20.1 SLACHTOFFER VAN MENSELIJKE AGRESSIE In deze beknopte analyse van arbeidsgerelateerde ongevallen, gaat het over ongevallen waarbij sprake is van slachtoffers van agressie en geweld door mensen. De analyse is gebaseerd op een in het programma Storybuilder vastgelegd model. De centrale gebeurtenis in dat model is gedefinieerd als het (fysieke) contact met de (menselijke) agressor. De essentie van deze omschrijving is dat er opzettelijk letsel is toegebracht. Er moet dus sprake zijn van een intentie tot het toebrengen van letsel, maar ook ongevallen waarbij sprake is van agressief en gewelddadig gedrag al dan niet met verminderde toerekeningsvatbaarheid, zijn meegenomen. Het model is gebaseerd op de 68 aan de Arbeidsinspectie in de periode Januari 1998 – Februari 2004 gemelde ongevallen, waarvoor er een inspectierapport (boete-, ongevalsrapport of proces verbaal) voorhanden was met de bevindingen van de inspecteur en de getuigenverslagen. De Centrale Gebeurtenis (CG) is hier dus het directe contact waarbij (met name) lichamelijk letsel optreed, ofwel een gewelddadig contact met psychische gevolgen. De geanalyseerde ongevallen hebben betrekking op slachtoffers van agressie onder verpleegkundigen, zorgverleners, politieagenten, medewerkers werkzaam bij asielzoekerscentra, penitentiaire inrichtingen, Tbs-klinieken, zorginstellingen en baliemedewerkers (banken, overheid), horeca personeel, etc.
Tabel 1 Ernst van het ongeval AANTAL SLACHTOFFERS PERIODE JANUARI 1998 – FEBRUARI 2004
Ongevalsscenario (Storybuilder)
20.1 Slachtoffer van
menselijke agressie
RATIOS
Overleden
(Vermoedelijk) Blijvend letsel
(Vermoedelijk) Geen Blijvend letsel
Onbekend letsel
Overleden
(Vermoedelijk) Blijvend letsel
(Vermoedelijk) Geen Blijvend letsel
3
35
18
18
1
11
6
1
070501_Slachtoffer van menseljik agressie_Factsheet.doc
Tabel 2 Sector werkzaamheden slachtoffer Type werkzaamheid slachtoffer
Nadere omschrijving
Percentage
Zorginstellingen
Met name in de geestelijke gezondheidszorg
37%
Verzorging
Met name in de jeugdzorg: jongeren, in tehuizen, begeleid woonprojecten, etc.
13%
Dienstverlening/ verkoop aan klanten
Bijvoorbeeld banken, uitgifte en beoordeling van uitkeringen. Winkels , benzinestations, etc.. Agressors zijn hier vaak criminelen.
12%
Beveiligingswerkzaamheden
9%
Onderwijs
6%
Gevangenisbewaring en begeleiding
Inclusief tbs klinieken
6%
Ticket controle/ uitgifte
Openbaar vervoer, parkeerbewijzen
4%
1
Politie
4%
Horeca/ catering
4%
Overig
o.a. agressie in ziekenhuizen
1
4%
Er is reden om aan te nemen dat met name in deze sector sprake is van aanzienlijke onderrapportage voor wat betreft het melden van arbeidsongevallen aan de arbeidsinspectie
2
070501_Slachtoffer van menseljik agressie_Factsheet.doc
Tabel 3 Specifieke activiteit van het slachtoffer Omschrijving activiteit slachtoffer
Nadere omschrijving
Percentage
Normale dagelijkse activiteiten
Lopen door/ naar, het zich bevinden in werkruimte, het begeleiden van patiënten, toezicht houden op/ lesgeven aan leerlingen, praten met klanten of patiënten, etc.
40%
Corrigeren van ongewenst gedrag
Bijvoorbeeld iemand bestraffend toespreken of wijzen op het ongewenst gedrag
19%
Interventie op agressieve klant/ patiënt
Lichamelijk: bijvoorbeeld verwijderen (separeren) van patiënten, het helpen ontzetten van een collega, het lichamelijk in bedwang (proberen) te houden van een patiënt, iemand arresteren, etc.
16% 25%
Onbekend
3
070501_Slachtoffer van menseljik agressie_Factsheet.doc
Tabel 4 Falende Barrières: d.w.z. Waar ging het mis?: de directe oorzaken van de ongevallen2 Omschrijving
% van de ongevallen
Interventie falen
Het niet of niet juist uitvoeren van een interventie, waardoor escalatie niet kon worden voorkomen. Bijvoorbeeld een politieagent raakt gewond bij een arrestatie.
