Hoofdstuk
..................................................................................................... 32 ................................................................................................... In het vorige hoofdstuk bereidde je je voor op het werken aan je zelfbeeld.
2
Het zelfbeeld
................................................................................................... ................................................................................................... sterke punten een groter gewicht in de schaal, en tellen zwakke punten
iets
minder mee, maar in het geval van een negatiefzelfbeeld
voor jou is. Ofhet tijdstip gunstig is, of je het op kunt brengen, of datje
andersom. Ook dat zou je als oneerlijk kunnen betitelen.
Je kreeg voldoende informatie
om te kunnen beslissen ofzelfhulp
eerst meer tijd moet uittrekken
om je motivatie
te beïnvloeden. Ook nam
In dit hoofdstuk ga ik dieper in op het begrip zelfbeeld. Hoe er in de cognitieve gedragstherapie
dat het gevoel het verstand meestal overheerst. Het algehele gevoel dat je overjezelf
je een beslissing over wel ofgeen hulp van een maatje. tegenaan gekeken wordt, hoe een negatief
zelfbeeld kan ontstaan en wat de gevolgen zijn. En het allerbelangrijkste:
is dat juist Evenals het feit
hebt, is maar heel losjes verbonden
met de kennis die je
over jezelf hebt verzameld. Die kennis is als het ware 'slapend' aanwezig. Het gevoel voert in het leven van alledag vaak de boventoon en bepaalt je gedachten,je
stemming
en je gedrag. Je zelfbeeld, dat globale idee
watje eraan kunt doen.]e maakt kennis met drie nieuwe lotgenoten,
over jezelf als gehele persoon, is meer een 'weten' met je gevoel dan een
Emmy, Lieke en Bertina, en leest over hun geschiedenis.
weten met je verstand. Ik hoor cliënten met een negatiefzelfbeeld
dan
ook vaak zeggen: 'Ik weet wel dat ik iets voorstel, maar deep down voel ik het anders, voor mijn gevoel ben ik toch waardeloos.'
Wat is een zelfbeeldî Zoals het woord al zegt: het is het beeld datje van jezelf hebt gevormd in de loop van je leven, en daar zitten twee kanten aan. Aan de ene kant watje over jezelf'weet':
je kenmerken,je
citeiten enje eigenaardigheden. beoordeelt
talenten,je
kwa liteiten,je
capa-
En aan de andere kant hoe je jezelf
als persoon. Verstand en gevoel zou je kunnen zeggen. Maar
En als datzeljbeeld neqatief'ist Mensen met een negatief zelfbeeld komen steeds maarweer
uit op een
negatieve conclusie over zichzelf. Zo denkt Deniz regelmatig:
'Ik ben een
mislukkeling,'
en Michaels conclusie is bij vrijwel alles wat hij doet: 'Ik stel
zo simpel is het niet. Bij verstand denken we al snel aan bewuste gedach-
niets voor.' Het is meerdan een vluchtige
gedachte, het is een vaste over-
ten en redenaties. De kennis over jezelfis
tuiging.ln
wordt zo'n vaste overtuiging
echter grotendeels
onbewust.
de cognitieve gedragstherapie
En b,ovendien gaat het niet alleen om gedachten, maar ook om beelden
een 'basisschema'
en herinneringen
hij als persoon niets voorstelt,
aan watje deed en hoeje reageerde. Je hebt heel wat
kennis over jezelfverzameld,
die op een ingenieuze manier geordend is.
Ik kom daar nog op terug. Zonder datje je daar bewust van bent, heeft zo'n ordening een behoorlijke
invloed op watje wel en niet waarneemt,
waarheid
genoemd. Voor Michael is het een vaststaand feit dat hij 'weet' dat zeker. Voor Deniz is het een
datze een mislukkeling
is. Ze zetten ergeen vraagteken
Een negatief zelfbeeld draagje altijd bij je. Het grootste gedeelte van
en dus op de nieuwe kennis die erbij komt. In het geval van een negatief
de dag ben je je daar niet bewust van, maar ondertussen
zelfbeeld komt ervooral
werk. Het vervelende is namelijk dat zo'n negatieve overtuiging
negatieve informatie
door. Een 'oneerlijke'
gang
die je jezelf geeft,je gevoel van eigenwaarde,
valt ook het nodige te zeggen. Je zou denken dat die waardering Maar zo rechtvaardig
of nega-
ken-
gaat het er in het onbe-
wuste niet altijd aan toe. In het geval van een positiefzelfbeeld
prettig voor je is, alsje bijvoorbeeld
kritiek krijgt, dan komt het negatieve
zelfbeeld razendsnel opzetten. Als een duveltje uit een doosje. En met
een
optelsom is van de cijfers die je jezelf geeft voor al die verschillende merken en capaciteiten.
doet het wel zijn
tief gevoel te pas en te onpas opkomt. Als er maar iets gebeurt wat niet zo
van zaken zouje kunnen zeggen. Over de beoordeling
achter,
maar een uitroepteken.
leggen
dat duveltje rollen er ook allerlei andere herinneringen
uit het doosje die
opgeslagen zijn in je geheugen. Ze buitelen over elkaar. Er zit van alles tussen. Kritiek die je gisteren kreeg ofvorige week. Dingen die je niet lu k-
Hoofdstuk
34
Hetzeifbeeld
..
....................................................................................................... ................................................................................................... ten of die je niet helemaal perfect afleverde. Een stomme opmerking
2
die
..
Selectieve waarneming en selectief geheugen
je vijf jaar geleden maakte, en hoe je daarna bloosde tot aan je navel. En tussen al die concrete feiten door rolt ook een handjevol eigenschappen
In de cognitieve gedragstherapie
wordt een negatief zelfbeeld (een basis-
uit het doosje, conclusies die je in het verleden uit die negatieve gebeur-
schema) vergeleken met een vooroordeel.
tenissen hebt getrokken. Datje onhandig bent bijvoorbeeld
of geen door-
je een vaststaand
hebt, datje slordig bent of dom. je kunt je wel voorstel-
'Etikettenplakkerij'
zettingsvermogen
len dat het heel lastig voor je is om dan nog te relativeren.
