100 jaar Van Til Interieur. door Hans Koolwijk

100 jaar Van Til Interieur door Hans Koolwijk

2

Voorwoord

pag.

3

Historie Van Til

pag.

4

Alkmaar 1904-2004 in vogelvlucht

pag.

64

Geslacht Van Til

pag.

90

Bronnen

pag.

96

Colofon

pag.

96

Inhoud

De vierde generatie Van Til bewijst dat een familiebedrijf dat zich onderscheidt van anderen succes oogst. Jan van Til en zijn vrouw Grietje zouden hebben gedroomd van een zaak zoals Frank en Mark van Til momenteel leiden. Kenmerkend voor de eerste generatie Van Til was de uitstraling. Soberheid en spaarzaamheid waren de basis van het meubelwinkeltje, dat in 1904 in de Boterstraat werd geopend. Langzaam, behoedzaam, stap voor stap groeide de zaak. In 1987 beheerste Van Til een deel van het winkelgebied tussen Huigbrouwerstraat en Payglop. De stap naar een beter bereikbare plek aan de Noorderkade bij de Tesselsebrug was logisch maar gedurfd. Het resultaat laat zich zien. Van Til Interieur staat aan de top. Het bedrijf is uitgegroeid tot een landelijk bekende en toonaangevende onderneming. In 2003 is van Til bekroond tot Beste Woonwinkel van Nederland. Daarom is het van groot belang dat de geschiedenis van dit bedrijf door Hans Koolwijk is vastgelegd voor de toekomst. Niet alleen als bewijs hoe het is gegaan, maar ook als bewijs dat vakmanschap, zakelijkheid en een juiste levensinstelling de basis voor succes zijn. De relatie van Van Til Interieur met Alkmaar, wordt in dit boek bevestigd door de fotoserie 1904 - 2004 over de geschiedenis van de stad.

De burgemeester van Alkmaar

3

Drs. Marie van Rossen

Voorwoord

1899-1919

Historie Van Til

Jan van Til uit Heiloo is 27 jaar en Grietje van den Kommer uit Krommenie 23, als ze op zondag 14 mei 1899 in Heiloo in het huwelijk treden; ’In ’t midden der Gemeente en onder bescherming van onze Hemelsche Vader’, schrijft Grietje later over de trouwplechtigheid in haar ’levensnotitie’.

1899-1919 6

Grietje van den Kommer noteert op 78-jarige leeftijd in een cahier haar levensverhaal over de periode 1899 - 1928. In 1928 neemt zoon Klaas de meubelzaak over. Uit de notitie komt een liefdevolle en gelovige vrouw naar voren.

Historie Van Til

Jan Schoonhoven heeft zijn werkplaats en winkel vanaf 1894 aan de Laat, in het tweede en derde pandje vanaf de Ridderstraat. In 1915 verhuist de meubelzaak naar de Langestraat waar het bedrijf tot 1968 gevestigd is. De oude panden aan de Laat worden in 1925 gesloopt om plaats te maken van het warenhuis van Vroom & Dreesman.

Volgens de Alkmaarsche Courant schommelt de barometerstand die zondag de 14e mei 1899 rond de 760 millibar, veranderlijk weer dus. Het belangrijkste regionale nieuws in de krant, is de oproep aan de lezers, toch vooral geld te geven aan de Vereniging voor Volksonderwijs voor het jaarlijkse schoolfeest. Bouwvakkers in Monnickendam en Zaandam dreigen met stakingen, vanwege het verbod tot overwerken. In België komt een einde aan een staking van mijnwerkers. Er is een akkoord over een loonsverhoging van vijf procent.

7

Jan van Til werkt al jaren als meubelmaker bij Schoonhoven op de Laat in Alkmaar. Schoonhoven heeft zijn bedrijfje aan de zuidzijde van de Laat, vlakbij de Ridderstraat.

Historie Van Til

Jan van Til.

De laatste tijd botert het niet tussen knecht en baas. Jan gaat steeds meer met tegenzin naar zijn werk. Thuis hoeft Jan niet over zijn problemen op zijn werk te praten.

In de Alkmaarsche Courant van 26 mei 1899 staat de aankondiging van de opening van het vruchtendrankwinkeltje. Grietje van Til - van den Kommer runt zelfstandig het filiaal van Röntgen in het derde pandje vanaf de Langestraat. Het bedrijf uit Zutphen opent ook elders in het land vestigingen, waar depothouders verantwoordelijk zijn. Jan en Grietje wonen boven de winkel.

Vader en moeder Van Til willen er niets van weten. En al helemaal niet van de wens van zoon Jan een eigen bedrijfje te beginnen. Dat brengt zoveel zorgen met zich mee, is de mening van zijn ouders: ’Schoonhoven is een betrouwbare werkgever, daarmee uit’. Sinds 1894 heeft Hendrik Schoonhoven in Alkmaar een klinkende naam als meubelmaker opgebouwd. Hij maakt niet alleen meubelen op bestelling, maar ontwerpt ook winkelbetimmeringen. Verder richt hij huizen in. De familie Van Foreest op het landgoed Nijenburg in Heiloo, is één van Schoonhovens beste klanten. Als Jan met Grietje van den Kommer is getrouwd, gooit hij het juk van het bezorgde ouderlijk huis af. Na een felle woordenwisseling met zijn baas

1899-1919

staat zijn besluit vast. Hij wil zelfstandig meubelmaker worden. Maar daar kun je geen vrouw van onderhouden. Jan en Grietje plaatsen een advertentie in de Alkmaarsche Courant, waarin zij aanbieden depothouder te worden. Voor een bepaalde soort branche is geen voorkeur. Grietje zal in ieder geval het depot runnen. Het jonge stel heeft een toekomstplan gemaakt. Drank- en koffiegroothandel Röntgen uit Zutphen reageert op de advertentie. De partijen komen snel tot elkaar.

8

In de Boterstraat staat aan de oostkant, vlakbij de Langestraat op nummer A7, een pandje te koop. De Landbouwcredietbank aan de Voordam wil wel wat geld lenen aan het jonge ondernemerspaar, maar er is nog vijfhonderd gulden tekort. Een goede kennis leent dat rentevrij aan het jonge stel. Maar dan wel binnen vijf jaar terugbetalen. Honderd gulden aflos-

Historie Van Til

De Noordhollandsche Landbouwcredietbank aan de Voordam wordt in 1899 de bank van Jan van Til. Na fusies wordt dit uiteindelijk de ABN ◆ AMRO-bank. Het is nog steeds de huisbank van Van Til. Het oude gebouw aan de Voordam staat inmiddels leeg. Er komen woonappartementen.

’We gingen met grote zorgen ons huwelijksleven in. Maar onze jonkheid en liefde voor elkaar deed ons met moed beginnen’, overdenkt mevrouw Van Til - van den Kommer jaren later in haar handgeschreven opstel. sen per jaar op een geschat inkomen van zeshonderd gulden is een zware last. Zeshonderd gulden staat gelijk aan een jaarsalaris van een gemeenteopzichter. Jan van Til blijft voorlopig bij Schoonhoven werken: zes dagen per week van zes tot zes. Grietje beheert de winkel.

concurrentie in de stad. Vooral van kruidenierswinkels. Grietje runt met zorg de winkel. De koffie die wordt verkocht, moet ze eerst met de hand malen in een schootmolentje. Er gaan dagen voorbij dat

Er komen spaarbusjes: één waarin iedere week twee gulden gaat voor de te betalen rente, één voor twee gulden onvoorziene uitgaven, één busje voor het gas waar wekelijks 35 cent in gaat en het ’dubbeltjespotje’ voor de waterleiding.

Notaris Backx uit Wieringerwaard maakt in 1899 de hypotheekakte van 1.500 gulden op.

9

Als Jan en Grietje ruim een jaar getrouwd zijn wordt Klaas geboren. Het jonge ouderpaar kan zijn geluk niet op. Het Röntgenwinkeltje loopt niet. Er is te veel

Historie Van Til

De eerste advertentie van meubelmaker Jan van Til in de Alkmaarsche Courant. er niemand in haar winkel verschijnt. Grietje: ’We waren voor elk dubbeltje wat we verdienden dankbaar.’ Begin 1904 neemt Jan van Til, na de zoveelste onenigheid met zijn baas Schoonhoven, ontslag. Schoonhoven probeert vergeefs Jan terug te krijgen. Zelfs een persoonlijk bezoek aan de Boterstraat en een avond praten helpen niet.

Jan blijft bij zijn besluit. Het sluimerende toekomstplan wordt uitgevoerd. Jan van Til begint een eigen meubelmakerij. De vruchtensap-, annex alcoholvrije drankenwinkel wordt gesloten. Beneden komt de meubelwinkel. Achter de slaapkamer op de eerste verdieping van het pandje aan de oostzijde van de Boterstraat, wordt de werkplaats ingericht met een oude werkbank. Jan belooft zijn vrouw, dat hij als zelfstandig meubelmaker het dubbele kan verdienen als bij Schoonhoven op de Laat. Het is maandag 28 maart 1904 als de nieuwe meubelwinkel open gaat. Dat leert een advertentie in de Alkmaarsche Courant.

De zaak heet ’Eben-Haëzer’ als teken van dank aan God. ’Eben-Haëzer’ is de naam van een monument, dat Samuël opricht na een overwinning van Israël op de Filistijnen, waarbij hij spreekt: ’Tot hiertoe heeft ons de Heer geholpen.’ Alkmaar telt in 1904 ruim 20.000 inwoners. Burgemeester Gerrit Ripping regeert sinds 1899. Hij dirigeert met vaste hand zijn twee wethouders en de overige vijftien raadsleden. De eerste burger is oud Knil-officier en weet wel raad met Alkmaar. Ripping bemoeit zich overal mee. Wie iets wil van de gemeente komt vanzelf, vroeg of laat, de burgemeester tegen. En wie in de fout gaat en te maken krijgt met de politie, heeft ook een grote kans de magistraat in het bureau onder de toren van het stadhuis te ontmoeten. Want daar heerst hij ook.

