2 Lijfsbehoud, levenskunst en lessen om (van) te leren 37

Inhoudsopgave

Inleiding 17

Deel 1 Theorie 1 Rehabilitatie en herstel 25 Jos Dröes, Tom van Wel & Lies Korevaar 1.1 Inleiding 25 1.2 Definities 26 1.2.1 Rehabilitatie 26 1.2.2 Herstel 28 1.3 Doelgroep en maatschappelijke betekenis van rehabilitatie 31 1.3.1 Omvang van de doelgroep 31 1.3.2 De maatschappelijke betekenis van rehabilitatie 33 1.4 Samenvatting 35 Studieactiviteiten 36 2 Lijfsbehoud, levenskunst en lessen om (van) te leren 37 Herstel, empowerment en ervaringsdeskundigheid van mensen met ernstige psychische beperkingen

Wilma Boevink 2.1 Inleiding 2.2 De betekenis van herstel 2.3 Herstelprocessen 2.3.1 Fasen in herstel 2.3.2 Onderzoek naar herstelbelemmerende en -bevorderende factoren 2.4 Herstelwerk in Nederland 2.5 Herstelgeoriënteerde zorg 2.6 Wat vraagt herstelondersteuning van professionals? 2.7 Samenvatting Studieactiviteiten

37 37 39 39 41 44 47 48 49 50

Lies Korevaar, Jos Dröes (red.) - Handboek rehabilitatie voor zorg en welzijn - © Uitgeverij Coutinho

Korevaar HD2 2011.indd 7

3/18/11 11:55 AM

3 Uitsluiting en discriminatie 51 Over het stigma van mensen met psychische aandoeningen en hoe dat tegen te gaan

Annette Plooy & Jaap van Weeghel 3.1 Inleiding 3.2 Stigma’s in soorten en maten 3.3 Stigmatisering heeft ernstige gevolgen 3.4 Recente onderzoeksbevindingen in Nederland 3.5 Theorieën over stigma’s 3.5.1 Labelingtheorie 3.5.2 Attributietheorie 3.6 Geanticipeerd stigma en zelfstigmatisering 3.7 Tegengaan van stigmatisering en discriminatie 3.8 Drie soorten antistigmastrategieën 3.9 Bouwstenen van effectieve stigmabestrijding 3.10 Belangrijke boodschappen in antistigmaprogramma’s 3.11 Bestrijding van zelfstigmatisering 3.12 Samenvatting Studieactiviteiten

51 53 54 55 56 56 57 58 60 61 62 63 64 65 66

4 De plaats van rehabilitatie in de hulpverlening 69 Over kenmerken en competenties Jos Dröes, Lies Korevaar & Tom van Wel 4.1 Inleiding 69 4.2 who-classificatie: rehabilitatie en behandeling 70 4.3 De gereedschapskist van de hulpverlener: rehabilitatie, behandeling en bemoeizorg 72 4.4 Het service-outcomeschema 74 4.5 Actoren en hulpverlenerscompetenties bij rehabilitatie 78 4.5.1 Actoren 79 4.5.2 Deskundigheid en competenties voor rehabilitation counselors 81 4.6 Samenvatting 85 Studieactiviteiten 86 5 Rehabilitatie: gerichte ondersteuning van activiteiten en participatie 87

Over rehabilitatieopvattingen in Nederland Tom van Wel & Jos Dröes 5.1 Inleiding 5.2 Kritiek op grote psychiatrische instituten 5.2.1 Rehabilitatie: twee hoofdstromingen 5.2.2 Eerherstel van de eigen doelen

87 87 88 90



3/18/11 11:55 AM

5.3 Opvattingen in Nederland over rehabilitatie 5.3.1 Gericht versus algemeen 5.3.2 Specifiek gericht op activiteiten en participatie 5.4 Hulpverleningsvormen die (soms) met rehabilitatie worden aangeduid 5.4.1 Vormen van algehele zorg 5.4.2 Vormen van behandeling 5.4.3 Vormen van rehabilitatie 5.4.4 Andere vormen 5.5 Samenvatting Studieactiviteiten

