vrijheid om te leren van de resultaten

zexperiment

Je kiest voor de

vrijheid om te leren van de resultaten Het experiment wijkbudgetten morrelt aan de gevestigde orde: een gemeente die geld ‘uitdeelt’ aan burgers met een goed plan voor hun buurt, is even wennen. Voor de gemeente als beleidsmaker én voor de burger. Dat hebben we in Zwolle gezien: licht schoorvoetend en vervolgens vol vuur, kwamen de wijkbewoners van Assendorp, Zwolle Zuid en Aalanden op dreef. En hoe! Door slim zaken te doen en aan de bel te trekken bij ondernemers, organisaties en buurtbewoners, hebben de initiatiefnemers elke euro van de gemeente verdrievoudigd. Is het experiment geslaagd? Jazeker. Eigenlijk kan een experiment niet mislukken. Zodra je kiest om iets nieuws te proberen in deze vorm, kies je immers voor de vrijheid om te leren van de resultaten. We hebben in twee experimentrondes ruim een half miljoen euro budget mogen toekennen aan prachtige initiatieven, uitgevoerd door honderden en gesteund door duizenden Zwollenaren. De hoeveelheid positieve energie en creativiteit die in de afgelopen jaren hierdoor in de stad is losgekomen, maakt het voor mij duidelijk: hier gaan we mee door!

Janco Cnossen Wethouder wijkgericht werken

Ervaring met wijkbudgetten in Zwolle 2004 - 2007

3

zexperiment

Wijkgericht werken Wat heeft een wijk of buurt nodig om hem aantrekkelijker,socialer of veiliger te maken? Wat kan het woon- en leefplezier in onze omgeving verbeteren? Vraag het de bewoners en de ideeën rollen je tegemoet! De afgelopen tien jaar is het wijkgericht werken in grote en middelgrote gemeentes zich meer gaan concentreren op samenwerking met de bewoners bij het verbeteren van de directe leefomgeving in wijken. De achterliggende gedachte: directe samenwerking tussen burgers en lokale overheid verkleint de kloof tussen beiden en laat projecten beter aansluiten bij de behoefte van de wijkbewoners. Daarnaast zorgt nauwebetrokkenheid van burgers voor meer draagvlak.

Deze uitgangspunten waren de eerste aanzet voor de gemeente Zwolle tot het Experiment Wijkbudgetten. Het centrale gegeven in het experiment: wijkbewoners bedenken zelf een plan voor het verbeteren van hun leefomgeving én voeren het project zelf uit met budget van de gemeente. Ervaring met wijkbudgetten in Zwolle 2004 - 2007

5

zexperiment

zexperiment

De Zwolse aanpak Aalanden Het Experiment Wijkbudgetten is tussen 2004 en 2007 in twee rondes uitgevoerd. De eerste keer in de wijken Assendorp en Zwolle Zuid, de tweede keer in Zwolle Zuid en Aalanden. Assendorp is een centraal gelegen wijk uit de 19e en de eerste helft van de 20ste eeuw. Zwolle Zuid en Aalanden zijn beide uitbreidingswijken uit de tweede helft van de 20ste eeuw.

De gemeente heeft voor het experiment samenwerking gezocht met de drie Zwolse woningbouwcorporaties Openbaar Belang, SWZ en DeltaWonen, politie IJsselland en enkele maatschappelijke organisaties: De Kern, Stichting Welzijn Ouderen Zwolle (SWOZ) en Travers. Anders dan veel andere gemeenten, heeft de gemeente Zwolle in het experiment de 6

verantwoordelijkheid voor het succesvol uitvoeren van een project heel duidelijk bij de bewoners neergelegd. Er zijn substantiële bedragen beschikbaar gesteld waarmee burgers hun idee konden realiseren. Dat geld is afkomstig van de gemeente Zwolle en de drie Zwolse woningcorporaties. Ook de andere organisaties droegen bij. Zo stelde maat-


Assendorp

Zwolle Zuid

schappelijk werk De Kern uren ter beschikking voor het ontwik-kelen van cursussen, zoals een assertiviteitstraining of een cursus die probleemoplossende vaardigheden vergroot. Politie IJsselland wilde uren besteden aan het - vanuit de kerntaak van de politie - ondersteunen van projecten die draaien om het voorkomen van overlast

of ongewenst gedrag. Deze ondersteuning is gericht op buurten waar bewoners onderling hun best doen voor de leefbaarheid. En SWOZ heeft ouderen actief aangespoord en organisatorisch ondersteund bij deelname aan het experiment.


7

zexperiment

Promotie: doe mee! Door een opvallende campagne, met ideeënman Einstein als figurant, zijn de Zwollenaren wakker geschud en opgeroepen om ook het achterste van hun tong te laten zien. Bewoners die wilden meedoen met het experiment, moesten drie stappen doorlopen. • Stap 1: bedenk een idee. • Stap 2: informeer of buurtbewoners het idee steunen en willen helpen bij het op papier zetten en uitvoeren daarvan. • Stap 3: dien het idee in bij de gemeente. Dat leverde in totaal meer dan 200 inzendingen op.

De gemeente heeft hierbij wel regulerend gewerkt door een aantal spelregels op te stellen en aan de hand daarvan een eerste selectie te doen. De belangrijkste spelregels: • De indieners van een plan wonen in de buurt waar het experiment wordt gehouden. • Het idee draagt bij aan de doelen en speerpunten uit het wijkontwikkelings plan. Daarbij gaat het om thema’s als veiligheid, milieu, verkeer/parkeren, herinrichting openbare ruimte, beheer openbare ruimte, sociale activiteiten of voorzieningen. • Het plan kan binnen één jaar worden uitgevoerd. • De kosten van de uitwerking en uitvoering van het plan, passen binnen het budget dat de gemeente per wijk heeft. • Wanneer meerdere wijkbewoners hetzelfde idee hebben, worden deze ideeën aan elkaar gekoppeld. • Wie een idee instuurt, is zelf actief betrokken bij de realisatie ervan.

Bergen ideeën, en nu? Bewoners bedenken én bewoners bepalen welk project wordt uitgevoerd. Met dat uitgangspunt zijn er verkiezingen gehouden waarbij de initiatiefnemers zelf stemmen konden werven in de wijk. Alle huishoudens in de buurt kregen twee stemkaarten waarmee ze het project van hun voorkeur konden steunen. 8


zexperiment Door selectie op deze punten, viel een deel van de initiatieven af. De overige plannenmakers mochten hun ‘verkiesbaar gestelde’ plan presenteren tijdens een verkiezingsavond. Een vaste contactpersoon binnen de gemeente begeleidde dit proces en gaf, tot aan de verkiezing, gratis advies aan de kandidaat-projectleiders.

