14
ARGUS Milieumagazine
jaargang 3
nr. 1
ARGUS
DOSSIER TOERISME
DOSSIER:
TOERISME Reizen zit ons in de genen. Lekker ‘all-in niksen’ aan de Turkse Rivièra, mountainbiken in Tibet, een weekje snorkelen in Mexico, op jungletocht in Costa Rica, een zeilcruise in de Middellandse Zee, paardrijden in New Zeeland, of gewoon een weekendje Ardennen ... Het kan allemaal. De mogelijkheden
om onze planeet te verkennen zijn vandaag de dag schier eindeloos. Tenminste voor wie het kan betalen, want de toeristische sector is big business. Al even groot is de impact van het internationale toerisme op mens en milieu. In dit dossier zet ARGUS voor u de feiten en cijfers op een rijtje.
Internationaal toerisme in cijfers Het UNWTO is een agentschap van de VN, toegespitst op het toerisme in de wereld. Dit agentschap geeft drie keer per jaar de UNWTO World Tourism Barometer uit met een overzicht van de belangrijkste feiten, cijfers en trends. Uit de editie van juni 2008 blijkt dat de wereldwijde groei van het toerisme zich in 2008 net als in de voorbije jaren verder doorzet (zie figuur 1). Tabel 1 geeft een overzicht van de internationale aankomsten in de verschillende regio’s van de wereld. Vooral het MiddenOosten, Azië en de Stille Oceaan-regio en Afrika vallen als sterke groeiers op. De Belg is voor zijn reizen bepaald niet krenterig. In 2003 werd volgens de WTO gemiddeld maar liefst 1,179 USD (vandaag net geen 750 euro) per hoofd uitgegeven aan buitenlandse reizen. In de meeste regio’s van de wereld is dit bedrag veel lager (zie
tabel 2) In totaal werd in 2007 wereldwijd maar liefst 5400 miljard euro uitgegeven aan toerisme. De rol van toerisme in de wereldeconomie is niet te onderschatten. In 2003 was internationaal toerisme goed voor ongeveer 6% van alle geëxporteerde goederen en diensten in de wereld (in USD). Wordt alleen de export van diensten bekeken, dan neemt het toerisme daarin een leeuwendeel van bijna 30% voor zijn rekening. Anno 2008 is de toeristische sector niet alleen de snelst groeiende industriesector ter wereld, het is ook de bedrijfstak met de grootste omzet en het grootste aantal banen. Naar schatting zou 115 miljoen mensen rechtstreeks in de toeristische sector tewerkgesteld zijn.
Dat is 4% van de actieve wereldbevolking. Onrechtstreeks vinden er nog veel meer mensen een inkomen door. Veel hangt natuurlijk af van hoe het de wereldeconomie vergaat. Toerisme hangt immers nauw samen met factoren als consumentenvertrouwen en koopkracht, die op hun beurt rechtstreeks in verband te brengen zijn met olie- en voedselprijzen. Maar het ziet er niet naar uit dat de rol van het toerisme in de wereldeconomie zal terugvallen, integendeel. Tegen 2020 voorspelt het UNWTO 1,56 miljard toeristen.
Grenzen aan de groei? Het toerisme is een grote bron van werkgelegenheid en inkomsten. Het is dan ook een belangrijke motor voor de ontwikkeling van landen, die vaak over weinig andere economische troeven beschikken. Maar het hoeft geen betoog dat de massaal afgelegde kilometers en geconsumeerde toeristische goederen en diensten een grote impact heb-
De lange weg naar een duurzamer toerisme ARGUSmilieumagazine
■
jaargang 6
■
nr. 3
■
15
ARGUS
DOSSIER TOERISME
Figuur 1: : Internationale aankomsten van toerisme (miljoen)
ben op mens en milieu. Zowel het reizen zelf, als de druk uitgeoefend op de plaats van bestemming eisen hun tol. Het verkeer van en naar de bestemming, waterverbruik, afvalproductie, het ruimtebeslag door de toeristische infrastructuur, overconsumptie van plaatselijke natuur en natuurlijke rijkdommen, verschillende vormen van hinder,... het zijn allemaal factoren die de druk zodanig hoog opvoeren dat de aantrekkelijkheid van de bestemming erdoor in het gedrang komt...
Transport De belangrijkste milieu-impact is die door het vervoer van en naar de bestemming. Vooral vliegverkeer en autoreizen verbruiken veel energie, het meeste daarvan geleverd door de verbranding van fossiele brandstoffen (zie figuur 2).
