2008 P.N.M. van der Zee

445

©2008 P.N.M. van der Zee http://stores.lulu.com/munten 446

De Vrede van Nijmegen1 De Hollandse Oorlog (1672-1678) was een oorlog tussen Frankrijk en de viervoudige alliantie van Brandenburg, het Heilige Roomse Rijk, Spanje en de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. De oorlog brak uit in april 1672, toen tegelijkertijd Frankrijk, Engeland, het bisdom Münster en het Aartsbisdom Keulen de Republiek aanvielen. De coalitie, ontstaan door het geheime verdrag van Dover stond onder leiding van koning Lodewijk XIV van Frankrijk. Hij wilde Frankrijk uitbreiden tot wat hij als de natuurlijke grens beschouwde, de Rijn. Het bisdom Münster had aanspraak op gebieden in NoordNederland, bijvoorbeeld Westerwolde. Dit omvangrijke anti-Nederlandse bondgenootschap zou een mislukking zijn van de buitenlandse politiek van Johan de Witt, die onvoldoende begreep hoe diep gegriefd de Franse koning Lodewijk XIV zich voelde door zijn op beteugeling van de Franse expansie gerichte buitenlandse politiek. Het bondgenootschap met de bisschoppen van Keulen en Münster maakte het de Fransen mogelijk om de Republiek vanuit het oosten aan te vallen, langs de Rijn. De Fransen rukten op met een leger van misschien wel 120.000 man sterk, een van de grootste legers die Europa tot die tijd had gezien. De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden had haar landleger en vloot verwaarloosd. De IJssel-linie hield niet lang stand en de Franse troepen drongen door tot in het hart van de Republiek. Zelfs de stad Utrecht werd door de Fransen bezet. Alleen de inundatie van de Waterlinie verhinderde de Fransen om in Holland zelf door te dringen. De Franse gravure op de voorpagina laat zien dat op 9 juli 1672 Nijmegen door de Fransen werd bezet. In Holland brak door de oorlog een niet geheel spontane volksopstand uit. De Oranjepartij, zelf sterk door de Engelsen gesteund, gebruikte deze situatie om een staatsgreep te plegen. In veel plaatsen werden de regenten er vals van beschuldigd zich tegen betaling over te willen geven aan de Fransen. Dezelfde beschuldiging werd tegen Michiel de Ruyter ingebracht; hij zou de vloot aan de Fransen hebben willen verraden. In Den Haag werd de raadpensionaris Johan de Witt samen met zijn broer Cornelis vermoord: een volksmenigte werd opgehitst door orangisten en drong de gevangenis binnen waar Cornelis onder valse beschuldigingen wederrechtelijk werd vastgehouden. De situatie wordt wel omschreven als: Het volk was radeloos, de regering redeloos en het land reddeloos. Het Eerste Stadhouderloos Tijdperk eindigde toen Prins Willem III de nieuwe stadhouder werd, en voor De Republiek de leiding van de strijd tegen Frankrijk op zich nam. In tegenstelling tot wat de Fransen en Engelsen hadden verwacht, bleek Willem III geen marionet in hun handen, maar een Nederlands patriot. De schrik over de Franse inval zat er bij de Nederlanders diep in. Willem III zou na de Hollandse Oorlog de spil worden van de anti-Franse coalitie in Europa, die in de Negenjarige Oorlog en de Spaanse Successieoorlog het Franse expansiestreven toch een halt zou toeroepen. 1

Bron: wikipedia.

447

Een nieuwe coalitie tegen het expansionisme van Frankrijk ontstond tussen Leopold van Oostenrijk, keizer van het Heilige Roomse Rijk en de keurvorst van Brandenburg. Toen deze coalitie later door toedoen van Brandenburg uit elkaar viel, werd een nieuwe coalitie tussen Spanje en verschillende Duitse prinsen opgericht. De in het centrum van De Republiek gelegerde Franse troepen raakten hierdoor geïsoleerd, omdat hun aanvoerlijn langs de Rijn bedreigd werd. Om een andere verbindingslijn op te bouwen, sloegen de Fransen in 1673 het beleg om Maastricht, welke stad zij ook veroverden. De bisschop van Münster, Bernhard von Galen kon zonder veel verzet doortrekken naar de stad Groningen. De Ridderschap van Overijssel gaf zich zonder slag of stoot over. Ook Drenthe werd bezet. De stad Groningen bood echter weerstand onder leiding van Carl von Rabenhaupt, baron van Sucha (1602 - 1675). De strijd werd van beide zijden vooral gevoerd met de artillerie. Hieraan heeft Bernhard von Galen zijn bijnaam Bommen Berend te danken. Het beleg duurde vier weken, waarna de bisschop van Münster het beleg opgaf nadat hij de helft van zijn leger had verloren, deels wegens gevechten met de vijand, en deels wegens het slechte weer. Von Rabenhaupt en Von Galen bleven tot 1674 elkaar op verschillende plaatsen treffen, waarbij Von Rabenhaupt bij Veldhausen een nederlaag leed. Hierna grepen de coalitiegenoten van De Republiek, Leopold van Oostenrijk en Brandenburg, in. Voor de oorlog met Münster wordt ook wel de naam Tweede Münsterse Oorlog gebruikt. Hiervoor sloot De Republiek op 11 april 1674 vrede. Michiel de Ruyter versloeg de Engelsen op verschillende plaatsen. Op 22 april 1674 sloot Nederland vrede met Engeland: De vrede van Westminster. De oorlog van De Republiek met Frankrijk en Keulen werd beëindigd met de Vrede van Nijmegen in 1678. Er gingen diverse gebieden over in andere handen; Frankrijk gaf Maastricht terug aan de Verenigde Provincies en in ruil daarvoor mocht de katholieke godsdienst vrij worden beleefd binnen de Verenigde Provincies. Het hertogdom Orange kwam weer in handen van Willem III. Enkele plaatsen zoals Charleroi, Binche, Ath, Audenarde en Courtrai werden aan Spanje teruggegeven. De Republiek verkreeg een verlaagd Frans douanetarief en een aangepast “Droit de l’aubaine” (bij de dood van een buitenlander vervielen al zijn bezittingen aan de Franse staat; daarvoor in de plaats werd een tarief van 5% ingevoerd). Spanje gaf de volgende gebieden weer terug aan Frankrijk: Franche-Comté, Artois, Cassel, Baileul, Ypres, Wervick, Warneton, Cambrai, Bouchain, Condé sur l’Escaut en Bavay (in Hainaut). Een gevolg van de oorlog, waarin door de invallende mogendheden vele kerken tijdelijk werden teruggegeven aan de katholieken, was een groeiend besef bij de Nederlandse autoriteiten dat de loyaliteit van de grote katholieke minderheid van essentieel belang was. Dit besef uitte zich in een grotere godsdienstvrijheid en een aanzienlijk soepeler beleid ten aanzien van katholieke schuilkerken.

448

Internationaal wordt met de Vrede van Nijmegen meerdere samenhangende verdragen bedoeld die in 1678-79 in Nijmegen gesloten werden om een einde te maken aan de Hollandse Oorlog. Deze verdragen zijn: 

11 augustus 1678: het verdrag tussen Frankrijk en de Republiek



17 september 1678, tussen Frankrijk en Spanje2



5 februari 1679, tussen Frankrijk en Zweden en het Heilige Roomse Rijk Frankrijk en Duitsland verplichtten zich om de tegenstanders van Zweden niet te ondersteunen. Zweden verkreeg het veroverde Hertogdom Bremen en Verden terug.



19 maart 1679, tussen Zweden en het Sticht Münster



2 oktober 1679, tussen Zweden en de Nederlandse Republiek

Doordat Frankrijk en de Nederlanden vrede sloten, zagen ook Spanje en de Duitse keizer zich verplicht de Franse macht te erkennen. De toegevingen aan Frankrijk worden in de daaropvolgende decennia, bij de vrede van Rijswijk (1698) en bij de vrede van Utrecht (1713), gedeeltelijk teruggenomen.

2

De Franse tekst van dit verdrag: http://mjp.univ-perp.fr/traites/1678nimegue.htm

449

De universiteit van Nijmegen3 De invloed van de Hollandse oorlog op het dagelijkse leven blijkt ondermeer uit de geschiedenis van de Universiteit in Nijmegen: Op 3 mei 1655 vond de plechtige opening plaats van de Nijmeegse Illustere school. Leiden, Franeker en Groningen waren Nijmegen reeds voorgegaan. Een belangrijk motief was het opleiden van predikanten met de juiste geestelijke achtergrond. Een opleiding met een duidelijk reformatorisch profiel. Bovendien waren er artsen en juristen nodig. Een jaar daarna nam het kwartierbesluit de beslissing om de illustere school tot universiteit te verheffen. Aan haar werd tevens het ius promovendi4 toegekend, waardoor de aantrekkelijkheid voor studenten werd vergroot. Het leven voor studenten en professoren werd zo aangenaam mogelijk gemaakt. Zij hoefden bijvoorbeeld geen belasting te betalen op wijn en bier. Ieder had het recht op een half vat bier per maand en een aam wijn per jaar; dat is circa 150 liter. Diverse hoogleraren uit binnen- en buitenland werden naar Nijmegen gelokt met aantrekkelijke salarissen. Toch was de universiteit geen lang leven beschoren. In 1665 brak de pest uit en die epidemie schrok studenten af. De inval van de Fransen in 1672 betekende de genadeslag. De academie bloedde langzaam dood en sneefde in 1679. Het zou tot 1923 duren voordat de stad een nieuwe universiteit kreeg; een katholieke.

De Vrede van Nijmegen in penningen en munten5 Naar aanleiding van de Nijmeegse Vrede is een vrij groot aantal penningen en munten geslagen. Het zijn vooral Franse medailleurs die zich, naast enkele Nederlanders, met dit onderwerp hebben bezig gehouden. Van de Nederlanders is Jacob van Dishoecke de voornaamste. De Franse penningen zijn geen incidentele uitgaven voor deze gelegenheid, maar behoren merendeels tot de series penningen die in opdracht van Lodewijk XIV zelf voor de belangrijkste gebeurtenissen uit zijn regering uitgegeven zijn. Veel beroemde medailleurs zijn aangetrokken om hun medewerking aan dit langlopende project te verlenen. Naast Varin en Jérôme Roussel werkten François Chéron, Michel Molard en Jean Mauger en als buitenlanders Joseph Roëttiers en Antoine Meybusch. De penningen werden geslagen in de “Monnaie des Médailles”, die was ondergebracht in het Louvre en die het monopolie bezat voor het vervaardigen van penningen met een schroefpers. Het werk nam een aanvang onder minister Colbert, de beroemdere 3

Uit: De gelderlander, 17 mei 2008 blz. 40 Ius promovendi ofwel het promotierecht is het recht van een hoogleraar om een wetenschapper te promoveren, dat wil zeggen de graad van doctor toe te kennen. 4

5

Ik citeer T. Passon uit: De Vrede van Nijmegen. Catalogi van het kunstbezit van de Gemeente Nijmegen nr.1. Uitgegeven ter gelegenheid van de herdenkingstentoonstelling in het Nijmeegs Museum 'Commanderie van Sint-Jan' en het Gemeentearchief in het Arsenaal, van 14 september tot 23 oktober 1978. Nijmegen.

