1000 Soorten in 2013 in Millingen aan de Rijn
Vincent Sanders
1000 soorten in 2013 in Millingen aan de Rijn In 2011 ontstond het idee om 1000 soorten in één jaar te zien binnen je eigen gemeente. Voor mensen die op zoek waren naar een nieuwe uitdaging was dit een leuk idee. Voor veel waarnemers zijn er binnen hun eigen gemeente zelfs nog onontdekte plekjes te vinden waar vaak leuke soorten aan te treffen zijn. Op de lijst tellen alleen ‘echte’ soorten. Ondersoorten, hybriden en verzamelsoorten worden niet opgenomen. Zelf heb ik in 2012 meegedaan aan dit initiatief en toen strandde ik op 652 soorten. In 2013 heb ik een nieuwe poging gedaan en tijdens de Nationale Nachtvlindernacht ging de grens van 1000 voorbij. Hieronder wordt het jaarverloop beschreven en de leuke vondsten worden uitgelicht, onderaan wordt mijn aanpak uitgelegd. Gebiedsbeschrijving De grens van gemeente Millingen aan de Rijn loopt voor een groot deel langs de Duitse grens. Hij loopt over het midden van de rivier vanaf Duitsland tot ongeveer halverwege het Millingerduin. Hier maakt de grens een doorsteek door de Millingerwaard. Vanaf de weg die midden door de Millingerwaard loopt buigt de grens zich op de y-splitsing langzaam naar parkeerplaats de Lange poal. Het buitengebied van Millingen, tot en met de Spaldropweg en de Biesterveldplas vallen binnen de gemeente. Het smokkelpaadje (Groene Straat) sluit zich weer tegen de grens van Duitsland. De onderzochte deelgebieden zijn het best op te delen in de Millingerwaard, het Zeeland en het dorp zelf.
Gemeente Millingen aan de Rijn
Januari 1 Januari, de dag na het geknal werd de eerste stap naar de 1000 gezet. In onze tuin werden de eerste mossoorten op het dak waargenomen. De uitlaatronde met de hond was goed voor de bekende stadsvogels, waarbij ook de eerste plantensoorten die langs de dijk groeien konden worden opgeschreven. In de middag werd een bezoek aan de Millingerwaard gebracht. De Kleine karthuizerslak is een redelijk zeldzame soort die vooral in de Millingerwaard massaal voorkomt. Die was dus snel binnen. Ook leuk waren 4 rupsen van de Kleine beer die op stengels zaten die boven het overstroomde gedeelte van de waard uitstaken. De plaatselijke Klapekster was nog aanwezig. Een blik naar de mossen in de waard leverden al een aantal soorten op. 39 Vogelsoorten, 19 mossoorten en 40 plantensoorten werden er genoteerd. De eindstand na dag één was 107 soorten, een aardig begin. De volgende vakantiedag werd de Millingerwaard weer bezocht. Een paartje Kleine zwanen verbleef op een plas, dit waren ook de enige Kleine zwanen die ik dit jaar binnen de gemeente heb gezien. Op zaterdag 5 januari was er een excursie vanuit de Vogelwerkgroep Nijmegen e.o. waarbij we ook mijn gemeente bezochten. Een stop bij een weiland vol ganzen was gelijk na het uitstappen goed voor 5 Wilde zwanen die laag over de auto heen vlogen. Een Roerdomp die ik vlak voor de jaarswisseling al nabij de kijkhut had gezien was op 8 januari nog steeds aanwezig. Precies op de grens van de gemeente vloog de vogel op, ik verwachtte hem bij de plas links van me, maar ging een paar meter voor me op de wieken. Andere leuke waarnemingen uit deze maand waren de Blauwe kiekendief in de waard en een Grote gele kwikstaart die over het dorp vloog terwijl ik mijn bezorgronde aan het lopen was. Februari In februari werd er nog eens gezocht naar mossoorten, wat onder andere het Uiterwaardmos opleverde. Een Papiervisje
