20 LET SLOVENIJE NIZOZEMSKI SPOMINI NA SLOVENSKO OSAMOSVOJITEV

20 LET

SLOVENIJE NIZOZEMSKI SPOMINI NA SLOVENSKO OSAMOSVOJITEV

2

20 LET SLOVENIJE

kazalo

KAZALO

20 LET SLOVENIJE Nizozemski spomini na slovensko osamosvojitev Uredil in izdal LEON MARC Avtorji: LEON MARC et al. Prevod (besedil 7, 18, 25, 27, 37, 47, 49, 51, 53): MOJCA ČUŠIN Oblikovanje: STUDIO BABILON © Leon Marc et al. Vse pravice pridržane. Ni namenjeno prodaji. Tisk: GRAFIKA SOČA

CIP - Kataložni zapis o publikaciji Narodna in univerzitetna knjižnica, Ljubljana 325.86(497.4)(091)(082) DVAJSET 20 let Slovenije : nizozemski spomini na slovensko osamosvojitev / [avtorji Leon Marc et al. ; uredil Leon Marc ; prevod Mojca Čušin]. - Haag : [samozal.] L. Marc, 2011 Vsebuje tudi prevod, tiskan v obratni smeri: 20 jaar Slovenië : nederlandse herdenkingen bij sloveense onafhankelijkheid ISBN 978-961-276-241-4 1. Marc, Leon 2. 20 jaar Slovenië 257844224

FOTOGRAFIJA NA NASLOVNI STRANI: slovenska lipa v vrtu Palače miru v Haagu,

posajena v čast dvajsetletnice slovenske osamosvojitve.

04 07 18 22 25 27 33 37 44 47 49 51 53 55

LEON MARC Predgovor veleposlanika ROOS GABRIËLS Predsedujoča in odločujoča? Nizozemski pogled na slovenski boj HANS VAN DEN BROEK Moji osebni spomini na nemirno nizozemsko predsedstvo Evropske skupnosti leta 1991 LOJZE PETERLE Osamosvojitev Slovenije - Nizozemci imajo svoj delež JOŽI IN GERARD DRESE Najine izkušnje v Sloveniji v obdobju med junijem 1991 in januarjem 1992 IGOR ŽNIDARŠIČ Slovenec na Nizozemskem BREDA SIKKENS – TURŠIČ Veleposlaniki brez poverilnih pisem - Iz poročil Komiteja za priznanje Slovenije LIDIJA IN ANTOON OOSTING Odbor na vrtu za vrstno hišo ZORAN ERJAVEC O delu fundacije Nizozemska - Slovenija JOHAN TH. H. C. TENGBERGEN Slovenci imajo protestantsko delovno moralo JAAP RAMAKER Razmišljanje ob dvajsetletnici neodvisnosti JAN HENNEMAN Prvi nizozemski veleposlanik v Ljubljani JEAN-PIERRE KEMPENEERS Pozitivna, mlada, samozavestna država, ki jo preprosto moraš imeti rad SASKIA VAN DER STOEL Počitnice v Ljubnem ob Savinji / In memoriam Max van der Stoel

3

4

20 LET SLOVENIJE

LEON MARC

PREDGOVOR VELEPOSLANIKA Leon Marc

Pred dvajsetimi leti, 25. junija 1991, e slovenski parlament sprejel deklaracijo o neodvisnosti, potem ko je decembra pred tem 88,2% volicev glasovalo za samostojno Slovenijo. Pred oči mi prihaja plakat, ki je takrat državljane in državljanke Slovenije vabil na volitve. Prikazoval je otroški nogici na moških dlaneh, pod fotografijo pa je bil podnapis: “Deželi s štirimi milijoni pridnih rok se ni bati samostojne prihodnosti”. Ta plakat je dokazoval, da se Slovenci za samostojnost nismo odločili iz nacionalizma, kakor se je včasih površno razlagalo v tujih medijih. Prav tako se za samostojnost nismo odločili iz naivnosti, pričakujoč, da bo tujina ta korak takoj nagradila s posojili, s katerimi je v zadnjih letih vzdrževala ekonomijo post-titovske Jugoslavije. Slovenija se je za samostojno pot odločila, ker v Jugoslaviji, ki bi ji ob koncu dvajsetega stoletja in po padcu berlinskega zidu dominirala Slobodan Miloševič in vojska, preposto ni več videla prihodnosti. (Današnji evroskeptiki v različnih evropskih državah špekulirajo o odhodu iz demokratične in svobodne Evropske unije že zaradi veliko manjših pomanjkljivosti.) Iskrena prizadevanja Slovenije, da bi v duhu sprememb, do katerih je prišlo celo v tedanji Sovjetski zvezi in na Poljskem, preobrazila Jugoslavijo v sodobno, demokratično in tržno orientirano zvezno državo ali konfederacijo, so naletela na gluha ušesa v Beogradu. Slovenija je odšla, da bi se mogla vključiti v evropske povezave. Jugoslavija, kakršna je bila leta 1990, za to ni bila zrela.

   Slovenija ni imela težav z multi-nacionalnostjo in multikulturnostjo Jugoslavije. Prav Slovenija je bila desetletja cilj delovnih migrantov iz drugih republik nekdanje Jugoslavije. Ti so ob osamosvojitvi predstavljali že okrog desetino prebivalstva in so bili večidel integrirani v slovensko - tradicionalno katoliško, srednjeevropsko - okolje, četudi je večina migrantov prihajala iz tradicionalno muslimanskih ali pravoslavnih delov nekdanje Jugoslavije. Velika večina teh priseljencev je ob osamosvojitvi ob zelo ugodnih pogojih tudi dobila slovensko državljanstvo. Tudi leta 1991 je bila Slovenija zagotovo najvarnejši in tudi ekonomsko najobetavnejši del nekdanje Jugoslavije. Osamosvojitev je bil za Slovenijo politični in ekonomski, ne nacionalistični projekt.    Kljub temu, da je čakanje na priznanje samostojnosti ter izguba jugoslovanskih trgov prizadelo slovensko gospodarstvo, je Slovenija že v zgodnjih devetdesetih letih izstopila iz sivine “Vzhodnega bloka” in mnoge presentila kot država z najvišjim BDP na prebivalca. Že v času Avstrije so bile slovenske dežele s Trstom okno Srednje Evrope v svet, trasa železniške povezave med Dunajem in Jadranskim morjem. Ta geografska lega je tudi kasneje pripomogla k industrijskemu razvoju, saj so prav slovenska podjetja tudi v socialistični Jugoslaviji najbolj živahno trgovala s t.i. Zahodom. Slovenski managerji, dizajnerji in inženirji, ki so od sedemdesetih let dalje uživali možnost prostega potovanja v tujino, so iz industrijskih središč severne Italije, Avstrije in Bavarske prinašali nova znanja in navade. Kot “gostujoči delavci” so Slovenci v času socialistične Jugoslavije odhajali na delo v Avstrijo, Nemčijo, Švico, pa tudi na Nizozemsko ter z zaslužkom investirali v nove domove ali mala podjetja.    Zahodne države so se v času hladne vojne zadovoljile z dejstvom, da je Tito z Jugoslavijo oblikoval nekakšen vmesnik, “buffer” med Zahodom in Varšavskim paktom. Presenetljiva je takratna odsotnost poglobljene analize razmer v tedanji Jugoslaviji. Zahodni opazovalci so bili prepričani, da kampanja oblikovanja jugoslovanske nacije uspeva, in so resno preučevali jugoslovansko varianto upravljanja socialističnega gospodarstva. Konec osemdesetih let je na Zahodu še vedno prevladovalo prepričanje, da je enotna Jugoslavija tista, ki z nekaj reformami lahko zagotovi stabilnost. Zdelo se je, da so več pritiska Zahoda bile deležne republike (zlasti Slovenija), ki so želele korenite reforme, ne pa Miloševičev režim, ki si ji prizadeval za ohranitev statusa quo in za realizacijo nacionalističnega projekta, ki je drugim narodom v Jugoslaviji prizadejal nepopisno gorje, Srbiji sami pa prinesel le nazadovanje.    Slovenija je z razvojem po osamosvojitvi dokazala, da je imela prav, ko se je odločila za samostojno pot. Prelivanje krvi ji je bilo večidel prihranjeno, ne le po zaslugi sreče in nacionalne homogenosti, ampak

5

6

20 LET SLOVENIJE

ROOS GABRIËLS

predvsem zaradi modrosti in zmernosti njenih voditeljev. Leta 2007 je kot prva od novih držav članic uvedla evro, leta 2008 pa je kot prva med njimi predsedovala Evropski uniji.    Ob dvajsetletnici sem štel za primerno, da tudi na Nizozemskem zberemo spomine na ta prelomni čas. Hvaležen sem, da so se mojemu povabilu odzvali nekdanji nizozemski zunanji minister Hans van den Broek; prvi demokratično izvoljeni slovenski premier, Lojze Peterle; štirje nizozemski diplomati, ki so službovali v Sloveniji (Johan Th. H. C. Tengbergen, Jaap Ramaker, Jan Henneman, Jean-Pierre Kempeneers); nizozemsko-slovenska zakonska para Joži in Gerard Drese ter Lidijia in Antoon Oosting, in trije Nizozemci slovenskega rodu, ki so v tistih časih delovali v posebnem Komiteju za priznanje Slovenije (Igor Žnidaršič, Zoran Erjavec, Breda Sikkens - Turšič). Posebno, akademsko težo pa ima prispevek Roos Gabriëls, podiplomske študentke univerze v Groningenu.    V aprilu se je od nas poslovil Max van der Stoel, dolgoletni nizozemski zunanji minister, diplomat in visoki komisar OVSE za narodne manjšine. Manj znano je, da je vrsto let počitnice preživljal v Sloveniji. Njegova hči Saskia van der Stoel je v spomin nanj ljubeznivo prispevala sestavek o spominih na družinske počitnice v vasi Ljubno ob Savinji.    Pred nami tako vstaja podoba Slovenije in njenega osamosvajanja v nizozemskih očeh. Zavajajoče bi bilo zanikati, da je bilo na nizozemski strani vsaj na začetku tudi precej nepoznavanja in nerazumevanja. Toda zlasti po vstopu Slovenije v Evropsko unijo tudi na Nizozemskem raste zavest o Sloveniji ne samo kot o prijetni turistični destinaciji, ampak tudi kot o urejeni, smeli in uspešni evropski državi.    Knjige ne bi bilo brez pomoči sponzorjev. Materialne stroške so pokrili Gregor Klemenčič iz podjetja Ease of Use v Eindhovnu, podjetje Trimo iz Trebnjega, podjetje Adria Mobil iz Novega mesta, g. Bojan Krč iz podjetja Bliteb in Brini Čehovin iz Slovenske turistične organizacije. Hvala vsem! Hvala tudi prevajalki Mojci Čušin, oblikovalcema Goranu Karimu in Dejanu Todoroviču iz podjetja Babilon ter tiskarni Grafika Soča .    Želim si, da bi to delo prispevalo k boljšemu poznavanju in razumevanju Slovenije, k odpravljanju stereotipov o Vzhodnemu bloku in o “M.O.E.-landen” (državah M.O.E.). Glede slednjega se z nizozemskimi prijatelji rad pošalim v moji zelo pomanjkljivi in preprosti nizozemščini: Geen moe landen, maar mooie landen. (To niso utrujene dežele, pač pa lepe dežele.) Leon Marc veleposlanik

PREDSEDUJOČA IN ODLOČUJOČA? NIZOZEMSKI POGLED NA SLOVENSKI BOJ Roos Gabriëls Roos Gabriëls, podiplomska študentka Univerze Groningen. Leta 2010 je diplomirala z diplomskim delom pod naslovom: ‘Je uspeh izbira? Poglobljeni pogled na pristopni proces Slovenije k Evropski uniji’.

UVOD

Zgodovino Slovenije je mogoče bolje opisati kot zgodovino Slovencev. Kajti, čeprav je Slovenija kot država svojo neodvisnost razglasila 25. junija 1991, lahko že veliko let pred tem govorimo o slovenskem narodu. O narodu z lastnim jezikom, lastno zgodovino in kulturo. Dolga stoletja so Slovenci živeli v velikih vladavinah habsburškega cesarstva, Kraljevine Srbov, Hrvatov in Slovencev in Socialistične federativne republike Jugoslavije. Ta narod se je po stoletjih pripadnosti različnim vladavinam odločil ustanoviti svojo lastno državo. Slovenci pa v tej odločitvi niso bili sami.    Zadnje desetletje dvajsetega stoletja je bilo obdobje nemira. S padcem berlinskega zidu 9. novembra 1989 se je končala delitev na ‘vzhod’ in ‘zahod’. Po razpadu Sovjetske zveze in ponovni združitvi Nemčije so bile evropske meje na novo začrtane. Države Srednje in Vzhodne Evrope so se v letih, ki so sledila, poskušale znebiti jarma Sovjetske zveze. Evropska skupnost (ES) si je močno prizadevala razširiti demokratično miselnost med novimi državami na vzhodni meji in ohraniti mir v Evropi. Manj pa je znano, da je v tem času tudi na zahodnem Balkanu prišlo do podobne spremembe. Čeprav je Jugoslavija spadala pod komunistično oblast, ni bila del Varšavskega pakta. Tudi zato pozornost ES v začetku devetdesetih let ni bila usmerjena v Jugoslavijo. Razglasitev slovenske neodvisnosti je poskrbela za drastično spremembo.    Ta članek preučuje odnos med Nizozemsko in Slovenijo v začetku

7

20 LET SLOVENIJE

8

ROOS GABRIËLS

devetdesetih let. Kakšno vlogo je igrala Nizozemska pri slovenski razglasitvi samostojnosti in v boju za priznanje s strani mednarodne skupnosti, ki je sledil? Prvo poglavje opisuje leta tik pred razglasitvijo samostojnosti 25. junija 1991 in leta tik po njej. Ta zgodovinski opis služi kot ozadje za boljše razumevanje nastanka države Slovenije. Drugo poglavje obravnava nizozemsko stališče v zvezi s slovensko razglasitvijo samostojnosti, tretje poglavje pa se poglablja v način, kako se je ES odločila za priznanje Slovenije, in zlasti v nizozemsko vlogo pri tem procesu.

ZGODOVINSKO OZADJE Cox, J. K. Slovenia. Evolving loyalties. London 2005: 48. 1

Prunk, J. A brief history of Slovenia. Ljubljana 1996: 125. 2

Nasvet Komisije glede slovenske prošnje za pristop k Evropski uniji. Evropska komisija, Luksemburg 1997: 21-22. 3

4

Center za sodelovanje: 18.

5

Prunk, Brief history, 134.

Po drugi svetovni vojni je v Jugoslaviji na oblast prišel maršal Tito. Kot vodja komunistične stranke je deželo vodil z železno roko. Socialistično federativno republiko Jugoslavijo je sestavljalo šest republik: Slovenija, Srbija, Hrvaška, Črna Gora, Makedonija ter Bosna in Hercegovina. Ustavna sprememba iz leta 1974 je tudi dvema avtonomnima pokrajinama Kosovu in Vojvodini dodelila tako rekoč enake pravice kot republikam.1    Po Titovi smrti leta 1980 so se začele kazati razpoke v načinu, kako so republike delovale kot ena država. Proti koncu osemdesetih let je Republika Slovenija izrazila željo po večji avtonomiji, saj se je čutila gospodarsko dovolj močna. Poleg tega je bila mnenja, da v centralizirani Jugoslaviji ni prostora za modernizacijo in razvoj.2 Podatki iz EU kažejo, da se Slovenija ni le počutila močnejšo, pač pa da je to tudi resnično bila. Evropska komisija opisuje Slovenijo kot najbogatejšo in najbolj odprto državo nekdanje Jugoslavije. V devetdesetih letih je Slovenija s slabimi devetimi odstotki celotnega jugoslovanskega prebivalstva skrbela za približno 16 % proizvodnje in 27 % zunanje trgovine.3 Brezposelnost v Sloveniji je bila v primerjavi s 15-odstotno brezposelnostjo celotnega delovnega prebivalstva v Jugoslaviji le 3-odstotna.4 Gospodarsko močna pozicija je pomenila, da je bilo treba nakazovati visoke zneske Beogradu. To je povzročilo veliko nezadovoljstva, ki je pomešano z občutkom, da jih zvezna vlada ne jemlje resno, vodilo do tega, da se je Komunistična partija Slovenije januarja 1990 umaknila s kongresa Zveze komunistov Jugoslavije v Beogradu.5    Med aprilom in decembrom 1990 so v šestih republikah prvič po drugi svetovni vojni potekale demokratične volitve. Slovenija je pri tem zaorala ledino. S sloganom Evropa zdaj! so slovenske politične stranke, vključno z reformirano Komunistično partijo, ki se je preimenovala v Stranko demokratične prenove, pozivale k preoblikovanju Jugoslavije v moderno demokratično državo. Pojavilo se je celo vprašanje, ali naj Slovenija, kot najbolj moderna in najbolj razvita država, sploh še ostane

Nicole Lindstrom, ‘Between Europe and the Balkans: Mapping Slovenia and Croatia’s “Return to Europe” in the 1990s’, in: Dialectical Anthropology 27 (2003) 313-329, aldaar 313-314. 6

7 Silber, L., Little, A. The death of Yugoslavia. London 1995: 55-59, 93, 94.

8

Prunk, Brief history, 134.

9

Ibidem, 134.

Ibidem, 135.

10

George Castellan en Antonia Bernard, Geschiedenis van Slovenië (Den Bosch 2000) 71. 11 

Carter, F. W., Norris, H. T. (ed.) The changing shape of the Balkans. London 1996: 33.

12 

Peter Radan, ‘Secessionist Self-Determination: the Cases of Slovenia and Croatia’, in: Aleksandar Pavkovic, e.a., ed., Nationalism and Postcommunism. A collection of essays (Hants, Vermont 1995), 141158, aldaar 145. 13 

Poročilo o Srebrenici (NIOD), del 1, poglavje 1, 189.

14 

NIZOZEMSKI POLOŽAJ

del jugoslovanske federacije. Nova koalicija DEMOS (Demokratična opozicija Slovenije), partnerska naveza demokratičnih opozicijskih strank Slovenije, je prejela večino glasov in Lojze Peterle je postal prvi demokratično izvoljeni premier.6 Priljubljeni Milan Kučan je bil v neposrednih volitvah izvoljen za predsednika Slovenije. Da je lahko nastopil funkcijo voditelja vseh Slovencev, je izstopil iz Stranke demokratične prenove.7    Spomladi 1990 je nova, demokratično izvoljena slovenska vlada prišla na dan s predlogom o radikalni reorganizaciji Jugoslavije. Republike bi po njenem mnenju morale dobiti več avtonomije znotraj ohlapne konfederacije.8 Upali so, da bo Beograd glasoval za ta načrt, vendar ga je jugoslovanska vlada zavrnila. Slovenci so organizirali referendum, da bi dokazali, da ljudje neodvisnost odločno podpirajo. Devetdeset odstotkov Slovencev pri 89-odstotni volilni udeležbi je glasovalo za neodvisno Slovenijo. In tako je Republika Slovenija 25. junija 1991 razglasila svojo neodvisnost.9    Ponoči je Jugoslovanska ljudska armada (JLA) z nasiljem poskusila zavzeti Slovenijo, vendar je slovenski narod dokazal, da stoji za rezultati referenduma in se je ob pomoči slovenske policije uprl okupatorju. Nekajdnevnim oboroženim bojem so sledile grožnje iz Beograda, tem pa nov val bojevanja.10 Slovenci so se obrnili na mednarodno skupnost, pri čemer so računali predvsem na čustva ogorčenja v evropskem javnem mnenju.11    Evropske države pa so 23. junija 1991 izjavile, da ne bodo sprejele morebitne odcepitve Slovenije in Hrvaške, če se bosta državi odločili za enostransko razglasitev samostojnosti. V tem primeru ne bosta priznani.12 Tudi Združene države Amerike, Sovjetska zveza in Konferenca o varnosti in sodelovanju v Evropi (KVSE) so takoj po razglasitvi neodvisnosti izjavile, da odcepitve ne bodo sprejele in da zagovarjajo enotnost Jugoslavije.13 Razen Bolgarije, Slovenije ni priznala nobena druga država.14

Slovenska razglasitev neodvisnosti je poskrbela za to, da se ES ni mogla več dolgo pretvarjati in misliti, da Jugoslavija predstavlja stabilnost na Zahodnem Balkanu. Nemir v osrčju Evrope se je v trenutku znašel na dnevnem redu. Evropski voditelji so imeli različne poglede na prihodnost Jugoslavije. Postalo je jasno, da ES ob tako hitrem razvoju dogodkov ne bo več mogla ostati ravnodušna. Nizozemska je v drugi polovici leta 1991 predsedovala ES in je bila zato še toliko bolj vpletena v nemir v Jugoslaviji.    Prof. dr. Bob de Graaff je v svojem članku ‘Activist and Catalyst:

9

20 LET SLOVENIJE

10

Prof. dr. Bob de Graaff je predavatelj in raziskovalec na Oddelku za zgodovino mednarodnih odnosov na Univerzi v Utrechtu. Med 1999 in 2002 je kot raziskovalec/koordinator delal pri Nizozemskem inštitutu za vojno zgodovino za potrebe raziskave Srebrenice. Prevod naslova članka (MČ): ‘Aktivator in katalizator: Nizozemsko moralistično odločanje v primeru (nekdanje) Jugoslavije, 1991-1994’. 15 

NIOD je kratica za Nizozemski inštitut za vojno dokumentacijo 16 

Graaff, B. J. G. de. ‘Activist and Catalyst: Dutch Moralist Decision-Making Regarding (Former) Yugoslavia, 1991-1994’, 143. b) Intervju B.J. van Eenennaam, 22/08/00 in A.M. van der Togt, 04/05/00; Ornstein, L. ‘Het stratego van de experts’, Vrij Nederland, 31/10/92, 11; Wansink, W. ‘Scheepstoeterdiplomatie’, Elsevier, 22/07/95. Vse pod b) je vzeto iz: Poročilo o Srebrenici (NIOD), del 1, poglavje 1, 226. 17 

Poročilo o Srebrenici (NIOD), del 1, poglavje 1, 219-227. 18 

Poročilo o Srebrenici (NIOD), del 1, poglavje 1, 218-219. 19 

Bob de Graaff, ‘Activist and Catalyst’, 141

20 

Ibidem, 152.

21 

Med drugim: Igor Žnidaršič, ‘Slovenië is klaar voor de toekomst’, De Vrije 94 (sept. 1991) & Peter Michielsen, ‘Mislukking vredesoverleg ligt ook aan EG’, NRC Handelsblad 07-11-1991. 22 

ROOS GABRIËLS

Dutch Moralist Decision-making Regarding (Former) Yugoslavia, 19911994’15 zelo kritičen do visokih uradnikov nizozemskega zunanjega ministrstva in do njihovega (ne)poznavanja okoliščin. Enako kritiko je mogoče zaslediti v poročilu o Srebrenici Nizozemskega inštituta za vojno dokumentacijo (NIOD).16 Oba članka trdita, da je ob izbruhu krize poleti 1991 nastala resna potreba po izboljšanju znanja o Jugoslaviji in zgodovini Zahodnega Balkana.17 Pogovori s takratnimi visokimi uradniki zunanjega ministrstva so razkrili, da vloge znotraj organizacije niso bile jasne, da ni bilo ustreznih prioritet, da so se jugoslovanskega konflikta lotevali preveč z zahodnoevropsko logiko ter da so podcenjevali njegovo težavnost.18    Trdimo lahko, da je zunanji minister Hans van der Broek zastopal nizozemsko vladno politiko. Njegov položaj in način dela bo obširneje opisan v tretjem poglavju. Kar se preostalega dela nacionalne politike tiče, lahko rečemo, da je med nekaterimi levičarskimi politiki v sedemdesetih in osemdesetih letih vladalo prepričanje, da je komunistični ideal v Jugoslaviji združen z določeno mero svobode za razvoj. Vendar so se ta pro-jugoslovanska čustva ob izbruhu krize leta 1991 hitro spremenila v ogorčenje zaradi nasilnega nastopa JLA.19 Bob de Graaff razlaga, da so bili nizozemski poslanci mnenja, da je Nizozemska popolna država za prevzem predsedovanja ES med jugoslovansko krizo. Nizozemska namreč še nikoli ni bila v vojni z Jugoslavijo, kot sta bili Nemčija in Italija, in tudi ni imela anti-srbskih čustev kot Francija in Velika Britanija. Dejstvo, da v preteklosti z Jugoslavijo niso imeli nikakršnih povezav, naj bi pomenilo, da bo Nizozemska dober posrednik pri reševanju konflikta.20 Prav ta optimizem je bil razlog za to, da parlament ni bil vedno tako kritičen do vladne politike. Poslanci so se namreč zavedali pomena predsedovanja ES in zato svojega zunanjega ministra niso hoteli preveč ovirati.21 De Graaff piše, da je pomanjkanje soglasja znotraj ES povzročilo nezadovoljstvo med nizozemskimi poslanci. Parlament se tudi zato ni kritično spraševal o Van der Broekovi osnovni motivaciji, da bi vse strani obdržal skupaj.    Uradno stališče Nizozemske lahko označimo kot stoično, splošno mnenje Nizozemcev pa je težko definirati. V tistem času med nizozemskim prebivalstvom ni bilo anket, ki bi jih spraševale, kaj menijo o jugoslovanskem konfliktu na splošno, kaj šele o položaju samostojne Slovenije. Duh tedanjega časa lahko rekonstruiramo na podlagi odnosa medijev do dogodkov v začetku devetdesetih let. Velikanskega medijskega zanimanja za Slovenijo nikoli ni bilo. Osrednje poročanje o konfliktu je prevzela peščica nizozemskih novinarjev, ki so v začetku devetdesetih let pisali kritične članke o tem, kako jugoslovanska zvezna vlada obravnava slovensko razglasitev samostojnosti in kako se do slovenske želje po priznanju obnaša ES.22 Vendar novinar Igor

Igor Žnidaršič je nizozemski novinar slovenskega porekla in eden izmed novinarjev, ki so redno objavljali članke o razmerah v Sloveniji. 23 

24 

Zapisani spomini Igorja Žnidaršiča iz 2011.

Zapisani spomini Lidije in Antoona Oostinga, 29. januar 2011. 25 

PRIZNANJE KOT PRISPEVEK

Žnidaršič23 tem člankom ne pripisuje velikega pomena, kar se vpliva na nizozemsko javno mnenje tiče.24 Mlačna in neodločna drža tako javnosti kot vlade je bila povod, da je nekaj (slovenskih) Nizozemcev julija 1991 ustanovilo Odbor (Komite) za priznanje Slovenije. Čeprav je šlo za majhno društvo s skromnim številom prostovoljcev, je Odbor naredil veliko, da bi pospešil družbeno in politično priznanje slovenske neodvisnosti. Člani Odbora so predali peticijo stalni parlamentarni komisiji za zunanje zadeve, prevajali nizozemske publikacije v slovenščino in jih posredovali slovenski vladi ter objavljali prispevke v različnih nizozemskih medijih. Učinek vseh teh prizadevanj je težko oceniti. Glavni namen Odbora je bilo priznanje Slovenije s strani mednarodne skupnosti. Ta cilj je bil dosežen v roku pol leta. Vprašamo se lahko, v kolikšni meri gre zahvala za to Odboru, glede na to, da Nizozemska v ES ni odigrala odločilne vloge v pogajanjih za priznanje. Člana Odbora Lidija in Antoon Oosting pravita, da je bil v njunih očeh vendarle ‘‘nemški zunanji minister Hans-Dietrich Genscher [tisti], ki januarja 1992 svojim kolegom ni pustil druge izbire, kot da so pristali na priznanje slovenske neodvisnosti.’’25    Če povzamem, so nizozemski položaj v zvezi s slovensko razglasitvijo neodvisnosti in procesom priznavanja, ki je sledil, v veliki meri zaznamovale tri značilnosti. Kot prva je bilo pomanjkanje specifičnega znanja o Zahodnem Balkanu na zunanjem ministrstvu. Nemirno obdobje, ki je prekinilo status quo, ki ga je Evropa dolga leta uživala, je še dodatno izpostavilo to pomanjkljivost. Druga značilnost, ki je tudi odločilno zaznamovala nizozemsko stališče, je bila odgovornost, ki jo je s seboj prineslo predsedovanje EU. Nizozemska vlada si je želela enotnosti v ES, saj bi s tem dokazala, da je do diplomatskega sporazuma glede zapletenih razmer prišlo ravno v času njenega predsedovanja. Skratka, pustiti dober vtis kot predsedstvo je bilo za Nizozemsko tako velikega pomena, da so bile slovenske potrebe postavljene na stranski tir. Tretja značilnost, ki jo je treba upoštevati pri opisovanju nizozemskega položaja, je bila vloga medijev in javnega mnenja. O dogodkih v Sloveniji je poročalo le nekaj novinarjev, saj Slovenija ni pritegnila veliko medijske pozornosti. In čeprav je Odbor aktivno lobiral pri nizozemski vladi, je bilo pripadnikov društva premalo, da bi predstavljali širše javno ogorčenje.

Vlogo Nizozemske v slovenskem boju za neodvisnost pooseblja zunanji minister Hans van der Broek. V času njegovega mandata je Nizozemska prevzela predsedovanje ES, zato je postal odgovoren za usklajevanje skupne evropske rešitve jugoslovanskega konflikta. Da je bilo za

11

20 LET SLOVENIJE

12

Bob de Graaff, ‘Activist and Catalyst’, 141.

26 

Castellan, Geschiedenis van Slovenië, 71.

27 

Ibidem, 72.

28 

Rupel, D., ‘Slovenia’s shift from the Balkans to Central Europe’: 192.

29 

Silber en Little, The Death of Yugoslavia, 164.

30 

Rupel, ‘Slovenia’s shift’, 192. Prevod (MČ): ‘’Počakajte še tri mesece, potem boste svobodni! Hrvati pa so v drugačnem položaju!’’ 31 

32 

Brionski sporazum.

ROOS GABRIËLS

oblikovanje skupne rešitve potrebno še precej truda, bo razvidno iz tega poglavja, v katerem je nizozemska vloga pri pogajalskem procesu osrednji predmet raziskave.    Po slovenski razglasitvi neodvisnosti in vojni, ki je sledila, je ES postalo jasno, da je na Zahodnem Balkanu govora o akutni krizi, ki jo je potrebno hitro rešiti. Vendar je imela ES na voljo le omejena sredstva, s katerimi bi lahko neposredno pritiskala na države, naj razrešijo problem. Edina možnost za posredovanje ES so bile gospodarske sankcije, ki pa so imele le malo učinka na bojujoče strani.26 Druga slabost ES je bilo pomanjkanje notranjega soglasja o najboljši rešitvi konflikta. Francija in Velika Britanija kot tudi Združene države so bile za ohranitev jugoslovanske držav27, Nemčija in Italija pa sta želeli čimprejšnjo mirno rešitev in sta bili pripravljeni priznati neodvisnost Slovenije.28    Poleti 1991 je potekalo več diplomatskih srečanj. Zunanji ministri Hans van den Broek (Nizozemska), Jacques Poos (Luksemburg) in Gianni De Michelis (Italija) so zastopali ES. Prisotni so bili tudi predstavniki Slovenije, Hrvaške, Srbije in jugoslovanske zvezne vlade. Na prvem srečanju 28. junija v Zagrebu so predstavniki ES predlagali dogovor, s katerim so pozvali k prenehanju vojaškega nasilja in k obnovitvi jugoslovanske federacije pod tremi pogoji: zvezna vojska mora zapustiti slovensko ozemlje, Slovenija in Hrvaška morata za tri mesece odložiti implementacijo razglasitve samostojnosti, da bi prišlo do sporazuma z zveznimi oblastmi, in končno se mora najti pot iz slepe ulice glede predsedovanja zveznemu predsedstvu.29    Vendar je bil ta predlog predvsem dogovor med državami članicami ES. Vseboval je namreč mirno rešitev in ohranitev jugoslovanske države. Hans van den Broek je po obisku Jugoslavije v začetku leta poročal nizozemskim ministrom o močnem nacionalizmu, zaradi česar je bil mnenja, da bo skoraj nemogoče, da bi ES sploh lahko imela kakršenkoli vpliv.30 Da ES ni vedno govorila enoglasno, se je izkazalo, ko je minister De Michelis med srečanjem v Zagrebu Dimitriju Ruplu, pogajalcu za Slovenijo in kasnejšemu zunanjemu ministru, naskrivaj zaupal: ‘’You wait for three months, then you are free! But the Croats are in a different position!’’31 Ampak pogajanja so bila v tistem trenutku še v polnem zamahu in ES še ni dosegla nikakršnega soglasja glede smeri, ki jo je nakazal De Michelis.    7. julija je sledilo odločilno srečanje na Brionih, na katerem so podpisali tako imenovani Brionski sporazum, ki je vseboval številne dogovore na področju mejne kontrole, osvoboditve vojnih ujetnikov in prekinitve ognja. Sporazumeli so se tudi glede nadzorne komisije, ki bo preverila, če se vpleteni državi držita dogovorov.32 Jugoslovanska zvezna vlada je 18. julija 1991 sporočila, da se bodo vse vojaške enote JLA umaknile s slovenskega ozemlja. Tako se je končala vojna, ki se

James Gow en Cathie Carmichael, Slovenia and the Slovenes, A small state and the new Europe, (London 2000) 174. 33 

Bob de Graaff, ‘Activist and Catalyst’, 146.

34 

Bob de Graaff, ‘Activist and Catalyst’, 147.

35 

Idem.

36 

je začela z razglasitvijo slovenske neodvisnosti 25. junija. Po uradnih podatkih je v spopadih življenje izgubilo trinajst Slovencev, od tega pet civilistov. Na strani JLA je umrlo 39 vojakov.33 Vendar se z umikom JLA boj za neodvisno državo za Slovenijo ni končal. ES slovenske neodvisnosti še vedno ni priznala. Tudi pri tej zadevi je med državami članicami ES vladala razdeljenost. Pri oblikovanju odločitve sta ton narekovali predvsem Nemčija in Francija. Medtem ko je Nemčija zagovarjala slovensko pravico po samoodločbi, se je Francija zavzemala za ohranitev Jugoslavije. Med bilateralnimi pogovori z jugoslovanskimi glavnimi akterji in nemškim zunanjim ministrom Genscherjem ter francoskim predsednikom Mitterandom, o katerih Hans van den Broek mimogrede predhodno ni bil obveščen, je prišlo do sprememb v stališčih. Na tiskovni konferenci 12. septembra je Mitterand sporočil, da ne izključuje možnosti samostojne Slovenije na neki točki v prihodnosti. Njegov zunanji minister Dumas je štiri dni zatem naredil še en korak naprej, ko je na francoski televiziji izjavil, da vprašanje ni več, ali bo Slovenija pridobila neodvisnost, pač pa kako.34 Čeprav so te in podobne izjave dejansko vplivale na konflikt, do njih na prvem mestu ni prišlo v okviru ES, zaradi česar bi lahko rekli, da so Nizozemsko kot predsedujočo ES izločili iz igre.    Slovenija se je 8. oktobra odločila za dokončno razglasitev neodvisnosti. Moratorij treh mesecev, o katerem so se dogovorili v Brionskem sporazumu, je namreč minil. Mnenja znotraj ES glede priznanja Slovenije so bila še vedno deljena. Dvanajst držav članic se je 17. decembra spet zbralo. Sporazumele so se glede pogojev, ki jih nekdanje jugoslovanske republike morajo izpolniti za dosego priznanja. Prvi pogoj je bil, da morajo državne meje ostati takšne, kakršne so bile v Jugoslaviji, drugi pa, da je v novi državi potrebno spoštovati človekove pravice, vključno s pravicami manjšin. Da bi lahko preverili, ali države izpolnjujejo pogoje, so ustanovili arbitražno komisijo. Če bi države izpolnile postavljene zahteve, bi jih ES 15. januarja 1992 priznala.35 Nemška vlada je z uradno implementacijo sklepa sicer počakala do dogovorjenega 15. januarja 1992, vendar je že naslednji dan po sporazumu oznanila, da bo Slovenijo priznala. Ponovno se je izkazalo, da je enoglasnost ES resno načeta.36 Nizozemsko vlogo pri teh pogajanjih je težko analizirati. Gotovo pa je, da je Nemčija s svojo predčasno izjavo, da bo priznala Slovenijo, vzela vajeti v svoje roke, preden je arbitražna komisija sploh lahko preverila, ali Slovenija zadošča vsem pogojem za priznanje. Nemčija in Francija sta določali smer znotraj ES in tako Nizozemski kot predsedujoči ni preostalo drugega, kot da ohrani enotnost znotraj ES in soglaša s sprejeto odločitvijo.    Na Hansa van der Broeka je letelo precej kritike, ki je bila tudi potrebna. Očitali so mu pomanjkanje poznavanja dejstev, slabo vodenje

13

20 LET SLOVENIJE

14

J.C.H. Blom en P.Romijn ed., ‘The history preceding the conflict: Yugoslavia up till 1991’ 228, 480 in: Bob de Graaff, ‘Activist and Catalyst’, 145. 37 

Ibidem, 140.

