2008
JA A RV E R S L AG
MISSIE De Hakrinbank biedt als innovatieve en dynamische instelling haar klanten een integraal pakket van hoogwaardige financiële diensten aan. Deskundige medewerkers leveren in teamverband maatwerk voor maximale klanttevredenheid.
VISIE Onze visie is om de geprefereerde aanbieder van financiële diensten in Suriname te zijn door uitmuntende kwaliteit.
KERNWAARDEN De Hakrinbank heeft vier kernwaarden gedefinieerd die richtinggevend zijn voor de realisatie van de strategische doelen, de acties die deze ondersteunen en de vertaling naar de organisatiestructuur, systemen en de waarden, normen en gedragingen binnen de organisatie, te weten: - Betrouwbaarheid - Service en klantgerichtheid - Teamwork - Kwaliteit Deze kernwaarden die de Hakrinbank heeft gedefinieerd zijn verankerd in de organisatiestructuur en cultuur en vormen de leidraad bij alle activiteiten van Hakrinbank. Ze maken duidelijk waar de bank voor staat en dienen als toetssteen voor haar handelen.
THEMA 2008
MIDDEN- EN KLEIN BEDRIJF In dit jaarverslag is de focus gelegd op het midden en kleinbedrijf (MKB) van ons land, middels het voor het voetlicht plaatsen van enkele van onze MKB-cliënten. In economisch opzicht is het MKB voor Suriname van groot belang.Veruit de meeste ondernemingen behoren tot deze groep. Als bron van werkgelegenheid en productie is het MKB van bijzondere betekenis.Technologische en organisatorische innovaties vinden veelal plaats in deze bedrijven. De potentie van het MKB wordt vaak onderschat. Gelukkig begint hierin verandering te komen. De Hakrinbank is een trouwe partner van het MKB en heeft deze bedrijven steeds ondersteund bij de opstart en doorgroei. En dat zal in de toekomst niet veranderen!
NEO TROPICAL INSECTS
‘Een uit de hand gelopen hobby’. Zo typeert Ewout Eriks het bedrijf dat hij samen met zijn vrouw, Amira Mendienta, heeft opgezet. Als enige vlinderkwekerij in het Caraïbisch gebied is Neo Tropical Insects uitgegroeid tot een prachtig en uniek Surinaams bedrijf dat vlinders en vlinderpoppen exporteert naar Europa en Noord Amerika. Ook worden rondleidingen verzorgd voor toeristen en andere bezoekers.
|3|
INHOUDSOPGAVE
Missie, Visie en Kernwaarden
3
Organigram
4
Functieverdeling
5
Vijf jaar geconsolideerde kerncijfers
6
Bericht van de Raad van Commissarissen
8
Verslag van de Directie Inleiding Economische ontwikkelingen in 2008 Het bedrijf van de bank Nationale Trust- en Financierings Maatschappij N.V. De financiële ontwikkeling van de bank
12 14 29 39 40
Accountantsverklaring
49
Jaarrekening 2008 Geconsolideerde balans per 31 december 2008 vóór winstverdeling Geconsolideerde balans per 31 december 2008 ná winstverdeling Geconsolideerde winst- en verliesrekening over 2008 Geconsolideerd kasstroomoverzicht 2008 Vennootschappelijke balans per 31 december 2008 vóór winstverdeling Vennootschappelijke balans per 31 december 2008 ná winstverdeling Vennootschappelijke winst- en verliesrekening over 2008 Toelichting op de jaarrekening
51 52 53 54 55 56 57 58 59
Overige gegevens Curricula vitae en nevenfuncties van leden van de Raad van Commissarissen en Directie Hakrinbank
65
Adressenlijst
68
Suriname: macro-economische kerndata
69
|4|
ORGANIGRAM HAKRINBANK N.V.
Algemeen Directeur
Operations Directeur
Financieel Directeur
Onderdirecteur Operations
Human Resources & General Affairs
Insurance
Credit Administration
Foreign Transfers
Compliance & Legal
Information & Communication Technology
Internal Audit
Risk Management
Domestic
Credits
Treasury & Securities
Cash
Nationale Trust- & Financierings Mij. N.V.
Administration & Management Information (Financial Controlling)
Affiliates (Operations)
Maintenance & Technical Support
Affiliates (Credits)
Marketing & Public Relations
Administration & Management Information (Accounting)
|5|
FUNCTIEVERDELING PER 31-12-2008
RAAD VAN COMMISSARISSEN Mr. A.K.R. Shyamnarain Drs. H.B. Abrahams Ir. R.A. Mac Donald G. Lie Sem-Nawikromo H.R. Ramdhani Drs. M.M. Sandvliet M.Sc. Drs. J.J.F. Tjang-A-Sjin
- President - Vice President
DIRECTIE Drs. J.D. Bousaid Mr. M.M Tjon A Ten Drs. G.M. Raghoenathsingh MBA
- Algemeen Directeur - Operations Directeur - Financieel Directeur
ONDERDIRECTEUR H.S.K. Liu Hung Chung
- Operations
Mr. M.M. Tjon A Ten
Drs. J.D. Bousaid
Drs. G. M. Raghoenathsingh MBA
Human Resources & General Affairs Mr. M. Naarendorp, Hoofd Drs. I. Lo Fo Sang
Credits Drs. S. Jadoenathmisier, Coördinator
Treasury & Securities Drs. P. Tjon Kiem Sang, Hoofd Drs. R. Amirkhan
Insurance R. Tjon A Kon, Hoofd Credit Administration Drs. I. Loenersloot, Hoofd Compliance & Legal Mr. M. Schaap Maintenance & Technical Support R. Tjokro, Hoofd Foreign Transfers L. Karg, Wnd. Hoofd
Account Managers: C. Halfhide-Chou Drs. S. Kisoensing-Jhauw Drs. T. Gonesh Ir. P. Quintius E. Frangie M.Sc. R. Soedamah, B.Ec. Nationale Trust- & Financierings Mij. N.V. H. Vijzelman, Hoofd Drs. R. Sitaram, Onderhoofd G. Jong M.Sc. Internal Audit B. Jewbali, Hoofd Drs. R. van Trikt
Information & Communication Technology R. Tjong Akiet, Hoofd Ing. R. Mahabier A. Semoedi
Marketing & Public Relations Drs. N. Elliot M.Sc.
Domestic M.Tjon, Hoofd
- Nickerie R. Mangala, Hoofd A. Anandbahadoer, Onderhoofd
Cash M. van ‘t Kruys, B.Ec., Hoofd Affiliates Branchmanagers - Tourtonne Drs. V. Ramtahalsing - Nieuwe Haven Drs. N. Elshot-Chelius - Latour R. Wimpel Drs. A. Lau - Flora Drs. R. Mohamatsaid
Affiliates Branchmanagers
- Tamanredjo S. Resomardono
Administration & Management R. Liesdek, Accounting Drs. R. Sheorajpanday, Fin. controlling Risk Management R. Vanenburg B.Ec.
|6|
VIJF JAAR GECONSOLIDEERDE KERNCIJFERS (in duizenden SRD)
2008
2007
2006
2005
2004
Balans Liquide middelen Klanten Overige activa
151.702,4 544.400,8 276.508,7
120.230,2 431.991,8 243.530,7
104.159,4 306.449,0 195.854,6
97.240,7 229.730,0 144.708,6
104.589,0 161.942,5 133.074,3
Totaal activa
972.611,9
795.752,7
606.463,0
471.679,3
399.605,8
Spaargelden Andere toevertrouwde middelen Eigen vermogen
435.833,9 482.307,0 54.471,0
328.758,9 423.688,4 43.305,4
238.981,7 334.243,6 33.237,7
185.265,1 265.183,5 21.230,7
121.691,3 262.371,4 15.543,1
Totaal passiva
972.611,9
795.752,7
606.463,0
471.679,3
399.605,8
63.255,0 34.841,5 2.107,2 26.306,3 9.470,3 16.836,0 5.588,4
55.123,8 29.983,5 1.242,6 23.897,7 8.603,2 15.294,5 5.122,7
49.236,5 27.848,8 1.439,3 19.948,4 7.181,4 12.767,0 4.657,0
36.659,5 21.690,5 1.725,9 13.243,1 4.767,5 8.475,6 2.731,8
27.500,6 17.405,2 1.515,9 8.579,5 3.088,5 5.491,0 1.862,8
55 34,4 1,90 5,60 11,49
54 40,0 2,18 5,44 10,56
56 46,9 2,37 5,48 11,31
59 46,1 1,95 4,50 10,01
63 39,9 1,69 3,89 10,19
465.696 36,15 12,00 8.000,00 33,19 116,97 174,00 81.031
465.696 32,84 11,00 7.333,33 33,49 92,99 150,00 69.854
465.696 27,41 10,00 6.666,67 36,48 71,37 136,00 63.335
465.696 18,20 6,07 3.910,67 32,23 45,59 124,00 57.746
465.696 11,79 4,00 2.666,68 33,92 33,38 106,00 49.364
262 7
252 7
254 7
247 7
238 7
Resultaten Bedrijfsopbrengsten Operationele bedrijfslasten Voorziening kredietrisico’s Bedrijfsresultaat vóór belastingen Belastingen Nettoresultaat Dividend in contanten Ratio’s (in %) Efficiencyratio Return on average equity Return on average assets Capital ratio BIS ratio Gegevens van aandelen*) Aantal uitstaande aandelen Nettowinst per aandeel Dividendbedrag per aandeel Dividend (in %) Uitkeringspercentage Intrinsieke waarde (zichtbare) Beurskoers per aandeel Marktkapitalisatie (x SRD 1.000) Aantal medewerkers Aantal kantoren
*) x SRD 1; voor vergelijkingsdoeleinden zijn de bedragen herleid en gebaseerd op 1 aandeel van nominaal SRD 0,15
|7|
YOUR SOLUTIONS
“Let your challenges be our solutions.” Ruben Kort en Raoul Brahim bieden via hun dienstverlenend bedrijf voor diverse ICT vraagstukken een op maat gesneden oplossing. Onder meer bieden ze hun klanten strategische adviezen en programma’s om bedrijfsprocessen die zich binnen het ICT gebied afspelen, efficiënt te laten verlopen.
|8|
BERICHT VAN DE RAAD VAN COMMISSARISSEN
Aan de aandeelhouders Algemeen Met genoegen doen wij u verslag van onze werkzaamheden in het boekjaar 2008, waarin ook de werkzaamheden van de Auditcommissie en de Remuneratie en Benoemingscommissie aan de orde komen. Voorts treft u hierin het pre-advies ten aanzien van het vaststellen van de jaarrekening en het voorstel inzake de winstverdeling. Werkzaamheden van de Raad van Commissarissen In 2008 is de Raad 10 keer in een reguliere vergadering bijeen geweest en 11 keer in een buitengewone vergadering. De reguliere vergaderingen vinden maandelijks plaats en worden plenair met de directie gehouden, terwijl de buitengewone vergaderingen afhankelijk zijn van de te bespreken onderwerpen en over het algemeen alleen voor leden van de Raad zijn bestemd. Onze werkzaamheden hadden voornamelijk betrekking op de resultaten en de strategie van de vennootschap. Bespreking en beoordeling van de periodiek door de directie aan de Raad gepresenteerde realisatiecijfers en goedkeuring van de Beleidsnota 2009 met de daarbij behorende Exploitatie- en Investeringsbegroting 2009 maakten hiervan deel uit. Daarnaast stonden de Corporate Governance, het Risk Management en een aantal andere onderwerpen op onze agenda. Op enkele hiervan wordt in het volgende nader ingegaan.
tueel gewijzigde omstandigheden waarin de vennootschap moet opereren. Met het oog hierop heeft de Raad een evaluatietraject ingezet, waarin het huidige corporate governance beleid ook door een externe deskundige aan een audit zal worden onderworpen. Hiermee wenst de Raad inzicht te krijgen in de mate waarin de door de Corporate Governance Code van de vennootschap voorgeschreven regels en procedures nog in overeenstemming zijn met actuele internationale best practices en voorts op welke punten dit eventueel aanpassing behoeft. Het is het voornemen om dergelijke audits in het huidige corporate governance beleid te incorporeren en op een regelmatige basis te laten plaatsvinden. Voorzover niet reeds apart in dit verslag besproken, zijn de werkzaamheden van de Raad voor het overige in overeenstemming met hetgeen terzake in de Corporate Governance Code van de vennootschap is voorgeschreven. Werkzaamheden in relatie met de directie Met het formaliseren van de benoeming van drs. G.M. Raghoenathsingh MBA in de functie van Financieel Directeur (Chief Financial Officer), is de Raad van Bestuur van de bank met ingang van 1 juli 2008 voltallig. De Raad wenst aan de heer Raghoenathsingh succes in de uitvoering van zijn taken en zegt hem ten overvloede alle ondersteuning toe bij het leveren van zijn bijdrage in de uitvoering van het beleid van de directie.
Corporate Governance De vennootschap streeft ernaar om de aandeelhouders en andere stakeholders steeds tijdig en adequaat te informeren over relevante ontwikkelingen in haar bedrijfsvoering. Het publiceren van de door de externe accountant beoordeelde halfjaarcijfers 2008 van de vennootschap in augustus 2008 en het tijdig beschikbaar stellen aan de aandeelhouders van de vergaderstukken voor de Jaarlijkse Algemene Vergadering van Aandeelhouders passen volledig in dit streven.
De Raad heeft ook dit jaar nauwlettend de internationale economische ontwikkelingen in de gaten gehouden om, indien vereist, in overleg met de directie tijdig te kunnen inspelen op het voorkomen danwel beperken van eventuele nadelige gevolgen hiervan voor de bedrijfsvoering van de bank. In dit verband heeft de Raad samen met de directie daarom besloten om het overleg over onderwerpen die hiermee verband houden te intensiveren.
Het corporate governance beleid van de vennootschap is bedoeld als instrument voor verantwoord bestuur, waarin onder andere transparantie, integriteit en vertrouwen een belangrijke plaats innemen. Het is daarom noodzakelijk om dit beleid regelmatig te evalueren en waar nodig aan te passen aan even-
Werkzaamheden van de Auditcommissie De Auditcommissie heeft zich gedurende het boekjaar bezig gehouden met de financiële ontwikkelingen binnen de bank, zoals die tot uitdrukking kwamen in de Exploitatie- en Investeringsbegroting 2008, de via de directie ontvangen maandelijkse realisatiegegevens
|9|
en rapportages van de Administration & Management Information (AMI) department en de interne en externe accountant.Vanuit de Commissie zijn suggesties gedaan in het kader van verbetering van de kostenbeheersing en efficiency, die door de daarmee belaste multi-disciplinaire werkgroep van de bank ook zijn overgenomen. Met het oog op het aanscherpen van het risicomanagement van die afdeling, heeft de Commissie voorts samen met de externe accountant de werkwijze en procedures van de afdeling Foreign Transfers aan een nadere beschouwing onderworpen. Dit heeft geresulteerd in voorstellen gericht op beheersing van specifieke risico’s. De Commissie heeft steeds in de reguliere vergaderingen van de Raad verslag gedaan van zijn werkzaamheden. Werkzaamheden van de Remuneratie en Benoemingscommissie De Remuneratie- en Benoemingscommissie heeft in 2008 gewerkt aan inpassing van de nieuw benoemde CFO, drs. G.M. Raghoenathsingh MBA, in de vigerende beloningsstructuur voor de directie. Verder heeft de Commissie ten behoeve van de Raad voorstellen voorbereid met betrekking tot aanpassing en bijstelling van de salarissen en overige voorzieningen voor de directie voor 2008. In dit kader heeft de Commissie, met ondersteuning van een actuarieel bureau, ook aandacht besteed aan de voorbereiding van een pensioenfonds voor de directie, dat zal worden belast met de uitvoering van de pensioenregeling voor de directie. Voorts is de Commissie voortgegaan met de verdere voorbereiding van de invoering van een systeem voor performance management voor de directie. Het belang van een goed werkend systeem vergt dat hieraan nog wat voorbereidend werk wordt besteed. Hierdoor is de Commissie er nog niet in geslaagd terzake een afgerond voorstel aan de Raad ter goedkeuring voor te leggen. De Commissie heeft steeds in de reguliere vergaderingen van de Raad verslag gedaan van zijn werkzaamheden. Onafhankelijkheid en samenstelling van de Raad Naar het oordeel van de Raad voldoen alle commissarissen aan de vereisten van onafhankelijkheid in de zin van de Corporate Governance Code van Hakrinbank N.V. Elders in dit jaarverslag zijn de persoonsgegevens en de nevenfuncties van de leden van de Raad opgenomen. Drs. J.J.F. Tjang-A-Sjin treedt op eigen verzoek terug als commissaris. De Raad bedankt hem voor de bijdrage, die hij binnen de Raad heeft geleverd gedurende de tijd waarin hij lid was en heeft besloten om aan de Algemene Vergadering van Aandeelhouders het voorstel te doen om
ANN BIO CARE SKIN CLINIC
In een luxueuze omgeving biedt Michelle Bab-Lo Fo Sang haar klanten high-tech verzorging op het gebied van huidverbetering en figuurcorrectie. Ann Bio Care Skin Clinic onderscheidt zich door het gebruik van moderne technieken en apparatuur.
| 10 |
drs. A.K. Moensi-Sokowikromo in de opengevallen plaats als commissaris te benoemen. In 2008 hebben zich voor het overige geen mutaties voorgedaan in de samenstelling van de Raad, die onveranderd uit zeven leden bestaat. Volgens rooster zijn de commissarissen ir. R.A. Mac Donald en mr. A.K.R. Shyamnarain aan de beurt om af te treden. Zij stellen zich ter beschikking om te worden herbenoemd. De Raad beveelt u de benoeming van drs. A.K. Moensi-Sokowikromo en de herbenoeming van ir. R.A. Mac Donald en mr. A.K.R. Shyamnarain aan. Jaarrekening en voorstel winstverdeling De Raad biedt u hierbij de jaarrekening van onze vennootschap aan over het boekjaar 2008. Deze jaarrekening bestaat uit de vennootschappelijke balans per 31 december 2008, de vennootschappelijke winst- en verliesrekening over 2008, de geconsolideerde balans per 31 december 2008, de geconsolideerde winst- en verliesrekening over 2008 en de toelichtingen daarop. Conform het bepaalde in onze statuten hebben wij de jaarrekening door de externe accountant doen onderzoeken. Zijn terzake gegeven goedkeurende verklaring is bijgevoegd. Het bedrijfsresultaat is in hoofdzaak de uitkomst van de in de Beleidsnota 2008 opgenomen doelstellingen en het op grond daarvan vastgestelde beleid, dat door de directie is uitgevoerd. Ook dit jaar is het bedrijfsresultaat mede beïnvloed door ontwikkelingen in de macro-economische omgeving in Suriname. Die omgeving is in 2008 niet bespaard geweest van minder gunstige internationale ontwikkelingen, die zich oorspronkelijk als een internationale kredietcrisis manifesteerden, maar ondertussen in volle omvang zijn uitgegroeid tot een internationale economische crisis, die doorwerkt in de reële economie. De gevolgen van de internationale economische crisis zijn ook in Suriname merkbaar, ofschoon voor de Surinaamse economie nog sprake is van een positieve groei. De scherpe daling van wereldmarktprijzen voor onder andere aluinaarde en aardolie hebben wel een negatieve uitwerking op onder meer de overheidsinkomsten, de betalingsbalans en de economische groei. De Raad heeft er vertrouwen in dat de regering en andere actoren op sociaal-economisch gebied met adequaat beleid in staat zullen zijn om de negatieve gevolgen van de internationale economische crisis voor de Surinaamse economie beheersbaar te houden. De winst vóór belastingen bedraagt SRD 26,31 miljoen. Na aftrek van belastingen resteert een netto-
winst van SRD 16,84 miljoen. Wij stellen voor om van de nettowinst SRD 5,59 miljoen te bestemmen voor uitkering aan de aandeelhouders en SRD 11,25 miljoen toe te voegen aan de Algemene Reserve. Het dividend per aandeel van nominaal SRD 0,15 kan op grond van het voorgaande worden vastgesteld op SRD 12. Hiervan is in augustus 2008 reeds SRD 4 als interimdividend uitgekeerd, hetgeen resulteert in een slotdividend van SRD 8 per aandeel van nominaal SRD 0,15. Het uit te keren dividend komt overeen met 33,2% van de nettowinst en correspondeert met een dividendpercentage van 8.000. Wij adviseren u deze jaarrekening vast te stellen en daarmee décharge te verlenen aan de directie voor het door haar in het boekjaar uitgeoefende bestuur en aan de Raad van Commissarissen voor het daarop gehouden toezicht. Voorts geven wij u in overweging het voorstel inzake de winstverdeling goed te keuren. Dank voor het goede resultaat De Raad bedankt de directie voor de wijze waarop zij de belangen van onze vennootschap in het afgelopen boekjaar heeft behartigd en in het bijzonder voor haar inspanningen en strategische keuzes, die hebben geleid tot het goede bedrijfsresultaat. Wij bedanken verder de staf en de overige medewerkers voor hun individuele bijdragen aan een succesvol jaar voor onze vennootschap en erkennen tevens dat zij een niet te ontberen ondersteuning zijn geweest voor het bereiken van de gestelde doelstellingen. Voorts bedanken wij de cliënten en andere relaties voor het in Hakrinbank N.V. gestelde vertrouwen, dat een goede basis bleek voor wederzijds voordeel. En last but not least bedanken wij u, onze aandeelhouders, voor de ondersteuning die wij van u in ons werk genieten. Als organisatie putten wij hieruit inspiratie om voortdurend te streven naar excellence in alles wat wij doen. Paramaribo, 14 april 2009
Raad van Commissarissen Mr. A.K.R. Shyamnarain - President-Commissaris Drs. H.B. Abrahams - Vice President-Commissaris Ir. R.A. Mac Donald G. Lie Sem-Nawikromo H.R. Ramdhani Drs. M.M. Sandvliet M.Sc. Drs. J.J.F. Tjang-A-Sjin
| 11 |
ZUS & ZO
Fusion: van alles wat.