1899-1919 10

In de oudejaarskrant van 1904: Gelukkig 1905.

Historie Van Til

Burgemeester Gerrit Ripping, aan het hoofd van de Alkmaarse gemeenteraad in de raadszaal. De eerste burger beheerst het besturen van zijn stad als geen ander. Hij regeert met straffe hand.

In 1904, als Jan van Til besluit zelfstandig meubelmaker te worden, gebeurt er veel in de stad. Vooral op het gebied van het verkeer. De Hoeverweg krijgt een paardenpad en de Kennemerstraatweg een voetpad. De Bergerweg wordt vanaf het Scharloo tot de Wognumsebuurt bestraat.

De gemeente klaagt bij de minister over de slechte dienstverlening van het postkantoor. Er zijn te weinig loketten en ….. de treinverbinding met Amsterdam moet beter. Als Jan van Til op 28 maart 1904 zijn zaak opent, beheerst de zeeoorlog tussen Rusland en Japan het internationale nieuws. Hermanus Coster, drukker en uitgever van de Alkmaarsche Courant aan de Voordam, adverteert met een kaart van het oorlogsgebied. In Zaandam wordt de nieuwe schutsluis in de Hoogendam in gebruik genomen.

11

Er komt een slachthuis aan de Helderseweg. De ijzerfabriek aan de Voormeer wordt uitgebreid en op het Waagplein en in de Hout komen drinkwaterfonteintjes. De stad telt twee meubelfabrieken, zeven sigarenfabrieken, vier korenmolens, drie koffiebranderijen, twee chocoladefabrieken, twee stoomgrutterijen, een bierbrouwerij, een zeepziederij en een scheepswerf.

Maandag en zaterdag is er veemarkt. Vrijdag kaasmarkt. De handel op de graanmarkt loopt in 1904 met tien procent terug.

Historie Van Til

Hermanus Coster aan de Voordam drukt de eerste folder voor meubelmaker Jan van Til.

Het Alkmaarse nieuws ’We lieten honderd foldertjes drukken en brachten die wordt in die dagen rond om aanbeveling voor reparaties’, weet mevrouw beheerst door het Van Til zich later te herinneren. instorten van een huis in aanbouw aan de Dubbelbuurt. Drie arbeiders En: ’Daar ging vader. Gummiboordje om, achter een gehuurd karretje bij Hemels raken gewond. Of het ongeval te wijten is aan voor tien cent. En met een opgewekt slecht bouwmateriaal, óf de overvloedige regenval, wordt op last van de burgemeester onderzocht. gezicht. Ik heb toen staan bidden en huilen.’ De Bank van Wisselink in de Houttil krijgt tele- De eerste oogst bestaat uit een salontafeltje en twee stoelen. Jan houdt aan zijn foonnummer 155. Een jaarabonnement voor een reclame-actie 25 reparaties over. Gelukkig telefoonaansluiting bij de exploitant van de telekrijgt hij herstelwerk van Jaap Elzas uit foondienst Jan Pot kost dertig gulden. Jan van de Langestraat, die een zaak in huishouTil heeft aanvankelijk nog geen telefoon. In delijke artikelen heeft, annex bazaar. De 1914 heeft hij telefoonnummer 382. Notaris Piet van Toorenburgh is in 1904 verant- joodse familie Elzas wordt een goede woordelijk voor de veiling van een aantal woningen bekende van het echtpaar Van Til. Jan en Grietje praten met het echtpaar Elzas en bedrijfspanden in de stad. Een slagerij met pakhuis en woonhuis aan de Laat, gaat voor 2.125 gulden onder de hamer. Een schoenmakerij met winkel, werkplaats en grote tuin aan de Oudegracht bij de Oosterburgstraat, verandert voor 3.855 gulden van eigenaar. Rond de opening van Van Til, meldt rijwielfabrikant De Wild - Boterstraat hoek Laat - dat hij ’door engagement van een theoretisch en practisch ontwikkeld persoon’ in staat is alle rijwielen en motoren te repareren.

1899-1919 12 Historie Van Til

Het eerste arbeidsregister leert, dat Klaas de Vries in 1905 op twaalfjarige leeftijd in dienst komt bij Van Til.

Dit maakt Jan van Til in 1906. De meubelmaker presenteert zich met een pagina in het gemeentelijk adresboek. vaak over het geloof en de toekomst van Palestina.

Jan van Til heeft nu het tweede en derde pandje vanaf de Laat aan de westzijde in de Boterstraat in gebruik. In de eerste winkel is de boekhandel van J.H. Kühne. Aan de andere kant naast Van Til voert de weduwe W.H. Mathijsen haar distilleerderij en daarnaast is bloemist A.H. Haakman. Jan van Til werkt dag en nacht om zijn zaak op te bouwen. Vaak vangt hij bot bij zijn zoektocht naar werk. Zoals de uitbrander van mevrouw Van Foreest op het landgoed De Nijenburg in Heiloo, als Jan het waagt te informeren of er nog iets te repareren is. De dame van stand maakt Jan voor van alles uit, omdat hij als zelfstandige een klant van zijn oude baas durft te benaderen voor werk. Dat is een schande in de ogen van de voorname dame uit het oud adellijke Alkmaarse geslacht.

13

Begin 1906 verhuizen Jan en Grietje naar de andere kant van de Boterstraat, vlakbij de Laat, naar een veel groter winkelpand. Op 8 mei 1906 wordt dochter Trijntje geboren. De zaak loopt goed. Op 13 maart 1909 verschijnt in de krant het bericht, dat meubelmaker Van Til zijn winkel heeft uitgebreid met het naastgelegen pand. ’De uitbreiding komt de zaak zeer ten goede. De ruimte voor het uitstallen is zeer vergroot. Een volledig ameublement in stijl, een grote verscheidenheid van buffetten, crapauds en andere meubelen, hebben er thans naast elkaar een plaats kunnen vinden en men heeft gelegenheid voorwerpen van handwerk en het fabriekswerk met elkaar te vergelijken. Deze etalage loont dan ook de moeite van bezichtiging’, schrijft de Alkmaarsche Courant.

In 1909 breidt Van Til zijn bedrijf uit met het naastgelegen pand. De krant is lovend over de moderne inrichting.

Historie Van Til

In 1910 meldt Jan van Til middels een briefkaart aan Jan van Ingen in Wilnis hem ’hoe eerder hoe liever’ te ontvangen. Waar Wilnis ligt, de woonplaats van de nieuwe knecht, weet de Alkmaarse meubelmaker niet. Van Ingen is twintig jaar als hij in dienst treedt. Hij werkt vele jaren bij Van Til. De zaken gaan steeds beter. Moeder Van Til zorgt niet alleen voor haar man en twee kinderen, maar helpt ook als ’krullenjongen’ in de meubelmakerij achter de slaapkamer boven de winkel. Ze warmt de beenderlijm in de ijzeren pot op de platte kachel en zaagt zelfs pennen voor houtverbindingen voor de stoelen en tafels. Het eerste knechtje dat in dienst komt bij de meubelmaker in de

Boterstraat is een jongetje, die door zijn moeder wordt gebracht, met het verzoek hem het vak van meubelmaker te leren. Nico de Vries wordt aangenomen en verdient vijftig cent per week. ’Wat werd er hard gewerkt en spaarzaam geleefd. Vader kocht zijn eerste eiken balk voor tachtig gulden in Zaandam. Die balk moesten we door het slaapkamerraam naar binnen hijsen, want zo kwam je boven in de werkplaats’, herinnert Grietje van den Kommer zich later. Jan van Til werkt in die tijd iedere week een nacht door. Als zijn vrouw hem op een nacht slapend met een politoerdot in zijn hand boven een tafelblad vindt, is het nachtwerk voortaan taboe. Grietje verbiedt haar man nog langer nachtarbeid te verrichten.

14

Het is zaterdag 30 september 1911, als Van Til na een grote verbouwing zijn meubelzaak in de Boterstraat heropent. Nieuw voor Alkmaar is een meubelwinkel

Historie Van Til

De meubelwerkplaats omstreeks 1912. Rechts achter Klaas en Tine van Til (met haar pop) staan hun ouders.

In 1914 verlaat Klaas van Til de 3e Gemeenteschool. Hij wordt geen predikant, maar gaat naar de Ambachtsschool, om de basis van het meubelmakervak onder de knie te krijgen. een tweetal wandkastjes, een brodenrek enz, terwijl oud-koperen en tinnen voorwerpen het geheel versieren.’ ’Op de bovenste verdieping zien we een groot magazijn, dat gevuld is met allerhande meubelen, o.a. staat daar een pitchpine slaapkamerameublement en een keur aan theetafels, tafeltjes, speeltafeltjes enz.’ ’Ook beneden in den winkel - de twee winkels zou men kunnen zeggen - valt heel wat te bezichtigen. Vooral is veel werk gemaakt van de etalages, in de ene etalage is een donker mahonie salonameublement, met alles wat daarbij behoort en dat bekleed is met goudkleurig velours frisé, uitgestald. Evenals in één der kamers boven, is hier een eikenhouten schoorsteenmantel aangebracht, die in het interieur uitstekend voldoet.’ ’In de andere etalage bevindt zich, evenals in één der modelkamers, een eikenhouten huiskamer-ameublement, terwijl o.a. in de magazijnen beneden nog een ameublement voor een herenkamer met bureau, bureau-

Jan van Til heeft in 1914 de 382e telefoonaansluiting in de stad. De gemeente heeft nummer 1, de politie nummer 2 en de krant nummer 3.