450

broer van de Nijmeegse onderhandelaar. In uiteenlopende formaten (van 50 tot 75 mm doorsnede) kwamen dertig tot veertig penningen tot stand. Tussen 1691 en 1694 ontstond een serie van ongeveer 150 penningen van 70 mm doorsnede door Michel Molard. Een tussen 1695 en 1701 uitgegeven serie heeft een diameter van 41 mm. Bij deze series werd ernaar gestreefd om met behulp van werktekeningen een zo groot mogelijke uniformiteit te bereiken, zelfs al graveerden steeds andere medailleurs de stempels. Een karakteristiek voorbeeld wat betreft de Nijmeegse vrede is het type met aan de voorzijde de portretbuste van Lodewijk XIX en op de achterzijde de bliksemschichten van Jupiter. De penningen zijn meerdere malen in boekvorm gepubliceerd, zoals het werk van de Jezuiet Claude-François Ménestrier, Histoire du roy Louis le Grand par les médailles, emblêmes, devises, jettons, inscriptions, armoiries et autres monuments publics, Parijs 1689, en Médailles sur les principaux événements du règne de Louis le Grand avec les explications historiques par l’Académie des Médailles et inscriptions, Parijs 1702 waarin 286 penningen zijn opgenomen. Veel Franse jetons (rekenpenningen) zijn omschreven in de vier werken over de verzameling Feuardent. De Vrede van Nijmegen had mede als gevolg dat Frankrijk weer gebieden aan zijn grondgebied kon terug toevoegen. De hereniging van de plaats Bar met Frankrijk in 1680 is op een serie jetons met veel stempelvarianten herdacht. Naast de gedenkpenningen en rekenpenningen gewijd aan de Vrede van Nijmegen zijn in verschillende Duitse landen Thalers geslagen. Deze zogenaamde schauthalers waren niet bedoeld als pasmunt, maar zijn penningen die op het gewicht en gehalte van munten werden vervaardigd en die als herinnering konden worden gekocht. Bijna alle penningen die verband houden met de Vrede van Nijmegen zijn reeds in de 18e eeuw beschreven en afgebeeld in Mr. Gerard van Loons Beschrijving der Nederlandse Historiepenningen. Van veel penningen bestaan exemplaren die later zijn gemaakt. Soms zijn dit afslagen van de originele stempels; met name door de Munt van Parijs. Ter onderscheiding is dan op de zijkant een cornucopia (de hoorn des overvloeds) ingeslagen. Ook komen afgietsels in brons of geel koper voor; die zijn dan minder scherp qua afbeelding dan de originele exemplaren. De waarde van dit latere werk is beduidend minder dan die van de originele penningen uit die tijd. Achterin deze catalogus is een overzicht opgenomen van gerealiseerde veilingprijzen en van prijzen die munthandelaren vroegen. De werkelijke waarde kan sterk afwijken van deze prijzen.

451

NYM1 Begin van de veldtocht tegen de Nederlanden , 1672 Jean Mauger (Dieppe Ca. 1648 – 1722 Parijs; sinds ca. 1677 hoofdmedailleur van de Franse koning) Geel koper, gegoten, Ø 40 mm. Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts, LUDOVICUS XIIII REX CHRISTIANNISSIMUS

Kz.: De koning als veldheer te paard, vooraf gegaan door Victoria, PRAEVIA VICTORIA (de overwinning als leidster). Afsnede: EXPEDITIO BATAVICA MDCLXXII (veldtocht tegen de Nederlanden 1672). Lit.: Van Loon III p.54, Weiler nr. 239.

NYM2 Het oversteken van de Rijn door de Franse troepen, 1672 Joseph Roëttiers (Antwerpen 1635 – 1703 Parijs; 1670: verbonden aan de munt van Londen, vanaf 1673 in Parijs waar hij vanaf 1674 medailleur en vanaf 1682 eerste medailleur aan de munt was). Brons, geslagen, Ø 75 mm. Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts, LVDOVICVS MAGNVS _ REX CHRISTIANISSIMVS

452

Kz.: De koning als overwinnaar staande op de stroomgod van de Rijn, bekroond door victoria, op de oever van de Rijn., TRANATVS RHENVS Afsnede: HOSTE RIPAM ADVERSAM OBTINENTE MDCLXXII (De Rijn overgestoken hoewel de vijand de overkant bezet hield). Lit.: Van Loon III, p. 58, Vgl. Weiler nr. 247.

NYM3 Overmeestering van de Betuwe door de Franse troepen, 1672 Du Tour. Brons, geslagen, Ø 58 mm. Vz.: borstbeeld van Lodewijk XIV in harnas naar rechts. LVD MAGNVS _ FRAN ET NAV REX Kz.: Verschrikte stroomgod van de Rijn ziet het oversteken door de Franse troepen, TRANATO

RHENO FVSI BATAVI (De rijn overgestoken, de Nederlanders verjaagd). Afsnede: 1672 Lit.: Weiler nr. 253. Van deze penning bestaan moderne afslagen met op de rand BRONZE

NYM4 Inname van verschillende Kleefse en Nederlandse steden door Lodewijk XIV, 1672 Zilver, geslagen, Ø 63 mm. Vz.: borstbeeld van Lodewijk XIV in harnas naar rechts. LVDOVICVS MAGNVS _ FRANC ET NAV REX P P Kz.: De zonnegod op zijn wagen, omgeven door een rand met twaalf stadsplattegronden in de

volgorde van inname, beginnende bij: Orsoy, SOLISQVE LABORES (werken van de zon) Lit.: Van Loon III p. 65, Weiler nr. 261. Van deze penning bestaan moderne afslagen met de originele stempels.

453

NYM5 Inname van verschillende Kleefse en Nederlandse steden door Lodewijk XIV, 1672 Joseph Roëttiers (Antwerpen 1635 – 1703 Parijs; 1670: verbonden aan de munt van Londen, vanaf 1673 in Parijs waar hij vanaf 1674 medailleur en vanaf 1682 eerste medailleur aan de munt was). Brons, geslagen, Ø 69,5 mm. Vz.: borstbeeld van Lodewijk XIV in harnas naar rechts. LUDOVICUS MAGNUS _ REX CHRISTIANISSIMUS

Kz.: De zonnegod op zijn wagen, omgeven door een rand met twaalf stadsplattegronden in de volgorde van inname, beginnende bij: Orsoy, SOLISQVE LABORES (werken van de zon) Lit.: vgl. Van Loon III p. 65, vgl. Weiler nr. 261 (ander omschrift op de voorzijde).

NYM6 Penning op de belegering van Nijmegen door Lodewijk XIV en de vergeving van kerkelijke bedieningen door de bisschop van Münster, 1672 Giovanni Martino Haimerani (Rome 1646 – 1705 Rome, stempelsnijder en medailleur in Rome vanaf 1676, pauselijk medailleur). Geel koper, gegoten, Ø 43 mm. Vz.: Lodewijk XIV als veldheer te paard, met op de achtergrond zijn leger en een stad, LVD XIV D G FR ET NAV REX

454

Afsnede: IO HAMERANVS FECIT ROMÆ Kz.: De oorlogsgod overwint een leeuw en de Nijd. Op de wolken de personificatie van het geloof, QVIS CONTRA NOS? (wie is tegen ons bestand?) Lit.: Van Loon III p.93

NYM7 Inname van veertig steden in 22 dagen door Lodewijk XIV, 1672 Brons, geslagen, Ø 41 mm. Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts, LUDOVICUS XIIII REX CHRISTIANISSIMUS. Kz.: De veldheer op zijn wagen, bekroond door Victoria, BATAVIA VICTORIIS PERAGRATA

(Overwinnend door geheel Nederland getrokken) Afsnede: XL URB XXII DIEB CAPT M DC LXXII (Veertig steden in 22 dagen ingenomen, 1672)

NYM7a Inname van Conde Conde sur l’Escaut, 1676 Brons, geslagen uniface, Ø 64 mm, 110 gr. Vz.: Geen beeldenaar. Kz.: Kz.: De staf van Mercurius, lauriertak, palmtak en drie urnen waaruit het water uit de drie rivieren uit de vestingstad Conde sur l’Escaut : L’Escaut, La Haine en L’Hoenin.

·VICTORIS· _ ·CLEMENTIA· en onder afsnede: ·CONDAT·VICAPT·AB·EXCID·SERVAT· / ·M·DC·LXXVI· Naslagen (circa 1880) hebben op de zijkant een cornucopia ingeslagen. (foto) Lit.: --

455

NYM9 Bemiddeling door Paus Innocentius XI voor de vredesonderhandelingen, 1676 Giovanni Martino Haimerani (Rome 1646 – 1705 Rome, stempelsnijder en medailleur in Rome vanaf 1676, pauselijk medailleur). Brons, geslagen, Ø 29 mm, 14,4 gr. Vz.: Borstbeeld van Innocentius XI naar links, INNOCENTIVS XI PONT MAX

Kz.: De duif van de Heilige Geest, FIAT PAX IN VIRTVTE TVA Onderaan gegraveerd 1676 Lit.: vgl. Van Loon III p.220, Pax in nummis nr. 937, Miselli p.97 no 93a, Lincoln 1379, Martinori p.94.

