...) M aarTrientje heeithaarmoedeysbruinehand bijgetrokken,en,er een kus op drukkende,lispelt <
gerustzijn,nietleven.> < <<M oeder,ik beloof hetu,ik zalallesdubbelwêerkooN Pen en boeten.> -
<<
Denkdaarnietteveelop,leefmaareerst,mijn arm
schepsel. Toe, slapen moetge doen, nietwaar,maseur? -
<
danke God,datik u nog eensmag zien,ik verdiendezooveel
niet meer...Trientjeis plichtig,plichtig,plichtlg...maar min dange denkt.>> << U, moeder, en uw hui shouden meende ik te zullen
redden.Ik bekenhetzonderschaamte,ik wasjaloersch van jufferMaria;ikdachtdatgezelieverzaagtdanmij,omdat zegeld en kleederen bij u bracht.Ik wenschte u bepaald uitdennoodtehelpen,OpdatjufferMaria'sgoedheidnuttelooszou worden.
Ik wilde boven het loongeld, dat ik bij de van Vaernewycksontving, nog ietsbijverdienen,en,alhoewel Hermanhetmijstreng verboden had,weerstondikallengs
274
wERwu RTs ?
aan hetaanbod nlelmeervanzijnen vriend, den beeldhouwer,dienik'sZondagseens,teMariakerke,in .'tStaakje> bijhem hadontmoet...Diebeeldhouwer,Robrecht,wachtte mijdaarna dikwijls afop straat:< en hijbeloofdeengafmij A'eelgeld om 'soms eenhalfuurtje a1s modelte dienen... 'twastoch zoo gauw verdiend,moeder,...ik zag daargeen kw aad in, 'tw asim m ers toch vooru... << Ar m schepsel,>>zuchtFie. << J a,y )vOltooitdegoede ziekezuster,a1swildezijhet afgematte Trientje meêhelpen in hare belijdenis, . zöö wordenonzeonschuldigedorpsdeernenbedrogen;'tisaltijd dezelfdegeschiedenis hijheeftaan hetlichtgeloovigmeisje alle ingebeeldeongelukken verteld,haarmedelijden afge-
dwongen,stilaan haarvertrouwen gewonnen,haardaarna
doen inzien dateen huwelijkee' n eindezou stellen aanhaar moedersarmoede en aan haareigen schamellot. Alhoewel
stadsjongen,zouhijnietbeschaamdzijnoverhaarmoeder.. En hoe zouden de andere knechten en meiden der van
Vaernewycksstaanzien ! dan zou Trientjeeenjufferzijn, enzouden zijmethet nietmeer tespotten hebben.
<<Juist,moeder,zöö is't,>kniktTrientje. -
< gromtFie.
-
.
Gisteren,> vervolgt Trientje, <<juist toen ik op
Robrechts kwartierwas,en hem zegdenaarhuistekomen, moeder,om u alles tebekennen,kwam Herman ertoevallig
binnen < riep hijtoornig,<
<<
Enverweethijdien Robrechtzijn laffe handelwijze
niet? > vraagtM aria.
275
ronddekamer,enverweetRobrechtdathijeenlafaardwas; dan weerhield hij, a1szinneloos,zijn hoofd in zijn handen enzei: << Ar mejonkman!y>preveltMaria. < -
en, eer ik meerkon vragen, sprDng een groote gulp bloed
uitzijn mond in mijnvoorschoot, vielzijn lijk nevensmij hethoofd op mijneknieën. << -
<<
Arm kind !>snikt Fie. O !moeder,moeder,watwas ik verschrikt !
Gij,dutse!yy Toen vielikvan mijzelven,en weetnietwaterverdermetmijgebeurd is,noch hoeik hiergekomen ben..>> -
<<
-
<<
-
?
-
<
een aorta-aneurisma plotselingsbezweken,en de beeldhou-
werheeftzich zoogauw mogelijkvanzijnlijkenvan Trientje ontmaakt,. zegt degasthuisnon, in antwoord op de vragende blikken dertwee vrouwen. -
<<
Schielijk dood !>gilt Maria, elders methaarge-
dachten. << Heer !God !zonder bi echten ofberechten > kermt Fie. << Dat denk i k niet, moeder > > oppert Trientje,
.want,verleden week, terwijlikde tafeldiende,verweet baron van Vaernewijck aan zijn zoon vriend te zijn metHerman, overwien hij van onzen burgemeesterzeer slechte inlichtingen had gekregen,en jonker Johan ant-
w sRw AAsr Ts?
woordde :datHermansindseenigentijdgeheelvanlevenswijzewasveranderd.> -
<<
Gereddan !> onderbreekt Fie,vo1 zalige vreugde
om jufferPgnninck. << Verl oren !>>lispelt M aria, en niemand onderde verbaasde toehoorders verstaat den innigen, diep-droeven zin derklachtvan haar minnend menschenhart, dat,door
'tbliksemsnelgetroffenzijnvandeontstellendedoodsmare, een kortstondige poos overwinnaarwasop haarverheugde Z1 *ej... << Verl oren !verloren !allesisverloren > brieschtFie, q haareer,Herman,uw geluk; Heer !God !is 'tmoge-
lijk?Ho, Trientje,ho,jufferi Karia !...oh 1oh !oh !ik w orde zot,- die stad !stad !stad !>> q Bedaar,vr ouw,bedaar,>>bidtde ziekenzuster,en,
jufferPenninck bekijkend, schijntzijom uitlegtevragen overdiezonderlinge woorden. -
> verklaart M aria,zichzelve kwalijk kun-
nende overheerschen,. deze rnoeder w ordt nu voor de tweede maal diep getroffen doorde stad eersthetleven van haarechtgenoot, nu de eer van haardochter...>> << En hetge lukmijnerweldoenster!>kermtFie,naar jufferPenninck wijzend. -
<<
Die vrouw doolt,>> zegt de ziekenzqster, . laten
wijhaarlieververwijderen ?> .Toch niet,zuster,>antwoordtM aria,die maaralte we1weetwatdebeproefde moeder bedoelt ;<<de eerste en
grootsteplichtigen,opwiewaarlijkdeverantwoordelijkheid valt, zijn niet altijd alleen (leze, die wij rechtstreeks betichten.Misschienvoelt Fie ook we1een beetje schuld aan den va1harer dochter ?...> en,vlug,in stilte,denkt zijverder < zooals Van derM oere erveelheeftin Her-
manszielelijden en...dood >> dan weerluid : <<en toch, eilaas! de aantrekkingskracht der steden gaatgroeiende, groeiende...>>
lil:21.221i2 g822.?8ï82
i2 122 lijl!222212.21, 18gs 12l 2282/82 18g8.
D R U K F E ILE N .
Bladz-
lI1plaats van
V1II lstereek. op des traps 215 34::ereek Vander M oere 216 18+tercek lachtte N elle idem. iden). En hoeveelhebt van Vosgemaakt 219 4dereek Verslyckes
ldest
op de trap
Van der M oere lachtc Nelle
En hoeveelhebt## van Vosgcmaakt
Verslijckes
Vlaandrena diep verrederde oorden W-79-ca dader' maar gees woorden (vaa Rijswijck