Dus trekje
Een vooroordeel
betekent dat
oordeel hebt over een persoon of over een groep. zegt men ook wel of 'door een gekleurde bril kijken'.
Ervalt niet te wrikken aan je overtuiging,
ook niet als je andere ervarin-
weer dezelfde conclusie: 'Ik ben niets waard!' Dat gaat met sterke nega-
gen met zo'n persoon of groep opdoet. Ik geef een paar voorbeelden.
tieve emoties gepaard, zoals angst, verdriet, boosheid of schaamte.
Sommige mensen hebben een vooroordeel
over mannen met grote tatoe-
ages. Zonder dat zij nog kennis hebben gemaakt, menen zij al te weten hoe zo iemand leeft en wat voor karakter hij heeft: hij scheurt veel te hard
Zijn er ook mensen met een positief zelfheeldi' ja, die zijn er, al kun jij je dat misschien nauwelijks voorstellen. persoon is ervan overtuigd dat hij best oké is, dat hij waardevol
op zijn Harley-Davidson Zo'n is of
overde snelweg, drinkt te veel alcohol en maakt
er een hobby van om de politie te provoceren. En dat geldt voor alle mannen met grote tatoeages. je kunt ze maar beter uit de weg gaan, vinden
dat hij goed is.* Het duveltje dat uit het doosje komt, is in zijn geval
ze. Er zijn ook mensen die een vooroordeel
een prettige verschijning.
een rolstoel zitten: zij zijn afhankelijk
De herinneringen
die meekomen zijn positief.
Goed werk dat hij twee dagen geleden afleverde bijvoorbeeld, compliment
dat hij vorige maand kreeg, ofde problemen
vorige baan oploste. Een leuke ontmoeting
een
die hij in zijn
met een onbekende drie
ze er automatisch
toen hij twintig
dan verlies.
was. is,
van uitgaan dat hij behalve invalide ook doof is. Natuur-
lijk kan een vooroordeel
jaar geleden ofhet beeld van zijn surfplank die door de golven kliefde komen mee: dat hij zelfstandig
en hebben een twee-
derangs baantje. Veel mensen gaan hard praten tegen zo iemand omdat
cl ub waarjij
Ook positieve eigenschappen
hebben over invaliden die in
en ongelukkig
ook een positieve inhoud hebben: als de voetbal-
supporter van bent, moet spelen, verwacht je eerder winst
Om te begrijpen hoe je tot een vooroordeel
komt, leg ik eerst iets
niet voor één gat te vangen. Dat hij leuk gezelschap is en sportief.
uit overde werking van het geheugen. Vanafonze
Het ligt in dit geval voor de hand dat de gevoelens die met de herinne-
voortdu rend gebombardeerd
ringen meekomen positief zijn. Kritiek krijgt lang niet zoveel vat op
gen worden in het geheugen, in het 'archief' zou je kunnen zeggen. Zoals
met informatie
geboorte worden we
en indrukken
die opgesla-
iemand met een positief zelfbeeld als op een persoon met een negatief
in alle archieven, wordt ook in ons geheugen geordend, gerubriceerd
zelfbeeld.
gegroepeerd.
en
Dingen die bij elkaar horen komen bij elkaar in één doos.
Dozen die enigszins metelkaarte
maken hebben worden bij elkaargezet
op dezelfde plank. En iedere doos krijgt een etiket met een pakkende tekst die aangeeft wat erin zit. Zo zou je je dat ongeveer voor kunnen stellen. je hoeft er niets voorte doen, het geheugen gaat zijn eigen gang en
*
Er is gekozen voor de mannelijke vorm, maar daarwaar'hij' kunje ook 'zij' lezen.
staat,
begint al op heel jonge leeftijd met deze ordening. Iedere nieuwe indruk die je opdoet moet opgeborgen worden, dus zoekt het geheugen er de
35
Hoofdstuk
meest geschikte doos voor. Af en toe komt ereen nieuwe doos bij voor indeling van het archiefwel Ordenen,groeperen,
is de
en etiketten
wereld om je heen wordt overzichtelijker.
Toch heeft ze voortdurend
plakken is nuttig. De
Als je iets nieuws meemaakt,
37
het idee dat mensen haar 'niet zien staan'.
Twee dagen geleden heeft zij haar achtenveertigste gevierd, in haardooie
zo'n beetje af.
rubriceren
Hetzeljbeeld
....................................................................................................... .....................................................................................................
............................................................................................................ ...........................................................................................................
ervaringen waarvoor nog geen passende doos is, maar uiteindelijk
2
eentje. Ze had weliswaar
verjaardag
niemand uitgeno-
d igd, maa r toch viel het haa r tegen dat ze geen bezoek kreeg. Veel vriendinnen
is ze in de loop van de jaren kwijtgeraakt,
omdat die een
schemert de indeling van het archief als een blauwdruk
op de achter-
partner kregen en kinderen. Emmy wilde zich niet opdringen, ze had
grond en bepaalt daarmee hoe je de wereld waarneemt.
Je hebt snel in
snel het gevoel te veel te zijn. Met haar broers en zussen heeft ze nog
de gaten waar deze nieuwe ervaring bij hoort, in welke doos hij hoort.
maar weinig contact, het gezin hangt als los zand aan elkaar. Emmy
Dat is handig, want je hebt dan automatisch
heeft geen prettige herinneringen
een idee watje te wachten
staat en watje te doen staat. Ook kun je snel een onderscheid sen informatie
die belangrijk
is en informatie
die je kunt negeren. Niet alleen informatie
maken tus-
die minder belangrijk
over de buitenwereld
is of
en over
aan vroeger. Moeder kon de zorg
voor het gezin met zes kinderen niet aan en werd met enige regelmaatopgenomen om financieel
in een psychiatrische
inrichting.
het hoofd boven waterte
andere mensen wordt geordend en van een etiket voorzien. Hetzelfde
werden vaak aan hun lot overgelaten.
proces vindt plaats bij informatie
en ooms die zich om hen bekommerden.