NYM10 Terugtrekken van de Fransen van de vredesonderhandelingen, 1676 Louis Loir (geboren ca. 1638 – 1719 Parijs (?); edelsmid en medailleur te Parijs, 1675 koninklijk edelsmid en graveur). Zilver, geslagen, Ø 28 mm. Vz.: borstbeeld van Lodewijk XIV in harnas naar rechts, LVD XIIII D G FR ET NAV REX

Kz.: Landschap met donderbui COGIMVR IN FVLMEN (wij worden tot bliksemen gedwongen). Afsnede: TRESOR ROYAL 1676 Lit.: Van Loon III, p.192, Dugniolle nr. 4358, Feuardent 1878

NYM10a Rekenpenning “Vredesonderhandelingen te Nijmegen”, 1677 Brons, Ø 27 mm. Vz.: vredesduif met olijftak vliegt over water en bergen. QVIESCAM ET QVIESCERE FACIAM (ik zal rusten en laten rusten)

456

Kz.: balans in evenwicht met geld en gewicht, een smeltoven en een muntgewichtkast. Onderaan 8 of 15 stenen. RESPONDENTINTIMA QUANTO (ze geven precies aan hoeveel) Lit.: Dugniolle nr. 4384, vOrden 1357

NYM10b Brusselse rekenpenning “Vredesonderhandelingen te Nijmegen”, 1678 Leonard van der Noot, baron de Kieseghem, 49e intendant van het kanaal van Brussel. Brons, Ø 32 mm. Vz.: schip met tegenwind op woelige baren. DOMINE SALVA NOS

Kz.: vier-regelige tekst. GODT / WIL DIT SCHIP/BEWAEREN/VAN DER NOOT Lit.: Dugniolle nr. 4384, vOrden 1357

NYM10c Brusselse rekenpenning “Vredesonderhandelingen te Nijmegen”, 1678 Leonard van der Noot, baron de Kieseghem, 49 e intendant van het kanaal van Brussel. Brons, Ø 32 mm. Vz.: schip met tegenwind op woelige baren. DOMINE SALVA NOS

Kz.: zes-regelige tekst. DOMINE / SALVA / SERVOSTVOS / QVI / INVO CANT / TE Lit.: Dugniolle nr. 4394, vLoon III p243.2, Mitch. 2765

NYM12 Slag bij St. Denis, 1678 Jean Mauger (Dieppe ca. 1648 – 1722 Parijs; sinds ca. 1677 hoofdmedailleur van de Franse koning) Zilver, geslagen, Ø 41 mm. Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts, LUDOVICUS MAGNUS REX CHRISTIANISSIMUS Kz.: De oorlogsgod Mars met in zijn linkerhand de olijftak en in zijn rechterhand een trofee,

PUGNA AD FANUM S DYONISII AUG M DC LXXVIII (De veldslag bij het heiligdom van St. Denis 14 aug. 1678). Lit.: Van Loon III p. 247, Pax in nummis nr. 291. (Geldmuseum)

457

NYM13 Slag bij St. Denis, 1678 Zelfde als NYM12 doch in ander metaal?

NYM14 Afstand van Kamerijk aan Frankrijk, 1678 Zilver, geslagen, Ø 49 mm. Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar links, LVDOVICO VICTORE ET PACIS DATORE (Aan Lodewijk de overwinnaar en vredebrenger).

Kz.: Stadsgezicht met daarboven banderol met CAMBRAY, omschrift DVLCIVS VIVIMVS (Wij leven nu aangenamer). Lit.: Van Loon III p.252 nr. 2, Pax in nummis nr. 298.

NYM15 Afstand van Kamerijk aan Frankrijk, 1678 Als NYM14, afslag in brons, verguld, Ø 49 mm. (Geldmuseum)

NYM15a Inname, 1678 Brons, geslagen uniface, Ø 64 mm, 109,3 gr. Vz.: geen beeldenaar. Kz.: Engel vliegend naar rechts met kroon in haar hand, stad op achtergrond. ·VICTORIA· _

458

·VERVIGIL· en onder afsnede: ·LEVIA·NOCTV·CAPTA· · / ·M·DC·LXXVIII· / D Naslagen uit circa 1880 hebben op de zijkant een Cornucopia ingeslagen. (foto) Lit.: --

NYM15b Inname van Ghent. 1678 Michel Molard (Dieppe 1641 – 1713 Dieppe, ivoorsnijder en medailleur, werkzaam te Parijs 1684-1703) Brons, geslagen, Ø 73 mm, 151,1 gr. Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar links, LVDOVICVS·MAGNVS·REX·GALLIARVM·INVICTIS SIMVS

Kz.: Wapenrusting in een boom met Spaans wapenschild en Engelse vlag. Daarvoor: Franse maagd en Engelse leeuw. ·SPES ET OPES HOSTIVM FRACTAE· en onder afsnede GANDAVO CAPTA / ·M·DC·LXXVIII· / MOLART·F Naslagen hebben op de zijkant een cornucopia ingeslagen. (foto) Lit.: --

459

NYM16 Vrede van Nijmegen, 1678 Jacob van Dishoecke (gestorven ca. 1710, Nederlands medailleur, werkzaam vanaf de 70e jaren van de 17e eeuw). Zilver, geslagen, Ø 71 mm, 158 gr. Vz.: Gezicht op de stad Nijmegen uit het noorden met onderhandelaars op de voorgrond, FIRMATA NEOMAGI PAX 1678 (vrede gesloten te Nijmegen, 1678). Kz.: De godin van de vrede met palmtak en eeuwigheidssymbool (slang) in de hand, staande op oorlogsattributen omringd door de

NYM17 Vrede van Nijmegen, 1678 Als NYM16, afslag in brons, Ø 70 mm

460

wapens van (v.l.n.r.) Brandenburg, Denemarken, Frankrijk, Engeland, Zweden en de Republiek. Lit.: Van Loon III p.275 nr. 2, Pax in nummis nr. 305, Menestrier pl. 21 CLVII, Frederiks afb. 98, Hildebrand p. 419 nr. 69, G. van der Meer, “Dutch medals illustrating Swedish-Dutch relations”, Numismatiska Meddelanden 30 (1965) p 213 nr. 11. De originele stempels bevinden zich in ’s Rijks munt te Utrecht.

NYM17a Vrede van Nijmegen, 1678 Als NYM16, afslag in tin, Ø 70 mm

NYM18 Vrede van Nijmegen, 1678 Toegeschreven aan Jacob van Dishoecke (gestorven ca. 1710, Nederlands medailleur, werkzaam vanaf de 70e jaren van de 17e eeuw). Zilver, geslagen, Ø 66 mm. Vz.: Drie allegorische vrouwenfiguren op een leeuw. De vrijheid geflankeerd door de Vrede (links) en de Wijsheid(rechts). Rechts het wapen van Amsterdam, LIBERTAS PACIS SOBOLES PRVDENTIÆ ALVMNA (de vrijheid is de dochter van de Vrede en het pleegkind van de Wijsheid).

Kz.: Gezicht op de stad Nijmegen vanuit het noorden, hierboven de gekroonde wapens van Frankrijk en de Republiek, OCCIDIT AD RHENVM NASCITVR AD VAHALIM (de vrede gaat onder aan de Rijn en komt op aan de Waal). Afsnede: MDCLXXVIII Lit.: Van Loon III p. 248 nr.1, Menestrier pl 30 CXI, Pax in nummis nr. 292. De originele stempels bevinden zich in ’s Rijksmunt te Utrecht.

461

NYM18a Vrede van Nijmegen, 1678 Als NYM18, doch in geel koper. Ø 65 mm. Waarschijnlijk een later afgietsel.

NYM19 Vrede van Nijmegen, 1678 Gegoten navolging van NYM18 door een Amsterdamse zilversmid, einde 17e of begin 18e eeuw, gemerkt met een vijfpuntige ster. Ø 68 mm.

462

Lit.: vgl Elias Voet, Merken van Amsterdamsche Goud- en Zilversmeden, ’s Gravenhage 1912, p.27 nr. 106

NYM20 Vrede van Nijmegen, 1678 Zilver, geslagen, Ø 69 mm. Vz.: Door het op een altaar geplaatst eeuwigheidssymbool, de slang, heen geven Frankrijk en de Republiek elkaar de hand. Op het altaar het Nijmeegs wapen, GALLIA CVM BELGIO PACATA PER ANGLIAM (Frankrijk en Nederland door Engeland tot vrede gebracht). Op het altaar: 1678 9 20 NEOMAGI (20 september 1678 Nijmegen).

Kz.: In een omlijsting van palmtakken staat de vrede op een wereldbol. Rechts Mercurius, links twee putti met de wapens van Spanje, Frankrijk en de Republiek. Onderaan liggen bedrog en oorlog als overwonnenen. Lit.: Van Loon III p. 248 nr.2, Menestrier pl 30 CX, Hawkins p.572 nr. 243. (Geldmuseum)

NYM21 Vrede van Nijmegen, 1678 Zilver, gedreven, Ø 75 mm. Gedreven plaquette, vrije navolging van NYM 20.

463

NYM22 Vrede tussen Frankrijk en de Republiek, 1678 Goud, geslagen, Ø 42 mm. Vz.: Franse lelie en Hollandse pijlenbundel in een lauwerkrans verbonden, QVIS SEPARABIT (Wie zou hen kunnen scheiden?), CONIVNGVNT SVA TELA LEO SVA LILIA GALLVS (De leeuw en de haan hebben hun pijlen en lelies verbonden)

Kz.: GEDACHTENIS VAN ’T VREÊBESLUIT. SOO LANG GESOCHT, TE LANG GESTUIT: IN ’T EINDT NOCH RUSTIG DOORGEDREVEN. GODT LAET DE VREDEMAEKERS LEVEN. MDCLXXVIII Lit.: Van Loon III p.248 nr.3, Pax in nummis nr. 293

NYM23 Vrede tussen Frankrijk en de Republiek, 1678 Als NYM22, afslag in zilver.

NYM24 Vrede tussen Frankrijk en de Republiek, 1678 Zilver, geslagen, Ø 42 mm. Vz.: Als nr. NYM22. Kz.: Tijdvers voor 1678:

464

A DOMINO VENIENS POPVLIS PAX LÆTA REFVLGET (De vrede die komt van de Heer schijnt weer stralend blij voor de wolken). Lit.: Van Loon III p.248 nr.4, Menestrier pl 21 CXII, Pax in nummis nr. 294

NYM25 Vrede tussen Frankrijk en de Republiek, 1678 Eenzijdige Galvano, diam. 42 mm. Zelfde voorzijde als NYM22, NYM23, NYM24. Vz.: Franse lelie en Hollandse pijlenbundel in een lauwerkrans verbonden. Bij de krans: QVIS SEPARABIT (wie zou heb kunnen scheiden?)

Omschrift: CONIVNGVNT SVA TELA LEO SVA LILIA GALLVS (De leeuw en de haan hebben hun pijlen en lelies verbonden) Kz.: ontbreekt. Onbekend is of deze galvano een afgietsel is van de penning, of dat de penning van de galvano is afgeleid.

NYM26 Vrede van Nijmegen, 1678 Arvid Karlsten (Geelskogen 1647-1718 Stockholm, Zweeds medailleur en miniatuurschilder, na 1672 koninklijk stempelsnijder, in 1692 in de adelstand verheven). Zilver, geslagen, Ø 28 mm. Vz.: Wapens van Frankrijk, Zweden en de Republiek, gestrikt aan een lauwerkrans, GALLO BATAVA PAX (Frans-Nederlandse vrede). Kz.: Gezicht op de stad Nijmegen, uit het noorden, onder de stralen van de zon., PAX OPTIMA RERVM (De vrede is het hoogste goed).

Afsnede: NOVIO-MAGI A° 1678 Lit.: Van Loon III p.250, Dugniolle nr. 4397, Hawkins p.573 nr. 244, Pax in nummis nr. 295296, S.Stentröm. Avid Karlsteen hans liv och verk, Göteborg 1945 (Nordisk Numismatisk Arsskrift 1945 p. 49. Geslagen in opdracht van Dr. Chrétien Rumpf, ambassadeur van de zeven verenigde Nederlanden aan het Zweedse hof te Stockholm. Uitgedeeld op 6 december in het paleis Van der Noth te Stockholm (het ambassadegebouw) op een feest gegeven door de ambassadeur.