*
Bron: World Tourism Organization (UNWTO) ©
Figuur 2: Energieverbruik per reizigerskilometer Auto met caravan met inzittende Auto korte rit met inzittende Auto lange rit met inzittende Vliegtuig tot km Motor Vliegtuig km Vliegtuig meer dan km Boot Trein binnenland Auto met caravan ( inzittenden) Auto korte rit met inzittenden Trein buitenland Auto lange rit met inzittenden Touringcar
Vervoermiddel
Bron: Toerisme Vlaanderen
Energieverbruik in MJ
Toerisme helpt de natuur een handje in Borneo Het gebied van de Kinabatangan rivier in het Maleisische deel van Borneo (Sabah) speelt een belangrijke rol in het behoud van de biodiversiteit. Hier leven onder andere de pygmee olifant, de orang-oetan en de proboscis aap. Maar de biodiversiteit in deze streek staat erg onder druk. Door de activiteiten van plaatselijke gemeenschappen en de agressieve aanleg van palmolieplantages is het regenwoud versnipperd, waardoor de olifanten, orang-oetans en andere soorten a.h.w. op kleine eilandjes bos zijn geïsoleerd geraakt. Nochtans is het essentieel dat ze voldoende contact behouden met andere populaties van soortgenoten, om inteelt en uiteindelijk het uitsterven van de soort te voorkomen. De ontwikkeling van toerisme in nauwe samenwerking met de plaatselijke bevolking in deze regio blijkt een mogelijke reddingspiste voor het woud. Zo krijgt het beheer en herstel van dit waardevolle ecosysteem niet alleen een monetaire waarde, het voorziet de plaatselijke bevolking ook in een alternatief inkomen, waardoor de verdere teloorgang van het regenwoud een halt kan worden geroepen.
16
■
ARGUSmilieumagazine
■
jaargang 6
■
nr. 3
De uitstoot van CO2, fijn stof en tal van andere milieuvervuilende stoffen is dan ook navenant (zie tabel 3). Het wereldwijd toerisme (transport, accommodatie en activiteiten) zou instaan voor zo’n 5% van de mondiale CO2-uitstoot. Het vliegverkeer is daarbij een geval apart. Doordat het op grote hoogte nog andere vervuilende stoffen dan CO2 (methaan, ozon, stikstofoxide, ...) uitstoot, heeft het vliegverkeer in verhouding tot de andere vervoerswijzen een grotere impact op het klimaat. Men schat het aandeel van vliegreizen op ongeveer de helft tot driekwart van de totale impact van het toerisme op het klimaat. Uiteraard hangt de CO2-uitstoot van je reis sterk af van hoe je je verplaatst. Een fietstocht met de tent is vrijwel CO2-loos, een verre vliegreis naar een luxe-hotel met airco, zwembad en alles erop en eraan is al gauw goed voor enkele tonnen CO2. Ook hoe je je uitstapjes ter plaatse maakt is bepalend voor je impact op het milieu. Aan de reiziger de keuze!
TIPS hoe minder kilometers worden afgelegd, hoe beter voor het milieu. Ook dichterbij huis zijn fantastische vakanties mogelijk! het is beter één keer lang op vakantie te gaan, dan vele keren kort. Kies voor uw korte trips bestemmingen dicht bij huis; kies bij voorkeur voor bus of trein om op reis te gaan. Kies ter plaatse zoveel mogelijk voor openbaar vervoer;
je kan zeer comfortabel met de trein naar je bestemming reizen en desnoods ter plaatse een auto huren; vermijd vliegreizen, het vliegtuig verbruikt de grootste hoeveelheid energie en is ook het meest vervuilend; ga je met de auto op reis, zorg dan voor een goed afgestelde bandenspanning en pas rijstijl en snelheid aan, zo bespaar je heel wat brandstof. carpoolen maakt autorijden iets minder milieubelastend. Taxistop is daarvoor een ideale startplaats (www.taxistop.be); de airco is een brandstofvreter, zet hem alleen aan wanneer nodig. Ook dakkoffers, fietsdragers en dergelijke bovenop de auto doen het verbruik gevoelig toenemen; ga je toch met het vliegtuig op reis, dan kan je de uitgestoten CO2 compenseren door bossen te laten aanplanten die evenveel CO2 opnemen. Dit kan bv. via http://www.atmosfair. de/, www.greenseat.be of www.treesfortravel.nl Energiegebruik De moderne technologie in de toeristische accommodaties vraagt enorm veel energie. Om een idee te geven: in 2001 gebruikte de deelsector hotels en restaurants in Vlaanderen 9 PJ of maar liefst 0,6% van het totale energieverbruik in Vlaanderen. Vooral hotels blijken doorgaans energievreters. De gemiddelde hotelbezoeker verbruikt ook flink wat water per dag en gooit veel afval weg. Tabel 3 geeft een idee van de milieu-impact per persoon per nacht voor verschillende verblijfsvormen gebaseerd op onderzoek in Nederland. Gelijkaardige cijfers voor België of Vlaanderen zijn (nog) niet voorhanden. Deze cijfers zijn natuurlijk slechts een ruwe indicatie en zullen sterk verschillen naar gelang de vakantiebestemming, geldende regelgeving, de aandacht die naar milieubesparende maatregelen uitgaat enz.