ZUS & ZO wordt uitgebaat door Brian van ’t Kruys en Daphne Bruyne. Naast een eetcafé met internationale gerechten, een souvenirshop, een boekingskantoor voor binnenlandse tours en een guesthouse, organiseren ze regelmatig creatieve evenementen, zoals exposities, film- en discussie-avonden en jamsessions.
| 12 |
VERSLAG VAN DE DIRECTIE
Aan de aandeelhouders Hierbij bieden wij U het jaarverslag over 2008 aan. Met genoegen kunnnen wij rapporteren dat onze bankinstelling wederom bevredigende resultaten heeft gerealiseerd. Deze zijn het gevolg van de goede performance van de Surinaamse economie en het gevoerde bedrijfsbeleid en kwamen tot stand in een klimaat van toenemende turbulenties op internationale financiële en andere markten en concurrentie binnen de Surinaamse financiële sector. De macro-economische grootheden lieten in 2008 een positief beeld zien, hetgeen gunstig doorwerkte op het consumenten- en producentenvertrouwen. De economie groeide in reële zin met bijna 7% en er werden wederom overschotten op de overheidsbegroting en op de betalingsbalans gerealiseerd. Onze bank heeft van de gunstige economische ontwikkeling kunnen profiteren. De belangrijkste bedrijfsdoelstellingen waren duurzame groei, verbetering van de rentabiliteit, aanscherping van het balansbeheer, verhoging van de efficiency, versterking van het risicomanagement evenals het customers relations management. Daarnaast werd gestreefd naar verhoging van de tevredenheid bij het personeel en van de social corporate citizenship. Op diverse terreinen is zichtbare voortuitgang geboekt. Ofschoon op zich bevredigende resultaten zijn gehaald, zijn de financiële doelstellingen niet geheel gerealiseerd als gevolg van incidentele tegenvallers. Het geconsolideerd balanstotaal steeg met 22,2% tot SRD 972,6 miljoen, hetgeen in lijn is met onze projecties. Het marktaandeel van de Hakrinbank gemeten naar balanstotaal groeide met 1,5 procentpunt tot bijna 25%. Onze belangrijkste activa, de kredietverlening aan corporate en consumer cliënten nam toe met 26% tot SRD 544,4 miljoen, wat iets hoger is dan gebudgetteerd. De kwaliteit van de kredietportefeuille bleef op peil; de non-performing ratio beliep slechts 1,72%. De nettowinst vóór belastingen groeide met 10,1% tot SRD 26,3 miljoen; dit is lager dan gebudgetteerd. De mindere uitkomst is het gevolg van een niet voorziene afwaardering van onze internationale beleggings-
portefeuille en andere incidentele kostenstijgingen. Van de winst na belastingen ten bedrage van SRD 16,8 miljoen zal SRD 5,6 miljoen aan dividend worden uitgekeerd, wat neerkomt op een pay-out ratio van 33,2%. De performance ratio’s liepen iets terug, doch bleven op een bevredigend niveau. De return on assets bedroeg 1,9% en de return on equity kwam uit op 34,4%. De efficiencyratio liep terug met 1 procentpunt tot 55%. Doelstelling blijft de performance ratio’s van de bank te verbeteren middels rentabiliteitsgroei en efficiencyverbetering. In juni 2008 werd ons geheel vernieuwd en uitgebreid filiaal op het Nieuwe Haven complex in gebruik genomen. Het is een modern ‘Banking Centre’, waar cliënten terecht kunnen voor een snelle en efficiënte afhandeling van hun bankzaken. Met deze investering van bijna USD 0,5 miljoen is ingespeeld op de in uitvoering zijnde modernisering en uitbreiding van de Nieuwe Haven van Paramaribo, die naar verwachting zal leiden tot een toename van de bedrijfsactiviteiten. Medio 2009 zullen wij een modern filiaal openen in de nieuwe aankomst- en vertrekhal van de J.A. Pengel luchthaven. Via deze branch zullen ook cliënten in de wijde omgeving van de luchthaven bediend worden. In het laatste kwartaal van het verslagjaar vond de introductie plaats van onze Hakrinbank MasterCard creditcards. Hiermee kunnen aankopen en betalingen verricht worden in alle landen waar MasterCards worden geaccepteerd. Onze dochteronderneming, de Nationale Trust- en Financierings Maatschappij N.V., heeft bevredigende resultaten geboekt. Alle productiedoelstellingen zijn ruim gehaald. Het balanstotaal groeide met 33% tot SRD 147 miljoen, vooral vanwege de toename van de kredietverlening. De bedrijfsopbrengsten stegen met 14%. De winst nam echter af met 2% vanwege kostenstijgingen. De koers van het aandeel ‘Hakrinbank N.V.’ steeg op de Surinaamse Effectenbeurs met ruim 16% tot SRD 174 per ultimo 2008. Het uit te keren dividend over het boekjaar 2008 beloopt SRD 12 per aandeel
| 13 |
van nominaal SRD 0,15, waarvan in augustus 2008 reeds SRD 4 is uitgekeerd als interimdividend. Uitgedrukt in procenten van de nominale waarde van één aandeel van SRD 0,15 beloopt het dividend 8.000%. Dit levert een aantrekkelijk rendement voor onze aandeelhouders en een gunstige koers/winst verhouding op. In het vervolg van dit verslag wordt uitgebreid ingegaan op de economische ontwikkelingen in het jaar 2008, welke van belang zijn voor de performance van ons bedrijf. Dit verslag is uitgebreider dan gebruikelijk in de bancaire sector.
De reden hiervoor is dat vanwege de beperkte beschikbaarheid van en toegankelijkheid tot actuele statistische informatie voor grote delen van de samenleving, is besloten in ons jaarverslag aan deze ontwikkelingen extra aandacht te besteden. Vervolgens komen ontwikkelingen binnen onze bank en dochteronderneming, de Nationale Trust- en Financierings Maatschappij, aan de orde. In het laatste gedeelte worden de financiële prestaties van onze instelling belicht en het winstverdelingsvoorstel behandeld.
Van links naar rechts: drs. G. Raghoenathsingh, Financieel Directeur, mr. M. Tjon A Ten, Operations Directeur, drs. J. Bousaid, Algemeen Directeur en H. Liu Hung Chung, Onderdirecteur Operations.
| 14 |
HEDI INFRA N.V.
Hedi Infra N.V. houdt zich bezig met het aanleggen van elektrische- en waterdistributienetwerken. Het bedrijf geeft inhoud aan haar bedrijfscredo door milieuvriendelijk, duurzaam en innovatief te werken middels materialen en systemen die technologisch en ecologisch hoogstaand zijn.
Economische ontwikkelingen in 2008 Het jaar 2008 zal de geschiedenisboeken ingaan als het jaar waarin de internationale financiële crisis in volle hevigheid is losgebarsten. Het markeert het begin van een wereldwijde economische recessie, die alle ingrediënten in zich bergt om diep en ingrijpend te zijn. Steeds vaker worden dan ook vergelijkingen gemaakt met de grote depressie van de jaren 30 van de vorige eeuw. Het jaar 2008 zal in ons geheugen ook gegrift staan als het jaar waarin de democraat Barack Obama met grote meerderheid werd gekozen tot de eerste zwarte president van de Verenigde Staten van Amerika. Hij staat voor de enorme uitdaging om de ontspoorde Amerikaanse economie weer op de rails te krijgen en het geschonden imago van zijn land in de wereld te herstellen. De directe effecten van de internationale financiële crisis op ons land zijn vooralsnog beperkt gebleven. De mondiale economische crisis die daarop volgde zal voor de economie van Suriname wel gevolgen hebben die vooral in de loop van 2009 en in 2010 zichtbaar worden. Ons land heeft in de afgelopen jaren echter financiële en andere buffers opgebouwd, die haar in staat moeten stellen om op milde wijze de crisis te doorstaan. De macro-economische performance van Suriname bleef in 2008 - evenals in voorgaande jaren - robuust, waarvoor complimenten werden ontvangen van met name de Artikel IV Consultatiemissie van het Internationaal Monetaire Fonds (IMF) en het ratingsbureau Standard & Poor’s. Volgens schattingen van het IMF bedroeg de reële economische groei circa 6,8%, hetgeen iets hoger is dan in 2007. De groei is het resultaat van een hausse op de wereldmarkt van onze belangrijkste exportproducten gedurende het grootste deel van het jaar. Ook stegen de consumptieve bestedingen verder en bleef het investeringsvolume hoog. Op de lopende rekening van de betalingsbalans werd een overschot geboekt, dat bijdroeg aan de toename van de monetaire reserve. De overheidsfinanciën sloten op kasbasis met een overschot, terwijl de staatsschuld slechts een lichte toename vertoonde.
| 15 |
Schaduwzijde van de bovengeschetste ontwikkelingen is de versnelling van het inflatietempo, mede veroorzaakt door de gestegen prijzen van met name aardolie en voedingsmiddelen, de appreciatie van de Euro en de stagnerende binnenlandse productiviteitsontwikkeling. Sinds oktober 2008 daalt de inflatie echter vanwege teruglopende importprijzen als gevolg van de wereldwijde economische recessie en de appreciatie van de US dollar – waaraan onze munt is gekoppeld – ten opzichte van de Euro. In dit hoofdstuk wordt nader ingegaan op de economische ontwikkelingen die zich in het verslagjaar in ons land hebben voorgedaan. Overheidsfinanciën In 2008 zijn de realisatiegegevens inzake de overheidsfinanciën op kasbasis beter uitgevallen dan de door De Nationale Assemblee goedgekeurde begroting voor het dienstjaar 2008, welke hieronder is samengevat.
De uitgaven op de Gewone Dienst bedroegen SRD 1.742,8 miljoen, een overschrijding van SRD 80,7 miljoen of 5% van de begroting. De lopende overheidsuitgaven zagen er (in miljoenen SRD) als volgt uit:
Realisatie Begroting Realisatie 2007 2008 2008 Lonen en salarissen 692,4 Goederen en diensten 411,0 Subsidies/overheidsbijdragen 458,9 Intrest staatsschuld 94,5 Totaal lopende uitgaven
1.656,8
754,8 435,2
758,5 435,8
397,3 74,8
487,7 60,8
1.662,1 1.742,8
Ontwerpbegroting dienstjaar 2008 (x SRD 1 miljoen) Omschrijving
Uitgaven Ontvangsten
Verschil
in % BBP
Gewone dienst Kapitaalsdienst
1.662,1 551,8
1.720,5 0,0
58,4 -551,8
0,8 -7,4
Totaal Gewone en Kapitaalsdienst
2.213,9
1.720,5
-493,4
-6,6
Bron: Financiële Nota 2008 en 2009
De meevallers in de begroting zijn ontstaan door zowel hogere directe als indirecte belastingontvangsten en substantieel lagere dan gebudgetteerde kapitaaluitgaven. De ontvangsten op de Gewone Dienst bedroegen SRD 2.111,1 miljoen, SRD 345,6 miljoen of 20% hoger dan begroot.
Realisatie Begroting Realisatie 2007 2008 2008 Directe belastingen Indirecte belastingen Nietbelastingmiddelen Totale ontvangsten
737,6 731,5
672,2 672,0
835,5 878,7
359,1
421,3
396,9
1.828,2
1.765,5 2.111,1
De loonsom van de overheid nam in 2008 met circa 8% toe, hetgeen conform het budget is. De toename van de lopende overheidsuitgaven werd verder veroorzaakt door de stijging van de subsidies en overheidsbijdragen tot SRD 487,7 miljoen. Deze uitgaven belopen meer dan een kwart van de lopende overheidsuitgaven, wat aan de hoge kant is. Het overschot op de Gewone Dienst bedroeg SRD 368,3 miljoen, ruim SRD 264,9 miljoen hoger dan begroot. Vooral door tekortschietende uitvoeringscapaciteit werd slechts een beperkt deel van de voorgenomen investeringsprojecten gerealiseerd. Bijgevolg vielen de kapitaaluitgaven van SRD 278,4 miljoen, beduidend lager uit dan gebudgetteerd. De bovengeschetste ontwikkelingen leidden ertoe dat op de totale begroting een overschot werd gerealiseerd van SRD 145,9 miljoen, of circa 2% van het geschatte Bruto Binnenlands Product, in plaats van het gebudgetteerd tekort van SRD 493,4 miljoen.
| 16 |
Ondanks de gunstige realisatiecijfers bleven de overheidsfinanciën structureel zwak. In het verslagjaar zijn geen wezenlijke stappen gezet om deze situatie te verbeteren door uitvoering van een Public Sector Reform programma. Hierdoor vormen de overheidsfinanciën een risico voor de macro-economische stabiliteit. Een ander zorgpunt zijn de mogelijke negatieve implicaties van de wereldwijde economische recessie op de overheidsfinanciën. Constante monitoring en een pro-actief beleid zijn daarom essentieel om de staatshuishouding en de economie in balans te houden. Staatsschuld Zowel de feitelijke binnenlandse als de buitenlandse staatsschuld zijn in 2008 iets toegenomen. In deze schulden zijn, conform de internationale definitie van Staatsschuld, de nog niet opgenomen bedragen van afgesloten leningen en de niet afgeroepen staatsgaranties, niet opgenomen. Volgens de Surinaamse defini-
tie, vastgelegd in de Wet op de Staatsschuld, behoren de aangegeven onderdelen wel tot de staatsschuld, hetgeen leidt tot overschatting van de feitelijke schuld. Onderstaande tabel geeft inzicht in de ontwikkeling van de staatsschuld. De feitelijke binnenlandse schuld steeg per saldo met SRD 48,2 miljoen oftewel 8,3 % tot SRD 628 miljoen. Door het afsluiten van enkele leningsovereenkomsten in verband met uitvoering van grote infrastructurele projecten, zijn daarenboven de toekomstige schuldverplichtingen zowel in SRD als in vreemde valuta toegenomen. Dit verklaart de sterke toename van de post ‘Gecommitteerde leningen en garanties’. Per saldo steeg de feitelijke buitenlandse schuld met USD 16,7 miljoen ofwel 5,6% tot USD 315,4 miljoen. De aangroei is vooral veroorzaakt door rentebijschrijvingen op bilaterale leningen van Brazilië en de Verenigde Staten van Amerika.
Soort crediteur
Aan het einde van 2008*) 2007
2006
Binnenlandse schuld naar crediteur (x SRD 1000) Centrale Bank van Suriname Bankwezen Particulieren
397.272 85.649 145.112
302.598 151.204 126.007
326.007 206.395 118.438
Totaal binnenlandse schuld
628.033
579.809
650.840
Overheidsgaranties Gecommitteerde leningen
25.628 260.860
21.931 31.037
19.547 50.646
Totale binnenlandse schuld inclusief Overheidsgaranties en Gecommitteerde leningen
914.521
632.778
721.034
Buitenlandse schuld naar crediteur (x USD 1000) Multilaterale crediteuren Bilaterale crediteuren Commerciële crediteuren
72.936 242.456 0
70.437 228.303 0
63.083 322.950 5.077
Totaal buitenlandse schuld
315.392
298.740
391.110
Overheidsgaranties Gecommitteerde leningen
18.789 309.800
19.873 120.807
0 107.104
Totale buitenlandse schuld inclusief Overheidsgaranties en Gecommitteerde leningen
643.981
439.420
498.213
*) voorlopige cijfers Bron: Bureau voor de Staatsschuld
| 17 |
De Surinaamse overheid is in onderhandeling met deze bevriende landen teneinde een oplossing te vinden voor deze schuldenproblematiek. Ondanks de toename van de staatsschuld is de schuldratio van Suriname (schuld in % van het BBP) van circa 25% nog wel aan de lage kant. De ratio is in de afgelopen jaren trendmatig gedaald. Monetaire ontwikkeling Het monetair beleid van de Centrale Bank van Suriname bleef in het verslagjaar ongewijzigd. De verplichte kasreservepercentages voor zowel de SRD als de vreemde valuta werden niet aangepast. Wel werd op 2 januari 2008 de rente op het schatkistpapier van de Republiek Suriname verder verlaagd en wel van 8% tot 7,5% per jaar en de voorschotrente van de Bank van 10% tot 9,5%. De binnenlandse liquiditeitenmassa, M2, een belangrijk aangrijpingspunt voor het monetaire beleid, steeg in het verslagjaar met SRD 209,5 miljoen ofwel 15,4% tot SRD 1.569,8 miljoen. Deze toename, die minder is dan in 2007, werd vooral veroorzaakt door de groei van de bancaire kredietverlening aan de private sector en in mindere mate door de liquiditeitstoevoer uit het buitenland. Opvallend is dat het financieringsgedrag van de overheid leidde tot een aanzienlijke binnenlandse liquiditeitsvernietiging van SRD 228,7 mijoen.
De liquiditeitsgroei heeft geleid tot een lichte stijging van de liquiditeitsquote, zijnde de binnenlandse liquiditeitenmassa (M2) in procenten van het Bruto Nationaal Product, tot circa 21%. Deze variabele schommelt nog onder het langjarig gemiddelde niveau van circa 25%. Hierbij moet echter worden opgemerkt dat betaalmiddelen en bancaire saldi luidende in vreemde valuta niet in de binnenlandse liquiditeitenmassa zijn opgenomen. Bedoelde saldi stegen met (de tegenwaarde van) SRD 138,9 miljoen ofwel 8,4% tot SRD 1.796,0 miljoen, dit is 114,4% van M2. De feitelijke liquiditeitsruimte moet dan ook scherp in de gaten worden gehouden teneinde het inflatierisico te beteugelen. Ondanks het feit dat de kasreservepercentages onveranderd bleven, vertoonden de debetrentetarieven een verdere trendmatige daling. Dit vanwege de ruime liquiditeitspositie van het bankwezen en de toegenomen concurrentie. De gemiddelde rentemarge van de commerciële banken in de SRD kredietverlening liep daardoor terug met 1 procentpunt tot 5,6%. In 2005 was deze nog 9,6%. Bij de USD en Euro kredietverlening liepen de marges terug met respectievelijk 0,1 procentpunt tot 6,5 procent en met 0,3 procentpunt.
In onderstaande tabel zijn de oorzaken van de mutaties in de liquiditeitspositie van de Surinaamse economie weergegeven, M2 (in miljoenen SRD):
2008*)
2007*)
2006
-228,7 244,5 16,6
-114,3 154,1 -228,5
-31,7 58,8 -89,2
Totaal binnenlandse liquiditeitscreatie
32,4
-188,7
-62,1
4. Liquiditeitstoevoer uit het buitenland
177,1
466,8
263,9
Totaal 1 t/m 4
209,5
278,1
201,8
Liquiditeitsquote (M2 : Nom. BNP Marktprijzen)
20,91)
20,4
18,9
1. Liquiditeitscreatie t.b.v. de overheid 2. Kredietverlening aan de private sector 3. Overige oorzaken van liquiditeitscreatie
*) voorlopige cijfers 1) eigen schatting Bron: Centrale Bank van Suriname
| 18 |
De wisselkoers De officiële wisselkoersverhouding met de US dollar, onze belangrijkste handelsvaluta, heeft in het verslagjaar geen noemenswaardige fluctuaties gekend. In onderstaande staafdiagram zijn de aan- en verkoopkoersen van de USD op maandbasis aangegeven.
op de lokale valutamarkt een directe afspiegeling van het verloop van de EUR/USD wisselkoersverhouding op de internationale valutamarkten. De vrije Euro koers bereikte in de maand juni een recordhoogte van circa SRD 4,47. In november viel deze koers terug naar een minimum van SRD 3,63 om vervolgens te
USD aankoop- en verkoopkoersen 2008
Het beeld in 2008 voor wat betreft de vrije deviezenmarkt is vrijwel hetzelfde geweest aan dat in 2007. Er heerste een zekere opwaartse druk op de wisselkoers voor de US dollar. Deze druk was kennelijk het gevolg van een tekortschietend aanbod, dat zich ook uitstrekte in de maanden die normaliter een verhoogd aanbod laten zien (juni t/m augustus en december). De hogere vraag kan deels toegeschreven worden aan speculanten en arbitrageanten op de vrije valutamarkt. Niet bancaire instellingen boden vreemde valuta aan tegen koersen die de voorgeschreven maxima van de Centrale Bank van Suriname met enkele procenten overschreden. De commerciële banken, die zich daarentegen wel aan deze maxima houden, verloren bijgevolg terrein. De Centrale Bank van Suriname heeft middels valuta-interventies de opwaartse druk op de US dollar wisselkoers trachten te verlichten. Deze interventies hebben echter onvoldoende effect gesorteerd. De Euro wisselkoers liet in 2008 een volatiel beeld zien, in tegenstelling tot de opwaartse trend in 2007. Deze volatiliteit stimuleerde op koerswinst gerichte omzettingen van US dollars in Euro’s en vice versa. Vanwege de koppeling van de Surinaamse munt aan de US dollar, is het verloop van de Euro wisselkoers
eindigen op een niveau van bijna SRD 3,98 ultimo verslagjaar. De Euro aankoopkoers van de Centrale Bank van Suriname daalde van SRD 3,97 per eind 2007 tot SRD 3,81 per ultimo 2008. De betalingsbalans Vooral de verdere gemiddelde stijging van de prijzen voor onze belangrijkste exportproducten te weten aardolie, goud en in veel mindere mate ook aluinaarde, leidde in 2008 tot een toename van de waarde van onze goederenexport met 28,2% tot USD 1.689,2 miljoen. Vanwege de toegenomen bedrijvigheid en de consumentenvraag nam ook de import fors toe, en wel met USD 412,5 miljoen of wel 36,7% tot USD 1.537,6 miljoen. Doordat de import sterker groeide dan de export daalde het overschot op de handelsbalans verder en wel met ruim USD 40 miljoen tot USD 151,6 miljoen. Op de dienstenbalans was er een groter tekort door gestegen uitgaven. De primaire inkomensbalans liet wederom een overschot zien dat deels te danken was aan de gestegen rente-inkomsten uit hoofde van beleggingen van banken op de internationale geld- en kapitaalmarkt en de gedaalde rentebetalingen aan niet ingezetenen.
| 19 |
Saldi van de betalingsbalans op kasbasis (in miljoenen USD) 2008*) 2007*)
2006
Goederenverkeer Dienstenverkeer Primaire inkomens Inkomensoverdrachten
151,6 -132,5 18,1 87,4
192,1 -62,0 5,7 77,4
232,3 -34,9 -51,6 35,9
Saldo lopende rekening
124,6
213,2
181,7
Kapitaalrekening -33,2 Nog te rubriceren posten1) -47,0 Saldo der niet-monetaire 44,4 sectoren
-186,4 -159,6 131,3 66,9 158,1
89,0
*) voorlopige cijfers 1) mutaties in vreemde muntrekeningen van ingezetenen Bron: Centrale Bank van Suriname
De ontwikkeling van de monetaire reserve (in miljoenen USD)
Door bovenaangehaalde ontwikkelingen daalde het overschot op de lopende rekening met USD 88,6 miljoen tot USD 124,6 miljoen. Door de mutaties op de diverse deelbalansen van de betalingsbalans bedroeg het saldo der niet monetaire sectoren USD 44,4 miljoen, hetgeen substantieel lager was dan in 2007. De wereldwijde economische recessie leidde vanaf het vierde kwartaal 2008 tot aanzienlijke prijsdalingen van vooral aardolie en aluinaarde op de wereldmarkt. De opbrengsten van deze belangrijke exportproducten zullen navenant dalen en het is dan ook verwachtbaar dat deze dalingen onze betalingsbalans in 2009 niet ongemoeid zullen laten. Monetaire reserve Door het overschot op de betalingsbalans steeg het netto buitenlands actief van de geldscheppende instellingen in het verslagjaar met USD 65,6 miljoen of 15% tot USD 501,5 miljoen. De aangroei is echter fors minder dan in 2007 vanwege het lagere overschot. Deze reserve is goed voor de financiering van bijna 4 maanden import van goederen en diensten, en ligt derhalve enigszins boven de gehanteerde internationale minimumnorm van 3 maanden.
