2 De Warande (Kemmel)

2 De Warande (Kemmel) Op onderstaand grondplan van het kasteeldomein is de te volgen weg aangeduid met pijltjes.

De cijfers 1 t.e.m. 6 verwijzen naar de waterpartijen.

Provincie West-Vlaanderen

• DE BERGEN •

45

2.1 Een hellingbos Als we het kasteelpark binnenstappen langs de zuidwestelijk gelegen ingang (aan de kant van De Lork), komen we eerst terecht in een hellingbos met echte voorjaarsvegetatie.

☛ Beschrijf de gelaagdheid van dit bos en duid ze aan op bovenstaande foto.

☛ Wat leid je hieruit af wat betreft de toestand van dit bos?

De bomen die we hier aantreffen, kunnen we zelf determineren met behulp van "het bomenspoor" (zie losse bijlage). Deze determineersleutel laat toe de meest voorkomende boomsoorten voor onze streek op naam te brengen aan de hand van de bladkenmerken. ☛ Welke zijn hier de vier meest voorkomende hoogstammige boomsoorten?

Ook de meeste struiken die hier als onderbegroeiing voorkomen, kunnen we aan de hand van het bomenspoor determineren. ☛ Welke zijn het vooral?

Zo komen we tot de derde etage (van hoog naar laag) in onze bosopbouw; ze bestaat voornamelijk uit voorjaarsbloeiers. De drie belangrijkste zijn ongetwijfeld de wilde hyacint, de bosanemoon en het speenkruid. Zij zijn alle drie in staat om reeds blad te vormen en te bloeien vooraleer de struiken en bomen dit doen. ☛ Zoek op in een flora aan welke organen met voedselreserve ze dit te danken hebben (voor de drie soorten zijn dit verschillende structuren): - wilde hyacint: - bosanemoon: - speenkruid:

46

• DE BERGEN •


☛ In welke volgorde bloeien ze normaal? ☛ Zoek op tot welke twee families ze behoren!

2.2 Een brongebied Als we via de zuidwestelijk gelegen ingang van het domein onmiddellijk een klein bospaadje naar rechts nemen, en dit blijven volgen, komen we tot bij de afsluiting van het kasteeldomein. Daar hebben we zicht op een kleine vijver: het is de kunstmatig uitvergrote bron van een zijarm van de Willebeek. ☛ Zoek op de topografische kaart (zie losse bijlage) de hoogteligging van dit bronniveau. ☛ Welke bodemlaag geeft bijgevolg aanleiding tot het ontstaan van deze bron (zie tekening p. 86)? Verklaar!

Het deel van deze zijarm dat in het kasteeldomein vloeit, proberen we nu zo goed en zo kwaad als het kan te volgen via de dichtstbijzijnde paadjes en brugjes. ☛ Dit is inderdaad niet altijd zo eenvoudig: noem twee oorzaken!

Waterplanten 1) Moeras- en oeverplanten: moerasplanten groeien op de oever en staan slechts in regenrijke periodes met hun voeten in het water. De oeverplanten hebben hun wortels en een klein gedeelte van de stengel voortdurend in het water. Het onderscheid tussen moeras- en oeverplanten is niet altijd duidelijk; vandaar dat we ze hier als één groep behandelen. 2) Drijvende planten: ofwel drijven ze volledig op het wateroppervlak, ofwel drijven alleen de bladeren en zitten de wortels vast op de bodem. 3) Ondergedoken planten: ze groeien volledig onder de waterspiegel (met of zonder wortels in de bodem). 4) Zwevende plantjes ten slotte bestaan hoofdzakelijk uit microscopische groenwieren (ook fytoplankton genoemd). Hierna volgt een opsomming van de soorten waterplanten die je aantreft in en langs de vijvertjes en het verdere verloop van de Willebeek binnen het domein. ☛ Welke zijn hier aanwezig (gebruik hiervoor een flora!)? Vermeld naast de soort haar plaats van voorkomen (nrs. 1 tot 6: zie grondplan) en deel ze in bij de passende groep. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

Kale jonker Harig wilgenroosje Grote lisdodde Pitrus Moerasrolklaver Moeraswalstro Grof hoornblad Blaartrekkende boterbloem Klein kroos Grote egelskop Bittere veldkers