Klaas de Heer, gevestigd tegenover Van Til en later een gevierd kunstschilder, knapt de verbouwde meubelwinkel op,

15

met vier modern ingerichte modelkamers op de eerste verdieping. De krant schrijft de maandag daarop: ’Aan de voorkant is een salon en een huiskamer, beiden met eikenhouten ameublementen. In de huiskamer staan een paar buffetten, een flinke uittrektafel en solide stoelen. Terwijl de salon, zoals vanzelf spreekt, meer op het gemak is ingericht en o.a. een paar crapauds, een mooie theetafel, een salonkastje en andere luxueuze meubeltjes huisvest.’ ’Behalve de twee genoemde modelkamers zijn er aan de achterkant van het huis nog twee, een slaapkamer - waarin op ’t ogenblik eveneens een eikenhouten ameublement, bestaande uit een lits-jumeaux, een flinke linnenkast, een dito waschtafel met brede spiegel en marmeren blad en een tweetal nachtkastjes van modern model uitgestald - en een kleine antieke kamer, gemeubileerd met verschillende imitatie-antieke kamermeubeltjes, waaronder een paar alleraardigste tafeltjes,

Historie Van Til

stoel en boekenkast en een slaapkamerameublement een plaatsje hebben gevonden.’ ’Wij twijfelen er niet aan of de heer Van Til, in wiens werkplaatsen al de meubelen welke hij aflevert worden ontworpen en

Mevrouw Van Til herinnert zich later dat haar man voor de verbouwing in 1911, nog eens vijfhonderd gulden leent bij de kennis die het echtpaar zeven jaar eerder mogelijk maakte een eigen meubelzaak te beginnen. Als Jan van Til aandringt bij neef G., eindelijk eens te betalen, krijgt hij de rekening terug met een tekeningetje rechts onderin, waarin de neef duidelijk maakt ook nog wel iets in de offerbus ten bate van Jan te willen gooien. Jan noteert op de rekening sarcastisch ’G. v. Til in actie’.

1899-1919

vervaardigd, zal door deze vergroting opnieuw de aandacht op zijn zaak, die in den tijd van 8 weken geheel afgebroken en weder opgebouwd is door de firma Ringers en die door den heer K. de Heer in mooie tinten is beschilderd, vestigen.’ Zoon Klaas zit inmiddels op de nieuw gebouwde Ambachtsschool aan de Bergerweg. Die keus lijkt logisch maar toch scheelt het weinig of hij gaat naar het gymnasium om door te leren voor predikant. Maar de onzekerheid over de toekomst tijdens de Eerste Wereldoorlog, doen vader en moeder besluiten voor Klaas het vak van meubelmaker te kiezen.

16 Historie Van Til

In 1916 krijgt Jan van Til een eervolle opdracht van aannemer Frits Ringers. In opdracht van officier van justitie mr. C. van Lookeren Campagne moet aan de Wilhelminalaan een stadsvilla worden gebouwd. Architect is K.P.C. de Bazel uit Bussum. Van Til moet uit Slavonisch eikenhout de betimmeringen maken voor de hal, het trappenhuis en de gangen. Jan van Til begroot het werk op zestienhonderd gulden. Het is zijn eerste grote opdracht in zijn carrière als zelfstandig meubelmaker.

De Alkmaarse meubelmaker mag trots zijn op zijn werk. De nog bestaande stadsvilla ’Batouwe’ ademt nog steeds de sfeer van het architectonisch ontwerp dat zo eigen is aan De Bazel.

De kladberekening van het materiaal voor de betimmering van de hal van de stadsvilla komt uit op Fl. 1.030,50. Het hele karwei kost FL. 1.600,-

17 Historie Van Til

Begin 1916 krijgt Van Til de eervolle opdracht een deel van het interieur voor de stadsvilla ’Batouwe’, Wilhelminalaan 24, van de officier van justitie te maken. Wel moet de betimmering ’in de was’ en tot genoegen van de architect opgeleverd worden. Het is Jan zijn eerste grote opdracht.

Getuigschrift Klaas van Til 1917.

1899-1919 18

In 1917 verlaat Klaas van Til de Ambachtsschool aan de Bergerweg en gaat hij bij zijn vader in de meubelmakerij werken.

Historie Van Til

Huize ’Batouwe’ heeft weliswaar de oorspronkelijke woonbestemming verloren, maar behield zijn oorspronkelijke bouwdetails. Het is een provinciaal monument. Het voorname woonhuis aan de Wilhelminalaan is al jarenlang eigendom van het Medisch Centrum Alkmaar. Een deel van het pand wordt gebruikt als huisartsenpraktijk. De ontwerpstijl van De Bazel is nog onmiskenbaar aanwezig in dit monumentale pand.

Het oorspronkelijke interieur is grotendeels behouden. Metsel- en tegelwerk, betimmering en lambrisering die in 1916 zijn aangebracht, bewijzen het vakmanschap van de ontwerper en de uitvoerders. Zoals bijvoorbeeld het timmerwerk van Jan van Til. De vroeg 20e eeuwse stadsvilla is inmiddels van hoge cultuur- en architectuurhistorische waarde, met bijzondere bewaard gebleven interieuronderdelen, kenmerkend voor het latere werk van De Bazel. Het woonhuis staat op de provinciale monumentenlijst.

19

In juli 1918 verschijnt in de Alkmaarsche Courant een ingezonden brief van een anonieme bewoonster, moeder van een gezin van negen personen, uit de Boterstraat. Ze vraagt zich vertwijfeld af, hoe laat de ’warmwaterwagen’ door de straat komt. Dan kan ze daar rekening mee houden. Deze wekelijkse gemeentelijke voor-

ziening is ingesteld, omdat er te weinig stadsgas is door de oorlogstoestand in Europa. Hoewel Nederland buiten de oorlog blijft, loopt ons land forse economische schade op. De import van steenkool uit Duitsland is stopgezet. Ons land is aangewezen op steenkool uit de Limburgse mijnen en op bruinkool. Er komt een rantsoeneringsysteem. Slechts tien procent van de gaslantaarns brandt nog. Ieder gezin in Alkmaar krijgt nog maar twintig kubieke meter gas per maand toegewezen. Wie de rantsoenering overtreedt wordt gestraft middels een boete en tijdelijk afsluiting van het stadsgas. Warm water wordt daardoor zeldzaam. Om in die behoefte te voorzien, stuurt de gemeente een wagen door de stad waar het publiek warm water kan kopen.

Historie Van Til

De geplaagde huisvrouw in de krant: ’Omdat ik al eens afgesloten ben geweest van gas, hoewel ik de grootste zuinigheid in acht nam, had ik mij op gas willen besparen middels het water- en vuurhuis. Doch daar die mensen, omdat zij geen brandstof meer hebben, verplicht

Een bewoonster van de Boterstraat wil in 1918 van de gemeente weten wanneer de warmwaterwagen langs komt. Door de oorlog is er weinig steenkool beschikbaar voor de gasfabriek. Daarom is het stadsgas schaars. Er kan minimaal gekookt worden. zijn hun zaak te sluiten, moet ik mij noodgedwongen weer met gas behelpen. Het gevolg is dat ik natuurlijk boven de twintig meter gas verbruik, wat niet veel is voor een gezin van negen personen, en daarom weer voor enige dagen of weken wordt afgesloten. Waar blijft de warmwaterwagen die toch een redmiddel is voor vele gezinnen?’ vraagt de bewoonster van de Boterstraat zich af in de krant.

1899-1919 20

Aan de ergste ellende komt ruim een jaar later een einde, als de nieuwe gasfabriek aan de Helderseweg in gebruik wordt genomen, maar het zal nog tot 1923 duren, vijf jaar na de oorlog, tot weer Duitse steenkool geïmporteerd wordt en er voldoende stadsgas kan worden geleverd aan de bevolking. Tot dan is Alkmaar aangewezen op Engelse steenkool van slechte kwaliteit. In oktober 1918 breekt de Spaanse griepepidemie uit. Er vallen veel slachtoffers. Het gezin Van Til wordt zwaar getroffen. ’Vader kwam op een dag boven en zei ’nu ben ik toch zo ziek’ en hij ging naar bed. Dokter Degenaar kwam en gaf direct al geen hoop meer’, weet Grietje van den Kommer. Binnen enkele dagen overlijdt Jan van Til. Hij wordt 46 jaar. Zoon Klaas is dan achttien jaar, Tine twaalf en Corry twee jaar. Op de dag dat Jan overlijdt, staat er in de krant het bericht dat ten gevolge van de heersende Spaanse griep, de lagere gemeentescholen en de hoogste klas van de handelsschool een maand gesloten zijn. De burgemeester zegt in een verklaring dat ongerustheid niet nodig is. De epidemie kost in 1918 in Europa, in een half jaar, 22 miljoen mensen het leven.

Historie Van Til

Het stoffelijk overschot van Jan van Til, wordt na zijn overlijden bijgezet in het familiegraf van zijn schoonouders op de Algemene Begraafplaats aan de Westerweg in Alkmaar. De grondlegger van het familiebedrijf wordt bijgezet in het familiegraf van zijn schoonvader Van den Kommer op de Algemene Begraafplaats in Alkmaar. Grietje van Til staat er alleen voor. Maar zoon Klaas ontwikkelt zich snel, als hij de verantwoording voelt voor de zaak. De winter van 1918/1919 is streng en lang. Er is veel werk bij Van Til. Het verlies van vader is nog lang niet verwerkt als het noodlot op 7 februari 1919 opnieuw toeslaat. De volgende dag staat een kort berichtje in de Alkmaarsche Courant, over een brand bij meubelhandel Van Til in de Boterstraat. ’Omstreeks twaalf uur in de nacht brak brand uit in de meubelwerkplaats van de weduwe Van Til in de Boterstraat alhier. Politie en brandweer waren spoedig ter plaatse en de brand was omstreeks half twee geblust. De materiële schade is belangrijk. De brandweer bleef den gehele nacht in functie om de steeds weer oplaaiende vlammen te bedwingen.’

De schade is aanzienlijk maar niet onoverkomelijk. Aannemer Jan Ringers van de Laat helpt met een herstel- en verbouwingsplan. Klaas haalt moeder over gelijk nog een verdieping op het pand te zetten.