Omschrijving
2008*)
aan het einde van 2007*)
2006
1. Monetaire autoriteiten a. Goudvoorraad b. Bijzondere trekkingsrechten I.M.F. c. Reservepositie in het I.M.F. d. Deviezenvorderingen e. Deviezenverplichtingen aan ingezetenen f. Deviezenverplichtingen gedekt door zekerheidsstellingen Totaal 1
42,3 0,6 9,5 624,7 -200,9 -0,6 475,6
34,8 0,9 9,7 396,0 -40,1 -0,6 400,7
23,0 1,3 9,2 237,8 -28,8 -0,6 241,9
2. Deviezenbanken a. Deviezenvorderingen b. Deviezenverplichtingen aan ingezetenen c. Deviezenverplichtingen aan niet ingezetenen Totaal 2
379,8 -319,2 -28,4 32,2
409,0 -339,9 -27,7 41,4
303,5 -253,7 -24,3 25,5
507,8
442,1
267,4
-6,3
-6,2
-6,2
501,5
435,9
261,2
Totaal 1 +2 3. Schulden in SRD aan niet-ingezetenen Netto buitenlands actief *) voorlopige cijfers Bron: Centrale Bank van Suriname
| 20 |
De verwachte verslechtering van de betalingsbalans in 2009 zal ook van invloed zijn op de ontwikkeling van de monetaire reserve. Een voortgaande opbouw van deze reserve is ons inziens vereist teneinde de waarde van de Surinaamse dollar zo nodig te kunnen verdedigen. Bovendien is het, gezien de hoge graad van de
(US) dollarisering van de bankbalansen, gewenst dat de Centrale Bank van Suriname een extra buffer opbouwt die in het kader van haar functie als lender of last resort kan worden ingezet, indien bij banken onverhoopt behoefte ontstaat aan (tijdelijke) liquiditeitssteun.
De Surinaamse Effectenbeurs Onderstaande tabel biedt inzicht in de handel op de Surinaamse Effectenbeurs in het jaar 2008 Fondsen
Assuria C.I.C. DSB Bank Elgawa Hakrinbank Margarine & Vettenfabriek Self Reliance Surinaamse Brouwerij Torarica Varossieau VSH-United
Nom. waarde per stuk
0,10 0,01 0,10 0,01 0,15 0,01 0,01 5,00 0,10 0,10 0,01
Totaal aandelen
aantal (stuks)
Omzet effectief
2.536 3.167 1.229 28 302 3.082 270 600 50
44.601 24.202 22.383 224 49.902 16.797 2.514 29.950 1.100
11.264
191.673
Slotkoers dec. dec. 2007 2008 15,50 6,80 47,25 6,00 150,00 5,20 8,60 98,00 39,20 16,00 21,50
19,05 8,00 20,00 8,00 174,00 5,45 9,10 125,00 54,00 16,60 22,00
Beursindex per 31 december 2008: 2.323,0 Bron: Vereniging voor de Effectenhandel in Suriname
Op de Surinaamse Effectenbeurs daalde de effectieve omzet ten opzichte van 2007 met ruim 90% tot SRD 192.000. Ook het aantal verhandelde aandelen nam af. In 2 fondsen vond zelfs geen enkele transactie plaats. De meest verhandelde aandelen waren die van Hakrinbank, Assuria en Torarica, die respectievelijk 26,0%, 23,3% en 15,6% van de totale aandelenomzet voor hun rekening namen.
De beursindex, die de marktwaarde-ontwikkeling aangeeft van een vastgesteld pakket beursgenoteerde aandelen, steeg in het verslagjaar met 553,3 punten ofwel 31% tot 2.323,0. Deze toename ligt ruim boven het inflatiepercentage, zodat geconcludeerd mag worden dat investeren in beursgenoteerde aandelen gemiddeld genomen een aantrekkelijk reëel rendement heeft afgeworpen.
Het aantal genoteerde fondsen en brokers bleef onveranderd. De meest actieve brokers waren DSB bank en Hakrinbank met respectievelijk 37,7% en 37,5% van de omzet.
De uitkering van stockdividend van 300% in het verslagjaar heeft geresulteerd in een daling van de koers per aandeel DSB Bank.
| 21 |
Het bankwezen in Suriname In tegenstelling tot vele banken elders in de wereld heeft het commerciële bankwezen in Suriname in 2008 een gunstige ontwikkeling doorgemaakt. De relatieve isolatie van het internationale bancaire circuit leidde ertoe dat de besmetting middels de riskante structured finance products, zoals collaterized debt obligations, assets backed securities en credit default swaps, het Surinaams bankwezen bespaard is gebleven. De balanstotalen stegen aanzienlijk, de kredietverlening groeide weer opvallend en de rendementen bleven op peil. Het geconsolideerd balanstotaal groeide met 18,5% tot SRD 4.438,9 miljoen. De totale kredietverlening nam toe met ruim 31%. Uitleenbare SRD middelen stegen minder dan de groei van de SRD kredietverle-
ning, waardoor de liquiditeitsruimte iets terugliep. De capital ratio I bleef vrijwel gelijk. De capital ratio II volgens de BIS definitie daalde tot ruim 10% en bleef boven de gehanteerde norm van 8%. In eerdere jaarverslagen is ruime aandacht besteed aan de (US) dollarisering van bankbalansen en het beleid van zowel commerciële banken als de Centrale Bank om deze trend om te buigen. De Bank heeft een hoge vreemde valuta kasreserveverplichting van 33,3% aan commerciële banken opgelegd en overweegt deze liquiditeitsverplichting verder te verhogen. Ook streeft zij - zoals eerder aangegeven - ernaar haar monetaire reserve verder op te bouwen, zodat zij een rol kan vervullen indien een bank onverhoopt (vreemde valuta) liquiditeitssteun behoeft. Commerciële banken verstrekken rente-incentives voor
Kerncijfers van het algemene bankwezen in Suriname (in miljoenen SRD) Per jaarultimo
2008*)
2007*)
2006
Balanstelling
4.438,9
3.745,7
2.871,0
818,6 (227,1) 6)
696,6 (197,9)4)
539,7 (179,4)2)
591,5
498,7
360,3
464,1 219,8 233,2
408,9 181,8 195,2
311,8 126,5 157,3
1.508,6
1.284,6
955,9
1.270,35) 295,7 60,0
953,9 3) 223,8 54,3
764,21) 177,4 44,7
5,25
5,21
5,48
10,24
11,14
11,30
Uitleenbare- en kasmiddelen Rekeningcourantgelden (verplichte kasreserve)
Spaargelden Termijndeposito’s Kapitaal en reserves Totaal uitleenbare- en kasmiddelen Kredietverlening en beleggingen in SRD in USD in EURO Kengetallen Capital ratio I (kapitaal en reserves in % van de balanstelling) Capital ratio II (kapitaal en reserves in % van de kredietverlening) 1. exclusief voorziening dubieuze debiteuren ad SRD 36,1 miljoen 2. exclusief SRD 76,8 miljoen bouwkredieten t.l.v. de kasreserve 3. exclusief voorziening dubieuze debiteuren ad SRD 42,7 miljoen 4. exclusief SRD 115,9 miljoen bouwkredieten t.l.v. de kasreserve 5. exclusief voorziening dubieuze debiteuren ad SRD 46,2 miljoen 6. exclusief SRD 146,3 miljoen bouwkredieten t.l.v. de kasreserve
*) voorlopige cijfers Bron: Centrale Bank van Suriname
| 22 |
PICTURE PERFECT
Allerhande lijsten op maat.
Een buitenlandse zoektocht naar geschikte lijsten om haar foto’s voor een expositie in te lijsten, bracht Mandy Chiu Hung in contact met de wereld van lijsten en passe partouts. Drie jaar geleden richtte ze Picture Perfect op. Middels de nieuwste technieken maakt haar bedrijf allerhande lijsten op maat.
| 23 |
SRD kredieten en hebben escape-clausules opgenomen in vreemde valuta kredietarrangementen, zodat deze leningen indien nodig geconverteerd kunnen worden naar de Surinaamse dollar.
Zoals uit onderstaande staafdiagram blijkt, levert deze aanpak geleidelijk enig succes op.
(US) Dollarisering 1996 - 2008 in procenten van het totaal der deposito’s respectievelijk kredieten
Het aandeel van de vreemde valuta deposito’s in het totaal der deposito’s daalde in 2008 met 1,9 procentpunt tot 54,4%. De dollariseringsquote in de kredietverlening nam in sterkere mate af en wel met 3,8 procentpunten tot 45,6%. Onze verwachting is dat deze quote in 2009 verder zal afnemen vanwege het beperkte renteverschil tussen SRD- en vreemde valutakredieten. Doelstelling blijft de ratio’s significant terug te dringen, mede om het valutarisico te verkleinen. De teruglopende economische groei en de veranderende marco-economische omgeving zullen de ontwikkeling van het bankwezen in 2009 beïnvloeden. Rekening wordt gehouden met lagere groeipercentages. De financiële positie en de rentabiliteit zullen echter op een bevredigend niveau blijven. De inflatie Inflatiemeting in Suriname geschiedt op basis van de ontwikkeling van de consumentenprijsindex, die de gemiddelde verandering meet in de prijs van een naar kwaliteit en kwantiteit vast pakket van 240 goederen en diensten. Volgens voorlopige cijfers van het Algemeen Bureau voor de Statistiek zijn de consumentenprijzen gestegen met 14,7% in 2008, vergele-
ken met 6,4% in 2007. De inflatie volgens de jaareindemethode liep veel minder op, namelijk van 8,3% tot 9,4%.
Jaar
2005 2006 2007 2008 1)
Gemiddelde inflatie (%)
Jaareinde inflatie (%)
9,5 11,3 6,4 14,7
15,8 4,7 8,3 9,4
1) voorlopige cijfers
De versnelling van het inflatietempo is vooral veroorzaakt door de prijsstijging van aardolie, voedingsmiddelen en de appreciatie van de Euro. De inflatie ligt hoger dan in het voor ons relevante buitenland en kan bijgevolg druk uitoefenen op de wisselkoers. Als gevolg van de wereldwijde economische recessie, dalen de importprijzen echter sinds het derde kwartaal 2008. Doorwerking hiervan in de prijsindexcijfers van ons land is sinds oktober 2008 zichtbaar. De verwachting is dat de ingezette trend zich in 2009 zal voortzetten, waardoor de inflatie zal afnemen.
| 24 |
Per ultimo februari 2009 was de jaareinde-inflatie (februari 2009 - februari 2008) reeds gedaald tot 6%. Bijgevolg mag tijdens het arbeidsvoorwaardenoverleg 2009 een redelijke opstelling van de vakbonden worden verwacht, teneinde binnenlandse kostenstijgingen te beperken, arbeidsplaatsen te behouden en de concurrentiepositie van het bedrijfsleven op peil te houden. De werknemers van Suralco LLC verdienen dan ook een pluim vanwege het afzien van een overeengekomen loonsverhoging voor 2009. Op deze wijze leveren zij een bijdrage tot verbetering van de concurrentiepositie van het bedrijf, dat het thans moeilijk heeft vanwege de internationale recessie. Ontwikkelingen in belangrijke productiesectoren Voortgestuwd door hoge gemiddelde grondstoffenprijzen op de wereldmarkt en door het toegenomen consumenten- en producentenvertrouwen steeg de reële economische groei in 2008 naar schatting met bijna 7%. Met name de sectoren mijnbouw, bouw en constructie, en handel leverden daartoe een bijdrage. Vooral de prijzen van aardolie en goud stegen sterk. Ook de agrarische sector profiteerde van de gunstige wereldmarkt. Het investeringsvolume in de hotel- en toerismesector bleef hoog, evenals in de telecommunicatiesector. In het laatste kwartaal daalden de prijzen van aluinaarde en aardolie echter fors als gevolg van de wereldwijde recessie, die de economische groei in 2009 en 2010 negatief zal beïnvloeden. Naar verwachting zal de verminderde buitenlandse vraag deels kunnen worden opgevangen door een toenemende binnenlandse activiteit, verband houdend met onder meer de uitvoering van grote infrastructurele projecten door de overheid. De verwachting is dat de reële groei in 2009 per saldo zal teruglopen tot circa 4-5%, wat nog zeer acceptabel is in het huidige tijdsgewricht. Bauxietsector De gezamenlijk in Suriname opererende bauxietmaatschappijen, Suralco en BHP-Billiton, hebben in 2008 bevredigend geopereerd, ondanks de negatieve effecten van de wereldwijde crisis gedurende het laatste kwartaal. In het verslagjaar daalde de aluinaardeproductie met 1,1% tot 2.153.968 metrieke ton. De productiecapaciteit van de raffinaderij werd voor 98% benut. De exporthoeveelheid steeg met 0,7% tot 2.176.531 metrieke ton. De totale exportwaarde bedroeg USD 715,5 miljoen,
een toename van bijna 2%. De gemiddelde exportprijs steeg met slechts 1,2% tot USD 329 per metrieke ton. Naar Suriname werd USD 88,5 miljoen overgemaakt in verband met lokale betalingen (exclusief aan Staatsolie N.V., voor geleverde olieproducten). Dit bedrag is 28,4% lager dan in 2007. De Staatsinkomsten uit deze sector bedroegen USD 44,7 mln, een afname van 46,3%. Het aantal werknemers steeg met 0,6% tot 1.170 personen. De korte-termijn vooruitzichten voor de bauxietsector zien er niet goed uit. De onderhandelingen tussen de Surinaamse overheid en de alhier opererende bauxietmaatschappijen hebben geen resultaat opgeleverd in 2008. Met BHP-Billiton kon geen overeenstemming bereikt worden om in West Suriname nabij het Bakhuysgebergte een mijn op te zetten. Deze maatschappij besloot vervolgens haar activiteiten in ons land te staken tegen eind 2010. Suriname is nog steeds op zoek naar partners om de bauxietreserves in WestSuriname te ontginnen. Aardoliesector Vanwege de gestegen productie en de gunstige afzetprijzen boekte Staatsolie in 2008 een recordomzet en winst. De aardolieproductie steeg met circa 0,5 miljoen barrels ofwel 8,5% tot ruim 5,9 miljoen. De gemiddelde dagproductie uit meer dan 1100 productieputten bedroeg 16.200 barrels. De gemiddelde netto verkoopprijs van de ‘Saramacca crude oil’ bedroeg USD 76,75 per barrel, 36% hoger dan in 2007. Over 2008 bedroeg de bruto-omzet USD 540 miljoen, een toename van USD 203 miljoen oftewel 60% ten opzichte van het voorgaande jaar. De winst voor belastingen kwam uit op USD 388 miljoen, een toename van 152%. De netto bijdrage (op kasbasis) aan de betalingsbalans beliep USD 269 miljoen en die aan de staatskas circa USD 180 miljoen. De olieraffinaderij had een goede capaciteitsbenuttingsgraad en verwerkte 2,54 miljoen barrels crude oil. De productie is echter bijna 4% lager dan in 2007, omdat de raffinaderij voor groot onderhoud gedurende 4 weken werd stilgelegd. Van de totale afzet werd 46% geleverd aan de Suralco, 10% als scheepsbrandstof verkocht, 39% geëxporteerd en 5% locaal afgezet. De raffinagecapaciteit zal volgens planning over enkele jaren worden verdubbeld tot 15.000 barrels per dag, terwijl ook gasoline, premium diesel, stookolie, zwavelzuur en bitumen zullen worden geproduceerd.
| 25 |
Een pre-feasibility studie is in 2008 afgerond. Daarnaast is een aanvang gemaakt met de site-development en environmental impact assessment studie. Gestreefd wordt dit project in 2013 af te ronden. De exploratie in het Surinaamse off-shore gebied, waar vier buitenlandse oliemaatschappijen actief zijn in verschillende blokken zee-areaal, is intensief voortgezet.Vermeldenswaard zijn de boringen door Repsol in de West Tapir 1 put in Block 30. Hoewel er geen olie werd aangetroffen, is de informatie die vergaard werd van belang voor het plannen van vervolgactiviteiten. Inmiddels is het internationale inschrijvingsproces voor exploratie van de blokken 43 en 44 aangevangen. Ook de exploratie-activiteiten op het landareaal zijn in 2008 geïntensiveerd. Doel is de productie op langere termijn te waarborgen. In dit kader zijn er in het Weg naar Zee Oost- en het Commewijnegebied, boringen uitgevoerd waarbij olievoorkomens zijn aangetroffen.Verwacht wordt dat in de eerste helft van 2009 het boorprogramma in het Coesewijnegebied zal aanvangen. Met Geokenetics is een contract gesloten voor uitvoering van een 2D-seismisch programma van 540 km in het kustgebied. Het officiële startsein hiervan is op 13 november 2008 in Nickerie gegeven en het programma zal tegen juni 2009 zijn afgerond. Voor dit project is een budget van circa USD 25 miljoen beschikbaar. Sinds september 2008 zijn de olieprijzen op de wereldmarkt aanzienlijk gedaald vooral vanwege vraagafname als gevolg van de wereldwijde recessie. Dit zal leiden tot een daling van de omzet en winst van Staatsolie in 2009. De middellange termijn vooruitzichten voor de aardoliesector zijn echter gunstig. Goudsector De opwaartse trend van de goudprijs zette zich in 2008 voort.Voor het eerst sinds het begin van de jaren tachtig van de vorige eeuw werd medio maart de magische grens van US dollar 1000 per troy ounce (31,1 gram) voor enkele dagen overschreden. De piekprijs van USD 1.033 werd op 17 maart bereikt. De gemiddelde goudprijs op de London Metal Exchange bedroeg in het verslagjaar USD 871,96 per troy ounce, 25,4% hoger dan in 2007. Deze stijging werd vooral veroorzaakt door de ‘flight to quality’ vanwege de toegenomen economische en politieke
onzekerheid en de matige vooruitzichten van de wereldeconomie. Diverse analisten verwachten dat de opgaande trend zich in 2009 zal voortzetten, waarbij een stijging tot boven de recordstand van 2008 reëel wordt geacht. De voorspoedige ontwikkelingen op de wereldmarkt hadden een gunstige doorwerking op de Surinaamse goudsector. Zowel de productie als het rendement stegen. Het grootste goudwinningsbedrijf in Suriname, IAMGOLD, een beursgenoteerd Canadees bedrijf met een marktkapitalisatie van USD 2 miljard, produceerde in 2008 ca. 315.000 troy ounce (10.000 kg), een toename van 17% ten opzichte van het voorgaande jaar. De gemiddelde verkoopprijs bedroeg ongeveer USD 800 per troy ounce en de kostprijs circa USD 480. De bedrijfsperformance verbeterde, waardoor de afdrachten in 2008 aan de Surinaamse overheid uit hoofde van loonbelasting, royalties en winstbelasting stegen tot bijkans USD 50 miljoen. De maatschappij investeerde in het verslagjaar USD 46 miljoen in exploratie en capaciteitsuitbreiding. De bewezen reserves stegen met ruim 20.000 kg, waardoor de levensduur van de mijn werd verlengd tot méér dan 10 jaar. De verwachting is dat de productie in 2009 verder zal toenemen. Ook zal een robuust uitbreidingsinvesteringsprogramma worden uitgevoerd. Sarakreek Resource Corporation, het grootste goudproductiebedrijf in Surinaamse handen dat een concessie bezit aan de Sarakreek ten zuiden van het Van Blommestein stuwmeer, boekte ook goede bedrijfsresultaten. Het bedrijf streeft naar een grootschaliger bedrijfsoperatie, waarschijnlijk in samenwerking met een buitenlandse partner. Surgold, een jointventure company van Alcoa LLC en goudmultinational Newmont Mining Corporation, heeft haar exploratieprogramma in het Nassaugebergte in Oost Suriname inmiddels afgerond. Er is een reserve aangetoond van 2,2 mln troy ounce die commercieel winbaar is, zij het tegen hogere kosten dan bij IAMGOLD in Brokopondo. Inmiddels zijn onderhandelingen gestart tussen de Surinaamse overheid en Surgold teneinde te komen tot een exploitatie-overeenkomst. Er moet tempo gemaakt worden om het goede momentum te benutten om een optimale overeenkomst af te sluiten. De signaalwerking die hiervan zal uitgaan is positief voor de status van Suriname als een opkomend goudland.
| 26 |
Agrarische sector Rijstsector In 2008 is het beplante areaal met 3,7% gestegen tot 43.654 ha. Deze stijging vond zowel bij de grote als kleine padiproducenten plaats. In het najaar 2008 steeg de inzaai opvallend met circa 3.850 ha tot 23.751 ha vanwege de gunstige marktprijzen en perspectieven. Onderstaande tabel geeft een beeld van de ontwikkeling gedurende de afgelopen vijf jaren. In het verslagjaar daalde de gemiddelde productie per ha met 1,5% tot 4.189 metrieke ton, vooral als gevolg van minder gunstige weersomstandigheden. Door de toename van het beplante areaal steeg de productie met 2,2% tot 182.877 metrieke ton. De geëxporteerde hoeveelheid rijst steeg in 2008 met ruim 1%. Mede als uitvloeisel van administratieve barrières vanuit de overheid konden exporteurs niet méér voordeel uit de gunstige wereldmarktsituatie putten. Na enkele maanden werden deze barrières opgeheven.
