Guido Van den Broek
CARLIER
Stichter van Petrofina zou zelfmoord geënsceneerd hebben om fortuin te redden De strijd om de erfenis van Hector Carlier Op 7 oktober 2007 op 74-jarige leeftijd stierf Marie-Antoinette Carlier, dochter en laatstetelg van de industrieelHector Carlier. Marie-Antoinette laat een bijna onmetelijk fortuin na en geen directe trazaten.Dat fortuin kan ruw geschatwordenop ruim 200 miljoen euro.Met het overlijdenvan MarieAntoinette brandde de strijd los om de erfenis. Tegelijk deden opnieuw een aantalgeruchtênde ronde over de zogenaamdezelfmoord die Hector Carlier op I januari 1946pleegde.Het is waarschijnlijkdat eenvalseoverlijdensakte op het gemeentehuisvan Kalmthout is afgeleverd.
Marie-Antoinette
Carlier toen zij 4 of 5 jaar oud was
Het fortuin bestaatvooral uit landgoederenin Kalmthout en in Ruchphen en een deel op Wildert in Essen(het domein Van Wijk) en een aantalboerderijen en zelfs eencafé,Jagersrustop het Schijf. Maar het gros van het fortuin bestonduit aandelenvan de bank Fortis en van het oliebedriif Total, naast D e S p y c k e r 2 0 0 9- 1 3 5
immobiliën in Antwerpenen kunst.De meer dan 1200ha landbouwgronden natuurgebiedplus de landhuizenmaken uiteindelijk amperéén vijfde uit van het totale fortuin. Haar vaderHector, medestichtervan het oliebedrijf Petrofina in 1920,had dat fortuin vooral tussende twee wereldoorlogenvergaard en kocht in die periodemassaallandgoederenin het noordenvan België en in het zuidenvan Nederlandtot aan de Biesbossentoe. De herinneringaan Hector Carlier, geborenop I I juni 1884,in onzecontreien is vrijwel volledig vervaagd.Officieel is hij immers nog altijd overleden op nieuwjaarsdag1946.Tijdens WO-il zat hij met zijn vrouw en drie kinderen vooral in Spanje.Voordienspeeldezijn leven als één van België's topindustriêlen,zich vooral af tussenBrusselen Parijsen deelsin Mariaburg waar hij zijn laterevrouw leerdekennen.Hij ontmoetteAmalia Goossensuit Woensdrecht,geborenop 8 februari 1907 in één van de vele 'tehuizen'in Mariaburg. Toen ze in verwachting geraaktehad hij de moed om met haar te trouwen op 6 augustus1933 in Dover in Engeland,ver weg van zijn en haar familie. Hij was toen 49 jaar oud, zij 26. Hij was toen reeds eigenaarvan uitgestrektedomeinenin Kalmthout,die nu deel uitmakenvan het grenspark DeZoorrlKalmthoutse Heide. Hij bezat toen ook bijna alle vruchtbarelandbouwgrondin de Biesbossenin Nederland,waar hij drie boerderijenbouwde genaamd naar zijn drie kinderen. Samen met Amalia kreeg hij immers drie kirÍderen: Marie-Antoinette, de zoon Fernand en dochter Amalia, genoemd naar haar moeder.
Hector Carlier met zijn vÍouw Amalia Gmssens.