465

NYM27 Vrede van Nijmegen, 1678 Vz.: Jérôme Roussel (Geboren 1663 – 1713 Parijs, hofmedailleur van Lodewijk XIV). Kz.: Michel Molard (Dieppe 1641 – 1713 Dieppe, ivoorsnijder en medailleur, werkzaam te Parijs 1684-1703). Zilver, geslagen, Ø 73 mm. Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts, LVDOVICVS MAGNVS REX CHRISTIANISSIMVS.

Kz.: De staf van Mercurius en de bliksemschichten van Jupiter, PACE IN LEGES SVAS CONFECTA (De Vrede volgens zijn wetten gesloten). Afsnede: MDCLXXVIII MOLART F Lit.: vgl. Van Loon III p.245 nr. 1

NYM27a Vrede van Nijmegen, 1678 Vz.: Jérôme Roussel (Geboren 1663 – 1713 Parijs, hofmedailleur van Lodewijk XIV). Kz.: Michel Molard (Dieppe 1641 – 1713 Dieppe, ivoorsnijder en medailleur, werkzaam te Parijs 1684-1703). Verzilverd brons, geslagen, Ø 70 mm. 466

Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts, LVDOVICVS MAGNVS _ REX CHRISTIANISSIMVS. Kz.: Zelfde stempel als NYM27. Lit.: Cfr 289. Jean Elsen 93 nr. 2034.

NYM27b Vrede van Nijmegen, 1678 Jérôme Roussel (Geboren 1663 – 1713 Parijs, hofmedailleur van Lodewijk XIV). Brons, geslagen, Ø 69,5 mm, 164,9 gr. Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts, LVDOVICVS·MAGNVS· _ REX·CHRISTIANISSIMVS·

Kz.: Mars met speer en olijftak, MARS·CELATAE·PACIS·VINDEX en onder afsnede: PVGNA·AD·SANDIONISSIVM·HANN / 1678 / R Naslagen uit circa 1880 hebben op de zijkant een cornucopia ingeslagen. (foto) Lit.: --

NYM28 Vrede van Nijmegen, 1678 Jérôme Roussel (Geboren 1663 – 1713 Parijs, hofmedailleur van Lodewijk XIV). Zilver, geslagen, Ø 45 mm. Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts, LVDOVICVS MAGNVS REX CHRISTIANISS Kz.: De staf van Mercurius en de bliksemschichten van Jupiter, PACE IN LEGES

SVAS CONFECTA (De Vrede volgens zijn wetten gesloten). Afsnede: MDCLXXVIII Lit.: vgl. Van Loon III p.245 nr. 1, Pax in nummis nr. 289.

467

NYM29 Vrede van Nijmegen, 1678 Jean Mauger (Dieppe ca. 1648 – 1722 Parijs; sinds ca. 1677 hoofdmedailleur van de Franse koning) Zilver, geslagen, Ø 41 mm. Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts, LUDOVICUS MAGNUS REX CHRISTIANISSIMUS. Onder de buste: J.MAVGER F Kz.: De staf van Mercurius en de bliksemschichten van Jupiter, PACE IN LEGES SVAS CONFECTA (De Vrede

468

volgens zijn wetten gesloten). Afsnede: NEOMAGI X AUG MDCLXXVIII (Nijmegen 10 augustus 1678) Abeille heeft van 1860-1880 van de originele stempels afslagen gemaakt met op de kant een lis. (Divo/méd 175 var.) Lit.: vgl. Van Loon III p.245 nr. 1, Pax in nummis nr. 288.

NYM30 Vrede van Nijmegen, 1678 Jean Mauger (Dieppe ca. 1648 – 1722 Parijs; sinds ca. 1677 hoofdmedailleur van de Franse koning) Brons, geslagen, Ø 41 mm. Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts, LUDOVICUS MAGNUS REX CHRISTIANISSIMUS. Onder de buste: J.MAVGER F

Kz.: De staf van Mercurius en de bliksemschichten van Jupiter, PACE IN LEGES SVAS CONFECTA (De Vrede volgens zijn wetten gesloten). Afsnede: NEOMAGI X AUG MDCLXXVIII (Nijmegen 10 augustus 1678) Lit.: Van Loon III p.245 nr. 1, Pax in nummis nr. 288.

NYM31 Vrede van Nijmegen, 1678 Louis Loir (geboren ca. 1638 – 1719 Parijs (?), edelsmid en medailleur te Parijs, 1675 Koninklijk edelsmid en graveur) Brons, verzilverd, geslagen, Ø 41 mm. Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts, LVDOVICVS MAGNVS REX CHRISTIANISSIMUS. Onder de buste: LL.

Kz.: De staf van Mercurius en de bliksemschichten van Jupiter, PACE IN LEGES SVAS CONFECTA (De Vrede volgens zijn wetten gesloten). Afsnede: NEOMAGI X AUG MDCLXXVIII (Nijmegen 10 augustus 1678) Lit.: VGL. Van Loon III p.245 nr. 1, Pax in nummis nr. 288.

469

NYM32 Vrede van Nijmegen, 1678 Hercule le Breton (medailleur In Parijs, werkzaam ca. 1685-1714) Brons, geslagen, Ø 34 mm. Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts, LVDOVICVS MAGNVS REX CHRISTIANISS. Onder de buste: BRETON. Kz.: De staf van Mercurius en de bliksemschichten van Jupiter, PACE IN LEGES

SVAS CONFECTA (De Vrede volgens zijn wetten gesloten). Afsnede: MDCLXXVIII Lit.: Van Loon III p.245 nr. 1, Catalogue des coins monétaires, Paris 1897, Louis XIV nr. 232, Forrer vol. 1

NYM33 Vrede van Nijmegen, 1678 Jacques Nilis (medailleur te Parijs, werkzaam 1688-1693) Koper, geslagen, Ø 25 mm. Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts, LVDOVICVS MAGNVS REX. Onder de buste: N.

Kz.: De staf van Mercurius, PACE IN LEGES SVAS CONFECTA (De Vrede volgens zijn wetten gesloten). Lit.: Van Loon III p.245 nr. 2, Dugniolle nr. 4395, Pax in nummis nr. 290, Feuardent 14687.

NYM34 Vrede van Nijmegen, 1678 Als NYM33, afslag in geel koper. Lit.: Van Loon III p.245 nr. 2 .

470

NYM34a Vereniging van Conde sur l’Escaut, Vrede van Nijmegen, 1678 Jacques Nilis (medailleur te Parijs, werkzaam 1688-1693) Geel koper, verguld, geslagen, Ø 25 mm. Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts, LVDOVICVS _ MAGNVS· REX· Onder de buste: N Kz.: De staf van Mercurius, lauriertak, palmtak en drie urnen waaruit het water uit de drie

rivieren uit de vestingstad Conde sur l’Escaut : L’Escaut, La Haine en L’Hoenin. ·VICTORIS· _ ·CLEMENTIA· In 1678, bij de Vrede van Nijmegen, komt Conde sur l’Escaut definitief bij Frankrijk. Lit.: Feuardent 7385-88

NYM35 Vrede van Nijmegen, 1678 Geel koper, geslagen, Ø 25 mm. Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts, LVDOVICVS MAGNVS REX Kz.: De staf van Mercurius en de bliksemschichten van Jupiter, PACE IN LEGES

SVAS CONFECTA (De Vrede volgens zijn wetten gesloten). Afsnede: Ornament. Lit.: Van Loon III p.245 nr. 2 en 3.

471

NYM36 Lodewijk XIV als Vredesvorst, 1678 Brons, geslagen, Ø 84 mm. Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV in harnas naar rechts, LVDOVICVS MAGNVS FRAN ET NAV REX P P. Kz.: LUDOVICO MAGNO / QVI BATAVIS DEBELIATIS / HISPANIS TOTIES DEVICTIS / SEQVANIS BIS SVBACTIS / GERMANIS VBIQVE SVPERATIS / HOSTIVM OLASSIBVS FVGATIS ET INCENSIS / TOTI FERE EVROPAE CONIVRATAE / ET FOEDER ATAE / PACEM DEDIT / IMPERAVIT. / ANNO M.DC.LXXVIII. (Aan Lodewijk de grote, die na de Nederlanders verslagen te hebben, de

472

Spanjaarden menigmaal overwonnen, de Bourgondiërs tweemaal overmeesterd, de Duitsers alom overwonnen, en de vloot der vijanden verjaagd en in brand gestoken, Vrede gaf en oplegde aan bijna heel Europa dat zich in een samenzwering tegen hem verenigd had). Lit.: Van Loon III p.276 nr. 1. De originele stempels bevinden zich in de Munt te Parijs. Van deze penning bestaan 20e eeuwse afslagen in verzilverd brons Ø 87 mm; op de zijkant: een cornucopia (hoorntje) en “Bronze”. (foto)

NYM37 Lodewijk XIV als Vredesvorst, 1678 Jean Mauger (Dieppe ca. 1648 – 1722 Parijs; sinds ca. 1677 hoofdmedailleur van de Franse koning) Brons, geslagen, Ø 41 mm. Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts, LUDOVICUS MAGNUS REX CHRISTIANISSIMUS. Onder de buste: J.MAVGER F Kz.: LUDOVICO MAGNO / QVI BATAVIS DEBELIATIS / HISPANIS TOTIES DEVICTIS / SEQVANIS BIS SVBACTIS / GERMANIS VBIQVE SVPERATIS / HOSTIVM OLASSIBVS FVGATIS ET INCENSIS / TOTI FERE EVROPAE CONIVRATAE /

ET FOEDER ATAE / PACEM DEDIT / IMPERAVIT. / ANNO M.DC.LXXVIII. (Aan Lodewijk de grote, die na de Nederlanders verslagen te hebben, de Spanjaarden menigmaal overwonnen, de Bourgondiërs tweemaal overmeesterd, de Duitsers alom overwonnen, en de vloot der vijanden verjaagd en in brand gestoken, Vrede gaf en oplegde aan bijna heel Europa dat zich in een samenzwering tegen hem verenigd had). Lit.: Van Loon III p.276 nr. 1 doch 41 mm. (Exemplaar in mijn collectie zonder de naam van Mauger).

NYM37a Sicilië onder Spaanse overheersing (Carl II 1665-1700), 1678 Giovanni Martino Haimerani (Rome 1646 – 1705 Rome, stempelsnijder en medailleur in Rome, vanaf 1676 pauselijk medailleur). Brons, Ø 46 mm. 33,4 gr. Vz.: Borstbeeld van cardinaal Louis Portocarrero (*1629, †1709), vice-koning van Sicilië en aartsbisschop van Toledo, naar links. Buitenlegenda: LODOV . CARD . PORTOCARRERO . PROT . HISP . ARCH . TOLET . HISP . PRIMAS . A . CONS . STAT.