De gemiddelde exportprijzen van zowel cargo als witte rijst namen in het verslagjaar aanzienlijk toe vanwege de vraag- en aanbodverhoudingen op de wereldmarkt. De exportwaarde verdubbelde ruim. Naar de EU, onze belangrijkste afzetmarkt, werd 85% méér ofwel 29.000 metrieke ton verscheept. De export naar de Caricommarkt daalde echter met 26% tot 20.500 metrieke ton. Omdat de EU markt voornamelijk cargorijst afneemt, was de export hiervan in 2008 groter dan die van witte rijst. In voorgaande jaren was sprake van een omgekeerde situatie. De prijzen van rijst laten vanaf het tweede halfjaar 2008 weer een dalende trend zien. Ook de productiekosten van padi dalen sinds het begin van het vierde kwartaal, vanwege de lagere diesel- en kunstmestprijzen. Voor het kunnen behalen van een redelijk rendement is de productiviteitsverbetering in de gehele rijstkolom cruciaal. De rijstsector wordt nog steeds ondersteund door de Europese Unie en het Cariforum die een bedrag voor
2008*)
2007
2006
2005
2004
Beplant areaal (ha) 43.654 Productie droge padie (Mt) 182.877 Gemiddelde productie per ha (Mt) 4.189 Exporthoeveelheid (Mt) 53.091 Exportwaarde (USD 1,000) 32.313 Exportprijs cargorijst (USD/mton/gemiddeld) 604 Exportprijs witte rijst (USD/mton/gemiddeld) 610
42.087 179.012 4.253 52.499 15.415 255 325
44.232 182.659 4.130 41.462 11.516 236 297
45.563 163.955 3.598 35.877 8.913 220 301
49.020 174.490 3.560 51.830 11.891 190 268
Bron: Ministerie van Landbouw, Veeteelt en Visserij *) voorlopige cijfers
RIJSTPAK N.V.
Rijstpak N.V. houdt zich bezig met het verwerken, de distributie en export van rijst en rijstproducten onder de merknaam ‘Paloma’. Het bedrijf dat in 2008 ISO gecertificeerd werd, exploiteert twee moderne pelmolens in Nickerie en is een van onze oudste en belangrijkste exporteurs naar Europa.
| 27 |
de ontwikkeling van de sector beschikbaar hebben gesteld, waaruit goed wordt geput door de ondernemers die actief zijn in de sector. Bananenindustrie De bananenindustrie is in diverse opzichten belangrijk voor ons land. Genoemd kunnen worden de productie en export, evenals creatie van werkgelegenheid. Met een personeelsbestand van 2.416 is Stichting Behoud Bananen Sector (SBBS) op de overheid na, de grootste werkgever. De productie steeg in 2008 van 56.246 ton naar 65.438 ton, een toename van ruim 16%, welke geheel werd geëxporteerd naar de Europese Unie. De FOB exportwaarde bedroeg USD 33,1 miljoen, een toename van USD 13,7 miljoen ofwel 70% ten opzichte van 2007, welke te danken was aan het gestegen exportvolume, betere prijzen en de gemiddeld hogere koers van de Euro ten opzichte van de US dollar. Het in het vorige jaarverslag beschreven probleem van markttoetreding tot de EU door de ACP landen waaronder Suriname, is nog steeds niet volledig opgelost. De Latijns Amerikaanse landen eisen een substantiële vermindering van de te betalen heffing, waartegen de ACP landen zich terecht verzetten. Het behoeft geen betoog, dat door deze situatie ook de prijs die SBBS voor haar producten ontvangt, niet bevredigend is. Het privatiseringsproces verloopt moeizaam vanwege de aangeduide afzet- en prijsproblemen. Momenteel worden er met het Belgische bedrijf Univeg, dat een managementovereenkomst heeft met SBBS, gesprekken gevoerd omtrent de overname van het bedrijf. Economische vooruitzichten voor het jaar 2009 De zich voortslepende economische recessie in de wereld zal een negatieve invloed hebben op de Surinaamse economie. De omvang en duur hiervan is vooralsnog moeilijk in te schatten. Onze verwachting is dat de economische performance van ons land in 2009 iets zal teruglopen, maar dat bij een goede aanpak van zaken de negatieve effecten op een aanvaardbare manier zullen kunnen worden opgevangen. In 2009 zal volgens schattingen van het Planbureau de reële economische groei teruglopen tot circa 4 procent. De afzwakkende buitenlandse vraag zal slechts voor een deel opgevangen kunnen worden
door een verhoogde bestedingsactiviteit mede verband houdend met de uitvoering van enkele grote infrastructurele en andere civieltechnische overheidsprojecten, waarvan de financiering voor een belangrijk deel zal geschieden via ontwikkelingsfondsen en langlopende concessionele leningen. De beperkte uitvoeringscapaciteit vormt echter een knelpunt. De sterke prijsdaling van de aardolie en aluinaarde op de wereldmarkt zal ook invloed hebben op onze betalingsbalans en daardoor ook op de ontwikkeling van de monetaire reserve. De overheidsinkomsten uit de mijnbouwsector zullen teruglopen, waardoor de overheidsfinanciën onder druk kunnen komen te staan. Een meevaller is het feit dat een groot deel van de overdrachten aan de overheid van de mijnbouwmaatschappijen (en andere bedrijven) over het boekjaar 2008 in de loop van 2009 zullen plaatsvinden. In het licht van de verwachte economische ontwikkelingen is het wenselijk dat de overheid een samenhangend beleidsplan opstelt om de effecten te kunnen opvangen. Ons land heeft in de afgelopen jaren goede financiële en andere buffers opgebouwd en moet dus in staat zijn om op milde wijze door de crisis te komen. De meeste economen en het IMF verwachten vanaf begin 2010 een gradueel herstel van de wereldeconomie. Een lichtpunt vormt de sinds oktober 2008 ingezette dalende trend van de inflatie die zich naar verwachting in 2009 zal voortzetten. Dat werkt positief door op de koopkracht van de bevolking. Een vereiste is echter dat de vakbeweging zich beheerst opstelt tijdens het arbeidsvoorwaardenoverleg 2009. Een ander pluspunt is de toenemende outsourcing en offshoring van commerciële diensten, vooral vanuit Nederland naar ons land. Onder outsourcing wordt verstaan het verplaatsen van bedrijfsactiviteiten naar landen met een betere prijs-kwaliteitsverhouding teneinde de concurrentiepositie te verbeteren. In het verslagjaar hebben verschillende dienstverlenende bedrijven een vooralsnog bescheiden deel van hun activiteiten naar Suriname ge-outsourced en er zullen in 2009 meer volgen. Het gaat daarbij onder meer om call-centers, back-office werkzaamheden van financiële instellingen, ICT- en marketingbedrijven, administratieve en technische dienstverleners en zorgaanbieders. De overheid dient deze ontwikkeling te stimuleren.
| 28 |
MICHI NATURAL FOODS
‘A Way of Life.’ Dit is de betekenis van ‘Michi’ in het Japans. De inspiratie voor de opzet van dit bedrijf komt voort uit het geloof in een gezonde leefstijl. Michi Natural Foods produceert melk en melkproducten waarin geen chemische stoffen zijn verwerkt. Eigenaar Glenn Chin A Foeng wordt in de bedrijfsvoering bijgestaan en ondersteund door zijn gezin.
| 29 |
Het bedrijf van de bank
Inleiding In het boekjaar 2008, zijn bevredigende bedrijfsresultaten geboekt. De bank maakte een stevige groei door en het bedrijfsrendement is gestegen. Ook is veel energie gestopt in de verbetering van de interne beheersing van bedrijfsprocessen. De aansturing van de organisatie vindt plaats op basis van taakstellende budgetten met zoveel als mogelijk gekwantificeerde doelstellingen. Deze zijn vastgelegd in het jaarplan dat onderdeel is van het strategisch beleidsplan. Wij stellen met tevredenheid vast dat de bedrijfsdoelen voor het jaar goeddeels zijn gerealiseerd. Dit jaar is het eerste van uitvoering van het strategisch beleidsplan 2008-2010, dat in 2007 werd opgesteld met steun van deskundige consultants en actieve betrokkenheid van onze gehele organisatie. De belangrijkste bedrijfsdoelstellingen waren duurzame groei, verbetering van de rentabiliteit, aanscherping van het balansbeheer, verhoging van de productiviteit, versterking risicomanagement, en een actiever customer relations management. Daarnaast werd gestreefd naar verhoging van het niveau van employee-satisfactie, aanscherping HRM beleid en verdere betrokkenheid bij de gemeenschap waar wij deel van zijn door actieve sponsoring van nuttige projecten. Het geconsolideerd balanstotaal steeg in het verslagjaar met 22,2% tot SRD 972,6 miljoen, vergeleken met 31,2% in 2007. De groei in de geconsolideerde kredietverlening bedroeg 26%, hetgeen ruim boven het budget lag. De US dollariseringsgraad van de kredietportefeuille daalde met 3 procentpunten naar 41% als gevolg van een beleid gericht op terugdringing hiervan. De kwaliteit van de kredietportefeuille bleef op peil getuige de lage non-performing ratio van 1,72%. Het marktaandeel van de Hakrinbank op de kredietmarkt was vrijwel gelijk, namelijk op 24%. Het balansbeheer bleef op peil en per ultimo 2008 was het aandeel interestgenererende activa in het totaal ongeveer 82%. Dit had een gunstige uitwerking op de winst vóór belastingen, die met 10,1% toenam tot SRD 26,3 miljoen. Een belangrijke operationele doelstelling was de verbetering van de bedrijfsefficiency, gemeten aan de
hand van de efficiencyratio. Deze liet echter een verslechtering zien van 54% naar 55% per ultimo 2008. Deze ratio is nadelig beïnvloed door tegenvallers in de personele kostensfeer en enige afwaardering van onze internationale beleggingsportefeuille. Doelstelling blijft de efficiencyratio te verbeteren met 1,5 - 2 procentpunten per jaar. In juni vond de heropening plaats van ons geheel gemoderniseerd filiaal op het Nieuwe Haven complex, een ‘Banking Centre’ waar cliënten terecht kunnen voor een snelle en efficiënte afhandeling van hun bankzaken. Medio 2009 is de opening gepland van een zeer modern bankkantoor in de nieuwe aankomst- en vertrekhal op de Johan Adolf Pengel luchthaven In het laatste kwartaal van het verslagjaar vond de introductie plaats van onze Hakrinbank MasterCard creditcards, waarmee aankopen kunnen worden gedaan in een groot aantal landen. Hierna wordt nader ingegaan op de belangrijkste ontwikkelingen die zich in 2008 hebben voorgedaan binnen onze organisatie en haar diverse afdelingen, inclusief de dochteronderneming, de Nationale Trusten Financierings Maatschappij. Corporate Governance Corporate Governance ofwel deugdelijk ondernemingsbestuur is bij banken van buitengewoon belang, aangezien zij de economische stabiliteit en ontwikkeling bevorderen. Bovendien beïnvloeden banken de handelwijze op dit terrein van hun vele corporate cliënten en daardoor ook hun risicomanagement. Effectieve governancepraktijken zijn dan ook een voorwaarde voor behoud van vertrouwen van het publiek. De huidige mondiale financiële crisis en het verminderde vertrouwen jegens financiële instellingen is ons inziens mede veroorzaakt door het falen van de corporate governance binnen deze instellingen. Het is daarom nog meer van belang prioriteit te geven aan deugdelijk ondernemingsbestuur. De directie en raad van commissarissen van de Hakrinbank achten het van belang dat ‘best practices’ voor corporate governance binnen onze bank worden nageleefd en een voortrekkersrol wordt vervuld in de Surinaamse samenleving. Onze bank is voorzover bekend het eerste bedrijf in Surinaamse handen dat
| 30 |
enige jaren terug een formele corporate governance code heeft ingevoerd. Wij zijn voorstander van een nationale code die als leidraad kan dienen voor het handelen van het Surinaams bedrijfsleven. De corporate governance code van de Hakrinbank, die op onze website is te vinden, bevat richtlijnen voor het handelen van de directie, de raad van commissarissen en de aandeelhouders. In aparte reglementen zijn de taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden van directie, raad van commissarissen, Audit-, en Remuneratie en Benoemingscommissie vastgelegd. De directie van de Hakrinbank is belast met het besturen van de bank, hetgeen inhoudt dat zij verantwoordelijk is voor de realisatie van de bedrijfsdoelstellingen, de strategie en het beleid en de daaruit voortvloeiende resultatenontwikkeling van de bank. Directiebeslissingen worden zoveel als mogelijk bij consensus genomen. Voorzover in uitzonderinsgevallen dit niet mogelijk is, neemt de Algemeen Directeur, de hoogst verantwoordelijke functionaris van het directieteam, in laatste instantie een definitieve beslissing. Hij legt naar buiten toe verantwoording af over het gevoerde bedrijfsbeleid, met name aan de Raad van Commissarissen en de Algemene Vergadering van Aandeelhouders. Het directieteam, ook wel Raad van Bestuur genoemd, bestaat momenteel uit 3 leden namelijk een Algemeen Directeur of Chief Executive Officer (CEO), een Operations Directeur of Chief Operations Officer (COO) en een Financieel Directeur of Chief Financial Officer (CFO). Ingaande 1 juli 2008 werd de heer drs. G.M. Raghoenathsingh MBA in de functie van CFO benoemd, na goedkeuring door de Algemene Vergadering van Aandeelhouders. De commerciele activiteiten van de bank worden momenteel aangestuurd door de CEO. Het ligt in de bedoeling om op korte termijn een senior commercial officer aan te trekken om deze taak over te nemen. De CEO krijgt dan meer ruimte voor het aanscherpen van de aansturing en het strategisch management van de organisatie. De Raad van Commissarissen heeft tot taak toezicht te houden op het directiebeleid en op de algemene gang van zaken, met name op het financieel beleid, ondernemingsstructuur, performance van directieleden en risicomanagement. De Raad vergadert één keer per maand met de directie of zoveel meer als hij nuttig acht, en wel op basis van een vooraf door de President Commissaris en de Algemeen Directeur opgestelde agenda.
Op deze maandelijkse meeting komen onder meer de volgende onderwerpen aan de orde: - Goedkeuring beleidsvoorstellen van de directie; - Beoordeling (tussentijdse) financiële rapportages; - Bespreking rapportages van de Audit- en Remuneratie- en Benoemingscommissie; - Evaluatie van de bedrijfsresultaten in relatie tot de vooraf vastgestelde strategische doelstellingen; - Beoordelen en vaststellen van de (half) jaarcijfers na analyse en advies van de Audit-commissie. - Periodieke beoordeling van de performance van het management en vaststelling van de arbeidsvoorwaarden. De Raad van Commissarissen opereert onafhankelijk ten opzichte van de directie en andere stakeholders of belangengroepen. Hij bespreekt tenminste één keer per jaar buiten aanwezigheid van de directie zowel zijn eigen functioneren als dat van de individuele leden en de conclusies die hieraan verbonden moeten worden. Binnen de Raad van Commissarissen zijn twee gespecialiseerde commissies ingesteld te weten een Auditcommissie en een Remuneratie- en Benoemingscommissie, die elk uit 3 RvC leden bestaan. De Auditcommissie onder voorzitterschap van Drs. H. Abrahams, is verantwoordelijk voor de bewaking van de tijdigheid, de kwaliteit en integriteit van de financiële rapportages van de bank, de naleving van wet- en regelgeving, alsook de onafhankelijkheid en het functioneren van de interne en externe accountants van de bank. De Remuneratie- en Benoemingscommissie, die aangestuurd wordt door de heer H. Ramdhani, doet aanbevelingen aan de RvC ter zake de (her)benoeming van leden van de directie en de RvC, de opvolgingsplanning voor leden van de directie, de management development, en de bezoldiging van de directieleden. Een verslag van de werkzaamheden van bovengenoemde commissies is te vinden in het rapport van de Raad van Commissarissen aan het begin van dit jaarverslag. De komende jaren zal verdere verbetering van corporate governance prioriteit hebben, ook omdat er naar onze mening een hoge correlatie bestaat met een goede bedrijfsperformance en het creëren van duurzame waarde voor onze stakeholders. Het ligt in het voornemen om in 2009 een corporate governance audit uit te voeren met steun van een consultantsbureau. Doelstelling hiervan is na te gaan in hoeverre corporate goverance regels en praktijken binnen de
| 31 |
organisatie zijn doorgevoerd. Het is de bedoeling om deze audit periodiek, bijvoorbeeld eens in de drie jaren, te herhalen teneinde de voortgang van het corporate governance proces vast te stellen. Prestatie-indicatoren en benchmarkanlyse De belangrijkste indicatoren die wij hanteren om onze bedrijfsperformance te meten en te monitoren zijn het rendement op onze activa (Return on Assets), de kwaliteit van onze belangrijkste activa, de kredietportefeuille (non-performing ratio), het rendement op ons eigen vermogen (Return on Equity) en onze operationele efficiency (Efficiencyratio). Bij de beoordeling van de bedrijfsperformance vergelijken wij de eigen jaarlijkse ontwikkeling van de genoemde indicatoren met die van de grotere banken in het Caraïbisch gebied. Het benchmarkonderzoek dat wij hiertoe verrichten levert voor 2008 een bevredigend overall resultaat voor onze bank op. In vergelijking met de peer group is onze Return on Assets (RoA) en de Efficiencyratio matig, terwijl de Return on Equity (RoE) en de non-performing ratio goed is. Onze peer group bestaat uit NCB Jamaica Ltd., Republic Bank Ltd., RBTT Financial Holdings Ltd., Scotiabank Trinidad & Tobago Ltd., Barbados National Bank Inc., Republic Bank (Guyana) Ltd. en DSB Bank NV. Return on Assets (RoA) De RoA is afgenomen van 2,18% in 2007 tot 1,90% in 2008. De afname is het gevolg van de groei van het balanstotaal met 22,2% terwijl de nettowinst minder
steeg en wel met 10,1%. De minder snelle groei van de winst is vooral veroorzaakt door de afwaardering van onze buitenlandse effectenportefeuille, terwijl ook de rentetarieven van schatkistpromessen en buitenlandse bankdeposito’s zijn gedaald. Ook waren er incidentele kostentegenvallers. De rentemarge in de kredietverlening is onveranderd gebleven. De RoA van de peer group varieert tussen de 1,62% en 3,34%. Ons Assets and Liabilities Management heeft geresulteerd in een goede balanssamenstelling. De belangrijkste aangrijpingspunten hierbij zijn het aandeel van de inkomstengenererende activa in de totale activa en de ratio kredietverlening/toevertrouwde middelen. De inkomstengenererende activa bestaan uit de posten Schatkistpapier, Vorderingen op Kredietinstellingen, Vorderingen op Klanten en Effecten. Het aandeel van deze activa in de totale activa is enigszins afgenomen van 83,8% per ultimo 2007 tot 81,9% per ultimo 2008. Dit is met name het gevolg van de toename van het aandeel van de Liquide middelen van 13,3% per ultimo 2007 naar 15,5% per ultimo 2008, welke is veroorzaakt door een stijging aan de passiefzijde van de toevertrouwde middelen met 22,7%, welke ruim boven de groei van de binnenlandse liquiditeitenmassa (M2) is uitgekomen. De ratio kredietverlening/toevertrouwde middelen is toegenomen van 62,4% per ultimo 2007 tot 64,2% per ultimo 2008.Voor een deel is deze toename het gevolg van het in de kredietverlening uitzetten van afgelost schatkistpapier en voor een ander deel vanwege een beter liquiditeitsmanagement. Rekening houdend met de per ultimo 2008 vigerende kasreservepercentages en prudente liquiditeitsniveau’s, kan dit als een uitstekende ratio beschouwd worden.
Resultaten benchmarkonderzoek 2008 (cijfers in %)
Instelling
NCB Jamaica Ltd. Republic Bank Ltd. RBTT Financial Holdings Ltd.1) Scotiabank Trinidad & Tobago Ltd. Barbados National Bank Ltd. Republic Bank Guyana Ltd. DSB Bank N.V. Hakrinbank N.V. Bron: Externe Jaarverslagen 1) non-performing ratio per ultimo 2007.