Tabel 1: : Internationale aankomsten 2000
2006
2007
2007
Groei t.o.v. 2006
(miljoen
(%)
2006-2005
2007-2006
100 53,5 6,2 17,3 10,3 19,6 20,6 11,6 6,7 1,2 1,1 15,8 10,6 2,1 0,9 2,2 4,9 1,8 3,1 5,2
5,4 5 7,6 5 4 4,7 8 7,8 9,5 0,4 11,9 1,9 0,9 3,4 10,4 2,4 9,9 8,4 10,8 7,8
6,1 4,2
aankomsten)
Wereld Europa Noord Europa West Europa Centraal/Oost Europa Zuid/Mediterraan Europa
Azië en de Pacific-regio Noord-Oost Azië Zuid-Oost Azië Oceanië Zuid Azië Amerika (N. en Z.) Noord Amerika Caraïben Centraal Amerika Zuid Amerika Afrika Noord Afrika Subsaharaans Afrika Midden-Oosten
682,1 391 42,6 139,7 69,4 139,3 110,6 58,3 36,9 9,2 6,1 128,2 91,5 17,1 4,3 15,3 27,9 10,2 17,7 24,4
846 460,8 54,9 149,8 91,3 164,8 167,8 94,3 54 10,5 9 135,7 90,7 19,4 6,9 18,7 40,9 15,1 25,9 41
898 480,1 56 155 92,8 176,3 184,9 104,2 60,4 10,7 9,7 142,1 95 19,3 7,7 20,2 44,2 16,4 27,8 46,4
2 3,5 1,7 7
10,2 10,5 11,8 1,4 7,8 4,7 4,7 -0,9 11,1 8,1 7,9 8,5 7,5 13,4
Bron: WTO
Tabel 2: Emissies per passagierskilometer van transportmiddelen voor een afstand van 500 km Transportmiddel
Bezettingsgraad
CO2
CO
NOx
VOS
SO2
(g/pkm)
(mg/pkm)
(mg/pkm)
(mg/pkm)
(mg/pkm)
Bus
70%
22
75
479
56
23
HST
65%
48
2
87
12
60
Intercity
44%
51
2
94
13
64
Auto
2 pers.
86
250-1600
270-145
45-220
7
71%
146
250
440
10
10
(benzine) Boeing 737-300 Bron: VROM
Die energie is nodig voor verwarming van bad- en zwemwater en sauna’s, voor het verwarmen van de kamers en gemeenschappelijke ruimtes in de koudere streken en het koelen ervan in warmere, voor de verlichting, en voor de keuken en wastoestellen. Vooral grote hotels, maar ook steeds meer kleinschalige accommodatievormen, zijn zich hier heel goed van bewust en passen allerlei energiebesparende maatregelen toe: zonnepanelen, spaarlampen, automatisch
ARGUSmilieumagazine
■
jaargang 6
■
nr. 3
■
17
ARGUS
DOSSIER TOERISME
Tabel 3: Milieu-impact per persoon per nacht (situatie Nederland) Aardgas
Elektriciteit
Water
Afval
(M³/nacht)
(kWh/nacht)
(l/persoon/dag)
(kg/persoon/dag)
Hotel/pension
4,2
18,1
260
1,2
Groepsaccommodatie
1,3
1,9
200
1,2
Bungalow
2,5
3,8
168
1,2
Camping
Niet gekend
Niet gekend
200
1,2
Bron: Jeurink, 1998, In Mira Achtergronddocument 2002
uitschakelen van verwarming, airconditioning, verlichting, TV via sleutelkaarten, het verbeteren van isolatie, .... Het spreekt voor zich dat ook vele van de principes van duurzaam bouwen perfect in de accommodatiesector kunnen worden toegepast: het gebruik van duurzame materialen, oog voor isolatie en ventilatie, groendaken, .... kan wat dat betreft enorme besparingen opleveren. Maar hier is toch nog een hele weg af te leggen vooraleer deze principes echt volledig zijn ingeburgerd.