38 

ROOS GABRIËLS

svojega ministrstva in aroganco.37 Vendar njegova naloga nikakor ni bila lahka. Dogodki ob koncu dvajsetega stoletja so si hitro sledili. Ohraniti mir v političnem ekonom loncu, v katerem se je Evropa znašla, ni bilo lahko. Stališča evropskih voditeljev znotraj ES so se močno razlikovala in še danes, ko se lahko ozremo nazaj na dejstva, je skoraj nemogoče reči, kaj bi bila najboljša rešitev za balkanski konflikt. ES se je znašla v dilemi. Evropa je vedno spodbujala pravico do samostojnosti in prizadevanje za demokracijo. Žalostno je opazovala, kako je Sovjetska zveza zatirala države Varšavskega pakta, in obsojala pomanjkanje svobode in demokracije. V primeru Jugoslavije bi morala veljati enaka etična načela, vendar bi bil v primeru Zahodnega Balkana razpad na več republik močno otežen zaradi velike etnične raznolikosti na tem območju. ES je razumela, da ne bo tako očitno prišlo do mirne razdelitve. Pojavila se je dilema med demokracijo brez stabilnosti in stabilnostjo brez demokracije.38 Obe možnosti sta bili skrajno nezaželeni.

ES morala zbrati in interpretirati vsa mnenja. Vloga Nizozemske v celotnem procesu je bila zato zelo pomembna.    Vendar slovenske želje po priznanju in nizozemske želje po enotnosti znotraj ES ni bilo mogoče vedno združiti. Hans van den Broek se je v svoji vlogi predsedujočega ES ukvarjal predvsem z ohranjanjem stabilnosti na območju. Nemška vloga odločujočega je bila zato za slovenske interese morda večjega pomena kot nizozemska vloga predsedujočega. Vseeno je Hansu van den Broeku znotraj njegovega predsedniškega mandata uspelo, da so voditelji držav članic ES dosegli skupno odločitev glede priznanja. ES je tako 15. januarja 1992 tudi uradno priznala samostojnost Slovenije. V šestmesečnem obdobju je država zrasla iz republike znotraj represivne komunistične federacije v neodvisno, demokratično državo. Slovenski narod je doživel rojstvo države Slovenije. Nizozemska pri tem ni odigrala vloge odločujočega, a ji je kot predsedujoči uspelo obdržati skupaj tako zagovornike kot nasprotnike. Zapisala: Roos Gabriëls

ZAKLJUČEK

Leta 2008 je Slovenija prevzela predsedovanje Evropski uniji. Mejnik za državo, ki jo je predhodnik te iste Unije šele pred šestnajstimi leti priznal kot samostojno državo. Slovenija se je zavestno podala na pot k neodvisnosti, saj se ji je priključitev k večjim zaveznicam zdela edina možnost. Ko je v Evropi zavel novi veter, se je tudi Slovenija odločila dvigniti jadra. Ko je postalo jasno, da zvezna vlada v Beogradu ne bo podprla želje po večji neodvisnosti, je Slovenija na referendumu sprejela odločitev, da se bo sklicevala na svojo pravico do samoodločbe. JLA se je sovražno odzvala na razglasitev samostojnosti 25. junija 1991, nakar se je Slovenija odločila na pomoč poklicati Evropsko skupnost (ES).    Zaradi tega koraka je nizozemska vloga v Sloveniji postala dejstvo. Nizozemska je namreč 1. julija 1991 prevzela predsedovanje ES in nizozemski minister Hans van der Broek je tako pristal na čelu pogajanj med glavnimi akterji v Jugoslaviji. Tako pomembne vloge ni bilo mogoče predvideti, saj je bila vpletenost nizozemske vlade na Zahodnem Balkanu do takrat zelo majhna. Tudi nizozemska javnost do izbruha krize ni veliko vedela o napetostih, ki so vladale v Jugoslaviji. Nizozemska je imela težko nalogo vse poglede usmeriti v isto točko. Težave v Jugoslaviji so segale veliko globlje od slovenske razglasitve neodvisnosti in s tem povezanega zavračajočega odnosa zvezne vlade. Ostale republike so imele enake želje kot Slovenija in etnična raznolikost je naredila situacijo potencialno eksplozivno. ES je morala upoštevati vse faktorje in Nizozemska je bila tista, ki je kot predsedujoča

15

16

20 LET SLOVENIJE

ROOS GABRIËLS

LITERATURA MONOGRAFIJE

Benderly, J., Kraft, E. Independent Slovenia: Origins, movements, prospects. New York, 1994. Carter, F. W., Norris, H. T. (ed.) The changing shape of the Balkans. London, 1996. Castellan, G., Bernard, A. Geschiedenis van Slovenië. Den Bosch, 2000. Cox, J. K. Slovenia. Evolving loyalties. London, 2005. Gow, J., Carmichael, C. Slovenia and the Slovenes. A small state and the new Europe. London, 2000. Pavkovic, A. (ed.) [e.a.], Nationalism and Postcommunism. A collection of essays. Hants, Vermont, 1995. Prunk, J. A brief history of Slovenia. Ljubljana, 1996. Radan, P. ‘Secessionist Self-Determination: the Cases of Slovenia and Croatia’. V: Pavkovic, A. e.a. (ed.) Nationalism and Postcommunism. A collection of essays. Hants, Vermont 1995: 141-158. Silber, L., Little, A. The death of Yugoslavia. London, 1995.

ČLANKI

Blom, J. C. H., Romijn, P. ‘The history preceding the conflict: Yugoslavia up till 1991’, 228, 480. V: Graaff, ‘Activist and Catalyst’. Graaff, B. J. G. de. ‘Activist and Catalyst: Dutch Moralist DecisionMaking Regarding (Former) Yugoslavia, 1991-1994.’ V: Journal of European integration history, Volume 10, Issue 1 (2004): 139-168. Lindstrom, N. ‘Between Europe and the Balkans: Mapping Slovenia and Croatia’s “Return to Europe” in the 1990s’. V: Dialectical Anthropology 27 (2003): 313-329. Michielsen, P. ‘Mislukking vredesoverleg ligt ook aan EG.’ V: NRC Handelsblad 07-11-1991. Rupel, D. ‘Slovenia’s shift from the Balkans to Central Europe’ V: Benderly, J., Kraft, E. Independent Slovenia. Origins, movements, prospects. New York, 1994: 192. Žnidaršič, I. ‘Slovenië is klaar voor de toekomst.’ V: De Vrije 94 (sept. 1991).

PUBLIKACIJE

Brionski sporazum. Prevod (MČ): Brioni declaration, University of Uppsala Department of Peace and Conflict Research database: http:// www.ucdp.uu.se/gpdatabase/peace/Yug%2019910712.pdf Center za sodelovanje. Gospodarske raziskave Organizacije za gospodarsko sodelovanje in razvoj, 1996-1997. Prevod (MČ): Centre for cooperation, OECD Economic Surveys 1996-1997.

Nasvet Komisije glede slovenske prošnje za pristop k Evropski uniji. Evropska komisija, Luksemburg, 1997. Prevod izvirnega naslova (MČ): Advies van de Commissie inzake het verzoek van Slovenië om toetreding tot de Europese Unie. Poročilo o Srebrenici Nizozemskega inštituta za vojno dokumentacijo (NIOD). Prevod izvirnega naslova (MČ): Srebrenica rapport van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD): http://www.srebrenica.nl/. Zapisani spomini Igorja Žnidaršiča (2011). Zapisani spomini Lidije in Antoona Oostinga (29. januar 2011).

17

18

20 LET SLOVENIJE

H A N S VA N D E N B R O E K

MOJI OSEBNI SPOMINI NA NEMIRNO NIZOZEMSKO PREDSEDSTVO EVROPSKE SKUPNOSTI LETA 1991 Hans van den Broek Hans van den Broek, nizozemski zunanji minister v letih 1982 - 1993 in evropski komisar za zunanje zadeve in širitev EU v letih 1993 - 1999, državni minister

Dvajset let je že minilo. Pogledati nazaj na relativno mirno pridobljeno slovensko neodvisnost je bistveno bolj pozitivno, kot je bilo v devetdesetih letih misliti na pravično rešitev jugoslovanskega konflikta glede odcepitve, ki je v nekaterih republikah zahteval tragično število žrtev.    Enostranska razglasitev neodvisnosti Slovenije in Hrvaške 25. junija 1991 in vojaško posredovanje zvezne vojske (JLA) naslednji dan sta bila ‘wake-up call’ (budnica) za Evropsko skupnost (ES).

Zgodovinski dogodki, kot so bili padec Berlinskega zidu (1989), združitev Zahodne in Vzhodne Nemčije (1990) in Zalivska vojna (1990-1991), so v Evropski skupnosti zasenčili predhodne naraščajoče napetosti v nekdanji Jugoslaviji od konca osemdesetih let.    Odcepitev Slovenije in Hrvaške je bila nekakšna znanilka razpada Socialistične federativne republike Jugoslavije. Državljanska vojna je bila neizogibna. Med nujnim posvetom trojke Evropske skupnosti v Beogradu konec junija 1991 je postalo jasno, da se bo zvezna vlada odločno in z nasiljem uprla razpadu federacije.   

Znotraj ES so potekali ostri pogovori glede vprašanja, čemu naj se da prednost: pravici republik do samoodločbe ali nedotakljivosti in teritorialni integriteti meja zvezne Jugoslavije.

   Po šestnajstih urah pogajanj v okviru nizozemskega polletnega predsedovanja Evropski skupnosti je 7. julija 1991 na hrvaških Brionih med slovensko, hrvaško in jugoslovansko zvezno delegacijo prišlo do dogovora, ki je končal sovražnosti (desetdnevna vojna) na ozemlju Republike Slovenije. Bistvenega pomena pri tem dogovoru je bila

pripravljenost Slovenije in Hrvaške, da za tri mesece zamrzneta razglasitev osamosvojitve, ki sta jo pred tem razglasili.    Po Brionskem sporazumu Evropska skupnost ni več verjela v ohranitev jugoslovanske enotnosti. Kot pogoj za priznanje razglašenih neodvisnosti je zahtevala skupni dogovor glede razdelitve lastnine vseh šestih republik. Intenzivna prizadevanja s strani Evropske skupnosti, da bi zvezna vlada in vpletene republike s posredovanjem pod vodstvom Lorda Carringtona dosegle skupni sporazum, je zavirala predvsem srbska stran. Poleg tega pa je bilo zaradi resnih razhajanj znotraj Evropske skupnosti glede hitrega priznanja neodvisnosti, ki sta jo Slovenija in Hrvaška 8. oktobra ponovno razglasili, na voljo premalo časa.    En teden zatem je tudi večnacionalna Bosna in Hercegovina razglasila neodvisnost. Pogajanja, s katerimi je ES skušala doseči skupni dogovor, so tako postala še bolj negotova in povečal se je strah pred državljansko vojno s Srbijo.    Predvsem Zvezna republika Nemčija je kljub temu ostajala odločna zagovornica tega, da se slovensko in hrvaško neodvisnost po hitrem postopku prizna. Napovedala je celo, da bo to storila na lastno pest, če se do božiča ne bo doseglo soglasja. Na seji zunanjih ministrov Evropske skupnosti 16. decembra 1991 je po intenzivnem razpravljanju vendarle prišlo do sporazuma, kar je čez en mesec privedlo do uradnega priznanja. Tragična in nasilna nadaljnja delitev nekdanje Jugoslavije je tudi na Nizozemskem pustila globoke sledi.

Slovenija si ob svoji dvajsetletnici ne zasluži le čestitk, pač pa tudi priznanje za sodelovanje pri oblikovanju Brionskega sporazuma. S skoraj homogenim prebivalstvom in že precej razvito politično, gospodarsko in celo vojaško samostojnostjo je bila Slovenija pripravljena na samoodločanje in neodvisnost.    V primeru Hrvaške to ni bilo tako samoumevno, saj je država razglasila neodvisnost in sprejela svojo ustavo, ne da bi pred tem poskrbela za šeststo tisoč Srbov, ki so prebivali na njenem ozemlju. To je spodbudilo tudi muslimanskega voditelja Bosne in Hercegovine Izetbegoviča, da je proti volji srbskega (33 %) in hrvaškega (18 %) prebivalstva razglasil enostransko neodvisnost. Možnost mirne delitve Jugoslavije je tako postala še manj verjetna.    V okviru priprav na srečanje zunanjih ministrov ES 16. decembra so ameriški kolega Jim Baker, generalni sekretar Združenih narodov Javier Perez de Cuellar in Lord Carrington izrazili svojo zaskrbljenost nad priznanjem slovenske in hrvaške neodvisnosti brez skupnega sporazuma o prihodnosti Federacije. Kljub temu so se ministri Evropske skupnosti tisti dan pridružili nemški odločitvi in glasovali za priznanje neodvisnosti, ki je uradno stopila v veljavo 16. januarja

19

20

20 LET SLOVENIJE

H A N S VA N D E N B R O E K

1992. Pred tem so potekali resni pogovori, pri čemer sem tudi sam kot predsednik Evropske skupnosti izrecno opozoril na nevarnost nadaljnjega zaostrovanja napetosti.    Medtem je jugoslovanska vojska že zasedla tretjino hrvaškega ozemlja, ki so ga Hrvati že zapustili. Vedno bolj se je zdelo, da gre za okupacijo, vendar, dokler je bila Hrvaška del jugoslovanske države, so bile napetosti med Srbi in Hrvati zgolj stvar notranje politike, kamor se zunanji opazovalci nismo smeli vmešavati. Nemčija je opozorila na to, da bi priznanje hrvaške neodvisnosti omogočilo poseg v nastalo situacijo, saj bi v tem primeru šlo za konflikt med dvema državama. Kljub temu, da se ostale evropske države temu nismo mogle upirati, se pozneje iz tega ni izcimilo veliko.    Izredna vpletenost Nemčije v hrvaško usodo v tem obdobju je bila verjetno povezana z razvojem dogodkov znotraj Nemčije same, pri čemer moram predvsem pomisliti na padec Berlinskega zidu leta 1989, nemško združitev konec leta 1990 in pravico do samoodločbe za Vzhodne Nemce. V istem času se je na obzorju kazal tudi razpad Sovjetske unije.    Čustva, ki so ob teh dogodkih izbruhnila na dan, so Nemci preslikali na Balkan. Razvili so miselnost, da mora biti Hrvatom podeljena pravica do samoodločbe, saj jih Srbi, ki bi v Jugoslaviji radi zavzeli večinski položaj, zatirajo in izkoriščajo. Poleg tega je v tistem obdobju v Nemčiji živelo okrog osemsto tisoč Hrvatov.    Na končni sporazum 16. decembra v prid nemškemu stališču je vplivala tudi potreba po enotnosti na poti k sklenitvi Maastrichtske pogodbe, ki je bila za Evropsko skupnost zelo pomembna. Države članice so namreč še isti mesec želele doseči soglasje. Pomemben del Pogodbe so bila sporna pravila za nadgraditev skupne zunanje in varnostne politike in pogoji za poznejšo uvedbo evra.    Zato ne preseneča, da so bila že dolgo znana razhajanja v mnenjih med Nemčijo in med drugim Francijo in Združenim kraljestvom glede priznanja neodvisne Slovenije in Hrvaške opuščena zaradi dogovorov o Maastrichtski pogodbi.    Težko je oceniti, ali bi nadaljnje odlašanje priznanja neodvisnosti s strani Evropske skupnosti vendarle lahko vodilo k mirnemu skupnemu sporazumu o delitvi Jugoslavije. Preden se je čez štiri leta sklenilo Daytonski sporazum, se je odvilo mnogo neuspelih poskusov za mednarodno posredovanje. Tragična državljanska vojna med bosanskimi muslimani, Srbi in Hrvati je po ocenah terjala sto tisoč smrtnih žrtev.    Postalo je precej jasno, kako sta se enostranski razglasitvi neodvisnosti Hrvaške, predvsem pa Bosne in Hercegovine leta 1991 tepli z idejama Velike Srbije Slobodana Miloševiča in Velike Hrvaške Franja Tudjmana, ki sta tako dolgo oteževali miroljubno delitev Jugoslavije.

  

Republika Slovenija letos praznuje 20 let samostojnosti in ob tej priložnosti zasluži iskrene in prisrčne čestitke. Dejstvo, da je ta dobro razvita, politično in gospodarsko uspešna država že od leta 2004 članica Evropske unije, da je v začetku leta 2007 uvedla evro in je v prvi polovici leta 2008 predsedovala EU, dokazuje njeno že dolgo obstoječo usmerjenost v Evropo in pripadnost Evropi.    Z veliko hvaležnostjo se spominjam dragocenega sodelovanja s slovenskimi političnimi voditelji v začetku devetdesetih let: s predsednikom Milanom Kučanom, premierjem Lojzetom Peterletom, z zunanjim ministrom Dimitrijem Ruplom in s pokojnim Janezom Drnovškom, slovenskim predstavnikom in članom zveznega predsedstva ter kasnejšim premierjem.

Naj živi Republika Slovenija!

21

22

20 LET SLOVENIJE

L ojze P eterle

OSAMOSVOJITEV SLOVENIJE – NIZOZEMCI IMAJO SVOJ DELEŽ Lojze Peterle Lojze Peterle, prvi demokratično izvoljeni predsednik slovenske vlade v letih 1990 - 1992, sedaj evropski poslanec.

   Za nekdanjo jugoslovansko republiko Slovenijo na njeni poti v samostojno državnost ni bilo enostavno nastopati na evropskem političnem parketu. Evropa je pozdravljala demokratični razvoj, do samostojnosti pa je bila zadržana, če ji že ni odkrito nasprotovala kljub temu, da je bila ta pravica do samoodločbe in odcepitve zapisana v jugoslovanski ustavi. Vladal je strah pred posledicami razpada versaillske Jugoslavije, na levici še veliko bolj kot na desnici. Ker še nismo bili priznana država tudi po proglasitvi neodvisnosti 25.6.1991 nismo mogli dobiti terminov za uradne obiske na premierski ali ministrski ravni. Ker pa smo bili SKD člani EUCD, smo se lahko enakopravno srečevali s takratnimi vodilnimi demokrščanskimi politiki ob rednih srečanjih EUCD ali na kongresu IDC. Vabila nas je tudi poslanska skupina EPP.

Ko smo se od države do države trudili za mednarodno priznanje, je bila nizozemska vlada dejansko prva, ki nam je na rahlo odprla vrata. Politično turnejo po državah Beneluksa sva skupaj z zunanjim ministrom Ruplom začela v uradu predsednika vlade Ruuda Luubbersa. Tam me je tudi sploh prvič ujela kamera v družbi kakšnega predsednika vlade. Naslednji, ki nam je izkazal pozornost, je bil predsednik belgijske vlade Wilfried Martens.

Ko se je v Sloveniji začela dogajati politična pomlad, ko je zadišalo po demokraciji in samostojnosti, nove politični sile niso navezovale stikov samo z demokrati iz sosednjih ali zgodovinsko bližnjih dežel. Res so prevladovali  stiki s političnimi prijatelji iz Avstrije, Italije in Nemčije, vendar smo se trudili za povezave širom po Evropi in po svetu, saj smo želeli pridobiti čim več razumevanja in podpore za naše ključne politične cilje.    Kot predsednik Slovenskih krščanskih demokratov (SKD) sem imel to srečo, da so na začetku devetdesetih let vse tri države Beneluxa vodili krščanski demokrati - Luubbers, Martens in Santer. Vendar Luubbers ni bil prvi nizozemski politik, ki sem ga srečal. Najprej sem srečal Ona Ruudinga, ki ni bil samo finančni minister, ampak je vodil tudi organizacijo krščanskih podjetnikov Unijopak, ki je lahko kmalu pozdravila ustanovitev sestrske organizacije v Sloveniji. Takrat smo čutili veliko žejo po civilni družbi, tudi po civilnem organiziranju kristjanov. Ustanovitev Unijepak je bila lep prispevek k sodelovanju krščanskih podjetnikov.    Skoraj istočasno kot Ruudinga smo spoznali tudi zelo dobro organizirano in solidarno CDA, s katero smo sodelovali tudi pri naslednjih volitvah leta 1992. Takrat je bil v imenu CDA v Sloveniji tudi moj današnji poslanski kolega v Evropskem parlamentu Win van de Camp.

Po pogovoru in kosilu v njegovi rezidenci sem imel prvi javni skupni nastop pred novinarji s kakim predsednikom vlade. Naslednji dan smo bili cel dan gostje pri predsedniku vlade Luxemburga Jacquesu Santerju. Tam se nam je prvič zgodila protokolarna rdeča preproga. Tako so nam trije predsedniki vlad, vsi krščanski demokrati, pomagali ojačiti naše politične signale. Za nas je bil obisk po državah Beneluksa napredek v svetlobnih letih. Led se je počasi topil.    Vendar Luubbers ni zadnje nizozemsko politično ime, ki se ga spominjam. Omeniti moram tudi izredno pomembno vlogo komisarja Van den Broeka, ki je v imenu Evropske skupnosti v začetku junija prišel na Brione s težkim pogajalskim mandatom. Slovenija se je morala za tri mesece odpovedati nadaljnjemu izvrševanju osamosvojitvene zakonodaje. Brionski sporazum je v Sloveniji naletel na zelo deljene in seveda kritične odmeve. Številni so ta dogovor razumeli kot poskus takratne Evropske skupnosti, da ohrani pri življenju Jugoslavijo. Spominjam se takratnih poskusov Markoviča, pa tudi Tudjmana, da bi v izpogajani sporazum vnesli še kakšno spremembo.   

Van den Broek je držal besedo in ni dopustil nobene spremembe. Kasneje se je izkazalo, da nam je bil ta sporazum dejansko v korist. Istega moža se spominjam v komisarski vlogi nekaj let kasneje, ko ga je eden od slovenskih poslancev ob njegovem nastopu v Državnem zboru malce pedagoško obdelal, rekoč: ‘‘Dokler nismo v EZ, se ne boste

23

24

20 LET SLOVENIJE

gerard drese

vmešavali v naše zadeve.’’ Komisar je odgovoril: ‘‘Ker smo vaši partnerji, ker hočemo živeti skupaj, se bomo vmešavali.’’    Ob koncu ne morem mimo omembe še dveh imen.

Zelo sem vesel, da smo prav med prvimi častnimi konzuli nove države Slovenije imenovali bivšega obrambnega ministra v nizozemski vladi, gospoda Roelofa Kruisinga, ki je z ljubeznijo delal za Slovenijo in napredek nizozemsko slovenskih odnosov.    Zadnje ime pa je iz že bolj umirjenih časov. Mislim na senatorja Reneja van der Lindna, ki sem ga imel čast srečati v Evropski konvenciji v t.i. komponenti nacionalnih parlamentarcev. Z veseljem in uspehom sva sodelovala, deleč isto prepričanje, da mora EZ napredovati, okrepiti skupnostno metodo in vse svoje institucije, vendar ne na škodo identitet držav članic kot tudi ne na škodo manjših držav. Rene je bil ključna oseba, ki je pomagala k finalnemu poenotenju stališč, ki je vodilo v sprejetje osnutka evropske ustavne pogodbe.    Ob koncu tega obletniškega zapisa bi se rad zahvalil vsem omenjenim nizozemskim politikom, pa tudi vsem drugim, ki so podprli demokratizacijo in osamosvojitev Slovenije. Tako so nam pomagali ne samo na politični zemljevid sveta. Pomagali so nam, da smo osvobodili svoj del Evrope in podrli okrog 600 km železne zavese. Šele kot svoboden in suveren subjekt smo se lahko odločili za polnopravno članstvo v EZ.    Sedaj z drugimi svobodnimi nacijami delimo skupno usodo v EZ, zavedajoč se, da projekt Združene Evrope še ni dokončan, da potrebujemo najprej več Evrope v Evropi, da si svet želi močnejše globalne vloge EZ, da lahko skupaj naredimo še veliko več.    Vesel sem, da smo skupaj doživeli svetle trenutke združevanja Evrope.

NAJINE IZKUŠNJE V SLOVENIJI V OBDOBJU MED JUNIJEM 1991 IN JANUARJEM 1992 Joži in Gerard Drese Joži in Gerad Drese, slovensko-nizozemski par, upokojena. Živita na Koritnem pri Bledu, Slovenija.

Z ženo Joži, po rodu Slovenko, sva živela v Diernu (Dieren, Nizozemska) in 20. junija 1991 sva se odločila oditi na počitnice v Slovenijo. Iz poročil sva sicer slišala o napetostih zaradi načrtovane razglasitve slovenske samostojnosti 25. junija, vendar si nisva mislila, da bo tako hudo. V Ljubljani sva po televiziji gledala slovesnost ob razglasitvi neodvisnosti na trgu pred parlamentom. Potem ko sva preverila, ali so na poti kakšne težave, sva se zvečer odpeljala v Logatec, kjer sva prespala. Ponoči je Joži slišala hrup tankov.    Naslednje jutro sva brez težav prispela do hišice na južnem delu zaliva v Portorožu. Tam sva prebila nekaj dni. Ves ta čas je Joži redno poslušala radio in sledila novicam. Položaj je postajal vedno bolj napet. Še posebej po televizijskem govoru srbskega generala Adžiča, ki je napovedal, da bo z velikim nasiljem zavzel Slovenijo, zato sva se odločila, da se vrneva na Nizozemsko. Kljub mnogim obvozom zaradi barikad nama je to vendarle uspelo.    Ko sva bila spet na Nizozemskem, je Joži nemudoma stopila v stik z jugoslovanskim veleposlanikom v Haagu, dr. Bohtetom, ki je bil po rodu Slovenec. Prek zasebne linije nam je g. Bohte posredoval različne informacije, ki jih je Joži posredovala naprej g. Drobniču na Ministrstvu za zunanje zadeve v Ljubljani. Po faksu sva mu pošiljala predvsem članke Petra Michielsna, ki je v časopisu NRC Handelsblad zelo kritično

25

26

20 LET SLOVENIJE

IGOR ŽNIDARŠIČ

pisal o evropski politiki v zvezi z Jugoslavijo in ki jih je Joži prevedla v slovenščino. Sam sem napisal tudi osebno pismo gospodu Hansu van den Broeku, takratnemu zunanjemu ministru in predsedniku ES, predvsem zato, ker Evropa oktobra 1991 slovenske neodvisnosti še vedno ni priznala. Z našimi prizadevanji je Slovenija povabila novinarja Petra Michielsna na obisk v Slovenijo, kar je posledično privedlo do objave neštetih člankov v časopisu NRC Handelsblad.    V sodelovanju z mnogimi Slovenci, ki so takrat živeli na Nizozemskem, in ostalimi, ki so se predvsem zaradi mešanega zakona čutili povezani s Slovenijo, smo ustanovili Komite za priznanje Slovenije. Na ta način smo se s številnimi drugimi na Nizozemskem trudili, da bi prišlo do priznanja slovenske samostojnosti. Ko je bila januarja 1992 Slovenija končno priznana, je bila naloga našega Komiteja izpolnjena. Za mnoge, zagotovo pa za tiste, ki jim po žilah teče slovenska kri, so bili to čustveni časi.    Zdaj že več let živiva v Sloveniji. Z velikim zanimanjem spremljava ne vedno razumljive politične dogodke v tej tako lepi deželi, kjer se kot Nizozemec počutim zelo srečen.

SLOVENEC NA NIZOZEMSKEM Igor Žnidaršič Igor Žnidaršič (53) je rojen v Sloveniji, vendar že od leta 1968 živi na Nizozemskem. Sredi osemdesetih let je začel pisati tako leposlovje (nedavno je izdal svoj prvi roman ‘Diepgevroren makrelen’ - ‘Zamrznjene skuše’)  kot publicistiko. Od septembra 2010 je glavni urednik revije Chemie magazine pri Združenju nizozemske kemijske industrije. Leta 1991 je Žnidaršič od blizu spremljal odcepitev Slovenije od Jugoslavije. Na Nizozemskem je postal član Odbora za priznanje neodvisnosti Slovenije. Igor Žnidaršič živi v Utrechtu, je poročen in ima dva sinova, stara 13 in 16 let.

Februarja 1991 sem kot svobodni novinar odpotoval v Ljubljano, da bi poročal o slovenski poti k samostojnosti. Pred tem je na referendumu skoraj devetdeset odstotkov Slovencev glasovalo za neodvisnost. Rezultat referenduma je zatem postopoma postajal resničnost z začasnim vrhuncem v amandmaju 99, ki ga je slovenski parlament 20. februarja sprejel z veliko večino, seveda ob odločnem nasprotovanju stalnega predstavnika JLA v parlamentu.    Slovenija je svojo pot nadaljevala kot “samostojna, suverena in neodvisna država”, ki je vse onkraj svojih mej doživljala kot tujino. Zvezna jugoslovanska vlada v Beogradu ni več imela besede. Slovenija se je zavzela za oblikovanje konfederacije in je v istem amandmaju predlagala, naj Jugoslavija v šestih mesecih “sporazumno razpade v dve državi ali več držav”.    Temu zgodovinskemu dogodku je bil priča natanko en zahodni novinar: jaz sam. Po besedah gospe v novinarskem središču, kamor sem redno prihajal po najnovejša sporočila za javnost, sem bil v tistem trenutku celo edini tuji novinar v državi.    Moja reportaža o nedvomni slovenski odločitvi za lastno državo je kmalu zatem izšla v tedniku HP/De Tijd. Vendar sem imel občutek, da članek ni imel veliko odmeva. Takrat si še nihče ni mogel predstavljati, da se bosta Slovenija in Hrvaška res odcepili in bo to pomenilo konec Jugoslavije.

27

28

20 LET SLOVENIJE

IGOR ŽNIDARŠIČ

  V poročilu Srebrenica, ‘varno’ območje Nizozemskega inštituta za vojaško dokumentacijo (NIOD) so moj članek navedli kot ‘dokaz’, da konflikt v Jugoslaviji ni bil povsem nepričakovan. “V prvi polovici leta 1991 se je pojavilo sporočilo o slovenskih in hrvaških načrtih za odcepitev,” piše Inštitut in se med drugim navezuje tudi na moj članek.    V tistem času sem kot svobodni novinar pisal o najrazličnejših temah, za različne časopise, pravzaprav za vsakogar, ki je bil pripravljen plačati. Bilo je delo. Prijetno delo. Vendar treba je bilo zaslužiti kruh. Moj članek za HP/De Tijd pa je bil več kot to. Napisal bi ga tudi, če mi ne bi plačali. Govoril je namreč o deželi, kjer sem bil rojen in kjer sem preživel velik del svoje mladosti. Govoril je o moji družini. Govoril je o moji deželi, mojem narodu, čeprav sem takrat že 23 let živel na Nizozemskem. Ta občutek očitno leži nekje globoko v tebi.    Za to, da sem pristal na Nizozemskem, se moram zahvaliti svojemu dedu. V dvajsetih letih prejšnjega stoletja je slovensko Krško zamenjal za limburški Nieuwenhagen in tamkajšnje delo v rudniku. Nekaj časa zatem se mu je pridružila tudi njegova slovenska žena in v naslednjih letih se jima je rodilo pet otrok, med njimi tudi moj oče. Po drugi svetovni vojni se je moj ded, ki je gojil komunistične ideje, s svojo družino vrnil v Titovo komunistično Jugoslavijo. Tako je moj oče pristal v Jugoslaviji (Sloveniji). Poročil se je s Slovenko - mojo materjo - in leta 1957 sem se jima rodil jaz. Ker je vedno hrepenel po deželi svoje mladosti, se je moj oče konec šestdesetih let odločil vrniti na Nizozemsko in tako sem pri svojih enajstih letih pristal na Nizozemskem.    Da ne bi bil neskončno razpet med dvema svetovoma, kot sta bila moja starša vsa prihodnja leta, sem se enkrat po puberteti zavestno odločil za Nizozemsko. Preostanek svojega življenja nisem želel potovati sem in tja, tako fizično kot v prenesenem pomenu, ampak sem si svoje življenje želel ustvariti tukaj, na Nizozemskem. Želel sem si miru. Drugače bi obtičal. Seveda sem ostal Slovenec, in Jugoslovan, vendar se s tem nisem ukvarjal več. Vse dokler zgodovina leta 1991 ni prebudila Slovenca v meni.    Kot so to storile druge države vzhodne Evrope, se je tudi moja domovina želela podati na pot svobode, demokracije in človekovih pravic, na pot vrednot, ki so se znotraj jugoslovanske federacije zdele nemogoče. V kratkem bodo Slovenci mogoče prvič v zgodovini zares gospodarji v svoji lastni hiši. Kako bi lahko ostal ravnodušen? Moral sem biti zraven. Tudi sam sem želel dodati kamenček v ta mozaik. Kot novinar z dobrim znanjem o ozadju sem čutil dolžnost, da Nizozemcem povem, kakšno je stanje v Sloveniji in zakaj si Slovenci želijo neodvisnosti.    Zato sem junija 1991 skupaj z nizozemsko fotografinjo spet odpotoval v Ljubljano, tokrat zato, da bi bil prisoten pri napovedani

odcepitvi Slovenije od Jugoslavije in da bi o tem pisal za kogarkoli, ki bi to hotel objaviti.    Kako pomembno je to bilo, mi je postalo še bolj jasno, ko sem nekega večera s fotografinjo in slovenskim prijateljem večerjal na terasi ob Ljubljanici. Uro pred tem je slovenski parlament sprejel tri zakone, s katerimi je država dokončno razglasila neodvisnost. Neki gospod, ki se je predstavil kot novinar nemške televizije, nas je nagovoril. Zaradi velike fotografske torbe in pogovora, ki je potekal malo v angleščini in malo v slovenščini, je sklepal, da smo novinarji. Zanimalo ga je, če se je že zgodilo. ‘Ja,’ sem odgovoril, ‘pred eno uro.’ ‘A res?’ me je začudeno pogledal in dodal: ‘Mislil sem, da bodo ljudje šli na ulice in mahali z zastavami. Pa je vse tako tiho. Ne razumem.’

Ta gospod, čigar glava je bila polna stereotipov o revoluciji in ki je bil verjetno prvič v svojem življenju v Sloveniji, je nemškemu televizijskemu gledalcu moral razložiti, kaj se dogaja. Pa še sam ni imel pojma. Ni imel pojma, da    so Slovenci že dolga leta delali na tem. Ni šlo za nenadno nepremišljeno razglasitev samostojnosti. To je bila le postojanka na dolgoletni in naporni poti, polni groženj, provokacij in nasilja iz Beograda. To je bil zgolj naslednji korak, kako uiti iz ‘balkanskega primeža’, in upali smo, da zadnji. Sicer pa je Slovenijo po neodvisnosti poleg svobode čakala tudi velika gospodarska kriza. Tistemu nemškemu novinarju bi lahko bil rekel, da moraš na situacijo gledati kot na ločitev po dolgoletnem zakonu ob tem tudi ne greš vriskati na ulice. Vendar sem takšne primerjave seveda raje prihranil za svoje članke.    Na večer 26. junija 1991 sem stal na velikem trgu pred poslopjem parlamenta in opazoval, kako so med govorom predsednika Milana Kučana vojaška letala JLA grozeče nizko preletavala zbrano množico. “Smo miroljuben narod,” je rekel. “Ni potrebe, da nad nas pošiljate letala.” Slovenska zastava se je slovesno dvignila in himna je zadonela. Zatem je Ljubljana celo noč praznovala. In jaz z njo. Užival sem na vso moč, na vso slovensko moč. “Jutri je nov dan,” so bile zaključne besede Kučanovega govora. Naslednje jutro sem se po kratkem spancu podal na ljubljanske ulice. Tanki so že hrumeli po Celovški cesti. JLA je zapustila vojašnice in odrinila proti državnim mejam z Avstrijo in Italijo. Po radiu sem slišal, da so enote s Hrvaške vstopale v državo. Prvi streli so že odjeknili. Vojna v Sloveniji se je začela.    Naslednji dan so po celi državi že potekali ostri spopadi med enotami JLA in enotami teritorialne obrambe (slovenske vojske). Letališče Brnik je bilo bombardirano. Dva kilometra za stričevo hišo, kjer sem preživel vrsto poletnih počitnic, se je odvijala bitka pri Medvedjeku. Tam se je bojeval tudi prijatelj, oficir pri teritorialni obrambi. Bal sem se za njegovo življenje. Na obeh straneh so že padle žrtve.

29

30

20 LET SLOVENIJE

IGOR ŽNIDARŠIČ

   Na vseh cestah proti Ljubljani so stale barikade, sestavljene iz avtobusov in tovornjakov napolnjenih s kamni. Prijatelj, ki je poznal vse skrite potke, je prevzel vlogo taksista in s pomočjo moje novinarske izkaznice in zahvaljujoč moji slovenščini sva z lahkoto prišla mimo vseh nadzornih točk.    Medtem ko sem v središču Ljubljane čakal na politika, s katerim sem želel opraviti intervju, sem na lastne oči videl, kako je bil helikopter JLA sestreljen z neba.    Česar se najbolj spominjam iz tistih dni, je stalna grožnja, ki je visela nad tabo, kjerkoli že si se nahajal. Vojaško letalo MiG se kar naenkrat spusti navzdol, prav nad tvojo glavo. Za vsak slučaj se na hitro nekam zatečeš. Nenadoma zaslišiš strele za hišo, ljudje panično tekajo naokrog in s sabo vlačijo otroke. Tudi sam iščeš varno zatočišče. In povsod stalno slišiš radio, ki na ves glas sporoča vznemirljive in hkrati nasprotujoče si novice.    V novinarskem središču, ki je bilo še pred nekaj meseci kot izumrlo, se je zdaj gnetlo več kot tristo tujih novinarjev. Nasilje je pritegnilo celoten svetovni tisk. Mnogo njih je verjetno moralo v atlasu najprej sploh poiskati, kjer Slovenija leži (da je ne bi zamenjali s Slovaško).