Periode
RoA
RoE
Efficiency ratio
Non-performing ratio
2008 2008 2008 2008 2008 2008 2008 2008
3,19 3,05 1,84 3,34 2,17 1,94 1,62 1,90
29,1 23,1 19,9 25,4 20,1 27,2 22,1 34,4
50,1 45,9 61,0 41,6 53,6 40,9 55,4 55,1
2,34 1,79 2,90 0,84 3,99 3,07 n.b. 1,72
| 32 |
Een belangrijke oorzaak van de relatief lage RoA in vergelijking met de Caribische banken is het feit dat de door de Centrale Bank van Suriname vastgestelde kasreservepercentages voor Surinaamse banken erg hoog zijn. Hierdoor is een relatief groot deel van onze activa niet, danwel slechts tegen lagere rendementen uitzetbaar. In het licht van de toenemende regionale concurrentie zouden de kasreservepercentages in Suriname meer in lijn moeten worden gebracht met die in de overige CSME-lidstaten. Return on Equity (RoE) Onze RoE is afgenomen van 40,0% in 2007 tot 34,4% in 2008. Deze afname is het resultaat van de sterkere toename van het eigen vermogen in 2008 met 25,8% ten opzichte van de winstgroei van 10,1%. De toename van het eigen vermogen heeft een positieve invloed op onze solvabiliteitspositie en daarmee op onze financiële soliditeit. De recente ontwikkelingen in het internationale financieel systeem bevestigen het belang van voldoende buffers om tegenvallers op te vangen. Zowel absoluut bezien als in vergelijking met onze peer group is de RoE op een uitstekend niveau. De RoE varieert binnen de peer group tussen de 19,9% en 29,1%. Efficiencyratio De efficiencyratio is iets verslechterd en wel van 54,4% in 2007 tot 55,1% in 2008. Deze verslechtering is de consequentie van de sterkere toename van de operationele kosten met 16,2% in vergelijking met de toename van de baten met 14,8%. De beleidsdoelstelling om de efficiencyratio te verbeteren met 1,5 tot 2 procentpunten hebben wij in 2008 niet kunnen realiseren. De belangrijkste redenen hiervoor zijn de afwaardering van onze buitenlandse effectenportefeuille en de relatief sterke toename van de personele kosten. De efficiencyratio binnen de peer group varieert tussen de 40,9% en 61,0%. Het streven blijft erop gericht om de efficiencyratio te verbeteren. Essentieel voor de realisatie daarvan zal zijn de beheersing van de operationele en vooral de personele kosten, welke de afgelopen jaren sterk zijn toegenomen. Deze toename is met name veroorzaakt door hogere kosten van secundaire arbeidsvoorwaarden, waaronder medische kosten en pensioenvoorzieningen. In de toename van de personele kosten zit een incidenteel deel samenhangende met het feit dat in 2008 en 2009 een aantal stafleden met pensioen zijn
gegaan of zullen gaan. Hun opvolgers werden allen in 2008 aangetrokken. Aangezien de hoogte van de personele kosten voor een belangrijk deel bepaald wordt door verkregen rechten, vereist beheersing van deze kosten primair het wijzigen en verbeteren van de bedrijfsorganisatie en - processen. In dit kader zullen in 2009 de backoffices van de bank en onze dochteronderneming de NTFM worden gecentraliseerd. Overwogen wordt het locaal SRD en VV betalingsverkeer in één afdeling onder te brengen. Verder zal een consultant adviezen uitbrengen inzake beheersing van de medische kosten. De effienciencyverbetering zal uiteindelijk ook implicaties kunnen hebben voor de groei van het aantal arbeidsplaatsen binnen de Hakrinbank. Non-performing ratio De non-performing ratio van de geconsolideerde kredietverlening is iets toegenomen van 1,62% per eind 2007 naar 1,72% per ultimo 2008. Deze stijging heeft zich zowel bij de corporate als de consumer kredietportefeuille gemanifesteerd. De op zich lage ratio is vooral het gevolg van ons voorzichtig intake beleid. Vanwege de verminderde economische vooruitzichten voorzien wij een toename van de kredietrisico’s. Teneinde ons hiertegen te beschermen hebben wij ons intake beleid aangescherpt. Wij hechten veel waarde aan een goede kwaliteit van de kredietportefeuille, ondanks het feit dat dit beleid de groei van de kredietportefeuille kan beïnvloeden. Anderzijds zal hierdoor de noodzaak tot het treffen van debiteurenvoorzieningen verminderen. Onze non-performing ratio steekt gunstig af bij de peer group, die varieert van 0,84% tot 3,99%. Ook is de ratio gunstiger dan onze interne norm van maximaal 3% waarop beleidsmatig wordt gestuurd. In het verslagjaar deed de Centrale Bank per rondschrijven een beroep op de commerciële banken dit percentage onder de 5% te houden. Credits Department De geconsolideerde kredietverlening steeg in 2008 met 26% en kwam uit op SRD 544,4 miljoen. Deze toename ligt ruim boven het budget voor zowel de corporate als de consumer kredieten. Dit had een positieve doorwerking op het rentebedrijf van de Hakrinbank, doch minder op dat van de Nationale Trust- en Financierings Maatschappij. De kredietgroei werd vooral gerealiseerd in de sectoren handel, woningbouw, constructie en installatie, en het consumentenkrediet. De beleggingen in schat-
| 33 |
promessen namen aanzienlijk af tot SRD 997.000, als gevolg van aflossingen op de vervaldag vanwege de verbeterde financiële positie van de Staat. Het rendement op deze beleggingen is verder teruggelopen door de neerwaartse aanpassing van de rente op 1 januari 2008 van 8% naar 7,5% per jaar.
In het verslagjaar voldeed onze bankinstelling aan de vereisten zoals vastgelegd in de regeling ‘Kredietclassificatie en debiteurenvoorzieningen’ en alle overige regelingen van de Centrale Bank van Suriname in het kader van het bedrijfseconomisch toezicht op algemene banken.
De kwaliteit van de kredietportefeuille bleef zoals eerder aangegeven op een goed peil. De dollariseringsratio in de kredietverlening daalde in het verslagjaar van 44,1% naar 41,0%. Deze afname is mede het gevolg van rente-incentives die zijn aangeboden bij SRD kredieten Gestreefd zal worden om in 2009 de (US) dollarisering verder terug te dringen.
De filialen van de bank zullen nadrukkelijker en strategischer worden ingezet om de groeidoelstellingen in de kredietverlening te kunnen realiseren. Ook zullen meer bevoegdheden aan de filiaalhouders gedelegeerd worden. Bovenaangehaalde zaken passen binnen het beleidskader van commercialisering en transformatie van de bijkantoren tot profit centers. Gelet hierop zijn reeds meer commercieel dan operationeel gerichte officers belast met de leiding van onze bijkantoren.
Hieronder volgt een overzicht van de kredietverlening naar sectoren volgens het classificatiemodel dat gehanteerd wordt door de Centrale Bank van Suriname.
Er is in 2008 ook invulling gegeven aan de open gevallen posten op de afdeling Credits als gevolg van de pensionering en overplaatsing van twee commercial officers, in welk kader twee nieuwe accountmanagers zijn aangetrokken.
Kredietverlening naar sectoren ( in duizenden SRD)
2008 Agrarische sector Visserij Bosbouw Mijnbouw Nijverheid Constructie- en installatiebedrijven Electriciteit, gas en water
aan het einde van in % 2007
in %
25.635,3 16.676,5 3.533,5 591,5 41.012,9 26.353,2 58,9
4,7 3,1 0,6 0,1 7,5 4,9 -
22.579,3 15.177,6 3.024,1 1.349,2 33.801,2 11.901,8 67,7
5,2 3,5 0,7 0,3 7,8 2,8 -
Totaal direct productieve sectoren
113.861,9
20,9
87.900,9
20,3
Handel Transport, opslag en communicatie Dienstverlening Woningbouw Overige (vnl. consumentenkrediet)
143.575,3 21.661,3 44.413,2 112.230,8 108.658,3
26,3 4,0 8,2 20,6 20,0
122.974,1 5.936,1 34.679,9 92.350,4 88.150,4
28,5 1,4 8,0 21,4 20,4
Totaal overige sectoren
430.538,9
79,1
344.090,9
79,7
Totaal commerciële kredieten
544.400,8
100,0
431.991,8
100,0
Schatkistpromessen (overheid) Totaal generaal
996,6
14.745,0
545.397,4
446.736,8
| 34 |
SASH
Het ‘bijbaantje’ van Anita Slaterus groeide binnen drie jaar uit tot Sash, een boetiek voor modebewuste mensen. De eigenares kreeg het ondernemerschap met de paplepel ingegoten en is een van de jongste ondernemers in Suriname.
| 35 |
Teneinde het kennis- en vaardigheidsniveau van de (assistent) accountmanagers te verhogen hebben zij in 2008 geparticipeerd aan de trainingen ‘Management skills’ en ‘Customer Care’. Binnen het kredietbedrijf van de Hakrinbank zal de nadruk in 2009 vooral gelegd worden op consolidatie van de kredietportefeuille en verscherpte bewaking hiervan, evenals verbetering van de interne organisatie van en procedures binnen de kredietafdeling. Dit mede met het oog op de mogelijke gevolgen van de conjuncturele vertraging voor onze cliënten en daardoor ook voor ons bankbedrijf. In het budget van de afdeling Credits is rekening gehouden met lagere groeipercentages dan in voorgaande jaren. Dit geldt ook voor onze dochteronderneming, de Nationale Trust- en Financierings Maatschappij. Het verwachte rendement zal wel op een bevredigend niveau blijven. Marketing en Public Relations Department In het marketingbeleid zijn op verschillende niveaus concrete doelstellingen geformuleerd, die moeten bijdragen aan de realisatie van de commerciële doelstellingen van de bank. Belangrijk daarbij zijn het identificeren van mogelijkheden om de dienstverlening te verbeteren. Zo is voorafgaand aan de opening van ons Banking Centre op het Nieuwe Haven complex, voor het personeel een trainingssessie georganiseerd waarin onderwerpen zoals klantvriendelijkheid, modern bankieren en ‘cross-selling’ aan de orde zijn gekomen. Onze service werd in de tweede helft van het verslagjaar met de introductie van de ‘Loan Calculator’ verder verbeterd. Bezoekers van onze website kunnen door het invullen van hun netto inkomen, zelf het maximale leenbedrag en maandelijkse aflossing op een nieuw krediet berekenen. De Hakrinbank N.V. is zich bewust van haar ‘corporate social responsibility’ en in het kader hiervan zijn in dit verslagjaar wederom op het gebied van sport, cultuur, onderwijs en gezondheidszorg diverse initiatieven ondersteund. De Hakrinbank School Excellence Award is voor de tweede keer opeenvolgend uitgereikt aan de Scholen Gemeenschap Lelydorp. Hakrinbank beloont via sponsoring van het GO GLO project van de Rotary ook de beste leerlingen van de basisscholen in Suriname. De jaarlijkse Surinaamse Srefidensi marathon werd wederom ruimhartig door ons ondersteund middels sponsoring van deelname van twee Keniaanse atleten en een deel van het prijzengeld voor de winnaars. Diverse Surinaamse atleten waren tevens in de gelegenheid om bij de trainer van de Keniaanse
atleten, Mike Li A Lien, enkele clinics te volgen. Vele instellingen werkzaam op het gebied van onderwijs, kunst & cultuur, medische- en sociale zorg, wetenschap en milieu kregen van ons een donatie. De Hakrinbank leerstoel ‘Geld-, Krediet- en Bankwezen’ op de Universiteit van Suriname onder leiding van Prof. dr. A. Caram, heeft in het verslagjaar haar nut bewezen. Risk Management Department In 2008 is in de tijdsplanning voor het upgraden van de Risk Management Department (RMD) vertraging opgetreden. Dit heeft te maken met het pas in het midden van het jaar kunnen invullen van de vacante post van risk manager. Bijgevolg zijn de beleidsdoelstellingen slechts ten dele gerealiseerd. De RMD heeft zich in het verslagjaar vooral gericht op het doorlichten van het kredietrisicobeleid en het uitvoeren van creditrisk assessments. Vanwege de zorgelijke ontwikkelingen op de internationale financiële markten in de loop van 2008 vond een aanscherping van het risicobeheersingsbeleid plaats. Tegen het einde van het jaar werd aangevangen met het verder formuleren en structureren van het risicomanagementraamwerk dat gebaseerd is op het Enterprise Risk Management (ERM) principe. In 2009 zal aan de verdere structurering en aanscherping van het risicomanagementraamwerk van de organisatie gewerkt worden. Hierbij zullen wij het traject van de bedrijfsbrede verankering en integratie van dit raamwerk binnen onze organisatie continueren, waardoor wij in de toekomst beter in staat zullen zijn om risico’s te identificeren, analyseren en te beheersen. Het beleid zal als primaire focus hebben de beheersing van kredietrisico’s met behulp van beleidsmaatregelen om processen en procedures te beheersen. In dit kader zal een Credit & Risk handboek worden ontwikkeld en het kredietrisicobeleid nader worden aangescherpt, terwijl de riskmanagementrapportages verder ontwikkeld zullen worden. In 2009 zal ook méér aandacht worden besteed aan het identificeren, analyseren, monitoren en rapporteren van de overige risico’s die de bank loopt met name liquiditeits-, markt- en operationele risico’s. De implementatie van het project ‘Risk Based Audit’ past in dit beleidsvoornemen. Internal Audit Department In het verslagjaar is in de uitvoering van het project Risk Based Audit (RBA) waarover in ons vorig jaarverslag uitvoerig melding van is gemaakt, vooruitgang
| 36 |
geboekt. Gestart is met een pilot project voor de Treasury & Securities department en inmiddels zijn ook de afdelingen Administration & Management Information en Foreign Transfers in een afrondende fase van uitvoering. In het project RBA staat de beheersing van bedrijfsprocessen centraal. Met behulp van het interne beheerskader wordt ervoor gezorgd dat de uitvoering van de gekozen strategie en de bedrijfsplannen daadwerkelijk geschiedt. Het interne beheerskader voor de Hakrinbank en de beheersing van de activiteiten zijn gebaseerd op het raamwerk van de ‘Committee of Sponsoring Organizations’ of the Treadway Commission, het bekende COSO raamwerk. Met behulp van een effectief en efficiënt risk based audit plan beschikt de directie over een sturingsinstrument waarmee onder meer de prestaties, de risico’s, de kwaliteit en de kosten van de organisatie onder controle gehouden kunnen worden. Risk based audit is gericht op de samenhang van bedrijfsoperaties, de financiële informatieverzorging en de naleving van de relevante wet- en regelgeving. Daarom maakt het beheerssysteem onderdeel uit van de bedrijfsactiviteiten en het managementproces. Bij het verschuiven van het zwaartepunt van financiële naar meer operationele audits, toetst de Internal Audit Department nu meer de effectiviteit van de risicobeheersingsprocessen. Hierbij wordt vooral het naleven van interne gedragslijnen, het risicobeleid en de processen die de controle-omgeving vormen van de Hakrinbank N.V., beoordeeld. De Internal Audit Department rapporteert aan de CEO en in bepaalde gevallen ook aan de Audit commissie over de effectiviteit en efficiëntie van het interne beheerskader en van het risk governance raamwerk. Implementatie van Risk Based Audit zal leiden tot verbetering van de interne controlekwaliteit binnen de Hakrinbank en aanscherping van het risicomanagement. Treasury and Securities Department De belangrijkste taken van deze afdeling liggen op het gebied van het liquiditeitsbeheer, de aan- en verkoop van vreemde valuta en valutaswaptransacties, evenals de effectenbemiddeling.
In het verslagjaar is door het voeren van een nauwgezet beheer, de liquiditeitspositie van de bank steeds op een bevredigend niveau gehouden. Het beheer werd verder aangescherpt met als doel de aanwezige liquiditeiten zo effectief mogelijk aan te wenden. In de tweede helft van 2008 is als gevolg van de internationale financiële crisis de focus gelegd op een zo breed mogelijke spreiding van de kortlopende vreemde valuta beleggingen bij gezonde buitenlandse financiële instellingen teneinde risico’s te minimaliseren. Er zullen verdere stappen worden gezet in de aanscherping van het liquiditeitsbeheer van de vreemde valuta’s waarbij de soliditeit van de buitenlandse financiële instellingen steeds in beschouwing zal worden genomen. Vanwege het slechte internationale beursklimaat rendeerde onze bescheiden beleggingsportefeuille beneden verwachting en moest afgewaardeerd worden. Inmiddels hebben wij ons risicoprofiel in conservatieve zin aangepast. Onze inschatting is dat de portfeuille in 2009 haar waarde zal behouden. Pas in 2010 is een voorzichtig herstel mogelijk. De vraag- en aanbodverhouding, de handhaving van de smalle bandbreedte voor de wisselkoersen door de Centrale Bank van Suriname en de koersbewegingen van de EURO ten opzichte van de USD in 2008, hadden hun weerslag op de valutamarkt. De vrije marktkoersen bewogen zich boven de door de Centrale Bank van Suriname vastgestelde bandbreedte waardoor de concurrentiepositie van banken, die slechts binnen de bandbreedte mogen handelen, nadelig is beïnvloed. Het continue monitoren van de markt alsook een actieve benadering van marktpartijen, ook van nieuwe, hebben hun vruchten afgeworpen. Hierdoor konden de afdelingsdoelstellingen goeddeels worden gerealiseerd. Onze activiteiten op de Surinaamse Effectenbeurs zijn vermeld in het overzicht hieromtrent elders in dit jaarverslag. In het verslagjaar is begonnen met het implementeren van het in het kader van ons Risk Based Audit project opgestelde COSO Risk Management raamwerk voor de afdeling Treasury. In 2009 zal de verdere implementatie hiervan plaatsvinden, waarbij rekening zal worden gehouden met de taakuitbreiding van de afdeling.
| 37 |
Administration and Management Information (AMI) Department Accounting In het verslagjaar is wederom aandacht besteed aan de vergroting van de operationele efficiency, waarbij de electronische verwerking van transacties in het interbancair betalingsverkeer verder is uitgebreid. Ook is het installeren van het door onze ICT department ontwikkelde salarisprogramma bij cliënten ten behoeve waarvan wij de salarisverwerking verrichten, ter hand genomen. Dit heeft tot een verbetering van de efficiency geleid. In 2008 is gewerkt aan het opschonen van het Automatische Giro-Opdrachten (ago) bestand in ICBS, ons bankadministratiesysteem. Verder is in het verslagjaar een begin gemaakt met het kritisch doorlichten van de administratieve processen van de afdeling, waarbij de nadruk wordt gelegd op het verbeteren van de beheersing van operationele risico’s en van de efficiency. Controlling In het licht van onze corporate governance doelstellingen is in het verslagjaar aandacht besteed aan een verdere verbetering van de informatieverstrekking aan onze aandeelhouders en andere interne en externe stakeholders. In dit kader hebben we de gepubliceerde jaarrekening uitgebreid met een kasstroomoverzicht, welke nader inzicht verschaft in de ontwikkeling van de liquiditeitspositie van de bank. Onze managementrapportages zijn opgezet in overeenstemming met de formele organisatiestructuur en hadden voornamelijk een functionele of afdelingsoriëntatie. Om het klantrelatiemanagement te verbeteren is de behoefte aan specifieke informatie over ons cliëntenbestand toegenomen. Onze werkzaamheden op het gebied van management accounting hebben zich in het verslagjaar dan ook gericht op het samen met verschillende (commerciële) afdelingen ontwikkelen en/of verder upgraden van informatiesystemen op functionarissen- en klantniveau. Op basis van de in deze systemen opgenomen data zullen er in 2009 nieuwe rapportages ontwikkeld worden, welke meer inzicht zullen verschaffen in de individuele performance van de commerciële functionarissen en in de winstgevendheid van individuele klanten. Hiermee kan de realisatie van ons beleid op het gebied van aanscherping van het klantrelatiemanagement beter gevolgd worden.
De werkzaamheden op het gebied van process control zijn in het verslagjaar geïntensiveerd. De afdeling Controlling heeft een adviesfunctie naar de afdelingen bij de inrichting van hun bedrijfsprocessen en het maken van (risico)analyses, alsmede een ondersteunende rol bij het beschrijven van bedrijfsprocessen en het maken van werkinstructies (AO-Handboek). Het proces, waarbij afdelingshoofden een grotere verantwoordelijkheid is toebedeeld voor de beheersing van de bedrijfsprocessen op hun afdeling, heeft geleid tot een uitgebreidere vastlegging van de bedrijfsprocessen en van risico-analyses. De beoordeling van de inrichting van de bedrijfsprocessen staat vooral in het teken van efficiencyverbetering. Domestic Department / Cash Department Ter verbetering van onze klantenservice is het ATMnetwerk en POS-apparatenbestand in het verslagjaar uitgebreid. Ons beleid is erop gericht het chartale betalingsverkeer terug te dringen. Het doet ons derhalve genoegen u mee te kunnen delen, dat het aantal POS-transacties vrij sterk is toegenomen. Steeds meer cliënten kiezen voor modern bankieren, waaronder ook met behulp van het internet. Via onze Switchcompany BNETS N.V. hebben de Hakrinbank N.V., RBTT bank (Suriname) N.V. en de Surinaamse Postspaarbank het project mobile recharge 1e fase uitgevoerd. Klanten die van deze dienst gebruik willen maken, kunnen op eenvoudige wijze (door verzenden van een sms) beltegoed bij Telesur, Digicel en Uniqa kopen via hun girorekening. Maintenance & Technical Support (MTS) Department In het kader van het programma voor modernisering van onze kantoren vond in juni 2008 de oplevering plaats van filiaal Nieuwe Haven, dat geheel vernieuwd werd. Eveneens werd er een aanvang gemaakt met de verbouwingswerkzaamheden van de Cash Department op het hoofdkantoor, waarbij rekening is gehouden met een efficiëntere en veiligere afhandeling van geldtransporten. Klanten zullen via een beveiligde en gesloten geldsluis een speciale kassa kunnen bereiken voor het storten van geld. In oktober 2008 werd onze telefooncentrale vervangen. Gekozen werd voor het Voice over IP systeem, waarbij gebruik gemaakt wordt van ons computernetwerk. De telefonische bereikbaarheid van onze bank is door de nieuwe centrale verbeterd.
| 38 |
Foreign Transfers Department De inkomsten uit het buitenlands betalingsbedrijf zijn door volumegroei toegenomen met 20% in 2008. Deze groei werd gestimuleerd door het aanbieden van concurrerende tarieven. De bescheiden stijging in voorgaande jaren van het aantal afgehandelde L/C’s en incassi – welke vooral verband hield met de houtexport – heeft zich niet voortgezet in 2008. In het vierde kwartaal van 2008 werden als proefproject de eerste Hakrinbank MasterCard creditcards verstrekt aan een beperkte groep cliënten. In het tweede kwartaal 2009 zal dit product aan het publiek worden aangeboden. Human Resources Management Wij zijn ons ervan bewust dat de kwaliteiten van onze medewerkers een kritische succesfactor vormen bij het behalen van de operationele en strategische doelen. In de concurrerende omgeving waarin de bank opereert kan excellente dienstverlening als wapen worden ingezet. Ons beleid is daarom gericht op het aantrekken van gekwalificeerde medewerkers, het identificeren van talent en het stimuleren van performancemanagement. Inzetbaarheid, gedrag en prestaties van de medewerkers zijn daarbij van belang. Veranderingen volgen elkaar snel op. Veel aandacht wordt daarom besteed aan gerichte training en scholing van onze medewerkers. In het verslagjaar zijn er door hen diverse cursussen en opleidingen gevolgd, waarbij ook aandacht werd geschonken aan noodzakelijke competenties vereist voor de uitoefening van hun functies. In het boekjaar 2008 vond er een instroom plaats van twintig nieuwe medewerkers, terwijl met tien medewerkers het dienstverband werd beëindigd. Eind 2008 waren er 262 personeelsleden in dienst, tien meer dan een jaar daarvoor, waarvan 152 vrouwelijke en 110 mannelijke medewerkers. Een aantal stafleden heeft de pensioengerechtigde leeftijd bereikt in het verslagjaar, terwijl een ander deel in 2009 met pensioen gaat. In het verslagjaar zijn 7 nieuwe stafleden aangetrokken hoofdzakelijk om degenen, die met pensioen gaan te vervangen.