Hoe je toegesproken
die over jou gaat, en dat is heel wat.
wordt, hoe je benaderd wordt, hoe je je gedraagt en
Op haar negentiende het ouderlijk
hoe je het ervan afbrengt, het wordt allemaal opgeslagen. Helaas, er kan van alles mis gaan bij het archiveren. Waardoor jeje
Vaderwerkte
Heel af en toe waren ertantes
brak Emmy haar opleiding af en verliet
huis. In het toerisme was altijd wel werk te vinden. Tot
haarvijfendertigste
had ze een hele rits baantjes in het buitenland,
in de loop van je leven een onnodig negatief beeld van jezelf hebt ge-
en allerlei losse contacten
vormd. Een negatiefvooroordeel
liefde Ed in haar leven. Ze trok bij hem in en ging als receptioniste
over jezelf, net zoals oordelen over ta-
hard
kunnen houden. De kinderen
met mannen. Toen verscheen haar grote
toeages en invaliden dat kunnen zijn. En zonder datje je daar bewust
werken in een groot hotel, waar ze nog steeds werkt. Na een paarjaar
van bent, heeft dat vooroordeel
maakte Emmyeen einde aan de relatie en het samenwonen
makkelijk doorkomt,
tot gevolg dat bepaalde informatie
en andere informatie
moeilijk of helemaal niet.
We noemen dat verschijnsel 'selectieve waarneming'. bij het vooroordeel
wordt gemakkelijk
oordeel. Maar informatie
ge-
opgenomen
Informatie
die past
en bevestigt het voor-
die niet past, wordt niet opgemerkt,
floot. Je favorieten
het spel volledig dood-
konden er daardoor niet in komen. Het positieve voor-
oordeel over je club hoeft door dit mechanisme
en drinkt
af en toe meer dan goed voor haar is. Ze is snel geïrriteerd,
vooral de
laatste tijd heeft ze een te kort lontje.
ofwordt
zo vervormd dat het alsnog past. Weliswaar speelde je club gisteren belabberd, maar dat kwam omdat de scheidsrechter
niet herzien te worden.
Terug naar het zelfbeeld. Een negatief zelfbeeld is een negatief vooroordeel overjezelf. Je bent ervan overtuigd
datje waardeloos
bent, of
dom, datje niets kunt of datje er niet bij hoort. Of datje niet gezien wordt, zoals Emmy. 'Ik ben mislukt' of 'Ik ben een sukkel' of'Ze zien me niet staan' prijkt op het etiket van de archiefdoos die bestemd is voor
Het blijft bestaan.
indrukken over jou zelf. Als je jezelf als een mislukking Emmy zieje echt niet over het hoofd. Het donkerblauwe ze tijdens haar werk draagt accentueert
omdat
Ed haar keer op keer bedroog. Sinds die tijd is ze verdrietig
uniform dat
haar lange slanke gestalte.
de kans groot datje vooral je 'mislukkingen' slaagt of je wordt bijvoorbeeld
beoordeelt,
is
ziet. Als je wel ergens in
wel opgenomen
in een groepje, dan is
Hoofdstuk
............................................................................................................. ......................................................................................................... de kans groot datje dat nauwelijks
opvalt of dat het weinig gewicht in de
schaal legt. Of datje het ziet als een toevalligheid
of als de verdienste van
2
Het zelfbeeld
::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::. :~H een opleiding tot coupeuse. Ze werkte een paar jaar in een atelier en later in een opvanghuis voor Turkse jongeren. 'Het stelde allemaal
anderen. Of datje vindt dat er toch ook nog wel het nod ige is aan te mer-
niet zo veel voor, hoor', zegt ze. En nu is ze dus overblijfmoeder.
ken op dat succesje. De kans is in dat laatste geval groot dat de positieve
kan iedereen.' Deniz vindt het leuk om betrokken te zijn bij de school.
ervaring toch terechtkomt
Zij vindt het interessant om te zien hoe de kinderen leren rekenen,
in de doos met het etiket 'mislukking'.
En zo is
deze doos in de loop van de jaren voller en voller geworden, en is nu pro-
'Dat
schrijven en lezen. Maar zich opgeven voor een leesgroepje of als
minent aanwezig. Hetzelfde proces speelt zich af als je terugden kt aan
bibliotheekmoeder,
dingen die je vroeger hebt gezien of gehoord, gezegd of gedaan of die je
paar jaar. 'Daar konden ze niemand anders voor vinden.' Zelf zou ze
dat durft ze niet. Luizenmoeder
is ze wel al een
hebt meegemaakt. Je herinnert je vooral de dingen die passen bij je zelf-
ook wel weer naar school willen, hogerop komen. Aziz, haar man, zou
beeld, en dat zijn dus vooral negatieve ervaringen.
het toejuichen
toen je een spreekbeurt
hield en de conclusie die je eraan verbond: 'Ik
ben dom.' Die keer datje viel metgymnastiek
met als conclusie 'onhan-
dig'. Die keer datje iets belangrijks te vertellen ('niet interessant'). gebruikt
Kritiek die je kreeg
als ze een avond per week naar school zou gaan. Maar
tot nu toe is het er niet van gekomen. 'Ik ben een mislukkeling,'
denkt
ze vaak zonder het uit te spreken.
had en niemand luisterde
Een notitie die je moest schrijven en die nooit werd
maar in de prullenbakverdween
('onopvallend').