werd binnenshuis waargenomen. Helaas was die snel weer verdwenen voordat ik hem kon verwijderen uit huis. Dit insect staat er namelijk om bekend dat het van papier leeft en daarbij ook de aanwezige inkt opeet. Een jagende Torenvalk had een smakelijke Veldmuis te pakken en leverde voor mij ook nog een nieuwe jaarsoort op. De tussenstand stond inmiddels op 235 unieke diersoorten. Maart Op de eerste dag van maart werd het voorjaar een klein beetje aangekondigd door de Grote voorjaarsspanner. Deze nachtvlinder had het mis, want het voorjaar liet nog lang op zich wachten. Tijdens een zoektocht naar eitjes van de Sleedoornpage werd ook per ongeluk een Meidoorn afgezocht. Deze plant is natuurlijk niet aantrekkelijk voor de Sleedoornpage, maar leverde toch nog een eitje van een Meidoornuil op! Op 2 maart werd er door iemand anders een plas ontdekt waar massaal Grote kroosvaren voorkwam, dit betrof een nieuwe soort voor de Millingerwaard. De dag erna ben ik er ook even langs gegaan en leverde niet alleen een nieuwe plantensoort op, maar ook nog een zeldzame paddenstoel. Een Rode kelkzwam (s.l.) vond ik op een afgevallen wilgentak. Helaas lijken de Rode kelkzwam en Krulhaarkelkzwam erg op elkaar en zijn deze soorten alleen microscopisch te onderscheiden. Geen soort voor op de lijst helaas. Op deze dag werd er ook een blik geworpen op wat Gallowaystront, na navraag op het forum van waarneming. nl bleek er een Oranje mestzwammetje op te zitten. Het omkeren van een aangespoeld stuk hout was goed voor een Ruwe pissebed. Begin maart trokken er veel Kraanvogels over onze omgeving. In de ochtend van 5 maart werd ik gewekt door roepende vogels die over het huis trokken, dat is nog eens fijn opstaan! Halverwege maart werd de eerste Grutto genoteerd en in het Zeeland vloog er een aardige groep Goudplevieren van 47 stuks richting west. Kennis van sporen is niet onbelangrijk. De Dwergmuis maakt zijn nestje van grassprieten die hij in elkaar weeft. In de
Kleine plevier (Charadrius dubius)
zomer is een nest lastiger te vinden dan in de winter. Iets wat ik niet verwacht had is dat de Dwergmuis toch redelijk algemeen is, ik vond toch zeker 3 nesten verspreid over de Millingerwaard. De Late guldenroede werd pas op 17 maart genoteerd, waarschijnlijk was ik hem op 1 januari vergeten in te voeren. Na een eerdere ontdekking van iemand anders kon ik de zeldzame Zwarte grafkorst bijschrijven op mijn lijst. Waarschijnlijk komt deze soort op beide begraafplaatsen voor in Millingen, echter is één waarneming niet 100% zeker. Na maart stond de stand op 304 soorten, een mooie constante stijging in ieder geval. April Het voorjaar begon nu toch echt een beetje te ontwaken, gezien er op 1 april de Honingbij en de Tweekleurige zandbij werden waargenomen. De planten liepen nog niet erg hard door de koude start, de bijen bezochten dan ook de net gekochte heideplanten. Een soort die vooral in het oosten steeds vaker voorkomt is de Grauwe veldwants. Tijdens mijn bezorgrondes heb ik dit jaar 6 individuen waargenomen. Voornamelijk in, op en bij brievenbussen. Een soort die ik ook vaak tegenkom tijdens het bezorgen van post is de Huiszebraspin. Een grappig springspinnetje met duidelijk herkenbare zwart-wit tekening. Een Regenwulp werd in de Millingerwaard gevonden, een schaarse vogelsoort die ik dan ook maar één keer heb gezien dit jaar. Op 7 april werden er plukresten gevonden van een Ransuil in een wilgenbos. Toch een leuke vondst, maar ik zag ‘m liever levend. De eerste Boerenzwaluw vloog begin april rap naar noordwest. De eerste Dagvlinders van het jaar waren 3 exemplaren Kleine vossen. De Atalanta volgde op de voet waarna ook de Citroenvlinder, Gehakkelde aurelia, Dagpauwoog, Klein koolwitje, Boomblauwtje en op het nippertje van april de Koninginnepage zich lieten zien.