Helaas hebben wij afscheid moeten nemen van Simone Janssen; zij was werkzaam op het filiaal Latour en kwam ons op 25 november 2008 na een ziekbed te ontvallen. In het verslagjaar waren er 22 jubilarissen, waaronder 3 die hun 40-jarig dienstverband herdachten, namelijk Chanderdew Bhoelai, Yvonne van HuisduinenMansour en Carla Jong A Liem. Onze commissaris, drs. Johan Tjang-A-Sjin herdacht begin juli zijn 25-jarig lidmaatschap van onze Raad van Commissarissen. In 2007 werd een tweejarige Collectieve Arbeidsovereenkomst afgesloten met de Hakrinbank Werknemers Organisatie (HWO). Alleen over de lonen voor 2008 vonden in het verslagjaar onderhandelingen plaats. Overeenstemming werd bereikt over een loonsverhoging van 13,5 % en een lumpsum van SRD 1.200. Onze personeelsvereniging heeft zich evenals voorgaande jaren ingezet om aan aantal evenementen te organiseren, waarvan de zeer geslaagde oudejaarsviering de nodige gespreksstof heeft opgeleverd. Compliance en Legal Department Aan een adequate compliancefunctie wordt steeds meer waarde gehecht. Er is een toegenomen aandacht voor de roep om eerlijk zaken te doen en integer te handelen. Integriteit staat aan de basis van elke financiële instelling. Het bevorderen en handhaven van de integriteit van onze bank - in de meest uitgebreide zin - is voor ons van cruciaal belang. De procedures en werkprocessen van onze bank worden in het kader van het Risk Based Audit project beoordeeld op compliancerisico’s en indien nodig, uit oogpunt van beheersing van deze risico’s, aangepast. Onze medewerkers zijn zich ervan bewust, dat ontoereikende compliance kan leiden tot imagoschade, waardoor kansen en groeimogelijkheden worden beperkt of bestaande of potentiële cliënten afhaken, wat weer een bedreiging kan vormen voor het vermogen en resultaat van de bank. In het verslagjaar is aan alle medewerkers een manual verstrekt, waarbij nogmaals gewezen werd op de noodzaak van handhaving van complianceregels en op wat wij van onze medewerkers verwachten.
| 39 |
Nationale Trust- en Financierings Maatschappij N.V.
Onze dochteronderneming, de Nationale Trust- & Financierings Maatschappij N.V. (NTFM), heeft het verslagjaar met bevredigende resultaten afgesloten. De branches van de Hakrinbank hebben een belangrijke bijdrage hieraan geleverd. Het balanstotaal groeide met 33% ten opzichte van 2007, van SRD 111 miljoen naar SRD 147 miljoen, vooral veroorzaakt door de groei in de kredietverlening. De bedrijfsopbrengsten stegen met 14%, echter nam door kostenstijgingen de winst af met 2%. De productiedoelstellingen zijn gehaald. De rentemarge verkrapte als gevolg van de concurrentie en de gestegen kosten. De post ‘waardeverandering van vorderingen’ nam toe door een éénmalige voorziening en de groei van de kredietverlening. Hypothecaire uitzettingen De hypothecaire uitzettingen groeiden met 28% tot SRD 76 miljoen, hetgeen boven onze groeidoelstelling was. Door renteverlagingen konden meer mensen in aanmerking komen voor hypotheekleningen. Bovendien hebben de verstrekkingen van de zogenaamde 7% hypotheekleningen, gefinancierd uit de kasreserve, een positieve invloed gehad op de productie.
Vermogensbeheer Het door ons beheerde vermogen van derden nam in 2008 af met 9%. Bedoelde vermogens worden belegd in hypotheken voornamelijk luidende in vreemde valuta. De vraag naar deze leningen staat onder druk, vanwege de verdere convergentie van de SRD en de vreemde valuta rente. Kredietnemers kiezen daarom vaker voor leningen in SRD, die dan vooral bij de Hakrinbank worden opgenomen. Vooruitzichten Rekening wordt gehouden met de afvlakking van de groei van de productie, als gevolg van de te verwachten conjuncturele vertraging. De consumentenmarkt is conjunctuurgevoelig en wij anticiperen daarom op een verminderde vraag naar onze leenprodukten. Bovendien voorzien wij toenemende verzadigingsverschijnselen op de automarkt, welke de vraag naar autoleningen negatief zal beïnvloeden. Bij de concessionele hypotheekleningen wordt echter rekening gehouden met een groei. Het rendement van de Nationale Trust- & Financierings Maatschappij zal op een bevredigend niveau blijven, mede door het inmiddels bereikte productieniveau.
Termijnleningen (objectfinanciering) De termijnleningen namen toe met ruim 45% tot circa SRD 43 miljoen. De branches hebben een belangrijke bijdrage geleverd aan deze toename, vooral ons filiaal te Nieuw Nickerie. Door de opleving in de rijstsector heeft de NTFM in het verslagjaar een toename in de financiering van landbouwequipment gerealiseerd. Persoonlijke leningen De uitzettingen in persoonlijke leningen zijn toegenomen met 31% tot bijna SRD 23 miljoen. De groei is het resultaat van zowel hogere leenbedragen als van het aantal verstrekte leningen. De samenwerking met grote warenhuizen voor financiering van aankopen van duurzame consumptiegoederen door klanten is verder geïntensiveerd. De actie ‘Persoonlijke lening voor de aankoop van schoolbehoeften’ vóór de aanvang van het nieuwe schooljaar is ook in 2008 succesvol verlopen.
Hogere financieringen landbouwequipment in Nickerie.
| 40 |
De financiële ontwikkeling van de bank
Onze bank heeft in 2008 bevredigende financiële resultaten geboekt. Het balanstotaal groeide en de operationele resultaten stegen. De financiële doelstellingen, die wij in ons Strategisch Beleidsplan 2008-2010 hebben geformuleerd, zijn echter slechts ten dele gehaald, vanwege afwaardering van de beleggingsportfeuille en incidentele kostenposten. Deze waren onder andere een reële winstgroei van minimaal 10%, een toename van het aandeel van de niet rente-inkomsten in de totale bedrijfsopbrengsten en een verbetering van de efficiencyratio met circa 2 procentpunten. Teneinde de bevoegdheden van de Algemene Vergadering van Aandeelhouders te benadrukken bij de besluitvorming over de winstverdeling is een balans vóór winstverdeling opgenomen. Dit correspondeert met moderne opvattingen ten aanzien van financiële verslaggeving. Bij het pre-advies van de raad van commissarissen en voor analyse-doeleinden is echter de balans ná winstverdeling gebruikt. Ook zal voortaan een geconsolideerd kasstroomoverzicht gepresenteerd worden dat inzicht verschaft in de liquiditeitsbewegingen in het verslagjaar. Het volgende bevat een gedetailleerde behandeling en analyse van de belangrijkste balansposten, alsook van het geconsolideerde resultaat. Hierna zal het winstbestemmingsvoorstel toegelicht worden.
Geconsolideerde balans De bedrijfsomvang gemeten naar het balanstotaal bedroeg aan het einde van het verslagjaar SRD 972,6 miljoen, een stijging van SRD 176,9 miljoen ofwel 22,2% ten opzichte van ultimo 2007. Deze toename is overeenkomstig onze verwachtingen geweest. Aan de actiefzijde van de balans is deze stijging hoofdzakelijk te zien in de posten Vorderingen op klanten, Liquide middelen en Vorderingen op kredietinstellingen. Ook de posten Deelneming en Materiële vaste activa vertonen een stijging. De posten Schatkistpapier en Effecten laten een aanzienlijke daling zien. De post Vorderingen op klanten, hoofdzakelijk voortvloeiende uit de kredietverlening, steeg van SRD 432 miljoen per ultimo 2007 tot SRD 544,4 miljoen aan het einde van het verslagjaar. Deze toename van SRD 112,4 miljoen ofwel 26% betreft uitzettingen in zowel Surinaams courant als in vreemde valuta. De debiteurengroei vond in grote mate plaats in de sectoren handel, woningbouw, constructie- en installatie terwijl ook de door onze dochteronderneming, de Nationale Trust- en Financierings Maatschappij, verstrekte consumentenkredieten aanzienlijk toenamen. De post Liquide middelen steeg met 42,9% tot SRD 150,7 miljoen. Deze stijging hield verband met de toename van de aan ons toevertrouwde middelen.
Balanstotaal (in miljoenen SRD) De post Vorderingen op kredietinstellingen nam toe met SRD 34,8 miljoen tot SRD 242,1 miljoen vooral door de groei van vreemde valutategoeden die cliënten bij ons aanhouden. Deze tegoeden worden deels bij buitenlandse banken geplaatst. De post Deelneming laat als gevolg van de omzetting van een vordering op BNETS N.V. in aandelenkapitaal, een stijging zien. De post Schatkistpapier daalde opvallend met SRD 14,7 miljoen tot circa SRD 1,0 miljoen en vervolgens tot nihil in januari 2009. Vanwege de verbeterde kaspositie van de Staat werd dit papier op de vervaldag afgelost. De Hakrinbank is hierdoor de eerste bank die volledig werd afbetaald door de Staat, hetgeen van invloed was op onze rentabiliteit.
| 41 |
Ook de post Effecten vertoont een daling vanwege de afwaardering van onze beleggingsportefeuille op de internationale kapitaalmarkt als gevolg van het slechte beursklimaat.
Bedrijfsresultaat vóór belastingen (in miljoenen SRD)
De passiefzijde van de balans omvat 3 hoofdgroepen te weten, de Schulden aan derden in het bijzonder aan klanten, de Voorzieningen en het Eigen vermogen. De post Schulden aan klanten omvat onze belangrijkste bron van funding. Deze stegen met SRD 156,8 miljoen ofwel 22,7% tot SRD 848,7 miljoen. De post Spaargelden, waaronder de lange termijn opgenomen gelden, namen met 32,6% toe, terwijl de andere schulden, waaronder de tegoeden op girorekeningen minder snel stegen en met slechts 13,7%. Deze ontwikkeling past in ons beleid om méér lange termijn middelen aan te trekken om de fundingsstructuur te verbeteren en wordt ondersteund door de gezonde macro-economische omgeving. Hierdoor zijn burgers en bedrijven bereid om hun tegoeden langer te beleggen. Schulden aan kredietinstellingen namen toe met SRD 5,6 miljoen tot SRD 45,9 miljoen. Deze post bestaat uit de rekeningcourant verhouding met lokale banken, voortvloeiende uit de dagelijkse clearing van interbancaire transacties. Het eigen vermogen zal met SRD 11,2 miljoen ofwel 25,8% toenemen tot SRD 54,5 miljoen, ervan uitgaande dat van de nettowinst SRD 11,2 miljoen aan de Algemene Reserve zal worden toegevoegd. In dat geval loopt deze reserve op tot SRD 45,0 miljoen. De aangroei van het eigen vermogen vergroot de financiële soliditeit van de bank en de financiële ruimte om meer en grotere kredietaanvragen in behandeling te nemen. De zogenaamde buitenbalansposten, waaronder verstrekte garanties en geopende L/C’s, die vanwege hun risico invloed hebben op de solvabiliteitstoetsing, zijn toegenomen met SRD 2,3 miljoen tot SRD 25,2 miljoen. Geconsolideerde resultaten De geconsolideerde resultaten laten op zich een bevredigende groei zien. Vanwege incidentele factoren en kostenstijgingen zijn deze resultaten echter enigszins minder dan gebudgetteerd.
De bank realiseerde in het verslagjaar een netto resultaat vóór belastingen van SRD 26,3 miljoen; een stijging met bijna SRD 2,5 miljoen ofwel 10,1% ten opzichte van 2007. De nettowinst na belastingen bedroeg SRD 16,8 miljoen en SRD 15,3 miljoen in 2007. De stijging was het gevolg van een toename van de baten met iets meer dan SRD 8,1 miljoen ofwel 14,8% tot SRD 63,3 miljoen en van de lasten met SRD 5,7 miljoen ofwel 18,3% tot SRD 36,9 miljoen. Baten Aan de toename van de bedrijfsopbrengsten hebben met name de rentebaten bijgedragen. De overige (niet-rente) baten zijn vanwege het negatief resultaat uit financiële transacties in totaal met SRD 0,4 miljoen gedaald. Het aandeel van de niet-rentebaten in het totaal is als gevolg hiervan verminderd met circa 4 procentpunten tot 20,8%, ondanks ons streven dit percentage te brengen tot 33,3. Indien de incidentele tegenvallers zich niet hadden voorgedaan, zou er sprake zijn van een toename van het aandeel van de niet-rente baten in vergelijking met 2007. Het aandeel van de netto-rentebaten bedroeg 79,2% (2007: 75,4%). Rentebaten De netto-rentebaten stegen met SRD 8,6 miljoen tot SRD 50,1 miljoen. Deze stijging is het resultaat van groei van de kredietportefeuille. Hoewel onze beleggingen bij buitenlandse banken toenamen, liepen de baten uit dien hoofde terug als gevolg van de lagere rentetarieven. De opbrengsten uit beleggingen in
| 42 |
SUIT
‘Quality, not Quantity’
staat centraal in de bedrijfsvoering van Krishne ‘Bally’ Baldew. Met Suit (Samen uit) geeft hij invulling aan zijn droom om een entertainmentcentrum te creëren waar het hele gezin naartoe kan. Dat dit concept werkt, blijkt uit de populariteit van de diverse onderdelen in dit centrum.
| 43 |
schatkistpapier van de Republiek Suriname verminderden sterk vanwege het lager beleggingsniveau en de verlaging van de rente van 8% naar 7,5% per jaar. Door concurrentie krompen rentemarges enigszins verder. Dankzij groei van de kredietuitzettingen verbeterde de rentabiliteit echter. Deze groei werd ondersteund door de aanscherping van het krediet- en balansbeheer, met name het liquiditeitsbeheer.
De toevoeging aan de specifieke debiteurenvoorzieningen bedroeg SRD 2,1 miljoen vergeleken met SRD 1,2 miljoen in 2007. Deze hangt samen met de groei van de kredietportefeuille. De kwaliteit van deze portefeuille als geheel bleef op peil, mede dankzij ons prudent intake beleid.
Niet-rentebaten De provisie en overige bedrijfsopbrengsten groeiden met SRD 3,3 miljoen tot SRD 15,2 miljoen. Deze toename kan voornamelijk toegeschreven worden aan de verdiensten uit het binnenlandse- en buitenlandse betalingsverkeer waaronder begrepen onze treasuryactiviteiten en aan de kredietverlening gerelateerde provisies zoals afsluitprovisie.
Solvabiliteit De belangrijkste solvabiliteitsratio’s zijn de capital ratio en de BIS-ratio. De capitalratio is het aandeel van het zichtbare eigen vermogen in het balanstotaal, terwijl de BIS-ratio het eigen vermogen relateert aan de som van de diverse, naar risicograad gewogen activa. De laatste ratio is een betere maatstaf voor de beoordeling van de solvabiliteit van een bank.
Het resultaat uit financiële transacties liet een duidelijke afname zien en beliep per saldo SRD 2 miljoen negatief. Dit resultaat vloeit voort uit de waardevermindering van onze beleggingsportefeuille op de internationale kapitaalmarkt. In 2008 werden geen nieuwe beleggingen verricht en het voornemen is de portefeuille niet verder op te bouwen. Onze verwachting is dat het internationale beursklimaat geleidelijk weer wat zal opklaren indien het in 2010 algemeen verwachte lichte herstel van de wereldeconomie intreedt.
De capitalratio bedroeg ultimo verslagjaar 5,60%, hetgeen een toename van 0,16 procentpunt is ten opzichte van het voorgaande jaar. Dit is veroorzaakt door de groei van het eigen vermogen, die iets hoger uitviel dan die van het balanstotaal. Het zichtbare eigen vermogen in procenten van de Vorderingen op klanten bleef ongewijzigd op 10,01.
Lasten De operationele lasten namen met SRD 4,9 miljoen ofwel 16,2% toe tot circa SRD 34,8 miljoen. De grootste toename vond plaats bij de personeelskosten als gevolg van de toegekende salarisverhogingen, incidenteel hogere kosten vanwege tijdelijke overbezetting op enkele afdelingen voorafgaand aan de pensionering van enkele sleutelfunctionarissen en noodzakelijke aanpassingen van pensioenen. De toename van de overige bedrijfslasten is vooral het gevolg van de gestegen kosten voor automatisering, reclame en advertentie alsook beveiligings- en bewakingkosten. De toename van de operationele kosten is hoger dan gebudgetteerd vooral vanwege voormelde factoren in de personele sfeer. Ons beleid gericht op kostenbeheersing en efficiencyverbetering blijft van kracht. We zullen ook in 2009 hoge prioriteit blijven geven aan kostenbeheersing en efficiencyverbetering. Doelstelling blijft de efficiencyratio jaarlijks te verbeteren met 1,5 - 2% procentpunten.
Ratio’s
De BIS-ratio van onze bank beliep 11,49% vergeleken met 10,56% per eind 2007. Onze bank voldoet zoals gebruikelijk ruimschoots aan deze door de Centrale Bank van Suriname gestelde solvabiliteitstoetsingsnorm, die gebaseerd is op het Bazel I kapitaalakkoord dat een minimale kapitaaleis van 8 procent stelt.
BIS ratio (in %)
| 44 |
Return on equity (in %)
Return on assets (in %)
Rentabiliteit Onze belangrijkste rentabiliteitsindicatoren zijn de RoE en RoA. Bij het onderdeel ‘Bedrijf van de bank’ met name de paragraaf ‘Prestatie-indicatoren en benchmarkanalyse’ is al uitgebreid op deze ratio’s ingegaan. Door de sterke toename van het eigen vermogen vertoont de RoE, ondanks de winstgroei, een terugval van 40,0% naar 34,4%, doch bleef in vergelijking met andere banken (peer group) op een goed niveau. De RoA is afgenomen van 2,18 naar 1,90. De sterkere toename van het balanstotaal ten opzichte van de stijging van de nettowinst is de onderliggende oorzaak hiervan. Onze doelstelling is de RoA te verhogen vooral door groei van de overige baten en de implementatie van efficiencybevorderende maatregelen. De RoA van Surinaamse banken wordt overigens negatief beïnvloed door de hoge kasreserveverplichtingen van de Centrale Bank van Suriname, waardoor een significant deel van de activa niet of nauwelijks rendeert.
Zo werd onze buitenlandse beleggingsportefeuille afgewaardeerd en namen de personele kosten fors toe. Bijgevolg werd de neerwaartse trend van de ratio van de afgelopen jaren omgebogen. De ratio verslechterde van 54% in 2007 naar 55% in 2008. Indien genoemde afwaardering buiten beschouwing wordt gelaten is er sprake van een verbetering van de operationele efficiency. Ons streven blijft erop gericht de ratio omlaag te brengen met 1,5 - 2 procentpunten per jaar. Om deze reden wordt prioriteit gegeven aan een verdere aanscherping van het balansbeheer, verhoging van de verdiencapaciteit, een strakke doorvoering
Operationeel De belangrijkste indicator voor de operationele productiviteit is de efficiencyratio, gedefinieerd als de totale lasten minus de voorzieningen uitgedrukt als percentage van de totale opbrengsten. Een lagere ratio indiceert dat de bedrijfsactiviteiten des te efficiënter worden uitgevoerd. De operationele doelstelling voor de efficiencyratio van 52% werd niet gerealiseerd, doordat de operationele lasten met 16,2% toenamen en de baten slechts met 14,8%. Incidentele oorzaken lagen hieraan ten grondslag.
Efficiencyratio (in %)
| 45 |
MYLAB
Service om de hoek van huis.
MyLab is een klinisch-chemisch en hematologisch laboratorium. Via een uitgebreid netwerk van prikpunten in Paramaribo en de districten wordt de dienstverlening ‘om de hoek van huis’ aangeboden. Middels high-tech apparatuur en een efficiënte logistiek is de klant verzekerd van een snelle dienstverlening.
van kostenbesparende en efficiencyverhogende maatregelen middels de aanpassing en stoomlijning van de bedrijfsorganisatie en de bedrijfsprocessen. Hakrinbank aandelen Ons dividendbeleid voorziet in de uitkering van een aantrekkelijk dividend. Uitgangspunt hierbij is een uitkering van 1/3 deel van de nettowinst. Hierbij wordt rekening gehouden met onze solvabiliteit, winstgevendheid en groeidoelstellingen. Mede door dit beleid laten de winst en het dividend per aandeel een opgaande lijn zien. De gunstige koers/winstverhouding duidt eveneens op een aantrekkelijke belegging. Voor vergelijkingsdoeleinden zijn de cijfers van 2004 en 2005 herberekend op basis van de omwisseling van 20 oude aandelen van nominaal SRG 7,50 naar 1 nieuw aandeel van nominaal SRD 0,15. Deze omwisseling vond in 2006 plaats.