TIPS Thailand brengt zijn afvalprobleem in kaart In 2002 werd er in Thailand per persoon gemiddeld 0,65 kg vast afval per dag geproduceerd. Dat is een groei van bijna 17 procent in 8 jaar tijd. Nochtans maakte het land omstreeks 1997 een financiële crisis door, die de consumptie deed verminderen. Volgens de officiële cijfers wordt er in de stedelijke gebieden (0,5 tot 1,7 kg/persoon.dag) tot drie keer meer vast afval geproduceerd dan in de landelijke gebieden (0,4 tot 0,6 kg/persoon. dag). De economische activiteit situeert zich dan ook vooral in de stedelijke centra. Door de grote hoeveelheden niet huishoudelijk afval, afkomstig van winkels, kantoren en hotels heeft bijvoorbeeld Bangkok met zijn 1,3 kg per persoon per dag evenveel afval te verwerken per persoon als Tokyo en Hong Kong. Maar het toerisme doet hier een aardige duit in het zakje. De toeristische regio’s in Thailand produceren zowat het meeste vast afval per persoon, als gevolg van de enorme instroom aan toeristen en bijhorende bedrijven. Een toerist in Patong Beach bv. produceert elke dag 2,2 kg vast afval. Voeg dit afval bij dat van de bewoners en je krijgt een afvalproductie in deze regio van meer dan drie keer zoveel dan in Bangkok. De groei van de hoeveelheid vast afval hangt af van de bevolkingstoename, de consumptie, en de graad van hergebruik en recyclage die bereikt wordt. In 2003 voorspelde de Wereldbank dat, als er geen trendbreuk wordt gerealiseerd, in 2010 minstens 17 miljoen ton huishoudelijk afval moet worden verwerkt. Vandaag is het bedwingen van de Thaise afvalberg nog steeds één van de topprioriteiten voor het milieubeleid, samen met energie-efficiëntie en het beheer van water en afvalwater.
Duurzaam toerisme is daarom geen ecotoerisme De begrippen ‘duurzaam toerisme’ en ‘ecotoerisme’ worden vaak door elkaar gebruikt. Toch is ecotoerisme niet hetzelfde als duurzaam toerisme. Ecotoerisme gaat om verantwoord reizen naar natuurgebieden waarbij men rekening houdt met de belangen van de lokale bevolking en de natuur. Ecotoerisme: is een producttype (in tegenstelling tot duurzaam toerisme dat een ontwikkelingsvisie is); is een onderdeel van natuurtoerisme; heeft links naar het cultureel en ruraal toerisme; is een groeiende nichemarkt in het toeristisch aanbod; kan individueel beoefend worden of in kleine groepen. De groepsreizen hebben meestal een educatieve toets, er wordt frequent gebruikgemaakt van lokale, gespecialiseerde gidsen; maakt gebruik van kleinere accommodaties met een beperkte capaciteit; wordt meestal aangeboden door kleine of middelgrote touroperators. Zij behoren eerder tot het nichesegment van de toeristische markt.
18
■
ARGUSmilieumagazine
■
jaargang 6
■
nr. 3
maak voor je op vakantie vertrekt de koelkast leeg en trek de stekker uit. Zet alle toestellen volledig uit in plaats van in de stand-by modus. Dat spaart energie. Ook de waakvlammen van verwarmingstoestellen mogen tijdens je afwezigheid gerust uit. Lekkende kranen zijn uit den boze; sluit deuren en ramen wanneer de verwarming of de airconditioning werkt; zet de thermostaat niet te hoog (bij verwarming) of te laag (bij airconditioning); doe de lichten uit bij het verlaten van de kamer en zorg dat alle elektrische apparaten uitgeschakeld zijn; kies voor weinig energieverbruikende transportmiddelen (fiets, te voet,...) of transportmiddelen die een hoge bezettingsgraad toelaten (bus, collectieve taxi’s,...). Water Verschilt het energiegebruik sterk van de ene vakantiebestemming tegenover de andere, dan geldt dat ook voor het watergebruik. Een Vlaming verbruikt thuis gemiddeld 108 liter water per dag. Maar in hotels op een strandlocatie is het gemiddelde watergebruik per vakantieganger meer dan 400 liter per dag. In luxueuze hotels met zwembad en veel groenaanplantingen loopt dit naar schatting zelfs op tot 800 liter. In waterschaarse gebieden - en dat zijn vele traditionele zonne-vakantiebestemmingen per definitie - wordt zo een aanzienlijke hypotheek gelegd op de watervoorziening.
