12-daagse Basisopleiding Oplossingsgericht Werken

12-daagse Basisopleiding Oplossingsgericht Werken ‘Oplossingsgericht werken in Pedagogiek en Begeleiding’ (Opleiding van het Korzybski International)

In Vlaanderen gekend als ‘Het Korzybski Instituut Brugge’ Locatie van deze opleiding: Hogeschool Gent

Inhoudsopgave Voorwoord

3

Lesprogramma

5

Oktober 2014

6

November 2014

11

December 2014

14

Januari 2015

17

Februari 2015

20

Voorstelling van de lesgevers

23

Ben Furman (gastspreker 2015)

23

Dr. Luc Isebaert

24

Dr. Myriam Le Fevere de ten Hove

24

Geert Lefevere

25

Chris Van Dam

25

Portfolio

26

Indienen portfolio

26

Criteria ter beoordeling van het portfolio

26

Reflectiefiches

27

Praktisch

29

Contactpersonen voor deze opleiding

29

Certificaat

29

Voorwaarden tot het behalen van het certificaat

29

Locatie

29

Deel 2

31

1. Oplossingsgericht taalgebruik

32

2. The Ultimate TeamShaker

33

3. Neuroanatomie van de gewoontes

34

4. In the spotlights…een intervisiemodel

36

Nederlandstalige literatuurlijst (in opbouw)

41

2

Korzybski International

Chris Van Dam

Voorwoord We stellen vast dat het oplossingsgericht werken meer en meer wordt gebruikt in een niet-therapeutische context. Onderwijsorganisaties, thuisbegeleidingsdiensten,leefgroepwerking,…. laten zich zeer sterk inspireren door de visie van het oplossingsgericht werken. Hierdoor kregen we in het Korzybski Instituut de voorbije jaren regelmatig de vraag naar een kortdurende opleiding. In het najaar 2013 hebben voor het eerst deze kortdurende opleiding ingericht en dankzij het grote succes bieden we deze opleiding voor de derde keer aan te Gent. Op basis van de feedback van de cursisten werd het programma steeds verder verfijnd. Enkele reacties van cursisten uit de eerste groep : De kortdurende opleiding 'Oplossingsgericht werken in pedagogiek en begeleiding' was voor mij van onschatbare waarde in mijn begeleiding van de adolescenten én volwassenen die ik in mijn praktijk als coach/pedagoge vaak ontmoet. Het heeft mijn zelfzekerheid in aanpak enorm vergroot, vandaar dat ik nu ook de vervolgopleiding heel graag wil volgen. D. Velaers (Zurich, Zwitserland) Coach/Pedagoge De kortdurende opleiding ‘Oplossingsgericht werken in pedagogiek en begeleiding’ heeft me meer inzicht gegeven om medewerkers te begeleiden binnen de politionele context. De oefeningen en tools zijn onmiddellijk toepasbaar en voor mij een grote meerwaarde gebleken. Ik ga nu meer gericht en voorbereid te werk. Naast praktische informatie gaven de opleidingsdagen me telkens een boost waardoor ik er naar uit kijk om het 2e jaar te volgen. S. De Valckenaere (Gent) Maatschappelijk assistent – Personeelzorg Politie Gent In de geestelijke gezondheidszorg is het hard werken om anderen (patiënten, cliënten) te begrijpen in wat ze van ons vragen en verwachten en ze 'aan het werk te krijgen'. De kortdurende opleiding Oplossingsgericht werken en begeleiden heeft me handvaten gegeven om patiënten in hun krachten te zetten en ze te begeleiden in hun zoektocht naar wat ze wel of niet willen veranderen. De opleiding benadrukt de kracht van taal en gesprekstechnieken om tot oplossingen- door de patiënt bedacht - te komen. De opleiding heeft mij alvast de 'kracht' te geven plezier te vinden in een met nieuwe patiënten of daar in gesprekken met patiënten bij wie ik dacht nooit een oplossing te vinden.

3


Chris Van Dam

Celia Van Zandweghe (Gent) Kinderpsychiater

Tijdens de opleiding krijg je de basis van het oplossingsgericht werken aangeboden ! Je maakt op een intensieve manier kennis met de oplossingsgerichte visie en je wordt getraind in het begeleiden van een aantal processen en het toepassen van een aantal technieken. Daarnaast willen we jou vooral inspireren om een aantal zaken toe te passen in je eigen praktijksituatie. Met deze opleiding willen wij ons richten tot iedereen die op een intensieve manier kennis wil maken met het oplossingsgericht werken. Hierbij denken we o.a. aan opvoeders, gezinsbegeleiders, leerkrachten, psychologen, orthopedagogen, coaches, loopbaanbegeleiders, … De deelnemers van deze opleiding die zich daarna inschrijven voor de 4-jarige opleiding krijgen vrijstelling voor 12 lesdagen na voorlegging van hun certificaat.

Chris Van Dam

Wens je materiaal uit de beschrijving van dit programma over te nemen, dan stellen wij het ten zeerste op prijs dat u hiervoor contact opneemt met Chris : [email protected]

4


Chris Van Dam

Lesprogramma Er zijn steeds wijzigingen mogelijk in het lesprogramma dat op de volgende pagina’s beschreven wordt. Beschouw dit lesprogramma vooral als de rode draad van de opleiding. Soms geven we slechts een gedeelte van de inhoud prijs door enkel de titel of het thema te vermelden, op andere momenten vermelden we ook reeds een korte beschrijving van het thema. Aangezien we geen cursus of syllabus ter beschikking stellen, word je uitgenodigd om persoonlijke nota’s te maken tijdens de lessen. We raden eveneens aan om de literatuur die je aangeboden wordt door het Korzybski Instituut door te nemen.

Inhaaldag : Indien één van de lesdagen niet kan doorgaan wegens afwezigheid van de lesgever dan wordt deze lesdag verplaatst naar 31 maart 2015.