Kerncijfers inzake Hakrinbank aandeel (in SRD) per ultimo Koers per aandeel (Effectenbeurs) Intrinsieke waarde per aandeel Marktkapitalisatie (x SRD 1.000) Nettowinst per aandeel Dividend per aandeel Dividendrendement in % Koers/intrinsieke waarde in % Koers/winstverhouding
2008
2007
2006
2005
2004
174,00 116,97 81.031 36,15 12,00 6,9 148,8 4,8
150,00 92,99 69.854 32,84 11,00 7,3 161,3 4,6
136,00 71,37 63.335 27,41 10,00 7,4 190,6 5,0
124,00 45,59 57.746 18,20 6,07 4,9 272,0 6,8
106,00 33,38 49.364 11,79 4,00 3,8 317,6 9,0
| 46 |
Koersontwikkeling Hakrinbank aandeel op de Surinaamse Effectenbeurs (in SRD)
vermogen. Tevens heeft het een positieve invloed op de bedrijfsactiviteiten, aangezien meer en grotere kredietaanvragen in behandeling kunnen worden genomen. Bedrijfseconomische vooruitzichten 2009 De verwachte conjuncturele terugloop zal effect hebben op de performance van onze bank. Het jaar 2009 zal dan ook één zijn van consolidatie van de goede resultaten die in de afgelopen jaren zijn gerealiseerd. Ook zal de nadruk liggen op versterking van de interne organisatie van de bank en de bedrijfsprocessen. In onze projecties is rekening gehouden met bescheiden groeipercentages van zowel activa als rendement. Gestreefd wordt naar gezonde, duurzame groei.
Winstbestemmingsvoorstel voor het boekjaar 2008 Zoals eerder aangeven bedraagt de nettowinst SRD 36,15 per aandeel, dat is een stijging met 10% ten opzichte van 2007. Het verbeterde bedrijfsresultaat en onze solvabiliteitspositie stellen ons in staat om aan de Algemene Vergadering van Aandeelhouders voor te stellen een 9% hoger contant dividend dan in 2007 uit te keren. De verhoging van het dividend geeft het belang aan dat wij hechten aan rendement voor onze aandeelhouders. Het winstbestemmingsvoorstel is: 1. Uitkering van een totaal dividend van SRD 12 per aandeel van nominaal SRD 0,15, hetgeen een dividendpercentage oplevert van 8.000. In augustus 2008 is er reeds SRD 4 als interimdividend in contanten uitgekeerd, waardoor het slotdividend SRD 8 bedraagt. Met de dividenduitkeringen zal een bedrag van in totaal SRD 5,6 miljoen zijn gemoeid, hetgeen overeenkomt met een uitkeringspercentage van 33,2. In 2007 bedroeg dit percentage 33,5. 2. Toevoeging van het resterende winstsaldo ad SRD 11,2 miljoen aan de Algemene Reserve. Het winstbestemmingsvoorstel leidt tot een verdere versterking van het eigen vermogen van de bank. Deze versterking bevordert de soliditeit en groei van onze bank, terwijl ook aan de door de Centrale Bank van Suriname gestelde eisen wordt voldaan inzake de financiering van onze investeringsprogramma’s met eigen
Eerder in dit verslag is aangegeven dat enkele voor onze organisatie belangrijke staffunctionarissen en een onderdirecteur in 2008 en in 2009 met pensioen zijn gegaan of zullen gaan. De meeste vervangers zijn reeds in 2008 aangetrokken en het is een grote uitdaging om deze nieuwe medewerkers goed in te werken en te integreren in ons team van stafmedewerkers.Wij zijn echter hoopvol gestemd voor wat betreft het bereiken van succes. De doelstellingen voor 2009 zijn vastgelegd in het jaarplan dat onderdeel vormt van het Strategisch Beleidsplan 2008-2010. Wij zullen ons inzetten om deze te realiseren. Zoals gebruikelijk hebben onze medewerkers in het verslagjaar uitstekende prestaties geleverd, hetgeen ook steeds de basis is geweest voor de gunstige bedrijfsperformance in de afgelopen jaren. Wij zijn hen dan ook veel dank verschuldigd voor de inzet en loyaliteit. Onze dank gaat ook uit naar de leden van de Raad van Commissarissen voor de vruchtbare en aangename samenwerking. Bijzondere dank zijn wij verschuldigd aan onze gewaardeerde klanten, voor hun business, het geschonken vertrouwen en loyaliteit jegens de Hakrinbank N.V. en haar dochteronderneming, de Nationale Trust- en Financierings Maatschappij. Paramaribo, 14 april 2009
Directie Hakrinbank N.V. Drs. J.D. Bousaid, Algemeen Directeur
| 47 |
ISADOU
‘Hartelijk Welkom.’ Selientje Adipi, gastvrouw van het vakantie-eiland Isadou, nabij de Jaw Jaw Sula heet vanaf 2000 toeristen hartelijk welkom. Samen met haar team zorgt zij ervoor dat een bezoek aan Isadou een bijzondere ervaring wordt.
| 48 |
SURINAME SEA CATCH
Wereldwijde afzet.
Suriname Sea Catch N.V. is een modern visverwerkingsbedrijf dat haar hoogwaardige producten wereldwijd afzet. Directeur Ma Hsing Jui kwam ruim 20 jaar geleden naar Suriname om voor een voedselproducent een ketjapproductielijn op te zetten. Later besloot hij om zelfstandig in de visverwerking te stappen en met steun van de Hakrinbank zette hij een bedrijf op dat uitgroeide tot een van de grootste in Suriname.
| 49 |
ACCOUNTANTSVERKLARING
Aan: de Algemene Vergadering van Aandeelhouders, de Raad van Commissarissen en Directie van de Hakrinbank N.V.
Accountantsverklaring Wij hebben de in dit rapport opgenomen jaarrekening 2008 van Hakrinbank N.V., te Paramaribo bestaande uit de geconsolideerde balans per 31 december 2008, de geconsolideerde winst- en verliesrekening over 2008, het geconsolideerde kasstroomoverzicht, de vennootschappelijke balans per 31 december 2008 en de vennootschappelijke winst- en verliesrekening over 2008 met de toelichting gecontroleerd. Verantwoordelijkheid van het bestuur Het bestuur van de vennootschap is verantwoordelijk voor het opmaken van de jaarrekening die het vermogen en het resultaat getrouw dient weer te geven, in overeenstemming met algemeen aanvaarde grondslagen voor financiële verslaggeving. Deze verantwoordelijkheid omvat onder meer: het ontwerpen, invoeren en in stand houden van een intern beheersingssysteem relevant voor het opmaken van en getrouw weergeven in de jaarrekening van vermogen en resultaat, zodanig dat deze geen afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten bevat, het kiezen en toepassen van aanvaardbare grondslagen voor financiële verslaggeving en het maken van schattingen die onder de gegeven omstandigheden redelijk zijn. Verantwoordelijkheid van de accountant Onze verantwoordelijkheid is het geven van een oordeel over de jaarrekening op basis van onze controle. Wij hebben onze controle verricht in overeenstemming met algemeen aanvaarde richtlijnen met betrekking tot controle opdrachten. Dienovereenkomstig zijn wij verplicht te voldoen aan de voor ons geldende gedragsnormen en zijn wij gehouden onze controle zodanig te plannen en uit te voeren dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen afwijkingen van materieel belang bevat.
Een controle omvat het uitvoeren van werkzaamheden ter verkrijging van controle-informatie over de bedragen en de toelichtingen in de jaarrekening. De keuze van de uit te voeren werkzaamheden is afhankelijk van de professionele oordeelsvorming van de accountant, waaronder begrepen zijn beoordeling van de risico’s van afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten. In die beoordeling neemt de accountant in aanmerking het voor het opmaken van en getrouw weergeven in de jaarrekening van vermogen en resultaat relevante interne beheersingssysteem, teneinde een verantwoorde keuze te kunnen maken van de controlewerkzaamheden die onder de gegeven omstandigheden adequaat zijn maar die niet tot doel hebben een oordeel te geven over de effectiviteit van het interne beheersingssysteem van de vennootschap. Tevens omvat een controle onder meer een evaluatie van de aanvaardbaarheid van de toegepaste grondslagen voor financiële verslaggeving en van de redelijkheid van schattingen die het bestuur van de vennootschap heeft gemaakt, alsmede een evaluatie van het algehele beeld van de jaarrekening. Wij zijn van mening dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel. Oordeel Naar ons oordeel geeft de jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en de samenstelling van het vermogen van Hakrinbank N.V. per 31 december 2008 en van het resultaat over 2008 in overeenstemming met algemeen aanvaarde grondslagen voor financiële verslaggeving. Paramaribo, 14 april 2009 Lutchman & Co An independent correspondent firm of Deloitte Touche Tohmatsu Namens deze was getekend drs. M.R.A. Lutchman RA
| 51 |
HAKRINBANK N.V.
JAARREKENING 2008
bestaande uit:
- geconsolideerde balans vóór winstverdeling - geconsolideerde balans ná winstverdeling - geconsolideerde winst- en verliesrekening - geconsolideerd kasstroomoverzicht - vennootschappelijke balans vóór winstverdeling - vennootschappelijke balans ná winstverdeling - vennootschappelijke winst- en verliesrekening - toelichting
| 52 |
GECONSOLIDEERDE BALANS PER 31 DECEMBER 2008 VOOR WINSTVERDELING (in SRD)
ACTIVA Liquide middelen Schatkistpapier Vorderingen op kredietinstellingen Vorderingen op klanten Effecten Deelneming Materiële vaste activa Overlopende activa
PASSIVA Schulden aan kredietinstellingen Schulden aan klanten: - Spaargelden - Andere schulden Overige schulden Overlopende passiva Voorzieningen
Maatschappelijk kapitaal 120.000 Gestort en opgevraagd kapitaal Agioreserve Herwaarderingsreserve Algemene reserve Resultaat verslagjaar
Verplichtingen wegens verstrekte borgtochten en garanties Verplichtingen wegens onherroepelijke accreditieven
2008
2007
150.705.816 996.586 242.074.160 544.400.835 8.742.084 1.411.550 21.855.144 2.425.723
105.485.107 14.745.085 207.239.512 431.991.830 12.600.297 168.000 20.473.896 3.048.996
972.611.898
795.752.723
45.904.395
40.349.149
435.833.864 412.827.170 4.355.223 2.719.749 10.912.064
328.758.879 363.110.691 3.729.072 2.374.500 9.002.386
912.552.465
747.324.677
69.854 916 9.404.493 33.748.129 16.836.041
69.854 916 9.486.491 23.576.257 15.294.528
60.059.433
48.428.046
972.611.898
795.752.723
21.034.117 4.210.495
18.402.235 4.567.138
25.244.612
22.969.373
Paramaribo, 14 april 2009 Raad van Commissarissen: Mr. A.K.R. Shyamnarain - President-Commissaris Drs. H.B. Abrahams - Vice President-Commissaris Ir. R.A. Mac Donald G. Lie Sem-Nawikromo H.R. Ramdhani Drs. M.M. Sandvliet M.Sc. Drs. J.J.F. Tjang-A-Sjin
Directie: Drs. J.D. Bousaid - Algemeen Directeur Mr. M.M. Tjon A Ten - Operations Directeur Drs. G.M. Raghoenathsingh - Financieel Directeur
| 53 |
GECONSOLIDEERDE BALANS PER 31 DECEMBER 2008 NA WINSTVERDELING (in SRD)
ACTIVA Liquide middelen Schatkistpapier Vorderingen op kredietinstellingen Vorderingen op klanten Effecten Deelneming Materiële vaste activa Overlopende activa
PASSIVA Schulden aan kredietinstellingen Schulden aan klanten: - Spaargelden - Andere schulden Overige schulden Overlopende passiva Voorzieningen
Maatschappelijk kapitaal 120.000 Gestort en opgevraagd kapitaal Agioreserve Herwaarderingsreserve Algemene reserve
Verplichtingen wegens verstrekte borgtochten en garanties Verplichtingen wegens onherroepelijke accreditieven
2008
2007
150.705.816 996.586 242.074.160 544.400.835 8.742.084 1.411.550 21.855.144 2.425.723
105.485.107 14.745.085 207.239.512 431.991.830 12.600.297 168.000 20.473.896 3.048.996
972.611.898
795.752.723
45.904.395
40.349.149
435.833.864 412.827.170 9.943.575 2.719.749 10.912.064
328.758.879 363.110.691 8.851.728 2.374.500 9.002.386
918.140.817
752.447.333
69.854 916 9.404.493 44.995.818
69.854 916 9.486.491 33.748.129
54.471.081
43.305.390
972.611.898
795.752.723
21.034.117 4.210.495
18.402.235 4.567.138
25.244.612
22.969.373
Paramaribo, 14 april 2009 Raad van Commissarissen: Mr. A.K.R. Shyamnarain - President-Commissaris Drs. H.B. Abrahams - Vice President-Commissaris Ir. R.A. Mac Donald G. Lie Sem-Nawikromo H.R. Ramdhani Drs. M.M. Sandvliet M.Sc. Drs. J.J.F. Tjang-A-Sjin
Directie: Drs. J.D. Bousaid - Algemeen Directeur Mr. M.M. Tjon A Ten - Operations Directeur Drs. G.M. Raghoenathsingh - Financieel Directeur
| 54 |
GECONSOLIDEERDE WINST- EN VERLIESREKENING OVER 2008
(in SRD)
2008
2007
50.114.238 15.108.996 -2.024.285 56.065
41.543.200 11.838.030 1.724.477 18.140
63.255.014
55.123.847
23.712.622 2.693.933 8.434.936 2.107.208
19.569.202 2.725.568 7.688.806 1.242.571
36.948.699
31.226.147
WINST VÓÓR BELASTING Inkomstenbelasting
26.306.315 9.470.274
23.897.700 8.603.172
WINST NA BELASTING
16.836.041
15.294.528
BEDRIJFSOPBRENGSTEN Interestmarge Provisie Resultaat financiële transacties Overige bedrijfsopbrengsten
BEDRIJFSLASTEN Personeelskosten Afschrijvingen Overige bedrijfslasten Voorziening kredietrisico’s
Paramaribo, 14 april 2009 Raad van Commissarissen: Mr. A.K.R. Shyamnarain - President-Commissaris Drs. H.B. Abrahams - Vice President-Commissaris Ir. R.A. Mac Donald G. Lie Sem-Nawikromo H.R. Ramdhani Drs. M.M. Sandvliet M.Sc. Drs. J.J.F. Tjang-A-Sjin
Directie: Drs. J.D. Bousaid - Algemeen Directeur Mr. M.M. Tjon A Ten - Operations Directeur Drs. G.M. Raghoenathsingh - Financieel Directeur
| 55 |
GECONSOLIDEERD KASSTROOMOVERZICHT 2008
(in SRD)
2008
2007
26.306.315
23.897.700
2.693.933 2.107.208 2.062.546
2.725.568 1.242.571 1.898.644
33.170.002
29.764.483
13.748.499 -34.834.648 -115.759.763 3.858.213 623.273 5.555.246 156.791.464 345.249 2.391.429 -11.004.722
17.358.883 -40.630.169 -126.785.386 -6.516.875 -711.918 18.276.590 161.665.577 -381.811 -1.690.470 -9.253.861
Netto-kasstroom uit operationele activiteiten
54.884.242
41.095.043
Kasstroom uit investeringsactiviteiten Investeringen materiële vaste activa Toename onderhanden investeringen
-3.391.321 -683.860
-1.588.529 -954.196
Netto-kasstroom uit investeringsactiviteiten
-4.075.181
-2.542.725
Kasstroom uit financieringsactiviteiten Dividend in contanten
-5.588.352
-5.122.656
Netto-kasstroom uit financieringsactiviteiten
-5.588.352
-5.122.656
Toename in kasmiddelen
45.220.709
33.429.662
105.485.107 150.705.816
72.055.445 105.485.107
Kasstroom uit operationale activiteiten Resultaat vóór belastingen Aangepast voor: Afschrijvingen materiële vaste activa Mutatie in voorzieningen kredietrisico’s Mutaties in overige voorzieningen
(Toename) / afname schatkistpapier (Toename) / afname vorderingen op kredietinstellingen (Toename) / afname kredietverlening (Toename) / afname effecten (Toename) / afname overlopende activa Toename / (afname) schulden aan kredietinstellingen Toename / (afname) schulden aan klanten Toename / (afname) overlopende passiva Toename / (afname) overige schulden Betaalde inkomstenbelasting
Liquide middelen per 1 januari Liquide middelen per 31 december
Het kasstroomoverzicht is opgenomen volgens de indirecte methode. Hierin zijn de mutaties die leiden tot een wijziging in de liquide middelen in aanmerking genomen. De vordering van de Hakrinbank N.V. op BNETS N.V. is tot een bedrag van SRD 1.243.550 omgezet in aandelen BNETS N.V.. Deze omzetting betreft een non cash transactie welke niet in het kasstroomoverzicht is opgenomen.
| 56 |
VENNOOTSCHAPPELIJKE BALANS PER 31 DECEMBER 2008 VOOR WINSTVERDELING (in SRD)
ACTIVA Liquide middelen Schatkistpapier Vorderingen op kredietinstellingen Vorderingen op klanten Effecten Deelneming Materiële vaste activa Overlopende activa
PASSIVA Schulden aan kredietinstellingen Schulden aan klanten: - Spaargelden - Andere schulden Overige schulden Overlopende passiva Voorzieningen
Maatschappelijk kapitaal 120.000 Gestort en opgevraagd kapitaal Agioreserve Herwaarderingsreserve Algemene reserve Resultaat verslagjaar
Verplichtingen wegens verstrekte borgtochten en garanties Verplichtingen wegens onherroepelijke accreditieven
2008
2007
150.705.816 996.586 242.074.160 402.748.639 8.742.084 142.733.121 21.824.730 1.821.685
105.485.107 14.745.085 207.239.512 325.570.246 12.600.297 106.396.606 20.414.877 2.806.062
971.646.821
795.257.792
45.904.395
40.349.149
435.762.804 411.515.740 3.949.104 3.543.281 10.912.064
328.658.274 362.606.806 3.146.955 3.066.176 9.002.386
911.587.388
746.829.746
69.854 916 9.404.493 33.748.129 16.836.041
69.854 916 9.486.491 23.576.257 15.294.528
60.059.433
48.428.046
971.646.821
795.257.792
21.034.117 4.210.495
18.402.235 4.567.138
25.244.612
22.969.373
Paramaribo, 14 april 2009 Raad van Commissarissen: Mr. A.K.R. Shyamnarain - President-Commissaris Drs. H.B. Abrahams - Vice President-Commissaris Ir. R.A. Mac Donald G. Lie Sem-Nawikromo H.R. Ramdhani Drs. M.M. Sandvliet M.Sc. Drs. J.J.F. Tjang-A-Sjin
Directie: Drs. J.D. Bousaid - Algemeen Directeur Mr. M.M. Tjon A Ten - Operations Directeur Drs. G.M. Raghoenathsingh - Financieel Directeur
| 57 |
VENNOOTSCHAPPELIJK BALANS PER 31 DECEMBER 2008 NA WINSTVERDELING (in SRD)
ACTIVA Liquide middelen Schatkistpapier Vorderingen op kredietinstellingen Vorderingen op klanten Effecten Deelneming Materiële vaste activa Overlopende activa
PASSIVA Schulden aan kredietinstellingen Schulden aan klanten: - Spaargelden - Andere schulden Overige schulden Overlopende passiva Voorzieningen
Maatschappelijk kapitaal 120.000 Gestort en opgevraagd kapitaal Agioreserve Herwaarderingsreserve Algemene reserve
Verplichtingen wegens verstrekte borgtochten en garanties Verplichtingen wegens onherroepelijke accreditieven
2008
2007
150.705.816 996.586 242.074.160 402.748.639 8.742.084 142.733.121 21.824.730 1.821.685
105.485.107 14.745.085 207.239.512 325.570.246 12.600.297 106.396.606 20.414.877 2.806.062
971.646.821
795.257.792
45.904.395
40.349.149
435.762.804 411.515.740 9.537.456 3.543.281 10.912.064
328.658.274 362.606.806 8.269.611 3.066.176 9.002.386
917.175.740
751.952.402
69.854 916 9.404.493 44.995.818
69.854 916 9.486.491 33.748.129
54.471.081
43.305.390
971.646.821
795.257.792
21.034.117 4.210.495
18.402.235 4.567.138
25.244.612
22.969.373
Paramaribo, 14 april 2009 Raad van Commissarissen: Mr. A.K.R. Shyamnarain - President-Commissaris Drs. H.B. Abrahams - Vice President-Commissaris Ir. R.A. Mac Donald G. Lie Sem-Nawikromo H.R. Ramdhani Drs. M.M. Sandvliet M.Sc. Drs. J.J.F. Tjang-A-Sjin
Directie: Drs. J.D. Bousaid - Algemeen Directeur Mr. M.M. Tjon A Ten - Operations Directeur Drs. G.M. Raghoenathsingh - Financieel Directeur
| 58 |
VENNOOTSCHAPPELIJKE WINST- EN VERLIESREKENING OVER 2008
(in SRD)
2008
2007
40.750.943 13.135.355 -2.024.285 56.065
32.854.968 10.556.601 1.724.477 18.140
51.918.078
45.154.186
20.598.706 2.664.141 8.084.081 1.286.954
16.824.796 2.693.760 7.242.078 1.660.255
32.633.882
28.420.889
WINST VÓÓR BELASTING Inkomstenbelasting
19.284.196 6.942.311
16.733.297 6.023.987
Resultaat deelneming (na belasting)
12.341.885 4.494.156
10.709.310 4.585.218
WINST NA BELASTING
16.836.041
15.294.528
BEDRIJFSOPBRENGSTEN Interestmarge Provisie Resultaat financiële transacties Overige bedrijfsopbrengsten
BEDRIJFSLASTEN Personeelskosten Afschrijvingen Overige bedrijfslasten Voorziening kredietrisico’s
Paramaribo, 14 april 2009 Raad van Commissarissen: Mr. A.K.R. Shyamnarain - President-Commissaris Drs. H.B. Abrahams - Vice President-Commissaris Ir. R.A. Mac Donald G. Lie Sem-Nawikromo H.R. Ramdhani Drs. M.M. Sandvliet M.Sc. Drs. J.J.F. Tjang-A-Sjin
Directie: Drs. J.D. Bousaid - Algemeen Directeur Mr. M.M. Tjon A Ten - Operations Directeur Drs. G.M. Raghoenathsingh - Financieel Directeur
| 59 |
TOELICHTING BEHORENDE BIJ DE GECONSOLIDEERDE JAARREKENING PER 31 DECEMBER 2008 Algemeen Er is zowel een balans vóór als een balans ná winstverdeling opgemaakt. De voorgestelde winstverdeling over 2008 is in de balans ná winstverdeling reeds verwerkt. De winstverdeling over 2007 is op de Algemene Vergadering van Aandeelhouders van 29 april 2008 als volgt vastgesteld (bedragen in SRD): Nettowinst Contant dividend Toevoeging aan de Algemene reserve
15.294.528 5.122.656 10.171.872
Voor zover niet anders vermeld zijn activa en passiva gewaardeerd op hun nominale waarde. De uitstaande vorderingen en schulden in vreemde valuta zijn omgerekend tegen op balansdatum geldende Centrale Bank van Suriname koers voor aankoop van bankbiljetten (2008: USD 1 = SRD 2,71 en EUR 1 = SRD 3,809 / 2007: USD 1 = SRD 2,71 en EUR 1 = SRD 3,970). Op de vorderingen op klanten zijn specifieke voorzieningen uit hoofde van kredietrisico’s in mindering gebracht. Jaarlijks wordt de (per saldo) mutatie in deze voorzieningen in de Winst- en Verliesrekening verantwoord. De inkomstenbelasting zoals deze is opgenomen in de Winst- en Verliesrekening is berekend over de commerciële winst (na aftrek van het resultaat op deelnemingen). Het verschil met het werkelijk verschuldigde bedrag is gemuteerd in de voorziening latente belastingverplichtingen. De materiële vaste activa zijn voor wat betreft de onroerende goederen gewaardeerd op vervangingswaarden waarbij, met uitzondering van de terreinen, lineaire afschrijvingen in mindering zijn gebracht op basis van de geschatte economische levensduur. De transportmiddelen en inventaris zijn gewaardeerd op aanschafwaarden onder aftrek van lineaire afschrijvingen op basis van de geschatte economische levensduur.Veranderingen in de waarde van de onroerende goederen worden ten gunste of ten laste van de herwaarderingsreserve gebracht onder aftrek van latente belastingen. De herwaarderingsreserve is afzonderlijk onder het eigen vermogen opgenomen. De voorziening latente belastingen is berekend op haar contante waarde, uitgaande van een belastingtarief van 36%. De gehanteerde jaarlijkse afschrijvingspercentages luiden als volgt: - Gebouwen 4% - 5% - Terreinverbetering 10% - Vervoermiddelen en kantoorinventaris 25% In de geconsolideerde jaarrekening zijn de cijfers verwerkt van de bank en haar 100% dochteronderneming de Nationale Trust- en Financierings Maatschappij N.V. De voorgestelde winstverdeling over 2008 luidt als volgt (bedragen in SRD): Dividend in contanten - interim-dividend - slotdividend Toevoeging aan de algemene reserve
1.862.784 3.725.568 11.247.689 16.836.041
De onderstaande toelichting is, tenzij anders vermeld, toegespitst op de geconsolideerde jaarcijfers. De vergelijkende cijfers betreffen de cijfers per 31 december 2007. De bedragen zijn opgenomen in SRD.