136 - De Spycker2009
Na het officiële overlijden van Hector op nieuwjaarsdag1946 bleven vrouw Amalia en de toen nog drie jonge kinderen op het kasteel aan de Boterbergen vlakbij de Kalmthoutse Heide wonen. Het kasteelwas destijdsontworpen door architect Winders, die ook het museum voor SchoneKunsteninAntwerpenheeft getekend.Hoewel ze nauwelijks aanhet openbare leven in de Noorderkempen participeerden,waren moederen kinderen gedurende tientallen jaren herhaaldelijk te zien in de streek.Velen zullen zich hen nog herinnerenals eenwat zonderling gezelschap,doorgaanssjofel gekleed, zeker niet eigentijds.Ze dronken
somskoffie met gebakop de Kiekenhoevein Essenen kwamenherhaaldelijk in café JagersrusttussenHorendonk en Schijf. Dat café was trouwenshun eigendomevenalsde omliggendebossen,goed voor bijna 400 hectare.Wie op het kasteelaanklopte,zoals bij voorbeeldkinderen op oudejaarsdagom gelukwensenover te brengen,werd behoorlijk ontvangen. De laatstejaren evenwel werdende meestebezoekersvan het kasteelde Boterbergen van de omliggendedomeinen weggehouden,wellicht in opdracht van Amalia Goossenszelf. Over de rol die erfopzichterPol Nelen daarin de laatstedecenniaspeeldeis weinig of niets gekend.Ook voor het beheervan het natuurdomeindat grenst aan de KalmthoutseHeide, liet de familie en haardirecteomgevinggeenof nauwelijksinspraaktoe tot spijt van De kring rond Amalia Goossensen haardrie kintalrijke natuurverenigingen. derenCarlier bleef decennialangbijzonder klein, wat mensenuit de directe omgeving betreft. Veel geluk straaldenzeniet uit. Zoon Ferdinand pleegdein 1986op 51-jarigeleeftijd zelfmoord.Amalia stierf in 2001.De oudsteMarieAntoinette bleef over, maar werd in het voorjaar van 2006 al in een rust- en verzorgingstehuis opgenomenin Ekeren.
Het kasteeltje De Boterberg vóóÍ ! 940, toen nog met een torentje
De enige, die de moeder en de drie dochters in die naoorlogse periode bijna dagelijks direct benaderde,was boer Pol Nelen van Essen Hoek, die als erfopzichter fungeerde.Hij knapte alle huis- en tuinklusjes op en zorgde voor het onderhoud van de bossen.Maar ook rentmeesterLouis Leysenen wellicht ook de Antwerpse bankier Philippe de Fossébehoorden tot de kleine kring van vertrouwenspersonen van de familie, zoniet de enigen.Bijna alle vroegere vertrouwelingen van het huis Carlier zoals de Kalmthoutse dokter Dirk Van Peel, maar ook klusjesmannen en boswachtersverdwenen één voor één van het toneel. Toevallig of niet zijn het de drie overblijvende vertrouwenspersoD e S p y c k e r 2 0 0 9- 1 3 7
nen die volgenshet testamentals enige privatepersonenhet fortuin van Hector Carlier onder elkaar verdelen. Dat testamentdat MarieAntoinette Carlier zogezegdheeftnagelaten,maakt gebruik van een interessanteen vrij recentefiscale constructie, namelijk het duolegaat.Dat houdt in dat een groot deel van het vermogen,in dit gevalde helft, aan een goed doel wordt geschonken, in dit geval Mont Noir op het domein van Carlier aan de Koning Boudewijnstichting (KBS), een vzw. De anderehelft gaat naar private personen.Maar een duolegaatvoorziet ook dat die vzw als bestemmelingde erfenisrechten betaaltvan de private legaten.Concreetwil dit zeggendat de KBS van de 100miljoen euro die de vzw toekomt,slechts25 miljoen eurooverhoudt.Dat geld gaat naar een stichting 'Marie-AntoinetteCarlier', waarmeeprojecten voor kinderenworden gefinancierd.De privatelegatenverdelende resterende helft nettozondersuccessierechten.Ze zijn in dit geval financieelbeterafdan wanneerze het totalefortuin zoudengeërfdhebben,wegensde zeerhogesuccessierechten(7OVo)voor niet-familieleden Intussenheeft de KBS alle successierechten op de totaleerfenis,ongeveer 75 miljoen euro, betaald met het geld dat de verkoop van de aandelenFortis en Total heeft opgebracht. De KBS heeft de aandelenFortis nog verkocht net voor dat aandeeltotaal instortteop de beurs.Dat successiegeld is naarde Vlaamsebegrotinggegaan,niet naarde federale. De wijze waarophet testamentis opgesteld,wordt nu betwistdoor de Braziliaanse familie van wijlen Hector Carlier. Hector Carlier had een broer die al voor WO-II definitief naar Brazilië was vertrokken. De redenis vrij duidelijk. Zowel broer Ferdinand als Hector waren bestuurdersvan Petrofina.Dat bedrijf werd vlak na WO-[ beschuldigdvan economischecollaboratiemet de Duitsers.Hector werd eind 1945door het Belgischegerechtopgevorderd. Uiteindelijk werd de economischecollaboratie niet zo hard aangepaktals aanvankelijkgevreesd,wegensde enormeeconomischebelangenin het land die op het spel stonden.Maar dat kon Hector toen niet weten. 138 - De Spycker2009
l I
Door zijn officiële dood vrijwaardeHector zijn fortuin voor zijn directefamilie. Dat beheergebeurdevoortaandoor zijn vrouw Amalia, die op het kasteel op de Boterbergbleef wonen.Zij breiddehet fortuin nog uit met gronden en kunstwerken.'Er zitten geen schilderijen van Rubenstussen',minimaliseerdeadvocaatLouis Leysen.MoederAmalia Goossenswas toch een graag gezienegastin hetAntwerpseveilinghuisCampo,zodathet wellicht toch om waardevollestukkenza\ s.aan.