Opmerking bij het programma Wijzigingen in het programma zijn steeds mogelijk. Iedere lesgever bewaakt dat de inhoud, zoals deze beschreven staat in het programma, aangeboden wordt

5


Chris Van Dam

Oktober 2014

Lesdag 1 : Chris (VM + NM)

14 oktober

10u- 17u

Lesthema’s : 1. Aankomen bij elkaar 2. Oplossingsgericht taalgebruik (deel 1) 3. Situering van het oplossingsgericht denken 4. Focus op ‘joinen’ 5. The Ultimate TeamShaker

Uitgebreide beschrijving van het programma : Voormiddag 10u – 13u 1. Aankomen bij elkaar &Verbinding maken Kennismaking met elkaar aan de hand van enkele oplossingsgerichte oefeningen (o.a. Positieve alliteratie,…) 2. Voorstelling van het programma en toelichting bij het portfolio. 3. Situering van het oplossingsgericht denken 4. Oplossingsgericht taalgebruik (zie bijlage 1) Namiddag 14u – 17u 1. Introductie in het oplossingsgericht werken Verschil tussen het probleemgericht (medisch denken, analyserend denken, defectgericht denken) en het oplossingsgericht denkkader Inzoemen op het verschil tussen technieken en proces 2. Het belang van joinen 3. Voorstelling van de opdrachtkaarten ‘The Ultimate Teamshaker’

6


Chris Van Dam

The Ultimate TeamShaker is opgebouwd uit een reeks praktijkgerichte opdrachtkaarten die hun oorsprong vinden in het oplossingsgericht denken. De opdrachtkaarten zijn bewust laagdrempelig, concreet en duidelijk gehouden. Je kan ze gebruiken als materiaal om jezelf te trainen of als trainingsmateriaal om groepen te trainen in het oplossingsgericht werken. Reeds vanaf lesdag 1 willen we jou uitnodigen om hiermee aan de slag te gaan. Tijdens de lesdagen maken we ons dit taalgebruik eigen door een aantal oefeningen en regelmatige herhaling. Het is uiteraard belangrijk om jezelf hierin te trainen in de periodes tussen de lesdagen. Hiervoor kan je gebruik maken van een aantal opdrachtkaarten uit het kaartspel ‘The Ultimate TeamShaker’ Tijdens lesdag 1 ontvangen alle cursisten de volgende boeken : Van Dam, C., (2013), De Spiegel, Gent : Academia Press Myriam Le Fevere de Ten Hove (2008), Survivalkit voor leerkrachten, Antwerpen : Garant + de proefdruk van het boek van dr. Luc Isebaert Deze boeken zijn inbegrepen in het cursusgeld.

7


Chris Van Dam

Lesdag 2 : Luc (VM)

15 oktober 2014

10u – 13u

Lesthema’s : 1. Oorsprong van het oplossingsgericht denken & het ontstaan van het Korzybski Instituut 2. Alfred Korzybski 3. Het belang van keuzes & Neuroanatomie van gewoontes (zie bijlage 3) Voormiddag 10u – 13u Tijdens deze lesvoormiddag staat dr. Luc Isebaert stil bij de werking van de hersenen. Er wordt ingezoemd op het belang van keuzes dit in tegenstelling tot het opleggen of het geven van advies. Daarnaast wordt er zeer beknopt verduidelijkt op welke manier we omgaan met getraumatiseerde kinderen in een therapeutische context. Afhankelijk van de vraag van de groep is het mogelijk om uitgebreider stil te staan bij één of meerdere ziektebeelden (bv. zelfverwondend gedrag).

Lesdag 2 : Chris (NM)

15 oktober 2014

14u – 17u

Lesthema’s : 1. Onderscheid problemen en beperkingen 2. 4-basisstappen van het oplossingsgericht werken 3. Focus op ‘complimenteren’ één van de vele technieken Beschrijving van het programma : 1.Problemen en beperkingen Problemen Een probleem is iets dat je kan oplossen. Die oplossing is misschien niet altijd even eenvoudig, maar een oplosbare mogelijkheid is steeds aanwezig. Beperkingen 8


Chris Van Dam

Een beperking daarentegen is niet oplosbaar, maar is een blijvend gegeven waarmee men terdege rekening moet houden. Het is mogelijk dat een beperking een aantal problemen veroorzaakt, maar deze laatste zijn dan weer oplosbaar. 2. Inoefenen van de 4 basisstappen van het oplossingsgericht werken 3. Focus op complimenteren Complimenteren is bij veel mensen in onze cultuur een verwaarloosde vaardigheid. Jarenlang gold het principe van de autoritaire opvoedingsstijl en daarin is weinig plaats voorzien voor het geven van complimenten, zelfs bij het leveren van een mooie prestatie. Bescheidenheid was de waarde die hierin primeerde. Een oplossingsgericht werker geeft het kind of de jongere regelmatig complimenten. Complimenten zijn voor kinderen in de eerste plaats al belangrijk omdat dit een vorm van aandacht en betrokkenheid is. Het draagt bij tot een positieve relatie. Iedereen krijgt graag aandacht. Complimenten zijn een positieve vorm van aandacht. Daarnaast zijn complimenten zeer belangrijk voor kinderen en jongeren omdat ze het zelfvertrouwen versterken. Wanneer een kind of een jongere een compliment krijgt, dan groeit niet alleen zijn zelfvertrouwen, maar zal hij vlugger geneigd zijn om dit gedrag opnieuw te stellen. Kinderen weten niet van nature wat ouders goed vinden en wat niet. Door het geven van complimenten krijgen kinderen een veel duidelijker beeld van wat anderen op prijs stellen. Directe complimenten is het best gekend en eenvoudigst om te geven. Vooral bij jonge kinderen zijn we geneigd om zeer vlug en regelmatig directe complimenten te geven. Directe complimenten hebben als groot voordeel dat je heel concreet het gedrag kan benoemen dat je ziet en eventueel meer wilt zien. Het richt de aandacht op wat het kind of de jongere goed kan. Indirecte complimenten Indirecte complimenten zijn rechtstreekse complimenten die op een onrechtstreeks manier aan het kind of de jongere gegeven worden. Dit doe je door bijvoorbeeld een mailtje te sturen waarin je hem bedankt of een briefje op zijn bureau te leggen. Het kind of de jongere heeft dan de mogelijkheid om hierop te reageren of niet, zonder dat hij zich bekeken voelt. Deze vorm van complimenteren is veel sterker dan het direct complimenteren en werkt goed bij kinderen met een laag zelfbeeld of kinderen die het niet gewend zijn om complimenten te krijgen. Onderzoek toont aan dat deze complimenten zelfs beter geschikt zijn voor kinderen met een laag zelfbeeld, dan directe complimenten. 9


Chris Van Dam

Het complimentenboekje (verschenen bij uitgeverij Abimo) is een mooi voorbeeld om kinderen te trainen in het geven en krijgen van complimenten.

10


Chris Van Dam

November 2014

Lesdag 3 : Luc (VM)

24 november

10u – 13u

Tijdens deze lesnamiddag brengt Dr. Luc Isebeart enkele theoretische kaders die rijkelijk geïllustreerd worden met praktijkervaringen. Lesthema’s : 1.Zin en onzin van hypotheses in een oplossingsgerichte context 2.De betekenis van een herinnering 3.Introductie : werken met oplossingsgerichte genogrammen Beknopte uitleg + demonstratie Lesdag 3 : Chris (NM)

24 november

14u- 17u

Lesthema’s : 1. Oplossingsgericht handelingsplan 2. Meetinstrumenten voor een oplossingsgericht werker

Beschrijving van het programma : Oplossingsgericht handelingsplan Stel je nou eens voor dat we tijdens het werken met handelingsplannen de focus leggen op de sterktes, de succeservaringen,… kortom niet op de problemen of de beperkingen van het kind of de jongere. We zouden dezelfde informatie kunnen verwerken en reeds met een oplossingsgerichte bril naar de situatie kijken.