Verkiezingsuitslag Het plan met de meeste stemmen, kreeg de eerste taartpunt uit het budget dat voor de wijk beschikbaar was. Dat kan variëren van een paar duizend, tot tienduizenden euro’s. Afhankelijk van het budget dat de winnaar opslokt, blijft er geld over voor de nummers twee, drie enzovoorts uit de verkiezing. Het aantal ideeën dat uitgevoerd kan worden, is dus in deze opzet afhankelijk van de benodigde budgetten.

Tijdens vier drukbezochte verkiezingsavonden zijn in Zwolle totaal zestien ideeën tot winnend project uitgeroepen. De initiatiefnemers lieten zich ook hier van hun creatieve kant zien en staken veel energie in de presentatie van hun idee. Soms met complete muziekuitvoeringen, acts of het ronddelen van gouden chocolade steekpenningen om op het laatst nog extra stemmen te ronselen. Het totale budget voor de projecten in de drie wijken bedroeg ongeveer 30 euro per huishouden.


9

zexperiment

De winnende ideeën

Assendorp • Herinrichten van de speeltuin uit 1931 aan de Geraniumstraat in de deelbuurt Pierik. • Inrichten van een trapveldje voor de jeugd aan de Fresiastraat. • Herinrichten van het Assendorperplein en renoveren/restaureren van de monumentale muziektent. • Opzetten van een wijkwensenloket en een regelmatig te houden warenmarkt. 10

Zwolle Zuid • Realiseren van een trapveldje en een hangplek, en het aanleggen van snel heidsremmende maatregelen ter hoogte van Ten Busschekamp/Bastertkamp. • Multifunctioneel maken van Sportzaal Gerenlanden, zodat er naast sportactiviteiten ook sociale activiteiten kunnen plaatsvinden. • Realiseren van een blokhut in de wijk, met onder meer een pooltafel voor jongeren. • Realiseren van diverse voorzieningen voor de jeugd in de deelbuurt Geren. • Opzetten van vrijwilligerswerk door jongeren voor hulpbehoevenden. • Herinrichten en plaatsen van verschillende speeltoestellen op het schoolplein van Openbare Basisschool De Gerenhof voor school- en buurtkinderen. • Aanleggen en inrichten van een speciaal terras voor ouderen bij dienstencentrum de Riethoek. • Realiseren van speelplekken rond de Knoppertkamp/Kadeneterkamp/Gruitmeesterlaan om de leefbaarheid te verhogen. Met daarbij ook snelheidsbeperkende acties om te voorkomen dat de Gruitmeesterslaan als racebaan wordt gebruikt.


zexperiment Aalanden • Opknappen en herinrichten van het schoolplein van Openbare Basisschool/ Kindercentrum De Wieden en het plein voortaan ook toegankelijk maken voor buurtkinderen én buiten schooltijden. • Realiseren van een badmintonveld om de sociale contacten in de omgeving van de Roelingsbeek te stimuleren. • Opknappen van het trapveldje aan Deuzerdiep/Fivel en het plaatsen van ballenvangers en goals. • Plaatsen van speeltoestellen voor jongeren tussen de 2 en 15 jaar in de omgeving Morra.

Op de volgende pagina ’s komen betrokkenen bij zeven projecten aan het woord. Er zijn ook projecten geweest die geen budget hebben gewonnen maar toch zijn uitgevoerd doordat de betrokken wijkbewoners zo enthousiast waren dat zij zelf kans zagen om hun plan uit te voeren. Een voorbeeld daarvan is ook opgenomen in dit boekje.


11

zexperiment

Wat:

Herinrichting schoolplein Openbare Basisschool/Ukkie Kindercentrum De Wieden Waar: Beulakerwiede, Aalanden-Oost Waarom: Verouderde speeltoestellen, te veel donkere hoekjes, buiten schooltijden afgesloten Aalanden-Oost

Dit plein is voor

iedereen! In Aalanden-Oost heeft het schoolplein van Openbare Basisschool en Ukkie Kindercentrum De Wieden een ware metamorfose ondergaan dankzij het experiment wijkbudget én de inzet van twee ouders met schoolgaande kinderen: Alfred Guikema en Jules Spaanjaars. Het plein kreeg een meer open karakter, een vriendelijker indeling, gloednieuwe speeltoestellen en is nu toegankelijk voor iedereen. Ervaring met wijkbudgetten in Zwolle 2004 - 2007

13

zexperiment

zexperiment goed bij ons idee voor een kleurrijke speelplaats.’ Uiteindelijk werd het bedrag met bijdragen van diverse stichtingen en organisaties aangevuld tot 140.000 euro. Zelfs met dat bedrag werd het nog passen en meten. Alfred: ‘We hadden ons verkeken op sommige kosten. Bijvoorbeeld die voor het grondwerk. Het hele terrein is afgegraven en er is nieuw zand gestort.’ Het kindercentrum en de school werden nauw betrokken bij de uitvoering van de plannen. Zij bleken er soms andere ideeën op na te houden dan de twee initiatiefnemers. ‘Hoe meer betrokkenen, hoe meer verschillende ideeën. Zo wilden Jules en ik bijvoorbeeld twee ‘tribunes’ op het schoolplein, met daaroverheen

Het moest kleurrijk worden en hufterproof. Licht en open, met grondspellen en speeltoestellen om te klimmen, te glijden, te schommelen en te balanceren. Alfred: ‘Toen we hoorden dat ons idee had gewonnen, voelden we ons dronken van geluk. We waren euforisch dat we zoveel budget hadden gekregen: 55.000 euro. Jules en ik zijn dezelfde avond onze plannen gaan uitwerken.’ Het duo maakte daarbij handig gebruik van hun zakelijke kwaliteiten. In het voortraject hadden de buurtgenoten drie leveranciers van speeltoestellen uitgenodigd om een offerte uit te brengen. ‘Dat hebben we bewust gedaan vóórdat we wisten of ons plan zou worden verkozen. De leveranciers hadden mooie presentaties gemaakt. Dat scheelde werk voor onze 14

