#29 Vranke Vrouwen Deze wandeling duurt een uur en start aan het Centraal Station.
Heilwige Bloemardine
© OPB – Herman Ricour
De geschiedenis wordt vaak gekleurd door mannelijke hoofdpersonen. Maar ook heel wat vrouwen hebben hun rol gespeeld bij historische gebeurtenissen. In Brussel is dat niet anders.Vandaar een speciale vrouwelijke wandeling door Brussel. Want of deze illustere vrouwen hier nu hebben gewoond, geleefd, gewerkt, opgetreden of tentoongesteld: op een of andere manier is hun naam voor eeuwig verbonden met Brussel. We starten in het Centraal Station: hier arriveerde op 11 november 1972 Simone de Beauvoir voor de allereerste Vrouwendag in België in Passage 44. De Beauvoir was een doorgewinterde feministe en een boegbeeld voor moderne vrouwen over de hele wereld. Ondanks
haar vele liefdesaffaires bleef ze haar hele leven trouw aan de bekende filosoof Jean-Paul Sartre, hoewel ze nooit met hem wilde trouwen. Ze schreef onder andere het invloedrijke Le Deuxième Sexe, de ‘bijbel van het feminisme’. Ze kreeg de uitnodiging voor de Vrouwendag in Brussel van het Vrouwelijk Overleg Komittee, een groepering van feministische en progressieve vrouwen uit alle politieke, sociale, culturele en wetenschappelijke stromingen in Vlaanderen. Zij vonden het hoog tijd dat de balans werd opgemaakt van de positie van de vrouw in onze samenleving. De conclusie was dat vrouwen op vele vlakken nog steeds ongelijke kansen hadden. Op 12 mei 1972 gingen enkele leden naar Parijs om daar de Jours de dénonciation des crimes contres les femmes bij te wonen. Toen ze Simone de Beauvoir vroegen als gastspreekster, bleek 11 november nog haar enige vrije dag te zijn. Verlaat het Centraal Station via de hoofdingang en sla rechtsaf. Steek de Kardinaal Mercierstraat over en loop door tot de hoek met de Loksumstraat, waar je de SintMichiel- en Sint-Goedelekathedraal (1) kunt zien. Hier maken we kennis met een bijzondere vrouw: Paula Vandewiele. Paula was de stadsbeiaardierster van zowel Brussel als Mons (Bergen). Daar werd ze in 1933 geboren. Als kind studeerde ze piano maar nadat ze Fernand Redouté, de Bergense stadsbeiaardier had horen spelen, wist ze dat haar toekomst daar lag. Na studies aan de beiaardschool van Bergen, Mechelen en Tourcoing werd ze de eerste vrouwelijke stadsbeiaardier – en dan nog wel in twee steden tegelijk. Ze bouwde een internationale carrière op: ze gaf talrijke concerten op Vlaamse en Waalse beiaarden, werd uitgenodigd in Duitsland, Frankrijk, Nederland en zelfs Japan en deed vier keer een tournee door de Verenigde Staten met een totaal van 70 concerten.Voor deze concerten had ze een mobiele beiaard die overal met haar mee reisde. In de Nederlandse Antillen heeft ze de hoofdrol gespeeld in een cultuurfilm over de beiaard. Ze had veel stukken op haar repertoire staan die nooit voor de beiaard waren geschreven, zoals Petite Fleur van Sidney Bechet, La Petite Valse van Mozart, Ode aan de Vreugde uit de negende symfonie van Beethoven (nu de officiële hymne van de Europese Unie) en l’Impossible Rêve uit de musical Don Quichote naar het boek van Cervantes. Ga de kathedraal binnen en loop links tot voorbij de Sacramentskapel. Blijf staan bij het beeld van Jan van Ruusbroec, de grootmeester van de mystiek. Hier is
#29 : 1
Vaudeville theater V
© OPB – Herman Ricour