Pozneje sem v nizozemskih poročilih bral takšna nesmiselna besedila: ‘... in tako Slovenija vedno bolj tone v močvirju etničnih konfliktov.’ V tem konfliktu ni bilo prav nič etničnega.    Tretji ali četrti dan je JLA bombardirala slovenske radiotelevizijske stolpe. Iz Beograda so odmevale grobe besede. Konec tedna se je zdelo, da se bo vojna še stopnjevala. Bali smo se zračnih napadov na civilne objekte. V Ljubljani so ljudje že ostajali v zakloniščih in mesto se je ponoči zatemnilo. Državo je prekril strah, strah pred počasi bližajočo se katastrofo, preveč strašno, da bi si jo sploh lahko predstavljal.    Kmalu ne bom več mogel proč, je bila misel, ki mi je vedno znova odzvanjala v glavi. Letališče je bilo v ruševinah in mejni prehodi so bili vojno območje. Ko sem izvedel, da mednarodni vlaki vendarle še vozijo, sem se odločil oditi. Tako sem se tisti petkov oziroma sobotni večer odpravil na postajo. Ljubljana je bila zavita v strašljivo temo in na vsakem vogalu so me zadržali prestrašeni, pravkar mobilizirani slovenski vojaki. Zaželel sem jim sreče in poguma. Tako sem prišel na postajo, kjer sem lahko preprosto stopil na vlak za Munchen. Okrog polnoči smo brez zapletov prečkali avstrijsko mejo in naslednji večer sem že bil doma, v Haarlemu, še vedno poln adrenalina, ki pa zdaj ničemur več ni služil.    Napisal sem daljši članek o Slovencih in njihovih motivih, ki je bil objavljen na naslovnici tednika De Groene Amsterdammer. Obširno poročilo mojega tedna v Sloveniji je kot naslovna zgodba izšlo tudi v

javnomnenjskem De Vrije, v časopisu de Volkskrant pa sem objavil tudi čustven poziv za priznanje slovenske neodvisnosti. Svetovni voditelji, vključno z nizozemsko vlado, so v tistem trenutku še vedno vztrajali pri ohranitvi jugoslovanske federacije.    Po objavi mojega članka v de Volkskrant so me povabili, naj se pridružim Odboru za priznanje Slovenije, ki ga je v tistem času ustanovilo nekaj Slovencev na Nizozemskem. Odbor je imel namen ‘pridobiti javno in politično podporo za neodvisnost Slovenije s pomočjo ustreznih političnih in družbenih skupin in ustanov’. V stanovanju v središču Utrechta sem tako pristal v mešani družbi na Nizozemskem živečih Slovencev: študentka, lastnik restavracije, novinar, učitelj, gospodinja.    Med prvim srečanjem smo sestavili peticijo, ki smo jo potem predstavili parlamentarni komisiji za zunanje zadeve. Prva točka: zakaj si je Zahod, ki je vedno podpiral prizadevanja vzhodnoevropskih držav za svobodo in demokracijo, premislil ravno v trenutku, ko so se Slovenci odločili slediti primeru Poljakov, Madžarov, Vzhodnih Nemcev, Čehov, Slovakov, Romunov, Bolgarov in Albancev? Druga točka: Zakaj se morajo Slovenci v svojem prizadevanju za svobodo žrtvovati za željo Zahoda po ohranitvi umetne države Jugoslavije, države, ki se jo očitno da ohraniti le z vojaškim nasiljem?    Ni mi znano, ali je peticija dejansko dosegla takratnega ministra za zunanje zadeve Hansa van den Broeka in ali je z njo posledično kaj naredil.    To je bilo edinkrat v mojem življenju, da sem se, nepolitična oseba kot sem, neposredno ukvarjal s politiko. Če je v igri tvoja domovina, si očitno zmožen vsega. Tudi pisanja časopisnih člankov, ki bi popravili škodo nerodnega poročanja. Skoraj vsi ti članki so bili tudi res objavljeni.    Pozneje se je še precej razpravljalo in ugibalo o desetdnevni vojni v Sloveniji. Kaj naj človek sploh reče na cinično zgodbo, da je bila vojna dogovorjena in uprizorjena, da JLA in zvezni voditelji ne bi utrpeli prevelike škode ugleda pri odcepitvi Slovenije? Nič od tega ne verjamem. Mislim, da so Slovenci s pogumnim uporom dejansko spravili JLA na kolena in da Beograd ni imel druge izbire, kot da se Sloveniji odreče.    Poleg tega sem prepričan, da je bila ta vojna delno ali v veliki meri medijska vojna. Slovensko ministrstvo za informacije je v času vojne odigralo pomembno vlogo, ko je Slovenijo spretno opisalo kot majhnega demokratičnega Davida, ki se bojuje proti velikemu nedemokratičnemu Goljatu. Mladi in izobraženi slovenski politiki z govorniškim talentom so igro obvladovali veliko bolje kot osiveli generali JLA, ki so obtičali v retoriki že minulega komunističnega režima. To je bil mogoče odločilen dejavnik za zmago.    Brionski sporazum je bil podpisan 7. julija in oktobra so državo

31

32

20 LET SLOVENIJE

B reda S ikkens – T uršič

zapustile še zadnje čete JLA. Ne dolgo zatem je slovenska zastava že plapolala pri Združenih narodih in Slovenija je lahko začela priprave za vstop v Evropsko unijo.    Napisal sem še nekaj člankov. Na primer o slovenskem transportnem sektorju, ki je hrepenel po vstopu v Evropo, o krizi identitete jugoslovanskih restavracij na Nizozemskem in o slovenskih turističnih zanimivostih. Moja naloga je bila opravljena. Bil sem zraven, prispeval sem svoj delež, pa naj je bil še tako minimalen. Slovenec v meni je lahko spet zaspal svoje zimsko spanje.    Potem ko je Odbor za priznanje Slovenije dosegel svoj politični cilj, je bil konec leta 1991 razpuščen oziroma se je spremenil v Društvo prijateljev Slovenije. Ker je imelo društvo po mojem mnenju predvsem folklorni značaj, sem čez nekaj časa iz njega izstopil. Tradicionalna slovenska narodnozabavna glasba, petje in ples niso zame. Raje sem poslušal hrvaški bend Azra.    V devetdesetih letih sem s svojo nizozemsko prijateljico (zdaj ženo) dvakrat obiskal Slovenijo, da bi spoznala mojo družino in moje korenine. Pozneje smo dvakrat odšli na obisk tudi z otroci.    V zadnjih letih ohranjam stik s Slovenijo predvsem prek svojih staršev, ki prek elektronske pošte in Skypea iz svojega stanovanja za upokojence tedensko, če ne celo vsakodnevno komunicirata s prijatelji v Sloveniji, Limburgu in drugje. Nekajkrat na leto dobita tudi obiske iz Slovenije in takrat se jima rad pridružim. Na svoje začudenje se še kar dobro znajdem s svojo slovenščino, ki je prek let nekoliko zarjavela.    Pred nekaj časa je Slovenija prek televizije naenkrat spet vstopila v moje življenje. Neki nizozemski kanal je predvajal Odgrobadogroba, slovenski film, ki tako ‘’odlično’’ razgali slovensko dušo, da te kot (nekdanjega) Slovenca še mesece muči. Poleg tega mi je konec leta 2010 v rokah pristala S trebuhom za kruhom (Met de buik het brood achterna), knjiga o zgodovini slovenske skupnosti na Nizozemskem, ki je znova prebudila mojo slovensko zgodovino, ki se je začela prav v limburških rudnikih.    Razen v primeru takšnih dogodkov Slovenija v mojem vsakdanjem življenju ne igra nobene opazne vloge več. Živim kot Nizozemec med Nizozemci, imam nizozemsko ženo in dva tipično nizozemska otroka in na delu se ukvarjam z nizozemskim jezikom. Le na podlagi mojega priimka lahko človek sklepa, da imam verjetno drugačno ozadje.

Ko vidijo moj priimek, me ljudje včasih vprašajo: “Od kje pa prihajaš?” In jaz jim odgovorim: “Iz Utrechta.”

VELEPOSLANIKI BREZ POVERILNIH PISEM – IZ POROČIL KOMITEJA ZA PRIZNANJE SLOVENIJE Breda Sikkens – Turšič Breda Sikkens – Turšič, nekdanja članica Komiteja za priznanje Slovenije, zaposlena na veleposlaništvu Republike Slovenije v Haagu. Od leta 1979 živi na Nizozemskem.

Komite za priznanje Slovenije je bil ustanovljen 7. 7. 1991 v nizozemskem kraju Nieuwegein, na domu Antoona Oostinga in njegove žene, Slovenke Lidije. Cilj Komiteja je bil pridobiti družbeno in politično podporo za priznanje Slovenije kot samostojne države na Nizozemskem, kar naj bi se doseglo z vplivanjem na ustrezne politične in družbene skupine in inštitucije.

Ustanovitelji so bili že pokojna Jos Aretz in Bert Sikkens, Stanislav Blažič, Alenka Huiskens-Mastnak, Pavel Iskra, Frank van Krevel, Lidija in Antoon Oosting, Lidija in Johan de Weiss, Jerca Van Eijck-Zupan in Breda Sikkens.    Komite si je kot temeljno nalogo zadal priznanje slovenske neodvisnosti. Druga naloga je bila nudenje vsestranske pomoči Sloveniji. Tako so npr. pri prevoznikih, ki so vozili v Slovenijo, izpogajali razumne cene za prevoz humanitarne pomoči. Tretji cilj je bil navezovanje gospodarskih stikov med slovenskimi in nizozemskimi podjetji oz. pomoč slovenskim podjetnikom pri vstopanju na nizozemski trg.    Na prvem srečanju se je oblikoval upravni odbor: predsednik Frank Van Krevel, podpredsednik Stanislav Blažič, tajnica Lidija Oosting in blagajničarka Margreet Iskra. Jos Aretz je bil zadolžen za kulturne izmenjave, Pavel Iskra in Antoon Oosting sta bila zadolžena za kontakte z mediji. Naloga Brede Sikkens je bila vzpostaviti kontakte z družbenimi organizacijami v Sloveniji.

33

34

20 LET SLOVENIJE

B reda S ikkens – T uršič

   Že prvi dan po ustanovitvi je minister za zunanje zadeve Hans Van den Broek pozval člane parlamentarne komisije za zunanje zadeve, naj se vrnejo z dopusta, da jih obvesti o situaciji v Jugoslaviji. Frank van Krevel, mladi demokrat pri stranki D66, je poskrbel, da so člani Komiteja lahko predali peticijo parlamentarni komisiji, ki naj bi se sestala 11. 7. Dan pred tem so se člani Komiteja za priznanje zbrali v Utrechtu pri Jerci Zupan, kjer so do pozne noči oblikovali peticijo. Naslednji dan je delegacija Komiteja (Frank Krevel, Lidija in Antoon Oosting) predala peticijo. Obenem so se pogovarjali s predstavniki štirih najpomembnejših poslanskih skuupin (CDA, PvdA, VVD in D66), da bi jih prepričali o nujnosti hitrega priznanja. Niso imeli utvar, da bo njihovim željam kar takoj ustreženo. Bili so zadovoljni že s tem, da so prepričali vsaj nekatere člane parlamenta o resnosti situacije v Jugoslaviji (Jan Dirk Blaauw - VVD, Marten van Traa - PvdA in v manjši meri Doeke Eisma - D66 in Gualethetie van Weezel - CDA). Največjo naklonjenost za priznanje Slovenije in Hrvaške je pokazal J. D. Blaauw iz VVD. Delegacija Komiteja je zvečer prisostvovala še sestanku parlamentarne komisije za zunanje zadeve in po koncu sestanka opozorila ministra Van den Broeka na njegove za Slovenijo neugodne izjave. Pred tem sestankom je delegacija Komiteja prejela izjavo stranke Zelenih (GroenLinks), v kateri se je ta izjasnila o nujnosti hitrega priznanja. Peticijo z dodatnimi informacijami je delegacija Komiteja raznosila po vseh parlamentarnih redakcijah v Haagu. O delu Komiteja je že 29. julija 1991 poročal časnik Haagsche Courant.    Člani Komiteja so delovali tako skupaj kot tudi vsak zase. Število članov je raslo iz dneva v dan. Med drugimi sta se Komiteju pridružila Herman in Milena Hoops. Člani, ki so se kljub napeti situaciji napotili v Slovenijo, so navezovali stike tam. Člani, ki so ostali na Nizozemskem, so iskali stike z mediji, kar je očitno poželo uspehe, glede na to, da so predajo peticije komentirali v časopisu De Telegraaf in Haagsche Courant. V de Trouw je izšel članek Franka van Krevela. Novinar slovenskega porekla Igor Žnidaršič je napisal lepo število člankov, ki so bili objavljeni v časopisih HP/De Tijd, Groene Amsterdammer, De Vrije, idr. Antoon Oosting je imel razgovor s tedanjim slovenskim ministrom za zunanje zadeve, Dimitrijem Ruplom, ki je bil 23. 10. 1991 objavljen v časniku Utrechtse Dagblad.    Breda Sikkens - Turšič je vzdrževala zvezo z Janezom Šumrado na slovenskem zunanjem ministrstvu, ki se je zanimal za javno mnenje o dogodkih v Sloveniji. Redno mu je pošiljala prevode člankov. Poleg tega je poročala o delu Komiteja v slovenskih časopisih in revijah Delo, Slovenec, IN, Naša Slovenija. Skupaj z Igorjem Žnidaršičem sta odgovarjala na članke v nizozemskih medijih, ki niso bili naklonjeni slovenski osamosvojitvi.    Jerca Zupan (farmacevtka), Vanda Primec in Zoran Erjavec (oba

zdravnika) so bili aktivni pri zbiranju zdravil, zdravstvenih pripomočkov in celo bolniških postelj. Vzpostavili so kontakte s slovensko Karitas. Frank van Krevel je navezal stike na področju mladinskih organizacij. Stanislav Blažič si je pri ANWB (nizozemski AMZS) prizadeval, da bi Slovenijo razglasili za varno turistično deželo.    Komite je vzpostavil stike tudi s skupino, ki sta jo vodila Joži in Gerard Drese ter notar Karel Meertens, in ki si je prav tako prizadevala za priznanje. Skupini sta se povezali prek slovenskega gostilničarja Viktorja Šolarja, ki je tudi sicer sodeloval v televizijskih oddajah na temo Slovenije in organiziral humanitarno pomoč za Slovenijo. Prek te povezave je bil vzpostavljen tudi stik z nekdanjim ministrom Roelofom Kruisingo, ki je kasneje postal prvi slovenski častni konzul.    Po parlamentarnih počitnicah so predstavniki Komiteja imeli razgovor z Janom Dirkom Blaauwom, ki je v prvih razgovorih julija imel največ razumevanja za situacijo v Jugoslaviji. Rezultat pogovora je bil predlog, da na nizozemsko pride slovenska parlamentarna delegacija, ki naj bi se srečala z nizozemskimi parlamentarci. Izrecno je želel, da se slovenski delegaciji pridruži tudi hrvaška delegacija. Preko kontaktov pri Svetovnem slovenskem kongresu je 4. septembra na Nizozemsko prišla dvočlanska delegacija in sicer Vane Gošnik (Zeleni) in Borut Šuklje (Socialisti). Skupaj s štiričlansko delegacijo iz Hrvaške so bili navzoči pri posvetu stalne parlamentarne komisije za zunanje zadeve. Skupaj so prepričevali člane komisije o situaciji in potrebi po hitrem priznanju. Komite je za slovenske parlamentarce organiziral še razgovore z mediji Haagsche Courant, Trouw, ANP in RTL Nieuws. Televizijska mreža RTL je 4. septembra predvajala zelo dolgo reportažo o obisku slovenske delegacije. Skupaj z ustanovo Nizozemska-Hrvaška so organizirali tiskovno konferenco.    Obisk slovenskih in hrvaških parlamentarcev so spremljali pogovori članov komiteja s člani poslanskih skupin CDA, PvdA, D66 in GroenLinks (Krščanski demokrati, Delavska stranka, Demokrati 66 in Zelena levica). To je pripomoglo k temu, da so člani poslanskih skupin med posvetom z ministrom Van den Broekom zavzeli stališča, ki so bila za Slovenijo zelo pozitivna.    Potem ko je konec oktobra 1991 tudi na Nizozemskem začelo dozorevati spoznanje o nujnosti priznanja Slovenije, je Komite svoje aktivnosti lahko preusmeril na ekonomsko področje in na pomoč številnim beguncem v Sloveniji. Humanitarna delovna skupina Komiteja je vzpostavila stike z Rdečim križem Slovenije in s slovensko Karitas ter jih povezala z nizozemskimi organizacijami.    V začetku oktobra sta Frank van Krevel in Stanislav Blažič obiskala Slovenijo, kjer sta opravila več pogovorov na ministrstvih in družbenih organizacijah z namenom, da raziščeta, kako bi Komite še lahko pomagal.

35

36

20 LET SLOVENIJE

LIDIJA IN ANTOON OOSTING

   Delovna skupina, zadolžena za politično lobiranje je imela v decembru 1991 pogoste stike z ministrstvom za zunanje zadeve v Sloveniji. Ministrstvo je izrazilo željo, da se čim prej vzpostavijo normalni stiki z nizozemskimi parlamentarci in vlado. Nizozemski parlamentarci so bili pripravljeni obiskati slovenske parlamentarce. Tedanji slovenski minister za zunanje zadeve Dimitrij Rupel je tudi pisno izrazil priznanje za delo Komiteja.    Stanislav Blažič in Lidija Oosting svojega dela oziroma študija nista mogla več kombinirati z delom v Komiteju, zato sta ju zamenjala Antoon Oosting in Vanda Primec. V začetku novembra 1991 je Komite štel 63 registriranih članov.    15. januarja (uradno 23. januarja) 1992 je Nizozemska priznala Slovenijo. S tem je bil cilj Komiteja dosežen. Komite se je preimenoval v Združenje prijateljev Slovenije, ki še danes zelo uspešno povezuje slovenske zdomce in Nizozemce.    Člani Komiteja so si po priznanju oddahnili, čeprav je imela humanitarna sekcija veliko težav pri transportu zbranega materiala, vendar je tudi to uspelo. Karitas je material prevzela in razdelila. Po tej veliki akciji so zbirali samo še zdravila.    Posebej pomembna aktivnost Komiteja je bila zagotavljanje informiranosti nizozemskega parlamenta o položaju v Sloveniji. Vsak teden so vse poslanske skupine prejemale revijo IN. Po priznanju je Haag obiskalo več slovenskih delegacij, navezovali pa so stike tudi na področju gospodarstva. Podpisal se je sporazum o sodelovanju med WTC v Amsterdamu in WTC v Ljubljani. Delovna skupina Komiteja, zadolžena za politično lobiranje je prispevala k temu, da je bila Slovenija vključena v program sodelovanja za Vzhodno Evropo pri ministrstvu za gospodarske zadeve na Nizozemskem. Januarja 1992 je bila Slovenija s svojo stojnico že prisotna na počitniškem sejmu v Utrechtu. Ministrstvo za zunanje zadeve pa je, tudi po zaslugi Komiteja, opustilo negativni nasvet za potovanje v Slovenijo.   

ODBOR NA VRTU ZA VRSTNO HIŠO Lidija in Antoon Oosting Lidija in Antoon Oosting sta se spoznala poleti 1979 na takratni jugoslovanski obali. V njuni hiši v Nieuwegeinu je bil leta 1991 ustanovljen Odbor (Komite) za priznanje Slovenije. Lidija ima po očetovi strani sorodnike v Sloveniji, po materini strani (pol francoska, pol srbska) pa tudi v Beogradu. Lidija je tajnica pri univerzi v Utrechtu, Antoon pa trenutno dela kot samostojni novinar za pomorski tisk.

Je imel Komite dejansko kaj vpliva? Ne morem reči. Končno vlogo je odigral nemški zunanji minister Hans-Dietrich Genscher, ki januarja 1992 svojim kolegom ni pustil druge izbire, kot da so pristali na priznanje slovenske neodvisnosti. S tem je bil cilj Komiteja za priznanje Slovenije, ki je bil vzpostavljen pol leta pred tem, izpolnjen in preoblikovali smo ga v Združenje prijateljev Slovenije, ki še danes obstaja.    Vseeno upam, da smo Slovencem doma, sorodnikom in mnogim novim prijateljem in znancem, ki smo jih spoznali, ter vsem ostalim, ki so vedeli za naš obstoj, dali vedeti, da niso sami. Da je bilo v času desetdnevne vojne JLA proti slovenski samostojnosti zelo veliko oči zunaj slovenskih meja uprtih v Slovenijo in pripravljenih podpreti željo po samostojnosti, ki je bila tudi v naših očeh upravičena.

Tako je bilo pred 20 leti. Peščica Slovencev je prevzela vlogo slovenskega veleposlaništva na Nizozemskem in tako pripomogla pri sprejemanju osamosvojitve Slovenije od Jugoslavije na Nizozemskem ter pripomogla pri gradnji medsebojnih odnosov v politiki in gospodarstvu.

NEMOČNI

Kaj sploh lahko narediš, ko med strašnimi dnevi med 27. junijem in 7. julijem 1991 po televiziji vidiš, kako tanki in letala JLA lomastijo po tvoji preljubi deželi, da bi s surovim nasiljem zatrli slovensko željo po samostojnosti? Kot državljan se v navalu nesmiselnega vojaškega nasilja počutiš strašansko nemočen. Resnični naval nesmisla, ja, saj kot le malokdo na Nizozemskem dobro veš, da nekdanja Titova socialistična Indija Koromandija neizogibno razpada.

37

38

20 LET SLOVENIJE

LIDIJA IN ANTOON OOSTING

   Z ženo iz takrat še Jugoslavije in priženjenimi starši v Sloveniji sem več kot deset let intenzivno spremljal vse novice iz nekdanje Jugoslavije. To ni bilo enostavno. Nizozemskih časopisev in politične scene usoda Jugoslavije namreč ni veliko zanimala. Za poročilo o tem, kar se je dejansko odvijalo v Jugoslaviji, se je po svojih najboljših močeh trudil le časopis NRC Handelsblad. K temu je v veliki meri prispeval pokojni Theo Engelen, ki je živel v Ljubljani in ga je podpiral tudi že pokojni Peter Michielsen, poznavalec Vzhodne Evrope, ki je deloval v Rotterdamu.

POROČILA BBC

SMER: EVROPA

Nizozemcev, na žalost tudi večino novinarjev in politikov, zadelo kot strela z jasnega.

Novinarji in politiki so slovensko željo po neodvisnosti opisovali kot upor maščevalnih nacionalistov. Zaradi takih neumnosti bi najraje skočil iz kože. Ko vidiš, kako JLA vsepovprek uničuje znane slovenske kraje in kako pade na desetine smrtnih žrtev, preprosto ne moreš samo mirno obsedeti doma. Preklinjanje pred televizijo te tudi ne osreči.

NEVEDNOST Ko sem v začetku osemdesetih let svojega tasta slišal govoriti, da bo Slovenija nekoč samostojna, sem si mislil: ‘‘Naj stari kar lepo sanja, do tega ne bo prišlo tako hitro.’’ Res pa je, da ga je politika zanimala veliko bolj kot povprečnega človeka - dvakrat sem mu moral priskrbeti dober radijsko-televizijski sprejemnik, enega velikega za doma in enega manjšega za na dopust, da nikoli ne bi zamudil mednarodnih poročil britanskega BBC-ja.    Jaz pa sem bil prepričan pristaš evropskega združevanja, kjer posamezne države ne bi bile več potrebne. V tem primeru se mej ne postavlja, pač pa se jih opušča. Kdo bi si mislil, da bodo njegove preroške besede čez deset let postale resničnost. Bil je dobro obveščen. Ko so se voditelji jugoslovanskih republik po Titovi smrti začeli prepirati, se mi je začelo svitati, da je imel moj tast mogoče vendarle prav.

Na podlagi poročanja dopisnikov časopisa NRC Handelsblad je postajalo vedno bolj jasno, da bo Jugoslavija razpadla. Na eni strani so bili reformatorji iz Slovenije, Hrvaške, Bosne in Makedonije, ki so hoteli z Jugoslavijo naprej v smeri priključitve k Evropi, na drugi pa komunistični dogmatiki, predvsem iz Srbije, ki o tem niso želeli nič slišati. Tudi med obiskom sorodnikov v Sloveniji in Srbiji sem videl, kako je bila država razpeta med dvema skrajnostima. Vse več ljudi, ki so želeli iti na svoje, je v Sloveniji začenjalo nova podjetja. V Beogradu pa so ljudje bobnali o veličini srbske zgodovine in o tem, da je zdaj čas, da se Srbom prizna velike zasluge, ki so jih imeli za jugoslovansko enotnost in zaradi česar so upravičeni do večjega deleža davčnih prihodkov.    Kar je bilo za Slovence na Nizozemskem in njihove partnerje, med katere spadam tudi sam, vse prej kot presenečenje, je večino

Ampak kako za božjo voljo razložiš vsem tem nevednim Nizozemcem, da v tem primeru ne gre za upor nazadnjaške raje proti razumnemu vodstvu centralne vlade? Sam si novinar in delaš v Haagu med politiki in javnimi uslužbenci in prav te ljudi je treba prepričati. Vendar sam tega ne moreš storiti, zato greš na lov za ljudmi, Slovenci in njihovimi partnerji, ki se tako kot ti doma vznemirjajo zaradi vojnega nasilja in nizozemske nevednosti. Pokličeš ljudi iz svojega kroga prijateljev in znancev in se pogovoriš, kaj se da narediti.    In izkaže se, da se vsi ukvarjamo z isto stvarjo! Vsi bi radi nekaj storili in vsi smo tudi pripravljeni kaj narediti. Vsakoletni dopust v Sloveniji oziroma na jugoslovanski obali je do nadaljnjega tako ali drugače preložen. Zdaj je pomembno le to, da slovenski prebivalci kar se da dobro preživijo to vojno. Na različnih krajih na Nizozemskem se je tako začelo intenzivno telefoniranje med Slovenci in njihovimi partnerji, saj so vsi hoteli kaj prispevati. Nieuwegein, Utrecht, okolica Haaga, južni Limburg seveda, Gelderland, Overijssel, ne smemo pozabiti na Amsterdam in celo v Groningenu so prebivali Slovenci.

NA VRTU ZA HIŠO

Vsi bi radi pomagali, vendar kje začeti? Večjih slovenskih klubov na Nizozemskem ni bilo, razen v južnem Limburgu, obstoječi klubi gostujočih delavcev iz nekdanje Jugoslavije pa so med svojimi člani imeli le malo Slovencev. Poleg tega se je razdeljenost, predvsem med Srbi in Hrvati tako povečala, da so klubi kmalu razpadli. Preostalo nam torej ni nič drugega, kot da smo sami ustanovili svoj klub.

39

40

20 LET SLOVENIJE

LIDIJA IN ANTOON OOSTING

In tako je na našem vrtu za preprosto vrstno hišo na naslovu Dintherseschans 41 v Nieuwegeinu lepega poletnega večera 7. julija 1991 zaživel Odbor za priznanje Slovenije z naslednjimi gonilnimi silami (eni so se pridružili prej, eni pozneje): potomec prvih slovenskih priseljencev v južnem Limburgu Frank van Krevel, Pavel Iskra, Marjan in Ank Selan, Bert in Breda Sikkens, Lidija in Johan Weiss, Jos Aretz, Viktor Šolar, Stane Blažič, Jerica Zupan, moja žena Lidija in jaz.

skupaj. Tako smo vzpostavili pristne stike s slovenskimi Nizozemci na vseh koncih Nizozemske, s srečanji v Gietnu in Limburgu, in celo s Slovenci v Belgiji.

TEŽKI ČASI

   Zadali smo si tri naloge. Kot že samo ime Odbora pove, je bila naloga številka ena naše prizadevanje za priznanje slovenske neodvisnosti. Na naslednjem srečanju pri Jerici Zupan v Utrechtu, kjer se nam je pridružilo več novih članov, med drugim Vanda Primec, smo sestavili peticijo, ki smo jo predložili stalni parlamentarni komisiji za zunanje zadeve in zunanjemu ministru Van den Broeku. Z njim osebno seveda nismo govorili, z nekim visokim uradnikom pa. Člani parlamentarnega odbora so peticijo sprejeli in obljubili, da jo bodo obravnavali na eni od svojih sej.

POROČANJE

Kar se tiče vsebine peticije, se sklicujem na prispevek kolega Igorja Žnidaršiča, ki je sodeloval pri njenem oblikovanju in je za razliko od podpisanega (op.p. Antoon Oosting) eno kopijo očitno tudi shranil. Skupaj s peticijo smo naokrog poslali tudi sporočila za javnost, da bi nizozemske medije opozorili na naš obstoj. 29. julija 1991 je med drugim časopis Haagsche Courant sporočal naslednje: Nizozemski Odbor zagovarja priznanje Slovenije. Člani Odbora so se udeležili zasedanja komisije za zunanje zadeve. Navzoči so bili tudi mnogi drugi Slovenci, med drugim Herman in Milena Hoops, ki so se pozneje pridružili Odboru. O priznanju seveda še ni bilo govora, vendar je minister Van den Broek obljubil, da bo uporabil vsa diplomatska sredstva, da bi zajezil vojno nasilje in še enkrat poskusil, da bi sprte strani skupaj prišle do mirne rešitve konflikta.    Druga naloga Odbora je bila nuditi pomoč. V Sloveniji je bilo namreč kar nekaj vojne škode in pomanjkanja, v bolnišnicah in domovih za ostarele pa zastarele razmere iz jugoslovanske zapuščine. Odbor je odigral vlogo predvsem pri navezovanju stikov; denarja, ki bi ga lahko vlagali, nismo imeli. Ljudje so sami zbirali pomoč. Za razumno ceno so pri prevoznikih priskrbeli nekaj prostora na tovornjakih, ki so šli v smeri proti Sloveniji. Tako je v Slovenijo peljalo veliko tovornjakov s humanitarno pomočjo, ki so jo zagotovili tako člani Odbora kot tudi ostali. Pri tem delu je bilo izredno pomembno vzpostavljanje stikov: kaj delate vi in kaj lahko mi prispevamo k temu oziroma kaj lahko naredimo

TEŽAVNO

Tretji cilj je bil pomagati Slovencem navezati gospodarske stike z nizozemskimi podjetji. Po tem, ko je odpadel veliki jugoslovanski domači trg in so predvsem srbski komunisti zasegli slovenska podjetja, je moralo slovensko gospodarstvo služiti na drugačen način. Konec leta 1991 je slovensko gospodarstvo preživljalo težke čase. Na Nizozemskem si pogosto naletel na predstavnike slovenskih podjetij, ki so se podali na pot, da bi kaj prodali. Kjer je bilo mogoče, so jim člani Odbora pomagali stopiti v stik z nizozemskimi podjetji.    Glavna zadeva pa je bila karseda hitro popraviti podobo slovenskega osamosvajanja v medijih in politiki. Kot novinar, ki je deloval v parlamentu, sem vedel, kako stopiti v stik s poslanci. Manjša skupina se je tako zglasila pri predstavnikih za tujino štirih najpomembnejših strankah (CDA, PvdA, D66 in VVD), da bi se z njimi pogovorila o razlogih za slovenski boj za neodvisnost. Predvsem liberalec Jan Dirk Blauw nam je znal prisluhniti in je izrazil razumevanje za slovensko prizadevanje za samostojnost.

Z ostalimi strankami je šlo težje. Nekateri poslanci, kot sta bila Jan Dirk Blaauw (VVD) in Ton de Kok (CDA), so imeli razumevanje za položaj in reševanje problemov. Drugi poslanci, tisti, ki so imeli v svojih strankah ključne pozicije pri zunanji politiki, pa so si še dolgo prizadevali za skupno evropsko rešitev za celotno Jugoslavijo in vztrajali pri ohranitvi jugoslovanske enotnosti v obliki federacije jugoslovanskih dežel. Nekaterim so majhne države, kot je bila Slovenija, ki so si želele samostojnosti, šle preprosto v nos, saj so oni težili k veliki federalni Evropi.    Sicer pa je nizozemska politika morala priznati svoje luknjasto znanje prakse preteklih letih v Jugoslaviji. Konec koncev niso imeli skoraj nič stikov z jugoslovanskimi politiki, kaj šele s slovenskimi.

Istočasno se je pojavila velika potreba po tem, da slovenska politika prenese svoje sporočilo v Evropo. Pri tem je nizozemska politika precej na široko odprla svoja vrata.

41

42

20 LET SLOVENIJE

LIDIJA IN ANTOON OOSTING

Pri parlamentarni komisiji za zunanje zadeve je prišlo do ideje, da bi organizirali zasedanje s slovensko parlamentarno delegacijo. Glede na to, da slovenskega veleposlaništva na Nizozemskem takrat ni bilo, so se člani Odbora na vso moč trudili, da so slovensko parlamentarno delegacijo sprejeli, ji priskrbeli nastanitev, organizirali tiskovno konferenco v Nieuwspoortu in poskrbeli, da so bili na razpolago nizozemskim medijem.

SORODNE DUŠE

ZAHVALA

Slovenski in nizozemski politiki in sorodne duše so kmalu zatem dokaj hitro stopili v stik. Pozneje se je izkazalo, da so slovenski krščanski demokrati že pred tem pošteno lobirali pri svojih sorodnih strankah v evropskih državah in tako prišli v stik z nekdanjim ministrom Roelofom Kruisingo. Tudi stranka D66 je zgradila dobre odnose s stranko LDS, ki je pozneje postala zelo pomembna v slovenski politiki.    Šele pozneje smo izvedeli, da se je v mestih Dieren in Ellecom v provinci Gelderland izoblikovalo društvo, ki si je tudi prizadevalo za priznanje slovenske neodvisnosti in ki se je tudi ukvarjalo s humanitarno pomočjo in z gospodarsko podporo. Ustanovljeno je bilo na pobudo med drugim zobozdravnika Dreseja (Dieren) in notarja Meertensa (Ellecom), ki sta bila poročena s slovenskima sestrama. V restavraciji Viktorja Šolarja smo se spoznali med sabo. Njihovo društvo je imelo stike na drugem nivoju znotraj stranke CDA, in sicer je bil to gospod Kruisinga, ki je bil takrat član senata in je kot častni konzul zastopal Slovenijo. Naš Odbor se je povezal z njihovim društvom iz Dierna/Ellecoma in skupaj smo sodelovali pri političnih lobiranjih in humanitarnih akcijah.

Med tradicionalnim jesenskim dopustom v Sloveniji sem s pomočjo znancev dobil priložnost opraviti intervju s slovenskim zunanjim ministrom Dimitrijem Ruplom. Ta intervju je bil objavljen 23. oktobra 1991 v časopisu Utrechts Nieuwsblad in preko mreže združenih medijskih služb (Geassocieerde Persdiensten) ponujen tudi drugim regionalnim časopisom na Nizozemskem. Med božičnimi počitnicami smo bili spet povabljeni v Ruplovo pisarno, kjer so bili prisotni tudi Dresejevi. Minister se nam je zahvalil za vse, kar smo storili za Slovenijo. Konec leta 1991 je postalo jasno, da je le še vprašanje nekaj tednov in države Evropske unije bodo Slovenijo dejansko priznale. Takrat se je pojavilo vprašanje, kako naprej. Slovenija je po priznanju najbolj

potrebovala gospodarske stike, zato smo s tem nadaljevali. Pojavilo pa se je tudi vprašanje, kako naj Odbor nadaljuje svoje delo, zdaj ko je bil glavni cilj izpolnjen.

KULTURA

Mreža Slovencev, ki jo je oblikoval Odbor, je očitno pokazala potrebo po tem, da se med seboj spoznavamo in družimo. Odbor se je zato odločil, da se prelevi v kulturno društvo prijateljev Slovenije. Notar Karel Meertens nam je pomagal pri statutu in tako je bilo 18. maja 1992 uradno ustanovljeno Združenje prijateljev Slovenije. Člani Odbora so že ob koncu leta 1991 stopili v stik z organizacijami, ki vzdržujejo stike s Slovenci v tujini.    Veliko ljudi je vse od prvega trenutka ohranilo prijetne odnose in še vedno se občasno srečajo na kulturnih dogodkih, ki jih organizira Združenje. Vendar se Slovenci na Nizozemskem vse bolj vključujejo v družbo in gradijo odnose z Nizozemci. Razumljivo je torej, da se nekateri odnosi razvodenijo, a ko se spet srečaš, je še vedno lepo. In spet se prebudi tisti vzajemni občutek, da smo vendarle nekaj naredili. Naj bo ta nekaj še tako majhen, važno je, da nismo samo obsedeli pred televizijskim sprejemnikom. Dokazali smo, da Slovenija, če je potrebno, lahko računa na veliko prijateljev.

43

44

20 LET SLOVENIJE

Z oran E rjavec

O DELU FUNDACIJE NIZOZEMSKA – SLOVENIJA Zoran Erjavec Zoran Erjavec je hemato-onkolog v bolnišnici Delfzicht-OZG v severni nizozemski provinci Gronigen. Pred tem je delal na hematološkem oddelku univerzitetnega kliničnega centra UMCG v Groningenu.