Meetinstrumenten voor een oplossingsgericht werker Om het gesprek met cliënten over resultaten te meten hebben Scot 11


Chris Van Dam

Miller en Barry Duncan de ORS (Outcome Rating Scale) ontwikkeld De SRS (Session Rating Scale) werd ontwikkeld om de samenwerkingsrelatie te monitoren. Er worden via de blog ‘krachtigcoachen.wordpress.com) handouts ter beschikking gesteld. Deze lesdag is geïnspireerd op het gedachtegoed van het Korzybski Instituut en de onderstaande literatuur : De Bruin, L., Meddens, R., (2013) Oplossingsgericht opvoeden, Amsterdam : Hogrefe Uitgever Murphy, J., Duncan, B., (2009), Doelgerichte hulp aan kinderen en jongeren, Amsterdam : Pearson

12


Chris Van Dam

Lesdag 4 : Chris

25 november

10u – 17u

De flow chart Dit nuttig interventieschema werd uitgewerkt door het Korzybski Instituut Brugge. De flow chart kan je gebruiken als een gids voor de therapeut, coach of begeleider (= oplossingsgericht werker) die informatie geeft over de relatie tussen de oplossingsgericht werker en de cliënt. Het mandaat dat je als begeleider krijgt, neemt toe naar mate de relatie zich op een verder niveau bevindt. We koppelen geen oordelen aan het relatieniveau waarin men zich bevindt, wel stemmen we onze interventies optimaal af op de relatie. Wanneer je de flow chart gebruikt bij het begeleiden van teams dan kan je ook vaststellen dat een team zich collectief bevindt in een bepaald relatieniveau. Ook in het begeleiden van teams kan het gebruik van het interventieschema een grote meerwaarde betekenen. Oplossingsgericht taalgebruik Korte oplossingsgerichte intervisie om terug te blikken op de voorbije maand i.v.m. het gebruik van ‘Solution Talk : complimenteren en positieve commentaar’ Inzoemen op : - refraiming Met deze techniek creëer je de mogelijkheid om op een actieve wijze in alles wat zich voordoet iets positiefs, bruikbaars of nuttig te zien. Door je hierin te trainen ontwikkel je een vaardigheid die je helpt om op een efficiënte manier met de werkelijkheid om te gaan. Deze techniek wordt ook regelmatig omschreven als het ‘positief connoteren’ of ‘herkaderen’. - focus op het stellen van vragen Vermijd de ‘waarom-vraag. Nuttigheidsvraag

13


Chris Van Dam

December 2014

Lesdag 5 : Chris

15 december

10u- 17u

Schaalvragen Steve De Shazer, een Amerikaanse therapeut en mede-grondlegger van de oplossingsgerichte aanpak, sprak in de jaren zeventig van de vorige eeuw een cliënt die voor zijn tweede therapiegesprek kwam. De Shazer vroeg zijn cliënt wat er al beter ging. De cliënt antwoordde spontaan: “Ik sta al bijna op een 10!”. De Shazer was aangenaam verrast door dit antwoord dat hem uiteindelijk op het idee zou brengen om zijn cliënten cijfers te laten gebruiken om hun situatie te laten beschrijven. Hiermee startte de ontwikkeling van de oplossingsgerichte schaalvraag binnen de oplossingsgerichte therapie (Malinen, 2001). Inmiddels zijn schaalvragen uitgegroeid tot één van de meest bekende en gebruikte oplossingsgerichte technieken. Schaalvragen zijn relatief gemakkelijk te gebruiken en hebben een erg brede toepasbaarheid. Talloze therapeuten, coaches en managers passen in gesprekken en vergaderingen tegenwoordig schaalvragen toe. Relatief veel mensen die nog nooit van oplossingsgericht werken hebben gehoord, kennen de schaalvraag wel (Coert Visser, 2009). Tijdens deze workshop maak je uitgebreid kennis met de toepassingsmogelijkheden van schaalvragen. ‘Het gebruik van schaalvragen’ mag je beschouwen als een techniek die een oplossingsgericht werker kan toepassen in zijn werkcontext. Het gebruik van schaalvragen is nuttig om : -

-

Een meer gedifferentieerde zienswijze aan te reiken. Door gebruik het gebruik van de schaalvraag wordt het voor de cliënt duidelijk dat niet alles zwart/wit is. duidelijk te maken dat niet alles meteen opgelost is, maar dat er kleine stappen in de richting van de doelstelling gezet kunnen worden vast te stellen dat er al een aantal zaken goed lopen

Schaalvragen kan je gebruiken tijdens individuele gesprekken met kinderen en cliënten, tijdens een teamcoaching en bij het begeleiden van personen met een verstandelijke beperking. In een aantal situaties is het nuttig om de schaalvragen te visualiseren. Het oplossingsgericht werken daarentegen mag niet gereduceerd worden tot enkele technieken (zoals de schaalvraag, de wondervraag,….)

14


Chris Van Dam

Een oplossingsgericht werkcontext Het zou zonde zijn indien er enkel een oplossingsgerichte context gecreëerd wordt in functie van een therapeutische relatie of specifieke opvoedingssituatie. Iedere werkgever heeft er baat bij om een oplossingsgerichte werkcontext te creëren voor zijn medewerkers, hoewel het de vraag is of iedere organisatie hiervoor klaar is. Oplossingsgericht opvoeden vindt plaats in een oplossingsgerichte (werk)context. In deze context gebeurt de informatieoverdacht eveneens op een oplossingsgerichte manier en wordt een oplossingsgericht taalgebruik gehanteerd.

15


Chris Van Dam

Lesdag 6 : Geert

16 december

10u- 17u

Lesthema’s 1.Oplossingsgericht denken en gedragstheorie De ontwikkeling van de theorie van de gewoonten in het Brugse Model, overbrugde de afstand met gedragstherapie. Gewoontes als complex geïncarneerd geheugen van herhalingen, bieden de mogelijkheid tot steeds verdere groei in doen, voelen en denken. 2. De therapeutische ‘double bind’ Vanuit het principe van coöperatie, wordt in elke begeleiding gezocht naar unieke vormen van samenwerking, steunend op inzet en wensen. De therapeutische double bind plaatst de cliënt in een win-win situatie, met of zonder productie van symptomen. We proberen uit hoe we deze situatie kunnen aanwenden in de begeleiding van cliënten in de richting van hun gewenste toekomst. 3. Emoties : Hoe ermee omgaan ? Emoties hadden lange tijd een betwistbare reputatie binnnen het Oplossingsgericht werken. Eve Lipchick bracht ze terug onder de aandacht, en in het Brugs Model zijn ze een vanzelfsprekend onderdeel van gewenste en ongewenste gewoontes. Emoties zijn dikwijls de ‘aanmeldingsmodus’ en beroeren onze cliënten, gezinnen, leerkrachten, … . Reden genoeg te onderzoeken hoe we de emoties kunnen gebruiken als competentie.