het een kwestie van ‘cherchez la femme’, want je moet even zoeken om haar te vinden. Onder de voet van Jan zie je het hoofd van Heilwige Bloemardine. Zij was waarschijnlijk een dochter van schepen Van den Blomarde, die in het begin van de 14de eeuw in de Putterij woonde, de wijk waar nu het Centraal Station staat. Zij zou een ‘serafijnse’ (of ‘vleselijke’) minne gepredikt hebben, aldus Pomerius, de biograaf van Jan van Ruusbroec. Dit beeld dateert uit de 19de eeuw, dus blijkbaar hebben de heren in vijfhonderd jaar niet veel bijgeleerd. We vinden wel een volledig beeld van Bloemardine op de zijgevel van het Stadhuis, tussen de allergrootste kunstenaars uit het verleden. Verlaat de kathedraal, steek de Keizerinlaan over en sla links de Bergstraat in. Ter hoogte van nummer 28 (2) stond vroeger het hotel Den Grooten Spiegel. Mocht het gastenboek van dit hotel nog bestaan, dan zou het klinken als een klok. Namen als Charles Baudelaire (1864), de Toulouse-Lautrec (1885) en in 1845 de volledige bezetting van het circus Barnum. In 1906 verbleef hier de Franse schrijfster Colette tijdens een promotiereis voor een toneelstuk dat gebaseerd was op een van haar boeken. Ken je overigens nog dat witte kraagje dat meisjes droegen in de jaren 1950 en 1960, het Claudine-kraagje? Die naam is ontleend aan de hoofdpersoon uit een boek van Colette en het kraagje werd een echte rage! Wandel tot het einde van de Bergstraat. Op de hoek van de Grasmarkt en de Heuvelstraat (3) zie je een broodjeszaak. In 1830 was hier de stoffenwinkel van mevrouw Abts. Bij het uitbreken van de schermutselingen in de nacht van 25 op 26 augustus 1830 haalden Jottrand en Duspétiaux mevrouw Abts uit haar bed om midden in de nacht twee vlaggen te naaien, de zwart-geel-rooddriekleur van de Brabantse Omwenteling. De twee vlaggen in de gevel herinneren hieraan. Tijdens de revolutie hing de Franse vlag aan het stadhuis en werd de Marseillaise gezongen, bij gebrek aan een eigen vlag en strijdlied. Wandel verder langs de Grasmarkt en sla de tweede straat links in, de Haringstraat. Op nummer 18 (4) was het café Au Coq de Jemappes, dat uitgebaat werd door het echtpaar Destrebecq. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was daar een centrale van het verzet. Gevallen Britse parachutisten en piloten maakten van hieruit de terugreis naar hun basis. De BBC maakte in de jaren 1970 een serie over de Secret Army, bij ons vertoond als Ontsnappingsroute. Later bracht de BBC een persiflage op deze
Mokafe, St.-Hubertusgalerij
© OPB – Herman Ricour
serie, die zich in Parijs afspeelde en die we allemaal kennen onder de titel Allo, Allo! Keer op je stappen terug en wandel de St.-Hubertusgalerij in. Het Vaudevilletheater (5) werd recent volledig in zijn oude luister gerestaureerd.Veel artiesten met grote namen kwamen daar in het verleden hun ding doen: Mistinguett, Josephine Baker, Lucienne Boyer, Martine Carole, … Anne-Marie Bourgois, beter bekend als Mistinguett, was een Franse variété-artieste (1871-1956). Ze trad op in de grote Parijse music-halls zoals de Moulin Rouge, de Folies-Bergères en Le Casino. Ze kwam dikwijls naar Brussel om in grote revues op te treden, voornamelijk samen met Maurice Chevalier. De zwarte Amerikaanse zangeres en danseres Josephine Baker kwam in 1925 naar Frankrijk toen ze 19 was. Ze werd lid van de Revue Nègre, een zang- en dansgroep die opgericht was door de vrouw van een Amerikaans diplomaat, die zich verveelde. Met haar blote borsten, haar bananenrokje en haar kontje dat ze 120 keer per minuut heen en weer kon schudden zette Baker heel Parijs op zijn kop! In café Vaudeville op de eerste verdieping van de galerij kun je genieten van een uniek decor met uitzicht. Loop verder de galerij in tot de winkel van Neuhaus op nummer 23 (6). Hier vestigde Jean Neuhaus zich in 1857. Hij was een Zwitserse drogist die hoestbonbons en zwarte chocolade verkocht. Die werden toen niet gezien als een lekkernij maar als een goed middel tegen de zenuwen en een afrodisiacum. Naar verluidt kochten de gegoede heren altijd twee zakjes van het spul: één voor hun vrouw en één voor hun minnares. De zoon van
#29 : 2
De Munt – Foyer
Kaat Tilley
© OPB – Herman Ricour