Het kasteeltje De Boterberg.
Hoe hecht de relatie vanaf 1946 nog was met de rest van de familie Carlier is onduidelijk. RentmeesterLudo Leysen stelde alvast dat de Braziliaanse familie niet meer omkeek naar het zonderlinge kwartet op de Boterberg (GvA 0111212007), wat volgenshem zou verklarenwaarom Marie-Antoinetteook niets aan de familie van haar vader heeft nagelaten.Vele feiten sprekendit tegen.Zeker is alvastdat die familie een aantalkeren na V/O-[ op bezoekis geweest.Andere bronnenvermeldendat die relatie wel goed was en dat ze ook werd onderhouden. De Braziliaansefamilie betwist de erfenis voor het gerecht.AdvocaatPatrick Hoffstróssler,verbondenaande balie in Brussel,beweertdat de erflater of Marie-Antoinettewerd misleid door diegenendie haar dilect omringden D e S p y c k e r 2 0 0 9- I 3 9
en die de hele erfenis in eersteinstantienaar ztch toe hebbengehaald.De van advocaatvan de Braziliaansefamilie betwistde handelingsbekwaamheid de erflater op het ogenblik dat het testamentwerd opgesteld.Het gaat om een fiscale constructiedie Marie-Antoinettenooit kon hebbenbedacht,zo stelt Hoffstróssler.Die klacht wordt door de rechtbankvan eersteaanlegin werd Antwerpenalvasternstiggenomen.Enkel het gedeeltesuccessierechten afgeronddoor de KBS.
Tijdens de EersteWereldoorlogging Carlier werken voor minister van FinanciënAloys van de Vyvere in de Belgische noodregeringin Le Havre in Frankrijk. Daar leerdehij het belang van het zwarte goud (aardolie)kennen via Van de Vyvere en Emile Franqui. Zijwaren toen al actief bezig met de Duitse oliebelangenin Roemenië.Van de Vyvere slaagdeerin het sequester op te heffen op Concordia,het Duitse bedrijf met exploitatierechten op Roemeenseolievelden.
Volgensde advocaatheeft ook de notariseenmisleidendeverklaringafgelegd ten aanzienvan de Braziliaansefamilie. Hij deelde die familie mee dat het hele fortuin naarde KBS zou gaan,zondererbij te vermeldendat het hier om een duolegaatging. De toekenningvan de resterendegeldenwas bij het ter persegaan van De Spyckergeblokkeerdzowel voor de goederenen gelden in Nederlandals die in België.De Braziliaansefamilie heefter geenprobleemmee dat eengedeeltevan het geld naarde Koning Boudewijn Stichting gaat, enkel tegen de toekenningvan de private legatenaan de kleine kring die Marie-Antoinettede laatstejaren omringden.Eind 2008 zochtende twee partijen naar een vergelijk, waarbij een deel ook naar de Braziliaansefamilie zou gaan. Grosso modo moetenalle partijen samenongeveerI25 miljoen euro netto aan gelden,grondenen bezittingenin België en Nederlandonder elkaarverdelen.Vraag is of de nazatenvan de familie van Amalia Goossens, de vrouw van l{ector Carlier,ook geenrechtenkan doen gelden.