eigen presentatie aan de gemeente. Onze eigen plannen werden daardoor concreter, het ging meer leven.’ En met de projectmanager van de gemeente was vooraf veel overlegd. ‘Ook dat scheelde geld. Nadat je als winnaar bent uitgeroepen, betaal je voor de diensten van de gemeente. Voor die tijd kun je kosteloos advies inwinnen.’ Geen concessies Het was al snel duidelijk dat de toegewezen 55.000 euro niet genoeg was voor alle ambities. Er werden extra geldschieters gezocht. ‘Want’, zegt Alfred ‘we wilden geen concessies doen. Zo wilden we perse kunstgras als valbescherming onder de speeltoestellen. Dat is in verschillende kleuren te krijgen en paste


een klimtoestel. Dat speeltoestel is er niet gekomen, omdat dat werd beoordeeld als te gevaarlijk. Ook leek het ons leuk om één muur te laten volspuiten met graffiti, ook dat plan is gesneuveld. Dat was soms even slikken voor ons.’ Filosofie geslaagd Het project heeft bewoners in de buurt niet dichter tot elkaar gebracht, vindt Alfred. ‘De saamhorigheid in dit deel van de buurt is al groot, het is een soort losstaand dorpje. Iedereen kent en groet elkaar. Maar de interesse in de gehele buurt voor het project was gering. Jules en ik zijn aan het begin langs de deuren gegaan om stemkaarten op te halen. Hoe meer stemkaarten, hoe meer geld we van de gemeente zouden krijgen. Veel mensen hebben die stemkaarten aan ons afgegeven, maar bijna niemand heeft in een later stadium geïnformeerd hoe het met de plannen stond. De verbondenheid tussen ouders van de leerlingen is wel groter geworden, merk ik.’ Het vernieuwde schoolplein is in mei 2007 opgeleverd. Bosjes zijn weggehaald waardoor donkere hoekjes zijn verdwenen en het speelplein is groter geworden door het stuk grond tussen de gymzaal en het naastgelegen opvanghuis erbij te betrekken. Centraal op het plein staat een groot speeltoestel. Daaromheen is veel speelruimte en staan enkele kleinere toestellen. Eind juni 2007 is het schoolplein officieel geopend met een groot feest. ‘Uiteindelijk zijn we heel tevreden en is onze filosofie geslaagd. Ik ben nu al aan het nadenken over een nieuw initiatief.’


15

zexperiment

Wat: Aanleg badmintonveldje Waar: Roelingsbeek, Aalanden-Oost Waarom: Stimuleren sociale contacten in de buurt

Aalanden-Oost

Leuke manier om elkaar te

leren kennen Als het aan Jeroen ten Veen en Tineke Telehala ligt, wordt het grasveldje aan de Roelingsbeek in Aalanden-Oost omgetoverd tot een badmintonveldje. Met dit idee wonnen de twee buren in juli 2006 de tweede prijs van het experiment wijkbudget.


17

zexperiment Tineke Telehala woont sinds 1975 in de buurt. ‘In die tijd woonden in deze buurt veel Indonesiërs en Surinamers. Het was, nog meer dan nu, een multiculturele wijk. Er werden regelmatig buurtfeesten georganiseerd. Jammer genoeg is dat de laatste jaren minder geworden.’ De mooie, lange zomer van 2006 deed de contacten in de buurt weer opleven. ‘Mijn man en ik zitten op badminton. We hebben vorig jaar heel wat avonden hier buiten op het grasveld gespeeld. Er kwamen in de loop van de zomer steeds meer mensen met tuinstoelen buiten zitten en er gingen steeds meer buurtbewoners meedoen. Dat was erg gezellig.’ Goede contacten Nadat vier jaar geleden de woningen in de buurt zijn overgegaan van huur naar eigendom, kwamen er veel nieuwe mensen wonen, zoals Jeroen ten Veen en zijn vriendin Bianca. Zij verhuisden in 2005 naar de Roelingsbeek. Het contact met de familie Telehala was snel gelegd. Tineke: ‘Jeroen heeft ook een

Indonesische achtergrond. Dan heb je iets gemeenschappelijks en kom je eerder met elkaar aan de praat. Het bleek al gauw dat we het allebei belangrijk vinden om goede contacten in de buurt te hebben. Zo’n centraal gelegen grasveld is daarvoor een geschikte locatie. Dus toen we hoorden van het experiment wijkbudget, zijn we meteen bij elkaar gaan zitten om de plannen voor een badmintonveld uit te werken. Zo’n veldje biedt een leuke gelegenheid om elkaar te leren kennen.’ De bankjes die ze wilden plaatsen, lieten ze uiteindelijk achterwege om hangjongeren te weren. Het idee voor een betonnen ondergrond werd eveneens van tafel geveegd. Jeroen: ‘We moesten ook rekening houden met de wensen van de overige buurtbewoners. Een betonnen ondergrond betekent minder groen in de buurt, dat willen veel mensen niet. Uiteindelijk waren we snel klaar met ons plan, want veel hebben we niet nodig. Twee uitneembare palen, een net, een apparaat om lijnen te trekken, kalk en een opberghok zijn voldoende.’ Feest De dochters van Tineke maakten flyers om de buurt enthousiast te maken voor hun idee én om bewoners op te roepen te gaan stemmen. Een dag nadat die waren verspreid, gingen Tineke, Jeroen en Bianca de deuren langs om het idee nog eens toe te lichten en om stemkaarten op te halen. Jeroen: ‘Tijdens de verkiezingsavond kregen we precies het budget toegewezen dat we dachten nodig te hebben: 5.000 euro.’

18

zexperiment


Omdat de materialen van goede kwaliteit moeten zijn én aan veiligheidseisen moeten voldoen, adviseerde de gemeente een internetwinkel waar het materiaal kon worden besteld. In het vervolg daarop stokt het nu even, omdat de goedkeuring van de bestellijst door de gemeente nog op zich laat wachten. Jeroen: ‘In de communicatie zou nog wel het een en ander verbeterd kunnen worden. Zo zou de gemeente het terrein egaliseren en het gras inzaaien. Daarvan zouden ze ons op de hoogte brengen. We hebben geen bericht gehad, maar zagen een paar weken wel een tractor rijden die gras aan het inzaaien was.’

Hoewel het project een jaar na dato nog niet is gerealiseerd, houden de buren goede moed én maken al plannen voor de opening. Jeroen: ‘Met de gemeente hebben we overlegd dat wanneer we geld overhouden, we dat kunnen gebruiken om op deze plek een feest te geven met een buurtbarbecue.’