Binnenlegenda: . PROREX . ET . CAP . GEN . SICIL . TEN . GEN . MARIS . ORATOR . EXTR . AD . INNOC . XI Kz.: De haven van Messina met een groot victoriemonument met vier figuren (waaronder Justitia met de weegschaal). Op de sokkel: HAC DUCE CUNCTA PLA CENT. Het monument is omgeven door muren van de fortificatie, met het wapen van de cardinaal onder het kanon, kanonnen met vaten kruit, een Spaans galjoen en cupido’s in de lucht die symbolen van de katholieke authoriteit dragen (Aartsbischoppelijke hoed, Tiara, Dubbel kruis en de Pauselijke staf) Lit.: Wurzbach 7631, Siciliano 56.

473

NYM38 Vrede van Nijmegen, 1679 Zilver, geslagen, Ø 74 mm. Vz.: De vooruitziende Wijsheid die aan een band de voorspoed leidt. PROSPICE DVM PROSPERA (Zie vooruit in voorspoed). Kz.: Gezicht op de stad Nijmegen uit het noorden, met op de voorgrond oorlogstuig met twee palmbomen waaraan de wapenschilden, links: Frankrijk en Zweden, Rechts: de Duitse

keizer, Spanje, de Republiek, Denemarken, Hannover, een onbekend wapen en Pruissen. NEOMAGI PAX FACTA (Vrede gesloten te Nijmegen). Lit.: Van Loon III, p. 275 nr 1, Hildebrand p. 418 nr. 68. De originele stempels bevinden zich in ’s Rijks munt te Utrecht.

NYM39 Vrede van Nijmegen, 1679 Als NYM38, afslag in geel koper, Ø 72,5 mm. Ook bestaat er een moderne afslag/afgietsel.

474

NYM40 Vrede van Nijmegen, 1679 François Chéron (Lunéville 1635 – 1698 Parijs, medailleur vanaf 1673 werkend aan het Pauselijk hof, in 1675 door Lodewijk XIV naar Frankrijk geroepen). Brons, geslagen, Ø 79 mm. Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts, LUDOVICUS MAGNUS REX. Onder de buste: F CHERON. Kz.: Latijnse tekst (Lodewijk de Grote, allerchristelijkste koning, als zeldzaam

voorbeeld van gerechtigheid zijn drang tot overwinnen intomend, hoewel de verwachting van krijgsroem hem tot nieuwe daden aanspoorde, niet luisterend naar de verlokkingen van de hem goedgunstige fortuin behaalde de overwinning bedacht op vrede, zijn victories niet achtend en bracht vrede aan de gehele christelijke wereld). Lit.: Van Loon III p.276 nr. 2.

475

NYM41 Vrede van Nijmegen en van St. Germain, 1679 Zilver, geslagen, Ø 72 mm, 116 gr. Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts, LUDOV XIIII FR ET NAX REX. Kz.: Onder een schild met zwaard en hoorn des overvloeds smeedt een allegorische vrouwfiguur met een scepter op een altaar de vredespalm. Achter haar oorlogsattributen, SVB CLYPEO

FERRO ET AVRO en in de afsnede: PACEM PRVDENTIA CVDENS (onder zijn schild smeedt de Vooruitziendheid met ijzer en goud de Vrede). Lit.: Van Loon III p. 266, Pax in nummis nr. 303.

NYM42 Vrede van Nijmegen en van St. Germain, 1679 Als NYM41, koper, gegoten (?),Ø 72 mm.

476

NYM43 Vrede tussen Frankrijk en denemarken, 1679 Anton Meybusch (duitse of Hollandse medailleur en gemmensnijder, ca. 1645-1702 Kopenhagen; 1667-1670 werkzaam aan het Deense hof, 1685-1690 in Parijs als koninklijk medailleur). Zilver, geslagen, Ø 70 mm. Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV in harnas naar rechts, LVDOVICVS MAGNVS REX CHRISTIANISSIMVS. Kz.: Eremonument voor de overwinning met allegorische figuren, SOCIORVM DEFENSORI (aan de beschermer van zijn bondgenoten). Op het altaar: OB SVECVM ET HOLSATVM ARMORVM VIRTVTE AC FIDE EXIMIA IN

INTEGRVM RESTITVTOS (Vanwege zijn door de kracht der wapens en trouw bondgenootschap weer geheel herstel van Zweden en Holstein). Op het bovendste schild: DE GERMANIS III VLTRA RHENVM PVLSIS (Ter herinnering aan het driemaal de Rijn overjagen der Duitsers). Op de twee onderste schilden: HISPANIS DE BATAVIS (Het overwinnen van Spanje en Hollanders). Afsnede: PAX SEPTENTRIONIS MDCLXXIX (De vrede in het noorden, 1679). Lit.: Van Loon III, p.268 nr. 1. (Geldmuseum)

NYM44 Vrede tussen Frankrijk en Denemarken, 1679 Als NYM43, doch afslag in brons, Ø 70 mm.

477

NYM45 Vrede tussen Frankrijk en Denemarken, 1679 Vz.: Dezelfde voorzijde als NYM43. Kz.: Lodewijk XIV tronend, een lauwerkrans houdend bovende wereldbol die door de overwinningsgodin wordt aangereikt, PACATORI ORBIS (Vredestichter van de wereld).

Afsnede: MDCLXXIX. Lit.: Van Loon Vz.: III p.268 nr. 1; Kz.: III p.278 nr. 2 (Geldmuseum)

NYM46 Lodewijk XIV, vredestichter, 1679 Geel koper, gegoten, Ø 69 mm. Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts, LVDOVICVS MAGNVS ORBIS PACIFICATOR (Lodewijk de Grote, vredestichter der wereld).

478

Kz.: Vredesgodin staande op de wereldbol onder de stralen van de zon, SOLVS HÆC OTIA FACIT (Alleen deze geeft rust). Lit.: Van Loon III p.278 nr. 1.

NYM47 Vrede in Frankrijk, 1679 Joseph Roëttiers (Antwerpen 1635 – 1703 Parijs; 1670: verbonden aan de munt van Londen, vanaf 1673 in Parijs waar hij vanaf 1674 medailleur en vanaf 1682 eerste medailleur aan de munt was). Brons, geslagen, Ø 69 mm.

Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts, LVDOVICVS MAGNVS REX CHRISTIANISSIMVS. Kz.: De personificatie van het Franse kininkrijk rustend, SECVRITAS GALLIARVM (Vrede van Frankrijk). Afsnede: MDCLXXIX Lit.: Van Loon III p.281 nr.1.

NYM48 Vrede in Europa Anton Schultz (Stempelsnijder, werkzaam 17071723 in Kopenhagen, 1724-1735 in Rusland aan het hof van Tsaar Peter de grote). Zilver, geslagen, Ø 49 mm. Vz.: Zonnewagen met vredesgodin boven de aarde welke bedekt is met wapenen, die worden weggeblazen door windgoden, EX ALTO NASCITUR ORDO (De orde komt van boven).

Kz.: Perseus verslaat de draak en bevrijdt Andromeda, A IEHOVA FACTUM EST HOC (Dit is door God geschied). Op de rand: UNUS DEUS SOL. UNA FIDES VERITAS. UNUM FOEDUS COR (Een god, de zon. Een geloof, de waarheid. Een verbond; de liefde). Lit.: Van Loon III p.259 nr.1

479

NYM49 Vrede van Nijmegen, 1679 Jérôme Roussel (Geboren 1663 – 1713 Parijs, hofmedailleur van Lodewijk XIV). Brons, geslagen, Ø 69,8 mm. Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts,

LVDOVICVS MAGNVS REX CHRISTIANISSIMVS. Kz.: als NYM45 Kz. Lit.: vgl. Van Loon III p.278 nr. 2. Médailles françaises p. 183, 431

NYM50 Vrede van Nijmegen, 1679 Jérôme Roussel (Geboren 1663 – 1713 Parijs, hofmedailleur van Lodewijk XIV). Brons, verzilverd, geslagen, Ø 69 mm. Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts,

480

LUDOVICUS MAGNUS REX CHRISTIANISSIMUS. Kz.: als NYM45 Kz. Lit.: vgl. Van Loon III p.278 nr. 2

NYM51 Vrede in het Noorden, 1678 Vz.: J. Dolling (Medailleur, sinds 1680 bij de Monnaie des médailles, werkzaam: 1714-1725 bij de munt). Kz.: Jérôme Roussel (Geboren 1663 – 1713 Parijs, hofmedailleur van Lodewijk XIV). Ø 41 mm. Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts, LUDOVICUS MAGNUS REX CHRISTIANISSIMUS.

Kz.: De vrede en de overwinning bij een altaar, SOCIORUM DEFENSOR (De verdediger van zijn bondgenoten). Afsnede: PAX SEPTENTRIONIS 1679 (Vrede in het noorden 1679). Lit.: Van Loon III p.268 nr. 2, Pax in nummis nr. 310.

NYM52 Vrede in het Noorden, 1679 Vz.: Louis Loir (Geboren ca. 1638-1719 Parijs (?), edelsmid en medailleur te Parijs, 1675: koninklijk edelsmid en graveur). Kz.: Jérôme Roussel (Geboren 1663 – 1713 Parijs, hofmedailleur van Lodewijk XIV). Brons, geslagen, Ø 41 mm.

Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts, LUDOVICUS MAGNUS REX CHRISTIANISSIMUS. Kz.: Als NYM51 Kz. Lit.: Van Loon III p.268 nr. 2, Pax in nummis nr. 310.

481

NYM53 Jeton op de vrede, 1679 Louis Loir (Geboren ca. 1638-1719 Parijs (?), edelsmid en medailleur te Parijs, 1675: koninklijk edelsmid en graveur). Zilver, geslagen, Ø 27 mm. Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts, LVD XIIII D G FR ET NAV REX

Kz.: Onder stralende zon een regenboog boven het land, TERRAS IVBET ESSE QVIETAS (Hij beveelt rust op aarde). Afsnede: TRESOR ROYAL (Koninklijke schatkamer) 1679 Lit.: Van Loon III p.278 nr. 4, Dugniolle nr. 4414, Feuardent nr. 1884, Pax in nummis nr. 306.

NYM54 Jeton op de vrede, 1679 Koper, geslagen, Ø 26 mm. Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts, LOVIS XIV ROY DE FR ET NAV Kz.: Als NYM53 Kz.

Lit.: VGL. Van Loon III p.278 nr. 4 EN 8, Dugniolle nr. 4415, Feuardent nr. 1886, Van orden nr. 2091

NYM55 Jeton op de vrede, 1679 Koper, geslagen, Ø 24 mm. Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV in harnas naar rechts, LOVIS XIV ROY DE FR ET NAV Kz.: Feestzaal met links drie zittende vrouwen en rechts een groep muzikanten, PAIX A

482

TOVTES NATIONS 1679 (Vrede aan alle volkeren 1679). Lit.: Van Loon III p.278 nr. 7, Dugniolle nr. 4420, Feuardent nr. 14695, Pax in nummis nr. 1078.

NYM55a Jeton op de vrede, 1679 Als NYM55 doch in geel koper. Feuardent nr. 14695a,

NYM56 Jeton op de vrede, 1679 Louis Loir (Geboren ca. 1638-1719 Parijs (?), edelsmid en medailleur te Parijs, 1675: koninklijk edelsmid en graveur). Koper, geslagen, Ø 27 mm. Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts, LVD XIIII D G FR ET NAV REX. L onder borstbeeld.