Iz leta 1991 se še dobro spominjam večerov pred televizijo: preklapljanje s kanala ZDF na ARD, neprestano gledanje enega dnevnika za drugim., slike obstreljevanega Krvavca, tankov na avtomobilski cesti pri Postojni, vojakov na meji z Italijo pri Sežani. Nemška televizija je tedaj prikazovala več novic iz Slovenije kot nizozemska. Veliko je bilo telefonskih pogovorov z družino v Sloveniji, skrbi in olajšanja, ko je bilo vsega konec. Bilo je neverjetno, da se je zgodilo, in še bolj neverjetno, da se je južno od Slovenije še nadaljevalo.    Prijatelji so me tedaj prosili, če bi organiziral pomoč bolnišnicam v Sloveniji. V oči mi je padlo zlasti pismo iz Kopra, v katerem so prosili pravzaprav za celoten inventar za bolnico! Da bi se to dobro organiziralo, sem stopil v stik z g. Zlobcem, veleposlanikom v Bruslju, ki je bil tedaj uradni zastopnik za Nizozemsko. Z njegovo hitro pomočjo sem spoznal častnega konzula g. Kruisingo in obenem tudi g. Marnixa van Rija. Izkazalo se je, da ima njegovo svaštvo tudi slovenske korenine. Kmalu po obisku g. Van Rija pri meni v Groningenu je bilo ustanovljena Fundacija Slovenija – Nizozemska. Logo za to je oblikoval moj bratranec Luka Valič, oblikovalec v Amsterdamu. Predstavljal je lepo podobo slovenske zastave, ki prehaja v nizozemsko.    S pomočjo Fundacije Slovenija-Nizozemska in s prizadevnostjo njenih članov g. Noleta, g. Van Rija, g. Praprotnika, g. Jamiesona, g.Kruisinge in veleposlanika Zlobca nam je relativno hitro uspelo transportirati (rabljene) dializne aparate v Koper. Zatem so sledile razne aktivnosti na zdravstvenem področju: organizacija obiska ministra Voljča na Nizozemskem s podpisom memoranduma na

področju zdravstva med Slovenijo in Nizozemsko, obisk predsednika zdravstvene zavarovalnice g. Koširja, delovni obisk dekana Univerze v Ljubljani v Groningenu (RUG) , obisk predsednika upravnega odbora Univerzitetnega kliničnega centra v Ljubljani g. Kebra v Univerzitetnem medicinskem centru Groningen (UMCG) itd.    Na severu, kjer živim, je bilo veliko delovnih obiskov slovenskih zdravnikov in strokovnjakov za zdravstveno zavarovanje, med drugim pri zavarovalnici Menzies. Zaradi svojega dela sem lahko v UMCG organiziral staž različnim zdravnikom, med drugim tudi sedanjemu ministru za zdravje, dr. Marušiču. Kot posledica memoranduma MATRA (program nizozemske vlade in EU) mi je s prof. Van den Heuvelom iz Severnega centra za zdravstvena vprašanja (NCG) v Groningenu uspelo realizirati obširen program v zvezi s primarno zdravstveno oskrbo, v sodelovanju z Inštitutom za varovanje zdravja in Ministrstvom za zdravje v Sloveniji.    Fundacija Slovenija-Nizozemska je v teh letih delovanja vzpostavila veliko stikov in mnogim Slovencem odprla vrata na Nizozemsko. Proti koncu devetdesetih je ta aktivnost začela usihati Slovenija kot samostojna država in njeni predstavniki, ki so si med drugim nabirali izkušnje in znanje tudi na Nizozemskem, so našli svojo lastno pot. Kot predsednik Fundacije sem bil s tem osebno zelo zadovoljen. Poslanstvo Fundacije je bilo s tem ne samo uspešno, ampak tudi dopolnjeno. Za mnoge so bili stiki med Slovenijo in Nizozemsko vzpostavljeni ne samo na institucionalni, marveč tudi na osebni ravni. Izmenjava izkušenj in znanja je bila koristna v dobro obeh držav.    Mnogi stiki, ki sem jih osebno ali kot predsednik Fundacije vzpostavil, so še živi. Tako kot zdravnik še vedno sodelujem z Zdravstveno zbornico Slovenije. V času tranzicije je bilo veliko obiskov predstavnikov zdravstvenega zavarovanja, nekateri tudi s kasnejšim zdravstvenim ministrom dr. Kebrom. Na njihovo povabilo so nekateri nizozemski strokovnjaki, vključno z menoj, imeli razne delavnice in predavanja v Sloveniji na področju zdravstvenega varstva. Te stike skušam še naprej ohranjati. Tako so nekateri mladi slovenski zdravniki že obiskali naše severne bolnišnice, imeli pa smo tudi slovenske študente na Univerzi v Groningenu in na tamkajšnjem konzervatoriju. Sever Nizozemske je bil tedaj tudi gostitelj svetovnih iger za invalide in kot gost je bila prisotna tudi ga. Kučan, kateri sem tedaj lahko razkazal naše lepo univerzitetno mesto Groningen.    Z ženo in tremi hčerami gremo še vedno vsako leto v Slovenijo in to ne samo poleti, marveč tudi pozimi.

Z zadovoljstvom ugotavljam, da hčerke doživljajo Slovenijo kot svojo drugo domovino in slovenske gore in naravo občutijo kot svojo lastno. Če smo kdaj kje drugje v kakšnem gozdu, je lepo slišati, da tam diši po Sloveniji.

45

46

20 LET SLOVENIJE

J oost van E bbenhorst T engbergen

Še posebno prijetno pa je slišati odgovor na vprašanje, kaj najraje jedo: fižolovo juho in štruklje! Veliko mi pomeni, da se počutijo v Sloveniji doma. Jezik je sicer delno še vedno problem, toda vse so hodile na tečaj slovenščine in se trudijo svoje znanje izboljšati.

SLOVENCI IMAJO PROTESTANTSKO DELOVNO MORALO Joost van Ebbenhorst Tengbergen Joost van Ebbenhorst Tengbergen, nekdanji veleposlanik Kraljevine Nizozemske v Republiki Sloveniji.

Naj se najprej predstavim. Sem Joost van Ebbenhorst Tengbergen. Rodil sem se leta 1935 v Delftu, sem poročen in imam dve hčerki, enega sina in pet vnukinj. Do upokojitve leta 2000 sem bil zaposlen v nizozemski diplomatski službi.    Moji spomini na Slovenijo segajo skoraj petdeset let nazaj. Leta 1962 sva z ženo z vlakom odpotovala iz Haaga v Dalmacijo. Vlak si je utiral pot skozi slovensko gorovje, ki je s svojo lepoto in samosvojim značajem v nama pustil globok pečat. V tistem trenutku seveda nisva niti pomislila na to, da bova čez manj kot dve leti odposlana v službo prav v Jugoslavijo.    Po petdnevnem potovanju po zasneženih in poledenelih cestah (naprej od Frankfurta še ni bilo avtoceste, Donava je bila zaledenela) sva januarja 1964 prispela na najino prvo delovno mesto v Beograd, kjer sva ostala dve leti. Prepotovala sva celotno državo. Vmes sva bila večkrat tudi v Sloveniji, kjer sva med drugim občudovala Postojnsko jamo. Z nizozemskim in nemškim kolegom sem obiskal tudi vzorčni primer rudarskega naselja, vendar se imena v tem trenutku žal ne morem spomniti (op. prevajalca: gre za slovensko mesto Velenje).    Dobro se spominjam časa, ko sva z ženo preživela zimo ob blejskem jezeru. Neko jutro me je navsezgodaj prebudil znan zvok: praskanje drsalk po ledu. Redkokdaj sem bolj obžaloval, da nisem imel s sabo svojih drsalk.

47

48

20 LET SLOVENIJE

J app ramaker

   Žal pa sem imel opravka tudi z žalostnimi dogodki. V tistem času Nizozemska v Jugoslaviji ni imela niti enega konzula, čeprav je območje vsako leto obiskalo na tisoče Nizozemcev. Tako se je včasih zgodilo, da so Nizozemci tam preminuli ali umrli v prometnih nesrečah. V takih primerih sem moral hitro skočiti v avto in se odpeljati na kraj nesreče, kjer sem identificiral posmrtne ostanke in napisal t.i. posmrtni potni list, da so jih lahko prepeljali na Nizozemsko.    Po več letih sem leta 1996 ponovno dobil priložnost obnoviti svojo vez s Slovenijo, saj sem bil imenovan za veleposlanika na Dunaju z akreditacijo za Slovenijo. Predaja poverilnih listin predsedniku Kučanu je bila prisrčna priložnost na nivoju. Vodji predsedniškega protokola je bilo všeč, da sta se praznične slovesnosti udeležila tudi moja žena in sin, ki sta pripotovala v Ljubljano.    Na Ljubljano imam seveda veliko lepih spominov. Večkrat sem se z Dunaja odpravil tja na izlet. Obiskal sem tudi območje, kjer se je med prvo svetovno vojno odvijala bitka na Soški fronti. Na tem mestu je urejen muzej, ki se mi je še posebno vtisnil v spomin.    Moja takratna slovenska kolegica na Dunaju, dr. Katja Boh, je organizirala tridnevni izlet v Slovenijo in tako smo si res lahko ogledali prav vse najlepše točke.    Tudi odnos s takratnim zunanjim ministrom, prof. Borisom Frlecom, in njegovimi sodelavci je bil nadvse prijeten in koristen. Bilo mi je v veselje, da sem imel možnost obnoviti stike z njim, ko je bil imenovan za slovenskega veleposlanika v Haagu.    Glede na slovenski interes za Evropsko unijo ni bilo presenetljivo, da je naraslo tudi nizozemsko zanimanje za to deželo, kar je bilo razvidno iz števila nizozemskih turistov. Če jih omenim le nekaj, ki so prišli spoznat državo v živo: državni sekretar za evropske zadeve Michiel Patijn, nekdanji predsednik vlade Andreas van Agt in načelnik generalštaba viceadmiral Kroon. Kar mi je od tega obiska najbolj ostalo v spominu, je bil skrbno pripravljen, navdušujoč polet s helikopterjem čez skoraj celotno slovensko območje, ki so ga pripravili slovenski gostitelji. Izkušnja, ki je ne bom pozabil.    V kratkem bo Slovenija praznovala dvajset let in ob tej priložnosti bi rad poudaril, kako zelo me veseli, da se je Slovenija v vseh pogledih tako dobro in pozitivno razvila.

Znanec iz Slovenije mi je nekoč dejal, da so njegovi rojaki res katoličani, ampak da imajo protestantsko delovno moralo.    Zdaj, ko Slovence in Slovenijo nekoliko bolje poznam, sem prepričan, da bo dosedanja razvojna pot šla le še navzgor.

RAZMIŠLJANJE OB DVAJSETLETNICI NEODVISNOSTI Jaap Ramaker Jaap Ramaker, nekdanji veleposlanik Kraljevine Nizozemske v Republiki Sloveniji.

Ko se bodo prihodnje generacije Slovencev ozirale na prvi dve desetletji nove Slovenije, ju bodo lahko označili edinole kot zgodovinski.    V teh prvih dvajsetih letih so bili s presenetljivo hitrostjo vzpostavljeni temelji za stabilno in uspešno državo, ki je med drugim od leta 2004 spoštovana članica Evropske unije in Nata ter od leta 2007 evrskega območja.    Med letoma 1999 in 2001 sem imel čast, da sem kot zadnji nerezidenčni veleposlanik v Ljubljani zastopal Nizozemsko v Sloveniji. Potovanje z Dunaja v Ljubljano je bilo moji ženi, ko me je spremljala, in meni vedno znova v veliko veselje. Vožnja z avtom z Dunaja preko Maribora ali skozi karavanški tunel naju je skozi slikovite slovenske pokrajine popeljala na cilj - na vedno znova navdihujoč delovni obisk slovenskega glavnega mesta Ljubljane. Vsak obiskovalec je v tej deželi od prvega koraka lahko začutil vzdušje prizadevnosti, zaupanja in optimizma v prihodnost države ter energije in delovnega zanosa.    Od začetka mojega službovanja mi je bilo znano, da bo moja akreditacija v Sloveniji trajala le kratek čas. Razlog za to je bil razveseljujoč. Nizozemska se je namreč odločila, da bo v vseh prihodnjih državah članicah EU odprla svoje diplomatsko predstavništvo, in tako torej tudi v Sloveniji.

O prihodnjem slovenskem članstvu v prvem naslednjem krogu širitve EU sploh ni bilo dvoma, saj je Slovenija imela stvari urejene tako kot nobena druga država, kar so lahko potrdili tudi v Bruslju. V pogajanjih med Evropsko komisijo in Slovenijo se je brez težav zapiralo poglavje za poglavjem, kar sem ob branju poročil lahko potrdil tudi sam.    Moja funkcija veleposlanika v Sloveniji je morda res bila kratkotrajna, vendar je bodoče slovensko članstvo v EU in Natu na zelo zanimiv način zaznamovalo to obdobje dveh let. Moji sogovorniki

49

50

20 LET SLOVENIJE

jan c . henneman

v Ljubljani so vsi brez izjeme žareli od navdušenja in delovnega elana. Njihovo dobro poznavanje zadev je name naredilo velik vtis. Čeprav sem bil v slovenskem glavnem mestu po službeni dolžnosti le malo prisoten, sem se tam naučil lekcij iz evropske integracije, makroekonomije, kmetijske politike in monetarne politike.

Od vsega začetka mi je bilo jasno, da je država, ki se je pripravljala na nadaljnjo integracijo v obstoječe zahodne povezave, večino dosegla že s svojimi lastnimi močmi.    Odnosi med Nizozemsko in Slovenijo so se tudi med mojim dvoletnim mandatom v Sloveniji razvijali izredno hitro. Uradne in gospodarske delegacije so prihajale in odhajale, oblikovale so se tudi kulturne izmenjave. Vrhunce v odnosih med obema državama pa so predstavljali uradni obiski nizozemskih vladnih predstavnikov v Sloveniji. Tako sem imel priložnost med njegovim obiskom v Ljubljani spremljati našega takratnega državnega sekretarja za evropske zadeve Dicka Benschopa, ki se je lahko osebno prepričal o hitrem napredku pri pripravah na slovenski vstop v Evropsko unijo. Posebej je treba omeniti tudi obisk našega takratnega premierja Wima Koka in njegove žene. Slovenski premier Janez Drnovšek je bil njun gostitelj na Brdu pri Kranju, na posestvu, kjer sta se ne dolgo zatem prvič srečala predsednika Ruske federacije in Združenih držav, Vladimir Putin in na novo izvoljeni George W. Bush.    Sredi leta 2001 je nizozemska prisotnost v Sloveniji dobila konkretno obliko. Z imenovanjem začasnega odpravnika poslov Nizozemske v Sloveniji se je prvič oblikovalo nizozemsko veleposlaništvo v Ljubljani. Grand Hotel Union v središču Ljubljane je postal prvo ‘’veleposlaništvo’’, leto zatem pa je potekala slovesna otvoritev novih prostorov veleposlaništva v središču mesta Ljubljana. Tako je moj naslednik, veleposlanik Jan Henneman, postal prvi rezidenčni nizozemski veleposlanik v Sloveniji.    Slovenija ni zaostajala in je kmalu zatem odprla slovensko veleposlaništvo v Haagu. Posebno čast za Nizozemsko je predstavljalo dejstvo, da je prvi rezidenčni veleposlanik Republike Slovenije v Haagu postal gospod Boris Frlec, ki je bil še malo pred tem slovenski minister za zunanje zadeve.    Ob dvajsetem rojstnem dnevu samostojne Slovenije bi rad iskreno čestital slovenski državi in slovenskemu ljudstvu, na katere sva z ženo ohranila posebne spomine. Čeprav morda ni v navadi, naj ob tem dodam še osebne pozdrave predsedniku Danilu Türku in njegovi soprogi Barbari Türk, prijateljema iz skupne preteklosti pri Združenih narodih v New Yorku v devetdesetih letih prejšnjega stoletja. Z najboljšimi željami za prihodnost Slovenije!

PRVI NIZOZEMSKI VELEPOSLANIK V LJUBLJANI Jan C. Henneman Jan C. Henneman, prvi rezidenčni nizozemski veleposlanik v Sloveniji, sedaj nizozemski veleposlanik v Pragi

Leta 2001 sem v Moskvi izvedel, da bom imenovan na mesto veleposlanika v Sloveniji. In ne samo to: postal naj bi prvi nizozemski veleposlanik, ki bo v Ljubljani tudi živel. Ogledali smo si zemljevid Slovenije v Lonely Planetu: čudovito. Ljubljano so imenovali mala Praga. Z Lidijo sva tako z velikim veseljem in radovednostjo odpotovala tja.    Odprtje veleposlaništva je bil seveda izziv, vendar je delo s pomočjo zagnane ekipe uspešno potekalo. Za nas je bilo zelo pomembno, da smo dobili pozitiven odziv s slovenske strani. Bilo nam je jasno, da je naše novo veleposlaništvo dobrodošlo. Prav tako dobrodošlo smo se novi prišleki v deželi počutili tudi osebno. Osredotočili smo se na bilateralno sodelovanje na kulturnem, gospodarskem in političnem področju. Prav na zadnjem je Nizozemska Sloveniji aktivno pomagala pri njeni želji postati članica EU in Nata - dva najpomembnejša politična cilja po osamosvojitvi. Dobro se spominjam praznovanja ob vstopu v Evropsko unijo v mestu Nova Gorica, kjer se je ob tej priložnosti odstranilo mejne pregrade z italijansko Gorizio. Širitev EU z državama, kot sta Slovenija in Češka, je bila zame tudi čustveno doživetje; moja mati je namreč Čehinja.    Tako kot slovenski veleposlanik g. Leon Marc potuje po Nizozemski, je bila tudi ena izmed mojih nalog, da raziščem Slovenijo in ji predstavim Nizozemsko. Pri tem so nas spodbujali slovenski prijatelji in znanci, ki so bili vedno pripravljeni iti z nami na izlete in

51

52

20 LET SLOVENIJE

jean - pierre kempeneers

nam pokazati čudovite kotičke. Opisi v Lonely Planetu so se izkazali za pravilne. Na Triglav se žal nismo povzpeli, smo pa obiskali veliko drugih gora. Pozimi smo smučali, poleti pa smo se odpravili na morje. Višek vsakega leta je bila diplomatska regata, na kateri smo diplomati, politiki in poslovneži spoznavali slovensko obalo. Ali je Ljubljana res mala Praga, kakor pravi Lonely Planet, pa je drugo vprašanje. Povezavo zagotovo predstavlja Plečnik, slavni arhitekt, ki je pustil svoj pečat tako v Ljubljani kot v Pragi, kjer je na željo predsednika Masaryka obnovil dele praškega gradu.    Kot prvi nizozemski veleposlanik v Sloveniji sem moral poiskati tudi rezidenco. Nazadnje smo se odločili za gradnjo. Steklene površine na stavbi pritegnejo potrebno pozornost, da Slovenci v njej lahko prepoznajo simbol odprtosti nizozemske družbe. Lesena fasada pa kaže na Slovenijo, saj 60 odstotkov površine pokriva gozda. Načrt sta zasnovala dva mlada arhitekta: eden Slovenec, drugi, po izvoru iz Beograda, je študiral na Inštitutu za arhitekturo Berlage in je kasneje pridobil nizozemsko državljanstvo. Za svoje delo sta prejela slovensko državno nagrado s področja kulture. Ali je rezidenca rezultat slovenskega ali nizozemskega oblikovanja, konec koncev sploh ni tako pomembno. Slovenija namreč že stoletja leži na križišču vplivov iz severa in juga ter vzhoda in zahoda.    To človek opazi tudi, ko potuje po državi. Naj bo še tako majhna, Slovenija je polna geografskih, podnebnih in kulturoloških razlik. Spoznali smo starejše ljudi, ki so večkrat zamenjali državljanstvo, ne da bi se pri tem enkrat samkrat preselili. Tudi tako smo spoznali, kako pomemben je bil slovenski jezik za neodvisnost in kako jezik Slovence še vedno povezuje.

Nekoč sem poslušal intervju s slovensko delegacijo, ki se je vrnila s pogajanj v Bruslju. Vprašanje ni bilo, ali so v Bruslju kaj dosegli, pač pa, če so lahko govorili slovensko.    V Slovenijo smo se podali z veseljem in radovednostjo in od tam smo se vrnili z najlepšimi spomini. Še enkrat: Slovenija, iskrene čestitke!

POZITIVNA, MLADA, SAMOZAVESTNA DRŽAVA, KI JO PREPROSTO MORAŠ IMETI RAD – OSEBNE IZKUŠNJE MLADEGA NIZOZEMSKEGA DIPLOMATA S SLOVENIJO IN NJENIMI PREBIVALCI Jean-Pierre Kempeneers Jean-Pierre Kempeneers, nekdanji nizozemski diplomat v Republiki Sloveniji. Jean-Pierre Kempeneers dela na nizozemskem Ministrstvu za zunanje zadeve, piše pa v osebnem imenu.

Kakšen užitek je to bil, ko sem od začetka leta 1999 do poletja 2001 kot mlad diplomat nizozemskega veleposlaništva na Dunaju dva do tri dni na mesec preživel v Sloveniji. Nizozemska takrat namreč še ni imela veleposlaništva v Sloveniji in je bilo zanjo odgovorno dunajsko veleposlaništvo.    Slovenska neodvisnost je bila takrat še na začetku. Čutiti je bilo veliko pozitivne naravnanosti in optimizma za članstvo v Evropski uniji in Natu. To je bilo v središču pozornosti: Evropa osvojena, v trpniku torej.    Na Nizozemskem je bilo v tistih letih še posebej veliko zanimanja za Slovenijo kot državo kandidatko za Evropsko unijo in zvezo Nato. Nizozemski podjetniki, zunanji minister van Aartsen in drugi ministri ter državni sekretar za evropske zadeve Dick Benschop so obiskali Slovenijo. V Ljubljani smo organizirali konferenco za veleposlanike. Na obisk je prišel tudi premier Kok s svojo ženo in v ta namen smo med drugim organizirali tudi program na Bledu. Premier je enkrat že bil tam, pred približno petindvajsetimi leti, v začetku svojega zakona, mogoče celo kot del medenih tednov, vendar tega ne vem več točno.    Vse pogosteje sem slišal o stičnih točkah med Nizozemsko in Slovenijo: o mešanih zakonih oziroma zvezah, o Slovencih, ki so

53

54

20 LET SLOVENIJE

saskia van der stoel

študirali na Nizozemskem ali ki so bili na počitnicah pri nizozemskih prijateljih na Nizozemskem, in o nizozemskih turistih na obisku pri slovenskih prijateljih.    In vse skupaj pravzaprav niti ni tako presenetljivo, saj

med Slovenci in Nizozemci na splošno ‘klikne’. Mislim, da zato, ker si delimo določeno mero zdrave pameti in profesionalno držo velike delovne vneme. Povrh vsega pa nam je skupna tudi želja in sposobnost uživati v življenju.    Ko sem mesečno obiskoval Slovenijo, sem se Slovenijo in Slovence naučil ceniti zaradi ‘can do’ miselnosti (miselnosti, da zmoreš). Zlahka je bilo opaziti, da se država in njeni prebivalci razvijajo v pozitivnem smislu. Nizozemska je vedno zavzemala konstruktivno vlogo v partnerstvu s Slovenijo. Med drugim je prek Programa gospodarskega sodelovanja v Srednji in Vzhodni Evropi in Programa MATRA za družbeno preobrazbo, vključno s programi za vodstvo in uradnike, konkretno prispevala pri pripravi Slovenije na članstvo v EU in pri nadaljnjem razvoju slovenskega družbenega prostora. Nizozemska je tudi krila potne stroške in stroške bivanja za upokojene poslovneže in uradnike, ki so bili za nekaj časa ‘dodeljeni’ v podjetja, na ministrstva in v druge parlamentarne ustanove, da bi Sloveniji svetovali in stali ob strani na poti k članstvu v EU. To so bile odlične izkušnje, ki so dobre medsebojne odnose le še okrepile.    Moje navdušenje nad Slovenijo in njenimi prebivalci je mnogo mojih prijateljev prepričalo, da so obiskali Slovenijo. Razlog, zakaj Slovenije do takrat še niso obiskali, je bil pri večini nepoznavanje države. Prav vsi, brez izjeme, so se zelo navdušeni vrnili s svojih počitnic v Sloveniji.

Konec koncev je Slovenija dežela, ki ima (skoraj) vse: čudovite gore, jezera, zelene travnike, slikovita mesta, morje, okusno kuhinjo in odlična vina ter zanimive prebivalce, ki zdravo pamet, poslovnost in strokovnost kombinirajo s pozitivnim odnosom do življenja in z uživanjem v življenju. Vse to mi je osebno zelo blizu, zato sem se Slovenijo in njene prebivalce naučil zelo ceniti. Mnogo nizozemskih kolegov, ki imajo (ali so imeli) opravka s Slovenijo in Slovenci, se strinjajo z mano.    Štejem si v čast, da sem imel priložnost delati v Sloveniji in spoznati tako veliko dobrih, zanimivih, pozitivnih in prijaznih Slovencev. Moja zahvala za podporo pri mojem delu v Sloveniji gre predvsem Mojci Pinterič, ki še danes dela na nizozemskem veleposlaništvu v Ljubljani, in Marjeti Novak. Slovenija in Slovenci! Čestitke ob dvajsetletnici neodvisnosti, predvsem pa za članstvo v EU. Srečno!

POČITNICE V LJUBNEM OB SAVINJI / IN MEMORIAM MAX VAN DEN STOEL Saskia van der Stoel

Med Ljubljano in Mariborom, nedaleč od avstrijske meje, leži vas Ljubno ob Savinji. Ko je leta 1962 naša družina prvič prišla tja, kraj gotovo ni imel več kot tisoč prebivalcev. Kakor pove že ime samo, vas leži ob reki Savinji, ki izvira v Logarski dolini. Če se prav spomnim, je čudovito lepemu izviru ime Rinka. Že tedaj je bil zelo priljubljen med turisti, ki so se lahko povzpeli po poti do slapu. Tudi s Kamniškega sedla je bil lep pogled na slap.    Ljubno leži na robu doline. Ko je slap, ki leži naprej v dolini, pričel privabljati turiste, so ti obšli Ljubno, ne da bi ga sploh opazili. Prav to je pri mojem očetu zbudilo zanimanje za Ljubno. Kot vedno je namreč iskal prostor za kampiranje brez piskajočega glasu tranzistorjev ali drugih predmetov množičnega turizma. Ko je tako prizadevno iskal z očmi po zemljevidu, je našel Logarsko dolino. Če bi se peljal še dlje vanjo, bi ga morda razočarali dva ali trije veliki hoteli, ki so bili postavljeni na koncu doline med skalnatimi gorami. Toda to se ni zgodilo. Ko je do vrha napolnjeni avto z jokavimi otroki zapustil Ljubno, je bila sprejeta odločitev, da si poiščemo mesto za prenočitev. Po treh kilometrih takrat še neutrjene in zato prašne ceste smo prišli do mostu čez Savinjo, stran od glavne ceste. Mojima utrujenima staršema se je zdelo pametno, da prečkamo most in tam morda najdemo prostor za šotor. Deske na mostu so zaropotale, ko smo se peljali čezenj. V naslednjih letih sem ta zvok slišala velikokrat, vsakič ko se je moja mama vrnila iz planinarjenja naprej v dolini, kamor sta starša odšla

55

56

20 LET SLOVENIJE

saskia van der stoel

z nekaj otroki. V tistih časih tam ni bilo veliko avtomobilov, zato je ta zvok vedno naznanil naš povratek. Deske na mostu so ležale blizu skupaj - to je fizikalna razlaga za zvok. Toda psihološko je pomenila klepet o dogodivščinah ob šotorih, vonj lisičk po zemlji in obliž na nogi najmlajšega izmed nas, ki je ves čas planinarjenja pogumno hodil.    Toda tistega prvega dne je bilo še vse tuje. Po posvetu staršev, katero pot naj uberemo, smo se znašli na ozki poti med mostom in skupino hiš na levi. Danes jih poznam pod naslovom Savina 32, takrat pa se je naš težko naloženi avto približeval neznanemu ozemlju. Obotavljajoč smo se ustavili pri majhni beli kmetiji. Ženska v krilu in z ruto je prišla iz hiše in moji starši so v mešanici nemščine, angleščine in kretenj spraševali, ali bi si lahko v bližini postavili šotor. Ženska je nato šla po moža, sina in snaho, ki je znala nekaj nemško. Po pogovoru v slovenščini, ki se mi je zdel bolj podoben prepiru, nas je snaha povabila k večerji. “Komm!” je dejala. “Essen Sie! Trinken!” In medtem ko je sin Stanko vzel koso in se napotil proti severu, smo mi zlezli na lesene klopi v zavetju. Ponudili so nam na debelo narezan črn kruh, na krožniku pa so bile ovalne rezine salame. V debele kozarce so nam natočili pijačo, katero so nas kot otroke učili sovražiti. Namesto soka različnih okusov, od mareličnega do ribezovega, ki se ga je pilo v Kamniku, so nam tu ponudili grenko pijačo, ki je bila naša prva alkoholna izkušnja.    “Essen Sie!” nas je vedno znova spodbujala snaha Jožica. Moji starši so, medtem ko so se nasmihali našim gostiteljem, po nizozemsko dvomili, ali so gostitelji razumeli, da iščemo prostor za kampiranje in se spraševali, ali bomo morali plačati za vso tisto dobro hrano in pijačo. Prav takrat se je vrnil Stanko, smejoč. “Kommen Sie!” nas je povabila Jožica. Hodili smo pol kilometra do sveže pokošenega kosa travnika. Sveže pokošena trava se nam je zatikala v natikače. Stanko jo je že naložil na voz z lesenimi kolesi. “Zelten!” nam je rekla Jožica, kar je pomenilo, da si lahko na tem mestu postavimo šotor. Medtem ko so moj oče in mlajši bratje uživali v kruhu, moštu in klobasah, je mama s starejšimi otroci postavljala šotor. Ne vem, kolikokrat smo kasneje še kampirali na tem mestu. Mislim, da smo tja hodili vsako leto vsaj do leta 1969 ali celo 1971.

Kmet in gospodinja, kakor smo ju klicali, nam nikoli nista ničesar zaračunala. Obdala sta nas z gostoljubnostjo, kakršne nismo poprej nikoli poznali in ki nas je včasih spravila v zadrego. Skupaj so morda imeli okrog dva hektarja zemlje, na kateri so še vedno našli prostor za nas. Med stročjim fižolom so gojili korenje, da bi zemljo kar najbolje izkoristili. Ženske so ves dan plele in si pri tem z dolgimi krili ščitile kolena.    Ob rečici, kjer so stali naši šotori, je bila vrsta jablan in sliv. Piškavi sadeži teh dreves so bili osnova za njihove likerje. Na kmetiji je bila še

krava, ki je dajala šest do osem litrov mleka. Orehi so bili osnova za kruh z orehi. Imeli so tudi svinjo, iz prašičkov pa so delali klobase. Družina - Stanka je bila naših let - je pridelala skoraj vse, kar je potrebovala. Za dodaten zaslužek je Stanko ponoči delal tudi v tovarni. Ko smo naslednjič prišli tja, se je bilo zgodilo nekaj groznega. Gospodarja je zadel tovornjak in mu povzročil vnetje hrbteničnega mozga. Sedel je v invalidskem vozičku, a se je komaj lahko vozil, saj so bile ceste okrog kmetije polne jam. Moji starši so, mislim da iz Nemčije, naročili boljši voziček. Ne vem, ali so ga poslali družini Pleseč ali smo ga mi pripeljali z avtom. Kakorkoli, hvaležnost je bila neizmerna. Od takrat smo bili v stiku tudi preko pisem. Fotografije otrok, ki so jih poslali moji starši, so postavili na omaro v kuhinji in smo ji lahko videli, ko smo bili tam. V tej kuhinji so pekli kruh. Tri ali štiri hlebce so hkrati spustili v odprtino peči, ki je skozi ploščice ogrevala sosednjo sobo. Ob peči so postavili klop, kjer je bilo prijetno toplo sedeti.    Vsako leto smo bolje poznali okolico. Eden izmed naših prvih izletov je bil k cerkvici, katere vrh zvonika smo lahko videli z bližnjega hriba. Na poti tja je bilo treba preko suhe rečne struge, ker so moji starši iskali pot naravnost. Čeprav to mojemu očetu ni bilo najbolj všeč (vedno je hotel imeti stvari pod nadzorom), je bil zadovoljen, da smo dosegli cilj in da mu ni bilo treba nazaj po reki! Na srečo je vodila navzdol prijetna pot, ki se je pričela in končala, kot je običajno s planinskimi potmi, nekje povsem drugje kot bi pričakoval. V našem primeru je bilo to prav blizu našim šotorom. Med spustom smo tudi opazili oznake, ki smo jih poimenovali “rdeče pike”. Te oznake so nas popeljale po številnih lepih poteh in so bile pazljivo postavljene, čeprav smo redko srečali pohodnike.    Ljubno je na nas naredilo velik vtis. Boj za obstanek, ki ga je bilo še vedno čutiti, sosedje, ki so pritekli na pomoč, ko je slabo vreme grozilo, da bo uničilo pridelek, in so potem posedli k moštu in kruhu; številne kapelice s prižganimi svečami, ki smo jih videli ob poti; prekrasni gozdovi z obilico borovnic, divjih jagod in malin ter skoraj organsko kmetovanje na zelenem podeželju.    Vem, da je to v spominu mojega očeta priklicalo božanske miselne prapodobe. Ko je v zadnjih letih začel bolj in bolj pozabljati, je Ljubno še zmeraj ostalo dobra tema za pogovor. Izredno dobro se je spomnil, kako se pride na Travnik ali na Raduho, kako priti iz našega taborišča v Ljubno na tri različne načine ter da je bilo najboljše mesto za robidnico kak kilometer stran, na cesti v Luče.

Ko je pozabil že skoraj vse, je Ljubno še vedno živelo v njegovem spominu.

57

60

20 LET SLOVENIJE

61

62

20 LET SLOVENIJE

63

Ease of Use voor succesvol gebruiksgemak!

Of uw product succesvol is, hangt af van verschillende factoren zoals perfecte techniek, prachtig design en

Een doordachte keuze in gevelbekleding.

gebruiksgemak. De eindgebruiker verlangt immers een product wat automatisch te begrijpen is. Ease of Use doet juist dat! Wij zorgen voor gebruiksgemak van uw product tijdens de definitiefase, ontwikkelingsfase en Usability Design              ingebruikname. Altijd gefocust op de gebruiker. Zo overklast u niet alleen uw concurrent maar bindt u uw logisch en intuïtief klanten tevens aan uw merk. Interactie ontwerp          eindgebruiker centraal

Ease of Use maakt de vertaalslag van uw programma van eisen (marketing & technisch) naar een gebruiksvriendelijk conceptueel ontwerp. Dat doen we door studies en gebruikstesten met eindgebruikers in hun werkomgeving en met prototype simulaties in een testomgeving. Daarbij stellen we de eindgebruiker en zijn karakteristieken voortdurend centraal. Uitgangspunt is het logisch en intuïtief werken met en van een product. We analyseren waarom een product goed of slecht geaccepteerd wordt door uw klanten. Daarnaast bekijken we de positie van uw bedrijf. Bovendien verzorgt Ease of Use begrijpbare handleidingen of quickstarts bij uw producten. Door onze objectieve, frisse kijk op zaken bent u verzekerd van heldere technische en gebruiksdocumentaties.

Qbiss One

Usability Design              logisch en intuïtief

Als neutrale en objectieve buitenstaander werkt Ease of Use nauw

Qbiss One, is een kosteneffectieve oplossing voor

samen met alle betrokken afdelingen. Zo fungeren wij als intermediair Interactie ontwerp         

uw gevel en een ideaal alternatief voor samengestelde

eindgebruiker centraal

tussen productplanning en productontwikkeling en tussen marketeer,

gevels. Door een combinatie van totale functionaliteit

product designer en engineer. Waarbij we verschillende visies versmelten

en esthetiek is het de natuurlijke keuze voor alle

tot één duidelijk productconcept met gevalideerde marktpotentie.

architectonische- en bouwtoepassingen.

Via eerdergenoemde prototype simulaties bekijkt Ease of Use al in het beginstadium of een conceptvoorstel, haar producteigenschappen en de acceptatie door de beoogde gebruiker goed zijn. Wij leveren geen ‘academisch’ rapport aan maar gaan aan de slag met harde feiten. Hierdoor vallen onzekerheden voor productontwikkelaars weg en wordt het nieuwe concept voor productplanning stevig onderbouwd. Daarmee vermijdt u grote en bovenal onzekere investeringen en bespaart u dus kosten en tijd!

Ease of Use Gregor Klemencic Heike 7 5641 LE Eindhoven The Netherlands, Europe Tel. +31 (0)6 245 65 557 www.easeofuse.nl [email protected]

Voor de buitenhuid van Colorcoat Prisma®.

Qbiss One wordt gebruik gemaakt van Tata Steel

Colorcoat, Confidex en Prisma zijn geregistreerde handelsmerken van Tata Steel.

SSG Benelux V.O.F. | Postbus 65, 5760 AB Bakel | t: +31 (0)492 344 730 | f: +31 (0) 492 344 782 | [email protected] | www.trimo.nl | www.qbiss.eu/nl

De Uiltieme 5 in 1 gevel oplossing: - Complete gevel installatie in één - Geproduceerd met geautomatiseerde precisie technologie - Afgeronde hoeken (niet afgesneden, geen plooien of lasnaden) - Hoge esthetiek - Brandwerend

64

20 LET SLOVENIJE

65

Someone once said that you cannot create anything magnificent without being enthusiastic about it. And enthusiasm is what gives rise to good,

innovative ideas, which led to the first Adria caravan back in 1965. It meant the beginning of a splendid story about caravans, motorhomes, vans and mobile homes that have for more than four decades now been travelling all across Europe and even further in recent years. Today Adria Mobil exports the majority of its manufactured products and is a distinctly marketoriented company. The brand name Adria has become one of the most recognizable and popular in the European caravanning branch.

ADRIA MOBIL, d.o.o., Straška cesta 50, 8000 Novo mesto, Slovenija

www.adria-mobil.com

66

20 LET SLOVENIJE

67

Stap binnen in één van de meest spectaculaire en onbedorven stukjes wildernis in Europa met een wandelvakantie in Slovenië.

IK VOEL DE

NATUUR.

IN SLOVENIË.

