2139 weetjes over de hersenen, psyche en voeding
Eerste druk, 2014 © 2014 Ben en Iris Bouter Coverontwerp: Iris Bouter en Jorim de Roos Correcties: Eric van Fulpen isbn: nur:
9789048433315 530
Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl
Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave de uiterste zorg is besteed, aanvaarden de auteur en uitgever geen aansprakelijkheid voor eventuele fouten en onvolkomenheden, noch voor de directe of indirecte gevolgen hiervan. Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever worden openbaar gemaakt of verveelvoudigd, waaronder begrepen het reproduceren door middel van druk, offset, fotokopie of microfilm of in enige digitale, elektronische, optische of andere vorm of (en dit geldt zonodig in aanvulling op het auteursrecht) het reproduceren (I) ten behoeve van een onderneming, organisatie of instelling of (II) voor eigen oefening, studie of gebruik welk(e) niet strikt privé van aard is.
BEN EN IRIS BOUTER
2139 WEETJES OVER
DE HERSENEN, PSYCHE EN VOEDING
In dit boek vind je een greep uit de vele wetenschappelijke publicaties en boeken die we in de loop der jaren hebben gelezen over psychologische onderwerpen, voeding, het brein en zaken die er tegenaan schurken. Nuttige, grappige, interessante, waardevolle weetjes die je aan het denken zetten en kunnen helpen. We hebben het aangevuld met eigen waarnemingen en visies. Je kunt beginnen met lezen waar je wilt. We hebben de weetjes onder een veelheid aan rubrieken gerangschikt. We hopen dat het boek je inspireert, aan het denken zet, energie geeft en dat je er gewoon veel plezier aan beleeft. En, zoals dat gaat met wetenschappelijk onderzoek, soms spreken deskundigen elkaar tegen. Het is aan jou, de lezer, om er van te denken wat je wilt. Ben en Iris
5
Voorproefje Wat weet je van je hersenen? De weke delen van het brein zijn niet steviger dan een rauw ei. Is het brein het meest actief tijdens de slaap of tijdens het tv kijken? Antwoord: tijdens de slaap. Bij vrouwen maakt het brein 2,5 procent van het lichaamsgewicht uit. Bij mannen is dat 2 procent. Zijn vrouwen slimmer dan mannen of hebben mannen minder hersenen nodig om even slim te zijn? Het brein is energiezuinig. Het verbruik staat gelijk aan dat van een lampje van 15 watt. Van al ons bloed stroomt 20 procent voortdurend naar de hersenen. Dat is drie liter per minuut. Van je totale lichaamsvolume beslaan je hersenen maar twee procent, maar ze verbruiken wel twintig procent van alle zuurstof die je inademt. Wat weegt zwaarder? Het brein of het hart? Het brein weegt drie keer zoveel als het hart. Waar of niet waar? Een mens gebruikt maar zo’n tien procent van zijn hersenen. Kletskoek. Uit onderzoek blijkt dat, zelfs in je slaap, alle hersengebieden actief zijn. Wel gebruiken we naar schatting maar 1% van onze potentiële capaciteit. We kunnen dus eindeloos blijven leren.
7
Van alle levende wezens heeft de mens de grootste hersenen, vergeleken met de grootte van het lichaam. Een gorilla is groter dan de mens, maar zijn brein beslaat een kwart van onze hersenen. De zenuwcellen (neuronen) in ons brein kunnen onderling meer verbindingen maken dan er atomen in het hele universum zijn. Eén neuron kan zich met wel honderdduizend andere neuronen verbinden. En we hebben minstens honderd miljard neuronen in het brein. Ze zijn zo klein dat er wel 30.000 neuronen op een speldenknop passen. Er zijn neuronen met een lengte van een millimeter maar ook neuronen die wel een meter lang kunnen worden. Als je alle verbindingen die de hersenen kunnen maken achter elkaar zou leggen kom je aan 400.000 kilometer lengte. Dat is van hier naar de maan en een stukje terug. In ‘Eclips’ beschrijft Bernlef op een prachtige manier wat er kan gebeuren als je een hersenbloeding krijgt waardoor een helft van je lichaam en je gezichtsveld ‘wegvalt’. Een embryo van vijf weken is ongeveer een centimeter lang. De basis voor de hersenen is dan al gelegd. Het eiwit bèta-amyloïde vormt plaques in de hersenen van mensen met alzheimer, een soort chronische ontsteking. Een tukkie overdag van een paar minuten verbetert het geheugen. Lood kan de ontwikkeling van de hersenen belemmeren. Voedsel dat is bereid in aardewerk met een loodglazuur kan besmet raken. Vooral in Azië en Latijns-Amerika kan dit een rol spelen. Ook loodhoudende verf is schadelijk. Kinderen die te veel lood binnenkrijgen kunnen gedragsstoornissen, leerproblemen en een groeiachterstand krijgen. Het kan het geheugen aantasten. 8
Als je brein niet genoeg zuurstof krijgt val je flauw.
Gliacellen Behalve zenuwencellen hebben we alleen al in onze hersenen zo’n biljoen gliacellen. Dat is tien keer zoveel als het aantal neuronen. Hoewel ze geen zenuwimpulsen doorgeven zorgen ze er wel voor dat het zenuwstelsel goed kan werken. Ze kleven vast aan neuronen. De naam glia komt van het Griekse woord voor lijm. Deze lijmcellen houden het zenuwstelsel bij elkaar en voorzien de neuronen van voedsel, herstellen de schade en ruimen zelfs afval en bacteriën op. Ze zijn dus hard nodig voor de processen in ons brein. Einsteins brein bevatte heel veel gliacellen.
Luie hersenen Mentaal luie types maken tot wel veertig procent minder verbindingen tussen de neuronen aan dan mentaal actieve mensen. Sommige neuronen werken als een DVD. Ze kunnen beelden en geluiden opslaan en vasthouden, met je gevoelens en herinneringen eraan gekoppeld. En alles afspelen als je dat wilt. En soms ook als je het niet wilt. Elke seconde komen er biljoenen bits (eenheden) aan informatie het brein binnen. Moeten allemaal verwerkt, gecodeerd en, indien gewenst, opgeborgen worden.
9
Geen grijze massa De buitenste laag van het brein bestaat uit kronkelige kwabben. Het is maar een paar millimeter dik. Door de flinke plooien is de oppervlakte groter. Uitgevouwen zou het dertig keer zo groot zijn. Deze hersenschors is rozegrijs van kleur. Het bevat 75% van de zenuwcellen van het brein. De hersenbalk vormt de verbinding tussen het rechter- en linkerbrein. Het bestaat uit een bundel zenuwvezels. Corpus callosum heet het chiq. Hebben we een wit of een grijs brein? Antwoord: wit en grijs.
Computer Een computer heeft geen bewustzijn, het brein wel. Als je in de spiegel kijkt herken je jezelf. Een computer ziet niets. Je maakt je wel of niet bezorgd over je uiterlijk. Het zal de computer een worst wezen. Je kunt ontroerd en emotioneel bewogen raken. Een computer is totaal onverschillig. Houdt niet van muziek of kunst. Kan zichzelf niet repareren. Is gewoon een ding. Niet echt te vergelijken dus, die twee.
Gewichtig brein In de baarmoeder groeien de hersenen van een ongeboren baby met soms wel 4000 zenuwcellen per seconde. 10