De groeiplaats van Grote centaurie langs de dijk tegen de grens met Duitsland was nog steeds bezet en dit jaar bloeide er zo’n 50 stuks langs het fietspad. Minder leuk maar wel goed voor de lijst was een aangereden Bunzing langs de Spaldropweg. Een voorbijganger was er minder blij mee, hij vond dat er genoeg van die beesten zijn en dat ze alle kippen opaten. Dat dit eerder op een Steenmarter wijst liet ik maar in het midden. Op de laatste dag van april konden nog 6 plantensoorten worden bijgeschreven wat een tussenstand van 414 waargenomen soorten opleverde. Mei De eerste libellen werden begin mei gezien. De Variabele waterjuffer was aanwezig op een beschut plekje in de Millingerwaard. Ook de Smaragdlibel en Vuurjuffer werden waargenomen. Het Oranjetipje is altijd een leuke verschijning en werd soort nummer 424 op de lijst. Het Zeggendoorntje kon worden afgestreept, maar ook het iets minder algemene Zanddoorntje werd gezien. Op de zandige open delen in de Millingerwaard werd Kaal breukkruid en Blaartrekkende boterbloem gevonden. Langs de rivier vond ik een bloeiende Blaassilene en Bieslook. De Rietkruisspin was ook dit jaar van de partij die zijn prooien vangt in de nabijheid van water. Van de Gevlekte rupsklaver werd een nieuwe groeiplaats gevonden langs de dijk bij het Ons Genoegenpad. De Hoornaar komt ook voor in de Millingerwaard, deze grote wesp had minimaal 2 nestenplaatsen dit jaar. Op 19 mei liep ik door een ondiepe plas met laarzen, iets verderop zag ik een libel wegvliegen. Ik dacht aan een Viervlek, maar door de afstand was dat niet helemaal duidelijk. Met de gedachte dat deze wel eens net uit een huidje gekropen zou zijn ben ik op zoek gegaan naar larvenhuidjes. De eerste die ik vond heb ik van alle kanten gefotografeerd en toen weer achtergelaten bij de plas. Later op waarneming.nl werd duidelijk dat het zeer waarschijnlijk om de Gevlekte witsnuitlibel ging! Vorig jaar massaal gezien, maar dit jaar was dit de enige waarneming in
de gehele Gelderse Poort. Ik vond een nieuwe locatie van Phytoecia nigricornis, dit betrof de noordelijkste vindplaats in Nederland! Om het gemakkelijk te maken bestaan er nog 2 ondersoorten, een grijze en een bruine variant. De grijze zou van Boerenwormkruid leven en de bruine van Bijvoet. Mocht ik nou de bruine variant gevonden hebben op Boerenwormkruid en de grijze variant een maand later op Bijvoet! Ten westen van het Kolenbranders bos leeft een populatie van Vierentwintigstippelig lieveheersbeestjes. Deze maand konden er 12 soorten nachtvlinders en micro’s worden bijgeteld, de grens van 500 werd gepasseerd. Juni De insectenwereld werd nu goed wakker gezien het feit dat er deze maand 126 insecten werden bijgeschreven. Deze maand werd voor het eerst het uitleenexemplaar van de nachtvlinderval gebruikt. Achter de begraafplaats werd de val opgesteld en de volgende ochtend zaten er maar liefst 60 Groene eikenbladrollers in! Een zeldzame bijvangst was de Perzikscheutboorder. Twee Witte tijgers vonden het wel gezellig onder de De Millingerwaard
Zuidelijke keizerlibel (Anax parthenope)