12 Gele lis 13 Bosandoorn 14 Gewone engelwortel 15 Beekpunge 16 Watermunt 17 Riet 18 Gevleugeld helmkruid 19 Veerdelig tandzaad 20 Drijvend fonteinkruid 21 Kikkerbeet 22 Groot heksenkruid

• DE BERGEN •

47

Groep 1 Moeras- en oeverplanten

Groep 2 Drijvende planten

Groep 3 Ondergedoken planten

Zonering en verlanding De verschillende groepen waarin je de soorten waterplanten ondergebracht hebt, krijgen veelal een bepaalde plaats in de plas of in de beek (verticaal en horizontaal). Iedere groep groeit in een bepaalde zone. Dit noemen we zonering. ☛ Ga dit na in het laatste vijvertje (5) en vul volgende figuur aan door een schets te maken van een paar gevonden voorbeelden van planten uit iedere groep op de plaats waar ze voorkomen.

(1) (2) (3) (4) (5)

ondergedoken waterplanten niet-wortelende drijvende planten wortelende drijvende planten oeverplanten moerasplanten

Je merkt in deze vijver ook dat er struiken oprukken. Het gaat hier hoofdzakelijk om grauwe wilg en in mindere mate om vlier en braam. Het is een typisch voorbeeld van verlanding. Oeverplanten verdringen namelijk drijvende planten.

48

• DE BERGEN •


Hoe is dit te verklaren? Naarmate het afgestorven plantenmateriaal zich opstapelt, voelen de moerasplanten zich meer en meer thuis. Tussen de plantenresten zet zich slib af daar er minder waterbeweging is in de zone. Na vele jaren is de hele plas dichtgegroeid: water wordt land. Bomen verschijnen omdat ze nu kunnen wortelen. Het verlandingsproces voltrekt zich langzaam maar zeker. ☛ Welk advies kan je hier geven naar natuurbeheer toe, om een plas met zijn typische zonering in stand te houden?

☛ Verstoren we zo niet het natuurlijk proces? Is dit toelaatbaar? Motiveer je standpunt.

2.3 Onderzoek naar waterorganismen en waterkwaliteit 2.3.1 Chemische beoordeling van de waterkwaliteit Chemisch onderzoek van het water geeft steeds een goed idee van de waterkwaliteit op het ogenblik van de staalname. Op het veld is dit het gemakkelijkst te verwezenlijken door gebruik te maken van allerhande teststrookjes en testkits (zie Bijlage 9). Het is aangeraden om de verzadigingsgraad voor zuurstofgas, enkele ionenconcentraties, de hardheid en geleidbaarheid van het water te onderzoeken op 3 plaatsen (zie grondplan van het kasteeldomein en zie onderstaande situering). Voor de betekenis van deze abiotische factoren bij de chemische beoordeling van de waterkwaliteit verwijzen we naar Bijlage 18.

ALS JE POTJES BIJ HEBT, NEEM DAN OOK WATERSTALEN MEE VOOR ONDERZOEK IN DE KLAS!


• DE BERGEN •

49

Situering van de drie staalnamen:

- waterstaal nr. 1 de modderpoel dichtst bij de bron (aangeduid met 1 op het grondplan) - waterstaal nr. 2 in een vijver stroomafwaarts (plaats 2 of 5 op het grondplan) - waterstaal nr. 3 de Willebeek op een plaats verder stroomafwaarts, voorbij de dorpskern van Kemmel. Deze plaats is namelijk gelegen voorbij een rioollozingspunt. Ze is te bereiken via de nieuwe wijk "Willebeek": achter het huis met nummer 3 naar rechts doorheen een kleine speelweide. Merk tevens op dat deze beek uitmondt in de Kemmelbeek. Deze laatste voedt Dikkebusvijver, die enkele kilometers verder gelegen is en instaat voor de drinkwatervoorziening van een groot deel van de streek.