19

zexperiment

Wat: Herinrichting Speeltuin Assendorp Waar: Geraniumstraat, Assendorp Waarom: Hoogste tijd voor vernieuwing

Assendorp

Zware klus,

fantastisch resultaat De Speeltuinvereniging Assendorp was al een jaar aan het plannen maken toen het experiment wijkbudget als een geschenk uit de hemel kwam. Want de ambities logen er niet om: een complete herinrichting, investeringskosten bijna twee ton. Met een flink startbudget van de gemeente, wilden andere fondsen misschien ook wel over de brug komen… Er werd dus groots ingezet om voldoende stemmen binnen te halen. Ervaring met wijkbudgetten in Zwolle 2004 - 2007

21

zexperiment speeltoestellen, veel ruimte en genoeg uitdaging, toegankelijk voor kinderen met beperkingen en bovendien een ontmoetingsplaats voor alle buurtbewoners. Precies zoals de vereniging voor ogen had.

De speeltuin in de volksbuurt ‘Pierik’ dateert van 1931. Sindsdien hebben tienduizenden kinderen er in hun jeugd gespeeld. Het terrein is volledig omheind en om binnen te komen moet je lid zijn of een dagkaart kopen. Janine Tuinman was penningmeester van de vereniging toen de renovatie van de gebouwen grenzend aan de speeltuin werd afgerond. Er is een nieuw onderkomen voor een peuterspeelzaal en een kinderdagverblijf gekomen. Samen met de speeltuinvereniging noemen ze zich ‘Kindercentrum Pierik’. Toen de gebouwen eenmaal stonden werd het tijd om de speeltuin zelf aan te pakken. Janine nam deze taak enthousiast op zich. ‘Ik heb me wel vergist in de hoeveelheid werk, maar als ik nu in de speeltuin ben vind ik dat ik het goed heb gedaan. Dat heb ik toch maar aan de wijk kunnen geven.’ De vernieuwde tuin is een waar speelparadijs voor kinderen. Fantastische 22

Ruik je kans Al snel nadat Janine het project op zich had genomen, is ze hulp gaan zoeken. Ze klopte aan bij de NUSO, de landelijke organisatie voor speeltuinwerk en jeugdrecreatie. Deze organisatie hielp de plannen verder vorm te geven. Eén van de voorwaarden was dat er een architect in hand werd genomen, dat werd Sybolt Meindertsma. Janine zocht ondertussen naarstig naar fondsen. Via de voorzitter van de Speeltuinvereniging kreeg ze een folder over het experiment wijkbudgetten in handen en ze rook meteen haar kans. Ze zette in op het maximale bedrag: 79.500 euro. ‘Ik werd hongerig. Ik dacht: als we dit binnenhalen dan opent dit deuren. We hebben daarom groots ingezet met de PR. We hebben alle leden opgeroepen om te stemmen, bij het openingsfeest van de nieuwbouw heb ik met borden gestaan met de oproep om te komen stemmen, we hebben ouders benaderd via allerlei schoolkrantjes en we publiceerden in de wijkkrant. Bovendien stonden er op de dag van de stemming zelf twee vrijwilligers bij de stembus in Super de Boer, die mensen aanspraken of ze al hadden gestemd.’ Deze aanpak werkte, want met grote voorsprong wonnen ze het experiment wijkbudget. De eerste 79.500 euro was binnen voor de herinrichting van de speeltuin.


zexperiment Zware kar Voor Janine begon het werk toen pas echt. Het hele project slokte veel van haar tijd op. ‘Het was best een zware kar om te trekken. Natuurlijk kreeg ik hier en daar wel steun, maar ik voelde me wel verantwoordelijk. Ik heb veel aan de NUSO gehad en ook de gemeente hielp mee. Maar ik heb me van tevoren nooit gerealiseerd hoe groot het project is. Eigenlijk te groot voor één persoon om te organiseren.’ Uiteindelijk was er voldoende geld en kon de aannemer en de hove-

nier aan het werk worden gezet. In april 2006 is de speeltuin feestelijk heropend. Het idee van de wijkbudgetten spreekt Janine nog steeds erg aan. ‘Budget vrijmaken voor dingen die een wijk echt wil, dat vind ik erg goed. Ook de competitie is leuk. Maar bij de uitwerking zou de gemeente meer betrokken moeten zijn. Fifty-fifty lijkt mij een goede verdeling.’ Ze kijkt tevreden terug: ‘Dat heb ik toch maar mooi gedaan!’


23

zexperiment

Wat: Renovatie muziektent en herinrichting plein Waar: Assendorperplein, Assendorp Waarom: Onhandige indeling van het plein, verouderde muziektent

Assendorp

We willen de

levendigheid weer terugbrengen Dat de plannen voor de aanpak van het Assendorperplein en de Muziektent leven in Assendorp, bleek wel tijdens de verkiezing van het experiment wijkbudget. ‘Zonder campagne te voeren, behaalden we de derde plaats.’


25

zexperiment

Er kwam 45.000 euro ter beschikking om het Assendorperplein opnieuw in te richten. Jan Stavenuiter is als bestuurslid van wijkcentrum De Enk één van de kartrekkers van het omvangrijke project. Vol ideeën over de nieuwe inrichting van het plein, meldde hij zich bij de landschaparchitect van de gemeente. ‘Ook zij was enthousiast. “Hoeveel geld heb je? Twee, drie ton?” Tja, dat leek even een tegenvaller te worden. Toch heeft zij belangeloos meegewerkt. Net als in totaal circa vijftig andere mensen, bedrijven en instellingen die op basis van sociaal maatschappelijk verantwoord ondernemen hebben deelgenomen.’

plein is vernieuwd, uitgebreid en verplaatst. Nu is er meer ruimte om te voetballen en om naar optredens in de Muziektent te kijken. De Enkstaat die over het plein loopt en veel wordt gebruikt door fietsers en brommers, wordt alleen toegankelijk voor voetgangers, waardoor ook de jeu de boules baan meer in de luwte ligt.