Kz.: Vredesgodin bij een versierde grenspaal, HÆC META LABORVM (Dit is het einddoel van de inspanningen). Afsnede: CHAMBRE AVX DENIERS (Rekenkamer) 1679. Lit.: Van Loon III p.278 nr. 5 (ander omschrift), Dugniolle nr. 4417 (ander omschrift), Feuardent nr. 2378.

NYM57 Jeton op de vrede, 1679 Koper, geslagen, Ø 27 mm. Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV in harnas naar rechts, LOVIS XIV ROY DE FR ET NAV Kz.: Drie vrouwen met palmtakken voor de troon van Lodewijk XIV.

Afsnede: TEMPL PACIS (Tempel van de vrede) 1679. Lit.: Van Loon III p.278 nr. 8, Dugniolle nr. 4419, Feuardent nr. 14891, Pax in nummis nr. 1079.

483

NYM58 Jeton op de vrede, 1679 Als NYM57 doch in geel koper. Feuardent nr. 14692.

NYM59 Jeton op de vrede, 1679 Geel koper, geslagen, Ø 25 mm. Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV in harnas naar rechts, LOVIS XIV ROY DE FR ET NAV

Kz.: Zegetocht van een legerschare, PAX OMNIBVS (Vrede aan allen). Afsnede: ∙1679∙ Lit.: Dugniolle nr. 4422, Feuardent nr. 14694, Van Orden nr. 1366, Pax in nummis nr. 1080.

NYM60 Vrede tussen Frankrijk en Duitsland, 1679 Gegoten medaille, Frankrijk, Lodewijk XIV (1643-1715), Ø 51 mm, 78,25 GR. Vz.: Portret LVDOV.XIV.D.G.- FR.ET.NAV.REX Kz.: Pax met twijgen en hoorn onder koningskroon tussen twee handen uit wolken

484

VICTOR.ET.VNVS.INTEMERATAM.REDDIDIT.ORB I.A:M.DC.LXXIX Lit.:Pax in nummis -, Trésor XIX

NYM61 Heidelberg, Jeton op de vrede, 1679 Interbellum, Karl Ludwig, 1648-1680 Johann Linck, Zilver, geslagen, Ø?? mm, 7,11 gr. Vz.: duif met twijg op altaar. PAX GERM GALL SVEC .

Afsnede: : LINCK: SCVLP / HEIDELBER / Gæ Kz.: Fried / Liebe und Treu / Jst worden neu / M: DC: LXXIX / :V: FEBR:, 3 korenaren. Lit: Stemper 249. Exter I p.138, 149, Coll. Memmesheimer 2356, Coll. Julius 161.

NYM61a Vrede van Nijmegen tussen Frankrijk, Duitsland en Zweden, 5 februari 1679 Duitsland, Pfalz, Kurfürstentum. Karl Ludwig 1648-1680. Johann Linck, Heidelberg. Zilver, geslagen, Ø 44,2 mm, 53,8 gr. Kz.: Handdruk met daarin twee gevulde hoorns Vz.: Paz naar links met olijftak en Mercuriusstaf. en een Mercuriusstaf. OPTIMARERVM PAX GERM GAL SVEG Lit.: Hildebrand I blz. 417, 66 (RR). Pax in Nummis -, Stemper 248.

NYM62 Heilbronn, Jeton op de vrede, 1679 Zilver, geslagen medaille Ø 41 mm, 29,09 gr. Vz.: Een engel bindt een jonge olieboom aan een zuil, waarop een duif. Daarboven het alziend oog tussen SAN-CTE

Omschrift: PLANTA TAM FIRMA - CVSTOS HOMINVM, afsnede: CIV. LIB. HEILBR. M / GFR Kz.: Soldaat te paard, obelisk en vredesengel. NON VLTRA / PAX GERMAN./RESTITVT. Lit.: Coll. Schloßberger 1348 (als afgietsel). 485

NYM63 Vrede van Nijmegen, 1679 Zilver, geslagen, Ø 59 mm. Vz.: Harpspeelster met palmtakken dragende haan, adelaar en leeuw, CORDA VELUT CHORDÆ FATO IUNGUNTUR AMICO (Door goedgunstig lot klinken de harten eensgezind als snaren tezamen) Kz.: Oorlogsgodin met pijlenbundel aan haar vastgeketend. Op de achtergrond een

ploegende boer, SIC FACE RESTINCTA GAUDIA PACIS ARANT A:1679 (Zo wordt vrolijk het land geploegd als het oorlogsvuur is bedwongen). Randschrift: DER HIMMEL SPILT AUF ERDEN DAS HELDEN EINIG WERDEN. Lit.: Van Loon III p.258, Pax in nummis nr. 299. (Geldmuseum)

NYM64 Vrede van Nijmegen, 1679 Als NYM63 doch in tin geslagen, Ø 59 mm. In het Geldmuseum een exemplaar met alleen Voorzijde in verzilverd tin. NYM65 Vrede van Nijmegen, 1679 Als NYM63 doch in Geel koper, gegoten, Ø 57 mm. Randschrift ontbreekt

486

NYM66 Thaler van Mainz, opgedragen aan de Vrede van Nijmegen, 1679 Zilver, geslagen, Ø 45,5 mm. Kz.: Weegschaal met vredespalm en zwaard, Vz.: Anselm Franz Freiherr von Ingelheim, PAX PRAE VALET ARMIS (Vrede wint het van de 1679-1695 Aartsbisschop van Mainz, borstbeeld wapenen). naar rechts, ANS FRANC D G A EPS MOG S R I P Lit.: Pax in nummis nr. 309, Davenport nr. GACPE 5567, KM180, Pr. Alex 604, Walther 394. Van deze penning bestaat een moderne replica uit 1976.

NYM67 Thaler van de stad Straatsburg, 1679 Johann Christoph Müller (stempelsnijder te Stuttgart, werkzaam 1670-1695) Zilver, geslagen, Ø 43 mm. Vz.: Ark van Noë met vredesduif, AVREA PAX POTIVS TIBIO ARGENTINA TVISQVE MVNVS DIVINO SVB VOLAT AVXILIO (Tijdvers 1679)(De gulden vrede vliegt U, o Straatsburg, en de Uwen door Gods hulp als een geschenk tegemoet).

Kz.:Latijnse tekst. (De vrede tussen keizer Leopold I en Lodewijk XIV te Nijmegen gesloten zijnde heeft de raad en het volk van Straatsburg het wonderwerk van het behoud der staat ter nagedachtenis op dit monument vereeuwigd, 26 februari 1679). Lit.: Van Loon III p.259 nr. 4, L. Forrer, Biographical Dictionary of medaillists IV, London 1909 p.193; Dav. 5847.

487

NYM68 Thaler van Johann Georg II van Sachsen, opgedragen aan de vrede van Nijmegen, 1679 Zilver, geslagen, 40 X 40,5 mm. Vz.: Hercules gekroond, VIRTUTE PARATA (Door dapperheid verkregen). Kz.:Lauwerkrans met psalmtekst 72,v 3, SUSCIPIANT MONTES PACEM POPULO (De bergen zullen den volke vrede brengen).

Omschrift IOH GEORG II D G DUX SAX JUL CLIV ET MONT ELECT Lit.: Van Loon III p.259 nr. 2, Pax in nummis nr. 300, Davenport nr. 7637.

NYM69 Vredesgezindheid van de Paus, 1679 Giovanni Martino Haimerani (Rome 1646 – 1705 Rome, stempelsnijder en medailleur in Rome, vanaf 1676 pauselijk medailleur). Zilver, geslagen, Ø 43 mm, 49,75 gr. Vz.: Borstbeeld van Innocentius XI naar rechts, INNOCEN XI PONT MAX

Kz.:Knielende vrouwenfiguur, wierook offerend op het altaar van de vrede, FECIT PACEM SVPER TERRAM (Hij heeft vrede gebracht in de wereld) Lit.: Van Loon III p.262 nr. 1, Pax in nummis nr. 301, Miselli p.115 no. 112, Bartolotti p.86.

NYM70 Vredesgezindheid van de Paus, 1679 Als NYM69 doch brons en brons verguld. (Geldmuseum)

488

NYM71 Vredesgezindheid van de Paus, 1679 Giovanni Martino Haimerani (Rome 1646 – 1705 Rome, stempelsnijder en medailleur in Rome, vanaf 1676 pauselijk medailleur). Zilver, geslagen, Ø 33 mm, 18,4 – 21,7 gr. Deze medaille komt voor in twee varianten;  voorzijde identiek en keerzijde: met 1679 op console en rond aureool.

 zonder jaartal op console en bloem aureool. (in mijn collectie). Vz.: Borstbeeld van Innocentius XI naar rechts, INNOCEN XI PONT MAX AN III Kz.:Petrus met de sleutels, NON DEFICIET FIDES TVA (Uw geloof schiet niet te kort). Lit.: Miselli p.113 no. 111, Bartolotti E 679, Johnson 164.

NYM71a Vredesgezindheid van de Paus, 1679 Als NYM71 doch geslagen in brons of geel koper.

NYM72 Zweedse penning op de vrede, 1679 Zilver, geslagen, Ø 43 mm. Vz.: Korenschoof met koninklijke attributen GALLUS PROTECTOR (De Franse beschermheer). Kz.:Haan op Zweedse Rijksappel, SVB VMBRA ALARVM (Onder de hoede van zijn vleugels)

Lit.: Van Loon III p.263, Pax in nummis nr. 302, C.A. Ossbahr. Mynt och Medaljer slagna för främmande makter i anledning av Krig mot Sverige, Uppsala 1927 p.150 nr. 96, Menestrier pl. 20 CIX.

489

NYM73 Deense penning op de vrede, 1679 Zilver, geslagen, Ø 43 mm. Vz.: Als NYM72 vz. Kz.: Portret van Christiaan II van Denemarken.

Lit.: C.A. Ossbahr. Mynt och Medaljer slagna för främmande makter i anledning av Krig mot Sverige, Uppsala 1927 p.150 nr. 95. (Originele stempels in het museum te Kopenhagen).

NYM74 Etats de Bourgogne, jeton op de vrede van Nijmegen, 1680 Jean-Baptiste Dufour, voorheen stempelsnijder bij de Koninklijke munt. Zilver, geslagen, Ø 30 mm, 7,7 gr Vz.: olijfboom OPIBVSQVE IVVABO

Kz.: wapen van Bretagne COMITIA BURGVNDIAE afsnede 1680 Lit.: Feuardent 9814

NYM75 Etats de Bourgogne, jeton op de vrede van Nijmegen, 1680 Jean-Baptiste Dufour, voorheen stempelsnijder bij de Koninklijke munt. Koper, geslagen, Ø 30 mm, 7,7 gr Vz.: olijfboom OPIBVSQVE IVVABO

Kz.: wapen van Bretagne COMITIA BURGVNDIAE afsnede 1680 Lit.: Feuardent 9815

NYM76 Jeton op de Vrede van Nijmegen, 1680, hereniging van Bar met Frankrijk Zilver, geslagen, Ø 27,5 mm, 7,56 gr. Vz.: wapen IECT.DE.LA.CHAMBRE.DE.VILLE.DE.BAR (jeton van de kamer van de stad Bar) 490

Kz.: wapens bijeengebonden met bannier. FECIT VICTORIA NODVM (vrede maakt men samen), afsnede 1680 Lit. Feuardent 7810.