16


Chris Van Dam

Januari 2015

Lesdag 7 : Myriam

dinsdag 20 januari

10u- 17u

Lesthema’s : 1. Oplossingsgericht werken met kinderen, jongeren hun gezinnen 2. De 4 x 4 survivalkit Wanneer je met kinderen en jongeren werkt, vormen de ouders of opvoeders dikwijls een onmisbare schakel in het proces. Dr. Myriam Lefevere de ten Hove benadrukt tijdens de lesdag de noodzaak om de begeleiding van kinderen en jongeren steeds vanuit een systemische bril te bekijken. Deze systemische bril behoedt ons voor onfortuinlijke valkuilen en schept bruikbare ingangspoortjes. Een oplossingsgerichte bril helpt ons in de zoektocht naar wat werkt. De 4 x 4 survivalkit voor hulpverleners vat de 'ruggegraat' van deze benadering samen. Hierbij bekijken we de 4 basisideeën van het oplossingsgericht werken en de 4 vragen die ons gidsen in de begeleiding van kinderen en hun gezinnen. Afhankelijk van de beschikbare tijd (dit wordt bepaald door het aantal oefenmomenten en de vragen vanuit de groep) worden er nog kort enkele oplossingsgerichte tools voorgesteld. Tools bruikbaar in het dagdagelijks werken met jongeren, in een therapeutische context of tijdens een individueel coachingsgesprek zoals bijvoorbeeld de piekerstoel, 5-4-3-2-1,… Ook voor de oplossingsgericht werker die niet met kinderen of jongeren werkt, kan deze lesdag een meerwaarde betekenen. Een oplossingsgerichte systemische kijk betekent ook voor een teamcoach een meerwaarde .

17


Chris Van Dam

Lesdag 8 : Chris

woensdag 21 januari

10u- 17u

Een oplossingsgericht werkcontext

Oplossingsgerichte briefing Ook het briefen kan op een oplossingsgerichte manier gebeuren. Niet enkel informatieoverdracht en ventileren over de kinderen of de jongeren. Nee, naast het ventileren kan er ook ruimte gecreëerd worden om de succeservaringen van de begeleiders te benoemen. Op deze manier krijgt men een beter zicht op wat werkt i.p.v. wat niet werkt.

Oplossingsgericht vergaderen En tot slot kunnen ook de vergaderingen op een oplossingsgerichte manier georganiseerd worden. Vooral de efficiëntie en positieve sfeer maken een oplossingsgerichte vergadering tot een succes.

Oplossingsgericht coachen Oplossingsgericht werken beperkt zich niet enkel tot het individueel begeleiden van cliënten. Nee, ook in de wereld van coaching (personal coaching en teamcoaching) biedt het oplossingsgericht werken heel wat mogelijkheden. Tijdens dit opleidingsonderdeel zoemen we niet alleen in op de meerwaarde die een oplossingsgericht coachingsproces kan bieden, maar komen ook een aantal technieken aan bod : schaalwandelen, schaalvraag in groep, schaal van voldoening,…

Oplossingsgerichte intervisie Er zijn een aantal fundamentele verschillen tussen traditionele en oplossingsgerichte intervisie. Zonder afbreuk te doen aan de meerwaarde die traditionele intervisie biedt, willen wij jou inspireren om ook aan de slag te gaan met oplossingsgerichte intervisie. Stel je vast dat de groepen die je begeleidt zeer sterk vasthouden aan de traditionele vorm van intervisie, dan kan je steeds een aantal aspecten van de oplossingsgerichte intervisie in het proces binnenbrengen.

18


Chris Van Dam

Tijdens deze lesdag maak je kennis met enkele oplossingsgerichte intervisiemethodieken zoals het team O.A.S.E.-model van Anton Stellamans, het ‘Doe meer van wat werkt’ – de beste sessie,... Deze modellen worden kort ingeoefend zodat je zelf kan ervaren dat je door gebruik te maken van een oplossingsgericht intervisie model niet in de rol van troubleshooter wordt geplaatst. Het gaat in een oplossingsgericht paradigma niet alleen om het verminderen of laten verdwijnen van het probleem, maar ook over het ontwerpen van een positieve uitkomst die er nog niet was. Er worden via de blog ‘krachtigcoachen.wordpress.com) handouts ter beschikking gesteld. Deze lesdag is geïnspireerd op het gedachtegoed van het Korzybski Instituut en de onderstaande literatuur : Bannink, F., (2006) Oplossingsgericht leidinggeven, Amsterdam : Pearson Berg, I.K., Szabo, P., (2010), Oplossingsgericht coachen, Zaltbommel, Uitgeverij Thema Jackson, P., McKergow, M., (2002),Oplossingsgericht denken, Zaltbommel, Uitgeverij Thema Stellamans, A. (2012), Vergroot de Veerkracht, Tielt, Uitgever Lannoo Van Dam, C., (2013), De Spiegel, Gent, Academia Press

19


Chris Van Dam

Februari 2015

Lesdag 9 en 10 :Ben Furman

datum nog te bepalen 10u- 17u

Ter voorbereiding van deze lesdagen kan het nuttig zijn om de boeken ‘Kids Skills’ en ‘Mission Possible’ reeds door te nemen. De lezingen van Ben Furman vinden plaats in het Korzybski Instituut te Brugge ! Dit aanbod wordt zowel aangeboden aan de cursisten van de Kortdurende Opleiding ‘Oplossingsgericht werken’ als aan de cursisten van de 4-jarige opleiding. We verwachten dan ook een grote groep deelnemers voor deze lezingen. Literatuur : B., Furman, Kids’ Skills in actie ! Oplossingsgericht werken in de praktijk, (2012), Huizen, Pica B., Furman, Kids’Skills. Op speelse wijze vaardigheden ontwikkelen bij kinderen, (2011), Amsterdam, Uitgeverij Boom/Nelissen

20


Chris Van Dam

Maart 2015

Lesdag 11 : Geert

maandag 9 maart

10u- 17u

Lesthema’s Burnout-preventie voor de hulpverlener Omgaan met weerstand Assumpties Beschrijving van het programma : Burnout-preventie voor de hulpverlener Onderzoek toont dat hulpverleners meer dan gemiddeld onderhevig zijn aan het gevaar van burn-out. Veerkracht is het tegengif. Hier zoeken we naar ingrediënten van veerkracht die het werk aangenaam en stimulerernd kunnen houden. Omgaan met weerstand Weerstand is traditioneel contra-productief voor de begeleiding. Binnen het oplossingsgericht Model is weerstand een bron van informatie over wat cliënten, willen, hoe ze dat willen en welke plaats ze ons geven in dat proces. Als volleerde judokas leren we dit te hanteren in functie van de doelstellingen vna de cliënt en zijn systeem. Assumpties Tijd om al het geleerde op een rij te zetten aan de hand van een aantal assumpties van het Oplossingsgericht denken. Vaak historische ‘kapstokken’ die met de tijd verworden zijn tot oneliners worden terug in hun oorspronkelijke waarde geplaatst.