blacklight en vormden een copula. Sintjansvlinders kwamen veelvuldig voor langs de ongemaaide dijk. Een Pinguintje voelde zicht thuis op een boom langs een waalstrandje. Een mooie verschijning waar ik tegen aanliep was een Hermelijnvlinder die zich tegoed deed aan een wilg. Een andere soortgroep die het ook goed deed waren de planten. De groeiplaats van de parasiterende plant Rode bremraap is dit jaar flink uitgebreid ten opzichte van voorgaande jaren met circa 200 stuks. Een Rietorchis werd gevonden langs een moerassig deel van de Millingerwaard. Moerasspirea bloeide in een sloot langs een akker op de grens bij Duitsland. Een opvallende snuitkever is de Chlorophanus viridis, deze werd 2x aangetroffen dit jaar. Één keer bij hèt strandje van Millingen en één keer in de Millingerwaard. Er werden 4 nieuwe soorten lieveheersbeestjes gezien, het Roomvleklieveheersbeestje, Tienstippelig lieveheersbeestje, Vijfstippelig lieveheersbeestje en het Tweestippelig
lieveheersbeestje. Dit leverde een totaal over de waard te zien. Over een strook van aantal van 771 soorten op. 20 meter bloeide Grijskruid langs de waal. Tijdens het bezorgen vond ik een Gestippelde Juli houtvlinder op een muur van een huis. Hieraan Veelvuldig voorkomend in de zomerperiode, hangt een lampje, dat ‘s nachts schijnbaar de Gewone goudoogregendaas. Succes altijd aan staat. Op warme dagen zit hier altijd gegarandeerd met een bezweet lichaam wel een nachtvlinder onder. Zo werd ook hier tijdens een wandeling in de waard. Tijdens het een Witte eenstaart gevonden. 13 juli bezocht plaatsen van een nachtvlinderval met dansende ik de Biesterveldplas, vooral het stuk grond dat muggenwolken boven mijn hoofd werd aan ten westen van de plas ligt had ik nog niet goed de noordkant van de Millingerwaard een onderzocht. Langs de plas tegen een akkerrand, voorbijsprintende Steenmarter waargenomen. werd een geel-zwart vliegje gefotografeerd Diezelfde avond stak er ook een Rugstreeppad wat later gedetermineerd werd als een Bont het pad over. De volgende ochtend hing er verfdrupje. Hier werd ook een Purpermot onder andere een Populierenpijlstaart en een waargenomen. Aan de rand van het veldje Witte eenstaart naast de val. Een onbekende vond ik een aantal bloeiende exemplaren micro werd gefotografeerd en werd later van Boslathyrus. Een grote, eiafzettende libel door een expert gedetermineerd als een die tijdens een wandeling voor hoofdbrekens Kruiskruidzadelmot, slechts vijf keer eerder zorgde bleek na bestudering van foto’s gezien in Nederland. Tijdens het terugfietsen inderdaad een Zuidelijke keizerlibel! van de barbecue die voor de broedvogeltellers was georganiseerd merkte ik een verdacht Augustus roepje op. Snel gestopt en inderdaad, er zat In verband met vakantie konden er pas vanaf 13 gewoon een Porseleinhoen te roepen in de augustus nieuwe soorten bijgevoegd worden Millingerwaard! Eerst werd nog gedacht dat de op de lijst. De 2e generatie van de Hooibeestjes vogel buiten de gemeentegrenzen zat. Voor de die waren uitgezet konden worden bezocht. zekerheid toch maar even het gebied ingelopen Diverse exemplaren werden er gezien en en de vogel zat net achter de grens te roepen. Op enkele waren territoriaal. Een leuke verrassing 7 juli deed ik een ontdekking van een zeldzame was een zwervende Weidebeekjuffer die Zuidelijke heidelibel. Later werd duidelijk dat voorbijvloog bij de Crumpsestraat. Tijdens het een andere waarnemer een paar uur eerder zoeken naar eerder gevonden Kalkdoorntjes (waarschijnlijk) hetzelfde individu had gezien. werd er ook een klein Elfstippelig De verse, niet uitgekleurde exemplaren wijzen lieveheersbeestje gevonden. Takken van een op zeer waarschijnlijke voortplanting. Dit aantal eiken die gesnoeid waren leverde gallen waren de eerste voor Nederland dit jaar en de van de Eikenstuitergalwesp en Lensgalwesp gehele zomer lang waren de beesten verspreid op. Vooral die eerste is nogal een opvallende Pijpbloem (Aristolochia clematitis) op het Millingerduin