TIPS in het zuiden is water vaak een schaars goed, wees er dus zuinig met water;
het nemen van een bad kost 2 à 3 keer zoveel water als douchen; een lange douche is niet elke dag nodig, laat staan twee keer per dag; de kraan open laten staan bij het tanden poetsen kost 10 liter water; gebruik milieuvriendelijke zeep, douchegel, shampoo enz. gebruik je handdoeken meermaals in hotels, het bespaart de hoteleigenaars heel wat water en energie.
gelijk gemaakt, er worden wegen doorheengetrokken en in de plaats komen in het beste geval wat gazons en een paar soorten gekweekte bomen en planten. Golfterreinen zijn wat dat betreft berucht bij natuurbeschermers. Er is niets mis met een partijtje golf in regio’s waar er van nature uitgestrekte grasvlakten voorkomen
Afval De toeristenstromen genereren vaak massa’s afval. Ze sorteren ook minder goed, soms gewoon doordat ze over onvoldoende informatie of faciliteiten beschikken. Het meest zichtbare is wellicht verpakkingsafval. Niets zo slordig als rondslingerend afval en overvolle vuilnisbakken. Toeristen storen zich er doorgaans erg aan, hoewel ze vaak zelf een deel van het probleem zijn. Dus ook hier zijn sensibiliseren en informatie aan de orde.
TIPS afval dat je vermijd hoef je niet weg te gooien! Koop zo weinig mogelijk voedsel en drank in wegwerpverpakkingen; geef de voorkeur aan producten die in bulk verkocht worden en vermijd waar mogelijk 1-persoons-verpakkingen (zeepjes, shampoo, beleg); gooi nooit zomaar afval weg (het is niet alleen slordig, het kan ook ongedierte aantrekken en dieren kunnen zich eraan verwonden (bv. aan blikjes). Bijzondere aandacht verdienen sigarettenpeuken: die veroorzaken in tal van vakantiebestemmingen ieder jaar verschrikkelijke bosbranden; informeer je over het sorteren van je afval.
Ruimtebeslag Een trip naar bv. de Belgische kust of Spaanse Mediterrane kust toont onmiddellijk wat een impact een ongeremde toeristische ontwikkeling op de open ruimte en het oorspronkelijke landschap kan hebben. In typische toeristenbestemmingen wordt ook vandaag nog vaak beslag gelegd op de mooiste locaties ten behoeve van de aanleg van toeristische infrastructuur. Het natuurlijke ecosysteem wordt dan met de grond
(Schotland, Ierland,...). Maar met name in warmere streken vraagt het onderhoud van grote golfterreinen massa’s water, meststoffen en pesticiden. Gelukkig worden in steeds meer bestemmingen strengere bouwvoorschriften gehanteerd die moeten voorkomen dat gebouwen niet passen in het landschap of niet aansluiten bij de schaal en aard van de oorspronkelijke bebouwing. Teloorgang van de biodiversiteit Waar massaal toeristische infrastructuur wordt neergepoot, daar verdwijnen waardevolle leefgebieden voor plant en dier. Denk bv. aan hogervermelde luxehotels met grasperken, zwembaden, golfterreinen enz. in waterschaarse gebieden. Ook toeristische en recreatieve activiteiten in natuurgebieden eisen een tol van de plaatselijke fauna en flora. ‘Betreden’ betekent immers in vele gevallen ‘verstoren’. Maar dat is niet noodzakelijk altijd het geval. Als toerisme doordacht wordt aangepakt kan het een belangrijke hefboom zijn voor een duurzame plaatselijke ontwikkeling en kan het zelfs een instrument zijn om de teloorgang van de biodiversiteit mee te bestrijden. (Zie kaderstukje). Bijzondere aandacht betreft het kopen van souvenirs. Nog steeds kopen toeristen uit onwetendheid souvenirs die de natuur zwaar
onder druk zetten. Denk maar aan koralen, doopvontschelpen, tassen uit reptielenleer ... Begin 2008 pakte de federale overheidsdienst Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu uit met de folder ‘Een zeldzaam dier is geen souvenir’. Daarin vind je de meest voorkomende souvenirs die gemaakt worden van bedreigde dieren en planten. Bovendien is het binnenbrengen van sommige voorwerpen in Europa strafbaar, ook al was de verkoop van deze souvenirs in het land van herkomst niet illegaal (zie voor meer info in de Wildlife Souvenirs Guide van de EU: http://www.eu-wildlifetrade. org/html/nl/topics.asp#Souvenirs). In het beste geval neemt de douane de koopwaar gewoon in beslag. Met wat minder geluk hangt de onfortuinlijke koper een boete of zelfs een gevangenisstraf boven het hoofd. Traffic is een gemeenschappelijk programma van het WWF en de Wereldunie voor Natuurbehoud dat de handel in wilde soorten in kaart brengt. Kom je op reis een dubieuze handel tegen, dan kan je bij de plaatselijke politie of een lokale vertegenwoordiger van Traffic terecht. (zie http://www.traffic. org/)