Wandelen in Slovenië Of u nu graag aan de kust wilt wandelen of langs de oevers van een meer, of wat wilt ronddwalen door de valleien van de Alpen of misschien wel een uitdagende trektocht in de hoge bergen wilt maken, het kan allemaal in Slovenië. Op het kruispunt van Europa, waar de Alpen de Middellandse Zee ontmoeten, ligt Slovenië, het thuis van een verbazingwekkende geschiedenis, prachtig landschap en natuurschoon. Slovenië is, als een van de groenste en meest beboste landen

van Europa, een waar paradijs voor mensen die van het buitenleven houden. Aan de kust liggen charmante Venetiaanse stadjes, zoals Piran; er zijn adembenemende meren waaronder het beroemde meer Bled; er is de historische vallei Soča waar de slagvelden van de Isonzo in de eerste wereldoorlog lagen; en u vindt er de schitterende Julische Alpen. Bezoek ons vandaag nog op www.slovenia.info www.slovenia.info/hiking www.activeslo.com

20 Ja ar

SLOVENIË NEDERL ANDSE HERDENKINGEN BIJ SLOVEENSE ONAFHANKELIJKHEID

2

20 JA AR Slovenië

INDEX

INDEX

20 JAAR SLOVENIË Nederlandse herdenkingen bij Sloveense onafhankelijkheid Samengesteld en uitgegeven door: LEON MARC Auteurs: LEON MARC et al. Vertaling (teksten op pagina’s 4 en 22): MOJCA ČUŠIN Ontwerp en vormgeving: STUDIO BABILON © Leon Marc et al. Alle rechten voorbehouden Niet bedoeld voor verkoop. Druk : GRAFIKA SOČA

CIP - Kataložni zapis o publikaciji Narodna in univerzitetna knjižnica, Ljubljana 325.86(497.4)(091)(082) DVAJSET 20 let Slovenije : nizozemski spomini na slovensko osamosvojitev / [avtorji Leon Marc et al. ; uredil Leon Marc ; prevod Mojca Čušin]. - Haag : [samozal.] L. Marc, 2011 Vsebuje tudi prevod, tiskan v obratni smeri: 20 jaar Slovenië : nederlandse herdenkingen bij sloveense onafhankelijkheid ISBN 978-961-276-241-4 1. Marc, Leon 2. 20 jaar Slovenië 257844224

FOTO OP DE TITELPAGINA: Sloveense lindeboom in de tuin van het Vredespaleis

in Den Haag, geplant ter gelegenheid van het twintigste jubileum van de Sloveense onafhankelijkheid.

04 07 18 22 25 27 34 39 46 49 51 54 56 59

LEON MARC Voorwoord van de ambassadeur ROOS GABRIËLS Voorzitter én voortrekker? - Een Nederlands perspectief op een Sloveense strijd HANS VAN DEN BROEK Mijn persoonlijke herinnering aan het roerige Nederlandse EG-voorzitterschap in 1991 LOJZE PETERLE Onafhankelijkheid van Slovenië – Nederlanders hebben er hun aandeel in JOŽI EN GERARD DRESE Onze ervaringen in Slovenië in de periode juni 1991 - januari 1992 IGOR ŽNIDARŠIČ Sloveen in Nederland BREDA SIKKENS – TURŠIČ Ambassadeurs zonder accreditieven – Uit de Nieuwsbrieven van Comité Erkenning Slovenië LIDIJA EN ANTOON OOSTING Het Comite in de achtertuin van een rijtjeshuis ZORAN ERJAVEC Over het werk van de Stichting Nederland – Slovenië JOHAN TH. H. C. TENGBERGEN Slovenen hebben een protestants arbeidsethos JAAP RAMAKER Enkele overdenkingen bij twintig jaar onafhankelijkheid JAN HENNEMAN De eerste Nederlandse ambassadeur in Ljubljana JEAN-PIERRE KEMPENEERS Een positief jong zelfbewust land om van te houden SASKIA VAN DER STOEL De vakanties van Max van der Stoel in Ljubno ob Savinji / In memoriam

3

4

20 JA AR Slovenië

LEON MARC

VOORWOORD VAN DE AMBASSADEUR Leon Marc

Twintig jaar geleden, op 25 juni 1991, riep het Sloveense parlement de onafhankelijkheid uit, nadat in december 1990 88,2 % van de kiezers gestemd had voor een onafhankelijk Slovenië. Ik kan mij de poster die de Sloveense burgers toen uitnodigde voor de verkiezingen nog goed voor de geest halen. Hij toonde twee kindervoetjes op volwassen handen. Onder de foto stond: ‘Het land van vier miljoen hardwerkende handen hoeft niet bang te zijn voor een zelfstandige toekomst.’ De poster bewees dat de Slovenen niet voor onafhankelijkheid hadden gekozen uit nationalisme, zoals er soms oppervlakkig over werd geschreven in de buitenlandse media. Ook werd niet voor onafhankelijkheid gekozen uit naïviteit, denkend dat het buitenland bereid zou staan onze beslissing onmiddellijk te belonen met de leningen waarmee het de voorgaande jaren de economie van het post-Tito Joegoslavië had gesteund. Slovenië besloot zijn eigen koers te varen omdat het simpelweg geen toekomst meer zag in een Joegoslavië dat aan het einde van de twintigste eeuw en na de Val van de Berlijnse Muur gedomineerd zou worden door Slobodan Miloševič en het leger. (Tegenwoordig overwegen verschillende eurosceptici het vertrek uit een democratische en vrije Europese unie vanwege veel kleinere tekortkomingen.) In Belgrado werd geen gehoor gegeven aan de oprechte Sloveense inspanningen om Joegoslavië in de geest van veranderingen die ook in de toenmalige Sovjet-Unie en Polen plaatsvonden om te vormen tot een moderne, democratische en marktgerichte (con)federatie. Slovenië is weggegaan om zich aan te kunnen sluiten bij de Europese verbanden. Het Joegoslavië van 1990 was daar niet rijp voor.    Slovenië had geen problemen met de multinationaliteit en -culturaliteit van Joegoslavië. Het land was al decennialang de eindbestemming voor gastarbeiders uit andere republieken van het voormalig Joegoslavië. In de tijd van de onafhankelijkheidsverklaring vormden die gastarbeiders al ongeveer een tiende van de bevolking. Zij waren grotendeels geïntegreerd in de Sloveense - traditioneel katholieke, Midden-Europese – samenleving, hoewel de meeste migranten uit overheersend islamitische of orthodoxe delen van Joegoslavië kwamen. Veel van deze immigranten hebben bij de

onafhankelijkheidsverklaring onder zeer gunstige voorwaarden ook de Sloveense nationaliteit mogen ontvangen. Al in 1991 was Slovenië zeker het veiligste en economisch het meest veelbelovende deel van het voormalig Joegoslavië. De onafhankelijkheid was voor Slovenië een politiek en economisch en niet een nationalistisch project.    Het wachten op de erkenning van de onafhankelijkheid en het verlies van de Joegoslavische markten taste de Sloveense economie aan. Desondanks stapte Slovenië al vroeg in de jaren ‘90 uit de grijsheid van het Oostblok en bleek het, verrassend genoeg, het land met het hoogste BBP per inwoner te zijn. Sloveense regio’s die met de haven Trieste verbonden waren, vormden al in de tijd van Oostenrijk-Hongarije het raam van Centraal-Europa, de treinverbinding tussen Wenen en de Adriatische Zee. Deze geografische ligging heeft ook later bijgedragen aan de industriële ontwikkeling. Het waren juist de Sloveense bedrijven die in het socialistische Joegoslavië het meest levendig handel dreven met het zogenaamde Westen. Sloveense managers, ontwerpers en ingenieurs, die sinds de jaren ‘70 de mogelijkheid hadden om vrijuit naar het buitenland te reizen, brachten nieuwe vaardigheden en gewoontes mee uit de industriële centra in Noord-Italië, Oostenrijk en Beieren. In de tijd van het socialistische Joegoslavië vertrokken Slovenen als gastarbeiders naar Oostenrijk, Duitsland, Zwitserland en ook Nederland. Het geld dat ze daar verdienden investeerden ze in nieuwe huizen en kleine bedrijven in Slovenië.    Westerse landen waren tijdens de Koude Oorlog tevreden met het feit dat Tito’s Joegoslavië een soort bufferzone vormde tussen het Westen en het Warschaupact. Verrassend is het gebrek aan een grondige analyse van de omstandigheden in het toenmalige Joegoslavië. Westerse waarnemers waren ervan overtuigd dat het vormen van een Joegoslavische natie succesvol verliep. Ze gingen zelfs serieus kijken naar een Joegoslavische variant van het beheren van de socialistische economie. Eind jaren ‘80 heerste er in het Westen nog steeds de overtuiging dat een gezamenlijk Joegoslavië met een paar hervormingen de stabiliteit zou kunnen waarborgen. Republieken, in het bijzonder Slovenië, die ingrijpende veranderingen nastreefden, blijken meer onder druk te zijn gezet door het Westen dan het regime van Miloševič, dat zich ten doel had gesteld om de status quo te behouden en een nationalistisch project uit te voeren, dat andere etnische groepen in Joegoslavië onbeschrijfelijke leed aandeed en dat voor Servië zelf alleen maar tot achteruitgang leidde.    Slovenië heeft met de ontwikkeling na de onafhankelijkheid bewezen dat de Slovenen gelijk hadden toen zij hun eigen weg kozen. Bloedvergieten is hen grotendeels bespaard gebleven, niet alleen dankzij geluk en nationale homogeniteit, maar vooral dankzij de wijsheid en gematigdheid van hun leiders. In 2007 heeft Slovenië als

5

6

20 JA AR Slovenië

ROOS GABRIËLS

eerste van de nieuwe Europese lidstaten de euro ingevoerd en in 2008 nam het als eerste onder hen het voorzitterschap van de Europese Unie op zich.    Ter gelegenheid van het twintigste jubileum vond ik het gepast om ook in Nederland de herinneringen aan deze baanbrekende tijd te verzamelen. Voor hun bijdragen aan dit boek wil ik mijn dank uitspreken aan Hans van den Broek, voormalig minister van buitenlandse zaken; Lojze Peterle, de eerste democratisch verkozen Sloveense ministerpresident; Johan Th.H.C. Tengbergen, Jaap Ramaker, Jan Henneman en Jean-Pierre Kempeneers, vier Nederlandse diplomaten die in Slovenië werkzaam waren; de Nederlands-Sloveense echtparen Joži en Gerard Drese en Lidija en Antoon Oosting; Igor Žnidaršič, Zoran Erjavec, Breda Sikkens-Turšič, drie Nederlanders van Sloveense afkomst die in die tijd actief waren in het Comité Erkenning Slovenië; en Roos Gabriels, MA-studente aan de Universiteit van Groningen, die hier een bijzondere, academische noot aan heeft bijgedragen.    In april is Max van der Stoel overleden. Hij was jarenlang Nederlands minister van buitenlandse zaken, diplomaat en hoge commissaris OVSE voor nationale minderheden. Minder bekend is dat hij vaak zijn vakantie in Slovenië doorbracht. Zijn dochter Saskia van der Stoel heeft ter nagedachtenis aan hem een tekst vol herinneringen aan de familievakantie in het dorp Ljubno ob Savinji samengesteld.    Het boek laat ons Slovenië en haar onafhankelijkheidsstrijd zien door Nederlandse ogen. We kunnen niet ontkennen dat er, in het begin, ook veel onwetendheid en onbegrip aan de Nederlandse kant was. Maar in het bijzonder na de toetreding van Slovenië tot de Europese Unie groeide ook in Nederland het besef dat Slovenië niet alleen een leuke toeristische bestemming is, maar ook een goed georganiseerd, ambitieus en succesvol Europees land.    Dit boek is mede mogelijk gemaakt door Gregor Klemenčič van het bedrijf Ease of Use uit Eindhoven, het bedrijf Trimo uit Trebnje, het bedrijf Adria Mobil uit Novo mesto, dhr. Bojan Krč van het bedrijf Bliteb en Brina Čehovin van de Sloveense toeristische organisatie. Dank u allen! Dank ook aan de vertaalster Mojca Čušin, de ontwerpers Goran Karim en Dejan Todorovič van het bedrijf Babilon en de drukkerij Grafika Soča.    Ik hoop dat dit boek zal bijdragen aan een betere kennis van en meer begrip voor Slovenië, evenals het wegnemen van de stereotypen over het Oostblok en de M.O.E.-landen. Wat dat laatste betreft, maak ik met mijn Nederlandse vrienden graag een grapje in mijn zeer gebrekkig en eenvoudig Nederlands: Geen moe landen, maar mooie landen. Leon Marc Ambassadeur

VOORZITTER ÉN VOORTREKKER? EEN NEDERLANDS PERSPECTIEF OP EEN SLOVEENSE STRIJD Roos Gabriëls Roos Gabriëls, MA-studente aan de Rijksuniversiteit Groningen. In 2010 schreef zij haar bachelorscriptie getiteld: ‘Succes is een keuze? Het toetredingsproces van Slovenië tot de Europese Unie nader bekeken’.

INLEIDING

De geschiedenis van Slovenië kan wellicht beter beschreven worden als de geschiedenis van de Slovenen. Want hoewel Slovenië als land de onafhankelijkheid uitriep op 25 juni 1991, kan er al vele jaren voorafgaand aan dat moment gesproken worden van een volk der Slovenen. Een volk met een eigen taal, geschiedenis en cultuur. Eeuwenlang leefden de Slovenen geïncorporeerd in grotere verbanden: het Habsburgse Rijk, het Koninkrijk der Serven, Kroaten en Slovenen en de republiek Joegoslavië. Een volk dat, na honderden jaren deel uitgemaakt te hebben van deze verbanden, besloot een eigen staat op te richten. En de Slovenen waren daarin niet de enige.    Het laatste decennium van de 20e eeuw was een roerige periode. Op 9 november 1989 kwam er een einde aan de scheiding tussen “Oost” en “West” door de val van de Berlijnse Muur. Met de ineenstorting van de Sovjet Unie en de hereniging van Duitsland werden de grenzen van Europa letterlijk opnieuw getrokken. In de jaren die volgden, probeerden de landen in Midden- en Oost-Europa het juk van de Sovjet Unie van zich af te werpen. De Europese Gemeenschap (EG) was erop gebrand de democratische gedachte te verspreiden in de nieuwe staten aan de oostgrens en de vrede te bewaren in Europa. Wat echter minder bekend is, is dat zich op de Westelijke Balkan een soortgelijke verandering voltrok. Hoewel Joegoslavië onder communistisch bewind stond, vormde het geen deel van het Warschaupact. De aandacht van de EG was dan ook niet op Joegoslavië gericht aan het begin van de jaren 1990. Met de onafhankelijkheidsverklaring van Slovenië veranderde dit drastisch.

7

20 JA AR Slovenië

8

ROOS GABRIËLS

   In dit artikel zal onderzocht worden hoe de relatie was tussen Nederland en Slovenië aan het begin van de jaren negentig. Welke rol speelde Nederland in de Sloveense onafhankelijkheidsverklaring en de strijd om erkenning door de internationale gemeenschap die daarop volgde? In de eerste paragraaf zullen de jaren vlak voor en na de onafhankelijkheidsverklaring van 25 juni 1991 beschreven worden. Deze historische context dient als achtergrond om de totstandkoming van de staat Slovenië beter te begrijpen. De tweede paragraaf zal de Nederlandse positie ten opzichte van de onafhankelijkheidsverklaring van de Slovenen behandelen. Tot slot zal in de derde paragraaf in worden gegaan op de manier waarop de EG besloot over te gaan tot erkenning van Slovenië en in het bijzonder de Nederlandse rol in dit proces.

Nicole Lindstrom, ‘Between Europe and the Balkans: Mapping Slovenia and Croatia’s “Return to Europe” in the 1990s’, in: Dialectical Anthropology 27 (2003) 313-329, aldaar 313-314. 6

Laura Silber en Allan Little, The death of Yugoslavia (London 1995) 55-59, 93, 94. 7

HISTORISCHE CONTEXT

John K. Cox, Slovenia. Evolving loyalties (London 2005) 48. 1

Janko Prunk, A brief history of Slovenia (Ljubljana 1996) 125. 2

Advies van de Commissie inzake het verzoek van Slovenië om toetreding tot de Europese Unie. Europese Commissie (Luxemburg 1997) 21-22. 3

Centre for cooperation, OECD Economic Surveys 1996-1997, 18. 4

5

Prunk, Brief history, 134.

Na de Tweede Wereldoorlog kwam maarschalk Tito aan de macht in Joegoslavië. Met harde hand bestuurde hij als leider van de communistische partij het land. De federale republiek Joegoslavië bestond uit zes deelrepublieken: Slovenië, Servië, Kroatië, Montenegro, Macedonië en Bosnië-Herzegovina. In de grondwetswijziging van 1974 werden verder de twee autonome gebieden Kosovo en Vojvodina vrijwel dezelfde bevoegdheden toegekend als de deelrepublieken.1    Na de dood van Tito in 1980 begonnen er scheuren te komen in de manier waarop de deelrepublieken als één land functioneerden. Tegen het einde van de jaren tachtig wilde Slovenië meer autonomie. De republiek voelde zich economisch sterk en had het idee dat er met een centralistische staat Joegoslavië geen modernisering en ontwikkeling plaats zou vinden.2 Cijfers van de Europese Unie tonen aan dat Slovenië zich niet alleen sterk voelde, maar dat ook daadwerkelijk was. De Europese Commissie beschrijft het land als de rijkste en meest open republiek van voormalig Joegoslavië. In 1990 was Slovenië met slechts 9% van de totale Joegoslavische bevolking goed voor ongeveer 16% van de productie en 27% van de buitenlandse handel.3 Van de totale beroepsbevolking was in Slovenië slechts 3% werkloos tegenover een cijfer van 15% in heel Joegoslavië.4 De economisch sterke positie zorgde ervoor dat er hoge afdrachten aan Belgrado betaald moesten worden. De onvrede over deze betalingen gecombineerd met het gevoel niet serieus te worden genomen in de federale regering, maakte dat de Sloveense Communistische partij zich in januari 1990 terugtrok van het congres van de Joegoslavische Liga van Communisten in Belgrado.5    Tussen april en december 1990 werden er voor het eerst sinds de Tweede Wereldoorlog democratische verkiezingen gehouden in

8

Prunk, Brief history, 134.

9

Ibidem, 134.

10

Ibidem, 135.

George Castellan en Antonia Bernard, Geschiedenis van Slovenië (Den Bosch 2000) 71. 11 

Francis William Carter en Harry Thirlwall Norris ed., The changing shape of the Balkans (London 1996) 33. 12 

Peter Radan, ‘Secessionist Self-Determination: the Cases of Slovenia and Croatia’, in: Aleksandar Pavkovic, e.a., ed., Nationalism and Postcommunism. A collection of essays (Hants, Vermont 1995), 141158, aldaar 145. 13 

14 

NIOD srebrenica rapport, deel 1, H1, 189.

de zes deelrepublieken. Slovenië beet daarbij het spits af. Met de leus “Evropa Zdaj!” (Europa Nu!) riepen de Sloveense politieke partijen, inclusief de hervormde Communistische Partij die nu de Partij voor Democratische Hervorming heette, om de transformatie van Joegoslavië tot een moderne democratische staat. De vraag werd zelfs opgeworpen of Slovenië als modernste en meest ontwikkelde republiek wel deel moest blijven uitmaken van de Joegoslavische federatie. Een nieuwe coalitie genaamd DEMOS (Demokratična opozicija Slovenije), een samenwerkingsverband tussen de democratische oppositiepartijen in Slovenië, behaalde een meerderheid van de stemmen en Lojze Peterle werd de eerste democratisch gekozen premier.6 De populaire Milan Kučan werd via directe verkiezingen verkozen als president van Slovenië. Hij stapte uit de Partij voor Democratische Hervorming om als leider van alle Slovenen op te kunnen treden.7    In het voorjaar van 1990 kwam de nieuwe, democratisch gekozen regering van Slovenië met een voorstel voor een verregaande verandering van het Joegoslavisch bestel. De deelrepublieken zouden meer autonomie moeten krijgen in een losse confederatie.8 Er werd gehoopt op instemming vanuit Belgrado met dit plan. De Joegoslavische regering wees dit voorstel echter af. De Slovenen organiseerden een referendum ten einde aan te tonen dat de roep om onafhankelijkheid breed gedragen werd. Negentig procent van de Slovenen (bij een opkomst van 89% van de stemgerechtigden) stemde voor een onafhankelijk Slovenië. Daarop werd op 25 juni 1991 de onafhankelijkheid van de Republiek Slovenië uitgeroepen.9    Nachts probeerde het Joegoslavisch Volksleger (Jugoslovenska Narodna Armija, JNA) met geweld Slovenië klein te krijgen. Het volk bewees echter massaal achter het referendum te staan en kwam in opstand, gesteund door de Sloveense politie. Na een gewapende strijd van enkele dagen volgden dreigementen vanuit Belgrado, gevolgd door nieuwe schermutselingen.10 De Slovenen wendden zich tot de internationale gemeenschap, waarbij met name werd ingespeeld op het gevoel van verontwaardiging in de Europese publieke opinie.11    De Europese landen hadden echter op 23 juni 1991 verklaard dat zij niet zouden instemmen met een eventuele afscheiding van Slovenië of Kroatië als deze republieken unilateraal zouden besluiten zich onafhankelijk te verklaren. De nieuwe staten zouden in dit geval niet erkend worden.12 Ook de Verenigde Staten, Sovjet Unie en de Conferentie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (CVSE) verklaarden direct na het uitroepen van de onafhankelijk een afscheiding niet te zullen accepteren en voor eenheid in Joegoslavië te zijn.13 Geen enkel land, behalve Bulgarije, erkende Slovenië.14

9

20 JA AR Slovenië

10

DE NEDERLANDSE POSITIE

Senior docent/onderzoeker bij de afdeling Geschiedenis van Internationale Betrekkingen van de Universiteit Utrecht en van 1999 tot 2002 gedetacheerd bij het NIOD ten behoeve van het Srebrenica-onderzoek (onderzoeker/ coördinator). 15 

16 

Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie.

Bob J.G. de Graaff, ‘Activist and Catalyst: Dutch Moralist Decision-Making Regarding (Former) Yugoslavia, 1991-1994’, Journal of European integration history, Volume: 10, Issue: 1 (2004), 139-168, te aldaar 143 & Interviews B.J. van Eenennaam, 22/08/00 en A.M. van der Togt, 04/05/00; Leonard Ornstein, ‘Het stratego van de experts’, Vrij Nederland, 31/10/92, 11; Willem Wansink, ‘Scheepstoeterdiplomatie’, Elsevier, 22/07/95 in: NIOD rapport Srebrenica, Deel 1, H1, 226. 17  

18 

NIOD rapport Srebrenica, Deel 1, H1, 219-227.

NIOD rapport Srebrenica, deel 1, H1, 218  –  219. 19  

20 

Bob de Graaff, ‘Activist and Catalyst’, 141

ROOS GABRIËLS

Ibidem, 152.

21  

De onafhankelijkheidsverklaring van de Slovenen zorgde ervoor dat de EG niet langer kon doen alsof Joegoslavië een stabiele situatie op de Westelijke Balkan representeerde. De onvrede in het hart van Europa werd in één klap op de agenda gezet. Er bestonden verschillende visies over de toekomst van Joegoslavië onder de diverse Europese regeringsleiders. Duidelijk was echter wel dat de EG zich niet afzijdig kon houden van de rap opeenvolgende ontwikkelingen. Nederland vervulde in de tweede helft van 1991 het voorzitterschap van de EG en was derhalve in het bijzonder betrokken bij de onrust in Joegoslavië.    In zijn artikel “Activist and Catalyst: Dutch Moralistic Decisionmaking Regarding (Former) Yugoslavia, 1991-1994” is Prof.dr. Bob de Graaff 15 zeer kritisch over de kennis van zaken van de topambtenaren binnen het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken. Diezelfde kritiek is terug te vinden in het NIOD16 rapport betreffende Srebrenica. Beiden stellen dat bij het uitbreken van de crisis in de zomer van 1991 er de ernstige noodzaak bestond tot het bijspijkeren van de kennis over Joegoslavië en de geschiedenis van de Westelijke Balkan.17 Uit interviews met toenmalig hoge ambtenaren van het ministerie van Buitenlandse Zaken blijkt verder dat de taakverdeling binnen de organisatie niet duidelijk was, er geen juiste prioriteiten werden gesteld en dat het Joegoslavische conflict teveel vanuit de West-Europese logica werd benaderd en de moeilijkheidsgraad ervan werd onderschat.18    Er kan gesteld worden dat Hans van den Broek als minister van Buitenlandse Zaken het kabinetsbeleid vertegenwoordigde. Zijn positie en wijze van handelen zal in de derde paragraaf uitgebreid aan bod komen. Voor wat betreft de rest van de landelijke politiek kan gesteld worden dat in de jaren zeventig en tachtig onder enkele linkse politici het idee bestond dat in Joegoslavië het communistische ideaal gecombineerd werd met een zekere vrijheid voor ontwikkeling. Echter, deze pro-Joegoslavische sentimenten sloegen bij het uitbreken van de crisis in 1991 snel om in verontwaardiging over het gewelddadige optreden van het JNA.19    Bob de Graaff stelt dat de Nederlandse parlementariërs verder het idee hadden dat Nederland het perfecte land was om het EGvoorzitterschap over te nemen tijdens de Joegoslavië crisis. Nederland was immers nog nooit in oorlog geweest met Joegoslavië, zoals de Duitsers en Italianen, en had geen anti-Servische sympathieën, zoals de Fransen en de Britten. Het gebrek aan banden uit het verleden zouden ervoor zorgen dat Nederland een goede bemiddelaar in het conflict kon zijn.20 Dit optimisme zorgde ervoor dat het parlement niet altijd een erg kritische houding had ten opzichte van het overheidsbeleid. Men begreep het belang van het voorzitterschap van de EG en wilde daarbij de eigen minister van Buitenlandse Zaken niet teveel

o.a. Igor Znidarsic, ‘Slovenië is klaar voor de toekomst’, De Vrije 94 (sept. 1991) & Peter Michielsen, ‘Mislukking vredesoverleg ligt ook aan EG’, NRC Handelsblad 07-11-1991. 22  

Nederlandse journalist van Sloveense oorsprong en één van de journalisten die in verschillende media regelmatig stukken over de situatie in Slovenië publiceerde 23 

Opgetekende herinnering Igor Znidarsic uit 2011. 24 

25  Optekende herinnering van Lidija en Antoon Oosting dd. 29 januari 2011.

hinderen.21 Verder beweert De Graaff dat het gebrek aan consensus in de EG irritatie opwekte bij de Nederlandse parlementariërs. De achterliggende motivatie van Hans van den Broek om alle partijen aan tafel te houden, werden dan ook door de Tweede Kamer niet kritisch bevraagd.    De officiële positie van Nederland kan als gelaten worden gekenmerkt. Wat de mening van de Nederlanders was, is moeilijk te bepalen. Er zijn destijds geen enquêtes gehouden onder het Nederlandse volk met de vraag hoe zij aankeken tegen het conflict in Joegoslavië in het algemeen en de positie van een onafhankelijk Slovenië in het bijzonder. Het reconstrueren van de tijdsgeest kan wel door verslag te leggen van de houding en belangstelling van de media voor de gebeurtenissen begin jaren 1990.    Massale media-aandacht is er voor Slovenië nooit geweest. De belangrijkste verslaglegging van het conflict was in handen van slechts een handvol Nederlandse journalisten. Zij schreven begin jaren negentig kritische stukken over de manier waarop de federale Joegoslavische regering omging met de Sloveense onafhankelijkheidsverklaring alsmede over de manier waarop de EG omging met de wens om erkenning van Slovenië.22 De invloed van deze stukken op de Nederlandse publieke opinie wordt door journalist Igor Znidarsic  23 zelf echter als gering ingeschat.24    De weinig betrokken en weifelende houding van zowel publiek als overheid was voor enkele (Sloveense) Nederlanders aanleiding om in juli 1991 het Comité Erkenning Slovenië (CES) op te richten. Hoewel het een bescheiden stichting was met slechts enkele tientallen vrijwilligers heeft ze veel werk verricht om het streven naar een zo snel mogelijke maatschappelijke en politieke erkenning van de onafhankelijkheid van Slovenië te bewerkstelligen. Zo werd er een petitie aangeboden aan de vaste Kamercommissie voor buitenlandse zaken van de Tweede Kamer, Nederlandse publicaties werden in het Sloveens vertaald en doorgestuurd naar de Sloveense overheid en er werden artikelen gepubliceerd in diverse Nederlandse media. Het effect van alle inspanningen is moeilijk te meten. Het uiteindelijke doel van het CES was erkenning door de internationale gemeenschap van Slovenië. Dat doel was binnen een half jaar bereikt. Men kan zich echter afvragen in hoeverre dit te danken was aan het CES, aangezien Nederland geen voortrekkersrol speelde in de erkenningsonderhandelingen van de EG. Lidija en Antoon Oosting, leden van het CES, stellen dat het in hun ogen “toch de Duitse minister van Buitenlandse Zaken Hans-Dietrich Genscher was die in januari 1992 zijn collega’s voor het blok wist te zetten om tot erkenning van de onafhankelijkheid van Slovenië over te gaan.”25    Samengevat zijn er drie kenmerken die de Nederlandse positie ten aanzien van de onafhankelijkheidsverklaring van Slovenië en het

11

20 JA AR Slovenië

12

ROOS GABRIËLS

proces van erkenning dat daarop volgde in belangrijke mate bepaald hebben. Ten eerste is er het gebrek aan specifieke kennis van de Westelijke Balkan bij het ministerie van Buitenlandse Zaken. Die tekortkoming wordt nog eens versterkt door de tumultueuze periode, waarin de status quo die Europa jarenlang gekend had doorbroken werd. Het tweede punt dat meewoog in de Nederlandse benadering is de verantwoordelijkheid van het EG-voorzitterschap. De Nederlandse regering wilde graag eenheid in de EG bewerkstelligen om aan te tonen dat het voorzitterschap in hun handen had geleid tot diplomatieke consensus betreffende een gecompliceerde situatie. Kortom, het achterlaten van een goede indruk als voorzitter was voor Nederland van groot belang, waarbij de Sloveense belangen op een tweede plan werden gezet. De derde factor die in overweging genomen dient te worden bij het bepalen van de Nederlandse positie is de rol van de media en publieke opinie. Er waren slechts enkele journalisten die verslag uitbrachten over de gebeurtenissen in Slovenië. Massale media-aandacht was er niet voor de Sloveense zaak. En hoewel het CES een actieve politieke lobby richting de Nederlandse regering voerde, was de achterban van deze stichting te gering om grote publieke verontwaardiging te vertegenwoordigen.

ERKENNING ALS INZET

Bob de Graaff, ‘Activist and Catalyst’, 141.

26 

Castellan, Geschiedenis van Slovenië, 71.

27 

De rol van Nederland in de onafhankelijkheidsstrijd van Slovenië wordt gepersonifieerd door minister van Buitenlandse Zaken Hans van den Broek. Tijdens zijn ambtsperiode werd Nederland belast met het EG-voorzitterschap, waardoor hij in feite de leiding kreeg over het coördineren van de gezamenlijke Europese aanpak van de problemen in Joegoslavië. Dat het totstandkomen van die gezamenlijke aanpak nogal wat voeten in de aarde had, zal in deze paragraaf duidelijk worden. De Nederlandse rol in het bemiddelingsproces is hierbij echter het voornaamste onderwerp van onderzoek.    Met de onafhankelijkheidsverklaring van Slovenië en de direct daarop volgende oorlog was het voor de EG duidelijk dat er sprake was van een acute crisis op de Westelijke Balkan. De EG had echter slechts een beperkt aantal middelen tot haar beschikking om directe druk uit te oefenen op oplossing van het conflict. De enige mogelijkheid tot ingrijpen bestond uit het invoeren van economische sancties, welke beperkte indruk maakten op de strijdende partijen. De EG had immers geen eigen militaire macht.26 Het tweede nadeel van de EG was het gebrek aan interne consensus over de beste oplossing voor het conflict. Frankrijk en Groot-Brittannië waren voor de handhaving van een Joegoslavische staat, net als de Verenigde Staten.27 Duitsland

28 

Ibidem, 72.

Dimitrij Rupel, ‘Slovenia’s shift from the Balkans to Central Europe’ In: Jill Benderly en Evan Kraft, ‘Independent Slovenia: Origins, movements, prospects’ (New York 1994) 192. 29 

30 

Silber en Little, The Death of Yugoslavia, 164.

31 

Rupel, Slovenia’s shift, 192.

32 

Brioni overeenkomst.

James Gow en Cathie Carmichael, Slovenia and the Slovenes, A small state and the new Europe, (London 2000) 174. 33 

en Italië wilden zo snel mogelijk een vreedzame oplossing en waren eventueel bereid de onafhankelijkheid van Slovenië te erkennen.28    Er werden diverse diplomatieke bijeenkomsten georganiseerd in de zomer van 1991. De ministers van Buitenlandse Zaken Hans van den Broek (Nederland), Jacques Poos (Luxemburg) en Gianne De Michelis (Italië) waren hierbij de vertegenwoordigers namens de EG. Verder waren er afgevaardigden van Slovenië, Kroatië, Servië en Joegoslavië. Tijdens de eerste bijeenkomst op 28 juni in Zagreb stelde de EG-vertegenwoordiging een compromis voor, waarin men aandrong op het einde van de militaire agressie en op herstel van de Joegoslavische Federatie op drie voorwaarden: het federale leger moest zich voorbereiden op het verlaten van Sloveens grondgebied, Slovenië en Kroatië moesten het implementeren van hun onafhankelijkheidsverklaring drie maanden opschorten om overleg te plegen met het federale gezag en tot slot moest de patstelling rondom het voorzitterschap van het presidium van de federale regering worden opgelost.29    Dit voorstel was echter met name een compromis van de EGlidstaten onderling. Hierin lag immers een vreedzame oplossing en de handhaving van de Joegoslavische staat besloten. Hans van den Broek had, na een bezoek aan de regio eerder dat jaar, al gerapporteerd aan de Nederlandse ministerraad dat de nationalistische gevoelens in Joegoslavië zo sterk waren dat hij dacht dat het welhaast onmogelijk was voor de EG om daar enige invloed op uit te oefenen.30 Dat de EG niet altijd met één stem sprak, bleek toen bij de volgende bijeenkomst in Zagreb minister De Michelis aan Dimitrij Rupel, onderhandelaar namens Slovenië en later minister van Buitenlandse Zaken, in het geheim toevertrouwde: “You wait for three months, then you are free! But the Croats are in a different position!”.31 De onderhandelingen waren op dat moment nog in volle gang en over de koers die De Michelis schetste was in de EG nog geen overeenstemming bereikt.    Op 7 juli volgde er een beslissende bijeenkomst in Brioni. Daar werd de zogenaamde Brioni overeenkomst getekend, waarin een aantal afspraken werd vastgelegd op het gebied van grenscontrole, het vrijlaten van krijgsgevangenen en een staakt-het-vuren. Verder werd er afgesproken dat er een waarnemersmissie zou komen om te controleren of de gemaakte afspraken nageleefd werden.32 Op 18 juli 1991 maakte de Joegoslavische federale regering vervolgens bekend dat alle legereenheden van het JNA zich terug zouden trekken van Sloveens grondgebied. De oorlog die begonnen was op 25 juni met de onafhankelijkheidsverklaring van Slovenië kwam daarmee tot een einde. Volgens officiële cijfers hadden dertien Slovenen, waarvan vijf burgers, het leven moeten laten als gevolg van de gevechten. Aan de kant van het JNA waren 39 soldaten om het leven gekomen.33    De strijd om een onafhankelijke staat was voor Slovenië echter niet

13

20 JA AR Slovenië

14

Bob de Graaff, ‘Activist and Catalyst’, 146.

34 

Bob de Graaff, ‘Activist and Catalyst’, 147.

35 

Idem.

36 

ROOS GABRIËLS

voorbij na de terugtrekking van het JNA. De EG had de onafhankelijkheid van Slovenië nog niet erkend. Ook op dit onderwerp heerste er verdeeldheid onder de lidstaten. In de besluitvorming waren het vooral Duitsland en Frankrijk die de toon zetten. Waar Duitsland achter het zelfbeschikkingsrecht van de Slovenen stond, had Frankrijk juist altijd gepleit voor het behoud van de republiek Joegoslavië. Tijdens bilaterale gesprekken tussen de Joegoslavische hoofdrolspelers en de Duitse minister van Buitenlandse Zaken Genscher en de Franse President Mitterand, waarover Hans van den Broek overigens niet tevoren was ingelicht, veranderden de stellingnames. Tijdens een persconferentie op 12 september verkondigde Mitterand dat hij de mogelijkheid van een onafhankelijk Slovenië op een bepaald moment in de toekomst niet uit kon sluiten. Vier dagen later ging zijn minister van Buitenlandse Zaken Dumas nog een stap verder door op de Franse televisie te stellen dat het probleem niet langer was of Slovenië onafhankelijk zou worden, maar hoe.34 Hoewel dergelijke uitspraken wel degelijk een uitwerking hadden op het conflict werden deze niet eerst in EG verband besproken, waardoor gesteld kan worden dat Nederland als EG voorzitter buiten spel werd gezet.    Op 8 oktober besloot Slovenië zich definitief onafhankelijk te verklaren. Het in Brioni overeengekomen moratorium van drie maanden was immers verlopen. Binnen de EG bleven er verschillen van mening over de mogelijkheid van erkenning voor Slovenië. Op 17 december kwamen de twaalf lidstaten wederom bij elkaar. Daar kwam men tot een consensus over voorwaarden waaraan voormalig Joegoslavische republieken moesten voldoen om erkend te mogen worden. Ten eerste moesten de grenzen van de republiek, zoals die er lagen in Joegoslavië, behouden blijven. De tweede voorwaarde was dat de mensenrechten, waaronder dus ook de rechten van minderheden, gerespecteerd dienden te worden in de nieuwe staat. Om te bepalen of er aan deze voorwaarden voldaan werd, richtte men een arbitragecommissie op. Als de republieken zich hielden aan de gestelde eisen, zou de EG hen erkennen op 15 januari 1992.35 Duitsland besloot echter de volgende dag al bekend te maken Slovenië te zullen erkennen. De Duitse regering wachtte met de officiële implementatie van dit besluit tot de afgesproken 15 januari 1992, maar wederom bleek het vermogen van de EG met één stem te spreken ernstig aangetast.36 De rol van Nederland in deze onderhandelingen is lastig te analyseren. Duidelijk is echter wel dat Duitsland het voortouw nam in het vroegtijdig verklaren Slovenië te gaan erkennen, voordat de arbitragecommissie had kunnen nagaan of aan alle gestelde voorwaarden was voldaan. Binnen de EG hadden Duitsland en Frankrijk intern de koers bepaald. Er zat voor Nederland als voorzitter weinig anders op dan de eenheid binnen de EG te bewaren en met deze koers in te stemmen.