De kunstmatig uitvergrote bron van een zijarm van de Willebeek

50

• DE BERGEN •


Verzadigingsgraad voor zuurstofgas De oplosbaarheid van zuurstofgas in water, d.w.z. de maximale hoeveelheid zuurstofgas die in water opgelost kan zijn, is afhankelijk van de temperatuur van het water (zie onderstaande tabel).

Oplosbaarheid van zuurstofgas in zoetwater in mg/liter temperatuur in °C

zuurstofgasgehalte in mg/liter

temperatuur in °C

zuurstofgasgehalte in mg/liter

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

14,6 14,2 13,8 13,5 13,1 12,8 12,5 12,2 11,9 11,6 11,3 11,1 10,8

13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25

10,6 10,4 10,2 10,0 9,7 9,5 9,4 9,2 9,0 8,8 8,7 8,5 8,4

☛ Vergelijk voor de stalen die je onderzoekt het vastgestelde zuurstofgehalte met het zuurstofgehalte dat het water bij de geconstateerde temperatuur kan bevatten. Noteer de waarden in onderstaande tabel. Bereken nu de verzadigingsgraad aan zuurstofgas in %: verzadigingsgraad in % = (vastgestelde waarde / waarde bij verzadiging) x 100 Zuurstofgasgehalte (mg/l) vastgesteld bij verzadiging

Verzadigingsgraad in %

waterstaal nr. 1 waterstaal nr. 2 waterstaal nr. 3

☛ Welke aanduiding geven de gevonden waarden over de verontreinigingsgraad van de onderzochte plas(sen)?


• DE BERGEN •

51

Laat je hierbij ook inspireren door de waarden afkomstig van het Veldstudiecentrum Orvelte (Nederland): (Zeer) sterk verontreinigd

Verontreinigd

Matig verontreinigd

Weinig verontreinigd

<3

3,1-5

5,1-7

>7

Zuurstofgasgehalte in mg/liter

Ionenconcentraties ☛ Onderzoek de waterstalen op de gevraagde ionenconcentraties en vul de gevonden waarden aan in de volgende tabel. pH

ammonium NH4+ (mg/l)

nitraat NO3(mg/l)

nitriet NO2(mg/l)

fosfaat PO43(mg/l)

ijzer Fe2+/Fe3+ (mg/l)

waterstaal nr. 1 waterstaal nr. 2 waterstaal nr. 3

Milieukwaliteitsnormen voor oppervlaktewater (31 maart 1999) zeer goed aanvaardbaar licht vervuild sterk vervuild pH-waarde ammonium (mg/l)

6-9*

< 6 of > 9

< 0,04

0,04-0,25

0,25-1

>1

nitraat (mg/l)

<5

5-25

26-50

> 50

nitriet (mg/l)

< 0,01

0,02-0,1

0,1-1

>1

fosfaat** (mg/l)

< 0,2

0,3-0,4

> 0,4

ijzer*** (mg/l)

< 0,05

0,05-0,2

> 0,2

* Voor schelpdieren is 9 nog aanvaardbaar ** Een goede hoeveelheid voor een normale plantengroei is 0,25 mg/l *** Drinkwaternorm

52

• DE BERGEN •


☛ Vergelijk de gemeten waarden van ionenconcentraties met de waarden uit bovenstaande tabel. Wat besluit je voor de verontreinigingsgraad van de onderzochte plas(sen)?

Hardheid van het water ☛ Ga de totale hardheid van de waterstalen na en vul de verkregen waarden hier in.

Totale hardheid in °DH Waterstaal nr. 1 Waterstaal nr. 2 Waterstaal nr. 3

☛ Beoordeel de onderzochte waterstalen t.o.v. de optimale waarde (12°DH).

Geleidbaarheid van het water ☛ Ga de geleidbaarheid van het water in de genomen stalen na en vul de verkregen waarden hier in.

Geleidbaarheid (microsiemens) Waterstaal nr 1 Waterstaal nr 2 Waterstaal nr 3

☛ Wat besluit je?


• DE BERGEN •

53

2.3.2 Biologische beoordeling van de waterkwaliteit Een groot aantal organismen komt slechts onder welbepaalde milieuomstandigheden voor en kan daardoor dienst doen als indicatororganismen of bio-indicatoren voor de bepaling van de waterkwaliteit. Maak gebruik van Bijlage 10 om deze indicatororganismen te bepalen. ☛ Als je enkel werkt met Tabel 1 van Bijlage 10, welke aanduiding geven de resultaten je dan over de verontreinigingsgraad van de onderzochte plas(sen)?