TIPS laat in de natuur zo weinig mogelijk sporen na; blijf op de paden en laat je eventueel begeleiden door een plaatselijke gids; voor wie gaat kamperen: verstoor de natuur zo weinig mogelijk, sla alleen daar je tent op waar het is toegelaten en wees uiterst voorzichtig met kampvuren. Gebruik alleen producten (afwas, zeep enz.) die gemakkelijk afbreken in de natuur; koop geen onverantwoorde souvenirs en laat de plaatselijke fauna en flora onberoerd. Impact op lokale culturen Het basiskapitaal voor toerisme en recreatie is een aantrekkelijke bestemming. De bepalende elementen daarbij zijn een zo ongerept mogelijke en aantrekkelijke natuur, een mooi landschap, waardevol cultureel erfgoed, een gastvrije bevolking, lokale gastronomie en kwaliteitsvolle dienstverlening van de toeristische sector. De kwaliteit van het toeristische product en de toeristische bestemming zijn dus in hoge mate bepaald
ARGUSmilieumagazine
■
jaargang 6
■
nr. 3
■
19
ARGUS
DOSSIER TOERISME
visuele onaantrekkelijkheid van hoogbouw, vandalisme, het ontbreken van gastvrijheid, het verlies van de identiteit van de gastgemeenschap, prostitutie, vervlakking van de gastronomie, onvriendelijke dienstverlening, verkeerschaos, een grote afvalproductie, torenhoog water- en energieverbruik, enz. Wanneer het ‘unieke’ van de toeristische bestemming, de basistroef bij uitstek, verloren gaat, dan verliest ze meteen ook zijn aantrekkingskracht. Men komt dan in een negatieve ontwikkeling terecht met ernstige gevolgen voor de bevolking, de sector, de toerist en de omgeving.
Groene Sleutel De ‘Groene Sleutel’ (Green Key) is net als de Blauwe Vlag één van de programma’s van FEE (Foundation for Environmental Education; zie ARGUSmilieumagazine 2008/2) dat specifiek gericht is op toerisme en recreatie. In Vlaanderen wordt de Groene Sleutel beheerd door Bond Beter Leefmilieu, met de steun van Toerisme Vlaanderen. De Groene Sleutel is een internationaal keurmerk voor milieuvriendelijke toeristische accommodaties. Onder meer campings, jeugdlogies, attracties, hotels en gastenkamers kunnen een ‘Groene Sleutel’-label aanvragen. Daartoe moeten ze een ambitieus milieubeleid voeren, maar ook duidelijke actieplannen opstellen. En uiteraard moeten ze ervoor zorgen dat ze het milieu zo weinig mogelijk belasten. Bekijk de voorwaarden waaraan moet voldaan worden om een ‘Groene Sleutel’ te verdienen. Meer info: http://www.groenesleutel.be
Toerisme als hefboom Toerisme kan ook een succesverhaal zijn. Het kan voor vele ontwikkelingslanden die anders over weinige economische troeven beschikken een hefboom zijn om zich uit de armoede te tillen en de bevolking aan een kwaliteitsvol inkomen te helpen. Recent nog onderstreepte het UNWTO de rol die duurzaam toerisme kan spelen om de millenniumdoelstellingen te realiseren. Voor één op de drie ontwikkelingslanden is het toerisme intussen de belangrijkste deviezenbron. Volgens WTO stegen de inkomsten die ontwikkelingslanden uit het toerisme haalden tussen 1990 en 1997 met 9,7 % per jaar. De economische ravage die de tsunami in 2004 in Thailand aanrichtte illustreert hoe erg deze landen afhankelijk zijn van toerisme voor hun ontwikkeling.
door de natuurlijke, culturele en sociale omgeving. Precies deze elementen hebben echter het meest te lijden van een te intensief toerisme. De exponentiële groei van het toerisme van de laatste 40 jaar heeft al te vaak tot gevolg dat teveel mensen op dezelfde plaats, op hetzelfde tijdstip, hetzelfde product consumeren in dezelfde omstandigheden. In tegenstelling tot vele andere sectoren wordt het toeristisch product ‘geconsumeerd’ op de plaats van de ‘productie’ met als gevolg dat de toerist op datzelfde ogenblik geconfronteerd wordt met de eventuele negatieve gevolgen van zijn eigen consumptie. Voorbeelden hiervan zijn zwerfvuil, de 20
■
ARGUSmilieumagazine
■
jaargang 6
■
Maar het aantal toeristen of hotels zegt niets over de bijdrage ervan aan de ontwikkeling van een land. Volgens Brits onderzoek zou van het geld dat Britse toeristen spenderen in de toeristische bestemmingen maar liefst 89% in Groot Brittannië blijven. Wil het gastland een eerlijker deel van de koek, dan zijn er toch nog een aantal belangrijke vragen aan de orde zoals: komen de extra jobs die het toerisme genereert effectief aan de lokale bevolking ten goede? Worden er eerlijke lonen betaald? Zijn de arbeidsomstandigheden naar behoren? Worden eerlijke contracten afgesloten enz.