J.C.H. Blom en P.Romijn ed., ‘The history preceding the conflict: Yugoslavia up till 1991’ 228, 480 in: Bob de Graaff, ‘Activist and Catalyst’, 145. 37 

Ibidem, 140.

38 

CONCLUSIE

   Er is de nodige kritiek op Hans van den Broek geuit. Er is hem gebrek aan feitenkennis, gebrekkig leiderschap van zijn eigen ministerie en arrogantie verweten.37 Hij had echter geen gemakkelijke taak te volbrengen. De ontwikkelingen aan het einde van de twintigste eeuw volgden elkaar snel op. Rust bewaren in de staatkundige snelkookpan die Europa op dat moment vormde, was geen eenvoudige missie. De standpunten van de Europese leiders binnen de EG liepen sterk uiteen en een duidelijke oplossing voor het Balkan conflict is zelfs terugkijkend op de feiten bijna onmogelijk vast te stellen.    De EG verkeerde in een spagaat. Enerzijds was het recht op zelfbeschikking en het streven naar een democratische staat door Europa jarenlang gepropageerd. De onderdrukking van de Warschaupactlanden door de Sovjet Unie was met lede ogen aangezien en het gebrek aan vrijheid en democratie veroordeeld. Toegepast op Joegoslavië zouden dezelfde ethische bezwaren moeten tellen. Anderzijds, het uiteenvallen in verschillende republieken zou in het geval van de Westelijke Balkan ernstig bemoeilijkt worden door de grote etnische verscheidenheid in het gebied. De EG begreep dat als gevolg hiervan een vreedzame opdeling in autonome staten niet de meest voor de hand liggende uitkomst was. Het dilemma dat restte was de keuze tussen democratie zonder stabiliteit of stabiliteit zonder democratie.38 Beiden werden beschouwd als een zeer onwenselijke uitkomst.

In 2008 bekleedde Slovenië het voorzitterschap van de Europese Unie. Een mijlpaal voor het land dat zestien jaar eerder pas erkend werd, door de voorloper van diezelfde Unie, als onafhankelijke staat. Slovenië is de weg naar onafhankelijkheid bewust ingeslagen, waar in vroeger tijden de aansluiting bij grotere verbanden de enige optie leek. Op het moment dat in heel Europa een vernieuwende wind waaide, besloot ook Slovenië de zeilen te hijsen. Toen bleek dat de wens om meer zelfstandigheid door het federale bestuur in Belgrado niet gehonoreerd werd, nam Slovenië na een volksraadpleging het besluit zich te beroepen op haar zelfbeschikkingsrecht. De onafhankelijkheidsverklaring van 25 juni 1991 werd acuut beantwoord door vijandige acties van het JNA. Slovenië besloot daarop de hulp in te roepen van de Europese Gemeenschap.    De Nederlandse betrokkenheid bij Slovenië was door deze stap een feit. Immers, op 1 juli 1991 nam Nederland het EG-voorzitterschap op zich en de Nederlandse minister Hans van den Broek werd daardoor hoofd van de onderhandelingen tussen de hoofdrolspelers in Joegoslavië. Op deze onverwachte hoofdrol was duidelijk niet geanticipeerd, want

15

16

20 JA AR Slovenië

ROOS GABRIËLS

de betrokkenheid van de Nederlandse overheid bij de Westelijke Balkan was tot dan toe zeer gering te noemen. Ook de Nederlandse publieke opinie had tot het uitbreken van de crisis weinig notie van de spanningen die heersten in Joegoslavië.    Het was voor Nederland moeilijk alle neuzen dezelfde richting op te krijgen. De problemen in Joegoslavië gingen veel verder dan slechts de onafhankelijkheidsverklaring van Slovenië en de weigerachtige houding ten aanzien daarvan door de federale regering. Andere deelrepublieken hadden dezelfde wensen als Slovenië en een veelvoud aan etniciteiten maakte de situatie potentieel explosief. De EG moest met al deze variabelen rekening houden. En het was aan Nederland als voorzitter van de EG om alle meningen te inventariseren en interpreteren. De rol van Nederland in het hele proces is derhalve van belang geweest.    Echter, het Sloveense belang van erkenning en het Nederlandse belang van eenheid binnen de EG waren niet altijd verenigbaar. Hans van den Broek was als voorzitter van de EG vooral gepreoccupeerd met het bewaren van de stabiliteit in de regio. De grote rol die Duitsland speelde als voortrekker van de Sloveense belangen is wellicht van groter belang geweest voor Slovenië dan de Nederlandse rol van voorzitter. Toch is het Hans van den Broek binnen de termijn van zijn voorzitterschap gelukt om de regeringsleiders van de EG-lidstaten tot een gezamenlijk besluit te laten komen aangaande erkenning. Op 15 januari 1992 werd de onafhankelijkheid van Slovenië dan ook officieel erkend door de EG. In een periode van zes maanden was het land uitgegroeid van deelrepubliek onder een repressief communistische federatie naar een onafhankelijke, democratische staat. Het volk der Slovenen had de staat Slovenië geboren zien worden. Nederland had daarbij geen voortrekkersrol gespeeld, maar als voorzitter wel de voor- en tegenstanders aan tafel weten te houden.

Geschreven door: Roos Gabriëls

LITERATUURLIJST MONOGRAFIEËN

Benderly, Jill en Evan Kraft, ‘Independent Slovenia: Origins, movements, prospects’ (New York 1994). Carter, Francis William en Harry Thirlwall Norris ed., The changing shape of the Balkans (London 1996). Castellan, George en Antonia Bernard, Geschiedenis van Slovenië (Den Bosch 2000). Cox, John K., Slovenia. Evolving loyalties (London 2005). Gow, James en Cathie Carmichael, Slovenia and the Slovenes, A small state and the new Europe, (London 2000). Pavkovic, Aleksandar e.a., ed., Nationalism and Postcommunism. A collection of essays (Hants, Vermont 1995). Prunk, Janko, A brief history of Slovenia (Ljubljana 1996). Silber, Laura en Allan Little, The death of Yugoslavia (London 1995).

ARTIKELEN

Bob J.G. de Graaff, ‘Activist and Catalyst: Dutch Moralist Decision-Making Regarding (Former) Yugoslavia, 1991-1994’, Journal of European integration history, Volume: 10, Issue: 1 (2004), 139-168. Igor Znidarsic, ‘Slovenië is klaar voor de toekomst’, De Vrije 94 (sept. 1991). Peter Michielsen, ‘Mislukking vredesoverleg ligt ook aan EG’, NRC Handelsblad 07-11-1991.

PUBLICATIES EN VERDRAGEN

Advies van de Commissie inzake het verzoek van Slovenië om toetreding tot de Europese Unie. Europese Commissie (Luxemburg 1997). Centre for cooperation, OECD Economic Surveys 1996-1997. Srebrenica rapport van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD) http://www.srebrenica.nl/. Brioni declaration, University of Uppsala Department of Peace and Conflict Research database. http://www.ucdp.uu.se/ gpdatabase/peace/Yug%2019910712.pdf Opgetekende herinnering Igor Znidarsic uit 2011. Optekende herinnering van Lidija en Antoon Oosting dd. 29 januari 2011.

17

18

20 JA AR Slovenië

H A N S VA N D E N B R O E K

MIJN PERSOONLIJKE HERINNERING AAN HET ROERIGE NEDERLANDSE EG-VOORZITTERSCHAP IN 1991 Hans van den Broek Hans van den Broek, Nederlands minister van Buitenlandse Zaken in de jaren 1982 - 1993, Europees commissaris voor de buitenlandse betrekkingen en de uitbreiding van de Europese Unie in de jaren 1993 - 1999, Minister van Staat.

Het is alweer 20 jaar geleden en het terugdenken aan de redelijk vreedzaam verworven onafhankelijkheid van Slovenië stemt aanzienlijk positiever dan het wisselvallige vooruitdenken in de 90er jaren over een rechtvaardige oplossing van het Joegoslavische afscheidingsconflict dat in andere deelrepublieken uiteindelijk zo tragisch veel slachtoffers heeft geëist.    De eenzijdige onafhankelijkheidsverklaring van Slovenië en Kroatië op 25 juni 1991 en het militair ingrijpen van het federale leger de dag erna, was een “wake-up call” voor de Europese Gemeenschap (EG).

De aandacht voor de eerder oplopende spanningen sinds het einde van de jaren ’80 in het voormalig Joegoslavië werd binnen de EG overheerst door historische gebeurtenissen als de Val van de Berlijnse muur (1989), de weg naar hereniging van West en Oost Duitsland (1990) en de Golf Oorlog (1990-1991).    Afscheiding van Slovenië en Kroatië werd als voorbode gezien van het uiteenvallen van de Socialistische Federatieve Republiek Joegoslavië met een burgeroorlog als onvermijdelijk gevolg. Spoedberaad eind juni ’91 van de EG-Troika in Belgrado maakte duidelijk dat de Federale regering zich ferm en met geweld tegen opsplitsing van het land zou verzetten.   

Binnen de EG ontstond scherpe discussie over de vraag waaraan voorrang moest worden gegeven, het Recht op Zelfbeschikking van de deelrepublieken of de onaantastbaarheid en territoriale integriteit van de Federale Joegoslavische grenzen.

   Op 7 juli ’91 kwam in Brioni (Kroatië), na 16 uur onderhandelen onder het Nederlandse halfjaarlijkse EG-voorzitterschap, tussen de Federale, Sloveense en Kroatische leiders een akkoord tot stand dat aan de Joegoslavische vijandelijkheden op Sloveens territorium (10-daagse oorlog) een einde maakte. Essentieel was daarbij de bereidheid van Slovenië en Kroatië om hun eerder zelfstandig verklaarde onafhankelijkheid voor een periode van 3 maanden op te schorten.    De EG geloofde na het akkoord van Brioni niet langer in handhaving van de Joegoslavische eenheid maar eiste als voorwaarde voor erkenning van uitgeroepen onafhankelijkheid een totaal akkoord over de boedelscheiding van alle zes deelrepublieken.    De intensieve pogingen van de EG om via bemiddeling (onder leiding van Lord Carrington) met de federale regering en de betrokken deelrepublieken tot een totaal akkoord te komen werden voornamelijk van Servische zijde tegengewerkt maar kregen ook onvoldoende tijd vanwege de ernstige verdeeldheid binnen de EG over spoedige erkenning van de door Slovenië en Kroatië op 8 oktober herbevestigde onafhankelijkheid.    Het multi-etnische Bosnië-Herzegovina riep een week later ook onafhankelijkheid uit waarmee de onderhandelingen voor het door de EG bedoelde totaal akkoord nog onzekerder werden en de vrees voor een burgeroorlog met Servië toenam.    Met name de Duitse Bondsrepubliek bleef niettemin groot voorstander van spoedige erkenning van de Sloveense en Kroatische onafhankelijkheid en liet weten daartoe zelfstandig over te gaan als voor Kerstmis daarover geen consensus zou zijn bereikt. Tijdens de EG bijeenkomst van de Ministers van Buitenlandse Zaken op 16 december 1991 werd hierover na intensief beraad alsnog overeenstemming bereikt hetgeen een maand later tot formele erkenning heeft geleid. De dramatische en gewelddadige wijze waarop de verdere ontbinding van het voormalige Joegoslavië zich heeft voltrokken, heeft ook in Nederland diepe sporen nagelaten.

Slovenië verdient niet alleen gelukwensen met haar 20-jarig jubileum maar ook erkentelijkheid voor de destijds verleende medewerking aan de totstandkoming van het Brioni akkoord. Slovenië met haar praktisch homogene bevolking en reeds ver ontwikkelde politieke, economische en zelfs militaire zelfstandigheid was gereed voor zelfbeschikking en onafhankelijkheid.    Voor Kroatië was dat minder vanzelfsprekend omdat het zich onafhankelijk had verklaard en een eigen grondwet had aangenomen, zonder eerst een regeling te treffen voor de 600 duizend Serviërs die deel uitmaakten van Kroatië. Daarmee werd ook de Islamitische

19

20

20 JA AR Slovenië

H A N S VA N D E N B R O E K

Bosnische leider Izetbegowitch aangemoedigd tot het eenzijdig uitroepen van onafhankelijkheid tegen de wil van de Servische (33%) en Kroatische (18%) bevolking. Het uitzicht op een vreedzame opdeling van Joegoslavië was daarmee nog minder haalbaar geworden.    In de aanloop naar de EG - Buitenlandministers vergadering van 16 december, spraken VS-collega Jim Baker, de SGVN Javier Pérez de Cuéllar en Lord Carrington hun zorg uit over erkenning van de onafhankelijkheid van Slovenië en Kroatië zonder totaal akkoord over de toekomst van de Federatie.    Niettemin sloten de EG-ministers op 16 december zich aan bij het eerder genomen vaste Duitse voornemen tot erkenning en wel met ingang van 16 januari 1992. Daaraan ging heftige discussie vooraf waarbij ook door mij als EG-voorzitter uitdrukkelijk op de risico’s van verdere escalatie werd gewezen.    Intussen was wel een derde van het Kroatische grondgebied bezet door het Joegoslavische leger, waar de Kroaten al uitgestapt waren. Het begon toen steeds meer te lijken op bezetting. Maar zo lang Kroatië een onderdeel was van de Joegoslavische Republiek, waren de spanningen tussen Serviërs en Kroaten een puur binnenlandse aangelegenheid, waarmee de buitenwacht zich niet mocht bemoeien. De Duitsers wezen er op dat de erkenning van Kroatië het mogelijk zou maken om wel in te grijpen, omdat het dan om een conflict tussen twee staten zou gaan. Daar hadden wij, de andere Europese landen, weinig tegen in te brengen, al is daar later weinig van terecht gekomen.    De bijzondere betrokkenheid van Duitsland bij het lot van Kroatië in die periode had vermoedelijk ook te maken met de ontwikkelingen binnen Duitsland zelf, waarbij ik vooral moet denken aan de Val van de Muur in ’89, de Duitse hereniging einde ‘90, en het recht op zelfbeschikking dat de Oost-Duitsers ten deel was gevallen. Intussen was ook het uiteenvallen van de Sovjet Unie in aantocht.    De gevoelens die dat in Duitsland had losgemaakt, werden toen vertaald naar de Balkan. Bij de Duitsers ontwikkelde zich geleidelijk aan de gedachte dat de Kroaten het recht op zelfbeschikking moest worden gegund, omdat zij werden onderdrukt en uitgebuit door de Serviërs, die in Joegoslavië een meerderheidspositie innamen. Bovendien leefden in die periode ca. 800.000 Kroaten in Duitsland.    De uiteindelijke consensus op 16 december ten gunste van de Duitse positie werd ook beïnvloed door de noodzaak een gesloten front te vormen op weg naar de verdragsluiting van het belangrijke EG “Verdrag van Maastricht” waarover de lidstaten nog dezelfde maand overeenstemming wilden bereiken. Belangrijk onderdeel van dat Verdrag waren omstreden regels ter bevordering van een meer gezamenlijk Buitenlands- en Veiligheidsbeleid en, even belangrijk, de voorwaarden voor het later instellen van de EURO.

   Het zal daarom niet verbazen dat de reeds lang bekende meningsverschillen van Duitsland met o.a. Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk over de erkenning van een onafhankelijk Slovenië en Kroatië werden opgeheven middels compromissen over regelgeving in het Verdrag van Maastricht.    Of verder uitstel van de erkenning door de EG alsnog tot een vreedzaam totaal akkoord over de ontbinding van Joegoslavië had kunnen leiden is moeilijk vast te stellen. De 4 jaar later gesloten Akkoorden van Dayton werden voorafgegaan door meerdere mislukte internationale bemiddelingspogingen en de dramatische burgeroorlog tussen Bosnische Moslims, Serviërs en Kroaten, met de naar schatting 100.000 dodelijke slachtoffers.    Wel is duidelijk geworden hoezeer de eenzijdig uitgeroepen onafhankelijkheid van Kroatië en met name van Bosnië in 1991 botste met de “Groot-Servie”(Slobodan Milosevic) en “Groot-Kroatie”(Franjo Tudman) ambities die een vreedzame opdeling zo lange tijd heeft gefrustreerd.

Thans viert de Republiek Slovenië haar 20 jarige onafhankelijkheid en verdient daarvoor oprecht hartelijke gelukwensen. Het feit dat dit welvarende, politiek en economisch succesvolle land reeds sinds 2004 lid is van de Europese Unie, begin 2007 de Euro invoerde en in de eerste helft 2008 fungerend voorzitter was van de EU toont haar reeds veel langer bestaande gerichtheid op en betrokkenheid bij Europa.    Ik denk met grote erkentelijkheid terug aan de waardevolle medewerking begin ‘90er jaren met de Sloveense politieke leiders Milan Kučan (President), Lojze Peterle (Minister-President), Dimitrij Rupel (Minister van Buitenlandse Zaken) en wijlen Janez Drnovšek (Sloveense afgevaardigde en lid van het federale presidium en later Minister-President). Long Live the Republic of Slovenia!

21

22

20 JA AR Slovenië

L ojze P eterle

ONAFHANKELIJKHEID VAN SLOVENIË – NEDERLANDERS HEBBEN ER HUN AANDEEL IN Lojze Peterle Lojze Peterle, de eerste democratisch gekozen minister-president van Slovenië in de jaren 1990 - 1992, tegenwoordig lid van het Europees Parlement.

Toen er in Slovenië een politiek voorjaar begon en de geur van democratie en onafhankelijkheid in de lucht hing, legden de nieuwe Sloveense politieke krachten niet alleen contacten met de democraten uit de buurlanden of andere uit de geschiedenis verwante landen. Weliswaar overheersten de contacten met de politici uit Oostenrijk, Italië en Duitsland, maar wij, Sloveense politici, streefden ook naar contacten in heel Europa en heel de wereld. Wij wilden immers zo veel mogelijk begrip en steun krijgen voor onze belangrijkste politieke doelen.    Als partijvoorzitter van de Sloveense christen-democraten (SKD) heb ik het geluk gehad dat de drie Benelux landen begin de jaren negentig onder leiding waren van christen-democraten, namelijk Lubbers, Martens en Santer. Lubbers was echter niet de eerste Nederlandse politicus die ik heb leren kennen. Ik ben eerst in contact gekomen met Onno Ruding. Hij was niet alleen minister van Financiën, maar ook hoofd van Uniapac, een organisatie van christelijke ondernemers. Deze organisatie kon snel een zusterorganisatie in Slovenië welkom heten. Want toen voelde onze partij een grote drang opkomen voor een civiele maatschappij en ook voor een civiele organisatie van christenen. Het oprichten van Uniapac was een mooie bijdrage aan de samenwerking onder de christelijke ondernemers.    Bijna tegelijkertijd leerde onze partij ook het zeer goed georganiseerde en solidaire CDA kennen, waarmee we samenwerkten

aan de verkiezingen in 1992. Toen was er in Slovenië namens het CDA ook Wim van de Camp, mijn huidige politieke collega in het Europees Parlement.    Het was niet eenvoudig voor de voormalige Joegoslavische Republiek Slovenië om op haar weg naar een onafhankelijke staat in de Europese politieke arena op te treden. Europa heeft een democratische ontwikkeling inderdaad verwelkomd, maar bekeek het onafhankelijkheidsstreven meewarig of verzette er zich zelfs openlijk tegen – ook al stond het recht op zelfbeschikking en afscheiding in de Joegoslavische grondwet. Er dreigde veel – in linkse kringen zelfs veel meer dan in rechtse - angst voor de gevolgen van het uiteenvallen van het Joegoslavië van Versailles. Aangezien Slovenië nog niet erkend was, konden Sloveense politici ook na de onafhankelijkheidsverklaring op 25 juni 1991 geen afspraken maken voor officiële bezoeken op het ministeriële niveau. Wel kon onze partij SKD als lid van EUCD toenmalige leidende democratische politici op gelijke voorwaarden ontmoeten bij de regelmatige bijeenkomsten van de EUCD of op het congres van IDC. Tevens kregen we uitnodigingen van de politieke partij EVP.

Toen we van land tot land een internationale erkenning probeerden te krijgen, was het de Nederlandse regering die als eerste de deur op een kier    zette. Samen met de minister van Buitenlandse Zaken Rupel begonnen we onze politieke tournee door de Benelux landen in het kantoor van de minister-president Ruud Lubbers. Dit was ook de eerste keer dat de camera me vastlegde in de buurt van een minister-president. De volgende die aandacht aan ons besteedde, was de minister-president van de Belgische regering Wilfried Martens. Na het gesprek en de lunch in zijn residentie nam mijn eerste publieke optreden met een minister-president voor de pers plaats. De volgende dag waren we de hele dag te gast bij de Luxemburgse minister-president Jaques Santer. Dit was ook de tijd van onze eerste rode loper. Zo hebben de drie ministers-presidenten, allemaal christen-democraten, ons geholpen om onze politieke signalen te versterken. Het bezoek aan de Benelux landen betekende voor ons een ontwikkeling in lichtjaren. Het ijs was langzamerhand aan het smelten.    Lubbers is echter niet de laatste naam uit de Nederlandse politieke wereld die ik me herinner. Verteld moet worden over de uitermate belangrijke rol van de commissaris Van den Broek, die begin juni namens de Europese Gemeenschap naar Brioni kwam met een moeilijk onderhandelingsmandaat. Slovenië moest de tenuitvoerlegging van de wetgeving omtrent onafhankelijkheid opschorten voor een periode van drie maanden. Het Akkoord van Brioni zorgde in Slovenië voor zeer gedeelde en duidelijk kritische reacties. Menigeen begreep deze overeenkomst als een poging van de toenmalige Europese Gemeenschap

23

24

20 JA AR Slovenië

J O ž I E N gerard drese

tot het handhaven van Joegoslavië. Ik herinner me de toenmalige pogingen van Markovič, en ook Tudjman, om in het overeengekomen akkoord nog wat wijzigingen aan te brengen.

Maar Van den Broek hield voet bij stuk en liet geen verandering toe. Later bleek een dergelijke overeenkomst voor ons gunstig.    Ik herinner me dezelfde man enkele jaren later. Hij trad op in het Sloveense parlement toen één van de Sloveense politici hem een lesje probeerde te geven: “Totdat wij niet in de EU zitten, hoeven jullie je niet met onze zaken te bemoeien.” De commissaris antwoordde: “Aangezien wij jullie partners zijn en met jullie willen leven, zullen wij ons daarmee bemoeien.”    Ten slotte wil ik nog twee namen vernoemen.

Ik ben zeer blij dat de voormalige Nederlandse minister van Defensie, de heer Roelof Kruisinga, benoemd is tot één van de eerste consuls honoraire van de Republiek van Slovenië. Hij werkte met liefde voor Slovenië en zorgde voor de voortgang van de Nederlandse-Sloveense betrekkingen.    De laatste naam komt uit rustigere tijden. Mijn gedachten gaan uit naar de senator Rene van der Linden. Ik had de eer hem te ontmoeten aan de Europese Conventie in de zogenoemde component van de nationalistische politici. Met vreugde en succes werkten we samen in de overtuiging dat de EU moet vooruitgaan en haar gemeenschappelijke methoden en al haar instellingen moet versterken, zonder dat dit ten koste van de identiteit van de lidstaten en ook niet van die van de kleinere staten. Rene was een sleutelfiguur die leidde tot het samenkomen van de meningen wat vervolgens leidde tot de goedkeuring van het ontwerp van de Europese grondwet.    Aan het einde van deze jubileumtekst wil ik al de bovengenoemde Nederlandse politici evenals alle anderen die de democratisering en onafhankelijkheid van Slovenië steunden, danken. Zodoende hebben ze ons niet alleen op de politieke kaart van de wereld geholpen; ze hebben ons geholpen om ons deel van Europa te bevrijden en ongeveer 600 km van het ijzeren gordijn te slopen. Pas als een vrij en zelfstandig land konden we kiezen voor een volledig lidmaatschap in de EU.    Nu delen we het gezamenlijke lot van de EU met alle andere vrije naties. Wij zijn ervan bewust dat het project van een verenigd Europa nog niet is voltooid, dat we eerst meer Europa in Europa nodig hebben, dat de wereld een sterkere mondiale rol van de EU wil en dat we samen nog veel meer kunnen doen.    Ik ben blij dat we de zonnige momenten van het verenigen van Europa samen hebben beleefd.

ONZE ERVARINGEN IN SLOVENIË IN DE PERIODE JUNI 1991 – JANUARI 1992 Joži en Gerard Drese Joži en Gerard Drese, Sloveens-Nederlands echtpaar, gepensioneerd, woonachtig te Koritno bij Bled, Slovenië.

Mijn vrouw en ik besloten om op 20 juni 1991 voor familie bezoek naar Slovenië te reizen. We hadden via de Nederlandse televisie wel vernomen dat er vanwege 25 juni spanningen waren, maar we dachten dat zal zo’n vaart niet lopen.    We waren in Ljubljana op 25 juni en keken via de televisie naar de plechtigheden op het plein voor het parlement. We zijn diezelfde avond nog naar Logatec gereden om de volgende ochtend naar de kust te rijden. Vroeg in de ochtend hoorde mijn vrouw het gerommel van tanks die richting Ljubljana reden. Toen we aan de kust kwamen, volgde mijn Sloveense vrouw de hele dag via de radio het nieuws. Toch nam de spanning toe en na de rede die de Servische generaal Ajdič hield met allerlei dreigementen, besloten we naar Nederland terug te keren. Hetgeen ons met vele omwegen lukte.    Thuis gekomen hebben we meteen contact gezocht met de Joegoslavische ambassadeur in Den Haag, de Sloveen dr. Bohte. Die informeerde ons via een privé telefoonlijn allerlei informatie die mijn vrouw dan weer doorbelde met het Ministerie van buitenlandse zaken in Ljubljana. Onze contactman was de heer Drobnič. Daar ik minister Hans van den Broek, toenmalig voorzitter van de EU, persoonlijk goed kende, heb ik hem in september een brief geschreven waarom de EU Slovenië niet erkende. Later in een gesprek onder vier ogen vertelde

25

26

20 JA AR Slovenië

IGOR ŽNIDARŠIČ

hij mij dat Genscher, de minister van buitenlandse zaken in Duitsland, erop stond Slovenië en Kroatië in een keer te erkennen, hetgeen ook geschiedde in januari 1992.    Daar men in Nederland bijzonder slecht geïnformeerd was over Slovenië heb ik ervoor gezorgd dat Peter Michielsen, Oost-Europa deskundige bij de NRC, die altijd zeer kritisch schreef over het Balkan beleid van de EU, naar Slovenië werd uitgenodigd. Er zijn toen van zijn hand vele artikelen verschenen in oktober 1991. Verder hebben we samen met andere Nederlanders die op een of andere manier zich verbonden voelden vele activiteiten ontplooid. Hetgeen er toe geleid heeft dat de vereniging ‘Vrienden van Slovenië’ werd opgericht.    Het waren vooral voor mijn vrouw zeer hectische tijden, waar we toch dankbaar op terug kijken. Nu wonen we alweer 15 jaren in het mooie Slovenië en zijn hier heel gelukkig.

SLOVEEN IN NEDERLAND Igor Žnidaršič Igor Znidarsic (53) is geboren in Slovenië, maar woont sinds 1968 in Nederland. Midden jaren tachtig begon hij te schrijven zowel fictie (onlangs verscheen zijn debuutroman ‘Diepgevroren makrelen’) als nonfictie. Sinds september 2010 werkt hij als hoofdredacteur van Chemie magazine bij de Vereniging van Nederlandse Chemische Industrie. Znidarsic kijkt terug op het jaar 1991, toen hij de afscheiding van Slovenië van nabij volgde. Terug in Nederland werd hij lid van het Comité Erkenning Slovenië. Igor Znidarsic woont in Utrecht, is getrouwd en heeft twee zonen van 13 en 16.

In februari 1991 reisde ik als freelance journalist naar Ljubljana om een reportage te maken van Slovenië’s weg naar zelfstandigheid. Vlak daarvoor had bijna negentig procent van de Slovenen middels een referendum gekozen voor onafhankelijkheid. Die uitslag werd nu door de Sloveense politiek stapsgewijs omgezet in de realiteit. Met als voorlopig hoogtepunt amendement 99, dat op 20 februari door het Sloveense parlement met een verpletterende meerderheid werd aangenomen, uiteraard onder hevig protest van de vaste afgezant van het JNA (Joegoslavisch Volksleger) in het parlement.    Slovenië ging nu verder als een ‘zelfstandig, soeverein en onafhankelijk land’ en beschouwde alles buiten de eigen grenzen als buitenland. De federale Joegoslavische regering in Belgrado had er niets meer te zeggen. Slovenië had zichzelf in een confederale positie geplaatst en stelde in hetzelfde amendement voor om Joegoslavië binnen zes maanden ‘met wederzijds goedvinden te ontbinden in twee of meer staten’.    Deze historische gebeurtenis werd op de perstribune bijgewoond door welgeteld één Westerse journalist: mijzelf. Volgens de dame van het perscentrum, waar ik regelmatig binnenliep voor de laatste persberichten, was ik op dat moment zelfs de enige buitenlandse journalist in het land.

27

28

20 JA AR Slovenië

IGOR ŽNIDARŠIČ

   Mijn reportage over Slovenië’s niet mis te verstane stappen richting een eigen staat verscheen even later in weekblad HP/De Tijd. Maar ik had niet de indruk dat het artikel veel impact had. Niemand kon zich toen nog voorstellen dat Slovenië en Kroatië zich echt gingen afscheiden en dat Joegoslavië zou ophouden te bestaan.    Later werd het artikel nog aangehaald in het rapport Srebrenica, een ‘veilig’ gebied van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD), als ‘bewijs’ dat het conflict in Joegoslavië niet geheel onverwacht was gekomen. ‘Er was in de eerste helft van 1991 bericht over de afscheidingsplannen van Slovenië en Kroatië,’ aldus de NIOD, refererend aan onder meer het artikel.    Als freelancer schreef ik toen over zeer uiteenlopende onderwerpen, voor diverse tijdschriften, eigenlijk voor iedereen die maar wilde betalen. Het was werk. Leuk werk, maar er moest wel brood op de plank komen. Het stuk in HP/De Tijd echter was meer dan dat. Ik had het ook voor niks geschreven. Want dit ging over het land waar ik was geboren en waar ik een groot deel van mijn jeugd had doorgebracht. Dit ging over mijn familie. Dit ging over mijn land, mijn volk, ondanks dat ik al 23 jaar in Nederland woonde. Dat zit blijkbaar heel diep.    Dat ik in Nederland ben terechtgekomen, heb ik overigens te danken aan mijn grootvader. Die verruilde in de jaren twintig van de vorige eeuw het Sloveense Krsko voor het Limburgse Nieuwenhagen, om er in de mijnen te gaan werken. Even later kwam zijn Sloveense vrouw over en de komende jaren werden vijf kinderen geboren, waaronder mijn vader. Na de Tweede Wereldoorlog keerde mijn grootvader, die communistische sympathieën koesterde, met zijn gezin terug naar het door Tito’s communisten geclaimde Joegoslavië. Zodoende kwam mijn vader in Joegoslavië (Slovenië) terecht. Hij trouwde er met een Sloveense vrouw – mijn moeder –, en in 1957 werd ik geboren. Eind jaren zestig besloot mijn vader, die altijd was blijven verlangen naar het land van zijn jeugd, naar Nederland terug te keren. Zodoende kwam ik, op 11-jarige leeftijd, in Nederland terecht.    Om niet, zoals mijn ouders de komende jaren, voortdurend verscheurd te worden tussen twee werelden, maakte ik ergens voorbij de puberteit bewust de keuze voor Nederland. Dat hield in dat ik niet de rest van mijn leven heen en weer wilde blijven reizen, zowel letterlijk als figuurlijk, maar hier mijn leven wilde inrichten. Ik wilde rust in mijn hoofd. Anders kwam ik nooit verder. Natuurlijk bleef ik ook gewoon Sloveen, en Joegoslaaf, alleen deed ik daar verder niks mee.    Tot in 1991 de geschiedenis de Sloveen in mij weer wakker riep.    Mijn vaderland wilde, net als de rest van Oost-Europa dat vlak daarvoor had gedaan, de weg van vrijheid, democratie en mensenrechten in slaan – wat binnen de Joegoslavische federatie niet mogelijk was

gebleken. Binnenkort zouden de Slovenen waarschijnlijk zelfs voor het eerst in de geschiedenis baas zijn in eigen huis. Hoe kon ik hier afzijdig van blijven? Hier moest ik bij zijn. Hier wilde ik mijn steentje aan bijdragen. Als journalist met de juiste achtergrondkennis zag ik het als mijn plicht om het Nederlandse volk te vertellen hoe het zat, waarom de Slovenen dit wilden.    Daarom reisde ik in juni 1991, samen met een Nederlandse fotografe, wederom naar Ljubljana, dit keer om Slovenië’s aangekondigde afscheiding van Joegoslavië mee te maken en erover te schrijven voor wie maar wilde publiceren.    Hoe nodig dat was, werd mij nog eens duidelijk toen ik op een avond met de fotografe en een Sloveense vriend op een terrasje langs de Ljubljanica zat te eten. Een uur daarvoor had het Sloveense parlement drie wetten aangenomen, waarmee het land zich definitief onafhankelijk had verklaard. Een man, die zich voorstelde als journalist van de Duitse publieke omroep, sprak ons aan. Hij had uit de grote fototas en uit onze deels Engelse en deels Sloveense conversatie afgeleid dat we journalisten waren. Of het al gebeurd was, wilde hij weten. ‘Yes, an hour ago,’ antwoordde ik. ‘Really?’ reageerde hij verbaasd. ‘I thought people would go out on the streets, waving flags. But it’s so quiet. I don’t understand it.’    Deze man, met een hoofd vol stereotiepe beelden van revoluties en waarschijnlijk voor het eerst van zijn leven in Slovenië, moest de Duitse televisiekijker gaan uitleggen wat er aan de hand was. Hij had geen idee. Geen idee dat de Slovenen hier al jaren mee bezig waren.

Het was niet zo dat ze nu opeens roekeloos de onafhankelijkheid hadden uitgeroepen. Hier was een jarenlange en moeizame weg aan voorafgegaan, vol dreigementen, provocaties en agressie vanuit Belgrado. Dit was slechts een volgende, hopelijk laatste stap om uit ‘de greep van de Balkan’ te komen. Daarnaast wachtte behalve de vrijheid na de onafhankelijkheid waarschijnlijk ook een diepe economische crisis. Ik had de Duitse journalist kunnen zeggen: zie het maar als een scheiding na een lang huwelijk – dan ga je ook niet juichend over straat. Maar dit soort metaforen bewaarde ik natuurlijk voor mijn eigen stukken.    Op 26 juni stond ik ’s avonds op het grote plein voor het parlementsgebouw en zag de Migs van het JNA dreigend laag over de menigte scheren, terwijl president Milan Kucan zijn toespraak hield. ‘Wij zijn een vreedzaam volk,’ zei hij. ‘Het is niet nodig vliegtuigen op ons af te sturen.’ De Sloveense vlag werd ceremonieel gehesen, het volkslied klonk. Daarna vierde Ljubljana de hele nacht feest. Ik was erbij en ik genoot met volle Sloveense teugen.    ‘Morgen is een nieuwe dag,’ waren Kucan’s laatste woorden geweest. En inderdaad, toen ik de volgende ochtend na een korte slaap

29

30

20 JA AR Slovenië

IGOR ŽNIDARŠIČ

naar buiten ging, denderden er tanks over de Celovska Cesta. Het JNA had de kazernes verlaten en stoomde op richting grensovergangen met Oostenrijk en Italië. Andere eenheden trokken vanuit Kroatië het land binnen, hoorde ik op de radio. De eerste schoten waren al gelost. Slovenië was in oorlog.    De dag erna vonden door het hele land hevige gevechten plaats tussen JNA-eenheden en de Territoriale Defensie (het Sloveense leger). Vliegveld Brnik werd gebombardeerd. Twee kilometer achter het huis van een oom, waar ik jarenlang de zomervakanties had doorgebracht, vond de slag bij Medvedjek plaats. Een vriend was er als officier bij de Territoriale Defensie bij betrokken. Ik vreesde voor zijn leven. Er waren al slachtoffers gevallen, aan beide zijden.    Alle toegangswegen tot Ljubljana waren inmiddels gebarricadeerd met bussen en vrachtwagens volgeladen met stenen. Een vriend die alle sluipwegen kende fungeerde als taxi en dankzij mijn perskaart en mijn Sloveens kwamen we met gemak door alle checkpoints. Terwijl ik in het centrum van Ljubljana stond te wachten op een parlementslid die ik wilde interviewen, werd voor mijn ogen een JNA-helikopter uit de lucht geschoten.    Wat ik me vooral herinner van die dagen is de voortdurende dreiging, waar je ook was. Een Mig duikt opeens omlaag, komt recht op je af. Voor de zekerheid schiet je maar een portiek in. Achter een huis vallen opeens schoten, mensen rennen in paniek alle kanten op, kinderen meesleurend, en zelf zoek je ook maar een veilig heenkomen. En altijd en overal die radio op vol volume, met even verontrustende als tegenstrijdige berichten.    Waar enkele maanden geleden het perscentrum nog uitgestorven was, puilde het nu uit met meer dan driehonderd buitenlandse journalisten. De hele wereldpers was op het geweld af gekomen. Velen hadden waarschijnlijk eerst in de atlas moeten opzoeken waar Slovenië (niet te verwarren met Slowakije) lag.