Op 25 februari 1920 richtte de Antwerpse haute financePetrofinaop met een kapitaalvan 50 miljoen Belgischefrank.Ze kocht de Duitse Concordiaaandelenvoor een spotprijs:25 miljoen Zwitsersefrank. Het was een financiële belegging.De dochtersvan de SociétéGénéralede Belgique hadden de volstrektemeerderheidmet Crédit Mobilier en Banqued'Anvers. Beide vennootschappenwerden respectievelijkbestuurddoor de broers Fernand en Hector Carlier.Petrofinawas het idee van ministerAloys van de Vyvere, Emile Franqui en de broersCarlier, maar ook van de AntwerpseredersBrys en Gylsen.Aloys van de Vyvere zou later uitgroeientot een Vlaams politiek voorvechter, samenmet Frans Van Cauwelaert en Alfons Van de Perre.
Hector Carlier, bankiqr en oliemagnaat Boeienden dramatisch.Indie adjectievenligt het levenvan HectorCarlier besloten.Op 25 februarí 1920richtte hij alsjonge bankierPetrofinaop, op I januari 1946pleegdehij officieelzelfmoordin zijn kasteelDe Boterbergenin Kalmthout. Nu anderhalfjaar na de dood van zijn dochter Marie-Antoinette komt zijn fortuin onder de hamer en wordt door verscheidenebronnen zijn zelfmoordin twijfel getrokken. Op zijn 36ste stond Hector Carlier ('11 juni 1884) aan de wieg van wat later het grootstebedrijf ooit in België zou worden, Petrofina,tot het verkocht werd aan de Franse oliegroep Total. Een zoete,late wraak van Frankrijk, zo zal blijken. Maar Hector starttezijn canièreals bankierbij de Banque d'Anvers, eigendomvan zijn vaderJeanBaptistFerdinandCarlier en van de SociétéGénéralede Belgique,later de GeneraleBank, nadienFortis, nu de Belgischestaaten later dit jaar wellicht BNP-Paribas.
140 - DeSpycker2009
De aankoopvan de Duitse oliebronnenwaseendoornin het oog van Frankrijk. Parijs deed alles om de aankoopongedaante maken, maar tevergeefs. Meer dan 75 jaar later kon Frankrijk via Total toch nog beslag leggen op de activa van Petrofina. Petrofinabloeide open door een reeks allianties en nevenbedrijvenzoals de Purfina Company, die de producten van Petrofina en van andereRoemeense olievelden wereldwijd zou verhandelenvia Antwerpen als draaischijf.Ook bij Purf,na, dat een kapitaal meekreeg van 20 miljoen Belgische frank, daagden dezelfdestichtersop, onderwie Van de Vyvere,Carlieren Gylsen.Petroflna floreerdein de jaren dertig en stond aan de top in Europaop oliegebied vlak voor het uitbrekenvan de TweedeWereldoorloe. Bij het uitbreken van de TweedeWereldoorlog verspreiddede directie van Petrofina zich. GrootaandeelhouderHector Carlier trok met zijn jonge gezin naar Spanje.Hun belangrijkste raffinaderij in Duinkerken werd verwoest. Broer Ferdinandwas intussenal naarZuid-Amerika vertrokken. Na de oorlog werd Petroflnaonder sequestergeplaatst.Zowel de top van het bedrijf als de stichtendeaandeelhouders werdenbeschuldigdvan economischecollaboratiemet de Duitsers. D e S p y c k e r 2 0 0 9- I 4 l
Hector zelf zou op I januari 1946zogezegdzelfmoordplegenop zijn kasteel De Boterbergenin Kalmthout. Dokter Zaman,die de overlijdensaktetekende,geeft "angor pectoris" of hartinfarctals doodsoorzaakop. Maar dat wordt nu betwist. Luc Brughmansuit Kalmthout herinnertzich nog altijd was van een verhaalvan zijn vader,die preciesin die periodeburgemeester '1k Kalmthout.Brughmansciteertzijn vader: a.ataclÍer nrijn kabineten keek op de overlijdensaktevan Hector Carlier. Op dat ogenblik kwcuttTist Cools (vader van Hilda Cools, de vrouw ven Gust Greefs)die op het aangrenzende ' donteinDe Greefboerde, binnenvallen.Moet ge nu ltoren Tist, uwengebuur 'Da's raar' anfwoordde HecÍor Carlier lrceft gisterenzelrtnoordgepleegd'. Tist.'lk heb ltent de-letnorgettnog geziertvoor zijtt kasÍeel,springlevend'. Tot daar de overlevering.Aan het verhaalis nooit echt veel geloof gehecht in Kalmthout. Iedereenis er altijd van uitgegaandat geenenkeledokter een valseoverlijdensaktedurfde op te stellen.Hebbende vroedevaderenhet destijd gewetenen wijselijk gezwegen?Niemandzal het ooit weten.