De (weinige)
positieve ervaringen die zijn opgeslagen, leggen, als ze al te bereiken zijn,
Het zit niet alleen inje hoofd
weinig gewicht in de schaal. Ook dit is een bekend verschijnsel dat 'selec-
Een belangrijk
tief geheugen' wordt genoemd.
die negatief over zichzelf denkt, gedraagt zich anders dan iemand die
Het gevolg van selectieve waarneming
en selectief geheugen is dat
je steeds weer bevestigd wordt in je vooroordeel. een, negatiefzelfbeeld. 2.1 vul je een vragenlijst
En dat gaat ook op voor
Die doos puilt zo langzamerhand
uit. (In opdracht
in om je zelfbeeld te meten.) Wil je dat door-
aspect van het zelfbeeld is hoe je je gedraagt. Een persoon
positief over zichzelf denkt. Je gedrag is meestal in overeenstemming met hoe je je voelt. Als je ervan overtuigd
overtuigd
nieuwe positieve informatie
iedere nieuwe vriend weer afwachtend
opdoen. In de hoofd-
stukken 3,4 en 5 leer je dat.
datje onhan-
dig bent, dan laatje klussen in huis aan een ander over. Emmy, die ervan
breken dan moetje een andere bril opzetten, actief op zoek gaan naar en andere ervaringen
bent datje dom bent, stel je
geen vragen in een zaal vol mensen. Benje ervan overtuigd
is dat niemand haar ziet staan, stelde zich in de relatie met op en vroeg weinig voor zichzelf.
Nu hoeft ze geen man meer, heeft ze zichzelfwijs
gemaakt. Mannen
op het werk krijgen de laatste tijd juist de volle laag als Emmy het idee Deniz weet niet hoe ze aan haar negatieve zelfbeeld komt. Misschien heeft het er iets mee te maken dat ze als een van de weinigen uit haar klas naar het vmbo ging. Ze had wel naar de havo gewild en gekund,
heeft genegeerd te worden. Het lijkt logisch datje gedrag een gevolg is vanje gevoel. Toch is dat niet het hele verhaal. Je gevoel is net zo goed een gevolg van je
maar haar ouders vonden het niet nodig. Aan het einde van de basis-
gedrag. Je observeert je eigen gedrag en op grond daarvan trekje con-
school raakte ze daardoor veel vriend i nnetjes kwijt. Op het vm bo
clusies over wie je bent, over je persoonlijkheid
voelde ze zich niet thuis, ze wilde graag leren, maar in haar klas 'deed
Als je je zelfbeeld wilt verstevigen,
je dat niet'. Ze haalde haar diploma in vier jaar en deed vervolgens
gaan kijken. Het is minstens zo belangrijk
en je eigenschappen.
moetje niet alleen anders naar jezelf datje andere dingen gaat
Hoofdstuk
40
..................................................................................................... ....................................................................................................
2
Hetzeljbeeld
................................................................................................... ...................................................................................................
doen. In hoofdstuk 6, 7 en 81eesje hoe je gedrag dat past bij een nieuw
De school, de omgeving, leeftijdgenoten,
zelfbeeld kunt versterken.
Opgroeien in een omgeving waarin de klasgenoten of leeftijdgenoten
belangrijke anderen
anders zijn, kan ertoe leiden datje je een buitenstaander tenbeentje
Oorzaken van een neqatief'zelfbeeld
voelt ook a I word je niet genegeerd of buitengesloten.
Als je gepest wordt, om wat voor reden dan ook, betekent dat een
Hoe kom je eraan en hoe komje eraf? Die twee vragen worden meestal
bombardement
in één adem gesteld. Veel mensen willen weten hoe het komt dat zij zo
rijen niet over één aspect, maar over de gehele persoon.
negatief over zichzelf den ken. Ze gaan ervan uit datje de oorzaak moet
De volksaard
weten om je zelfbeeld te ku nnen verbeteren.
Dat is echter niet per se
nodig. Het verleden kun je niet meerveranderen.
ofeen bui-
aan negatieve boodschappen.
Taal, en met name spreekwoorden,
gezegdes weerspiegelen
Het kan wel helpen om
samenleving
Vaak gaan de pesteuitdrukkingen
en
de normen en waarden die in een bepaalde
gelden. Er zijn nogal wat Nederlandse uitdrukkingen
enig inzicht te krijgen. Het kan ertoe leiden datje meer begrip voor jezelf
waarin positiefoverjezelfzijn
kunt opbrengen en meergeduld
'over het paard getild zijn', 'het hoog in de bol hebben' of 'naast je
met jezelf kunt hebben. Maar het kan
ook zijn dat het je juist verdrietig
of boos maakt. Ofwanhopig,
omdat er
al zoveel vastligt. We gaan ervan uit dat er niet één oorzaak is aan te wij-
afgekeurd wordt, zoals bijvoorbeeld
schoenen lopen van trots'. .' Je overlevingsstrategie
Veel mensen ontwikkelen
al vroeg in hun
zen.ln ieders levensloop zijn er meerdere factoren die hun steentje bij-
leven gedrag dat bij hun negatieve zelfbeeld past. Ze houden zich op
dragen aan de aard van het zelfbeeld. Hoe die precies op elkaar ingrijpen
de achtergrond,
is meestal onduidelijk.
nemen weinig initiatieven,
niet afgewezen te worden. Het negatieve zelfbeeld verdwijnt door niet.lntegendeel,je
.0'
doen van alles om maar
Aanleg Wetenschappers
gaan ervan uit dat we niet als een onbe-
schreven blad terwereld
komen, in tegendeel, er ligt vrij veel vast in
daar-
wordt er alleen maar in bevestigd. Kinderen
en mensen die het anders aanpakken, die er juist op afgaan, die hun angst om afgewezen te worden overschreeuwen,
doen meestal posi-
.de genen. Iedereen heeft bij zijn geboorte al een bepaalde aanleg,
tieve ervaringen
gevoeligheid
een zijspoor zetten. Welke strategie je kiest, is niet alleen een kwestie
·...;1· Hetgezin
ofkwetsbaarheid.