☛ Komen de resultaten van chemisch en biologisch wateronderzoek overeen?

☛ Formuleer een eindconclusie voor de waterkwaliteit van de onderzochte plas(sen)!

Bepaling van de biotische index (zie ook Bijlage 10) ☛ Welke is de door jou bepaalde biotische index?

☛ Welke aanduiding geeft de gevonden waarde voor de biotische index over de waterkwaliteit van de onderzochte plas?

☛ Komt deze conclusie overeen met resultaten van ander (b.v. chemisch) onderzoek?

54

• DE BERGEN •


2.4 Amfibieën in de Warande Vijvertjes en beek vormen een ideaal biotoop voor amfibieën, die hier dan ook rijkelijk aanwezig zijn.

2.4.1 Kikkers en padden (staartloze amfibieën) Welke staartloze amfibieën in het voorjaar aanwezig zijn, is niet zo moeilijk om uit te maken. Het volstaat de eiafzettingen te bestuderen. Ga op zoek naar eiafzettingen van padden en kikkers in de vijvertjes van het Warandedomein. Er zijn er zeker aanwezig. ☛ Hoe kun je de eieren van kikkers en van padden onderscheiden? (Zie losse bijlage: zoekkaart voor amfibieën)

De volwassen dieren zijn gemakkelijk te herkennen aan hun uiterlijk. Voor de groene en de bruine kikker is dit niet in de eerste plaats op basis van hun kleur. ☛ Hoe kun je een bruine kikker, een groene kikker en een gewone pad van elkaar onderscheiden?

Om de larvale stadia van kikkers en padden te onderscheiden, maak je best gebruik van de zoekkaart.


• DE BERGEN •

55

Deze vijvers vormen ideale paarplaatsen voor padden. In de loop van de maand maart trekt een deel van de paddenpopulatie van de Kemmelberg massaal naar deze vijvers. Het zou hier gaan om circa 1500 padden. Jammer genoeg kruist deze trekroute de Bergstraat (zie grondplan). Jaarlijks verongelukken veel dieren. Dankzij jaarlijkse "paddenacties" door vrijwilligers worden veel padden verzameld en over de straat gezet, zodat ze ongehinderd hun levensweg kunnen voortzetten. Ook dit is een vorm van natuurbeheer!

2.4.2 Salamanders Om de watersalamanders van elkaar te onderscheiden, maak je best gebruik van de zoekkaart voor amfibieën (losse bijlage). Die voor de volwassen salamanders is echter enkel geldig in het voorjaar. Na de paringstijd vervagen de gebruikte kenmerken. ☛ Noteer welke salamandersoorten je in de vijvertjes van de Warande aantreft! Maak gebruik van een stevig schepnet om ze op te vissen en zet ze na determinatie zeker terug!

We willen er nog aan toevoegen dat deze amfibieën beschermde dieren zijn in Vlaanderen. ☛ Wat is de betekenis van deze uitspraak?

In 2000 is in het West-Vlaamse Heuvelland een inventarisatie gestart van amfibieën en reptielen (de herpetofauna). Ze gebeurt door het Regionaal Landschap West-Vlaamse Heuvels in samenwerking met vrijwilligers. Met zijn vele veedrinkpoelen, ontstaan door bominslagen gedurende de Eerste Wereldoorlog, is deze streek immers zeer rijk aan deze dieren. Vooral de kamsalamander is er wijd verspreid. Na de inventarisatie is het de bedoeling om de poelen opnieuw aantrekkelijk te maken voor de meest kwetsbare soorten.