In de luwte Voorjaar 2006 ging de schop voor het eerst de grond in. De speelplaats op het 26


Hergebruik van materialen Door handig en creatief te werk te gaan en door hergebruik van materialen afkomstig van andere bouwprojecten aan het plein, viel de herinrichting van het plein goedkoper uit dan vooraf was gedacht. Jan Stavenuiter: ‘Tom Horstman, de wijkbeheerder, heeft goed met ons meegedacht. Zo bleken de speeltoestellen al afgeschreven en konden we die met geld uit een ander potje vervangen. Daardoor hoefden we ons eigen budget daarvoor niet te gebruiken. Door zo met ons mee te denken, bleef er geld van ons eigen budget over om een begin te maken met de renovatie van de muziektent. De tent dateert van 1950 en geldt als een monument. Er moest echter wel heel wat aan gebeuren.’ De staat van het bouwwerk bleek slechter dan verwacht. Het is één van de redenen waardoor het project fikse vertraging heeft opgelopen. Belangeloos meewerken Jan Stavenuiter: ‘Het is geweldig dat zoveel mensen uit Assendorp én uit andere wijken belangeloos willen meewerken aan de renovatie. Er helpen mensen uit re-integratietrajecten mee, bedrij-

ven die in plaats van een dagje survivalen in de Ardennen een dag komen klussen, stagiaires die hun handen uit de mouwen steken, buurtbewoners die hier in hun vrije tijd aan het werk zijn en bouwbedrijven die tijdens het werk aan andere projecten hun materialen, machines, gereedschap en expertise uitlenen aan ons project. Dat maakt het tegelijkertijd lastig: omdat we geen echte klant zijn, is het niet mogelijk een harde deadline te stellen.’ Hip plein Als het gehele project, zowel het plein als de muziektent is afgerond, gaat de kurk van de fles. Wanneer dat is, kan Jan Stavenuiter niet zeggen. ‘Wel dat het ontzettend mooi wordt. En dat het goed en zorgvuldig wordt uitgevoerd, met oog voor authentieke details. In het verleden was dit een heel hip plein met optredens van toonaangevende artiesten. De activiteiten die hier georganiseerd werden, zorgden voor veel levendigheid in de buurt. Voor kinderen, jongeren én ouderen. Die levendigheid hebben we de laatste tien jaar teruggebracht en die willen we behouden.’


27

zexperiment

Wat: Waar:

Herinrichting centraal plein Snavel van Emekamp / Gruitmeesterslaan, Zwolle Zuid Oost Waarom: Inrichting verouderd en alleen geschikt voor jonge kinderen Zwolle zuid

Verkiezing verloren,

toch gescoord Ze hebben dan wel geen wijkbudget gewonnen, maar de nieuwe inrichting is er wel gekomen. Het pleintje aan de Snavel van Emekamp in Zwolle Zuid ziet er spik en span uit. Vanaf de weg zie je het niet liggen, maar vanuit een woning loop je zo via de achtertuin het pleintje op. Alles is er nieuw: de tegels, de speeltoestellen en de bankjes. Alleen de oude tafeltennistafel heeft de metamorfose overleefd. Ervaring met wijkbudgetten in Zwolle 2004 - 2007

29

zexperiment Samen met andere buurtinitiatieven streden de bewoners van de Snavel van Emekamp om het wijkbudget, maar de overmacht van twee andere projecten was te groot. Ze zijn niet bij de pakken neer gaan zitten, maar hebben andere financieringsbronnen gevonden. Zo zijn de dromen van de buurtbewoners toch uitgekomen. Alle bewoners rondom het pleintje zijn mede-eigenaar. De participatie van de bewoners is hierdoor al vrij groot. Er zijn schoonmaakdagen en er zijn jaarlijks terugkerende gezamenlijke activiteiten zoals een kinderfeest en barbecue. Simon de Jong woont met zijn gezin ook aan het pleintje en heeft zich mede ingezet voor de herinrichting. ‘We wilden graag een nieuwe inrichting met meer uitdaging voor de wat oudere kinderen. Met een plan hiervoor zijn we naar

de gemeente gestapt en daar werden we geattendeerd op wijkbudgetten. We hebben flyers opgehangen en van deur tot deur stembiljetten opgehaald. Ja, we hebben echt ons stinkende best gedaan om stemmen op te halen.’ Advies en toch bijdrage Helaas niet voldoende: het wijkbudget ging aan hun neus voorbij. ‘We kwamen duidelijk tekort tijdens de verkiezingsavond. Het voelde niet als een helemaal eerlijke strijd. De winnaar, een school, heeft een veel grotere achterban dan een straat. En ik weet ook niet of een school wel de juiste organisatie is om in aanmerking te komen voor een wijkbudget. Maar gelukkig heeft de gemeente ons niet in de steek gelaten en ons daar waar mogelijk toch geholpen.’

zexperiment Naast advies over de inrichting van het pleintje heeft de gemeente uit het potje ‘Premie op actie’ een bijdrage geleverd van 4.500 euro. Daarnaast heeft ze ondersteund bij de inkoop en uitvoering van het grond- en herstraatwerk. De overige 17.500 euro hebben de bewoners via fondsen bij elkaar gekregen: het Oranje Fonds, Stichting Het Hervormd Weeshuis Zwolle, Stichting Zonnige Jeugd en Samenwerkende Fondsen Buiten Spelen. Ook de bewoners zelf hebben een behoorlijke financiële bijdrage geleverd. Toen de begroting rond was, zijn de plannen voor de inrichting gemaakt. ‘Met een wijkbudget was het minder omslachtig geweest, maar gelukkig is alles wel rond gekomen. We hebben alleen nog geen geld voor bomen, struiken en hekjes. Daar zijn we nog naar op zoek.’ Samenwerking zoeken Achteraf gezien had dit project meer kans gemaakt als het samen had gewerkt met andere initiatieven uit dezelfde buurt. ‘Ik denk dat een project dat op een wijk is gericht meer kans maakt dan een project dat op een straat is gericht. Wil je een wijkbudget willen winnen moet je dus vooraf goed je kansen inschatten. En misschien is het een idee voor de gemeente om categorieën in te voeren, zodat ook kleinere, minder kostbare straatinitiatieven een kans maken.’

we zelf konden doen, hebben we ook gedaan. Het rooien van bomen en struiken, de tegels en de oude speeltoestellen eruit halen hebben we allemaal zelf gedaan. Dat geeft een gevoel van verbondenheid en eigenaarschap.’ Als de kinderen na school en na het eten naar buiten gaan om te spelen, is dat iedere keer een bevestiging dat het de moeite waard is geweest.’

