13 j a a r H e r s t e l p l a n N a a r d e r m e e r
MEER MEER 13 j a a r H e r s t e l p l a n N a a r d e r m e e r
Het Naardermeer: 100 jaar oud en daarmee het eerste erkende natuurgebied van Nederland. In dit moerasgebied wisselen grote plassen, rechte vaarten, riet- en hooilanden en moerasbos elkaar af. Een gebied met hoge nationale en internationale natuurwaarden, maar ook een gebied dat ingeklemd wordt door bebouwing, wegen, hoogspanningsleidingen en spoorlijnen. Jaarlijks komen duizenden mensen het Naardermeer bekijken, te voet, op de fiets of vanuit de excursieboot. En het ziet er prachtig uit. Dat is anders geweest: eind jaren zeventig Veertigmorgen
van de vorige eeuw waren de waterkwaliteit en bijbehorende natuurwaarden enorm achteruitgegaan. Gelukkig werd dit signaal onderkend en zijn in de jaren tachtig de eerste stappen gezet om de natuur te herstellen. Een brede aanpak Al snel was duidelijk dat meer maatregelen en een gezamenlijke inzet van betrokken partijen nodig waren om de achteruitgang van de natuurwaarden om te buigen. Op initiatief van de Provincie Noord-Holland, Vereniging Natuurmonumenten en het Hoogheemraadschap Amstel, Gooi en Vecht is in 1992
Werk in uit voering Het Herstelplan Naardermeer omvat veertien herstelmaatregelen. De belangrijkste hiervan zijn:
een grootscheeps herstelplan van start gegaan. Maar liefst
- Halveren van de drinkwateronttrekking in het Gooi
twaalf organisaties tekenden een convenant waarin de maat-
- Bevorderen van infiltratie van regenwater in het Gooi
regelen en de verdeling van taken en financiën nauwkeurig zijn vastgelegd. De koers is bepaald Om doelgericht aan de slag te kunnen, zijn in het herstelplan streefbeelden van het Naardermeer voor de korte (2005) en de lange (2050) termijn beschreven. Dit laatste is ver weg, maar herstel van de natuur heeft nu eenmaal tijd nodig. Voor het streefbeeld is de toestand van het Naardermeer omstreeks de jaren dertig van de vorige eeuw als referentie genomen. Het streefbeeld gaat uit van een compleet ecosysteem. De kwel vanuit het Gooi voorziet het Naardermeer geheel van water. Het water is helder met doorzicht tot op de bodem.
- Peil verhogen in omliggende polders - Aanwijzen en saneren Bodembeschermingsgebieden - Baggeren van de waterbodem - Maaibeheer van riet- en hooiland - Cyclisch beheer, terugzetten verlanding - Begrenzen en verwerven nieuwe natuur - Verantwoord uitvoeren planologische ontwikkelingen - Inrichten ecologische verbindingszones
Er komen uitgestrekte kranswiervelden voor en een gevarieerde visstand. Het kenmerkende proces van verlanding vindt plaats waardoor de verschillende verlandingsstadia, van open water met krabbenscheer tot veenbos, in het gebied aanwezig zijn. Behalve aalscholvers en purperreigers zijn er ook weer lepelaars, roerdompen en zilverreigers. En het herstel zou helemaal compleet zijn met de terugkeer van de visarend en de otter.