2.5 Een parklandschap met kasteel Baron Jaques Bruneel de la Warande, oud-burgemeester van Kemmel, liet dit kasteel optrekken in 1925. Het domein wordt nog steeds naar hem genoemd. Momenteel fungeert het kasteel als gemeentehuis voor de fusiegemeente Heuvelland. Rondom het kasteel werd een park van om en bij de 18 ha aangelegd. Het werd aangelegd in landschapsstijl. Als voorbeeld diende het Engelse landschap, zoals dat vooral bij de Thames met zijn grote aantal dode armen en meanders bestond. De parken, die aan de stijl van dat landschap beantwoorden, voldoen aan volgende eisen: - De ruimtes zijn ellipsvormig. Het rivierdal is het beweidingslandschap. We vinden er nooit veel willekeurig verspreide bomen. Er omheen bevinden zich de gesloten bosranden, met op enkele plaatsen in de weiden losse boomgroepen. Door het grazen worden de zaailingen steeds afgevreten, waardoor er een grote tegenstelling ontstaat tussen de open ruimte en de omsluitende boommassa's.

56

• DE BERGEN •


- De grasvelden zijn geschulpt of hol aangelegd. - De waterpartijen worden aangelegd in de vorm van een rivier, terwijl de uiteinden ervan gecamoufleerd worden. - Het huis wordt hoog geplaatst. - De waarnemer kijkt bij voorkeur over de lengterichting van het water. - In de directe omgeving van het huis wordt rechtlijnig gewerkt, verderop landschappelijk. Er moet altijd worden gestreefd naar zo lang mogelijke doorzichten, waarbij de boomgroepen als zijwanden worden gebruikt. ☛ Ga zelf na hoe deze aspecten van de landschapsstijl hier verwezenlijkt werden. Ze zijn het best waar te nemen, wanneer je voor de hoofdingang van het kasteel staat, en over het domein uitkijkt!

Vijver nr. 2 (zie grondplan)

Typisch voor een kasteelpark zijn ook de vele uitheemse boomsoorten of boomsoortenvariëteiten, die er werden aangeplant. Ze maken, samen met de vele inheemse boomsoortenvariëteiten, van het kasteelpark een mini-arboretum. De uitheemse bomen zijn vooral op een drietal plaatsen terug te vinden: 1 langs de loop van de Willebeek (vanaf het derde vijvertje), 2 langs de binnenkant van de dunne bosgordel (de "Warandering"), 3 langs de Kasteeldreef en in de onmiddellijke omgeving van het kasteel. Hierna volgt een opsomming in willekeurige volgorde van de uitheemse boomsoorten of -variëteiten die de Warande rijk is. ☛ Probeer ze zelf in het domein terug te vinden en te situeren op het grondplan. Sommige zijn zelfs voorzien van een naambordje. 1 Een geënte linde met spitse, grof getande bladeren (spitsbladige linde) 2 Een wilgpeer met wilgachtige bladeren en kleine peervormige vruchtjes, behorende tot de rozenfamilie 3 Een pluimes met witgespikkelde bladeren 4 Een catalpa of trompetboom 5 Een treurwilg


• DE BERGEN •

57

6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Een treurbeuk Verschillende levensbomen Een paar ceders Enkele taxussen Een paar rode hazelaars Een bruine beuk Een hulst met witachtige bladranden (witbladige hulst) Rododendronstruiken Een paar platanen Verschillende witte paardekastanjes

2.6 Conclusies ☛ Wat besluit je uit je waarnemingen in het Warandepark, wat de waarde van natuur en landschap betreft?

Een paar jaar geleden werd de 'Landschapswacht' opgericht door de Provincie WestVlaanderen, het Regionaal Instituut voor Samenlevingsopbouw West-Vlaanderen, vzw De Poort, vzw Duinenwacht, vzw Loca Labora en vzw Perspektief. De bedoeling is meer werkgelegenheid voor werkzoekenden te creëren door meer zorg voor natuur en landschap. De landschapswacht werkt in opdracht van provincie, gemeenten en Vlaamse gewest. De opdrachten worden steeds uitgevoerd door een mobiel team van vier of vijf arbeiders, onder deskundige leiding en begeleiding van een meewerkend instructeur. ☛ Doe zelf voorstellen om in dit domein deze landschapswacht aan het werk te zetten!

Kasteel "De Warande" op de achtergrond, de Willebeek van links naar rechts

58

• DE BERGEN •


2 De Warande (Kemmel)

Recommend Documents