NYM76a Jeton op de Vrede van Nijmegen, 1680, hereniging van Bar met Frankrijk Koper, geslagen, Ø 27,5 mm, Vz.: wapen IECT.DE.LA.CHAMBRE.DE.VILLE.DE.BAR (jeton van de kamer van de stad Bar)

Kz.: wapens bijeengebonden met bannier. FECIT VICTORIA NODVM (vrede maakt men samen), afsnede 1680 Lit. Feuardent 7811.

NYM77 Jeton, hereniging van Bar met Frankrijk na de Vrede van Nijmegen. Kooplieden te Parijs, Auguste Robbert de Pommereu. 1680 Geslagen, zilver, Ø 27,5 mm, 7 gr. Vz.: wapen, AVG ROB DE POMEREV DE LA 2E PREVOSTE DE MRE

Kz.: wapens bijeengebonden met bannier. ∙FECIT∙ VICTORIA∙ NODVM∙ (vrede maakt men samen), afsnede ∙1680∙ Lit. Feuardent 3632

NYM77a Jeton, hereniging van Bar met Frankrijk na de Vrede van Nijmegen. Kooplieden te Parijs, Auguste Robbert de Pommereu. 1680 Geslagen, geel koper, Ø 27,5 mm. Vz.: wapen, AVG ROB DE POMEREV DE LA 2E PREVOSTE DE MRE

Kz.: wapens bijeengebonden met bannier. FECIT∙ VICTORIA∙ NODVM (vrede maakt men samen), afsnede ∙1680∙ Lit. Feuardent 3632 var.

NYM78 Jeton, hereniging van Bar met Frankrijk na de Vrede van Nijmegen. Commissaris van de armen, Jean de Laleu, 1691 Geslagen, zilver, Ø 27,5 mm, 7 gr. Vz.: onbekend.

Kz.: wapens bijeengebonden met bannier. FECIT VICTORIA NODVM (vrede maakt men samen), afsnede 1680 Lit. F.3193. 491

NYM78a Jeton, hereniging van Bar met Frankrijk na de Vrede van Nijmegen, 1680 Geslagen, koper, Ø 27,5 mm. Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts, ∙LVD∙ XIIII∙ D∙ G∙ ∙FR∙ ET∙ NAV∙ REX∙

Kz.: wapens bijeengebonden met bannier. ∙FECIT∙ VICTORIA∙ NODVM∙ (vrede maakt men samen), afsnede ∙1680∙

NYM78b Jeton, hereniging van Bar met Frankrijk na de Vrede van Nijmegen, 1680 Geslagen, geel koper, Ø 27,5 mm. Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts, ∙LVDOVICVS∙ ∙MAGNVS ∙ REX ∙ . Onder buste: ∙C∙

NYM78c Jeton, hereniging van Bar met Frankrijk Geslagen, koper, Ø 27,5 mm. Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts, LVD∙ XIIII ∙D∙ G∙ ∙FR∙ ET∙ NAV∙ REX

492

Kz.: wapens bijeengebonden met bannier. FECIT∙ VICTORIA∙ NODVM (vrede maakt men samen), afsnede 1680. Lit. Feuardent 12684.

na de Vrede van Nijmegen, 1680 Kz.: wapens bijeengebonden met bannier. FECIT VICTORIA∙ NODVM (vrede maakt men samen), afsnede 1680. Lit. Feuardent 12686.

NYM78d Jeton, hereniging van Bar met Frankrijk na de Vrede van Nijmegen, 1680 Geslagen, koper, Ø 27,5 mm. Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts, LVD∙ XIIII∙ D∙ G∙ FR∙ ET∙ NAV∙ REX∙ onder buste: L

Kz.: wapens bijeengebonden met bannier. ∙FECIT∙ VICTORIA∙ NODVM∙ (vrede maakt men samen), afsnede 1680. Lit. Feuardent 12687.

NYM78e Jeton, hereniging van Bar met Frankrijk na de Vrede van Nijmegen, 1680 Geslagen, geel koper, Ø 27,5 mm. Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts, LVD. MAGNVS. FRAN. ET. NAV. REX Onder buste: LCL

Kz.: wapens bijeengebonden met bannier. ∙FECIT ∙VICTORIA∙ NODVM∙ (vrede maakt men samen). Lit. Feuardent 12688.

NYM78f Jeton, hereniging van Bar met Frankrijk na de Vrede van Nijmegen, 1680 Geslagen, geel koper, Ø 27,5 mm. Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts, LOV: LEGRAND ROY . DE FRANCE. Onder buste: LCL

Kz.: wapens bijeengebonden met bannier. ∙FECIT∙ VICTORIA∙ NODVM∙ (vrede maakt men samen). Lit. Feuardent 12689.

493

NYM78g Jeton, hereniging van Bar met Frankrijk na de Vrede van Nijmegen, 1680 Geslagen, koper, Ø 27,5 mm. Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts, LOVIS∙ LE∙ GRAND∙ ∙ROY∙DE∙ FRANCE∙

Kz.: wapens bijeengebonden met bannier. FECIT∙ VICTORIA∙ NODVM (vrede maakt men samen), afsnede: 1680. Lit. Feuardent 12690.

NYM78h Jeton, hereniging van Bar met Frankrijk na de Vrede van Nijmegen, 1680 Geslagen, koper, Ø 27,5 mm. Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts, LOVIS∙ LEGRAND ROY∙DE FRANCE.

Kz.: wapens bijeengebonden met bannier. ∙FECIT∙ VICTORIA∙ NODVM∙ (vrede maakt men samen). Lit. Feuardent 12690 var 2.

NYM78i Jeton, hereniging van Bar met Frankrijk na de Vrede van Nijmegen, 1680 Geslagen, geel koper, Ø 27,5 mm. Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts, LOVIS∙ LEGRAND∙ ROY . DE FRANCE.

494

Kz.: wapens bijeengebonden met bannier. ∙FECIT∙ VICTORIA∙ NODVM∙ (vrede maakt men samen). Lit. Feuardent 12690 var 3.

NYM78j Jeton, hereniging van Bar met Frankrijk na de Vrede van Nijmegen, 1680 Geslagen, geel koper verzilverd, Ø 27,5 mm. Kz.: wapens bijeengebonden met bannier. Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts, ∙FECIT∙ VICTORIA∙ NODVM∙ (vrede maakt men ∙LOVIS∙ LE∙ GRAND∙ ∙ROY . DE∙ FRANC∙ samen). Lit. Feuardent 12691 var 2.

NYM78k Jeton, hereniging van Bar met Frankrijk Geslagen, geel koper, Ø 27,5 mm. Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts, ∙LOVIS∙ LE∙ GRAND∙ ∙ROY . DE FRANC∙

na de Vrede van Nijmegen, 1680 Kz.: wapens bijeengebonden met bannier. ∙FECIT∙ VICTORIA∙ NODVM∙ (vrede maakt men samen). Lit. Feuardent 12692.

NYM78L Jeton, hereniging van Bar met Frankrijk na de Vrede van Nijmegen, 1680 Geslagen, koper, Ø 27,5 mm. Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts, ∙LOVIS∙ LE∙ GRAND∙ ∙ROY . DE FRANCE∙

Kz.: wapens bijeengebonden met bannier. ∙FECIT∙ VICTORIA∙ NODVM∙ (vrede maakt men samen). Lit. Feuardent 12692 var 2.

NYM78M Jeton, hereniging van Bar met Frankrijk na de Vrede van Nijmegen, 1680 Geslagen, koper, Ø 27,5 mm. Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts, LOVIS∙ LE GRAND ROY . DE FRANCE

Kz.: wapens bijeengebonden met bannier. ∙FECIT∙ VICTORIA∙ NODVM∙ (vrede maakt men samen).

495

NYM78N Jeton, rust na de Vrede van Nijmegen, 1680 Geslagen, geel koper, Ø 27,5 mm. Vz.: rustende Franse maagd, LE·REPOS·SVITLA·VICTOIRE

Kz.: wapens bijeengebonden met bannier. ∙FECIT∙ VICTORIA∙ NODVM∙ (vrede maakt men samen).

NYM78O Duitsland, Nürnberg, jeton, rust na de Vrede van Nijmegen, 1680 Cornelius Lauffer, master 1658,  1711. Geslagen, geel koper, Ø 24 mm. Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts, LOV. LE GRAND _ ROY . DE FRANCE. CL onder borstbeeld.

Kz.: rustende Franse maagd, LE·REPOS·SVIT•LA·VICTOIRE·

NYM78P Duitsland, Nürnberg, jeton, rust na de Vrede van Nijmegen, 1680 Cornelius Lauffer, master 1658,  1711. Geslagen, geel koper, Ø 24 mm.

496

Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts, LOV. LE GRAND _ ROY . DE FRANCE. CL onder borstbeeld. Ander stempel dan NYM78O. Kz.: Zelfde stempel als NYM78O.

NYM79 Brusselse rekenpenning op het verbond tussen Oostenrijk en de Republiek tot handhaving van de vrede van Nijmegen, 1682 Koper, geslagen, Ø 32 mm. Vz.: Gekroond Bourgondisch wapen omhangen met de orde van het Gulden Vlies, GECT POVR LE BVREAV DES FIN (Jeton voor de rekenkamer)

Kz.:Nederlandse leeuw en keizerlijke adelaar onder palmtak, CONTRA INFRACTORES (Tegen verdragschenners) 16·82 Lit.: Van Loon III p.299 nr. 1, Pax in nummis nr. 322, Dugniolle nr. 4467, Van orden nr. 1376, Feuardent nr. 14696, Mitchiner nr. 2780.

NYM80 Duitsland, Brandenburg-Pruissen, satirische medaille z.j. (Ca. 1682) op de aanspraken door Frankrijk op Zweden vanwege de ondersteuning tegen Brandenburg bij de inval in Pruissen. Tin, geslagen, Ø 49,5 mm. Vz.: Gallische haan pikt de graankorrels uit de korenaren uit de Wasa, die door de rustende leeuw worden beschermd. Kz.:TRAU NICHT DEM APPETIT DIE KORNER AUS ZU PICKEN ES KONTE DIR DIE LUST IN EINER KLAU ERSTICKEN

Randschrift: TRAU NICHT DEM SCHLAF HIER LIEGT KEIN SCHAF Lit.: Fieweger 967 (Zink), Pax in nummis -, Julius 166 (Zilver), Hildebrand 92

497

NYM81 Duitsland, medaille vermoedelijk op de Vrede van Nijmegen, z.j. Zilver, geslagen, Ø onbekend. 114,58 gram. Vz.: Lodewijk XIV in wapenrusting naar rechts. Initialen van de stempelsnijder op armafsnede. Wellicht van Levin Zernemann (Braunschweig). Raadselachtig is het waarom de Duitser Zernemann een medaille met de beeltenis van

498

Lodwijk XIV maakte. LVDOVICVS·MAGNVS·FRANC·ET·NAV·REX·P·P· Kz.:Landschap met opkomende zon, koe met olijventwijg, vredesengel met bazuin en duif met vredestak en wolken waarop twij krijgers. Lit.: Divo -, Pax in nummis -, Van Loon -.