21


Chris Van Dam

Lesdag 12 : Myriam

dinsdag 10 maart

10u- 17u

Lesthema’s : Fundamentele tools in het oplossingsgericht werken. 1. Het belang van joinen (Minuchin) 2. Een andere kijk op symptomen (verwijzen naar Erickson) 3. Verschil tussen lineair en circulair denken Beschrijving van het programma : 1.Het belang van het joinen: het aansluiten bij een cliënt of een cliëntensysteem is een noodzakelijke conditie om een begeleiding te doen slagen. - Hoe decoderen we de info die de cliënt ons hierover geeft? -Hoe maken we hiervan gebruik om te ontsnappen aan 'weerstandige' cliënten en te komen tot een werkzame alliantie? 2.De bril van de hulpverlener: het verschil tussen lineair en circulair denken. Twee manieren om naar de werkelijkheid te kijken, twee totaal verschillende beelden van dezelfde werkelijkheid. Hoe beïnvloedt dit onze manier van werken? 3.Symptomen anders bekeken. Kommer en kwel, of toch niet helemaal? Hoe besparen we ons en onze cliënten de valkuil van 'symptomen die moeten verdwijnen?

22


Chris Van Dam

Voorstelling van de lesgevers Ben Furman (gastspreker 2014) Ben Furman is psychiater en psychotherapeut en een zeer productief schrijver; zijn boeken zijn over de hele wereld vertaald. Hij is mededirecteur van het Helsinki Brief Therapy Institute en hij heeft een eigen talkshow op de Finse televisie over onderwerpen die met zijn vakgebied te maken hebben. Ben is degene die Kids' Skills, een innovatieve methode voor het werken met kinderen, heeft bedacht. Hij treedt internationaal op als docent en deskundige op het gebied van oplossingsgerichte therapie, probleem oplossen, kindervraagstukken, teamontwikkeling, systeemdenken en persoonlijke ontwikkeling.

23


Chris Van Dam

Dr. Luc Isebaert 

Stichtend lid en algemeen directeur van het Korzybski Instituut



Psychiater- psychotherapeut Ere-Departementshoofd psychiatrie-psychosomatiek AZ Sint Jan te Brugge Stichtend lid van de Belgische Vereniging van Opleiders in de SysteemPsychotherapie (BVOSP) Lid van de European Family Therapy Association (EFTA) Stichtend lid en past- president van de European Brief Therapy Association (EBTA) President van de Association Francophone pour les Approches Centrées sur les Compétences (AFACC) Secretaris van de International Alliance of Solution- Focused Teaching Institutes (IASTI) Vice- voorzitter van het Milton H. Erickson Instituut Nederland Mede- oprichter van het Milton H. Erickson Instituut Vlaanderen Lid van de VVDO (Vlaamse Vereniging van Deskundigen in de Oplossingsgerichte en Systemische therapie, opvoedkunde en coaching

        

Dr. Myriam Le Fevere de ten Hove 

Stichtend lid en algemeen directrice van het Korzybski Instituut

Kinderpsychiater en systeemtherapeute  Voorzitter van de VVDO (Vlaamse Vereniging van Deskundigen in de Oplossingsgerichte en Systemische therapie, opvoedkunde en coaching 



Ex-diensthoofd Dienst Geestelijke Gezondheidszorg te Kortrijk en Menen en ex-coördinator van het traumateam



Stichtend lid van de Vlaamse Vereniging voor Kinder- en Jeugdpsychiatrie

Lid van de EBTA (European Brief Therapy Association)  Lid van het VATHYP (Vlaamse Vereniging voor Autogene Training en Hypnose)  Lid van de vereniging voor Gedragstherapie  Lid van het BVRGS (Belgische Vereniging voor Relatie en Gezinstherapie) 

24


Chris Van Dam



Lid van Belgische Vereniging van Opleiders in Systeemtherapie

Geert Lefevere 

Staflid van het Korzybski Instituut

Erkend lic. klinische psychologie  Licentie familiale en seksuologische wetenschappen  Psychotherapeut 

Sft bij chronische aandoeningen, waarover publicaties  Sft toepassingen op sportdomein 

Lid vereniging van klinisch psychologen  Lid vereniging sportpsychologen  Lid EBTA  Lid van de VVDO (Vlaamse Vereniging van Deskundigen in de Oplossingsgerichte en Systemische therapie, opvoedkunde en coaching 

Chris Van Dam 

Staflid van het Korzybski Instituut

Trainer, supervisor, personal coach en teamcoach  Praktijklector en coördinator van enkele postgraduaten en opleidingen (Hogeschool Gent) 

     

Bachelor Orthopedagogie Supervisor (2-jarige opleiding) 'Eénjarige basisopleiding de ontwikkelingsgerichte en experientiële Kinder- en Jeugdpsychotherapie'. Agogische bijscholing orthopedagogie ‘Oriënteren op Leiding Geven’ (2-jarige opleiding) Personal coach vanuit de gestaltvisie (1-jarige opleiding) Gecertificeerd ‘Train de trainer kernkwadranten’

Lid van de VVDO (Vlaamse Vereniging van Deskundigen in de Oplossingsgerichte en Systemische therapie, opvoedkunde en coaching  Lid EBTA (European Brief Therapy Association) 