Deverderevormingvan
hetzelfbeeld
begintal
heel vroeg,
tussen het eerste en tweede levensjaar. Genegeerd worden ofweinig
op en kunnen het negatieve zelfbeeld daarmee op
van aanleg, maar ook va n toeval. Maar als je eenmaa I in een bepaald spoor zit, is het n iet meer zo gemakkelijk
om er uitte komen.
aandacht krijgen wordt over het algemeen gezien a Is ongu nstig. Hetzelfde gaat op voor veel kritiek krijgen en weinig waardering.
Ook zijn
Het is dus een combinatie
van wat al vast ligt in de genen en watje later
(te) hoge eisen of eisen die niet passen bij de leeftijd ongunstig, net
hebt aangeleerd (vakterm: 'leergeschiedenis').
als een erg prestatiegerichte
opvoeding niet allesbepalend.
aspect gewaardeerd
sfeer in het gezin, het uitsluitend
worden, of het steeds maarvergeleken
met een broertje ofzusje. Affectieve verwaarlozing,
op één worden
mishandeling
Toch is een belabberde
In dit zelfhulpprogramma
bijvoorbeeld
kun je nog heel wat 'bijleren'.
en
incest leiden ervaak toe dat een kind tot de conclusie komt dat het
Lieke (32) is veel gepest op de basisschool. Omdat ze als enige in de
slecht is. Aan de andere kant kan te beschermd opgevoed worden ook
klas kort haar had en net nietdejuiste
verkeerd uitpakken.
had en wel de goede kleren droeg, was erwel weer iets anders op
kleren droeg. Toen ze lang haar
Hoofdstuk
42
..................................................................................................... ..................................................................................................... haar aan te merken. Haar antwoord zich zo onopvallend
mogelijk te gedragen. Onzichtbaar
1 ••
1.1
•••••••••••••••••••••••••••
1.1
••••••••••••••••••
1 •••••••••••••..••••••••••••
je vaker somber, ongelukkig
zijn, dat had
Weinig ondernemen
••••••••
naar de zin
ofmoe.
Mensen met een negatief zelfbeeld zij n voort-
durend bezig zichzelf te bekritiseren.
Het vervelende is dat kritiek
te maken. Dat lukte, want met twee van hen gaat ze nog steeds om.
alleen informatie
En ze stortte zich op haar schoolwerk.
geen richting aan watje wel kunt ofmoet
Daar mocht niets op aan te
geeft over watje niet zou moeten doen. Het geeft
merken zijn, daarin wilde ze meer zijn dan de anderen. Ze werd die-
wat men noemt 'aangeleerde
renarts. Een paar jaarwerkte
neerzitten
ze bij een praktijk voor kleine huisdie-
ren in Haarlem, maar het contact met de baasjes en bazinnen beviel
1.1
der te mislukken dan te slagen. Denkje negatief over jezelf, dan ben
die ze had, sloofde
ze zich enorm uit. Ze probeerde het hen in alle opzichten
Het zelfbeeld
...................................................................................................... •.••••.••
op de pesterijen: ze probeerde
ze het liefste gewild. Voor de enkele vriendinnetjes
2
doen. Dit kan leiden tot
hulpeloosheid'.Je
gaat bij de pakken
en komt moeilijk in beweging.
.. Mindermoed
Iemand die niet zo'n hoge pet van zichzelf op heeft
haar niet. Daarom is ze bij de overheid gaan werken in een beleids-
is vaak ook pessimistisch
functie. De afdeling heeft het heel druk als er een uitbarsting
die hij uit kan oefenen op zijn leven. Hij heeft daardoor minder moed
is van
over zijn vaardigheden
vogelgriep, varkenspest of Q-koorts. Maar ook als dat in goede banen
en kracht om nieuwe ofmoeilijke
is geleid, is ervoldoende
gevolg: meervermijden
werk.
Lieke zit al twee maanden thuis. Moe, moe, moe en veel hoofdpijn. Ze voelt zich waardeloos.
...-}. Minder resultaat
Dat is niets nieuws, want zo voelt ze
dingen aan te pakken. Met als
en minderondernemen.
Een effect va n vermijden
dat er minder'uitje
en over de invloed
is datje minder bereikt,
handen komt'. Ik heb het hier niet alleen over
zich al bijna haar hele leven. Niet iemand om mee om te gaan. Dat
grote prestaties, maar over allerlei kleine dingen die het leven aan-
gevoel komt nu heel sterk op. Haar twee vriendin nen gaat ze uit de
genamer maken, zoals bijvoorbeeld
weg. Ze heeft het gevoel dat ze hun, nu ze thuis zit, helemaal niets
inrichten,
meerte bieden heeft. Slechts haar poezen, haar hond Daisy en haar
dingen onderneemt,
man duldt ze om zich heen. Het is maar goed dat ze Daisy een paar keer per dag uit moet laten, dan komt ze tenminste
sporten, een angst overwinnen.
... Minderzelfwaardering
nog eens buiten.
contact met buren,je huis anders Iemand die weinig nieuwe
heeft minder om op terug te zien. Wie minder bereikt, heeft minder om trots op
te zijn, en minder reden om zichzelfeen ...-}. Geen nieuwe vaardigheden
compliment
Een langetermijneffect
is datje nietde kans krijgt je vaardigheden
uit te breiden of je te ont-
plooien. Een gevolg kan ook zijn dat het kringetje waarinjeje
GevoZgen van een neqatief'zelfbeeld
be-
weegt, klein bi ijft of steeds klei ner wordt.
Omdat je je zelfbeeld altijd bij je draagt, heeft het invloed op veel aspec-
...)