Jean introduceerde de uitvinding van de Franse markies de Praslin, die geroosterde amandels in suiker rolde en ze ‘praline’ noemde. In 1912 maakte de derde opvolger, weer een Jean, blokjes chocolade die hij vulde met likeuren, vruchtenpasta en verschillende soorten crème. Zo werd de Belgische praline geboren. Zijn dochter Luisette overtuigde haar vader ervan deze lekkernij niet meer in puntzakken te verkopen, maar in een doosje dat gekopieerd werd van haar juwelenkistje: de ballotin. Neuhaus is sinds 1978 in Amerikaanse handen, net zoals Godiva trouwens. We gaan verder de galerij in, voorbij het kruispunt met de Beenhouwersstraat en tot de boetiek van Kaat Tilley (7), de beroemde modeontwerpster. Als kind was zij al dagelijks bezig met kledij. Haar oude jeans zag er elke dag anders uit; Ze naaide er stukjes op, haalde hem uit elkaar, maakte er een rok van... Ze ging op zoek naar iets waar ze haar creativiteit in kon uiten en dat haar verplichtte om te communiceren: in de mode heeft ze dat gevonden. Ondertussen ontwerpt ze ook filmkostuums, juwelen en verlichting. Nog iets verder in de galerij slaan we links de Prinsengalerij (8) in. Hier woonde in de tweede helft van de 19de eeuw Juliette Drouet, de geliefde van Victor Hugo in een pension voor jonge dames. Hugo leerde haar kennen toen ze als aankomend sterretje in één van zijn toneelstukken speelde en ze werden verliefd. Ondanks de vele avontuurtjes van Hugo, die noch aan zijn vrouw, noch aan zijn geliefde trouw was, bleef Juliette wel bij hem tot aan haar dood in 1883.
© Koninklijke Muntschouwburg
Wandel de Prinsengalerij uit tot in de Predikherenstraat, sla rechts de Schildknaapstraat in en wandel vervolgens links richting Muntplein. Een vrouwenwandeling is niet volledig zonder de sterren van de Muntschouwburg (9). De eerste diva aan wie we denken is Melba! Voornaam: Pêche? Inderdaad, dit dessert is naar haar genoemd! Een andere diva die hier op het podium stond is La Malibran, geboren op 24 maart 1808 in Parijs als Maria-Felicia Garcia. Hoewel ze van alle kinderen van het gezin de minste stem had, trainde haar vader haar keihard tot ze een gouden keel had. Op haar zestiende kreeg ze de rol van Rosina in de Barbier van Sevilla, als vervangster van de hoofdrolspeelster, die last had van keelpijn. Het publiek was zo enthousiast dat ze meteen een contract aangeboden kreeg. In mei 1836 trad Maria op in Manchester en ging op een vrij moment nog even paardrijden. Ze viel van haar paard en bleef met haar voet in de stijgbeugel hangen. Doodziek trad ze toch op, maar na de voorstelling viel ze bewusteloos neer en kwam nooit meer bij. Ze was pas 28 jaar. Ze werd eerst in de kerk van Manchester begraven, maar haar moeder en haar toenmalige echtgenoot Charles de Bériot lieten haar opgraven en naar Brussel brengen. Ze rust op het kerkhof van Laken, waar haar levensgroot beeld in haar grafkapel staat. Onder het beeld staat een gedicht van Lamartine. Laten we ook Anne-Teresa De Keersmaeker niet vergeten. Na haar opleiding bij Maurice Béjart heeft deze danseres-choreografe al een mooi parcours afgelegd en staat haar naam synoniem met danstalent. Ze staat al meer dan twintig jaar in de schijnwerpers met haar dansgroep Rosas. De danspasjes van ‘België danst’ zijn van haar hand. En wat doen diva’s op hun retour? Misschien een café openen, zoals Clara Clairbert, een andere lieveling van het Brusselse publiek. Na haar succesvolle carrière als zangeres opende zij het café Vocalises naast de Munt in de Koninginnestraat, waar ze op de grammofoon al haar oude successen draaide. #29 : 3
Metropole
© OPB – Herman Ricour
Na de Tweede Wereldoorlog tot ver in de jaren 1960 had ze hier een bloemenwinkel waar vooral klanten van de hotels kwamen, zoals Jacques Brel. Hij maakte over de dertig jaar oudere vrouw een lied: Madeleine.