Gerealiseerde opbrengsten No. NYM4 NYM4 NYM7a NYM8 NYM9 NYM10a NYM10a NYM10b NYM10c NYM10c NYM11 NYM15a NYM15b NYM16 NYM16 NYM17 NYM17a NYM18 NYM18 NYM18 NYM18 NYM18a NYM23 NYM23 NYM23 NYM24 NYM25 NYM26 NYM26 NYM27a NYM27b NYM28 NYM29 NYM29 NYM30 NYM32 NYM33 NYM33 Nym33 NYM34 NYM36 NYM37a NYM37a NYM38 NYM39 NYM39 NYM41 Nym49 NYM54 NYM55 NYM55a NYM56 NYM57

prijs € 1.228 3.360 44 114 266 18 48 78 72 42 50 44 54 6.300 3.120 90 400 2.650 1.920 1.200 2.400 66 460 930 120 200 10 551 275 144 54 600 656 132 50 30 7 8 6 6 63 74 183 7.200 120 90 3.360 1.560 13 22 6 13 16

kwaliteit

verkoper

datum

Zf Pr/FDC Pr naslag Ca. 1880 Zf gaatje FDC lichte randsch ZfZf Zf/Pr Pr Zf/Pr Zf/Pr schoongem. Pr naslag ca. 1880 Pr naslag Ca. 1880 FDCPr Zf Pr Pr Pr PrPr Zf/Pr corrosie FDCFDCPr Pr Zf/Pr Pr Pr Zf Pr naslag Ca. 1880 Pr/FDC Pr Pr PrZf gepoetst Zf Zf Zf Fr corrosie Pr Zf Zf/Pr Pr Zf/Pr Pr Pr Pr Zf Zf/Pr Zf Zf Zf

MPO 5140 Kuenker 141-4334 eBay Tkalec 320 Tkalec 321 MPO 20-220 MPO 20-221 MPO 20-225 MPO 20-226 MPO 20-227 eBay eBay eBay Kuenker 2529 Kuenker 141-4504 De Geus 1668 (later werk) Kuenker 143-7288 Rondomons Kuenker 927 De Geus 1665 (ex Sch 1997) Jean Elsen 93 eBay Hess-Divo 242 WAG 2048 (zelfde ex HD242) De Geus 1666 (ex Sch 1993) Mevius eBay Jean Elsen 93 Kuenker 143-7279 Jean Elsen 90 eBay Peus 1014 UBS 1872 Jean Elsen 93 eBay eBay eBay eBay eBay eBay eBay (19e eeuwse naslag) eBay (afgietsel) Kuenker 143-1165 Kuenker 2530 WAG 5247 De Geus 1667 (Later werk) Kuenker 141-4337 Kuenker 141-4338 eBay eBay eBay eBay eBay

dec 2007 jun 2008 apr 2009 mei 2008 mei 2008 dec 2008 dec 2008 dec 2008 dec 2008 dec-2008 apr 2007 apr 2009 apr 2009 feb 2007 jun 2008 apr 2007 oct 2008 dec 2005 jun 2005 apr 2007 sep 2007 apr 2008 okt 2006 feb 2007 apr 2007 jan 2007 dec 2006 sep 2007 oct 2008 dec 2006 apr 2009 apr 2002 sep 2007 sep 2007 dec 2006 apr 2007 jan 2007 feb 2008 apr 2008 jan 2007 mrt 2009 jun 2008 okt 2008 feb 2007 jun 2005 apr 2007 jun 2008 jun 2008 dec 2008 nov 2008 apr 2008 mei 2008 feb 2007 499

NYM57 NYM57 NYM57 NYM57 NYM57 NYM58 NYM58 NYM58 NYM58 NYM58 NYM59 NYM59 NYM59 NYM60 NYM61 NYM61 NYM61a NYM62 NYM66 NYM66 NYM67 NYM67 NYM68 NYM68 NYM68 NYM68 NYM68 NYM68 NYM68 NYM68 NYM68 NYM68 NYM69 NYM71 NYM71 NYM71 NYM71a NYM72 NYM72 NYM72 NYM72 NYM74 NYM74 NYM74 NYM74 NYM75 NYM75 NYM75 NYM75 NYM75 NYM75 NYM75 NYM75 NYM75 NYM76 NYM77 NYM77a NYM78a 500

7 9 15 16 7 6 17 9 10 7 13 7 5 ?? 576 0 1.500 1.320 2.234 2.262 2.821 3.360 876 692 355 780 780 322 455 402 560 0 304 603 274 190 110 362 316 812 600 130 49 170 45 17 33 9 19 8 13 13 11 4 700 40 5 4

Zf eBay okt 2007 Zf eBay nov 2007 Zf eBay mei 2008 Zf+ eBay nov 2008 Fr eBay feb 2009 Fr eBay okt 2007 Fr/Zf eBay feb 2007 Zf dutsjes eBay mei 2008 Zf eBay aug 2008 ZfeBay nov 2008 Fr/Zf eBay dec 2007 Zf eBay apr 2008 Fr eBay feb 2009 Zf Grün 51-246 mei 2009 Zf UBS 281 sep 2006 Zf/Pr UBS 82-749 (400 schatprijs) jan 2009 Pr Kuenker 143-7287 oct 2008 Zf/Pr M&M 1441 mei 2005 Pr Leu oct 2002 Zf/Pr UBS 79-2880 sep-2008 Pr/FDC Stacks 4181 jan 2009 Pr Grün 50-446 nov 2008 Zf+ CNG 923 jan 2007 Zf+ CNG 1156 sep 2007 Zf eBay apr 2007 PrKuenker 141-2615 jun 2008 Zf+ Kuenker 141-2616 jun 2008 Zf+ montagespoor eBay oct 2008 Zf- corrosie, gepoetst eBay dec 2008 Zf montagespoor eBay jan 2009 Zf UBS 82-812 jan 2009 Zf draagoog UBS 82-813 (320 schatprijs) jan 2009 FDC lichte randsch Tkalec 329 mei 2008 Zf met orig. draagoog Numismatica Ars Clasica 26-3052 jun 2003 FDC Tkalec 327 mei 2008 FDC lichte randsch Tkalec 328 mei 2008 Pr eBay jan 2009 Zf+ WAG 39-872 sep 2006 Zf/Pr gepol. veld UBS 79-5166 sep 2008 Pr Kuenker 143-7294 oct 2008 Zf/Pr randtik MPO 20-317 dec 2008 Zf www.cgb.fr Zf eBay feb 2007 Zf/Pr www.cgb.fr Zf+ eBay mei 2008 Fr/Zf www.cgb.fr Zfwww.cgb.fr Fr corrosie eBay apr 2007 Zf eBay jul 2008 Zf licht corrosie eBay aug 2008 Fr/Zf eBay dec 2008 Zf eBay feb 2009 ZfeBay mrt 2009 Zf eBay mrt 2009 Zf www.cgb.fr Zf eBay nov 2007 Fr dutsen corrosie eBay feb 2009 Zg gedutst eBay jan 2008

NYM78a NYM78a NYM78a NYM78a Nym78c NYM78g NYM78h NYM78i NYM78L NYM78M NYM78o NYM79 NYM79 NYM79 NYM79 NYM79 NYM79 NYM80 NYM81

3 9 1 13 6 25 20 25 1 16 6 15 24 31 25 22 62 200 2.884

Zf duts corrosie Zf Fr Zf Fr corrosie Pr Zf Pr Zf/Pr Zf Zg/Fr Zf dubbelslag Zf Zf Zf/Pr Zf+ Pr/FDC Pr Pr

eBay eBay eBay eBay eBay eBay eBay eBay eBay eBay eBay eBay eBay eBay eBay MPO 20-240 eBay WAG 47-247 UBS 76-2291

jul 2008 mei 2008 sep 2008 dec 2008 sep 2008 mei 2008 mei 2008 mei 2008 jun 2008 oct 2008 feb 2009 apr 2007 okt 2007 mei 2008 dec 2008 dec 2008 jan 2008 juni 2008 jan 2008

501

literatuurverwijzing: Davenport

Davenport, J.S.: European Crowns 1600-1700. Galesburg 1974.

Dugniolle, J.

Le jeton historique des 17 provinces des Pays Bas, Brussel 1876-1880.

Feuardent (F)

FEUARDENT, F.: Collection Feuardent, Jetons et Méreaux (depuis Louis IX jusqu’à la fin du Consulat de Bonaparte). Tome 1: Grandes Administrations de l’Etat et de la Ville de Paris, Corporations, etc. (502 p.); Tome 2: Provinces et Villes (516 p.); Tome 3: Rois et Reines de France (506 p.); Tome 4: les 22 planches, l’index, et les trois ventes publiques de la collection qui ont eu lieu en 1928 et 1929.

Forrer

FORRER, L.: Biographical Dictionary of Medallists, Coin-, Gem- and Seal- Engravers, Mint-Masters, etc., Ancient and Modern, with reference to their works B.C.500 - A.D.1900. Reprint of the complete set in 8 volumes. The medailleurs are listed in alphabetical order, A-D, E-H, I-Maz, M-Q, R-S, T-Z, plus the supplements A-L and M-Z. 5277 pages, many with illustrations.

Hildebrand

Hildebrand, B.E.: Minnespenningen öfver Enskilda Svenska Män och Qvinnor. Stockholm 1860.

Menestrier Mitchiner

MITCHINER, M.: Jetons, Medalets and Tokens : - Vol. 2. The Low Countries and France. Text illustrations. Guide to values. 5 indexes, including one of inscriptions. Pages No. 706-1568.

Pax in Nummis

Verzameling Le Maistre, Pax in Nummis, Veiling Schulman october 1913, Amsterdam.

Schloβberger Van Loon, G.

LOON, Gerard van: Beschrijving van Nederlandse Historie-Penningen (1716-1806) ten vervolge op het werk van Mr. Gerard van Loon. Deluxe herdruk (2007) van de 10-delige serie in 4 delen gebonden, in cassette.

Van Orden

G. van Orden, Handleiding voor verzamelaars van Nederlandse historische penningen, 1825.

Weiler

Weiler, H.: Kölnische Medaillen, Plaketten, Schautaler. Bergisch Gladback/Köln 1970, Krefeld-Hüls 1981, Krefeld/Köln 1995.

502

503