13 j a a r H e r s t e l p l a n N a a r d e r m e e r
Dertien jaar later Om een vinger aan de pols te houden is afgesproken dat de uitvoering van de maatregelen en de ontwikkeling van de natuurwaarden nauwkeurig vastgelegd worden. In 1999 is een tussenbalans opgemaakt van de eerste vijf jaar van het herstelplan. In 2006 is het boek Meer Meer verschenen, met de resultaten van dertien jaar Herstelplan Naardermeer. Maatregelen Van de veertien herstelmaatregelen zijn inmiddels tien maatregelen volledig uitgevoerd. Voor de overige vier zijn al wel plannen opgesteld. En de uitvoering hiervan staat voor de komende jaren gepland. Het gaat om: - bevorderen van infiltratie van regenwater in bestaande wijken in het Gooi; - verwerven of pachtvrij maken van 49 ha nieuwe natuur rondom het gebied, gevolgd door verhogen van het waterpeil; - uitvoeren van een drietal bodemsaneringsprojecten in de omgeving; - aanleggen van ecologische verbindingen met het Gooimeer en de Ankeveense Plassen. Water De ondergrondse wegzijging van water uit het meer is groter dan voorheen werd aangenomen. Ook blijkt de verhoging van het waterpeil in de omliggende polders minder invloed te hebben op de vermindering van deze wegzijging. Zelfs als de Horstermeer (een diepliggende polder in het Vechtplassengebied) onder water gezet zou worden, is dat onvoldoende om het water in het Naardermeer op peil te houden. Veel water stroomt weg naar het landbouwgebied tussen het Naardermeer en de Vecht. De wateraanvoer vanuit de Gooise Heuvelrug is weliswaar vergroot maar minder dan verwacht. Het inlaten en zuiveren van water uit de Vecht blijft ook in de toekomst noodzakelijk. Op dit punt is het streefbeeld niet realistisch. Het baggeren en zuiveren van het inlaatwater zijn erg succesvol. Het water is weer helder met overal doorzicht tot op de bodem. Natuur in het water De plassen van het Naardermeer zijn bijzonder rijk aan soorten. Er komen honderden soorten kiezelwieren, fytoplankton en macrofauna voor. De soorten die kenmerkend zijn voor zeer schoon water nemen in aantal en in verspreiding toe. De waterplantenvegetatie is gevarieerd met uitgebreide kranswiervelden, verschillende soorten fonteinkruiden en soorten als groot nimfkruid en krabbenscheer.
Defosfateringsinstallatie Naardermeer
Peilverhoging Hilversumse Bovenmeent
13 j a a r H e r s t e l p l a n N a a r d e r m e e r
21
4
20
5
19
6
18 het ecosysteem Naardermeer voor de7uitgangssituatie AMOEBE van
van het Herstelplan (1992) en de huidige situatie (2005). De rand van 17 8 de blauwe cirkel geeft het (korte termijn) streefbeeld aan van 2005. 16
9
Afwijkingen van een parameter naar binnen of naar buiten geven aan 15
10
dat de streefwaarde hiervoor nog niet bereikt is. 14 11 13
12
Streefbeeld Streefbeeld 1992 1997 1 1 23 23
22 22
2 2
3 3
21 21
4 4
20 20
5 5
19 19
6 6
18 18
7 7
17 17
8 8 16 16
9 9 15 15
10 10 14 14
13 13
11 11
12 12
Streefbeeld Streefbeeld 2005 1997 1 1
23 21 21
22 22
2
23
3 3
2
4 4
20 20
5 5
19 19
6 6
18 18
7 7 8 8
17 17 9 9
16 16 15 15 14 14
1313
12 12
1 Suppletiebehoefte
Streefbeeld
2 Doorzicht BB
2005 23
1
15 Hoogveen 2 Bloemrijk hooiland 16 3
22
5 Doorzicht GM
11 11
14 Trilveen
3 Chlorophyl a BB 4 P-totaal BB
10 10
17 Wintermaaibeheer
21
4
18 Krabbenscheer
20
5
6 Chlorophyl a GM
19 Trilveen
19 7 P-totaal GM
6 20 Moerasvogels
8 Sulfaat GM
21 Rietlandvogels 7
9 Chloride GM
22 Overige fauna
18
17
10 Waterbodem Klasse 1
8
23 Ecologische infrastructuur 9
16 GM 11 Watervegetatie
12 Watervegetatie15 overig 14
13 Oevervegetatie/drijftillen13
BB =
10 Bovenste
11 12GM =
Blik
Groote Meer
Natuur boven water Door het plaggen van hooi- en rietlanden gaat het goed met bijzondere plantensoorten als ronde zegge, vleeskleurige orchis en moeraskartelblad. De moerasbossen van het Naardermeer behoren tot de oudste en mooiste van Nederland. Met de moerasvogels gaat het, op een enkele uitzondering
Het samenwerkingsverband Her s tel Naardermeer Waternet (Hoogheemraadschap Amstel, Gooi en Vecht) Provincie Noord-Holland
na, goed. Bedreigde soorten als waterspitsmuis, heikikker,
Vereniging Natuurmonumenten
ringslang en bijzondere libellen komen nog steeds in het
Gemeente Bussum
gebied voor. Slechter gaat het met het waterriet, waardoor broedplaatsen van onder andere grote en kleine karekiet en purperreiger dreigen te verdwijnen. In het natuurontwikkelingsgebied rondom het Naardermeer doen de moerasvogels het heel goed. De aantallen en soorten zijn hier verrassend talrijk en zelfs bijzondere soorten als kleinst waterhoen en roodborsttapuit zijn er gaan broeden.