25


Chris Van Dam

Portfolio Een portfolio is een verzamelmap waarbij je alle documenten verzamelt die je eigen leerproces in beeld brengen. Het aanleggen van een portfolio is een proces van verzamelen, selecteren, reflecteren en presenteren. Met dit proces concretiseer je de inspanningen die je levert om de vooropgestelde competenties te veroveren. Met je portfolio breng je het verhaal van je groeiproces in beeld. Het helpt je om je eigen leerproces systematisch aan te pakken en het laat je ook toe om met anderen daarover te communiceren. Er bestaan verschillende soorten portfolio’s. Een portfolio dat in de eerste plaats bedoeld is voor evaluatie noemt men een “assessmentportfolio”. Hierbij staan de geleverde prestaties centraal. In functie daarvan biedt de cursist zelf een aantal bewijzen aan van wat hij binnen een bepaalde periode heeft gepresteerd en verworven. We leggen de verantwoordelijkheid voor het leerproces zoveel mogelijk bij jezelf. In de opleiding bieden wij je inhouden aan, we stellen voor hoe je daarmee aan de slag kunt. Maar jij kan kiezen waar je accenten legt en waar je het meest op doorgaat. De competenties die je moet veroveren zijn daarbij richtinggevend. De inhouden waarop je je concentreert, de acties die je onderneemt om je competenties te verhogen, zal je zichtbaar maken in je portfolio. In de portfolio neem je ‘bewijsstukken’ op. Het zijn resultaten van taken, die ofwel voorgesteld worden vanuit de lesgevers ofwel, op basis van je eigen noden uit je praktijk gekozen worden. Het aantal bewijsstukken blijft best beperkt, want het is vooral de kwaliteit van de bewijsstukken die aantoont wat je bereikt hebt en niet de hoeveelheid bewijsstukken die je inlevert. De kunst bestaat erin om werken of opdrachten zo in te vullen dat ze ook rechtstreeks nut hebben bij je praktijk. (vb verslag maken van de teamvergadering en dat gebruiken als bewijsstuk voor het aankaarten van…) In de portfolio blik je via de reflectiefiches op een systematische manier terug op je eigen handelen.

Indienen portfolio - Portfolio’s kunnen niet digitaal ingediend worden. - Vanaf 31 maart mogen de portfolio’s ingediend worden.

Criteria ter beoordeling van het portfolio Minimum 3 oplossingsgerichte reflectiefiches. Bij iedere reflectiefiche is minstens 1 bewijsstuk gevoegd. 26


Chris Van Dam

De cursisten krijgen geen cijfer, enkel de vermelding geslaagd of niet geslaagd. Cursisten die niet geslaagd zijn, krijgen de mogelijkheid om een feedbackgesprek te hebben met de verantwoordelijke van deze opleiding. Aangezien vooral het persoonlijk leerproces centraal staat, vindt er geen feedbackgesprek plaats met de cursisten die geslaagd zijn. Ten laatste 1 maand na het indienen van het portfolio verneem je of je geslaagd bent voor de opleiding of niet.

Reflectiefiches : Op de volgende pagina’s vind je een voorbeeld van een reflectiefiche.

27


Chris Van Dam

Oplossingsgerichte reflectiefiche Formulering leerdoel : Datum :

Motiveer je keuze voor dit leerdoel ?

Welke sterktes en kwaliteiten bezit je en kan je gebruiken om dit leerdoel te bereiken ?

Welke stappen heb je reeds gezet om dit leerdoel te bereiken ?

Opsomming van de bewijsstukken die aantonen dat je een aantal stappen gezet hebt om dit leerdoel te bereiken. (De bewijsstukken voeg je in bijlage toe.)

Wat zijn de volgende stappen die je nog wil zetten om dit leerdoel te bereiken ?

28


Chris Van Dam

Praktisch Contactpersonen voor deze opleiding Inhoudelijke vragen : Chris Van Dam [email protected] Vragen i.v.m. administratie, educatief verlof,… : Rosane Cauwe [email protected]

Certificaat De cursisten krijgen het Internationaal Certificaat van Practioner in ‘Oplossingsgericht Werken in Pedagogiek en Begeleiding’ (IASTIcertificaat)

Voorwaarden tot het behalen van het certificaat -

Min. 10 lesdagen van de 12 lesdagen aanwezig. Een positieve beoordeling voor het portfolio

Het certificaat geeft recht op vrijstelling voor 12 lesdagen van de 4jarige opleiding in het Korzybski Instituut te Brugge.

Locatie Hogeschool Gent campus Schoonmeersen  Adres voor personen met wagen: Valentin Vaerwyckweg 1, 9000 Gent  Adres voor personen met openbaar vervoer/voetgangers: Voskenslaan 270, 9000 Gent

Plannetje campus Schoonmeersen

29


Chris Van Dam

Vanaf de R4 is campus Schoonmeersen altijd bereikbaar Bij het verlaten van de campus Indien je achteraf de afrit van de campus neemt, word je probleemloos opnieuw naar de E40/E17 geleid Parkeren kan bij het gebouw. Wees tijdig, want de parking staat snel vol.

30


Chris Van Dam

Deel 2

31


Chris Van Dam

1. Oplossingsgericht taalgebruik Chris Van Dam Wanneer je ‘Solutions-talk’ gebruikt dan praat je over doel en verandering. Hierdoor ontstaat er opnieuw hoop en keuzevrijheid, wat automatisch zorgt voor verandering. ‘Solution talk’ is vrij eenvoudig, maar het vraagt een regelmatige training om het jou eigen te maken. Oplossingsgericht taalgebruik is positief, hoopvol, gericht op de toekomst en dynamisch. Taal bepaalt de realiteit en je mag stellen dat het als het ware een stempel drukt op de situatie. Als oplossingsgericht werker kan jij door jouw taalgebruik bijdragen tot het creëren van een oplossingsgerichte context. Vermijd het woord ‘maar’, formuleer nooit een doelstelling negatief, herformuleer of refraim, stel geen waarom-vragen,… Dit is maar een greep uit het arsenaal van een oplossingsgericht werker. Het oplossingsgericht taalgebruik kenmerkt zich door het positieve aspect. Benoem eerder waarin het kind of de jongere goed is, dan wat de tekortkomingen van het kind zijn of wat het kind nog niet kan. Het benoemen van tekortkomingen of wat een kind nog niet kan, blijft dikwijls sterker hangen dan de positieve zaken die benoemd worden. Een groot voordeel van het benoemen van het positieve aspect is dat dit het zelfvertrouwen verstevigt. Ook wanneer het kind negatief gedrag stelt, benoem je beter het positief en gewenste gedrag. Bijvoorbeeld ‘Een kind roept in de klas het antwoord op een vraag van de juf’, dan geef je beter de boodschap aan het kind ‘Ik zou willen dat jij jouw vinger opsteekt’ i.p.v. ‘Ik wil niet dat je antwoordt zonder je vinger op te steken.’ Indien je ook het positieve aspect wilt benoemen in deze situatie dan zou je kunnen zeggen ‘Ik zie dat jij het antwoord weet op deze vraag, steek dan ook even je vinger in de lucht’. (compliment + het benoemen van het gewenste gedrag)