Bevestiging van het zelfbeeld
Beide, zowel de korte- als langetermijn-
effecten, zorgen ervoor datje steeds negatiever over jezelf gaat den-
ten van je leven. Een negatiefzelfbeeld
te geven. van vermijden
kan de volgende vervelende consequenties
ken, datje bevestigd wordt in het negatieve zelfbeeld.
hebben: Bij sommige mensen is het negatieve zelfbeeld aan de buitenkant Een sombere stemming
Iemand met een negatiefzelfbeeld
kijkt
zicht-
baar. Zij maken een gespannen, schichtige of soms ook wel ongeïnteres-
minder zonnig tegen zichzelf en zijn eigen kunnen aan. Zijn verwach-
seerde indruk. Buitenstaa nders zien dat wel, maar weten niet wat er aan
tingen ten aanzien van zichzelfzijn
de hand is en kunnen de uiterlijke
pessimistisch,
hij verwacht eer-
signalen verkeerd interpreteren.
Eris
Hoofdstuk
44
................................................................................................... ................................................................................................... een kans dat ze zo iemand zien als moeilijk benaderbaar.ln met een partner kan een negatief zelfbeeld behoorlijk Natuurlijk
de relatie
hard en neemt hem veel uit handen, en ze is bijna nooit ziek. Maar
in de weg zitten.
en waardering
daarin is zij niet uniek. en
van de partner
niet. Ze reageren er helemaal niet op. Anderen horen de complimenten en waardering doorte
Wat is qezondî
wel, maar ze vinden het heel moeilijk om deze tot zich
laten dringen en worden erdoorin
verlegenheid
Het zelfbeeld
.................................................................................................... .
gaat dit ook op voor het contact met vrienden, familieleden
collega's. Sommigen horen complimenten
2
We gaan ervan uit dat wie een zelfbeeld heeft dat positief is en genuan-
gebracht. De
partner vindt het vervelend om te zien dat de persoon in kwestie zich
ceerd, goed af is. Een positief zelfbeeld beschermt tegen negatieve in-
ongemakkelijk
vloeden, zoals depressieve gevoelens en ander psychisch leed. Een
gaat voelen en zal waarschijnlijk
steeds minder compli-
menten geven. Hij stopt er op den duur misschien zelfs helemaal mee. En dan heb je nog de mensen die de complimenten
en waardering
positief zelfbeeld gaat in de regel samen met welbevinden aanpassingen
wel
degelijk horen, maar ze domweg niet geloven ofze zelfs wantrouwen. reageren er afwijzend schijnlijk
Ze
op, de partner wordt als het ware afgestraft. Waar-
stopt de partner dan ook met het uiten van zijn waardering.
Anderen vragen voortdurend
succes.
Wie een positief zelfbeeld heeft denkt in positieve termen over zichzelf. 'Ik ben oké' bijvoorbeeld
of 'ik mag er best zijn' of 'ik ben iemand'.
Het betekent ook dat zo iemand in de loop van de jaren verschillende
bevestiging van de partner. In het begin van
de relatie doet een partner dat meestal graag. Maar niet zelden raakt hij
positieve aspecten van zichzelf heeft ontdekt. Hij kent zijn leuke en sterke kanten, zijn vaardigheden
en zijn talenten.
op de lange duur moedeloos omdat hij steeds dezelfde vragen moet
in de lucht, maar is verbonden
beantwoorden
tenissen en daden. 'Bewijsmateriaal'
en het antwoord
en geluk,
maar niet door lijkt te dringen.
gedragstherapie.
Die kennis hangt niet zomaar
met allerlei concrete ervaringen, gebeurnoemt men dat in de cognitieve
Dat maakt dat hij ervan overtu igd blijft, ook als het een
Bertina (32) is geboren als eerste in een gezin met twee kinderen.
tijdje tegenzit.
De ouders hadden sterk gehoopt en ook gerekend op een zoon. Twee
wel vervelend bij voelen, maar zijn zelfbeeld wordt er niet door aangetast
jaarlaterging
en zijn gedrag zal er niet drastisch door veranderen. In het archief staat
hun wens in vervulling.
de schaduw van haarjongere
Bertina stond in het gezin in
broer Bas. De ouders droegen haar op
van alles voor hem te doen, rekening met hem te houden, aan hem te denken, enzovoort. Tot op de dagvan vandaag, terwijl
Kritiek of afwijzing
komt niet zo hard aan. Hij kan zich er
een flinke doos met een positief etiket waar je niet zomaar omheen kunt. Uit onderzoek is overigens gebleken dat mensen die zich over het alge-
haar broer
meen gelukkig voelen wel wat bevooroordeeld
zijn als ze naar zichzelf
allang volwassen is en voor zichzelf kan zorgen. Bas werd van jongs
kijken. Ze schatten zichzelfwat
af opgehemeld.
ze aan zichzelf toe en als iets niet goed loopt wijten ze het eerder aan
Bertina kreeg veel kritiek en nauwelijks
complimen-
ten. Zij werd heel vaak met haar broervergeleken. 'Ik ben niets' prijkt op het etiket van haar archiefdoos.
de omstandigheden Het enige
waar ze wel eens positief over denkt, is dat ze zich inzet en opoffert voor anderen. Haar huidige baas geeft haarveel complimenten, prijst haar kwaliteiten
en capaciteiten,
Bertina doet zo'n uitspraak af als overdreven. Natuurlijk,
zij werkt
ofaan anderen. In de psychologie noemt men dit
selfseruing bias.
Weliswaar
is het een vertekening,
maar je
hebt er wel voordeel bij.
hij
en vindt dat zij onmisbaar
mechanisme
hoger in dan reëel is. Succesjes schrijven
is.
Niet iedereen is zo gelukkig dat hij een gezond beeld van zichzelf heeft. Als de titel van dit boek en de tekst op de achterzijde je aanspreken, is de kans groot dat jouw zelfbeeld negatief is en niet zo genuanceerd.