De meubelwerkplaats vóór de noodlottige brand van 7 februari 1919.

21

Grietje van den Kommer kent meer details:

’Outje Geerlings werkte bij ons en was een dronkaard. Hij was drie dagen aan de borrel geweest en zou een paar avonden overwerken tot tien uur. Elke avond klom mijn zoon Klaas of ik, naar de werkplaats op zolder om te kijken of de kachel uit was. Die avond hadden we het door grote vermoeidheid nagelaten. In die nacht hoorde ik het rond middernacht knetteren en maakte ik een kijkgaatje in het bevroren raam. Ik zag dat de werkplaats in brand stond. Houtkrullen die rond de kachel lagen waren in brand gegaan.’

Historie Van Til

1919-1975

Historie Van Til

Eind 1919 gaat een aantal nieuwe sociale wetten in werking. Verkorting van de arbeidstijd, loonsverhoging, zegels plakken en inspraak van de werknemer, zijn belangrijke veranderingen. Mevrouw van Til kan het moeilijk verwerken. Ze vindt dat het personeel weinig clementie met haar heeft en alleen aan zichzelf denkt. ’Onbarmhartig’ noemt ze hun houding.

Vaak, als ze alleen in de winkel is, Klaas is dan op pad, komt het personeel uit de werkplaats naar haar toe met klachten en eisen. Ze kan daar niet tegen op en raakt dan van streek. Inmiddels is er rond de tien man in dienst en ze zijn allemaal aangesloten bij de vakbond. Als de weduwvrouw soms weigert op de looneisen van het personeel in te gaan, komt de plaatselijke vakbondsvoorzitter opdraven: ’Een seigneur met een aktetas’, zoals de weduwe deze omschrijft. De werkdag wordt teruggebracht naar acht uur. Dat was tien uur. Het personeel moet nu om half acht beginnen, inplaats van half zeven. De meubelmakers verzamelen zich iedere ochtend rond zeven uur in de lunchroom van Netten in de Langestraat. Precies half acht staat mevrouw Van Til ze op te wachten in de deuropening van

1919-1975

de winkel. ’Als de klok had geslagen kwamen ze aanslenteren. Ik zei dan ’kom, kom’ of ’het is te laat’ en dan was er een grijnslach. Maar ik liet niet over me lopen.’ Dan dient de economische crisis zich aan. De verkoop en het reparatiewerk gaan achteruit en er moet personeel worden ontslagen. Mevrouw Van Til ergert zich mateloos aan een knecht, die de wacht is aangezegd en de week dat hij nog in dienst is, de sfeer in de werkplaats verziekt door zijn ’sitdownstaking’. ’Wat heb ik in die tijd gebeden en gestreden om hulp en raad bij onze Hemelse Vader’, verzucht Grietje later in haar gedenkschrift.

24

Het meubelbedrijf balanceert op de rand van de afgrond. Ieder dubbeltje wordt twee keer omgedraaid, voordat het wordt uitgegeven. Dat heeft tot gevolg dat er ’jakhalzen’ op de weduwe Van Til afkomen die de zaak wel willen kopen. Voor een zacht prijsje natuurlijk. En hoewel moeder en zoon soms twijfelen of ze de strijd nog langer aangaan, blijven ze volhouden en hopen op betere tijden.

Historie Van Til

Als er op een goede dag twee onbekende dames de meubelwinkel binnenstappen en vragen of mevrouw Van Til in staat is hun nieuwe pasgekochte woning te meubileren, gloort er tijdelijk weer wat hoop.

’Ik schrok zo dat ik haast niet kon praten. Ik bad God om raad.’

Bij deze foto uit 1920 in een landelijk tijdschrift staat vermeld: ’De firma Van Til te Alkmaar toont een blik in de winkelruimte waar op smaakvolle wijze de goederen zijn geëxposeerd, die haar naam hoog houden als prima gesorteerd karpettenmagazijn. De firma is, door haar artikelen, over de gehele provincie bekend.’

de crisisperiode. Moeder en zoon bepalen in overleg met elkaar wat er wordt ingekocht. Als zoon Klaas een modern tapijt wil kopen, heeft moeder daar moeite mee. Maar ze geeft zich gewonnen. Zoals steeds vaker gebeurt met beslissingen die moeten worden genomen. Moeder: ’Mijn gedachten waren altijd dat Klaas later de zaak zou overnemen. Dus hij moest doen naar zijn eigen inzicht.’

25

’Alles moest ik van tekening verkopen. Klaas gluurde door de gordijnen. De dames bestelden alles voor hun huis. Niets was ze te duur. Ze hadden ons adres gevonden in het adresboek van de gemeente Alkmaar.’ Deze onverwachte grote bestelling, is de reden dat wordt besloten ook stoffering te gaan verkopen. Gordijnen en vloerbedekking. Dit betekent wel, dat moeder zelf de gordijnen op maat knipt en moet naaien. Daarvoor wordt een gebruikte trapnaaimachine gekocht. Er wordt weer geld geleend bij kennissen. Er komt steeds meer stoffeerwerk. Stofferen is een vak dat Klaas en zijn moeder niet beheersen. Er wordt een stoffeerder aangenomen. De eerste knecht na

Historie Van Til

Als moeder bij advocaat Verhoeff aan de Oudegracht binnen de opdracht noteert, staat zoon Klaas nieuwsgierig buiten te wachten. Op 9 juni 1923 opent de firma Van Til een tweede winkel in de Boterstraat. Het is nog de tijd, dat moeder en zoon zich opwinden als er een belangrijke klant vraagt even langs te komen voor het opnemen van een levering. Dan gebeurt het, dat moeder met een duimstok en notitieblok in haar tas naar advocaat mr. W.F.A. Verhoeff op de Oudegracht gaat voor een opdracht. De jurist heeft tevens een agentschap van een verzekeringsmaatschappij. Klaas wacht buiten op afstand vol spanning, of moeder de opdracht krijgt. Klaas ontwikkelt zich, in het voetspoor van wijlen zijn vader, als de vakman. Hij maakt niet alleen meubelen in opdracht, maar ook bijvoorbeeld een gebeeldhouwde mahonie houten schemerlamp voor aannemer Jan Ringers. Ringers brengt ook wel eens klanten aan, maar eist dan wel een fors provisiebedrag. Klaas van Til specialiseert zich ook in winkelbetimmeringen. De zaken gaan steeds beter.

weer raak bij de tabaksfabriek, recht tegenover Van Til. Alkmaar telt dan negen tabaksfabrieken, met gemiddeld vijftien werknemers. De arbeiders in de tabaksindustrie zijn goed georganiseerd. Zij weten zich gesteund door hun vakbond, bij hun strijd voor hogere lonen en betere sociale voorzieningen. De eigenaren van de fabrieken maken het er wel naar. Tabakstrippen en verwijderen van de hoofdnerf is eenvoudig werk en vereist nauwelijks oefening. Daar zijn dus geen ’dure’ arbeiders voor nodig. Dat werk kan best thuis door vrouwen en kinderen worden gedaan. Oudere werknemers worden daarom ontslagen en hun werk wordt vervangen door thuiswerkers en door goedkopere jongeren. Vaak nog kinderen.

1919-1975 26

De sociale onrust woekert voort in de stad. Ook in de Boterstraat. Begin september 1922 is het

De politie heeft in 1922 de handen vol aan weerbarstige sigarenmakers. Een aantal wordt gearresteerd en opgesloten in de politiecel onder de toren van het stadhuis.

Historie Van Til

De weduwe Van Til investeert in 1922 in zes nieuwe elektromotoren, voor de machines in de werkplaats.

Piet van der Borden is zelfstandig administrateur en zoekt werk. In contact met mevrouw Van Til, vraagt hij of hij de boekhouding kan doen voor het meubelbedrijf. Daar voelen moeder en zoon wel iets voor. Er worden afspraken gemaakt en er komt een overeenkomst. Van der Borden zet de administratie op poten. Hij maakt een kaartsysteem van leveranciers en klanten. Snel vindt hij het vertrouwen en gaat ook de contacten onderhouden met fabrikanten en de groothandel. Dochter Tine ziet wel wat in de jonge boekhouder en in 1927 treden ze in het huwelijk. Piet en Tine kopen een huis in de Steijnstraat. Het administratiekantoor zal uitgroeien tot een toonaangevend makelaarskantoor in Alkmaar.

27

Bij de tabaksfabriek in de Boterstraat loopt het uit de hand. Van der Horst heeft drie arbeiders op straat gezet. Dat wekt woede in de stad. Sigarenmakers van andere fabrieken verzamelen zich voor de fabriek in de Boterstraat. Er ontstaat bij Van Til voor de deur een handgemeen. De politie moet optreden. Werkgever Piet van der Horst neemt het niet. Hij zegt in de krant, dat voortaan alleen arbeiders worden aangenomen die géén lid van de vakbond zijn. En: ’Elementen die gevaarlijk zijn voor patroons, moeten de stad verlaten, waardoor wij er zeker van zijn dat onze bedrijven rustig kunnen voortgaan’, is zijn suggestie. In de gemeenteraad valt weinig steun te verwachten voor de strijdende arbeiders. De socialisten zijn ver in de minderheid en daar moet de steun toch van komen. De wethouder, zelf werkgever, vindt geen weerwoord als hij in de raadzaal reageert: ’Den werkman heeft alleen plichten. Worden die plichten te zwaar dan is hij vrij ontslag te nemen.’

In dat sociale klimaat groeit de meubelzaak langzaam maar zeker. De administratie is een zorgenkind. De steeds ingewikkelder wet- en regelgeving vergt kennis, inzicht en tijd, veel tijd. Moeder Van Til is van een andere generatie en zoon Klaas heeft zijn handen vol aan de meubelmakerij en het personeel.

Historie Van Til

Grietje van Til - Frans krijgt direct na haar huwelijk een kasboek.

Het slot van overdracht van de meubelzaak, van moeder op zoon.