32


Chris Van Dam

2.The Ultimate TeamShaker

33


Chris Van Dam

3. Neuroanatomie van de gewoontes Dr. Luc Isebaert Gewoontes zijn geïncarneerd geheugen. Het patroon van gedachten, gevoelens en gedragingen wordt in de herhaling gememoriseerd en, mits vaak genoeg herhaald, geautomatiseerd. Deze automatisering, die (als het een gewenste gewoonte betreft) als eigen keuze kan beleefd worden, maar ook als noodzakelijkheid, als evidentie of soms zelfs als dwang, heeft een neuroanatomische basis. Voor iedere nieuwe gewoonte die we ontwikkelen worden in de hersenen nieuwe verbindingen aangemaakt. Er worden nieuwe synapsen geopend, nieuwe dendrieten groeien, nieuwe cellen migreren zelfs naar die regio in de hersenen waar ze voor het automatiseren van de nieuwe gewoonte nodig zijn. Er ontstaat een nieuw circuit, waarin verschillende hersengebieden, afhankelijk van de aard van de gewoonte, geïmpliceerd zijn. Iedere gewoonte heeft dus zijn eigen anatomisch substraat. En het goede nieuws is: Om het circuit tot stand te brengen hoef je niets méér te doen dan dezelfde gewoonte in dezelfde context met voldoende regelmaat te herhalen. Sommige cliënten zijn zo tevreden dat ze met hulp van de therapeut een oplossing voor hun probleem hebben gevonden, dat ze die spontaan herhalen en ze zo vanzelf en zelfstandig automatiseren. De therapie hoeft dan niet lang te duren. Andere, vooral chronische, cliënten hebben een langere begeleiding nodig. Alles wat nieuw is, bevreemdt hen, ook als het een verbetering betreft. Je moet de nieuwe routine steeds weer aanwakkeren, net zo lang tot ze geautomatiseerd is. Weer anderen zullen terugvallen in oude gewoontes. Ze hebben oplossingen gevonden voor hun probleemgedrag, ze hebben die aangewend, door herhaling geautomatiseerd en geïnternaliseerd; je zou denken dat ze van hun probleem verlost zijn– en dan vallen ze toch terug. Ze drinken of ze roken weer, worden weer angstig of depressief enz. Als er biologische verontschuldigingen voor bestaan, zoals een bipolaire stoornis, dan kunnen we daar begrip voor opbrengen. Als er iets zwaarwegends is gebeurd, zoals een sterfgeval, scheiding of een nieuw opgedaan trauma eveneens. Maar hoe zit dat met al diegenen die zonder noemenswaardige aanleiding, schijnbaar toevallig, telkens weer terugvallen? Anatomisch gezien kan iemand een gewoonte, mits goed geautomatiseerd, niet meer afleren. Als het circuit niet meer gebruikt wordt, wordt het buiten bedrijf gesteld, maar niet afgebouwd. Het blijft anatomisch in de hersenen 34


Chris Van Dam

opgeslagen. Als de context zich opnieuw aandient, staat het ter beschikking – meer is niet nodig dan, in die context, de oude gewoonte enkele keren te herhalen. Een voorbeeld. Laten we aannemen dat u in uw jeugd hebt leren fietsen. Daarna hebt u vijftien jaar in New York gewoond en geen rijwiel aangeraakt. Eenmaal terug in uw vertrouwde omgeving stapt u terug op de fiets. U zult er nog geen tien minuten voor nodig hebben om uw routine terug te vinden: de automatismen worden meteen weer in stelling gebracht.

35


Chris Van Dam

4. In the spotlights…een intervisiemodel Chris Van Dam De inspiratie om de intervisiemethodiek ‘In the spotlights’ te ontwikkelen, heb ik gevonden in ‘de succesanalyse’. Een oplossingsgerichte methodiek, die zoals de naam reeds zegt, gebruikt wordt om successen te analyseren. Heel wat auteurs hebben reeds gewezen op de kracht van het bespreken van successen, o. a. Saskia Tjepkema met de toepassing ‘Leren van successen : een intervisiemethodiek’ beschreven in het boek ‘Van kiem tot kracht’ (Saskia Tjepkema en Luc Verheijen red.). Vanuit het waarderend perspectief, vormen ook successen, talenten en ambitie een belangrijk vertrekpunt. (Appreciative Inquiry) Met het idee om mensen een rol toe te kennen hebben we reeds in 1986 kennis kunnen maken dankzij de zes denkhoeden van Edwardo de Bono. Het onderstaand intervisiemodel kan je beschouwen als een speelse variant, waarbij we inzoemen op het succes door het stellen van een aantal oplossingsgerichte vragen. De methodiek is bruikbaar voor mensen die het oplossingsgericht vragen stellen al vlot in de vingers hebben, maar dankzij de richtvragen ook bruikbaar voor personen die voor het eerst kennismaken met het oplossingsgericht denken.

Korte beschrijving van de methodiek Tijdens deze intervisie wordt er één persoon ‘In the spotlights…’ geplaatst. Deze persoon mag tijdens de intervisie één van zijn successen op professioneel gebied beschrijven. ‘The spotlights’ worden op hem/haar gericht, zodat zijn sterktes en krachtbronnen op de voorgrond komen. Alle deelnemers kunnen kiezen uit één van de onderstaande personages : - de ster : deze persoon deelt zijn succeservaring - de paparazzi (min. 2 deelnemers) - de interviewer (min. 1 deelnemer, bij voorkeur 2 of 3 personen) - de groupie (min. 1 deelnemer) Tot slot heb je rol van ‘manager’, deze rol wordt opgenomen door de intervisor.

36


Chris Van Dam

Materiaal - introductiefilmpje - flip-over met stiften Beschrijving van de rollen De ster

Dit is de persoon die ‘In the spotlights’ gaat staan. Hij deelt zijn succeservaring met de groep, en doet dit liefst zo uitgebreid mogelijk. De succeservaring kan een ervaring op het werk zijn toen het echt goed ging, een moment wanneer hij een grote stap vooruit heeft gezet of iets moois heeft gerealiseerd. De paparazzi Altijd aanwezig, alles gezien en overal commentaar op.

Tijdens het gesprek laat de manager regelmatig de paparazzi aan het woord om hen de kans te geven om positief te roddelen over ‘de ster’. Op het einde van het gesprek krijgen ze de gelegenheid om even positief te roddelen over alle aanwezigen.

37


Chris Van Dam

De interviewer

(min. 1 persoon, bij voorkeur 2 of drie personen)

Nieuwsgierig en steeds nieuwe vragen.

Suggesties voor het begin van het interview : - Waar ben je het meest tevreden over? - En waarover ben je nog tevreden? - En wat nog? - Wat is jouw eigen aandeel? Suggesties voor vragen tijdens het interview : - Hoe ben je daarin geslaagd? - Wat deed je toen? Wat nog? - Waaraan merkte je dat je goed bezig was? Suggesties voor het einde van het interview : - Op welke manier is deze case nuttig geweest voor jou? - Wat heeft dit jou geleerd over jezelf? De groupie

(min. 1 persoon)

Steeds op een afstand en toch nabij. De metapositie.