De moeite waard Het contact van de bewoners aan de Snavel van Emekamp was voordat het project begon al goed, maar dit heeft de banden nog wel even aangehaald. ‘Wat 30



31

zexperiment

Wat: Ouderenterras bij dienstencentrum Waar: Patriottenlaan, Zwolle Zuid Oost Waarom: Op deze locatie ontbrak een prettige plek die uitnodigt om er te gaan zitten

Zwolle zuid

Welkom op het terras

In de wijk Ittersumerlanden in Zwolle Zuid Oost kreeg het dienstencentrum de Riethoek een compleet nieuw ingericht terras. Een ontmoetingsplek waar buurtbewoners én bewoners van het aangrenzende woonzorgcentrum kunnen genieten van de buitenlucht. Tegels leggen, meubels neerzetten: zo gepiept, zou je zeggen. Maar de doelgroep vraagt om oog voor detail. Ervaring met wijkbudgetten in Zwolle 2004 - 2007

33

zexperiment De Stichting Welzijn Ouderen Zwolle zag in het experiment wijkbudget kansen voor ouderen. Ze heeft haar best gedaan om plannen op te laten borrelen en ondersteunde de deelname aan het experiment. Met succes. Uit de zelfbedachte ideeën van ouderen in Zwolle Zuid, kwam het ouderenterras als meest haalbare uit de bus. Initiatiefnemers Joke en Dries Kwakkel hadden eerst weinig hoop op winst voor hun terrasplan. Joke: ‘Want tegen de concurrentie van een plan rondom een school, met enorm bereik onder de mensen en dus veel stemmen, kun je niet op. Maar dat is niet erg, het systeem werkt nu eenmaal zo. En wij zijn er echt voor gegaan, met speciale stemflyers die we huis aan huis weer hebben afgehaald op locaties met veel ouderen. Een berg werk, met de tweede prijs en een budget van 28.000 euro als resultaat. En dan begint het puzzelen: wat kunnen we met dat geld doen?’

veel details om op te letten. Een vlakke ondergrond zonder obstakels, bescherming tegen wind en zon, tafels waar je met een rolstoel onder kunt, een hoge zit, noem maar op. Nieuwe bestrating was erg duur, daarom hebben we gekozen voor het lichten en reinigen van de tegels, opnieuw egaliseren en vervolgens opnieuw leggen. Een klus waarbij de senioren van de Tennis Club Ittersum zich belangeloos in het zweet hebben gewerkt!’ Spontane ondernemers Ook ondernemers lieten zich van hun beste kant zien. Het installatiebedrijf, de aannemer, het tuincentrum: zodra het doel van de organisatoren bekend was, kwamen spontaan de adviezen en extra dienstverlening los en dat heeft het ouderenterras uiteindelijk beter gemaakt. De hergebruikte bestrating oogt als nieuw. Het meubilair ziet er stevig, chic en uitnodigend uit, alles is op kleur afgestemd. De parasols zijn eenvoudig te bedienen en de windschermen zijn verrijdbaar. Twee scootmobielen kunnen elkaar passeren in de nieuwe doorgang vanaf de straat. Er is sfeerverlichting langs de randen van de terrastuin.

Woekeren met budgetruimte Meer dan je denkt, vertelt Dries Kwakkel: ‘Samen met onze ‘compagnon’ Minco Pool, twee vrijwilligsters en de beheerder van het dienstencentrum hebben we het plan ontvouwd. Het woekeren met de budgetruimte bleek toch wel een uitdaging. Want er zijn voor deze doelgroep 34

zexperiment


Vinger aan de pols Een punt van kritiek richting de gemeente. Joke: ‘Waar we nu een beetje mee zitten: wie is eigenaar van de spullen die zijn aangeschaft? Je doet iets op andermans terrein en dat is prima, maar we willen het nu ook weer loslaten. Van tevoren informatie over verantwoordelijkheden is dan wel slim. Want met dat soort dingen ben je tijdens het project helemaal niet bezig. De gemeente zou meer de vinger aan de pols kunnen houden. Niet om de mensen aan het handje mee te nemen, het blijft aan de burger om er wat van te maken. Maar meer om problemen te voorkomen: heeft u aan alles gedacht?’ Voldoening Voor de Kwakkels is het project nog niet af, vertelt Dries. ‘We hebben vervolgwen-

sen die geld kosten, daar gaan we nog achteraan. Zo gaven de gebruikers van het terras aan dat zitkussens in de stoelen comfortabel zouden zijn. Maar het budget is nu echt op, dus hebben we nog een schone taak. We gaan binnenkort bekijken waar we de fondsen vandaan kunnen halen. Er zijn genoeg organisaties waar we deze vraag neer kunnen leggen.’ En, zouden ze het weer doen? Joke: ‘Ja, waarom niet? Al met al is het toch een manier om de mensen zelf iets te laten organiseren. Het zijn meestal dezelfde mensen die zo’n initiatief oppakken, maar dat is niet erg. Je krijgt er ook weer wat voor terug. Dit terras moet nog bekend worden en het weer zat deze zomer niet zo mee, maar ik weet zeker dat we met voldoening straks zullen zien hoe het benut wordt door allerlei ouderen.’


35

zexperiment

Wat: Waar: Waarom:

Zwolle zuid

Jeugd zelf aan de slag met wijkbudget Er was weinig te doen voor de opgroeiende jeugd in de wijk Geren in Zwolle Zuid. Voor de speeltuin waren ze te groot. Het voetbalveldje was wel leuk, maar er was maar één goal bruikbaar. De andere goal stond zo dichtbij de sloot dat de bal steeds in het water verdween. Het werd dus een beetje hangen. Bij slecht weer in een portiek, bij goed weer ergens op straat. Dat kan anders, bedacht één van de ouders en wees haar zoon op het bestaan van het experiment wijkbudget. Nu staat er een heuse blokhut: hangplek bij uitstek. Ervaring met wijkbudgetten in Zwolle 2004 - 2007