| 60 |
BALANS PER 31 DECEMBER 2008
2008
2007
150.705.816
105.485.107
996.586
14.745.085
Vorderingen op kredietinstellingen Hieronder zijn opgenomen vorderingen op binnenlandse en buitenlandse kredietinstellingen. Tevens omvat deze post de door de Centrale Bank van Suriname verplicht voorgeschreven vreemde valuta kasreserve aangehouden bij buitenlandse banken; deze staat niet ter vrije beschikking van de Hakrinbank N.V.
242.074.160
207.239.512
Vorderingen op klanten Onder dit hoofd zijn opgenomen vorderingen uit hoofde van kredietverlening en overige vorderingen. De noodzakelijk geachte voorzieningen zijn in mindering gebracht.
544.400.835
431.991.830
Effecten Deze post betreft beleggingen in buitenlandse effecten/fondsen via een internationale investmentbank en het bezit in aandelen Nationale Ontwikkelingsbank van Suriname N.V. (NOB) ad nominaal SRD 95. De beleggingen in buitenlandse fondsen zijn gewaardeerd tegen de marktprijs per balansdatum en de aandelen NOB op de laagste van de aanschaf- en marktwaarde.
8.742.084
12.600.297
142.733.121
106.396.606
ACTIVA Liquide middelen Onder deze post vallen kasgelden, direct opeisbare tegoeden bij de Centrale Bank van Suriname alsmede de kasreserve in SRD bij de Centrale Bank van Suriname, welke niet ter vrije beschikking staat van de Hakrinbank N.V. Schatkistpapier Deze post betreft beleggingen in schatkistpromessen van de Republiek Suriname. De looptijd bedraagt 6 maanden en de rente op jaarbasis bedraagt 7,5% (2007: 8%).
Deelneming (in de vennootschappelijke balans) Deze post betreft een 100% deelname in het kapitaal ad SRD 5.000 van de Nationale Trust- en Financierings Maatschappij N.V. De waardering is geschied tegen de intrinsieke waarde; de vordering op haar nominale waarde. Tevens is hieronder opgenomen de deelname in het kapitaal van BNETS N.V. ad SRD 1.411.550 (2007: SRD 168.000). In 2008 is een deel van de vordering van Hakrinbank N.V. op BNETS N.V. omgezet in aandelen BNETS N.V.. De waardering is geschied tegen de verkrijgingsprijs.
| 61 |
BALANS PER 31 DECEMBER 2008
2008
2007
Materiële vaste activa Onroerende goederen: Boekwaarde per 1 januari Investeringen Afschrijvingen
15.907.125 824.359 864.265
16.523.168 223.083 839.126
Boekwaarde per 31 december
15.867.219
15.907.125
Vervangingswaarde Cumulatieve afschrijvingen
32.143.595 16.276.376
31.319.236 15.412.111
Boekwaarde per 31 december
15.867.219
15.907.125
Inventarissen en transportmiddelen: Boekwaarde per 1 januari Investeringen Correcties Afschrijvingen
3.612.575 2.566.962 1.829.668
4.133.571 1.401.797 -36.351 1.886.442
Boekwaarde per 31 december
4.349.869
3.612.575
15.696.610 11.346.741
13.129.648 9.517.073
Boekwaarde per 31 december
4.349.869
3.612.575
Onderhanden investeringen: Onderhanden werken Vooruitbetaald aan leveranciers
555.304 1.082.752
311.407 642.789
Totaal onderhanden investeringen
1.638.056
954.196
21.855.144
20.473.896
2.425.723
3.048.966
Aanschafwaarde Cumulatieve afschrijvingen
Totaal materiële vaste activa Overlopende activa Hieronder zijn opgenomen vooruitbetaalde bedragen voor kosten die ten laste van de volgende jaren komen en nog te ontvangen bedragen wegens nog niet geïnde baten.
| 62 |
2008
2007
45.904.395
40.349.149
20.487.532 415.346.332
16.663.433 312.095.446
435.833.864
328.758.879
Schulden aan klanten (Andere schulden) Onder dit hoofd zijn de met de bedrijfsuitoefening van de bank samenhangende schulden opgenomen, voorzover zij niet onder spaargelden en schulden aan kredietinstellingen zijn gepresenteerd.
412.827.170
363.110.691
Overige schulden Onder deze post zijn passiva opgenomen, die niet onder één van de overige posten kunnen worden gerubriceerd.
9.943.575
8.851.728
Overlopende passiva Hieronder zijn opgenomen de vooruit ontvangen bedragen van baten die ten gunste van volgende jaren komen en nog te betalen bedragen terzake van lasten, die aan verstreken jaren zijn toe te rekenen.
2.719.749
2.374.500
1.478.086 2.082.407 7.216.071 135.500
1.630.954 1.782.407 4.804.150 649.375 135.500
10.912.064
9.002.386
69.854
69.854
916
916
PASSIVA Schulden aan kredietinstellingen Hieronder zijn opgenomen verplichtingen jegens lokale en buitenlandse banken. Schulden aan klanten (Spaargelden) Hieronder zijn opgenomen: Deposito’s en spaarcertificaten Saldi van spaarrekeningen
Voorzieningen Onder dit hoofd zijn opgenomen: Voorziening latente belastingverplichtingen Voorziening pensioenen Voorziening (medische) kosten en gratificatie/toeslagen gepensioneerden Onderhoudsfonds Voorziening eigen risico verzekeringen
Gestort en opgevraagd kapitaal De nominale waarde van een aandeel bedraagt SRD 0,15 Balanswaarde per 1 januari respectievelijk 31 december Agioreserve Balanswaarde per 1 januari respectievelijk 31 december
| 63 |
2008
2007
Herwaarderingsreserve Balanswaarde per 1 januari Toevoeging / (vrijval)
9.486.491 -81.998
9.590.657 -104.166
Balanswaarde per 31 december
9.404.493
9.486.491
Algemene reserve Balanswaarde per 1 januari Toevoeging uit de nettowinst
33.748.129 11.247.689
23.576.257 10.171.872
Balanswaarde per 31 december
44.995.818
33.748.129
Verplichtingen wegens verstrekte borgtochten en garanties Onder deze post zijn opgenomen de voor rekening van derden afgegeven bankgaranties.
21.034.117
18.402.235
4.210.495
4.567.138
Verplichtingen uit hoofde van onherroepelijke accreditieven Deze post omvat gestelde onherroepelijke, respectievelijk geconfirmeerde accreditieven.
| 64 |
WINST- EN VERLIESREKENING OVER 2008
2008
2007
Interestmarge Deze post omvat het voordelig verschil tussen de interestbaten uit kredietverlening, beleggingen en overige uitzettingen enerzijds en de interestlasten der opgenomen en toevertrouwde gelden anderzijds.
50.114.238
41.543.200
Provisie Hieronder zijn begrepen de opbrengsten uit dienstverlening.
15.108.996
11.838.030
Resultaat financiële transacties Hieronder zijn opgenomen valutakoersresultaten, valuta omrekeningsverschillen en waardeverschillen effecten.
-2.024.285
1.724.477
56.065
18.140
23.712.622
19.569.202
Afschrijvingen Hieronder zijn opgenomen de afschrijvingen op materiële vaste activa.
2.693.933
2.725.568
Overige bedrijfslasten Hieronder zijn begrepen huisvestings-, kantoor-, computerkosten e.d.
8.434.936
7.688.806
Voorziening kredietrisico’s Deze post betreft de toevoeging aan de specifieke voorziening voor debiteuren uit hoofde van kredietrisico’s.
2.107.208
1.242.571
Inkomstenbelasting Deze post betreft de inkomstenbelasting berekend over de in de winsten verliesrekening verantwoorde winst voor belasting.
9.470.274
8.603.172
Overige bedrijfsopbrengsten Hieronder zijn opgenomen overige opbrengsten, niet voortvloeiende uit de kernactiviteiten van de bank. Personeelskosten Deze post omvat de salarissen, bonussen, sociale lasten en andere voorzieningen voor het personeel.
| 65 |
OVERIGE GEGEVENS
Curricula vitae en nevenfuncties van leden van de Raad van Commissarissen en Directie Hakrinbank
Raad van Commissarissen Mr. A.K.R. (Roy) Shyamnarain President-Commissaris Fiscaal jurist met een aanvullende algemeen juridische opleiding (Rijksuniversiteit Leiden). Hij is partner bij Tjong A Hung Belastingadviseurs en heeft werkervaring opgedaan bij de Belastingdienst in Nederland en als adviseur van de Minister van Financiën in Suriname. Hij is tevens voorzitter van de Deviezencommissie en lid van de Commissie van Toezicht IFONS.
Drs. H.B. (Enrico) Abrahams Vice President-Commissaris Behaalde in 1969 zijn doctoraal diploma in de Algemene Economie aan de Erasmus Universiteit te Rotterdam met als specialisatie Geld-, Krediet- en Bankwezen en Openbare Financiën. Hij is Administrateur-Generaal van het Bureau voor de Staatsschuld. Heeft werkervaring opgedaan als Hoofd Economische en Sociale Planning bij het Planburo Suriname en als directeur van de Melkcentrale N.V.
Ir. R.A. (Richard) Mac Donald Commissaris Is levensmiddelentechnoloog (Landbouw Hogeschool Wageningen) en bekleedt thans de functie van directeur van het Medisch Wetenschappelijk Instituut. Hij heeft ruime werkervaring opgedaan in het bedrijfsleven en was jarenlang directeur van Varossieau N.V. Hij is lid van de Staatsraad en lid van de Raad van Commissarissen van Jetzza International N.V.
| 66 |
G. (Ghamie) Lie Sem-Nawikromo Commissaris Heeft een comptabele opleiding met aanvullende opleidingen in Financieel Management en Marketing. Zij is waarnemend onderdirecteur Algemeen Maatschappelijk Zorg van het Ministerie van Sociale Zaken en heeft werkervaring opgedaan in diverse comptabele functies bij de overheid en als directeur Algemene Oudedagvoorzieningsfonds. Nevenfunctie: Trainer ICT.
H.R. (Harold) Ramdhani Commissaris Heeft een handelsopleiding op mastersniveau en is directeur/eigenaar van zijn eigen bedrijf RAMSHOLDING. Hij is lid van de Staatsraad, voorzitter van het bestuur tevens waarnemend directeur van de Stichting Experimentele Landbouwbedrijven Prins Bernhard Polder (zaaizaad) en de veeteeltbedrijven Baboenhol en Tibiti en lid van het Nationaal Luchtvaart Onderhandelings en Adviesorgaan.
Drs. M.M. (Milton) Sandvliet M.Sc. Commissaris Algemeen econoom (Anton de Kom Universiteit) met een Master of Science degree in International Business (University of the West Indies). Hij is Hoofd Economische en Administratieve Diensten bij Civil Aviation Safety Authority Suriname en heeft werkervaring opgedaan als directeur STPO en stafambtenaar Internationale Economische Betrekkingen bij het Ministerie van Handel en Industrie.
Drs. J. J.F. (Johan) Tjang-A-Sjin Commissaris Behaalde in 1971 zijn doctoraal diploma in de Bedrijfseconomie aan de Erasmus Universiteit te Rotterdam. Hij was directeur van N.V. Comfish en jarenlang directeur van Fernandes Concern Beheer N.V. Hij is ook vice president-commissaris van de N.V. Self Reliance Assurantie Maatschappij, lid van de Commissie van Toezicht van het IFONS en consultant voor Business Development.
| 67 |
Directie Drs.J.D. (Jim) Bousaid Algemeen Directeur Jim Bousaid studeerde Economie met als specialisatie Geld-, Krediet- en Bankwezen, en Openbare Financiën aan de Erasmus Universiteit te Rotterdam. Na zijn terugkeer in Suriname werkte hij enige tijd als projectontwikkelaar bij een semi-overheidsinstelling. In 1984 werd een dienstbetrekking bij de Hakrinbank aanvaard en sindsdien zijn diverse commerciële en financiële functies bekleed. In 2002 volgde de benoeming tot algemeen directeur. De heer Bousaid was van 2005-2007 voorzitter van de Surinaamse Bankiersvereniging en is sinds 2004 lid van de Board of Directors van de Caribbean Associaton of Indigenous Banks. Hij is ook Honorair Consul van de Republiek Turkije in Suriname.
Mr. M.M. (Mariëtte) Tjon A Ten Operations Directeur Mariette Tjon A Ten studeerde in 1977 af als jurist aan de Rijksuniversiteit Leiden, Nederland. Zij trad in mei 1981 in dienst van de Hakrinbank en heeft zowel bij de bank als de dochtermaatschappij NTFM diverse functies bekleed. Op 1 augustus 2002 werd zij benoemd tot directeur. Sedert maart 2007 is zij secretaris van de Surinaamse Bankiersvereniging.
Drs. G.M. (Gerard) Raghoenathsingh MBA Financieel Directeur Gerard Raghoenathsingh is bedrijfseconoom, en bezit tevens een masters degree in Business Administration van de Maastricht School of Management met als specialisatie Corporate Strategy and Economic Policy. Hij is sinds 1991 verbonden aan de Hakrinbank en heeft sindsdien diverse functies bekleed. Op 1 augustus 2001 werd hij benoemd tot Onderdirecteur Commercial en ingaande 1 juli 2008 bekleedt hij de functie van financieel directeur binnen de Raad van Bestuur. Sedert juni 2006 is hij secretaris van de Vereniging voor de Effectenhandel in Suriname. H. S.K.G. (Harold) Liu Hung Chung Onderdirecteur Operations Harold Liu Hung Chung heeft een comptabele en informatica opleiding genoten. Hij is sinds 1969 verbonden aan de Hakrinbank en heeft sindsdien diverse functies bekleed. Op 1 augustus 2001 werd hij benoemd tot onderdirecteur Operations.
| 68 |
ADRESSENLIJST
HOOFDKANTOOR Dr. Sophie Redmondstraat 11-13 Telefoon: (597) 477722 Fax: (597) 472066 - (597) 475073 P.O.Box 1813 Paramaribo E-mail:
[email protected] [email protected] [email protected] Website: www.hakrinbank.com Swiftcode: HAKRSRPA
Credits Department (597) 477722 ext 309 Treasury & Securities Department (597) 477722 ext 298 Foreign Transfers Department (597) 477722 ext 290 PR & Marketing Department (597) 477722 ext 478 BIJKANTOREN Nieuwe Haven Havencomplex Telefoon: (597) 477722 ext. 435 Tel./Fax: (597) 402466
Flora Mr. Jagernath Lachmonstraat 164 Telefoon: (597) 477722 ext. 701 Fax: (597) 499357
Tourtonne Hk. Anamoestraat/Plutostraat Telefoon: (597) 477722 ext. 804 Fax: (597) 551362
Tamanredjo Hadji Iding Soemitaweg 471 Telefoon: (597) 0356446 Fax: (597) 0356447
Latour Hk. Indira Gandhiweg/Latourweg 10 Telefoon: (597) 477722 ext. 415 Tel./Fax: (597) 481856
Nickerie G.G. Maynardstraat 49 Telefoon: (597) 0231176, 0231711, 0231750, 0210182 Fax: (597) 0231931
DOCHTERMAATSCHAPPIJ Nationale Trust- en Financierings Maatschappij N.V. (NTFM) Dr. Sophie Redmondstraat 11-13 Telefoon: (597) 410000 Fax: (597) 479874 E-mail:
[email protected]
| 69 |
SURINAME: macro-economische kerndata
2008*
2007
2006
Productie BBP (marktprijzen, 1990 = 100, incl. informele sector) 6.400 Reële BBP-groei (in %) 6,8 Aardolieproductie (mln. barrels) 5,9 Aluinaardeproductie (1000 m.ton) 2.154 Goud (in kg) 24.000 Padiproductie (m.ton) 182.877
5.981 5,4 5,4 2.178 22.660 179.012
5.675 4,5 4,8 2.133 21.960 182.659
14,7 9,4
6,4 8,3
11,3 4,7
9,5 15,8
9,1 9,1
1.689,2 1.537,6 124,6 44,4 501,5 3,8
1.317,2 1.125,1 213,2 158,1 435,9 3,6
1.138,4 906,1 181,7 89,0 261,2 2,8
800,9 873,7 -242,0 16,8 162,1 1,7
721,4 604,4 -61,9 37,2 142,2 1,5
Wisselkoers Gemiddelde officiële wisselkoers (USD) Gemiddelde vrije marktkoers (USD)
2,78 2,82
2,78 2,80
2,78 2,80
2,77 2,80
2,76 2,72
Staatsschuld Binnenlandse staatsschuld (mln. SRD) Buitenlandse staatsschuld (mln. USD)
628,0 315,4
579,8 298,7
650,8 391,1
694,4 390,3
539,2 384,2
Monetaire en Financiële sector Maatschappelijke geldhoeveelheid M1 (mln. SRD) 1.363,0 Binnenlandse liquiditeitenmassa M2 (mln. SRD) 1.569,8 Nationale liquiditeitsquote (%) 21,0 Gewogen gemiddelde nominale Depositorente (SRD,%) 6,4 Gewogen gemiddelde nominale Kredietrente (SRD,%) 12,0
1.177,9 1.360,3 20,4 6,3 12,9
941,3 1.082,0 18,9 6,6 15,3
772,9 880,2 18,5 6,7 16,3
697,5 785,7 20,3 8,1 19,1
Overheidsfinanciën Ontvangsten Gewone Dienst (mln. SRD) Uitgaven Gewone Dienst (mln. SRD) Tekort/surplus totale rekening (mln. SRD) Tekort/surplus totale rekening in % van BBP
1.828,2 1.656,8 238,6 3,5
1.580,3 1.330,4 49,2 1,0
1.286,5 1.247,6 -98,2 -2,0
1.087,8 1.160,0 -72,2 -1,9
Inflatie (in %) Consumentenprijsindex (gemiddelde) Consumentenprijsindex (jaareinde) Betalingsbalans (kasbasis) Goederenexport (mln. USD) Goederenimport (mln. USD) Saldo lopende rekening (mln. USD) Saldo niet monetaire sectoren (mln. USD) Monetaire reserve (mln. USD) Importdekkingsquote (mnd)
2.111,1 1.742,8 145,9 2,0
Bronnen: Stichting Planbureau Suriname, Centrale Bank van Suriname, Ministerie van Financiën, Ministerie van L.V.V., Bureau voor de Staatsschuld, Algemeen Bureau voor de Statistiek, Internationaal Monetaire Fonds en eigen schattingen *) voorlopige cijfers
2005
2004
5.430 5.225 4,0 8,0 4,4 4,1 1.940 2.014 21.700 21.586 163.955 174.490
Ontwerp/layout: Foto’s:
I.D. Graphics omslag, pag. 1-3, 7, 9, 11, 14, 22, 28, 34, 47, 48, 65-67 - Claudett de Bruin; 14 - collectie Hedi Infra; 26 - collectie Rijstpak N.V.; 39 - Shutterstock; 42 -Ingrid Moesan; 45 - Ranu Abelakh. Begeleidende teksten: Marketing Department Hakrinbank N.V., Claudett de Bruin, Druk: Leo Victor N.V.