Klaas trouwt in augustus 1928 met Grietje Frans (1906 Heiloo) en gaat boven de zaak in de Boterstraat wonen. De tweede generatie Van Til zal de zaak van moeder overnemen. Moeder laat de winkel nog een keer verbouwen en als Klaas de zaak in handen krijgt vertrekt moeder in september 1928 met dochter Cornelia naar Antwerpen. In die Belgische havenstad begint moeder een volgend leven, aan de zijde van haar nieuwe levenspartner de heer D. Meijer: een evangelist. Grietje van den Kommer staat haar nieuwe levensgezel bij in zijn evangelisatiewerk. Ze stelt zich als taak de zeelieden in de havenkroegen te overtuigen van het Woord van God. Dochter Cornelia ervaart deze Antwerpse periode als onplezierig. Later keren moeder, dochter en de heer Meijer terug in Noord-Holland waar ze in Heiloo een woning vinden. Cornelia, nu mevrouw

1919-1975

Dagelijks worden nauwgezet de uitgaven genoteerd. Koek en banket staan in de eerste week van oktober 1928 hoog genoteerd. Grietje krijgt zelfs een voorschot van één gulden.

28

C. Baart - van Til, verhuist later naar Friesland. Ze is woonachtig in Drachten.

Historie Van Til

De ’motortram’ voor de halte bij de Vierstaten. De stadstram is verliesgevend, ondanks dat er in 1928 ruim 147.000 mensen mee worden vervoerd. vervoer in en naar de stad. De stadstram, getrokken door een auto, leidt een karig bestaan. Hoewel er in 1928 nog altijd 147.000 mensen mee worden vervoerd, maar wel weer minder dan het jaar ervoor. Het personenvervoer met de salonboten van de Alkmaar Packet, blijft in 1928 ook beneden verwachting. Wel komen er steeds meer toeristen naar de stad. Maar dat gebeurt vooral tijdens de kaasmarkt en zet onvoldoende zoden aan de dijk om het midden- en kleinbedrijf gunstig te stemmen. Meer toeristen heeft te maken met de Olympische Spelen, die dat jaar in Amsterdam worden gehouden. De Alkmaarse winkelstand profiteert nog weinig van de toeristen. Toch beklimmen er 4.453 mensen de toren van het Waaggebouw. Dat zijn er een jaar eerder nog 3.646. Het aantal geparkeerde auto’s tijdens de kaasmarkt is haast verdubbeld, in vergelijk met een jaar eerder.

Ook de Alkmaarse kaasmarkt loopt achteruit. Door het koude voorjaar, en dus minder gras, is er minder melk en dus minder kaas. Wel komen er steeds meer toeristen naar de kaasmarkt. Maar dat levert (nog) geen extra inkomsten.

29

Alkmaar in 1928 groeit langzaam maar zeker buiten de singels en het kanaal. Burgemeester W. Wendelaar is sinds 1919 eerste burger van de stad, die in 1928 ruim 28.000 inwoners telt. Binnen de singels is de laatste jaren weinig veranderd. Zuidelijk van de binnenstad ontstaat een grote wijk in de Overdiepolder. Zoals de Uitenboschstraat en de uitbreiding van arbeiderswijk Rochdale. Aan het Nassauplein wordt de Piusstichting gebouwd, waar katholieke ouderen onderdak zullen vinden. En aan de Wilhelminalaan verandert de voormalige Cadettenschool in een neutraal regionaal centraal ziekenhuis. Een jaar eerder is het rooms katholieke St. Elisabethziekenhuis aan de Emmastraat geopend. Alkmaar ademt de sfeer van een marktstad. Wel wordt het in 1928 allemaal wat minder. De aanvoer op de kaasmarkt loopt achteruit, omdat het voorjaar erg koud is geweest. Ook de veemarkt loopt terug. Mede daarvoor is de ziekte mond- en klauwzeer en de teruggang in de schapenfokkerij verantwoordelijk. Op de wekelijkse eiermarkt gaat het ook steeds minder. Alleen op de botermarkt loopt het wat beter dan de voorgaande jaren. Maatgevend voor de stand van de plaatselijke economiebarometer is het personen-

Historie Van Til

Piet: ’Mijn oma hield erg van antieke meubelen. Ze zag eens een advertentie van een antieke 18e eeuwse kast, die aan de andere kant van het IJsselmeer stond. Opa ging er op af. Hij was een lange dag weg. Toen hij terug kwam met de mededeling dat de kast beschadigd was en de koop niet door ging, kreeg hij er van oma flink van langs.’ Piet van Til herinnert zich in 2004 zijn oma als een zeer maatschappelijk en bewogen vrouw, die in de winkel een apart hoekje had waar ze mensen met problemen moed gaf.

In dit Alkmaarse klimaat anno 1928 moet Klaas van Til het gaan bewijzen. Zuster Tine is getrouwd met Piet van der Borden en woont in de Steijnstraat en moeder is met zuster Corry naar Antwerpen verhuisd. Klaas staat er met zijn vrouw Grietje dus alleen voor. In 1930 krijgt het echtpaar hun zoon Jan, twee jaar later gevolgd door Piet en in 1936 wordt Jaap geboren. Piet van Til is de eerste zoon van de derde generatie die in de zaak komt. Zijn oma herinnert hij zich als een ’zeer maatschappelijk en sociaal bewogen vrouw’. Piet weet uit overlevering dat oma een apart hoekje in de winkel had waar je rustig kon zitten. Daar ontving ze dan mensen die het maatschappelijk moeilijk hadden. Waar mogelijk hielp oma Van Til mensen. Uit zijn jeugd herinnert Piet van Til het snerpende geluid van de machines in de werkplaats die achter de winkel was. De woonkamer was toen nog naast de werkplaats. Op de eerste verdieping waren de slaapkamers. De werkplaats was verboden gebied voor de kinderen. Te gevaarlijk. Moeder beheerde de verbandtrommel.

1919-1975

Het gebeurde regelmatig dat er ongelukken gebeurden met de gevaarlijke machines.

30

Eind jaren dertig besluit Klaas van Til in te gaan op het verzoek van een ontwerper, klokken te maken. De fabricage van pendules blijkt een goede aanvulling op de werkgelegenheid bij het Alkmaarse familiebedrijf. De uurwerken worden uit Duitsland en Zwitserland geïmporteerd. Piet van Til weet nog dat de klokken in de Boterstraat worden gemaakt, gepolitoerd en van een uurwerk voorzien. Een belangrijke opdrachtgever is verzekeringsmaatschappij Het Hooge Huys in Alkmaar. Iedereen die een verzekering afsluit krijgt een pendule voor op de schoorsteen. Ook herinnert Piet zich dat in de klokkenwerkplaats een grote partij houten jojo’s wordt gedraaid. Kort voor de Tweede Wereldoorlog komen nieuwe meubelfabrieken met collecties op de markt. Daar kan Van Til met de eigen fabricage van meubels nauwelijks tegen op. Steeds vaker worden meubels ingekocht. De werkplaats achter de winkel verliest zijn oorspronkelijke functie.

Historie Van Til

Eén van de weinige familiefoto’s van voor de oorlog. In Heiloo bij de Witte Kerk zien we van links naar rechts: Ria van der Borden, Tine van der Borden - Van Til, Siem van der Borden, Jan van der Borden, Jan van Til, Piet van Til, Griet Meijer - Van Til - Van den Kommer, Jaap van Til, Grietje van Til - Frans.

De stoffeerderij daarentegen wordt steeds belangrijker. Mevrouw Van Til maakt met de trapmachine steeds meer gordijnen en vitrage voor klanten.

’Wat niet vergeten mag worden is, dat voor mijn ouders de zaak met problemen en vooruitgang een zaak van gebed was. ’Een Eben Haezer’ zeiden ze altijd.’ In de oorlog stagneert de groei van de meubelzaak van Van Til. De eerste jaren gaan nog wel, maar als de razzia’s beginnen komt het bedrijf vrijwel stil te liggen. Er blijft wel werk voor meubelmaker Jan van Ingen en stoffeerder Jan Veen: twee oudgedienden. Er is nog wel reparatiewerk aan meubels en matrassen moeten worden gevuld met kapok. Ook het op maat knippen en naaien van vloerbedekking is een steeds terugkerende en tijdrovende bezigheid.

Cornelia van Til (1916) is drie jaar als haar vader overlijdt. Ze herinnert zich nog dat haar broer Klaas, rond 1922, opzien baarde met de advertentietekst: ’Die zit!!…in een stoel van Van Til’. Als ik een typering van de zaak moet geven, denk ik aan de woorden vernieuwend en vooruitstrevend.’ 31

Cornelia (Baart) van Til herinnert zich anno 2004 nog veel van de vooroorlogse periode. ’Ik was een jaar of zes, toen mijn broer Klaas, hij was zestien jaar ouder, een advertentie plaatste in de krant met de tekst: ’Die zit!! … in een stoel van Van Til’. Dat was een heel moderne tekst voor die tijd. Ik denk ook aan de komst van de nieuwe machines uit Leipzig. Een monteur kwam mee. Dat was een hele ervaring. Ook zie ik nog die handkar, waarmee meubelen en rollen tapijt naar de klanten werden vervoerd en naar de vrachtrijders.’ ’Later kregen we een Ford. Op de brede

treeplanken werden tapijtrollen gezet die vastgesnoerd werden met singels. Soms werden meubels op het dak vervoerd. Ook was de presentatie van de zaak belangrijk. Zoals bijvoorbeeld op een middenstandtentoonstelling in de stad. Mijn broer had een prachtige salon ontworpen. Alles eigen fabrikaat. De bekleding was ontworpen door Chris Lebeau, een bekende kunstenaar.’

Historie Van Til

Klaas van Til komt tijdens de oorlog, vanaf 1943, nog weinig op straat. Hij is bang door de bezetters te worden opgepakt, om naar Duitsland te worden gestuurd.