37

zexperiment De groep van acht Gerense jongens had al eens eerder bij de gemeente aangeklopt. Om de goal bij de sloot te verplaatsen waren er handtekeningen opgehaald. Samen met een begeleidende brief werden die naar de gemeente gestuurd. Tot op de dag van vandaag hebben ze geen antwoord op die brief gekregen. Toen ze aan het experiment wijkbudget begonnen waren ze dus nogal sceptisch. Twee van de acht geloofden er wèl in: Jorim Tielbeek en Cyriel Ramlakhan. Zij hebben de kar vervolgens getrokken. Het doel was duidelijk: een overdekte hangplek. Jorim: ‘Toen bleek dat onze wensen binnen het experiment pasten, hebben we onze plannen verder uitgewerkt en zijn we begonnen met stemmen werven. We hebben een brief opgesteld aan de bewoners en we hebben affiches opgehangen op lantaarnpalen en bij bushokjes. Bovendien zijn we bij de

omwonenden langs geweest waarvan we dachten dat die tegen ons plan zouden zijn, omdat ze vlakbij onze beoogde hangplek wonen.’ Het bleek de juiste aanpak, want tijdens de verkiezingsavond eindigden ze als derde en wonnen ze 40.000 euro voor hun project. In de wolken Cyriel en Jorim hadden voor de verkiezingsavond een PowerPoint presentatie gemaakt. Wat verder hielp was dat die avond alle acht jongens aanwezig waren. ‘We hadden niet het idee dat we veel stemmen zouden krijgen. Sommigen hadden er zoveel werk van gemaakt, we zagen onszelf gewoon niet als kanshebber. Toen we derde werden, waren we dan ook heel erg verbaasd, dat hadden we echt niet verwacht. We waren de hele avond in de wolken.’

zexperiment Beter dan gehoopt In samenwerking met wijkbeheerder Mensink hebben Jorim en Cyriel het plan verder uitgewerkt. Hekken en een tafeltennistafel hebben ze zelf besteld. Maar een aannemer vinden die hun eigen ontworpen blokhut van zes bij zes meter wilde maken, was andere koek. De wijkbeheerder heeft een aannemer gevonden die de klus wilde klaren. In een paar dagen tijd heeft het bedrijf de bestrating aangelegd en de blokhut opgebouwd. Er kwam een pooltafel in en wat banken, en de perfecte hangplek was klaar. ‘We waren er elke dag. Het was echt zoals we hadden gehoopt. Eigenlijk nog beter, omdat we ook nog een pooltafel konden betalen. We hadden ook een goed systeem voor het sleutelbeheer, het was gewoon allemaal goed geregeld.’

Noodlot In augustus 2006 is er een tegenvaller. Via het dakraam wordt er van binnenuit brand gesticht. ‘Gelukkig viel de schade nog mee en konden we na wat schoonmaken toch de blokhut blijven gebruiken.’ Een paar maanden later met oud en nieuw slaat het noodlot echt toe; er wordt weer brand gesticht. De brandweer is te laat om nog iets te redden. De hele voor38

kant is weggebrand en alle spullen zijn onbruikbaar. Sindsdien is de blokhut niet meer in gebruik. ‘De politie weet wie één van de daders is, die schijnt ook bekend te hebben. Maar het enige wat we horen is dat de politie ermee bezig is. We kunnen niet veel meer doen dan afwachten. Pas als we ergens de schade kunnen verhalen, kunnen we weer opbouwen.’ Mooie ervaring Ondanks de trieste afloop vindt Jorim het experiment wijkbudget een mooie ervaring. ‘Ik vond het heel leerzaam, zowel over hoe je zo’n project van de grond krijgt als over hoe de politiek in elkaar steekt. Ook heb ik veel geleerd van het geven van presentaties. We hebben zelfs nog een tweede keer meegedaan, nu voor een basketbalnet. Maar tijdens de verkiezingen waren we op vakantie. Toen zijn we dus net buiten de prijzen gevallen.’ Jorim gelooft ook dat het experiment wijkbudget jongeren meer kansen geeft om hun ideeën van de grond te krijgen. ‘De gemeente snapt de wensen en behoeften van de jeugd niet altijd. Met het wijkbudget heb je als jongere dus een kans om je idee echt te verwezenlijken.’ De groep van acht is ondertussen de hangleeftijd ontgroeid en is aan het studeren. De bedoeling was dan ook om de sleutels over te dragen aan de jongeren uit Geren die nu graag op straat hangen. ‘In deze staat kunnen we het niet overdragen, maar uiteindelijk gaan we dat zeker doen. Ondanks de tegenvaller met de brand, blijf ik trots. Dat wat daar staat is toch maar mooi mede door mijn toedoen daar gekomen’


39

zexperiment

Terugkijken en leren De gemeente Zwolle experimenteert sinds 2001 met wijkbudgetten, waarbij bewoners een grote autonomie hebben bij de inzet van substantiële bedragen. Door evaluaties is daarbij een schat aan informatie verzameld.

Het bureau Hiemstra & De Vries heeft telefonische enquêtes gehouden in de betrokken wijken, gesprekken gevoerd met de wijkbewoners en professionals en heeft gekeken naar de ervaringen met een soortgelijk experiment in de gemeente Breda. Hieruit komen enkele belangrijke lessen.

s ortgelijk o s s t ie eeld of tie aanwezig is dit b lu re reso ?? e g o h in te emeen bij de G

Veel enthousiasme In ieder geval is er veel enthousiasme en worden de hoofdlijnen van de werkwijze onderschreven. Een paar cijfers uit de evaluatie: • ± 8 % van de stemgerechtigden heeft zijn/haar stem uitgebracht • ± 65 % van de bewoners uit de experimentgebieden kent het experiment

• ± 35 % van de bewoners uit de experimentgebieden kent één of meer van de winnende projecten • ± 90 % vindt dit ‘goede projecten’ • ± 80 % van de bewoners vindt het experiment een goede methode om bewoners te betrekken bij de buurt Faalfactoren Het inzetten van wijkbudgetten als instrument werkt niet voor alle buurten even goed, afhankelijk van de bewoners, die per wijk verschillen. Twee belangrijke faalfactoren: • Burgers met wantrouwen naar de overheid. Deze burgers zijn gespitst op slordigheden of fouten in de uitvoering. Deze worden dan met een ‘zie je wel’


41

zexperiment als bewijs voor de aanwezige argwaan geïnterpreteerd. • Weinig hechting aan de buurt en/of weinig sociale cohesie. Succesfactoren • In sommige situaties is het lonend om wijkbudgetten te combineren met andere instrumenten, zoals gerichte bewonersondersteuning, verkoop van huurwoningen of kennismakingscampagnes. • De aanwezigheid van charismatische bewoners die anderen meetrekken in hun enthousiasme • Een grote gehechtheid aan de buurt. Actieve rol Wijkbudgetten zijn vooral een direct succes bij beter opgeleide, maatschappelijk weerbare groepen. Om ook andere burgers bij wijkbudgetten te betrekken is een actieve, begeleidende rol van de gemeente nodig. Deze conclusie sluit aan bij de conclusies uit het onderzoek ‘Wat burgers bezielt’ dat door de Universiteit

In de aanloop naar de Tweede Kamer-verkiezingen in 2006 vroeg Netwerk de mening van kijkers over maatschappelijke onderwerpen. Eén van die thema’s was het herstel van vertrouwen in de samenleving. Op de vraag welkemaatregelen dat herstel bevorderen, scoorde het ondersteunen van initiatieven van burgers in wijken en buurten met 87% het hoogst.