Deze persoon maakt eigenlijk deel uit van de ruimere context. Tijdens deze intervisie krijgt hij de opdracht om vooral de context te bevragen. - Wat zouden jouw fans.. zeggen dat nuttig was? - Wat zouden jouw collega’s zeggen dat nuttig was? - Stel dat we jou zouden gefilmd hebben, welke nuttige interventies zien we dan? 38


Chris Van Dam

De manager (min. 1 persoon) Structuur en focus op de toekomst

De manager structureert het gesprek en is resultaatsgericht. Tijdens het gesprek noteert hij regelmatig de kwaliteiten van de ster. Deze noteert hij in de binnencirkel, want zij vormen de kern. In de buitencirkel worden de omgevingsfactoren genoteerd, bijvoorbeeld de acties die anderen ondernomen hebben, structuren die geholpen hebben om het resultaat te bereiken,… De omgevingsfactoren zijn belangrijk, omdat zij er mede voor kunnen zorgen dat hij in de toekomst er opnieuw zal in slagen om het gewenste resultaat te bereiken.

Omgevingsfactoren

Krachten kwaliteiten, sterktes,….

Vragen die de manager kan stellen : - Hoe kan je deze krachten nog meer inzetten? - Wat is jouw eigen aandeel?

- Wat wil je in de toekomst opnieuw doen? - Wanneer kunnen we jou hier nog meer van zien doen?

39


Chris Van Dam

Structuur van de bespreking 1. De ster beschrijft zijn succeservaring. 2. De paparazi mogen al even roddelen over ‘de ster’ en ‘het verhaal van de ster’ 3. De interviewers stellen een aantal vragen, geïnspireerd op de richtvragen. 4. De groupies stellen een aantal vragen. 5. De paparazi krijgen opnieuw de gelegenheid om te roddelen. De manager leidt het geheel en rond de bespreking af. En tot slot… nabespreking De intervisor leidt het gesprek. Hij richt zich in de eerste plaats tot de inbrenger en daarna tot de deelnemers aan de intervisie. Wat was er nieuw? Wat kan jij nog versterken? Wat kunnen wij versterken? Wie kan hierbij helpen? Welke kwaliteiten zijn er nog aanwezig? Welke andere succesfactoren spelen eventueel een rol? Afsluitend rondje Wat nemen we mee uit deze bespreking ?

40


Chris Van Dam

Nederlandstalige literatuurlijst (in opbouw) Literatuur : stafleden Korzybski Instituut Baeijaert, L., Stellamans, A., Vergroot de veerkracht in jezelf en je team, Lannoo, Leuven, 2009 Dobbelaere, E., Froyen, E., Van Dam, C., Geef mij een pluim (vriendenboekje + educatieve map), Abimo, Sint-Niklaas, verschijnt in het najaar 2014 Froyen, E., Van Dam, C., Van Steenwinkel, K., The Ultimate TeamShaker (trainingskaarten), Academia Press, Gent, 2013 Huijnen, M., Keulen, M., Een boekje van eigen deeg, Talent, 2012 Isebaert, L., Praktijkboek Oplossingsgerichte cognitieve therapie, De Tijdstroom, Utrecht, 2007 Lefevere de Ten Hove, M., Korte therapie. Handleiding bij het ‘Brugs model’ voor psychotherapie met een toepassing op kinderen en jongeren, Uitgeverij Garant/ Antwerpen-Apeldoorn, 2009 Lefevere de Ten Hove, M., Callens, N., Geysen, T., Maene, W., (2008) Survivalkit voor leerkrachten, Oplossingsgericht werken op school, Garant, Antwerpen – Appeldoorn Van Dam, C., De spiegel, Krachtig coachen vanuit het gestalt- en oplossingsgericht denkkader met aandacht voor zelfreflectie, Academia Press, Gent, 2013

Algemeen Bannink, F., Oplossingsgerichte mediation, Harcourt Book Publicers, Amsterdam, 2006 Bannink, F., Oplossingsgerichte vragen. Handboek oplossingsgerichte gespreksvoering, Uitgeverij Harcourt/Amsterdam, 2007 Bannink, F., Positieve psychologie in de praktijk, Hogrefe, Amsterdam, 2009 Berg, I.K., Dolan, Y., De praktijk van oplossingen, Harcourt Book Publicers, Amsterdam, 2006 Berg, I. K., Szabo, P., Oplossingsgericht coachen, Thema, Zaltbommel, 2010 Boyer, B., Kuin, M., van der Oord, S., Zelf oplossingen bedenken, Lannoo, Houtem, 2014 Cauffman, L., Simpel, Oplossingsgerichte positieve psychologie in actie, Boom Lemma Uitgevers, Den Haag, 2010

Cauffman, L., Oplossingsgericht management & coaching, Boom, Amsterdam, 2008 Cauffman L., van Dijk D.J. (2011). Handboek oplossingsgericht werken in het onderwijs, Den Haag, Boom Lemma uitgevers. Cladder, H., Oplossingsgerichte korte psychotherapie, Harcourt, Amsterdam, 2005 De Bruin, L., Medden, R. Oplossingsgericht opvoeden. Doen en denken in mogelijkheden, Hogrefe Uitgevers, Amsterdam, 2012 De Jong, P. en Kim Berg, I., De kracht van oplossingen. Handwijzer voor oplossingsgerichte gesprekstherapie, Uitgeverij Harcourt/Amsterdam, 2007 De Shazer, S., Dolan, Y., Oplossingsgericht therapie in de praktijk. Wonderen die werken, Amsterdam, Hogrefe, 2009 Durrant, M., Creatieve oplossingen bij gedragsproblemen op school, Leuven, Garrant, 2001 Furman, B.,(2012) Ik ben trots op je ! Oplossingsgericht communiceren voor ouders en professionals, Uitgeverij Pica, Huizen Jackson, P, McKergow, M., Oplossingsgericht denken, Thema, Zaltbommel, 2002 Joosen. W., van der Vaart, W., Oplossingsgerichte hulp- en dienstverlening, Antwerpen-Apeldoorn, Garant, 2012 Moortgat, L., (2013), Aan de slag met je klas, Garant, Antwerpen – Appeldoorn Van den Berg, F., Bouweriks, E., De trein van Boos naar Middel. Een nieuw transportmiddel in oplossingsgerichte gesprekken, Uitgeverij SWP, Amsterdam, 2012 Visser, C, Gwenda Schlundt Bodien, Doen wat werkt, Kluwer, Alphen aan den Rijn, 2005 Visser, C. & Schlundt Bodien, G., Paden naar oplossingen. De kracht van oplossingsgericht werken, Just-in-Time Books, Driebergen 2008

42


Chris Van Dam

43


Chris Van Dam

12-daagse Basisopleiding Oplossingsgericht Werken

Recommend Documents