91 91 93 94 96 97 98 101 102 103

6 Het bondgenootschap 105 De hulpverleningsrelatie in de rehabilitatie Jos Dröes & Lies Korevaar 6.1 Inleiding 105 6.2 Rehabilitatieattitude 106 6.3 Presentiebenadering 109 6.3.1 Werkprincipes van de presentiebenadering 110 6.3.2 Randvoorwaarden van de presentiebenadering 111 6.4 Samenwerken: van hulpverlening naar bondgenootschap 114 6.4.1 Hulpverlenersvaardigheden voor het scheppen en uitbouwen van een band 115 6.4.2 Vaardigheden voor het bondgenootschap 118 6.5 Van bondgenoot naar reisgenoot 121 6.6 Beëindigen van de relatie 123 6.7 Samenvatting 124 Studieactiviteiten 125 7 De Individuele Rehabilitatiebenadering (IRB) 127 Els Luijten, Lies Korevaar & Jos Dröes 7.1 Inleiding 127 7.2 Visie en missie van de Individuele Rehabilitatiebenadering 127 7.3 Waarden van de Individuele Rehabilitatiebenadering 128 7.4 Grondregels voor het werken met rehabilitatie 130 7.4.1 Begin van het rehabilitatieproces 131 7.4.2 Op welk terrein ligt de wens van de cliënt? 131 7.4.3 Gaat het om een wens van de cliënt zelf? 132 7.4.4 Wil de cliënt iets veranderen of behouden? 132 7.4.5 Fasen van rehabilitatie 132 7.4.6 Welke module is het meest geschikt om de cliënt verder te helpen? 135 Lies Korevaar, Jos Dröes (red.) - Handboek rehabilitatie voor zorg en welzijn - © Uitgeverij Coutinho


3/18/11 11:55 AM

7.5 De techniek van de Individuele Rehabilitatiebenadering 7.5.1 Doelvaardigheid beoordelen, bespreken en ontwikkelen 7.5.2 Het stellen van een rehabilitatiedoel 7.5.3 Functionele diagnostiek 7.5.4 Hulpbronnendiagnostiek 7.5.5 Planning: het rehabilitatieplan 7.5.6 Vaardigheidsles 7.5.7 Stappenplan toepassing 7.5.8 Hulpbronnen creëren, verkrijgen en gebruiken 7.6 Fasen, modules en wegwijzer 7.7 Samenvatting Studieactiviteiten

135 136 138 141 142 143 144 145 146 149 150 152

8 Milieurehabilitatie 153 Een methode om via de omgeving met maximale betrokkenheid van cliënten hun activiteiten en participatie te vergroten

Marian de Jong & Tom van Wel 8.1 Inleiding 153 8.2 Ontstaan, definitie en toepassing van milieurehabilitatie 153 8.2.1 Tegen grootschalige instituten 153 8.2.2 Definitie 154 8.2.3 Toepassingen 155 8.3 Milieurehabilitatie aan de hand van de plan-do-check-act-cirkel 155 8.4 Milieurehabilitatie in zes stappen 157 8.4.1 Stap 1: milieu beschrijven (plan 1) 157 8.4.2 Stap 2: milieu beoordelen (plan 2) 160 8.4.3 Stap 3: cliënt erbij betrekken (plan 3) 163 8.4.4 Stap 4: projectplan milieurehabilitatie opstellen (plan 4) 165 8.4.5 Stap 5: projectplan milieurehabilitatie uitvoeren (do) 166 8.4.6 Stap 6: evalueren (check) en bijstellen (act) 166 8.5 Samenvatting 167 Studieactiviteiten 168 9 Maatschappelijk steunsysteem (mSs), Assertive Community Treatment (ACT) en rehabilitatie 169 Jos Dröes & Jaap van Weeghel 9.1 Inleiding 169 9.2 Assertive Community Treatment 169 9.3 Rehabilitatie in Assertive Community Treatment 171 9.4 Maatschappelijke steunsystemen 175 9.5 Rehabilitatie in maatschappelijke steunsystemen 179 9.6 Rehabilitatie en het opbouwen van een maatschappelijk steunsysteem 180



3/18/11 11:55 AM

9.7 Integratie van maatschappelijke steunsystemen, Assertive Community Treatment en Individuele Rehabilitatiebenadering 9.8 Samenvatting Studieactiviteiten

182 182 183

Deel 2 Praktijk 1 – Rehabilitatie en levensgebieden 10 Rehabilitatie in beschut, beschermd, begeleid en zelfstandig wonen 187 Jos Dröes 10.1 Inleiding 10.2 Alternatieven voor intramurale behandeling en verblijf 10.3 Wonen en rehabilitatie in Nederland 10.4 Fasen en modules van woonrehabilitatie 10.5 Verkennen van woonmogelijkheden: oriëntatie en doelvaardigheid 10.6 Kiezen van een woonplek: indicatie/inschrijving en stellen van een doel 10.7 Het verkrijgen van een woonplek: functionele diagnostiek op ‘verkrijgen’ 10.8 Het behouden van een woonplek: functionele diagnostiek op ‘behouden’ 10.9 Vaardigheden en hulpbronnen 10.10 Een praktische tip bij het nastreven van woondoelen 10.11 Verschillen van mening: bespreken 10.12 Samenvatting Studieactiviteiten