42


zexperiment van Amsterdam is gedaan naar burgerinitiatieven en motieven van maatschappelijk actieve burgers. Wat voor projecten? Bij de projecten die zijn ingediend, blijken vooral projecten rond buitenspelen voor jonge kinderen populair. Een goede tweede zijn projecten rond hang-, sport- en ontmoetingsvoorzieningen voor jongeren. En verder projecten rond verbetering van de inrichting van de buitenruimte gericht op ontmoeten, spel, sport en projecten met als doel het verbeteren van de verkeersveiligheid. Hoewel dit bijna allemaal fysieke projecten zijn, blijkt de versterking van sociale structuren in bijna alle gevallen het doel en motief. Fysieke middelen dus voor het

bereiken van sociale doelen. Een opvallende groep is de jongerenvoorzieningen: normaal zijn dit projecten met een hoge nimby-reactie: ‘not in my backyard’. Oftewel: leuk idee, als ik er maar geen last van heb. Zeker als het initiatief bij de gemeente vandaan komt. Over de duurzaamheid van de gerealiseerde voorzieningen valt nog niet veel te zeggen, maar veel jongeren die actief bij de projecten waren betrokken, hebben een waardevolle ervaring opgedaan: door te overleggen en afspraken te maken kan ik iets bereiken voor mezelf en voor anderen in de buurt. Omwonenden deden ook een ervaring op: deze jongeren zijn aanspreekbaarder dan je op basis van hun uitstraling zou verwachten.

zexperiment Verwachtingen managen Burgers die enthousiast aan een plan hebben gewerkt maar die hun plan niet gekozen zien worden, kunnen teleurgesteld raken. Op zich hoort dit bij de gekozen opzet van bewonersverkiezingen: winnen én verliezen hoort er bij. Maar frustrerend vanwege alle inzet kan het wel zijn. Verwachtingen managen en goede nazorg kan de teleurstelling beperken. Het is van belang om burgers wiens plan niet heeft gewonnen te steunen in hun pogingen het idee alsnog uit te voeren. Niet winnen hoeft dus niet altijd ‘geen project’ te betekenen, getuige het initiatief aan de Snavel van Emekamp.

zexperiment gratis te geven. De potentiële capaciteit van deze pro deo adviseurs is zeer beperkt gebruikt. Misschien dat het eerder betrekken van de bedrijven, bijvoorbeeld in de fase waarin bewoners plannen klaarstomen voor de verkiezingen, beter werkt. Eén gemeente, één gezicht? De gemeente heeft meerdere rollen in haar contacten met burgers. Waaronder die van toezichthouder en handhaver. Bij het realiseren van een project, kunnen bewoners te maken krijgen met die verschillende rollen. Burgers vertelden een contrast te ervaren tussen meedenkende

ambtenaren van Wijkzaken en partnerorganisaties aan de ene kant, en enkele toetsende ambtenaren aan de andere kant. Binnen de gemeente bestaat nog niet een eenduidig beeld hoe om te gaan met burgerinitiatieven. Het feit dat bewonersinitiatieven zich moeilijk laten combineren met de logica van de eigen werkwijze of agenda, speelt daarbij voor zowel ambtenaren als bestuurders een rol. Wijkbudgetten zijn niet altijd het passende instrument voor het oplossen van beleidsmatige problemen of de uitvoering van een bestuurlijke agenda. Wijkbudgetten vragen zowel ambtelijk als bestuurlijk vertrouwen: durf los te laten!

Betrokkenheid beperkt houden De wijkbeheerders en wijkmanagers en betrokken professionals moeten ervoor waken te veel betrokken te zijn bij de uitvoering van een project. Vanuit het servicegerichte karakter van hun functie gaan zij soms iets te ver mee in het enthousiasme van de buurtbewoners. En neigen er soms zelfs toe om het project ‘over te nemen’. Het zijn de burgers zelf die met ondersteuning van de gemeente en de andere professionele partners een project tot een goed einde moeten brengen. Adviseurs uit het bedrijfsleven nauwelijks benut De wijkbeheerders, wijkmanagers en enkele instellingen hebben veel ondersteunend werk verricht. Er is ook geprobeerd om particuliere bedrijven te koppelen aan gekozen projecten. Een aantal bedrijven was bereid die ondersteuning 44



45

zexperiment

Volgende ronde: wat doen we anders? De ervaringen tot nu toe leiden tot een paar overwegingen voor de gemeente Zwolle. Dat er een vervolg komt, staat al vast. Het budget is er en de gemeenteraad buigt zich in de herfst van 2007 over de aanpak. In de voorzet hiertoe doen enkele overwegingen de ronde.

Categorieën groot en klein Zwolle heeft gekozen voor algemene spelregels en géén categorieën. Vooral veel kleinere ideeën zijn door deze systematiek niet gekozen. Georganiseerde verbanden, zoals een speeltuinvereniging of de ouders van een school, hebben het voordeel dat ze al over een achterban beschikken waardoor ze eenvoudiger stemmers kunnen mobiliseren. Daarnaast beschikken ze vaak over meer kennis om een project succesvol te kunnen uitvoeren. Deze georganiseerde verbanden hebben hiermee een ‘concurrentievoordeel’ ten opzichte van initiatieven van individuele burgers. Kleinere projecten, dat wil zeggen projecten met een klein bereik of een beperkt aantal mensen dat er plezier en nut van heeft in de 46

buurt, delven het onderspit in het verkiezingsgeweld. Daarom wordt er nu over gedacht om hiervoor een aparte categorie in het leven te roepen. Het aantal winnende ideeën kan dan worden vergroot door budgetten expliciet te koppelen aan grote en kleine ideeën. Categorieën ruimtelijk/fysiek en sociaal De projecten gingen tot nu toe bijna allemaal over fysieke verbeteringen en vernieuwingen in de buurt. Weliswaar betrof het in bijna alle gevallen fysieke ingrepen die sociale doelen nastreven, projecten die gericht zijn op hulp aan anderen kwamen weinig voor. Om te stimuleren dat er meer van dit soort projecten komen, is het idee om te gaan werken met een aparte categorie voor sociale initiatieven.


vrijheid om te leren van de resultaten

Recommend Documents