De oplossing: duurzaam toerisme Het is de grote uitdaging om toerisme zo te organiseren dat zowel mens als milieu er wel bij varen én dat het de economie doet draaien: people, planet, profit zeg maar, of duurzaam toerisme. Het is dus zoeken naar een vorm van toeristische ontwikkeling die: nr. 3
economisch rendabel is; sociaal en cultureel verantwoord is; ecologische grenzen respecteert en de biodiversiteit mee helpt beschermen kwalitatief hoogwaardige producten oplevert die de bezoeker tevreden stellen; een vorm van toerisme oplevert die wel de gewenste effecten teweegbrengt maar niet de ongewenste. oog heeft voor de lange(re) termijn. Het realiseren van een duurzame toeristische ontwikkeling is een taak van alle betrokken partijen die deel uitmaken van het toeristisch gebeuren, dit wil zeggen van zowel toeristen, de sector als de overheid.
Nood aan internationale actie De internationale instellingen op toeristisch vlak zoals de World Tourism Organization (WTO), United Nations (UN), World Travel & Tourism Council (WTTC) en andere organisaties werken hard om de principes van duurzame ontwikkeling ook op toeristisch vlak te integreren. Al jarenlang wordt met internationale conferenties, gezaghebbende rapporten, charters, verklaringen, ... aan de weg getimmerd richting duurzaam toerisme. Hieronder een aantal belangrijke internationale mijlpalen: Verklaring van Davos: Klimaatsverandering en toerisme - Het aangaan van de mondiale uitdagingen, (2007); Ontwerp van Agenda 21 voor Europees toerisme (2003); Verklaring van Kaapstad: Duurzaam toerisme in bestemmingen (2002) Verklaring van Quebec over Ecotoerisme (2002); Eindrapport van de Wereldtop over Ecotoerisme (Québec, 2002) en Internationaal jaar van het Ecotoerisme (2002); Wereldtop inzake duurzame ontwikkeling, Implementatieplan Duurzaam Toerisme, (Johannesburg, 2002); Global Codes of Ethics for Tourism (1999) Zevende sessie van de Commissie over Duurzame Ontwikkeling (1999) met: The Global Importance of Tourism Workers and Trade Unions in the Web of Tourism Sustainable Tourism: A Local Authority Perspective Sustainable Tourism: An NGO Perspective Duurzaam Toerisme, de Declaratie van Berlijn (1997);
Agenda 21 voor de toeristische industrie, WTO, WTTC, Earth Council, (1996); Charter voor Duurzaam Toerisme, WTOwereldcongres in Lanzarote, (1995). Naast de gewichtige internationale verklaringen en rapporten gebeurt er ook al heel wat op het terrein om het toerisme in een duurzamere koers te sturen. In de eerste plaats moet de toerist beseffen dat hij zelf voor een groot deel de touwtjes in handen heeft. Dit vraagt meer dan ooit een beleid gericht op sensibilisering en informatie. Daarnaast blijken reisorganisatoren steeds meer acties te ondernemen die als goede voorbeelden van duurzaam toerisme gelden. Toch is duurzaamheid in de toerismesector nog zeker geen mainstream (zie kaderstukje). Overheidsmaatregelen kunnen hier zeker verbetering in brengen.
Besluit Internationaal toerisme is booming business, er is veel geld mee gemoeid en kan voor vele landen een belangrijke hefboom zijn om uit het slop te geraken. Maar de negatieve impact van het toerisme is zeer groot. Het is met de huidige groeitrends maar de vraag in hoeverre mens en milieu, maar ook de toeristische sector zelf geen slachtoffer dreigen te worden van het eigen succes. Het is daarom de grote uitdaging om de toeristische sector, net als de andere industriële sectoren overigens, in een duurzamere richting te sturen. Duurzaam toerisme betekent dat een evenwicht wordt gevonden tussen menselijk welzijn, ecologie en economie. Dat is geen makkelijke oefening, maar tal van initiatieven op het terrein bewijzen vandaag al dat duurzaam toerisme wel degelijk mogelijk is als alle betrokken partijen hun verantwoordelijkheid opnemen: de toerist zelf, de reisorganisator, de mensen uit de toeristische sector op de plaats van bestemming, de overheid,.... Nuttige links http://www.duurzaam-toerisme.be/ http://www.taxistop.be http://ec.europa.eu/enterprise/services/tourism/ http://www.eceat.be http://www.yourvisit.info http://www.eco-trip.org http://www.ecotrans.org http://www.vakantievoetafdruk.nl http://www.echoway.org Met dank aan Toerisme Vlaanderen.