187 188 188 189 190 192 195 197 198 200 201 202 202

11 Arbeidsrehabilitatie en de Individuele Rehabilitatie benadering 203 Harry Michon, Nicole van Erp, Lies Korevaar & Jaap van Weeghel 11.1 Inleiding 11.2 Arbeidsrehabilitatieprogramma’s in vogelvlucht 11.3 De Individuele Rehabilitatiebenadering en de arbeidsrehabilitatie praktijk 11.4 Dave aan het werk met Individuele Rehabilitatiebenadering en ips: een casus 11.5 Effectiviteit van arbeidsrehabilitatie 11.6 Samenvatting en discussie Studieactiviteiten

203 204 207 209 214 216 218



3/18/11 11:55 AM

12 Rehabilitatie door educatie: Begeleid Leren 219 Het kiezen, verkrijgen en behouden van een reguliere opleiding Lies Korevaar & Marianne Bassant 12.1 Inleiding 219 12.2 Begeleid Leren: definitie en doelstelling 219 12.3 Vormen van Begeleid Leren 222 12.4 De fasen en activiteiten van het Begeleid-Lerenproces 223 12.4.1 De fase van het kiezen 224 12.4.2 De fase van het verkrijgen 225 12.4.3 De fase van het behouden 227 12.5 Implementatie van Begeleid Leren 229 12.6 Leren en herstel 234 12.7 Rehabilitatie en onderwijs: investeren in samenwerking 235 12.8 Samenvatting 237 Studieactiviteiten 237 13 Sociale contacten en familierelaties 239 Jos Dröes 13.1 Inleiding 239 13.2 Ondersteuning van gezin en familie 239 13.3 Maatschappelijke steunsystemen 241 13.4 Steun bij het vervullen van specifieke rollen 242 13.5 Interpersoonlijke relaties en sociale vaardigheden 243 13.6 De irb-module Uitbreiden en verbeteren van sociale contacten 244 13.7 Analyse en interpretatie van het sociale netwerk 246 13.8 Het benoemen van specifieke doelen 248 13.9 Vaardigheids- en hulpbronnendiagnostiek 252 13.10 Vaardigheids- en hulpbronneninterventies 252 13.11 Samenvatting 254 Studieactiviteiten 254

Deel 3 Praktijk 2 – Rehabilitatie en doelgroepen 14 Rehabilitatie en niet-aangeboren hersenletsel (NAH) 257 Jos Dröes & Ludwien Wassink 14.1 Inleiding 257 14.2 De doelgroep 257 14.3 De behandeling van mensen met niet-aangeboren hersenletsel 257 14.4 De gevolgen van niet-aangeboren hersenletsel voor het dagelijks leven 258 14.5 Rehabilitatie bij specifieke diagnoses en beperkingen 259 14.6 De plaats van rehabilitatie en het begin van het rehabilitatieproces 260 Lies Korevaar, Jos Dröes (red.) - Handboek rehabilitatie voor zorg en welzijn - © Uitgeverij Coutinho


3/18/11 11:55 AM

14.7 Rolfunctioneren 14.8 Het vervolg van het rehabilitatieproces 14.9 Rehabilitatie en zingeving 14.10 Samenvatting Studieactiviteiten