.
4S
Hoofdstuk
2
Het zelfbeeld
.................................................................................................... .................................................................................................... Of dat het wankel is en met alle omstandigheden
mee vibreert. Of dat
Michael, over wie je in het vorige hoofdstuk
47
las, kiest voor 'Ik ben
het juist heel star is en niet verandert als je nieuwe, positieve ervaringen
oké', kort maar krachtig. Dat moet de concurrentie
aangaan met
opdoet.
het oude 'Ik stel niets voor, als mensen me echt leren kennen val ik doorde mand.'
Hoe kunjeje zelfbeeld oersteoiqenî Wat eenmaal in het archiefzit,
meer uit. Wel kun je er nieuwe, positieve informatie leren', en dat is dan ook watje
Wat is er nodig om een positief zelfbeeld op te bouwen? Alleen maar heel
het negatieve zelfbeeld, krijgje er niet naast zetten, 'bij-
in de volgende hoofdstukken
gaat doen.
vaak roepen 'I k ben oké' zal je niet verder brengen. Dat werkt wellicht mensen die al zelfvertrouwen
bij
hebben, maar niet bij mensen met een
negatief zelfbeeld. De conclusie 'I k ben oké' moet ergens op gebaseerd
Er moet een nieuw basisschema opgebouwd worden dat kan concurreren
zijn, er moeten bewijzen voor zijn. Om die te verzamelen
met het oude negatieve zelfbeeld, en daarvoor is veel nieuwe informatie
gaan kijken. Je moet leren letten op positieve feiten en feitjes, en er stil
nodig. Je kunt het je voorstellen
als het vrijmaken van een plank in het
archief en daar alvast een doos neerzetten oké' bijvoorbeeld,
met een positief etiket. 'Ik ben
of'ik hoor er bij'. En die doos vullen met positieve infor-
moetje anders
bij blijven staan. Gedrag, gedachten en gevoelens, als er maar iets positiefs aan te ontdekken en complimenten
is, mag het door. En natuurlijk
ook de waardering
van anderen. Zoveel als mogelijk. De stap van concrete
matie, hoe meer hoe beter. Zodat hij over een tijdje uit zijn voegen zal
ged ragi ngen, gedachten en gevoelens naar de conclusie 'Ik ben oké' is
barsten. De negatieve dooszal dan steeds minderopvallen
echter nog altijd een erg grote. 'Ik heb de trap gestofzuigd,
en dus minder
mijn kinderen
gebruikt worden en je zult minder last hebben van negatieve emoties.
uit school gehaald, van de zon genoten en mijn oude tante gebeld, en dus
In opdracht 2.2 formuleer je eerst je negatieve zelfbeeld om je vervolgens
ben ik oké' zal je niet erg geloofwaardig
te buigen over een etiket voor je nieuwe positieve zelfbeeld.
aan al die losse feiten en feitjes een betekenis toe te kennen. Net zoals je
in de oren klinken. Daarom leer je
dat doet bij de negatieve gebeurtenissen
die je meemaakt. Wat zegt zo'n
Als Lieke nadenkt over haar negatieve zelfbeeld komt onmiddellijk
feitje over mij? Welke eigenschappen
spreken eruit? Door dat te doen
het zinnetje 'Ik ben niemand' op. Dat spookt heel vaak door haar
worden allerlei losse feitjes die op het oog niets met elkaar te maken heb-
hoofd. Het is niet moeilijk om woorden te vinden voor het tegen-
ben in het geheugen samengevoegd tot groepjes. Tot heel veel groepjes,
overgestelde. 'Ik ben iemand': dat klinkt lekker kordaat, met de
want de bedoeling is datje zo veel mogelijk positieve eigenschappen
nadruk op 'ben'. Nu gelooft ze er nog helemaal niet in, maar als ze
jezelfgaat
overeen jaar met overtuiging
ten van kleine dingen, dus ik ben oké' klinkt al heel wat overtuigender,
kan zeggen: 'Ik ben iemand', dan is
vooral als die positieve eigenschappen
ereen klein wonder gebeurd.
crete voorvallen Bertina heeft er meer moeite mee om een tekst voor het positieve
uit verschillende
gefundeerd
levensgebieden.
zijn op allerlei conDaarbij is het belang-
rijk datje je ook anders gaat gedragen. Datje je oude maniervan
doen
etiket te vinden. 'Ik ben niets' is het oude zinnetje. Net als Lieke kiest
aflegt en je gedrag in overeenstemm
ze in eerste instantie voor 'l k ben iemand'. Maar dat past haartoch
zelfbeeld waar je naar streeft, ook al is dat nog niet helemaal een feit.
niet goed, het staat te ver afvan hoe zij zich voelt. Uiteindelijk het 'Ik mag zijn die ik ben'.
wordt
van
benoemen. 'Ik ben secuur, zorgzaam en attent, en ik kan genie-
ing brengt met het nieuwe positieve
Door nieuw gedrag doeje nieuwe ervaringen op en daarmee positieve gedachten en gevoelens overjezelf. Vaak komt dat nieuwe gedrag al van-
Hoofdstuk
2
Opdrachten
................................................................................................... ...................................................................................................
..
zelf, maar je kunt het proces van veranderen ook een handje helpen. Het
Opdrachten bij hoofdst:uk
allerbelangrijkste
is het nog een geduchte concurrent,
maar met behulp van dit boek heb je een behoorlijke regelmatig
2
is ervoor te zorgen dat het oude negatieve zelfbeeld
geen kans meer krijgt. Aanvankelijk veranderingen
..
door te zetten. Om dat zichtbaarte
kans om positieve maken vraag ikje er
bij stil te staan hoe overtuigd je bent van je nieuwe zelfbeeld.
In opdracht 2.3 doe je dat voor de eerste keer en in hoofdstuk 9 voor de
Opdracht
2.1
Heb ik een negatief zelfbeeld?