46%
Falen veilige afstand agressor slachtoffer
Deze falende barrière betreft het ontbreken van mogelijkheden om een veilige afstand en/of fysieke afscheiding met het slachtoffer te creëren (vluchtmogelijkheden, het afwezig zijn van veilige afgeschermde zones, etc.) Het niet kunnen voorkomen dat door de interpretatie van het gedrag van het slachtoffer, de (potentiële) agressor zich geprovoceerd voelt. Dit behoeft niet te betekenen dat het de bedoeling was van de slachtoffer om de agressor te provoceren. Bijvoorbeeld: het verwijderen van één persoon uit een groep, waardoor anderen geprovoceerd worden. Onder interactie preventie falen worden verstaan situaties, waarbij interactie tussen de agressor en slachtoffer belet had moeten worden om het ongeval te voorkomen. Dit staat in relatie met de omstandigheden waaronder deze interactie plaats vindt. Voorbeeld: het voorkomen van (lijfelijke) interactie met personen met een verhoogde kans op agressie, terwijl er geen collega’s in de buurt zijn om assistentie te verlenen in geval van nood Hier wordt onder verstaan situaties, waarbij de omgeving een versterkende factor is bij het optreden van de agressie. Bijvoorbeeld: een patiënt was in een voor hem/haar verkeerde inrichting geplaatst, er waren spanningen binnen de groep, er waren te veel prikkels vanuit de omgeving en/of veel veranderingen voor de patiënt, etc. Wanneer de directe acties om na het fysieke contact erger te voorkomen falen. Bijvoorbeeld: de aanval is niet opgemerkt, er waren geen adequate alarmeringsmogelijkheden of er was geen personeel beschikbaar om direct bij te springen. Wanneer er geen sprake is van voldoende aandacht, en specifieke begeleiding daar waar nodig om de (psychische) gevolgen van het slachtoffer te beperken.
Falende Barrière
Provocatie preventie falen
Interactie preventie falen
Omgevings stressoren falen
Falende directe hulpverlening
Falende nazorg
2
41%
43%
40%
19%
41% 15%
Opmerking: er kunnen per ongeval meerdere barrières gefaald hebben
4
070501_Slachtoffer van menseljik agressie_Factsheet.doc
Tabel 5 Falende achterliggende oorzaken: taken and management factoren: over hoe en waarom ging het mis3 Achterliggende oorzaak Falende Barrière taak Geen/ onvoldoende directe hulpverlening voorzien Uitvoeringsfout leidend tot provocatie van agressief gedrag Geen/ onvoldoende verschaffen van mogelijkheden tot scheiding agressor - slachtoffer Geen/ onvoldoende beperking interactie door organisatie Falende management voorzieningen
Alarmeringsinstallatie Conflicterende belangen van de organisatie om provocatie te voorkomen Onvoldoende personeel beschikbaar directe hulpverlening Onvoldoende goede technische faciliteiten beschikbaar tot scheiding agressor - slachtoffer
3
Nadere omschrijving
% van de ongevallen
Bijvoorbeeld: er waren geen adequate voorzieningen om snel alarm te kunnen slaan, er was geen personeel aanwezig voor directe bijstand, etc. Slachtoffer faalt in het voorkomen dat de agressor wordt geprovoceerd.
34% 22%
Falende verschaffing van voorzieningen om te zorgen dat er geen/ minimaal fysiek contact mogelijk is (toegangsbeveiliging, afscherming, vluchtmogelijkheden).
21%
De organisatie heeft onvoldoende voorzieningen getroffen om het contact met agressieve personen te voorkomen.
19%
(middelen, motieven)
Geen middelen verschaft om snel alarm te kunnen slaan in geval van een aanval door een agressieve persoon. Onvoldoende middelen, strijdige behandelingsstrategieën, tegenstrijdige belangen tussen organisatie en agressor, beperkte tijd om provocatie te voorkomen, etc.
25%
Onvoldoende personeel beschikbaar voor adequate directe hulpverlening in geval van een agressieve aanval. De fysieke condities van het gebouw en/of de technische hulpmiddelen zijn ontoereikend om scheiding tussen agressor en potentieel slachtoffer (snel) te (kunnen) bewerkstelligen.
18%
21%
13%
Opmerking: er kunnen zich per ongeval meerdere achterliggende faaloorzaken voordoen
5
070501_Slachtoffer van menseljik agressie_Factsheet.doc