Le Plaza
© OPB – Herman Ricour
Verlaat het Muntplein via de Wolvengracht en wandel links tot aan de Anspachlaan. Sla rechts het De Brouckéreplein op. Je kunt er niet naast kijken: het prachtige terras van Hotel Métropole (10). Er waren twee grote aantrekkingspolen in Brussel: Le Plaza, met zijn glittersterren (zie verder) en de Metropole met voornamelijk klanten uit de literaire en wetenschappelijke wereld. In 1911 organiseerde Ernest Solvay hier een conferentie waar de ‘fine fleur’ van de wetenschap aanwezig was, met grote namen als Marie Curie, Albert Einstein, Max Planck, ... Als er op die dag een bom op het hotel was gevallen, dan zou de wetenschap honderd jaar achteruit zijn gezet. Een andere illustere vrouw die hier verscheidene keren verbleef was Isadora Duncan. Zij werd in 1878 in San Francisco geboren als Angela Duncan en volgde al vroeg danslessen. Zij danste in Griekse gewaden en op blote voeten. Ze verwierp de klassieke ballettechniek en meende dat het direct tot uitdrukking brengen van emoties automatisch tot een adequate bewegingsexpressie zou leiden. In 1904 stichtte ze met haar zuster Elizabeth haar eerste school in Berlijn. Daar bracht ze haar ideeën over dans in de praktijk met de nieuwe pedagogische opvattingen over autonome karakterontwikkeling. In 1921 kreeg ze in de USSR de leiding over een staatsballetschool. Ze kwam tragisch aan haar einde tijdens een autorit op 14 september 1927. Ze woonde toen in Nice, waar ze vanwege het mooie weer graag rondreed in een open bolide. Ze droeg altijd lange zijden sjaals die vrolijk achter de auto aanwapperden.Tijdens een proefrit in een nieuwe auto kwam haar sjaal in een wiel terecht en brak ze haar nek. Loop door naar de Adolf Maxlaan. Hier woonde aan de linkerzijde een wereldberoemde vrouw die niemand kent!
Hier kun je terugkeren via de metrolijnen van station De Brouckére. Wie nog tijd heeft, wandelt verder tot Hotel Le Plaza (11). Gravin d’Oultremont was samen met haar man een fervente bezoeker van de Hotel Georges V in Parijs. In 1929 drong ze er bij haar man op aan om dit stuk grond te kopen voor een eigen Georges V. De architect Michel Polak bouwde voor het eerst een hotel in gewapend beton, in zijn eigen stijl: art déco met een sterke hang naar het Franse neo-classicisme. Het motto van Polak was ‘ruimte en vernieuwing’. Alle kamers waren uitgerust met moderne voorzieningen, zoals een badkamer met warm en koud stromend water, telefoon en een knop voor roomservice. In 1930 vond de grote opening plaats. Het theater was nog in aanbouw, maar in 1931 werd dit in aanwezigheid van koning Albert I en koningin Elisabeth met grote luister geopend. De jaren 1930 waren de grote periode van Hollywood en de film in het algemeen. Het theater van Le Plaza is gebouwd in Hispano-Arabisch-Moorse stijl, een stijl die tijdens het Interbellum erg in trek was in Amerika. Polak trok architect Hoch aan vanwege zijn grote kennis op dat gebied. Oorspronkelijk kon het theater 1.500 mensen ontvangen, nu nog 850, doordat de vloer horizontaal is gelegd. Wat krijg je als je 1.500 mensen bij elkaar brengt die dansen en gek doen? Juist! Oververhitting en lichaamsgeuren! Dit was de eerste openbare ruimte met airconditioning. Op het dak van het hotel kwamen enorme turbines, die er nu nog altijd staan. Deze turbines duwden de lucht naar beneden onder de zaal, waar andere turbines nieuwe lucht door filters met water en eucalyptus duwden. In Le Plaza logeerde de jetset en de filmbusiness met grote namen als Vivien Leigh en Clark Gable, die de première bijwoonden van Gone with the Wind. Ook Ginger Rogers en Fred Astaire, Gary Cooper, Lauren Bacall, Simone Signoret en Yves Montand overnachtten hier. De dames die optraden in de Vaudeville waren allen gasten van Le Plaza. In de jaren 1960 kwamen Brigitte Bardot, Mylène Demongeot, Michèle Morgan, … Ook in 1998 had Le Plaza een bijzondere vrouw te gast, Madelyn Albright, minister van Buitenlandse Zaken tijdens de regering Clinton.