262 264 267 267 268

15 Rehabilitatie en autismespectrumstoornissen (ASS) 271 Jos Dröes, Betsy Seinen, Manon Goertz & Sandra Hulst 15.1 Inleiding 271 15.2 Over autisme 271 15.3 Herkennen van autismespectrumstoornissen 273 15.4 Individuele Rehabilitatiebenadering en autismespectrumstoornissen 273 15.5 Gedrag, communicatie en het scheppen van een band 274 15.6 irb-grondregels en autisme 278 15.7 Uitvoeren van de irb-modules 280 15.7.1 Doelvaardigheid beoordelen 281 15.7.2 Het stellen van een doel 282 15.7.3 Functionele diagnostiek 283 15.7.4 Vaardigheidsles 286 15.8 Samenvatting 287 Studieactiviteiten 287 16 Rehabilitatie en verslaving 289 Jos Dröes 16.1 Inleiding 289 16.2 Het belang van een holistische benadering en een compleet assessment 290 16.3 Geen kaarsrecht pad 291 16.4 Fasen van verslavingsbehandeling en motivatie 292 16.5 Fasen van verslavingsbehandeling en stadia van motivatie tot gedrags verandering en hulpverleningsacties die daarbij aansluiten 293 16.6 Motiverende gespreksvoering (mi) 294 16.7 Individuele Rehabilitatiebenadering 295 16.7.1 Fasen van wensverwerkelijking volgens de Individuele Rehabi litatiebenadering en activiteiten van cliënt en hulpverlener 295 16.7.2 De voorfase: het ‘voorstadium’ en het stadium ‘overwegen’ 296 16.7.3 De fase van detox: het stadium van beslissen en uitvoeren 297 16.7.4 De eerste periode na de detox: vervolg van het stadium van uitvoeren 297 16.7.5 De tweede periode (resocialisatie) en de derde periode (begeleid zelfstandig wonen): het stadium van volhouden 299 16.8 Herstelverhalen 302 16.9 Samenvatting 302 Studieactiviteiten 303 Lies Korevaar, Jos Dröes (red.) - Handboek rehabilitatie voor zorg en welzijn - © Uitgeverij Coutinho


3/18/11 11:55 AM

17 Rehabilitatie en (bijna) dak- en thuislozen 305 Van bondgenoot naar reisgenoot Annemarie Zijlstra & Lies Korevaar 17.1 Inleiding 305 17.2 Bemoeizorg 306 17.3 Bemoeizorg en rehabilitatie 306 17.4 Cyclisch model 307 17.5 Van bondgenoot naar reisgenoot 309 17.6 Samenvatting 316 Studieactiviteiten 317 18 Rehabilitatie en jongeren met een psychische stoornis 319 Annemarie Zijlstra & Marrie Venderink 18.1 Inleiding 319 18.2 Jeugd-ggz 319 18.3 Sociaal Competentiemodel (scm): veel gebruikt in de zorg voor jongeren 320 18.4 Visie en uitgangspunten van het Sociaal Competentiemodel 321 18.5 Enkele kernbegrippen van het Sociaal Competentiemodel 321 18.5.1 Ontwikkelingstaken en vaardigheden: zoek de balans 321 18.5.2 Factoren die de balans negatief en positief beïnvloeden: stressoren, psychopathologie en protectieve factoren 323 18.5.3 Competentieanalyse 325 18.5.4 Fasering van de begeleiding 326 18.5.5 Beperkingen van het Sociaal Competentiemodel 327 18.6 De Individuele Rehabilitatie en het Sociaal Competentiemodel: Samen Sterk 327 18.6.1 Overeenkomsten en verschillen in methodische uitgangs punten tussen het Sociaal Competentiemodel en de Individuele Rehabilitatiebenadering 328 18.6.2 Het begrip empowerment in beide modellen 329 18.6.3 De Individuele Rehabilitatiebenadering als aanvulling op het Sociaal Competentiemodel in het begeleidingsproces 329 18.6.4 Verschillen tussen de begeleiding van jongeren en volwassenen met de Individuele Rehabilitatiebenadering 330 18.6.5 Belangrijke aandachtspunten in de begeleiding van jongeren met de Individuele Rehabilitatiebenadering 331 18.6.6 De rol van ouders en opvoeders 333 18.7 Samenvatting 335 Studieactiviteiten 335



3/18/11 11:55 AM

19 Zorg voor zelfstandigheid: rehabilitatie in de ouderenzorg 337 Jos Dröes 19.1 Inleiding 337 19.2 Zelfstandigheid en zelfredzaamheid 338 19.3 Zorg voor zelfstandigheid 340 19.3.1 Wensen en doelen 341 19.3.2 Houding van verzorgenden 341 19.3.3 Informatievoorziening in het verzorgingshuis 343 19.3.4 Zorg voor zelfstandigheid in de eerste fase van het zorgcontact 345 19.3.5 Aansluiten bij de wensen van de cliënt 346 19.3.6 Keuzevrijheid 346 19.3.7 Vaardigheidsontwikkeling en vaardigheidsgebruik; hulpbronnen 348 19.4 Het gebruik van zorg voor zelfstandigheid 349 19.5 Praktische knelpunten bij het gebruiken van de techniek 350 19.6 Samenvatting 351 Studieactiviteiten 352 Lijst van afkortingen 353 Verklarende begrippenlijst 355 Literatuur 361 Register 380

Over de auteurs 389



3/18/11 11:55 AM

2 Lijfsbehoud, levenskunst en lessen om (van) te leren 37

Recommend Documents