Gemeente Hilversum Gemeente Muiden Gemeente Naarden Gemeente Weesp Gewest Gooi en Vechtstreek
Recreatie Met de uitbreiding van het Naardermeer zijn ook de recreatiemogelijkheden vergroot. Er zijn wandelpaden en verschillende observatie- en informatiepunten aangelegd. Zo kan een toenemend aantal bezoekers genieten van de schoonheid van
Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit Ministerie van Verkeer en Waterstaat (Rijkswaterstaat) Nederlandse Spoorwegen
de natuur. Meer Meer Dertien jaar Herstelplan Naardermeer heeft gezorgd voor een groter en robuuster Naardermeer, met water van zeer goede kwaliteit en met een enorme soortenrijkdom aan planten en dieren. Het streefbeeld voor 2005 is grotendeels gehaald, met uitzondering van de sterke vermindering van de hoeveelheid inlaatwater, wat niet realistisch blijkt. Het Naardermeer is zelfs al een eind op weg naar het streefbeeld van 2050. De ontwikkeling van jonge verlandingsstadia uit open water heeft meer tijd nodig. Ook de doorwerking van de grotere hoeveelheid kwel op de hieraan gebonden flora en fauna is momenteel nog niet zichtbaar. Doelsoorten als kwak, lepelaar, grote zilverreiger en visarend komen het gebied zo nu en dan al bezoeken, dus een broedgeval zit er in toekomst misschien ook wel in. Het gaat de goede kant op met het Naardermeer, maar het kan altijd beter en de bedreigingen liggen op de loer, dus ook voor de toekomst geldt: inzet voor het behoud en verdere ontwikkeling van het Naardermeer blijft nodig.
Paringswiel van het lantaarntje
Colofon Tekst: Natuurmonumenten: Annemiek Boosten en Ines van Hees
Deze brochure geeft een beknopte samenvatting van het boek Meer
Foto’s: W. Kolvoort, G. Lemmen, KINA/H.J. Roersma, KINA/B. Klazenga
Meer, 13 jaar herstelplan Naardermeer. Van dit boek is een beperkte
Vormgeving: WAT anders, Annette de Brueijs, Harlingen
hoeveelheid gedrukt. Het is te bestellen bij de beheereenheid Naar-
Drukwerk: Flevodruk Harlingen BV
dermeer: www.naardermeer.com.
13 j a a r H e r s t e l p l a n N a a r d e r m e e r
”Iedereen weet, waar het ligt en de meeste Nederlanders sporen
wel een- of meermalen er door, want de drukste spoorbaan van het
land kruist het in zijn geheele breedte. En wie er wat voor over heeft,
om het eens op zijn gemak te bekijken, kan dat ook gemakkelijk ge-
daan krijgen, daarvoor hoef je maar lid te worden van de Vereeni-
ging, wier eigendom het is. Bovendien, al onze andere plassen en
meren worden mettertijd wel gedempt of drooggemalen, maar het
Naardermeer is bestemd, om in lengte van dagen nat te blijven.“
Mei, 1912
Jac. P. Thijsse.