Voomamo rl6&te oÍ tosyal (hr den tsgl8l6r ds! aloodsoorakon ao! 16 dutdetr).
(9*+ov ,I
man die zoveel moeilijke watertjesdoorzwommenheeft, pleegtniet zomaar zelfmoord.Het werpt plots ook eenheelanderlicht op de zaakvan het bezoek van de Braziliaansefamilie aan het kasteelop de Boterberg.Was Hector er aanvankelijkmisschienzelf bij of maaktehij via zijn broeren neefjescadeautjes over? Het verklaartwellicht de hardnekkigheidr.vaarmee de Braziliaanse familie de huidige erfenis betwist.Toch kan de familie deze misleiding van het Belgischegerechtom het familiefortuin te redden,moeilijk inroepenals argument.Het gaat nu om de kinderen en kleinkinderenvan Ferdinand.de broer van Hector.Het zijn verwantenin de vierdegraadvan Marie-Antoiner te. Het gaatalleszinsniet om verrefamilie, maarom nevenen nichten,die een eerlijke verdelingwillen van het fortuin van destijdshun nonkel Hector.
f'.uloi't
Zlokte (ol tooval)welko d€ hiorboron augsdulddo voorgegaan, gseolgd ol vergezeldÍlng€wlkkeldj ho6fr oÀrrmi en ddurvan h6t voornamo tooval old6t Yootnaeo liskto . a Roro{ipvao dêu oroÍl€dsD.
^**-)1 ftr-a t "J- 11'y' I,-L'.';'y't1
^ÀimorklDgen
' -4.r,41
Dá8l$k{lng
ÍM
de hggn\yoordlge
rerl|lqrins
t
Handtc.kqcs
hoedonisheftfíí\ïilàif\
,ry,í
-<
overrijdensbericht vanHector carrier'm*' n" 'ïËii:: ["Hïl#,ïiï"iïí],ï;
Ook advocaatPatrick Hoffstrósslerzegt,op basisvan informatievan zijn '56 Braziliaanseklanten, formeeldat HectorCarliernog tot zou geleefdhebben in Brazilië bij zijn broer.Tenslotteis er nog een derdebron uit de nauwe vriendenkringvan Hector Carlier voor 1946,die eveneensbevestigtdat hij niet in Kalmthout is gestorven,maar naarZuid-Amerika is gereisd.Hij zou de zelfmoordenkel geënsceneerd hebbenom het familiefortuin te reddenen was dan naarArgentiniëgereisd,een land dat in die tijd openstondvoor veel gevluchteDuitsersvlak na WO-II. Deze stelling lijkt erg waarschijnlijk.Een 142 - De Spycker2009
Eén van de drie hoeves in de Biesbossen, van Hector Carlier. die de naam draagt van zijn jongste dochrer, Amalia
'Hector Bronnen De TIJD 271312008 Carlier, bankier en oliemagnaat'(VDB) De Spycker1009 - 143