De eerste Vlaamse stappen richting duurzaam toerisme Toerisme Vlaanderen heeft begin 2006 een kwalitatieve inventarisoefening gemaakt van duurzame acties bij reisorganisatoren. Uit het onderzoek, waaraan ook de beroepsverenigingen (ABTO, BTO, VVR, FTI, VRTO, BFNO en VLARA) hun medewerking verleenden blijkt dat duurzaam toerisme zeker nog geen mainstream is, maar dat er toch al tal van inspirerende initiatieven worden genomen. Uit het onderzoek komen interessante aandachtspunten naar voren. Zo blijkt dat de meeste reisorganisatoren weinig aandacht schenken aan de milieuimpact van het vervoer bij de samenstelling van de reis. Acties die extra aandacht verdienen zijn o.a.: meer alternatieve transportmiddelen opnemen in de arrangementen, bijvoorbeeld enkel vervoer met bus en trein voorzien voor bestemmingen dichter dan 2000 km; milieuvriendelijke vervoersmogelijkheden voorstellen om vertrekplaats (luchthaven of haven) te bereiken; klanten informatie aanreiken over mogelijke compensatieprogramma’s van milieuvervuiling door vervoer, zoals Green Seat of Trees for Travel. Milieu en de bereikbaarheid van logies met het openbaar vervoer worden door sommige reisorganisatoren opgenomen als criteria bij de keuze van het verblijf. Enkelen nemen logies met eco-labels op in hun aanbod en informeren de klanten over het milieuvriendelijk karakter van het verblijf. Acties die extra aandacht verdienen: meer verblijven met ecolabels opnemen in het verblijfsaanbod; meer gebruik maken van richtlijnen of checklists over de ecologische aspecten van het verblijf; milieubeleid opnemen als vast criterium voor de keuze van het verblijf. De meeste reisorganisatoren nemen heel wat acties die de economische bijdrage op de bestemming vergroot. De lokale economie wordt vooral ondersteund door het bezoeken van lokale winkeltjes en restaurantjes tijdens rondreizen of daguitstappen en door een eerlijke prijspolitiek toe te passen. Acties die extra aandacht verdienen: toepassen van legale werkcondities voor de plaatselijke werknemers;
uitreiken van een fair salaris; zorgen voor goede arbeidsvoorwaarden; lokale partners onderwerpen aan deze arbeidscriteria. De reisorganisatoren schenken veel aandacht aan de ecologische impact op de bestemming. Activiteiten worden aangepast aan de fysische draagkracht van de omgeving en toeristen krijgen zeer duidelijke informatie over hoe zij via hun gedrag de negatieve impact op het milieu kunnen verminderen of vermijden. Hier verdient het de aanbeveling om klanten meer te informeren over ecolabels (bv. Blauwe Vlag) of zgn. visitor payback systemen. Bijna alle deelnemende reisorganisatoren ondernemen acties m.b.t. sociale en culturele dynamiek op de bestemming. Hier zou het ondertekenen van de ECPAT code nog een stap vooruit zijn (ECPAT is de internationale organisatie die opkomt tegen de seksuele uitbuiting van kinderen, zie www.ecpat.be). Enkele reisorganisatoren voeren een expliciet duurzaamheidsbeleid, waarover wordt gecommuniceerd met de medewerkers, klanten, lokale partners en leveranciers. Reisbrochures worden efficiënt verzonden. Acties die extra aandacht verdienen zijn: meer vorming over duurzaamheid voor interne medewerkers; opstellen van een gedragscode voor de onderneming en voor de klanten; meer vorming over duurzaamheid aanbieden aan reisgidsen, begeleiders. Opvallend is de geringe aandacht die de reisorganisatoren schenken aan de duurzaamheid (duurzaam beleid, gedrag, acties) van hun partners. Duurzaamheid (milieuaspecten zowel als sociale aspecten) vormt bijna nooit een criterium bij de selectie van de partners. De partners worden bijna nooit geïnformeerd over duurzaam toerisme of wat mogelijke duurzame initiatieven zijn. Reisorganisatoren hebben een belangrijke taak in het verduurzamen van de toeristische keten. Hiervoor kunnen ze zelf duurzaam opereren maar er ook voor zorgen dat hun klanten zich duurzamer gaan opstellen en dat hun partners (hier en in de bestemming) ook duurzame initiatieven nemen. Voor de volledige resultaten van dit onderzoek zie:www.toerismevlaanderen.be
ARGUSmilieumagazine
■
jaargang 6
■
nr. 3
■
21