De bevrijding wordt op 8 mei 1945 ook in Alkmaar uitbundig gevierd. Zoals hier voor het stadhuis in de Langestraat.

In ’t Vijvertje, achter V&D, is het pakhuis voor houtopslag en stalling voor de handwagens. Later verhuist de stoffeerderij uit de Boterstraat hier naar toe. Vader Klaas van Til gaat in de stille oorlogsjaren vaak vissen met enkele vrienden. Een ongekende luxe, na een zeer druk bestaan sinds 1928, als Klaas de zaak van moeder heeft overgenomen. Er wordt veel ruilhandel gedaan in de oorlog.

Bijvoorbeeld een bedmatras voor een zak tarwe. De tarwe wordt dan verdeeld onder het personeel. Vader Klaas van Til komt in de laatste oorlogsjaren nauwelijks op straat. Bang als hij is, opgepakt te worden door de bezetters. Direct na de oorlog is er weinig hout- en plaatmateriaal voor de meubelmakerij. Vader Klaas gaat erop uit om in Winschoten meubels te kopen. Hij is dan drie dagen onderweg. Op de winkelruit in de Boterstraat lezen de voorbijgangers de tekst

’Er zit schot in, spoedig weer prima meubelen leverbaar’.

32

De klokkenmakerij komt weer langzaam op gang. Er wordt weer personeel aangenomen. Van Til profiteert van het Amerikaanse steunprogramma, om de Europese industrie weer op gang te helpen.

Historie Van Til

van ons succes dat we later zouden oogsten.’ In Heiloo worden ruim honderd nieuwe woningen door Van Til voorzien van vloerbedekking en vitrages. De eerste bestelwagen is voor directie en personeel ’een wonder op wielen’. Modelwoningen worden ingericht in Alkmaar en omliggende gemeenten. Van Til legt cocostapijt in alle stands van de Huishoudbeurs in de Amsterdamse RAI. Koehaartapijt, Raventatapijt, Linofelt, Balatum en Jabotapijt wordt massaal ingekocht. Van Til wordt een begrip in stad en regio.

De inrichting van het kantoorgebouw van de Raad van Arbeid in Alkmaar, in 1950, is een belangrijke opdracht voor Van Til Woninginrichting.

De foto van het gebouw van de Raad van Arbeid als aandenken, die gepaard gaat aan de bedankbrief.

33

Met dit geld worden in Amerika nieuwe machines besteld. Veel kleiner dan de elektromotoren van voor de oorlog en veel geruislozer. Aan de zuidelijke stadsgrens wordt bij Heiloo een bollenschuur verbouwd tot klokkenfabriek voor Van Til. Als de wederopbouw na de oorlog in stad en regio op gang komt, is er een belangrijk taak voor Jaap van Til weggelegd, de tweede zoon na Piet. Jaap komt van de handelsschool en is aangewezen orders voor de interieurzaak binnen te halen. Hij zoekt aanvankelijk zijn werkterrein in de gemeente Heiloo, zuidelijk van Alkmaar. Daar wordt een nieuwe woonwijk gebouwd. Jaap van Til krijgt de naamlijst van de kopers van de woningen van een makelaar en trekt naar de adressen van de toekomstige Heilooënaren. Jaap: ’Ik weet nog heel goed, dat ik met de foto’s van de huizen in aanbouw en met stalen en monsters vloerbedekking en gordijnen, naar Amsterdam ging voor bezoek aan de kopers van de nieuwe huizen in Heiloo. Dat werd een succes. We haalden veel werk binnen. Eigenlijk was dat de start

Historie Van Til

De houthandel aan de Frieseweg, met de meelmolen ’t Roode Hert op de achtergrond, van Klaas de Heer

in hun leven met een autobus met vakantie naar het buitenland gingen, heb ik de zaak laten verbouwen. De heropening van de zaak was al achter de rug, toen mijn ouders terugkwamen van vakantie. De zaak stond vol bloemen van familie en relaties.’

Inmiddels is de oude werkplaats achter de winkel in de Boterstraat verbouwd tot een toonzaal. Het hoge plafond wordt gemaskeerd door strak gespannen jute, dat is beplakt met behangselpapier. Omdat er veel werk binnenkomt voor de meubelwerkplaats, wordt de klokkenfabriek opgeheven. Jaap van Til toont lef. Vader is terughoudend als zijn zoon met ideeën komt, vooral wanneer deze forse investeringen vergen. Jaap: ’Op een bepaald moment liepen we echt achter. De verlichting in de winkel was verouderd en ook de verwarming. Het interieur moest ook aangepast worden. Toen vader en moeder voor de eerste keer

1919-1975 34

Klaas de Heer uit de Boterstraat is een veelzijdig (kunst)schilder. Hier zijn aquarelimpressie van de Alkmaarse kermis.

’Vader was aanvankelijk wel boos, maar ik zie hem de dag na zijn terugkomst nog in de winkeldeur staan, trots complimenten van voorbijgangers in ontvangst nemend.’ Huisschilder Klaas de Heer is vele decennia lang de overbuurman van de familie Van Til. De Heer is een kleurrijk figuur. Begin juli 1950 viert Klaas zijn jubileum. Zijn winkel in de Boterstraat bestaat vijftig jaar. Klaas de Heer verkoopt schildersbenodigdheden. Hij maakt zelf aquarellen voor de verkoop, waar hij lijsten omheen maakt. Op diverse plekken hangen nog honderden kunstwerken van de Alkmaarse schilder. Ook het stedelijk museum en het regionaal archief werk van hem. De Heer is tijdens zijn werkzame leven vooral sterk in het vastleggen van Alkmaarse plekjes.

Historie Van Til

Melancholisch en kleurrijk schets hij sfeervolle beelden in waterverf en olieverf. Hij heeft onmiskenbaar bijgedragen aan het vastleggen van stadsbeelden die nu niet meer bestaan. Als Klaas de Heer in 1950 jubileert, is zijn winkel opgeknapt en neemt winkeljuffrouw Greetje Bregman de zaak over. De jubilaris kan dan verder met zijn grote hobby kunstschilderen. De Heer zet begin jaren twintig zijn schouders onder het tekengenootschap Kunst Zij Ons Doel (KZOD), met drukker W.F. Slinger en tekenleraar H.I. Zick van de RHBS. We komen bekende kunstenaars tegen op de ledenlijst, zoals Koos Stikvoort, Hein Heertjes, de broers Johan en Pieter Plas en Theo Groothuizen. Later ontstaat uit KZOD het schildersgenootschap Doorwerken. In 1957 bestaat KZOD 125 jaar. De schildersvereniging verdwijnt eind jaren zestig geruisloos. Doorwerken blijft bestaan, met in die tijd de bekende leden, kuiper Koos Stikvoort, de huis-

Van Til Interieur slaat zijn vleugels uit. Naastgelegen winkelpanden en een café worden gekocht en ook aan de overzijde van de straat worden bedrijfspanden verworven. Als de fietsenwinkel van De Wild op de hoek van de Laat vrijkomt is Van Til de koper. De naam Tilly wordt ingevoerd. Eind januari 1956 is de volgende verbouwing gereed. De Alkmaarsche Courant bericht: ’De firma Van Til, die met haar brede etalages een imponerende plaats inneemt in de smalle Boterstraat, heeft haar laatste uitbreiding op de bovenverdieping gezocht. De meubelwerkplaats, die zich daar bevond, is veranderd in een flinke toonzaal, waar weer ettelijke ameublementen kunnen worden uitgezet om het oog van de aspirant koper te trekken. Het zijn vooral de moderne meubelen met hun frisse kleurencombinaties, die hier als massale blikvangers dienst doen. Binnen enkele dagen zal de firma Van Til de nieuwe verdieping voor haar klanten kunnen openstellen.’

Dit ’lecturakastje met glas’, is een gewild meubel in de jaren vijftig.

35

Als Alkmaar in 1954 700-jaar stadsrecht viert, heropent ’Tilly’ na een grondige verbouwing.

schilders Hein Heertjes en Wim Koster, tekenleraar Chris de Wolf, antiquair Jan Dok, de horlogemakers Jan Plas en Dirk Oudes en winkelier Rein Bankert.

Historie Van Til

De Dico-collectie is in 1956 zeer gewild bij Tilly.

Dressoir 1956.

Wandmeubel 1956. Drie jaar later, op 20 mei 1959, overlijdt Grietje van den Kommer, weduwe van Dirk Meijer - eerder van Jan van Til - op 83-jarige leeftijd. Grietje wordt bijgezet in het familiegraf Van den Kommer op de Algemene Begraafplaats te Alkmaar, waar in 1918 Jan van Til haar is voorgegaan.

1919-1975 36

Een selectie van leveranciers in de jaren vijftig.

1963 is een belangrijk jaar voor Alkmaar. De economische groei kenmerkt zich door een sterke toename van het verkeer door het centrum van de stad. Daarom besluit het gemeentebestuur tot maatregelen. Buiten de stad worden bedrijventerreinen ingericht voor ondernemingen die in de binnenstad verkeersoverlast veroorzaken en ook buiten het centrum zouden kunnen expanderen. Zo verhuizen twee verkeersaantrekkende bodencentra uit de binnenstad naar een vervoerscentrum aan de oostzijde van Alkmaar.

Historie Van Til

Het vrachtverkeer moet begin jaren zestig de stad uit. Daarom verhuist het bodecentrum van de Paardenmarkt naar het Bedrijventerrein Overdie. Ook de Dijk wordt vrijgemaakt van vrachtrijders die daar goederen laden en lossen. Er wordt ook een proef gedaan met het autovrij maken van winkelstraten in het centrum van Alkmaar. Eind januari 1963 gaat de Boterstraat dicht voor alle verkeer; het wordt een voetstraat. Dit heeft voor Van Til belangrijke gevolgen. Grootste voordeel is de betere bereikbaarheid voor het publiek. Lastiger wordt het voor de bevoorrading van de winkels. Daarom wordt magazijnruimte buiten het voetgangersgebied steeds belangrijker. De meubels worden daar per vrachtauto afgeleverd en vervolgens met eigen vervoer, zoals bijvoorbeeld de bakfiets, naar de winkels gebracht.