verschijning. De 25e startte ik midden in de Millingerwaard een try-out trektelpost op. Vooral op het oosten heb je vrij zicht tot en met de Elterberg, het zicht op het westen is iets beperkter door wilgenbos. De tweede trekteldag was al gelijk goed voor een heuse Zeearend, nadat die even boven de kijkhutplas zweefde ging die er laag richting noord vandoor. Diezelfde dag werd er gekrijs/gepiep waargenomen langs het pad waarvan ik telde. Toch maar even in de richting van het geluid gelopen en nadat ik even stilstond kwam er een Wezeltje naar me toe gesprongen uit de ruigte! Na 2 seconden oog in oog te hebben staan op twee meter afstand ging die weer snel terug. Tijdens de tellingen kwam er onder andere een Kleine strandloper en een grote groep van 14 Krombekstrandlopers over. Een andere opvallende verschijning was een Valkparkiet die vanuit Kekerdom over mijn hoofd vloog. De resultaten van alle trektellingen zijn te vinden op http://trektellen.nl/trektelling. asp?telpost=1352
Trektelpost Millingerwaard
Foto: Twan Teunissen
September Tijdens de nationale nachtvlindernacht worden op verschillende locaties door het hele land excursies gegeven. In de Millingerwaard werd een excursie bij het Kolenbrandersbos/ Kraaienbos. In de waard zelf en aan de overkant zaten veel Boomkrekels te roepen. De grens van 1000 is deze nacht gepasseerd, de mooie Triangelmot was (waarschijnlijk) nummer 1000. De trektellingen leverde steeds meer nieuwe soorten op, op 7 augustus werd mijn
Vierentwintigstippelig lieveheersbeestje (Subcoccinella vigintiquatuorpunctata)
aandacht getrokken door een roepje achter mij. Er zat een volwassen Rietzanger tussen de afgestorven Akkerdistels! Een Rode wouw kon eind september opgepikt worden aan de overkant van de rivier. Langzaam volgde hij de rivier stroomopwaarts om op het laatst nog een stukje Millingerwaard mee te pikken, +1! Een maand na de vorige Zeearend werd er weer eentje gezien die boven de Klompenwaard gezien werd. Langzaam kwam die richting de waard gevlogen waar die vrijwel de hele ochtend heeft doorgebracht. Een Kleine zilverreiger had ik bij terugkomst van vakantie in augustus net gemist, maar 22 september kon die alsnog toegevoegd worden aan de lijst. Oktober Het aantal nieuwe soorten nam in sneltreinvaart af, er werden slechts 8 nieuwe soorten gezien. Het blad van een Klein hoefblad werd omgekeerd en hierop werd Klein hoefbladroest gevonden. Tijdens mijn bezorgronde werd op de bekende muur een zeldzaam Papegaaitje gevonden. Een Gepluimde spanner werd aangetroffen onder het afdakje van ons tuinhuisje. 20 oktober vloog een Smelleken over de oostkant van de Millingerwaard. November In november werden er 5 nieuwe soorten gezien, 4 nachtvlinders en 1 zoogdier. De Kleine wintervlinder was vaak te vinden onder lampen bij huizen en paadjes in het dorp. Op 24 november werd er een dode Muskusrat gevonden in een plas. December In december werd er niet veel moeite meer gedaan en het aantal toevoegingen op de lijst betrof dan ook nul.