Later zag ik in Nederland de journaaluitzendingen van die dagen terug, met onzinteksten als ‘En zo zakt Slovenië steeds verder weg in het moeras der etnische conflicten…’ Er was niets etnisch aan het hele conflict.    Dag drie of vier bombardeerde het JNA alle Sloveense communicatiezendmasten. Uit Belgrado klonk harde taal. Aan het einde van de week leek het erop dat de oorlog nog verder zou escaleren. Er werd gevreesd voor luchtaanvallen op civiele doelen. In Ljubljana verbleven mensen al in schuilkelders en de stad werd ’s avonds verduisterd. Een angst daalde neer over het land, de angst voor een gestaag naderend onheil, te gruwelijk om je er een voorstelling van te maken.    Straks kom ik hier niet meer weg, was een gedachte die mij steeds

meer bezighield. Het vliegveld lag in puin en de grensovergangen waren een war zone. Toen ik hoorde dat internationale treinen nog wel reden, besloot ik te gaan. En zo liep ik die vrijdag- of zaterdagavond door een aardedonker unheimisch Ljubljana, op elke straathoek tegengehouden door pas gemobiliseerde bange Sloveense soldaten, die ik alle sterkte toewenste, naar het station, waar ik inderdaad zo op de trein naar München kon stappen. Tegen middernacht reden we probleemloos Oostenrijk binnen en de volgende avond was ik thuis in Haarlem, nog steeds vol adrenaline, dat nu echter nergens meer toe diende.    Ik schreef een lang stuk over de Slovenen en hun motieven, dat als cover story werd geplaatst in weekblad De Groene Amsterdammer. Een uitgebreid verslag van mijn week in Slovenië verscheen, eveneens als omslagverhaal, in opinimaandblad De Vrije. In de Volkskrant kon ik een emotioneel pleidooi voor erkenning van Slovenië’s onafhankelijkheid kwijt. De wereldleiders, inclusief de Nederlandse overheid, hamerden op dat moment nog steeds op het behoud van de federatie Joegoslavië.    Naar aanleiding van het artikel in de Volkskrant werd ik uitgenodigd om lid te worden van het Comité Erkenning Slovenië, dat zojuist was opgericht door een aantal Slovenen in Nederland en als doel had ‘het verwerven van maatschappelijke en politieke steun voor de onafhankelijkheid van Slovenië via beïnvloeding van de politieke en relevante maatschappelijke groeperingen en instellingen’. Ik kwam terecht in een bovenwoning in de Utrechtse binnenstad, waar een gemêleerd gezelschap in Nederland wonende Slovenen zich had verzameld: een studente, een restauranteigenaar, een journalist, een leraar, een huisvrouw.    Tijdens die eerste bijeenkomst hebben we een petitie opgesteld, die daarna werd aangeboden aan de Tweede Kamer-commissie voor buitenlandse zaken. Citaat 1: ‘Waarom laat het Westen, dat voortdurend het streven van de Oosteuropese volkeren naar vrijheid en democratisering heeft gesteund, het afweten op het moment dat de Slovenen de keus van de Polen, Hongaren, Oostduitsers, Tsjechen en Slowaken, Roemenen, Bulgaren en Albanezen willen volgen?’ Citaat 2: ‘Waarom moet het vrijheidsstreven van de Slovenen worden opgeofferd aan de Westerse wens tot behoud van de kunstmatige staat Joegoslavië? Een land dat blijkbaar alleen nog kan worden gehandhaafd met militair geweld.’ Of de petitie de toenmalige minister van Buitenlandse Zaken Hans van den Broek heeft bereikt en of hij er vervolgens iets mee gedaan heeft, is mij niet bekend.    Dit was overigens de enige keer in mijn hele leven dat ik mij als a-politiek persoon direct met politiek heb bemoeid. Als je geboorteland op het spel staat, ben je kennelijk tot alles in staat. Zelfs tot het schrijven van ingezonden brieven naar kranten, om de kromme berichtgeving te corrigeren. Bijna al die brieven zijn ook geplaatst.

31

32

20 JA AR Slovenië

33

   Achteraf is er heel wat gespeculeerd over de tiendaagse oorlog in Slovenië. Wat te denken van het cynische verhaal dat de oorlog afgesproken werk was geweest, in scène gezet om het    JNA en de federale machthebbers niet te veel gezichtsverlies te laten lijden bij het loslaten van Slovenië. Ik geloof er niks van. Ik denk dat de Slovenen met hun moedig verzet werkelijk het JNA op de knieën hebben gekregen en dat Belgrado daarop niet anders kon dan Slovenië opgeven.    Ook ben ik ervan overtuigd dat ook deze oorlog deels of grotendeels een mediaoorlog was. Het Sloveense ministerie van Informatie speelde daarin een belangrijke rol, door met name tijdens de oorlogsdagen Slovenië slim te positioneren als de kleine democratische David die tegen de grote ondemocratische Goliath streed. De jonge, goed opgeleide en welbespraakte Sloveense politici beheersten dit spel veel beter dan de vergrijsde generaals van het JNA, die waren blijven steken in de retoriek van een reeds vergaan communistisch tijdperk, en dat is wellicht een beslissende factor geweest bij de overwinning.    Op 7 juli al werd het Akkoord van Brioni getekend, en in oktober verlieten de laatste JNA-troepen het land. Niet lang daarna wapperde bij de Verenigde Naties de Sloveense vlag en kon Slovenië zich gaan opmaken voor een toetreding tot de Europese Unie.    Ik schreef nog een aantal artikelen, onder meer over de Sloveense transportsector die popelde om Europa te betreden, over de identiteitscrisis van de Joegoslavische restaurants in Nederland en over de toeristische attracties van Slovenië. Toen zat mijn taak erop. Ik was erbij geweest, ik had mijn – minieme – bijdrage geleverd. De Sloveen in mij kon weer gaan slapen.    Omdat het politieke doel was bereikt, werd het Comité Erkenning Slovenië eind 1991 opgeheven en omgezet in de Vereniging Vrienden van Slovenië. Vanwege het in mijn ogen voornamelijk folkloristische karakter, haakte ik na een tijdje af. Ik heb weinig met de traditionele Sloveense zang, dans en hoempapamuziek. Ik luisterde liever naar de Kroatische band Azra.    In de jaren negentig heb ik met mijn – Nederlandse – vriendin (inmiddels echtgenote) twee keer Slovenië bezocht, om haar te laten kennismaken met mijn roots en mijn familie. Later zijn we er ook twee keer met onze kinderen geweest.    De laatste jaren verliep mijn contact met Slovenië voornamelijk via mij ouders, die vanuit hun seniorenflat dankzij e-mail en Skype wekelijks, zo niet dagelijks contact hebben met familie en vrienden in Slovenië, Limburg en elders. Een paar keer per jaar krijgen ze ook bezoek uit Slovenië, waar ik dan gezellig bij aanschuif en me tot mijn verbazing iedere keer weer aardig weet te redden met mijn in de loop der jaren wat roestig geworden Sloveens.

Niet zo lang geleden kwam Slovenië opeens via de tv mijn leven binnen. Een van de omroepen zond Odgrobadogroba (Gravehopping) uit, een film die de Sloveense ziel zo treffend blootlegt dat je er als (ex-)Sloveen nog maanden last van hebt. En eind 2010 belandde Met de buik het brood achterna in mijn handen, een boek over de geschiedenis van de Sloveense gemeenschap in Nederland, waarmee mijn hele Sloveense, in de Limburgse mijnen begonnen verleden weer werd opgerakeld.    Behalve bij dit soort ‘incidenten’ speelt Slovenië verder geen rol van betekenis in mijn dagelijkse leven. Ik leef als Nederlander onder de Nederlanders, met een Nederlandse vrouw, twee oer-Hollandse kinderen en met de Nederlandse taal als mijn werk. Alleen uit mijn achternaam zou je kunnen afleiden dat ik misschien een andere achtergrond heb.

Mensen vragen me ook wel eens, als ze mijn achternaam zien: ‘Waar kom je vandaan?’ Ik zeg dan altijd: ‘Uit Utrecht.’

34

20 JA AR Slovenië

B reda S ikkens – T uršič

AMBASSADEURS ZONDER ACCREDITIEVEN - UIT DE NIEUWSBRIEVEN VAN HET COMITÉ ERKENNING SLOVENIË Breda Sikkens – Turšič Breda Sikkens-Turšič, voormalig lid van het Comitè Erkenning Slovenië, werkzaam bij de Ambassade van de Republiek Slovenië in Den Haag. Woont sinds 1979 in Nederland.

Het Comité Erkenning Slovenië werd opgericht op 7 juli 1991 in Nieuwegein. Het doel van het Comité was het verwerven van maatschappelijke en politieke steun voor de onafhankelijkheid van Slovenië via beïnvloeding van de politiek en relevante maatschappelijke groeperingen en instellingen.

De oprichters waren Jos Aretz, Stanislav Blažič, Alenka Huiskens-Mastnak, Pavel Iskra, Frank van Krevel, Lidija en Antoon Oosting, Lidija en Johan W. Weiss, Jerca Van Eijck-Zupan en Bert en Breda Sikkens.    Op deze avond werd een voorlopig bestuur gevormd. Frank van Krevel is voorzitter geworden, Stanislav Blažič was vicevoorzitter, Lidija Oosting secretaris en Margreet Iskra penningmeester. Jos Aretz zou zorgen voor culturele uitwisselingen, Pavel Iskra en Antoon Oosting zouden proberen ingangen bij de media te krijgen, Breda Sikkens zou maatschappelijke contacten opzetten.    Al de dag na de eerste bijeenkomst werd via de radio vernomen dat de leden van de vaste Kamercommissie voor Buitenlandse Zaken van vakantie waren terug geroepen om door minister Hans van den Broek geïnformeerd te worden over de situatie in Joegoslavië. Frank van Krevel, jonge democraat bij D66, had de meeste ervaring met de politiek. Hij heeft er voor gezorgd dat wij een petitie mochten overhandigen aan de commissie. Onze tweede bijeenkomst was op 10 juli 1991 in Utrecht, bij Jerca Zupan, waar we vorm hebben

gegeven aan de petitie. Diep in de nacht waren we aan het schrijven. Volgende dag, op 11 juli 1991, hebben Frank, Lidija en Antoon de petitie overhandigd. Zij hebben ook de woordvoerders van de vier belangrijkste kamerfracties (CDA, PvdA, VVD en D66) benaderd om hen te overtuigen van de noodzaak tot een spoedige erkenning. Wij hebben niet de illusie gehad dat onze wens snel in vervulling zou gaan. We waren blij dat we bij  een aantal kamerleden (Jan Dirk Blaauw - VVD, Marten van Traa - PvdA, en in mindere mate Doeke Eisma - D 66 en Gualtherie van Weezel - CDA) enig begrip voor de ernst van de situatie in Joegoslavië vonden. Daarbij ging de VVD -woordvoerder het verst in het betuigen van zijn politiek-morele steun aan de democratisering en het onafhankelijkheidsstreven van Slovenen en Kroaten. Een delegatie van het Comité heeft ‘s-avonds de vergadering van de vaste Kamercommissie voor Buitenlandse Zaken bijgewoond en na afloop nog minister Van den Broek op zijn uitspraken aangesproken. Voorafgaand aan deze vergadering ontving de delegatie een verklaring van Groen Links waarin deze partij zich heeft uitgesproken voor snelle erkenning van Slovenië. De petitie met  aanvullende documentatie werd verspreid onder de parlementaire redacties in Den Haag.    Leden van het Comité hebben elk op eigen gebied maar ook gezamenlijk geopereerd. Het ledenaantal groeide met de dag. Mensen, die tijdens de vakantie in Nederland zijn gebleven, hebben de dagbladen benaderd met als resultaat reacties van De Telegraaf en De Haagsche Courant. In  Trouw verscheen een artikel van Frank van Krevel. Igor Žnidaršič, journalist van Sloveense komaf, heeft veel artikelen over Slovenië geschreven. Ze werden gepubliceerd in HP/De Tijd, Groene Amsterdammer, De Vrije, etc. Antoon Oosting heeft een interview met de Sloveense minister van Buitenlandse Zaken, Dimitrij Rupel gepubliceerd in Het Utrechts Dagblad.    Zelf ben ik door de lange afstand tussen Muntendam in het noorden en het westen niet meer direct actief geweest. Tijdens mijn bezoek in Slovenië in juli 1991 heb ik Janez Šumrada van Svetovni slovenski kongres (het Wereld Sloveense Congres) leren kennen. Hij was geïnteresseerd in het nieuws m.b.t. de afscheiding van Slovenië, dat in de Nederlandse media verscheen. De vertalingen heb ik hem regelmatig gestuurd. Tevens heb ik ook artikelen over het Comité in Sloveense kranten en tijdschriften (Delo, Slovenec, IN, Nasa Slovenija) gepubliceerd en een telefooninterview op de Sloveense radio gehad.    Jerca Zupan heeft zich samen met Vanda Primec en Zoran Erjavec sterk gemaakt om medicijnen, kleding en ziekenhuisbedden in te zamelen. Zo zijn duurzame contacten ontstaan met Karitas en Klinični center in Ljubljana. Frank van Krevel heeft bijgedragen aan het bij elkaar brengen van de Sloveense en Nederlandse Jeugdraad. Stanislav

35

36

20 JA AR Slovenië

B reda S ikkens – T uršič

Blažič heeft de ANWB benaderd over onderscheid maken tussen het veilige gebied van Slovenië en het onveilige gebied van Kroatië.    Na de vakantie hebben een aantal leden een gesprek gehad met de VVD-kamerlid Jan Dirk Blaauw, die in de eerste ronde van besprekingen begin juli het meest begrip voor de situatie in Joegoslavië toonde. Het gesprek heeft een aantal suggesties opgeleverd, waaronder de belangrijkste een mogelijk bezoek van een Sloveense parlementaire delegatie aan hun collega’s op het Binnenhof. Dhr. Blaauw verklaarde zich bereid om hiervoor als gastheer op te treden met als uitdrukkelijke wens dat hij ook graag een Kroatische vertegenwoordiging naar Den Haag zag komen.    Via de contacten bij het Wereld Sloveense Congres zijn er op 4 september twee afgevaardigden (Vane Gošnik van de Groenen en Borut Šuklje van de Socialisten) naar Den Haag gekomen. Samen met vier afgevaardigden uit Kroatië waren zij aanwezig bij het overleg met de vaste Kamercommissie voor Buitenlandse Zaken. Samen met vier afgevaardigden uit Kroatië hebben ze Kamerleden geprobeerd te overtuigen van de situatie en van de noodzaak van een snelle erkenning. Het Comité heeft voor de Sloveense delegatie interviews weten te regelen met Haagsche Courant, Trouw, ANP en RTL nieuws. RTL heeft in het journaal van 4 september een zeer lange reportage gemaakt over het bezoek van de parlementaire delegatie. Samen met de Stichting Nederland-Kroatië is een persconferentie georganiseerd in Het Haagse perscentrum Nieuwspoort.    Het bezoek van de Sloveense en Kroatische parlementariërs werd ondersteund met gesprekken van de bestuursleden van het Comité en de leden van de kamerfracties van CDA, PvdA, D66 en GroenLinks. Dit had tot resultaat dat zij in hun mondeling overleg met minister Van den Broek op woensdagmiddag een positieve stelling hebben genomen voor Slovenië na afloop van de ontmoeting met de Sloveense en Kroatische delegaties.    Het heeft de Nederlandse politiek veel tijd en moeite gekost om de situatie in Joegoslavië te doorgronden. Eind oktober 1991 was het wel zo ver dat men de noodzaak van erkenning van onafhankelijkheid zag. De vraag was toen niet meer of Slovenië en Kroatië als onafhankelijke staat erkend zouden worden maar wanneer.    Van den Broek scheen toch zijn zinnen op te hebben gezet zijn naam aan een Joegoslavische vredesverdrag te kunnen hechten. Merkwaardig was dat ook de top van het CDA zich met het ServischKroatische conflict ging bemoeien en de eigen minister onder druk heeft gezet om een boycot van Servië niet alleen te overwegen maar ook daadwerkelijk voor te bereiden en, indien nodig, door te voeren. De CDA-voorzitter Van Velzen, de premier Lubbers en de fractievoorzitter Brinkman hebben Van den Broek en de andere EU ministers van

buitenlandse zaken opgeroepen om een olie embargo aan Servië op te leggen. Op dinsdag, 29 october 1991 heeft de Commissie voor Buitenlandse Zaken van de Tweede Kamer opnieuw overleg gehad met Van den Broek. De minister was vooral door het CDA, PvdA en VVD onder druk gezet om zijn dreigementen aan het adres van Servië nu eindelijk in daden om te zetten, nu duidelijk was dat Servië met behulp van het federale leger aan de vestiging van Groot Servië bezig was.    Voor de politieke lobby van het Comité betekende dit dat de activiteiten verlegd konden worden naar economische erkenning van Slovenië en het opzetten van hulpacties. Slovenië had inmiddels 30.000 vluchtelingen die gehuisvest en gevoed moesten worden. Vanuit de werkgroep Humanitaire hulp zijn contacten gelegd tussen Sloveense Rode Kruis en Sloveense Karitas met hun Nederlandse zusterorganisaties. Er is ook overleg geweest met de Stichting Nederland/Kroatië betreffende concrete hulpacties en voedseltransporten naar zowel Slovenië als Kroatië.    Begin oktober zijn Frank van Krevel en Stanislav Blazic naar Slovenie geweest om een hele reeks ministeries en politieke en maatschappelijke organisaties af te lopen en te inventariseren wat het Comité voor hun zou kunnen betekenen. Het Comité is inmiddels bekend geworden bij het Sloveense Ministerie voor Buitenlandse Zaken en het Comité heeft geregeld verzoeken gekregen om te bemiddelen bij het tot stand komen van contacten. Inmiddels zijn er wisselingen in het bestuur geweest. Stanislav Blažič kon het werk voor het Comité niet meer met zijn studie combineren. Antoon Oosting heeft zich bereid gevonden om hem op te volgen. Lidija Oosting heeft full-time werk gekregen en Vanda Primec heeft haar taken overgenomen. Begin november 1991 waren er 63 geregistreerde leden.    Op 15 januari (officieel op 23 januari) 1992 werd de Republiek Slovenië door het Koninkrijk der Nederlanden diplomatiek erkend. Daarmee was het doel van het Comité bereikt en, zoals op 22 november afgesproken, is het Comité daarna overgegaan in de Stichting Vrienden van Slovenië. Er zijn twee functionarissen bij gekomen: Vanda Primec werd vervangen door Jana Meertens, dhr. Bojan Praprotnik ging zich bezig houden met het bevorderen van de economie. Activiteiten zijn na de erkenning in rustiger vaarwater gekomen. Er was enige drukte rondom hulptransporten van goederen uit Scheemda en ziekenhuisbedden en kleding, ingezameld in Den Haag en omgeving. De goederen zijn in goede orde ontvangen en door Karitas verdeeld. Men bleef medicijnen inzamelen.    De werkgroep politiek heeft in december 1991 nauwe contacten gehad met het Ministerie van Buitenlandse Zaken in Slovenië. Van Sloveense zijde is de wens geuit zo snel mogelijk tot normale contacten met regering en parlement in Nederland te komen. Nederlandse

37

38

20 JA AR Slovenië

LIDIJA EN ANTOON OOSTING

parlementariërs hebben bereidwilligheid getoond een uitnodiging aan te nemen om de Sloveense parlementariërs te bezoeken. Daarnaast heeft Dimitrij Rupel tegenover een gezamenlijke delegatie van het Comité en de Stichting mondeling zijn waardering voor onze activiteiten uitgesproken, wat hij later ook in een brief heeft herhaald.    De informatievoorziening over Slovenië aan het Nederlandse parlement was door het wekelijks verspreide tijdschrift IN bij de verschillende Tweede Kamerfracties goed. Sinds de erkenning zijn er verschillende delegaties uit Slovenië op bezoek geweest bij diverse ministeries en het bedrijfsleven in Den Haag. Er is een samenwerkingsovereenkomst getekend tussen het WTC in Amsterdam en de zusterorganisatie in Ljubljana. Mede door de lobby van het Comité is Slovenië opgenomen in het Programma Samenwerking Oost-Europa van het Ministerie van Economische Zaken. Slovenië was met een eigen stand vertegenwoordigd op de Vakantiebeurs in Utrecht in januari 1992. Het goede nieuws was dat het Nederlandse Ministerie van Buitenlandse Zaken het negatieve reisadvies voor Slovenië heeft ingetrokken.

HET COMITÉ IN DE ACHTERTUIN VAN EEN RIJTJESHUIS Lidija en Antoon Oosting Lidija en Antoon Oosting hebben elkaar in de zomer van 1979 aan de toen nog Joegoslavische kust leren kennen. In hun huis in Nieuwegein is in 1991 het Comité Erkenning Slovenië opgericht. Lidija heeft familie van vaders kant in Slovenië en van moederskant (half Frans, half Servisch) ook familie in Belgrado. Lidija werkt als secretaresse bij de Universiteit Utrecht en Antoon is tegenwoordig freelance journalist voor de maritieme vakpers.

Dit was 20 jaar geleden. Leden van het Comité waren allemaal Sloveense ˝ambassadeurs˝. Zonder accreditieven hebben zij een enorme bijdrage geleverd aan de acceptatie van de afscheiding van Slovenië van SFRJ in Nederland en bij het tot stand komen van een bilaterale samenwerking tussen beide landen.

Of het werkelijk enig gewicht in de schaal heeft gelegd? Ik durf het niet te zeggen. Uiteindelijk was het toch de Duitse minister van Buitenlandse Zaken Hans-Dietrich Genscher die in januari 1992 zijn collega’s voor het blok wist te zetten om tot erkenning van de onafhankelijkheid van Slovenië over te gaan. Daarmee was het doel van het ruim een half jaar eerder opgerichte Comité Erkenning Slovenië vervuld en konden we die club omvormen tot vereniging Vrienden Van Slovenië zoals die dus vandaag de dag nog steeds bestaat.    Maar ik hoop dat we de Slovenen thuis, familie en heel veel nieuwe vrienden en kennissen die we hebben leren kennen en al die anderen die van ons bestaan hebben gehoord, in ieder geval hebben kunnen laten weten dat ze er niet alleen voor stonden. Dat er tijdens die tien dagen oorlog van het JNA tegen de Sloveense onafhankelijkheid heel veel ogen buiten de grenzen van Slovenië meekeken en bereid waren te helpen door zich in te zetten voor de ook in onze ogen gerechtvaardigde wens van zelfbeschikkingsrecht.

MACHTELOOS

Want wat kun je doen als je tijdens die bange dagen van 27 juni tot 7 juli 1991 op tv de tanks en vliegtuigen van het JNA in jouw geliefde landje als het dolle te keer ziet gaan om met bruut geweld het onafhankelijkheidsstreven van Slovenië de kop in te drukken. Als

39

40

20 JA AR Slovenië

LIDIJA EN ANTOON OOSTING

burger voel je je in eerste instantie verschrikkelijk machteloos tegen zoveel redeloos militair geweld. Redeloos ja, want jij weet als weinig anderen in Nederland dat de voormalige socialistische heilsstaat van Tito onherroepelijk uit elkaar valt.    Met een vrouw uit toen nog Joegoslavië en schoonouders in Slovenië volgde ik al meer dan tien jaar intensief al het nieuws uit het voormalige Joegoslavië. Eenvoudig was dat niet want de dabladen en daarmee ook de politiek in Nederland waren nauwelijks nog geïnteresseerd in het lot van Joegoslavië. Alleen het NRC-Handelsblad deed met een correspondent, wijlen de in Ljubljana wonende Theo Engelen, op het bureau in Rotterdam ondersteund door Oost-Europakenner en inmiddels ook overleden Peter Michielsen zijn best om daadwerkelijk verslag te doen van wat er in Joegoslavië gebeurde.

BBC WORLD SERVICE

RICHTING EUROPA

Toen ik mijn schoonvader begin jaren tachtig had horen zeggen dat Slovenië ooit weer onafhankelijk zou worden, dacht ik nog, laat die ouwe maar lekker dromen, dat zal niet zo snel gebeuren. Ja hij was meer dan gemiddeld politiek geïnteresseerd - ik moest voor hem nog twee keer een goede wereldontvanger meenemen, een grote voor thuis, een kleintje voor op vakantie, zodat de uitzendingen van de BBC World Service over Joegoslavië hem nooit konden ontgaan.    Maar ik was nog een overtuigd aanhanger van de Europese eenwording en dan heb je geen zelfstandige staatjes meer nodig. Dan stel je geen nieuwe grenzen in maar heft ze op. Wist ik veel dat zijn woorden zo’n voorspellende gave hadden en tien jaar later werkelijkheid zouden worden. Hij was goed op de hoogte en toen na de dood van Tito de leiders van al die Joegoslavische deelrepublieken met elkaar begonnen te bekvechten, begon het idee te groeien dat mijn schoonvader toch wel eens gelijk kon gaan krijgen.

En vooral toen aan de hand van de verslaggeving van de NRCjournalisten steeds duidelijk werd dat dit Joegoslavië uit elkaar zou gaan vallen. Aan de ene kant zag je hervormers uit Slovenië, Kroatië, Bosnië en Macedonië die met Joegoslavië vooruit wilden, richting aansluiting bij Europa, en anderzijds communistische dogmatici uit vooral Servië daar niets van wilden weten. En ook met het bezoek aan familie in zowel Slovenië als Servië zag ik hoe het land twee richtingen uitging. In Slovenië zag je steeds meer nieuwe bedrijfjes ontstaan van mensen die voor zichzelf wilden beginnen. En in Belgrado tamboereerde men op de grootheid van de Servische geschiedenis

en dat het nu wel eens tijd werd dat recht werd gedaan aan de grote bijdrage van de Serven aan de Joegoslavische eenheid en ze dus recht hadden op een groter aandeel in de belastingopbrengsten.    Wat voor de meeste Nederlanders en helaas ook de meeste journalisten en politici dus als een bliksemslag bij heldere hemel kwam, was voor ons, Slovenen in Nederland en hun aanhang, zoals ik, allerminst een verrassing.

Als je dan het Sloveense onafhankelijkheidsstreven door sommige journalisten en politici hoort afschilderen als een opstand van revanchistische nationalisten dan wil je wel uit je vel springen van zoveel domheid. En als je dan ziet hoe het JNA in de jou bekende plaatsen in Slovenië de boel kapotmaakt en tientallen doden vallen, kun je niet thuis stil blijven zitten. Van schelden voor de televisie wordt je ook niet gelukkiger.

ONWETENDHEID Maar hoe breng je in godsnaam al die onwetende Nederlanders aan het verstand dat het hier niet gaat om een opstand van reactionair gepeupel tegen het redelijke gezag van de centrale overheid? Je bent zelf journalist en werkt in Den Haag te midden van politici en ambtenaren en als er iemand moet worden overtuigd dan zijn zij dat dus. Maar je kunt dat niet als eenling en dus ga je op zoek naar mensen, Slovenen en hun aanhang dus, die net als jij zich thuis hebben zitten opvreten over het oorlogsgeweld en al die Nederlandse onwetendheid. Je gaat kijken in je eigen vrienden- en kennissenkring wie je kent, gaat bellen en overleggen wat je kunt doen.    En dan blijkt dat je allemaal met hetzelfde bezig bent. Je wilt iets doen en mensen zijn allemaal bereikbaar. Want de jaarlijkse reis naar Slovenië en door naar de Joegoslavische kust voor de zomervakantie is tot nader order uitgesteld. Het gaat er nu om dat jouw mensen in Slovenië zo goed mogelijk door die oorlog komen. Zo ontstaat er op verschillende plekken in Nederland een intensief telefooncircuit van Slovenen en hun aanhang die allemaal iets willen doen, in Nieuwegein, Utrecht, omgeving Den Haag, Zuid-Limburg natuurlijk, Gelderland, Overijssel, Amsterdam niet te vergeten en zelfs in Groningen blijken Slovenen te wonen.

ACHTERTUIN

Allemaal willen ze iets doen maar hoe organiseer je dat want grote Sloveense clubs in Nederland, behalve in Zuid-Limburg, zijn er

41

42

20 JA AR Slovenië

LIDIJA EN ANTOON OOSTING

niet. En de clubs voor voormalige Joegoslavische gastarbeiders in Nederland hebben onder hun leden weinig Slovenen. Bovendien is de verdeeldheid, vooral tussen Serven en Kroaten al snel zo groot dat ze binnen de kortste keren uit elkaar vallen. Dus zit er niets anders op dan maar zelf een club op te richten.

armoe en door de zware Joegoslavische tol een hoop verouderde toestanden in zieken- en verpleeghuizen. Het comité fungeerde daarbij vooral als netwerk, contacten leggen met mensen maar veel geld om hieraan bij te dragen hadden we niet. Dat inzamelen werd veelal door de mensen zelf gedaan die daarmee probeerden tegen een schappelijk tarief bij een transporteur ruimte te regelen op een vrachtwagen richting Slovenië. Zo zijn er diverse vrachtwagens met hulpgoederen, geregeld door leden van het comité en ook anderen naar Slovenië gereden. Heel belangrijk in dit werk bleek het leggen van contacten onder het motto, wat doen jullie en wat kunnen wij daaraan bijdragen of samen doen. Zo groeiden innige contacten met Sloveense Nederlanders tot in alle uithoeken van Nederland, met een meeting in Gieten, ontmoetingen in Limburg en zelfs contacten met Slovenen in België.

En zo ontstond in onze achtertuin van het eenvoudige rijtjeshuis Dintherseschans 41 in Nieuwegein op een mooie zomeravond op 7 juli 1991 het Comité Erkenning Slovenië met als drijvende krachten Frank van Krevel, nazaat van vroege Sloveense immigranten in Zuid-Limburg, Pavel Iskra, Marjan en Ank Selan, Bert en Breda Sikkens, Lidija en Johan Weiss, Jos Aretz, Victor Solar, Stane Blazic, Jerica Zupan, mijn vrouw Lidija en mij, de een wat eerder, de ander wat later.    We stelden ons drie taken ten doel. De naam zegt het al en prioriteit nummer 1 was dus ons streven om bij te dragen aan de erkenning van de onafhankelijkheid van Slovenië. Op een vervolgbijeenkomst bij Jerica Zupan in Utrecht, waar nog meer nieuwe leden zijn gekomen, onderandere Vanda Primec, stelden we een petitie op om aan te bieden aan de vaste Kamercommissie voor Buitenlandse Zaken van de Tweede Kamer en minister Van den Broek van Buitenlandse Zaken. Natuurlijk kregen wij hem zelf niet te spreken maar wel een hoge ambtenaar. Leden van de Kamercommissie namen de petitie in ontvangst met de belofte deze bij hun beraadslagingen mede in overweging te nemen.

PERSBERICHT

Voor de inhoud van de petitie verwijs ik graag naar het stuk van collega Igor Znidarsic die aan het opstellen hiervan heeft bijgedragen en, anders dan ondergetekende, kennelijk ook nog een afschrift heeft bewaard. Met de petitie stuurden we een persbericht rond om Nederlandse media attent te maken op ons bestaan en zo verscheen op 29 juli 1991 in onder andere de Haagsche Courant het bericht: Nederlands comité pleit voor erkenning van Slovenië. Leden van het comité hebben de commissievergadering ook bijgewoond. Ook vele andere Slovenen, onderandere Herman en Milena Hoops, die later lid van het comité zijn geworden waren erbij. Van overgaan tot erkenning was natuurlijk nog geen sprake maar minister Van den Broek beloofde wel alle diplomatieke middelen in te zetten om in ieder geval het oorlogsgeweld in te dammen en alsnog te proberen de strijdende partijen met elkaar aan tafel te krijgen om tot een vreedzame oplossing van het conflict te komen.    Tweede doel van het comité was hulp verlenen want er was behoorlijk wat oorlogsschade en er was nog wel degelijk een hoop

DIEP DAL

MOEIZAAM

Derde doelstelling was om Slovenen te helpen handelsrelaties met het Nederlandse bedrijfsleven aan te knopen want door het wegvallen van de grote Joegoslavische thuismarkt en de in beslagname van Sloveense bedrijven door vooral Servische communisten moest de Sloveense economie z’n geld natuurlijk ergens anders mee verdienen. Eind 1991 ging de Sloveense economie door een diep dal maar waren er ook heel veel vertegenwoordigers van Sloveense bedrijven in Nederland op pad om te zien of ze hier iets konden verkopen. Daar waar mogelijk hebben leden van het comité een handje geholpen door ze met Nederlandse bedrijven in contact te brengen.    Maar voorop stond om zo snel mogelijk het beeld van het Sloveense onafhankelijkheidsstreven in pers en politiek bij te stellen. Als lid van de parlementaire pers wist ik hoe je met Kamerleden in contact moest komen. Een klein groepje is daarop de buitenlandwoordvoerders van alle vier de belangrijkste partijen, CDA, PvdA, D66, VVD bij langs geweest om met hen in gesprek te gaan over het waarom van het onafhankelijkheidsstreven van Slovenië. Bij vooral het liberaal Jan Dirk Blaauw vonden we een luisterend oor en sympathie voor het Sloveense onafhankelijkheidsstreven.

Maar bij andere politieke partijen ging dat een stuk moeizamer. Enkele individuele Kamerleden zoals een Jan Dirk Blaauw (VVD) en Ton de kok (CDA) hadden een goed begrip voor de situatie en de oplossingen. Maar andere, machtigere Kamerleden die binnen hun fractie aan de touwtjes trokken als het om buitenlands beleid ging, hielden naar buiten

43

44

20 JA AR Slovenië

LIDIJA EN ANTOON OOSTING

toe lang vast aan het streven naar een gezamenlijke EU-oplossing voor geheel Joegoslavië met behoud van de Joegoslavische eenheid in een federatieve samenwerking tussen de Joegoslavische staten. En sommige hadden gewoon heel veel moeite met het idee van allerlei kleine landjes zoals Slovenië die onafhankelijk wilden zijn terwijl hun streven er nu juist op was gericht te komen tot een groot federaal Europa.    Maar de Nederlandse politiek moest ook erkennen dat er een groot manco was in hun kennis van de gang van zaken in voorgaande jaren in Joegoslavië. En zij hadden ook nauwelijks enig contact met Joegoslavische laat staan Sloveense politici.

DANKWOORD

Tegelijkertijd was er natuurlijk vanuit de Sloveense politiek zelf een grote behoefte om in Europa hun boodschap te kunnen overbrengen. De Nederlandse politiek stond daar best voor open en zo ontstond bij de buitenlandcommissie van de Tweede Kamer het plan om een hoorzitting te houden met een Sloveense parlementaire delegatie. Bij het ontbreken van een Sloveense ambassade hebben leden van het comité toen hand- en spandiensten verleend om de Sloveense parlementaire delegatie hier naar toe te krijgen, onder te brengen, voor hen een persconferentie in Nieuwspoort te organiseren en te zorgen dat zij de Nederlandse media te woord konden staan.

GEESTVERWANTEN

Daarna kwamen de contacten tussen Sloveense en Nederlandse politici ook vrij snel op gang en ontstonden er ook relaties tussen geestverwanten. Wat later bleek was dat de Sloveense christendemocraten dus al flink aan het lobbyen waren bij hun zusterpartijen in de EU-landen en zo ook met oud-minister Roelof Kruisinga in contact waren gekomen. En ook D66 bijvoorbeeld bouwde een goede relatie op met de later in de Sloveense politiek zo belangrijk geworden LDS. Wat wij toen pas hoorden was dat er ook vanuit het Gelderse Dieren/ Ellecom rond de tandarts Drese (Dieren) en notaris Meertens (Ellecom, die getrouwd waren met twee Sloveense zussen) een club was ontstaan die ook voor erkenning van de Sloveense onafhankelijkheid pleitte en zich ook bezig hield met hulpverlening en economische ondersteuning. Tijdens een bijeenkomst met etentje in het restaurant van Victor Solar maakten wij kennis met hen. Die club had bijvoorbeeld contacten op weer een ander niveau binnen het CDA met onder andere dus Kruisinga die toen lid van de Eerste Kamer was en als consul honoraire voor Slovenië optrad. We hebben als comité de banden met de club uit Dieren/Ellecom aangehaald en zijn gaan samenwerken met het coördineren van onze politieke lobby en hulpacties.

CULTUUR

Tijdens onze traditionele herfstvakantie in Slovenië kreeg ik via onze contacten de kans om de Sloveense minister van Buitenlandse Zaken Dimitrij Rupel te interviewen. Dit interview stond onder andere op 23 oktober 1991 in het Utrechts Nieuwsblad en is via het netwerk van de Geassocieerde Persdiensten aan alle andere regionale kranten in Nederland aangeboden. In onze kerstvakantie zouden we opnieuw op het kantoor van Rupel worden uitgenodigd. Daarbij waren toen ook de Dreses bij aanwezig. De minister dankte ons toen voor onze inzet voor Slovenië.    Toen eind 1991 bleek dat het nog slechts een kwestie van weken zou zijn dat Slovenië daadwerkelijk door de landen van de Europese Unie zou worden erkend, was het de vraag wat nu verder. Waar Slovenië na de erkenning vooral behoefte aan zou hebben waren economische relaties. Daar zijn we dus mee doorgegaan. Daarnaast was het de vraag hoe nu verder met het comité wat zijn belangrijkste doelstelling vervuld zag.