Het Rydaparket vindt gretig aftrek. Streepdessins zijn in. Ook voor meubelstof.

37

Als eind januari het proefjaar ingaat, treedt de politie streng op tegen overtreders. Dat zijn er veel. Vooral fietsers en bromfietsers moeten het ontgelden.

Het bankstelmodel ’Baarn’ van de Clubmeubelfabriek is rond 1960 een succes. Van Til verkoopt er veel van.

Historie Van Til

Een advertentie uit 1960. De middenstanders in de Boterstraat zijn zeer tevreden. De voorheen gevaarlijke straat in de doorgaande route vanaf de Laat, door de Boterstraat en Houttil naar de bushalten op de Kanaalkade, is nu een rustige wandelstraat geworden. Verschillende ondernemers in de smalle winkelstraat besluiten hun zaak te verbouwen.

De winkeliers hebben grote verwachtingen van topdagen, zoals de vrijdagse kaasmarkt en de zaterdag; de koopdag bij uitstek.

1919-1975 38

Burgemeester Hendrik Wytema knipt in 1964 het lint door en de Boterstraat is officieel erkende voet(winkel)straat. De eerste burger neemt deze gelegenheid te baat, om zijn toekomstvisie op de binnenstad bekend te maken. Het zal jaren onrustig blijven in Alkmaar.

Een jaar na de invoering van de Boterstraat tot voetstraat, heropent burgemeester mr. H. Wytema de winkelstraat. De eerste burger knipt het traditionele lint door en spreekt achtingswaardige woorden aan het adres van de verzamelde winkeliers. De burgemeester grijpt deze gelegenheid aan, om een tipje op te lichten van de sluier

Historie Van Til

Kosten nog moeite worden in 1967 door de gemeente gespaard, het dempingsplan zo aantrekkelijk mogelijk aan de burgerij te presenteren. Zoals deze impressie vanaf de Waagtoren gezien, met zicht op de gracht het Luttik Oudorp. Alleen het eerste deel tot de Kuipersbrug is nog open. Vanaf de brug moet het water tot de Bierkade worden gedempt. Aldus de plannenmakers.

39

over een pakket ingrijpende plannen, die in de jaren daarop veel beroering teweeg brengen onder de burgerij. Wytema meldt dat er op de Laat, na de Langestraat de belangrijkste winkelstraat, parkeermeters zullen worden geplaatst. Wat de binnenstad mist, aldus de magistraat, zijn brede dwarsverbindingen door het winkelgebied. Daarom zal er ingrijpend moeten worden gesloopt. De burgemeester kondigt een verkeersonderzoek aan, zodat duidelijk wordt hoeveel mensen er dagelijks met de autobus, de auto en de fiets naar de stad komen.

Historie Van Til

1975-1990

Historie Van Til

Terwijl door ingrijpende demping- en sloopplannen het stadsschoon geweld zal worden aangedaan, zo vrezen velen, geniet de kaasmarkt steeds meer internationale belangstelling en neemt de toeristenstroom toe. De winkelstand krijgt daar profijt van.

Alkmaar belandt in een maalstroom van stedenbouwkundige plannen, al dan niet bedacht door landelijke deskundigen van naam en vaam. Zoals professor Wieger Bruin.

De jaren zestig staan in het teken van het niets ontziende slopen van bestaande gevelwanden en het dempen en overkluizen van grachten.

1975-1990 42

De monumentale binnenstad moet, in de ogen van de plannenmakers, getransformeerd worden tot een gebied waar het doorgaande verkeer vrij spel heeft. Het is of de klok een eeuw wordt

teruggezet, naar de periode dat stadspoorten moesten verdwijnen en grote monumentale gebouwen plaats maakten voor wegen voor rijtuigen en koetsen. Burgemeester Wytema krijgt aanvankelijk het gelijk aan zijn kant, maar als landelijke instellingen voor monumentenbehoud en beschermers van stadsschoon zich gaan weren, wankelt zijn beleid. De oorspronkelijke laatmiddeleeuwse stadsstructuur, omzoomd door singels en doorsneden met straten en grachten die perfect in verhouding tot elkaar staan, blijft behouden. Alleen een stenen brug over de Oudegracht, als bedacht onderdeel

Historie Van Til

In 1974 koopt Van Til de voormalige bakkerswinkel en de bakkerij van de familie Groot in de Huigbrouwerstraat. Aan de Laat is nog een wagenberging. Het pand wordt doorgetrokken naar de winkel in de Boterstraat. van een nieuwe brede noord-zuid dwarsverbinding komt er en getuigt anno 2004 van de rumoerige planperiode halverwege de twintigste eeuw.

43

Van Til neemt in 1975 de voormalige bakkerswinkel van Groot, Huigbrouwerstraat 34, in gebruik. Er komt een doorbraak naar Boterstraat. Jaap van Til herinnert zich nog, dat hij de voormalige bakkerij - rijksmonument zonder bouwvergunning van de gemeente heeft laten verbouwen tot meubelwinkel. In de kelder worden honderden antieke tegeltjes aangetroffen.

Historie Van Til

Winkelinterieur 1972. De Boterstraat vanaf de Laat in 1972, met links en rechts de woon- en meubelwinkels van Van Til.

1975-1990 44

De zolderverdieping.

De stoel Chatman.

De ’Guffram’ uit Italië baart in 1973 veel opzien.

Historie Van Til

In de zomer van 1981 wordt aan de Rekerdijk in Alkmaar, noordelijk van het Bedrijventerrein Huiswaard, door Van Til een tweede winkel geopend onder de naam Mobi Meubelen. De naam is afgeleid van ’mobiel zelf’. wordt besloten om de overtollige ruimte als winkel in te richten. Daar wordt Mobi gevestigd. Piet van Til is verantwoordelijk voor deze nieuwe zaak, bestemd voor een geheel ander segment van de kopersmarkt dan bij het vertrouwde Van Til gebruikelijk is. ’Meubelen waar je mee wegloopt’ is de reclameslogan voor Mobi. Het meubelassortiment wijkt sterk af van dat van Van Til in de Boterstraat. Mobi richt zich aanvankelijk op de markt van kopers die

45

Eind jaren zeventig koopt Van Til de bedrijfsruimte van de voormalige timmerfabriek en zaak in bouwmaterialen, De Driehoek. In eerste instantie wordt het gebouw door Van Til alleen als magazijn gebruikt. Op de verdieping komt een atelier voor het maken van gordijnen. Ook komen er een spuiterij en een wasplaats voor het wagenpark van het meubelbedrijf. Maar als de verkopen bij Van Til terug lopen, wordt de magazijnruimte te groot en

De tekening van Mobi aan de Rekerdijk. Mobi moet een ’cash & carry’ meubelwinkel worden voor handige kopers, die zelf hun meubelen in elkaar kunnen zetten.

Historie Van Til

Mobi Design verhuist in 1994 naar het Huiswaarderplein.

Mobi Design richt zich vooral op de ’twintigers en dertigers met smaak’. voor weinig geld tevreden willen zijn, maar wel bereid zijn hun aankoop zelf in elkaar te zetten. De inkoop voor Mobi gebeurt centraal bij Van Til, steeds met het oogmerk: B-segment van een A-merk. Mobi blijkt een succes. De formule slaat aan, maar wordt met de tijd wel aangepast: ’Vanuit het ondersegment van de interieurmarkt naar boven’.

1975-1990 46

In 1994 verhuist de meubelzaak naar het Huiswaarderplein en is ’Mobi Design’ trendy & tijdloos - een feit. Mobi Design ontwikkelt zich tot een winkel voor het

Het centrale trappenhuis van Mobi Design.

Historie Van Til

moderne, gedurfde middensegment van de consumentenmarkt. Bij de inkoop wordt weliswaar naar ’de top’ gekeken; de collectie verschilt duidelijk van die bij Van Til Interieur. De meubelen bij Mobi Design zijn veelal van onbekende, doch getalenteerde ontwerpers, merkloos en aantrekkelijk geprijsd. Mobi Design richt zich vooral op de groep ’twintigers en dertigers met smaak’. De meubelzaak heeft de beschikking over 3600 meter verkoopvloeroppervlakte.

Eind september 1982 viert meubelspecialist Van Til een verlaat jubileum. Ter gelegenheid van het 75-jarig bestaan, drie jaar eerder, wordt het rijnvrachtschip Embrica gecharterd, voor de presentatie van de meubelcollectie. Waaronder de pas verkregen collectie van Castle Furniture. In het schip worden olieschilderijen van Jeanne Wesseling gepresenteerd. De Embrica ligt vier dagen aan de Alkmaarse Kanaalkade en vervolgens een week aan de Nijverheidskade in Den Helder. Wethouder Piet IJssels opent in de eerste week van juni 1986, een jubileumexpositie in de meubelwinkel van de schildersvereniging Doorwerken. De vereniging bestaat dan een halve eeuw. In de winkel hangen ruim honderd aquarellen, schilderijen en tekeningen van Alkmaarse amateur kunstenaars. Met financiële steun van Van Til geeft Doorwerken het Alkmaars Schetsboek uit. Dit bevat vijftig prenten en geeft visie van leden op hun stad. 47

Van Til gaat vanaf begin jaren tachtig steeds meer accessoires verkopen. Zoals deze doorzichtige telefoon.

Historie Van Til

middeleeuwse straatjes, belemmeren de groei en expansie van het familiebedrijf. En stilstand is achteruitgang. Steeds vaker wordt de bevoorrading een probleem. Steeds vaker rollen er bekeuringen voor parkeerovertredingen in de bus.

Als aan de Noorderkade, aan de andere kant van het kanaal tegenover de binnenstad, de ijzergroothandel verdwijnt, koopt Van Til de grond voor de bouw van een nieuw bedrijf.