Zwarttip-smalboktor (Corymbia fulva)
Aanpak Om tot een zo hoog mogelijk aantal unieke soorten te komen zijn er ten eerste veel veldbezoeken nodig. Ik ben dit jaar bijna elk weekend gericht op zoek gegaan naar nieuwe soorten. De meeste tijd heb ik doorgebracht in natuurgebied de Millingerwaard. In het begin van het jaar kunnen alle algemene soorten worden opgeschreven. Vorig jaar was ik er een paar vergeten gezien het feit dat ik de Krakeend en Vogelmuur pas in december had ingevoerd. Voordat het echte voorjaar losbarst heb ik veel (korst)mossen bekeken, lastige materie maar met een goede gids kwam ik al aardig in de richting. In het voorjaar en zomer is het gewoon struinen door gebied en kijken wat je maar tegenkomt. Dit levert veel planten- en insectensoorten op. In juni en juli heb ik een nachtvlinderval kunnen gebruiken, dit betrof een uitleenexemplaar van de Flora en Fauna Werkgroep Gelderse Poort. Eigenlijk onmisbaar, nachtvlinders en micro’s vormden een groot deel van de waargenomen soorten. Over zo’n mooi gebied als de Millingerwaard, daar moeten toch ook wel leuke vogelsoorten overtrekken? Met die gedachte werd er vanaf eind augustus de vogeltrek geteld. In de herfst waren er genoeg paddenstoelen te vinden, maar niet echt mijn ding. Voordat de bladeren van de bomen/struiken vallen waren er nog leuke mijnen in bladeren te vinden. Meeliften op waarnemingen van anderen werkt vaak goed bij planten. Via ‘toplijst soorten’ op waarneming.nl is mooi te zien welke soorten je nog moet zien in je gebied. Om tot 1000 soorten te komen zijn determinatiegidsen (zie kader) eigenlijk onmisbaar, ook de vele
kennis die aanwezig is op het internet heeft bijgedragen om dit te bereiken. Gedurende het jaar was de tussenstand live te volgen via een mooi scherm op waarneming.nl, http://tinyurl. com/opsb2py
Meest gebruikte determinatiegidsen - Nachtvlinders (Warring & Townsend) - ANWB Vogelgids van Europa (Svensson & Grant) - Veldgids Libellen (Bos, Wasscher & Reinboud) - Heukels’ Flora van Nederland (van der Meijden) - Fotogids Mossen (van Dort & Buter)
Figuur 1 - Jaarverloop 2013
Evaluatie Het totaal aantal soorten dat in 2013 binnen de gemeentegrenzen van Millingen aan de Rijn werd gezien bedraagt 1051 soorten. De grens van 1000 werd gepasseerd tijdens de Nationale Nachtvlindernacht in de Millingerwaard. Dit is ook het gebied waarin ik de hoogste biodiversiteit aantrof van 780 soorten, niet verrassend aangezien dit een mooi natuurgebied is. Maar ook de bebouwde kom doet het niet slecht met 434 unieke organismen. Veel daarvan heb ik tijdens het
Figuur 2 - Aantal soorten per soortgroep (waarneming.nl)
Rietorchis (Dactylorhiza praetermissa)
bezorgen van post gevonden. De beste maand erg goed met 17 soorten, maar in percentages om nieuwe soorten (januari uitgezonderd) slechts 1,6%. te vinden is juni. Deze maand werden er 201 soorten bijgeschreven. Dankwoord Graag wil ik alle deelnemers bedanken die dit Deelgebieden met de jaar 1000 soorten probeerden te zien. Doordat er meerdere waarnemers meededen wordt het hoogste biodiversiteit ‘spelletje’ toch leuker. Waarneming.nl voor het 1. Millingerwaard - 780 opzetten van het van het overzichtsscherm. Alle 2. Bebouwde kom - 434 admins van waarneming.nl en alle deelnemers 3. Ons Genoegenpad - 158 van het forum die bijgedragen hebben aan de 4. Buitengebied - 122 determinatie van moeilijke soorten. 5. Biesterveld - 96 - Vincent Sanders
[email protected] De soortgroep die het het best deed binnen mijn gemeente waren de planten, maar liefst 34,2% (360) betrof het aandeel. Deze groep word gevolgd door de nachtvlinders en micro’s met 19,7% (207) en vogels met 14,9% (157). Een soortgroep waar eigenlijk te weinig van werd waargenomen waren de vissen. Ik vis zelf niet (meer) en tijdens een visexcursie in de waard moest ik werken. Zoogdieren deden het