#29 : 4
Het theater is een beschermd monument. Als er geen evenement is, kun je aan de receptie vragen om het te mogen bekijken. Een stukje grandeur opsnuiven in de lobby kan altijd. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was dit hotel het hoofdkwartier van generaal von Falkenhausen, die het bevel over het door Duitsland bezette België voerde. Na de onverwachte bevrijding door de Engelsen op 8 mei 1944 moesten de Duitsers halsoverkop vluchten. Ze wilden nog snel het hotel opblazen om de vele geheime papieren te vernietigen. Gelukkig mislukte de opzet, maar de wondermooie glas-in-loodkoepel van de eetzaal werd vernield. Recent zijn er in de kelder nog
gekopieerde plannen van het federale parlement uit die tijd teruggevonden. Tijdens beide wereldoorlogen werd dit gebruikt als Duits gerechtshof. Daar werd de beslissing genomen om de verzetsstrijdsters Gabrielle Petit en Edith Cavell te executeren. Gabrielle Petit was actief tijdens de Eerste Wereldoorlog en haar standbeeld staat op het St.-Jansplein. Edith Cavell was verpleegster en een belangrijke schakel in de ontsnappingsroute van Noord Frankrijk via België naar Nederland. Wandel verder tot aan het Rogierplein, hier vind je een aansluiting op metrolijn 2.
Kaartje voor wandeling #29 : Vranke Vrouwen ROGIERPLEIN
������
A.
M
AX
LA
AN
A.
M
AX
LA
AN
�
NIE
UW
ST
R.
MA
NIE
UW
ST
R.
RT E PL LAA EIN RS
-
DE BROUCKERE -PLEIN
-
NE LIJ TE KA IN ST.- PLE
WO
LV E
MUNTCENTRUM
NG
RA
CH
T
MUNTPLEIN
DE MUNT
BIS
SC
HO
PS
TR
KE I
P HE RED RE IK NS TR .
ZE
RI
NL
AA
N
.
KO N GA ING LE SRIJ
PR IN GA SE LE NRIJ
ST.-GOEDELEVOORPLEIN
ASGR
BEURS
RK ST IES R. -
EUROPAKRUISPUNT
OC H ST IAA R. NS -
HOUTMARKT
EE
N R.
AS
EN
AL
KA
GD
NT ER ST
T AS
MA
STEINSTR.
LL BE
N-
A IS
�
.
TR
NS
NIE
LO
KO
VE RA
E
NT FA
IN
�������� �������
.
TR
NS
NIE
LO
KO
PA R
ME KARD. RC IER STR .
SPANJEPLEIN
ST.-GOEDELEPLEIN
MA
LN.
R. ST
NG
HA
KEIZ ERIN
R. ST M
E OT KT GR AR M
EL UV . HE STR
U KS
RI
B
LO
VL E BR ES OO EN D
KT
AR
KO NIN GA GIN LE NE RIJ -
M
STADHUIS
R.
ST
G ER
BE PL RT EI IN N A-
AL
ST-JANSPLEIN
. TW
Elke maand een nieuwe ‘doe-het-zelf ’ wandeling van Broodje Brussel op www.opbrussel.be Deze wandeling is een initiatief van OPB in samenwerking met VTB-VAB Brusselgidsen. Copyright Onthaal en Promotie Brussel © OUD KORENHUIS
���������������������������� Onthaal en Promotie Brussel Muntplein - Prinsenstraat 8 • B-1000 Brussel 0800 13 700 •
[email protected] • www.opbrussel.be
#29 : 5