Om de ernst van je problemen vragenlijst
met het zelfbeeld te meten, leg ikje een
voor die speciaal voor dit doel ontwikkeld
is. Aan het einde van
het boek vul je de lijst nog eens in.
laatste keer. En daarna is het een kwestie van vasthouden. Tijdsinvesterinq: 10 minuten. Hoe aanpakken? ...)
Lees eerst de instructie
(bijlage z.i) .
....:;.. Vul de lijst in . ....;;.. Bepaal je totaalscore.
::. Lees de toelichting.
Opdracht
2.2
Formuleren uan een nieuw positiefzelfbeeld
Een negatief zelfbeeld komt regelmatig
naar boven als een globale nega-
tieve conclusie die je over jezelf trekt. Vaak is het een kort zinnetje dat begint met 'Ik ben ...: zoals in 'Ik ben mislukt'. Het nieuw op te bouwen positieve zelfbeeld, dat als concurrent
kan gaan dienen, vraagt ook om
een korte en krachtige uitspraak. Lukt het niet direct, maakje geen zorgen. Je kunt er rustig de tijd voor nemen. Tüdsinuestering: 30 minuten. Hoe aanpakken? ...).
Schrijf het negatieve zinnetje op dat vaak bij je opkomt als je over jezelf denkt of spreekt (bijlage 2.2) .
....;::. Bedenk een tweede uitspraak die tegenovergesteld tieve zinnetje. Deze moet positief geformuleerd
is aan het nega-
zijn en goed bij
jou passen. Hij moet ook kort en krachtig zijn, dus bij voorkeur een of twee korte zinnen. Het meest voor de hand liggend is het tegenovergestelde te nemen van het negatieve zinnetje. 'Ik ben oké' tegen-
49
Hoofdstuk
50
...................................................................................................... ..................................................................................................... over 'Ik ben een sukkel'. Een dubbele ontkenning
('Ik ben niet dom')
2
Bijlagen
::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 51 Bijlagen bij hoofdstuk
2
werkt niet goed en in uitspraken die te positief zijn ('Ik ben fantastisch !') zul je nooit gaan geloven. Het is handig als de uitspraak net zo algemeen is als het oude negatieve zinnetje, zodat hij in veel situatiestegebruiken ....)
Bijlage
2.1.
Vragenlijst zelfwaardering*
Hieronder zieje een lijst met tien uitspraken.
is.
Het is de bedoeling datje
achter elke uitspraak aangeeft in hoeverre je het met de uitspraak eens
Overleg eventueel met je maatje .
...-}- Neem dit zinnetje twee weken op proef en schaaf het bij ofverander
bent. Dit doe je door het cijfer in de juiste kolom te omcirkelen.
het tot het jou goed past . ....)
Kruis het oude negatieve zinnetje door.
Helemaal
Mee eens
mee
Mee oneens
eens
Opdracht 2.3 De geloofwaardigheid Het is goed om er regelmatig
oan]« nieuwe zelfbeeld scoren
bij stil te staan welke stappen je al hebt
gezet en hoe ditje zelfbeeld beïnvloedt. waardigheid
Ik vraagje daarom de geloof-
vanje nieuwe zelfbeeld aan het einde van ieder hoofdstuk
een cijfer te geven. Het motiveert
2
Hoe aanpakken? ....}- f'.!eem hetzinnetje
minuten.
Over het algemeen ben ik tevreden met mezelf.
3
2
1
0
Soms vind ik dat ik nergens voor deug.
0
1
2
3
Ik beschik over een aantal
3
2
1
0
3
2
1
0
Ik vind dat ik niet veel heb om trots op te zijn.
0
1
2
3
Soms voel ik me beslist nutteloos.
0
1
2
3
Ikvind dat ik minstens evenveel
3
2
1
0
0
1
2
3
Al metal ben ik geneigd mezelf een mislukkeling te vinden.
0
1
2
3
Ik ben wel over mezelf te spreken.
3
2
1
0
goede kwaliteiten. Ik ben in staat om allerlei dingen net zo goed te doen als de meeste
datje nieuwe zelfbeeld vertegenwoordigt
over (bijlage 2-3). ....)
mee oneens
als je ziet datje steeds meer overtuigd
raakt van het nieuwe positieve beeld.
Tijdsinuestering:
Helemaal
Geef aan het einde van ieder hoofdstuk aan hoe overtuigd je bent van je nieuwe zelfbeeld.
andere mensen .
waard ben als anderen. Ik zou willen dat ik wat meer respect voor mezelf had.
*
Rosenberg Self-Esteem Scale
.....•.• ~.....•.........•.......•.........••......•...•.......•...........•.•...•.................................................................•.............................................•.... 52 ......................................................................................................... Je totaalscore
bereken je door de omcirkelde
cijfers op te tellen.
Totaalscore
Hoe hoger je totaalscore,
des te beter is het gesteld met je zelfbeeld.
Een score lager dan 18 wijst op een lage zelfwaardering dan 15 op een zeer lage zelfwaardering. met dit zelfhulpprogramma
en een score lager
In beide gevallen is het zinvol om
aan de slag te gaan. Ook alsje score niet veel
hoger is dan 18 kun je baat hebben bij (onderdelen van) dit programma.
Bijlage 2.2
Omschrijuing positief zelfbeeld
Mijn negatieve zelfbeeld:
Mijn nieuwe positieve zelfbeeld:
Bijlage 2.3
De geloofwaardigheid
uan mijn nieuwe zelfbeeld
Nieuw positief zelfbeeld (overnemen van bijlage 2.2):
Datum: Geef door middel van een kruisje aan hoe sterkje nu overtuigd bent van je nieuwe zelfbeeld. Daarbij is 0 helemaal niet geloofwaardig, en 100 helemaal geloofwaardig.
o
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100 %