Dat netwerk van Slovenen dat het comité tot stand had gebracht bleek in een behoefte te voldoen om elkaar te kennen en vrijblijvend iets te doen. Als comité hebben we toen besloten om er een culturele vereniging Vrienden van Slovenië van te maken. Notaris Karel Meertens hielp ons aan statuten zodat op 18 mei 1992 officieel de Vereniging Vrienden van Slovenië werd gevestigd. Leden van het comité hadden eind 1991 al contacten gelegd met organisaties die de contacten met Slovenen in het buitenland onderhouden.    Veel mensen van het eerste uur hebben nog lang leuke contacten onderhouden en zoeken elkaar af en toe op tijdens culturele bijeenkomsten van de vereniging. Maar Slovenen gaan in Nederland gewoon op in de samenleving en bouwen dus ook veel contacten met Nederlanders op. Begrijpelijk is dus dat sommige contacten verwateren maar als je elkaar weer tegenkomt blijft het leuk met het wederzijdse gevoel van dat we toch iets hebben gedaan, hoe weinig ook, maar we zijn niet onderuitgezakt voor de TV blijven hangen. We hebben laten zien, als het erop aankomt, kan Slovenië op vele vrienden rekenen.

45

46

20 JA AR Slovenië

Z oran E rjavec

OVER HET WERK VAN DE STICHTING NEDERLAND – SLOVENIË Zoran Erjavec Zoran Erjavec is internist - hematoloog/oncoloog, werkzaam in het ziekenhuis Delftzicht OZG Delftzijl in het noordelijke Nederlandse provincie Groningen. Daarvoor werkte hij op de afdeling hematologie in het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG).

Ik kan me de avonden voor de televisie in 1991 nog goed herinneren: schakelen van ZDF naar ARD, steeds kijken van ene tageschau naar de andere. Beelden van beschoten Krvavec, tanks op de snelweg bij Postojna, militaren voor de grens met Italie in Sežana. De Duitse televisie bracht toen veel meer nieuws uit Slovenië dan de Nederlandse. Vele telefoongesprekken met familie in Slovenië, bezorgdheid en met name opgeluchtheid toen het over was. Ongeloof dat het kon gebeuren, ongeloof dat het zuidelijker van Slovenië nog doorging.    Via vrienden kreeg ik in die tijd het verzoek om hulp aan ziekenhuizen in Slovenië te organiseren. Met name een brief van het ziekenhuis uit Koper was opvallend. Er stond een noodsituatie in hun instelling in geschetst en op hun wenslijst stond er eigenlijk de gehele inventaris van een ziekenhuis! Om e.e.a. goed te organiseren heb ik contact gelegd met de ambasseudeur in Brussel, dhr. Zlobec, die toen tevens de officieele vertegenwordiger was voor Nederland. Met zijn zeer snelle reactie en hulp heb ik de honoraire consul dhr. Kruisinga leren kennen en heb ik tevens dhr. Marnix van Rij ontmoet. Het bleek dat zijn schoonfamilie Sloveense wortels had. Kort na het bezoek van dhr. Van Rij bij mij in Groningen was de Stichting Nederland-Slovenië gesticht. Logo ervan werd door mijn neef Luka Valič, designer in Amsterdam, ontworpen. Een prachtig ontwerp van de Sloveense vlag die in de Nederlandse vlag overgaat!    Met de Stichting Slovenië-Nederland en de inzet van haar leden dhr. Nolet, dhr. Van Rij, dhr. Praprotnik, dhr. Jamieson, dhr. Kruisinga is het tezamen met de ambassadeur Zlobec relatief kort na het verzoek

van het Ziekenhuis Koper gelukt (oude) dialyseapparaten naar Koper te transporteren. Hierna volgden met name op het gezondheidszorg gebied vele activiteiten: organiseren van het bezoek van de minister Voljč in Nederland met tekenen van het memorandum op het gezondheidszorg gebied tussen Slovenië en Nederland, bezoek van de voorzitter van de ziektekosten verzekeraar dhr.Kosir, werkbezoek van het decaan van Universiteit van Ljubljana aan RUG Groningen, bezoek van de voorzitter Raad van Bestuur van UKC Ljubljana Keber in UMCG Groningen etc. Veel werkbezoeken van de Sloveense artsen en zorgverzekerings profesionals hebben met name in het noorden plaatsgevonden waar ik woon, o.a. bij de zorgverzekeraar Menzies. Via mijn werk is het mogelijk geweest stages van verschillende artsen in UMCG te realiseren, o.a. van de huidige minister van gezondheid dhr. Marušič. In die tijd is als het uitvloeisel van de memorandum van de MATRA (het programma van de Nederlandse overheid en EU) met prof. Van den Heuvel van de NCG in Groningen gelukt een omvangrijke programma met betrekking tot eerstelijnszorg ontwikkeling in samenwerking met Inštitut za varovanje zdravja en het Ministerie van gezondheidzorg in Slovenië te realiseren. Stichting SloveniëNederland heeft in die jaren veel contacten bewerkstelligt en heeft hierdoor veel deuren voor Slovenen in Nederland geopend. Terecht waren haar activiteiten eind jaren negentig afgenomen. Slovenie als onafhankelijk land en vele van haar vertegenwoordigers hebben met kennis en ervaring die zij in o.a. Nederland hebben opgedaan, hun eigen weg gevonden. Als voorzitter van de Stichting was ik (en ben ik nog steeds) hier persoonlijk zeer tevereden mee. De missie van de Stichting was in feite niet alleen geslaagd, maar ook volbracht. Tussen Slovenië en Nederland waren veel contacten gelegd, zowel op een institutionele als persoonlijke vlak. Slovenië heeft terecht de kans benut om ervaringen en kennis uit te wisselen met Nederland als voordeel voor beide landen.Als voorzitter van de Stichting ben ik haar leden nog steeds erkentelijk voor hun inzet.    Veel contacten die ik persoonlijk en als voorzitter van de Stichting heb gelegd, bestaan nog steeds. Voor mij als arts is vooral de samenwerking met Zdravstvena zbornica Slovenije belangrijk In de periode van de transitie van Sloveense gezondheidszorg zijn er vele bezoeken geweest van hun vertegenwoordigers, enkele ervan met de latere minister van de gezondheidszorg Keber. Op hun uitnodiging hebben enkele Nederlandse deskundigen tezamen met mij verschillende workshops en lezingen in Slovenie gehouden op het gebied van gezondheidszorg. Met nog steeds veel voldoening probeer ik contacten te faciliteren. Zo zijn niet alleen nog enkele jonge artsen op een werkbezoek in de Nederlandse, m.n. noordelijke, ziekenhuizen, maar ook studenten op RUG en Conservatorium van

47

48

20 JA AR Slovenië

J oost van E bbenhorst T engbergen

Groningen aanwezig. Het noorden van Nederland was toen gastheer van de Wereldspelen voor Gehandicapten en mw. Kučan was toen te gast in Groningen en ik mocht haar een rondleiding geven in deze mooie universiteitstad.    Met mijn vrouw en drie dochters gaan we nog steeds elk jaar naar Slovenië. Zo niet in zomer dan in winter.

Tevreden mag ik ervaren dat zij Slovenië als hun tweede vaderland zien en dat zij de Sloveense bergen en natuur als eigen beschouwen. Het is leuk hun te horen zeggen dat als zij ergens elders in de wereld in een bos zijn het naar Slovenie ruikt. Het allerbelangrijkste vind ik dat zij zich in Slovenië thuisvoelen. De taal is deels nog steeds een probleem maar allen hebben een taalcursus gevolgd en ze doen hun best de Sloveense taal te verbeteren.

SLOVENEEN HEBBEN EEN PROTESTANTSE ARBEIDSETHOS Joost van Ebbenhorst Tengbergen Joost van Ebbenhorst Tengbergen, voormalig ambassadeur van het Koninkrijk der Nederlanden in de Republiek Slovenië.

Het is tevens bijzonder leuk te horen als zij aan vrienden en kennissen antwoorden wat hun favoriete eten is: Sloveense ‘fizolova juha’ (bonensoep) en ‘struklji’ (zoete deeg met walnoten en rozijnen)!

Om te beginnen wil ik mij graag voorstellen. Ik ben geboren in Delft in 1935, getrouwd en heb twee dochters, een zoon en vijf kleindochters. Mijn werkzaam leven heb ik tot mijn pensionering in 2000 doorgebracht in de Nederlandse Diplomatieke Dienst.    Mijn herinneringen aan Slovenië gaan bijna vijftig jaar terug:. In 1962 reisden mijn vrouw en ik per trein van Den Haag naar de Dalmatische kust. De schoonheid en het geheel eigen karakter van het bijzondere Sloveense berglandschap, waardoor de trein zich langzaam een weg baande, heeft meteen diepe indruk op ons gemaakt.    Op dat ogenblik konden wij niet vermoeden dat wij nog geen twee jaar later naar Joegoslavië zouden worden uitgezonden.    Na een reis van vijf dagen over besneeuwde en verijsde wegen in januari 1964 (na Frankfurt was er nog geen Autobaan, de Donau was bevroren) kwamen we aan op onze eerste post, Belgrado, waar we twee jaar zouden blijven. We hebben het gehele land doorkruist en waren zodoende verschillende malen in Slovenië. Toen hebben we onder meer de grotten van Postojna bewonderd. Ook bezocht ik met een Nederlandse en een Duitse collega een modeldorp voor mijnwerkers, waarvan ik op dit moment de naam helaas niet meer kan achterhalen (vertalers noot: het gaat om het dorp Velenje).    Ook herinner ik mij goed dat mijn vrouw en ik in de winter logeerden aan het meer van Bled. De volgende ochtend werd ik in alle vroegte wakker door een bekend geluid: het krassen van schaatsen op het ijs. Zelden heb ik meer spijt gehad dat ik geen schaatsen bij me had.

49

50

20 JA AR Slovenië

J app ramaker

   Er waren echter ook droevige bezigheden. In die tijd had Nederland niet één consul in Joegoslavië. Wel kwamen er al jaarlijks tienduizenden Nederlandse toeristen op bezoek. Het kwam dan nogal eens voor dat er Nederlanders ter plaatse overleden of omkwamen bij auto-ongelukken. Ik moest dan in de auto snel naar de plaats des onheils om het stoffelijk overschot te identificeren en het vervolgens, voorzien van een door mij uitgeschreven “lijkenpas”, naar Nederland te laten vervoeren.    Vele jaren later, in 1996, heb ik echter opnieuw kans gekregen om de kennismaking met Slovenië te vernieuwen, doordat ik benoemd werd tot ambassadeur in Wenen met mede accreditering in Slovenië. De overhandiging van de geloofsbrieven aan President Kučan was een stijlvolle, vriendelijke aangelegenheid. De Chef van het Presidentiële Protocol vond het goed dat mijn vrouw en zoon, die naar Ljubljana waren meegekomen, aanwezig waren bij deze feestelijke plechtigheid.    Natuurlijk houd ik vele goede herinneringen aan Ljubljana, waar ik vanuit Wenen heel regelmatig op bezoek was. Ook bezochten wij het gebied waar in de Eerste Wereldoorlog de slag aan de Isonzo werd geleverd. Het ter plaatse ingerichte museum maakte bijzonder veel indruk.    Mijn toenmalige Sloveense collega in Wenen, dr. Katja Boh organiseerde een driedaagse reis naar Slovenië, waarop wij werkelijk alle hoogtepunten te zien kregen.    Met de toenmalige minister van Buitenlandse Zaken, prof. Boris Frlec, en zijn medewerkers was het contact heel prettig en nuttig. Ik had het genoegen de contacten met de minister te vernieuwen, toen hij Sloveens ambassadeur in Den Haag werd.    Gezien de Sloveense belangstelling voor de EU is het niet verbazend dat de Nederlandse belangstelling voor het land groeide, wat tot uitdrukking kwam in het aantal bezoeken. De Staatssecretaris voor Europese Zaken, Michiel Patijn, de oud Premier, Andreas van Agt en de Chef Defensie Staf, de Viceadmiraal Kroon, om maar enkelen te noemen, kwamen zich allen ter plaatse oriënteren. Van dit laatste bezoek is mij helder bijgebleven dat de Sloveense gastheren een uitgebreide fascinerende helikopter vlucht over bijna het gehele Sloveense grondgebied aanboden, een ervaring die ik niet zal vergeten.    Binnenkort bestaat Slovenië twintig jaar en ik wil naar aanleiding daarvan graag onderstrepen hoezeer het mij verheugt dat Slovenië zich in alle opzichten zo goed en zo positief heeft ontwikkeld.

Een Sloveense bekende heeft mij eens gezegd dat zijn landgenoten allemaal katholiek zijn, maar een protestants arbeidsethos hebben.    De Slovenen en Slovenië enigszins kennend ben ik ervan overtuigd dat deze ontwikkeling zich alleen maar in stijgende lijn zal voortzetten.

SLOVENIË: ENKELE OVERDENKINGEN BIJ TWINTIG JAAR ONAFHANKELIJKHEID Jaap Ramaker Jaap Ramaker, voormalig ambassadeur van het Koninkrijk der Nederlanden in de Republiek Slovenië.

Wanneer toekomstige generaties Slovenen terug zullen kijken op de eerste twee decennia van de onafhankelijkheid van het nieuwe Slovenië zullen zij deze niet anders dan als historisch kunnen bestempelen.    In deze eerste twintig jaar werd met verbazende snelheid de basis gelegd voor een stabiel en welvarend land, inmiddels o.a, sinds 2004, een gewaardeerd lid van de Europese Unie en van de NoordAtlantische Verdrags Organisatie en, sinds 2007, van de EURO-zone.    Van 1999 tot 2001 had ik het voorrecht als laatste niet in Ljubljana residerende Ambassadeur Nederland in Slovenië te vertegenwoordigen. Telkens weer was de reis vanuit Wenen naar Ljubljana voor mijn vrouw, wanneer zij mij vergezelde, en voor mij een grote vreugde. De autotocht vanuit Wenen, via Mariborg, dan wel via de Karawankentunnel, voerde door Sloveniës schilderachtige landschappen met als eindpunt een altijd weer inspirerend werkbezoek aan Sloveniës hoofdstad Ljubljana. Inspirerend, want vanaf de eerste stap, die de bezoeker in het land zette, voelde hij een sfeer van de schouders er onder zetten, van vertrouwen en optimisme in de toekomst van het land, van energie en werkkracht.    Mijn accreditatie in Slovenië moest, zo was mij van het begin af aan bekend, van korte duur zijn. De reden was een positieve. Nederland had immers besloten in alle toekomstige EU lidstaten een eigen diplomatieke vertegenwoordiging te vestigen en daarmee dus ook in Slovenië. En aan Sloveniës toekomstig EU-lidmaatschap dat bij de eerst volgende uitbreidingsronde zijn beslag zou krijgen

51

52

20 JA AR Slovenië

J app ramaker

bestond geen twijfel. Als geen ander, zoals ook in Brussel kon worden geconstateerd, had Slovenië immers haar zaken op orde. Probleemloos werd hoofdstuk na hoofdstuk in het onderhandelings proces tussen de Europese Commissie en Slovenië afgesloten, zo kon ik in die tijd al meelezend in de rapporten constateren.    Mijn Ambassadeursschap in Slovenië mocht dan van korte duur zijn, maar Sloveniës aanstaande EU en NAVO lidmaatschap maakte deze periode van twee jaar voor mij wel tot een uiterst interessante. Mijn gesprekspartners in Ljubljana blaakten zonder uitzondering van enthousiasme en werkracht. Hun grote kennis van zaken maakten een grote indruk op mij. Mijn werkbeprekingen in de Sloveense hoofdstad waren voor mij dan ook even zo vele lessen in Europese integratie, macro-economie, landbouw politiek en monetair beleid.

Mij was het dan ook van het begin af aan duidelijk, dat het land, ter voorbereiding op hun verdere integratie in de bestaande westelijke samenwerkingsverbanden, het meeste al op eigen kracht had bereikt.    De Nederlands-Sloveense betrekkingen bleven zich ook gedurende mijn twee jaar als Ambassadeur in Slovenië in sneltreinvaart verder ontwikkelen. Ambtelijke en handelsdelegaties vlogen af en aan. Culturele uitwisseling begon meer en meer vorm te krijgen. Hoogtepunten in de relaties tussen beide landen waren de officiële bezoeken van Nederlandse bewindslieden aan Slovenië. Zo mocht ik onze toenmalige Staatssecretaris voor Europese Zaken, Dick Benschop, begeleiden tijdens diens bezoek aan Ljubljana, waar hij zich persoonlijk kon overtuigen van de snelle vooruitgang die werd geboekt bij de voorbereiding van Sloveniës toetreding tot de Europese Unie. Bijzondere vermelding verdient ook het bezoek van onze toenmalige Minister-President Wim Kok en zijn echtgenote aan Slovenië. Premier Janez Drnovšek trad bij die gelegenheid als gastheer op in het Jachtslot Brdo pri Kranju, het buiten waar niet lang daarna de Presidenten van de Russische Federatie en de Verenigde Staten, Vladimir Putin en de nieuw aangetreden George W. Bush, elkaar voor de eerste keer zouden ontmoeten.    Medio 2001 werd een belangrijke stap gezet om aan de Nederlandse presentie in Slovenië concrete gestalte te geven. Met de benoeming van een Tijdelijk Zaakgelastigde van Nederland in Slovenië werd voor het eerst een Nederlandse Ambassade in Ljubljana gevestigd. Eerste “Ambasadegebouw” was het “Grand Hotel Union”, in het hartje van Ljubljana. Een jaar later werd het nieuwe Ambassadegebouw in de binnenstad van Ljubljana geïnaugureerd. Daarmee werd mijn opvolger Ambassadeur Jan Henneman de eerste residerende Nederlandse Ambassadeur in Slovenië.

   Slovenië bleef niet achter en vestigde niet lang daarna een eigen Ambassade in Den Haag. Bijzonder eervol voor Nederland: de eerste in Den Haag residerende Ambassadeur van de Republiek Slovenië was de heer Boris Frlec tot kort voordien Sloveniës Minister van Buitenlandse Zaken.    Ter gelegenheid van de twintigste verjaardag van Sloveniës onafhankelijkheid wil ik mijn welgemeende gelukwensen overbrengen aan land en volk van Slovenië waaraan mijn vrouw en ik zulke bijzondere herinneringen hebben overgehouden. Misschien ongebruikelijk, zij daaraan een persoonlijk woord toegevoegd aan President Danilo Türk en diens echtgenote Barbara Türk, vrienden uit een gemeenschappelijke verleden bij de Verenigde Naties in New York in de 90er jaren van de vorige eeuw. Z najboljšimi željami za prihodnost Slovenije. (Voor de toekomst van Slovenië alles het beste toegewenst.)

53

54

20 JA AR Slovenië

jan c . henneman

DE EERSTE NEDERLANDSE AMBASSADEUR IN LJUBLJANA Jan C. Henneman Jan C. Henneman, de eerste residerende Nederlandse ambassadeur te Slovenië, nu Nederlands ambassadeur te Praag

In 2001 hoorde ik in Moskou dat ik zou worden benoemd tot ambassadeur in Slovenië. En niet alleen dat. Ik zou ook de eerste Nederlandse ambassadeur zijn, die ook in Ljubljana zou wonen. We keken op Lonely Planet hoe Slovenië daar op de kaart stond: prachtig. Ljubljana werd klein-Praag genoemd. Lydia en ik gingen er dan ook met veel plezier en nieuwsgierigheid naar toe.    Het opzetten van een ambassade was natuurlijk een uitdaging, maar met een enthousiast team ging het voorspoedig. Belangrijk voor ons was ook de zeer positieve respons van de Sloveense zijde. We voelden duidelijk dat we als nieuwe ambassade welkom waren, ook persoonlijk als nieuwelingen in het land. We focusten op een bilaterale samenwerking, op een cultureel, economisch en ook politiek gebied. Bij dit laatste speelde Nederland actief in op de ambitie van Slovenië lid te worden van EU en Navo, na de onafhankelijkheid de belangrijkste politieke doelstellingen. We herinneren ons nog goed de viering van de toetreding tot de EU in de stad Nova Gorica - de grens met het Italiaanse Gorizia werd toen geslecht. Voor mij, met een Tsjechische moeder, was de uitbreiding van de EU met landen als Slovenië en Tsjechië ook een emotionele ervaring.    Net zoals ambassadeur Leon Marc in Nederland rondreist, zag ik het als een van mijn taken Slovenië te verkennen en er Nederland op de kaart te zetten. Daarbij werden we ook aangemoedigd door onze Sloveense vrienden en kennisssen. Zij stonden altijd klaar er met ons

op uit te trekken en prachtige plekken te laten zien. De omschrijving van Lonely Planet bleek te kloppen. De Triglav hebben we helaas niet beklommen, maar we maakten vele andere bergwandelingen. In de winter werd het skien, in de zomer de zee. Een jaarlijks hoogtepunt was de Diplomatic Regatta, waar diplomaten, politici en zakenlieden de Sloveense kust verkenden. Dat Ljubljana volgens Lonely Planet inderdaad klein-Praag zou zijn, is een andere vraag. Natuurlijk is er de band in Plecnik, de vermaarde architect die zijn stempel drukte op Ljubljana en door president Masaryk werd gevraagd delen van de Praagse burcht aan te passen.    Als eerste Nederlandse ambassadeur in Slovenië moest ik ook een ambtswoning zoeken. Uiteindelijk besloten we tot bouwen. Het ontwerp trekt door het vele glas de nodige aandacht en Slovenen zien er het symbool in van de openheid van de Nederlandse samenleving. Op Slovenie, dat voor 60 procent uit bos bestaat, wijst het hout op de gevel. Twee jonge architecten maakten het ontwerp: de ene Sloveen, de ander kwam oorspronkelijk uit Belgrado, studeerde aan het Berlage Instituut en werd later tot Nederlander genaturaliseerd. Zij kregen er de Sloveense staatsprijs voor Cultuur voor. Het antwoord op de vraag of de residentie een Sloveens of Nederlands ontwerp is, doet er eigenlijk weinig toe. Slovenië is immers gelegen op een kruispunt tussen invloeden uit noord en zuid, oost en west, al eeuwen lang.    Dat merk je ook als je door het land reist, klein als het is, zijn er grote geografische, klimatologische en culturele verschillen. We ontmoetten ook ouderen die - zonder ooit te zijn verhuisd - verschillende keren van staatsburgerschap waren gewisseld. We beseften mede daarom hoe belangrijk de Sloveense taal voor de onafhankelijkheid was en hoe hij nog steeds Slovenen bindt.

Ik zag eens een interview met een Sloveense delegatie die na onderhandelingen uit Brussels terugkeerde. De vraag was niet of zij in Brussel iets had bereikt, maar of zij Sloveens had kunnen spreken.    We gingen met plezier en nieuwsgierigheid naar Slovenië toe, we gingen er met de beste herinneringen weg. Nogmaals: Slovenië, van harte gefeliciteerd!

55

56

20 JA AR Slovenië

jean - pierre kempeneers

EEN POSITIEF JONG ZELFBEWUST LAND OM VAN TE HOUDEN: ONDERSTAAND PERSOONLIJKE ERVARINGEN VAN EEN JONGE NEDERLANDSE DIPLOMAAT MET SLOVENIË EN ZIJN INWONERS Jean-Pierre Kempeneers Jean-Pierre Kempeneers, voormalig Nederlands diplomaat in de Republiek Slovenië. Jean-Pierre Kempeneers is werkzaam bij het Ministerie van Buitenlandse Zaken van Nederland en schreef deze persoonlijke ervaring op persoonlijke titel.

Wat een plezier was het om van begin 1999 tot zomer 2001 elke maand een dag of 2-3 in Slovenië door te brengen als jonge diplomaat werkzaam aan de Nederlandse ambassade te Wenen, mede-geaccrediteerd in Slovenië, waar Nederland toen nog geen ambassade had.    De onafhankelijkheid van Slovenië was nog maar pril. Er heerste een enorm positieve, optimistische sfeer op weg naar EU- en NAVOlidmaatschap. Dat is waar het die jaren vooral om ging. De EU veroverd, met een ‘d’ dus.    Nederland had in die jaren extra veel belangstelling voor Slovenië als kandidaat-lidstaat van de EU en de NAVO. Het Nederlandse bedrijfsleven, Minister van Buitenlandse Zaken Van Aartsen, andere ministers, en Staatssecretaris voor Europese Zaken Dick Benschop bezochten Slovenië. We organiseerden een regionale ambassadeursconferentie in Ljubljana. Minister-President Kok kwam op bezoek met zijn echtgenote en we organiseerden een programma o.a. in Bled, waar de Premier ongeveer 25 jaar eerder was geweest, vroeg in zijn huwelijk, en misschien zelfs wel als onderdeel van zijn huwelijksreis, zo precies weet ik dat niet meer.    Gaandeweg hoorde ik meer en meer van dergelijke raakvlakken tussen Nederland en Slovenië, zoals gemengde huwelijken/relaties,

Slovenen die in Nederland hadden gestudeerd, in Nederland met vakantie waren geweest meestal op bezoek bij Nederlandse vrienden, en Nederlandse toeristen in Slovenië, ook vaak op bezoek bij vrienden.

En zo vreemd is dat allemaal niet, want het klikt over het algemeen goed tussen Slovenen en Nederlanders. Ik denk dat dat te maken heeft met een bepaalde nuchterheid die we delen, evenals een professionele zakelijke houding met een hoog arbeidsethos en dat alles gecombineerd met het willen en kunnen genieten van het leven.    Ik heb Slovenië en de Slovenen gedurende de jaren dat ik maandelijks in Slovenië kwam enorm leren waarderen. Er was een can -do mentality en je zag het land en de mensen zich verder ontwikkelen in positieve zin. Nederland heeft zich altijd als constructieve partner van Slovenië beschouwd. O.a. via het programma Programma (economische) Samenwerking (Midden- en) Oost-Europa, het MATRA-programma gericht op maatschappelijke transformatie, waaronder het Programma Uitzending Managers en het Programma Uitzending Ambtenaren heeft Nederland concreet bijgedragen aan de voorbereiding van Slovenië op het EU-lidmaatschap en heeft Nederland bijgedragen aan de verdere ontwikkeling van het Sloveens maatschappelijk middenveld. Gepensioneerde zakenlieden en ambtenaren werden tegen door Nederland betaalde reis- en verblijfkosten enige tijd gedetacheerd bij bedrijven en ministeries en andere overheidslichamen om Slovenen te adviseren en bij te staan op weg naar EU-lidmaatschap. Het waren uitstekende ervaringen die de onderlinge goede relaties alleen nog maar versterkten.    In mijn enthousiasme over Slovenië en zijn inwoners heb ik diverse vrienden overtuigd naar Slovenië te gaan. Voor de meesten was het de onbekendheid van het land waardoor zij tot dan toe nog geen bezoek aan Slovenië hadden gebracht. Allen, zonder uitzondering, keerden heel enthousiast terug van hun bezoek aan Slovenië.

Het is dan ook een land dat (bijna) alles heeft: prachtige bergen, meren, groene weiden, pittoreske steden, zee, heerlijk eten en geweldige wijnen, en bijzondere inwoners die nuchterheid, zakelijkheid, professionaliteit combineren met een positieve levenshouding en van het leven genieten. Dit alles spreekt mij persoonlijk enorm aan en ik heb Slovenië en zijn inwoners dan ook zeer leren waarderen en deel dat met diverse Nederlandse collega’s die met Slovenië en Slovenen te maken hebben (gehad).    Het was een voorrecht om zoveel te hebben mogen werken in Slovenië en zoveel goede, boeiende, positieve en aardige Slovenen te hebben mogen ontmoeten onder wie mijn steunen en toeverlaten voor wat betreft mijn Sloveense werk, Mojca Pinteric, nu nog steeds

57

58

20 JA AR Slovenië

saskia van der stoel

werkzaam aan de Nederlandse ambassade in Ljubljana, en Marjeta Novak.    Slovenië en Slovenen, gefeliciteerd met 20 jaar onafhankelijkheid en bovenal met het EU-lidmaatschap. Srečno! (Veel geluk toegewenst!)

DE VAKANTIES VAN MAX VAN DER STOEL IN LJUBNO OB SAVINJI / IN MEMORIAM Saskia van der Stoel

Tussen Ljubjana en Maribor, niet ver van de Oostenrijkse grens, ligt het dorpje Ljubno. Het zal in 1962, toen wij daar met de hele familie aankwamen, tussen de vijfhonderd en de duizend inwoners hebben geteld. Zoals de naam al aangeeft, ligt het aan de rivier de Savinja, die hoger gelegen in de Logarska dolina ontspringt. In mijn herinnering heette het daar ‘Rinka’ en werd de wonderschone waterval de ‘Slap Savinja’ genoemd. Hij trok zelfs in die tijd al veel bezoekers, die zich naast de waterval een weg omhoog konden banen. Maar ook vanaf de Kamniško sedlo had je er een fantastisch uitzicht op.    Ljubno lag aan het begin van het dal. Daar waar de verderop gelegen waterval dus de nodige toeristen trok, gingen deze aan Ljubno voorbij. Het was dit feit, dat Ljubno tot zo’n aantrekkelijk plekje maakte voor mijn vader. Zoals altijd was hij ook in 1962 op zoek naar een kampeerplaats zonder blèrende transistors en andere uitwassen van het massatoerisme. Naarstig zoekend had hij op de kaart de vallei ‘Logarska’ ontdekt. Ware hij deze verder in gereden, dan was hij wellicht teleurgesteld geweest door de twee of drie grote hotels die zich aan het eind van het dal tussen de steeds grilliger wordende rotsbergen hadden gevestigd. Maar zover kwam het niet. Toen de afgeladen auto met jengelende kinderen het dorp Ljubno uit reed, werd besloten een plek voor de nacht te zoeken. Na drie kilometer over de toen nog niet verharde en stoffige weg te hebben gereden, lag er een brug over de Savinja, die van de ‘hoofdweg’ afleidde. Het leek mijn vermoeide ouders een goed idee om die brug over te rijden,

59

60

20 JA AR Slovenië

saskia van der stoel

om te zien of daar wellicht een plek was om onze tenten op te slaan.    De planken van de brug rommelden, toen we er over reden. In de jaren daarna zou ik dat speciale geluid nog vaak horen, als mijn moeder met de auto terugkwam van een wandeltocht die mijn ouders met een selectie kinderen verderop in het dal ondernomen hadden. Veel andere auto’s had men daar niet, in die tijd, dus dit geluid kondigde altijd onze terugkomst aan. De planken van de brug lagen tamelijk los, de fysische verklaring van het gerommel. De psychologische betekenis ervan was die van een uitwisseling van avonturen bij de tenten, de aardse geur van de meegebrachte cantharellen, die op de tocht gevonden waren. Het plakken van een pleister op de hiel van een dapper meegelopen kleintje.     Maar op die allereerste dag was nog niets vertrouwd. Na een discussie tussen mijn ouders over de te volgen weg vervolgden we het nu wel erg smalle pad na de brug naar een stel gebouwen links. Inmiddels is mij bekend dat het adres Savinja 32 is. Toentertijd naderde de zwaarbeladen auto onbekend terrein. Aarzelend hielden we bij een wit boerderijtje stil. Een vrouw met een schort en een hoofddoekje kwam naar buiten gelopen. Mijn ouders spraken Duits, Engels en gebarentaal om haar te vragen of we hier ergens konden kamperen. Ze haalde haar man en haar zoon en haar schoondochter, die het Duits enigszins meester was. En na een dispuut in het Sloveens, dat op mij als redekavelen overkwam, noodde de schoondochter ons ter tafel. ‘Komm!’, zei ze. ‘Essen Sie! Trinken!’ En terwijl de zoon, die Stanko bleek te heten, met zijn zeis naar het Noorden vertrok, schoven wij op houten banken aan een tafel onder een afdak. Er werden dikke hompen bruin brood gesneden en er lagen ovale plakken worst op een schotel. In dikke glazen werd een drank geschonken, die wij, kinderen, leerden verafschuwen. In plaats van de in Kamnik genuttigde ‘sok’ in verschillende smaken, varierend van abrikoos tot ‘ribes’, kregen we een soort wrange drank voorgeschoteld die onze eerste kennismaking was met alcohol.    ‘Essen Sie!’, moedigde de schoondochter Josefa ons steeds aan. Mijn ouders hadden een Nederlands onderonsje, waarbij ze, vriendelijk naar de gastvrouw glimlachend, betwijfelden of wel was begrepen dat ze een kampeerplaats zochten. En of we voor al dit heerlijks zouden moeten betalen. Maar toen kwam Stanko breed lachend terug. ‘Kommen Sie!’ , wenkte Josefa en voerde ons een halve kilometer verderop naar een pasgemaaid stukje land. De harde stengels van het afgehakte gras priemden door onze slippers. Stanko laadde het gras inmiddels op een boerenkar met houten wielen. ‘Zelten!’, zei Josefa: we mochten hier de tenten opzetten. Terwijl mijn vader en de kleine kinderen zich tegoed deden aan worst, most en brood, klaarden mijn moeder en de oudsten dit klusje.

   Hoe vaak we later nog op diezelfde plek gestaan hebben, weet ik niet. Volgens mij zijn we er elk jaar geweest, tot zeker 1969 en misschien zelfs 1971.

De boer en boerin, zoals we hen noemden, brachten nooit iets in rekening. Zij omringden ons met een gastvrijheid, die ons vreemd was en waar we ons zo af en toe ongemakkelijk bij voelden. Bij elkaar hadden ze misschien 2 Ha. land, waarvan ze ons een plekje afstonden. Tussen de opgebonden boontjes hadden ze wortels groeien, om het land zo effectief mogelijk te gebruiken. Daar scharrelden dan de vrouwen de hele dag gebukt tussendoor om onkruid te verwijderen. Ze gebruikten hun lange schorten om hun knieën te beschermen.    Langs de beek waar ook onze tenten stonden, bevond zich een rij appel- en pruimenbomen. De wormstekige producten daarvan vormden de basis voor hun alcoholische versnaperingen. Dan was er nog een koe, die 6 tot 8 liter melk gaf. Walnotenbomen, van wier vruchten notenbrood werd gemaakt. Een zeug, waarvan de biggen tot gezouten worst werden verwerkt. De familie, waartoe ook nog ons leeftijdsgenootje Stanka behoorde, leefde min of meer selfsupporting. Om wat geld te verdienen werkte Stanko ‘s nachts in een fabriek. De tweede keer dat we er kwamen was er iets ergs gebeurd. De boer was op de weg gegrepen door een vrachtwagen en had een dwarslaesie. Hij zat in een rolstoel, maar kon zich daarin ternauwernood voortbewegen, vanwege de hobbelige wegen rond de boerderij. Mijn ouders hebben toen, ik meen in Duitsland, een betere rolstoel voor hem besteld. Ik weet niet meer of die bij de familie Pleseč is afgeleverd, of dat we hem meenamen met de auto. In elk geval was hun dankbaarheid overstelpend. Vanaf dat moment was er ook briefcontact. De fotootjes die mijn ouders stuurden van de kinderen vonden we allemaal op een prikbord in hun keuken terug. Het was de keuken waar het brood gebakken werd. Drie of vier op een rij werden er dan in de opening van de kachel naar binnen geschoven. In de kamer ernaast gaf de kachel warmte af via z’n tegels. Er was een bank tegenaan gebouwd, waarop je lekker warm kon zitten.    Elk jaar leerden we de omgeving beter kennen. Eén van onze eerste tochten was die naar ‘het kapelletje’, waarvan we de punt op een naburige bergtop zagen staan. Het werd een klauterpartij door een drooggevallen beek, omdat mijn ouders een directe weg omhoog zochten. Hoewel mijn vader tijdens dit soort avonturen nooit op z’n best was, omdat hij de zaken graag in de hand had, was hij naderhand toch blij dat we het beoogde reisdoel daadwerkelijk hadden weten te bereiken en dat hij godzijdank niet door de beek naar beneden hoefde! Nee, er liep een keurig pad, dat , zoals in berggebieden gebruikelijk,

61

62

20 JA AR Slovenië

63

zijn aanloop nam en heel ergens anders begon dan waar mijn ouders vermoedden, in feite vlakbij onze tenten. Bij de afdaling merkten we ook een markering op, die we ‘de rode stip’ gingen noemen. Deze stip heeft ons vele prachtige wandelingen opgeleverd en was nauwgezet aangebracht, hoewel we nauwelijks medewandelaars tegen kwamen. ‘Ljubno’ heeft een diepe indruk achtergelaten. De strijd om het bestaan, die hier nog zo voelbaar was. De buren die kwamen toesnellen als door een noodweer de hooioogst dreigde te mislukken en die vervolgens onder het voor ons steeds vertrouwder wordende afdak werden genood en zich aan ‘kruh’ en most tegoed deden. De vele heiligenhuisjes met brandende kaarsen, die we op onze wegen tegenkwamen. De prachtige afwisseling van loof- en dennenbossen die een keur aan bosbessen, bosaardbeitjes en frambozen opleverden. De organische manier waarop de boerderijen zich in het groen hadden genesteld. Ik weet dat dit bij mijn vader ook archetypisch paradijselijke voorstellingen heeft geraakt. Toen hij de laatste jaren hoe langer hoe meer van zijn leven begon te vergeten, bleef ‘Ljubno’ nog steeds een aantrekkelijk gespreksthema. Wonderwel wist hij nog te memoreren hoe je de Travnik en de Raduha op kwam, hoe je op drie manieren van onze kampeerplek naar Ljubno kon wandelen en dat de beste bramenplek, zo’n kilometer van de tenten, op weg naar Luce lag.

Toen bijna alles was vergeten, lag Ljubno nog in zijn geheugen gegrift.