In september 1987 meldt de Alkmaarsche Courant, dat de directie van Van Til bevestigt dat het interieurbedrijf de binnenstad gaat verlaten. De situatie in de binnenstad is voor het bedrijf onhoudbaar geworden. Van Til heeft een groot deel van het bouwblok tussen Laat en Langestraat in gebruik. In twee blokken, aan weerszijden van de Boterstraat, zijn de oorspronkelijke panden met elkaar verbonden. Het is een labyrint van toonkamers, op- en afstappen en hoogteverschillen. Er is altijd wel een verbouwing gaande. De bereikbaarheid voor de bezoeker wordt steeds moeilijker, omdat het verkeer in de Alkmaarse binnenstad aan banden wordt gelegd. De smalle, van oorsprong laat

1975-1990

Langzaam maar zeker groeit het besef bij de directie en medewerkers dat het zo niet verder kan. De speurtocht naar een betere locatie wordt ingezet. Geen eenvoudige taak. Ook het besef, dat er risico’s zijn aan de verhuizing, groeit. Tenslotte is de zaak vanouds in de Boterstraat gevestigd. Al ruim 85 jaar.

48

Als het besluit wordt genomen, dat de noordzijde van het centrumgebied de aangewezen plek is voor een nieuwe winkel, gaat het snel. Metaalgroothandel Dikema & Chabot maakt ruimte vrij op de hoek van de Noorderkade en Noorderstraat. Recht tegenover de Tesselsebrug. Een betere zichtplek vanuit het centrum van de stad lijkt er niet.

Historie Van Til

Als wethouder Leo Worm op 1 december 1989 Van Til Interieur opent, is dit de bekroning van 85 jaar vakmanschap. Het bedrijfspand biedt dan zesduizend vierkante meter showroomruimte voor Van Til. De overige ruimte wordt verhuurd aan een radio- en tv-bedrijf en een winkel voor keukeninrichting. De internationale meubelcollectie en de woonaccessoires komen volop tot hun recht in de nieuwe zaak.

Jaap van Til erkent nu, dat de stap om de sfeerrijke, pittoreske en vertrouwde Alkmaarse binnenstad te verruilen voor de oever van het Noordhollands Kanaal, risico’s had. ’Maar als je geen risico’s wilt nemen moet je brugwachter worden’, is zijn nuchtere conclusie.

Rond 1990 komt bij het gemeentebestuur het bedrijventerrein Huiswaard in de picture. Het bedrijfsleven ontwikkelt steeds meer plannen voor verbetering van het terrein. Er komen nieuwe vestigingen. Vaak zijn het bedrijven die de binnenstad zijn ontgroeid. Van Til is in dit kader een voorbeeld. De sterke vereniging van ondernemers toont initiatieven, die de gemeente maar moeilijk kan bijbenen. Zo financieren de ondernemers zelfstandig een ontsluiting van het bedrijventerrein aan de noordzijde.

Als herinnering aan de oorspronkelijke naam ’EbenHaëzer’ voor de meubelwinkel in 1904, wordt deze gevelsteen in 1989 naast de ingang van de nieuwe zaak geplaatst. Het zal de lezer opvallen, dat de vermelde datum 28-2-1904, 28-3-1904 moet zijn. De verkeerde datum is een herleiding uit het nagelaten opstel van Grietje van Til.

Jaap van Til anno 2004 over ’de stap over het kanaal’: ’Als je geen risico’s wilt nemen, moet je brugwachter worden’.

49 Historie Van Til

Stedenbouwkundige impressies tonen in 1990 HuiswaardOverstad als een futuristisch koop-, winkel- en woongebied, tegenover de oude binnenstad.

1975-1990

De vereniging van aannemers organiseert een prijsvraag voor architecten, met als thema ’de toekomstvisie voor het terrein Huiswaard anno 2010.’ Stedenbouwkundigen beginnen Huiswaard te beschouwen als een ideale locatie voor de vestiging voor kantoren, megawinkels en woningen.

50 Historie Van Til

Huiswaard-Overstad aan de Noorderkade anno 2010.

De naam Huiswaard-Overstad wordt ingevoerd, om aan te duiden dat het gebied aan de noordzijde van het kanaal een onlosmakelijk onderdeel van het stadscentrum is geworden. Binnenstad en Huiswaard-Overstad worden tot centrumgebied gedoopt. De gemeente gaat verder. Er komt een stedenbouwkundige meerjarenvisie. HuiswaardOverstad moet een modern winkel-, werk- en woongebied worden. Noorder Arcade wordt de eerste aanzet. 51 Historie Van Til

1990-heden

Historie Van Til

Mark en Frank hebben inmiddels de zaak van vader Jaap en oom Piet overgenomen. Als Frank door zijn vader wordt gevraagd in zijn voetsporen te treden, reageert hij: ’Alleen als Mark het ook doet’. Mark stemt in. De broers verdelen het werk. Frank is hoofdzakelijk verantwoordelijk voor de administratie en de logistiek en Mark houdt zich voornamelijk bezig met de inkoop, de presentatie en de publiciteit.

Corneille, links en rechts geflankeerd door Frank en Mark van Til.

Ook bij beide broers heeft een persoonlijke, christelijke geloofsovertuiging een

centrale plaats in hun leven. Het is hun belangrijkste steun en drijfveer. De zaak blijft dan ook, als één van de weinige winkels in Alkmaar, consequent op zondag gesloten. Bij de wereldwijde inkoop worden hulpprojecten in Afrika en Azië bezocht, waarbij financiële ondersteuning wordt gegeven.

54

Eind 1998 ontvangen Frank en Mark van Til de bekende Nederlandse schilder Corneille, voor de opening van een expositie van deze schildergraficus. Daarbij worden onder meer grafiek en kunstkleden getoond die door Van Til worden uitgegeven. Corneille is in 1948 één van de oprichters van de Experimentele Groep en lid van de Cobra-groep. Het werk van de schilder kenmerkt zich door een eigen lyrischpoëtische schildertrant. Vanaf 1964 werkt Corneille - na een abstractieperiode - weer meer figuratief. Dat kenmerkt zich in de collectie tapijten van de schilder bij Van Til.

Historie Van Til

Links: Tapijtontwerp, Corneille. Rechts: Tapijtontwerp, Herman Brood.

De kleurige ontwerpen van Corneille zijn een trekker in de winkel. Daarop wordt de tapijtcollectie uitgebreid met kleden die zijn vervaardigd naar werken van onder andere Herman Brood, Jan Cremer en Nic Jonk. Stuk voor stuk toonaangevende kunstenaars, met een geheel eigen stijl.

Links: Tapijtontwerp, Jan Cremer.

55

Rechts: Tapijtontwerp, Nic Jonk.

Historie Van Til

In de zomer van 2001, gaat de opslag van brandgevaarlijke stoffen naast Van Til Interieur aan de Noorderkade, in vlammen op. Van Til heeft gedurende de jaren ervoor al diverse aangrenzende percelen gekocht en voegt dit stuk grond daaraan toe.

1990-heden 56 Historie Van Til

De plannen voor nieuwe winkels, gaan in tegen eerder gedane toezeggingen van de gemeente. Daarom besluiten honderden winkeliers, projectontwikkelaars en investeerders naar de rechter te stappen om de komst van nieuwe winkels in de Boekelermeer tegen te gaan. Mark van Til is voorzitter van de bedrijvenvereniging en zijn zaak wordt door de boze voetbalfans uitgekozen als schuldig object. In januari wordt de winkel bestormd door boze AZ-supporters. Er ontstaat een ernstige situatie, waarbij de veiligheid van de familie Van Til, medewerkers en bezoekers in gevaar komt. Onder druk van bedreigingen besluit Mark van Til het bestuur van de bedrijvenvereniging te verlaten. Een lange juridische strijd gaat van start. De plannen voor de bouw van het voetbalstadion en het winkelcentrum worden vertraagd. Halverwege 2004 wordt bekend dat het winkelcentrum moeilijk haalbaar zal zijn. Daarop wordt besloten eerst te beginnen met de bouw van het nieuwe stadion. Over het winkelcentrum zal later worden besloten.

57

Dit is de gelegenheid voor beide broers om een toekomstvisie te ontwikkelen. De gemeente werkt inmiddels aan de stedenbouwkundige voorschriften. Dat is een langdurige proces. Vooral, omdat binnenkort nog meer grote terreinen in de directe nabijheid van Van Til vrij komen voor hoogwaardige herontwikkeling. De bestemming van het gebied aan de Noorderkade zal in de toekomst, veel meer dan tot nu toe het geval is, hoogwaardig en gemengd worden. Dus niet alleen werk- en winkelgebied, maar ook woongebied. Want wonen aan de oever van het Noordhollandsch Kanaal is zeer geliefd. Begin 2003 lopen de gemoederen in Alkmaar hoog op, als de winkelstand in het centrumgebied bezwaar maakt tegen een nieuw winkelcentrum rond het voetbalstadion, dat AZ in de Boekelermeer wil bouwen. De Boekelermeer is een bedrijventerrein aan de zuidzijde van de stad en wordt begrensd door de snelweg A9 en het Noordhollands Kanaal. Ook de bedrijvenvereniging Huiswaard-Overstad maakt bezwaar. Er is angst voor overbewinkeling in Alkmaar.

Historie Van Til

58

Historie Van Til

De lezers van Eigen Huis & Interieur roepen in oktober 2003 Van Til Interieur uit tot ’Beste Woonwinkel 2003’. Er is een keus gemaakt uit 160 topwinkels in Nederland. De uitverkiezing is de kroon op de inzet van directie en personeel. Die eer wordt door Frank en Mark van Til gedeeld met de bijna honderd medewerkers. Twee jaar eerder verschijnt Van Til in de top tien van Nederland en in 2002 behoort het Alkmaarse bedrijf bij de eerste vijf. Het is dus niet helemaal een verrassing dat in 2003 de hoogste lof wordt geoogst.

Mark: ’Onze reclamegelden vormen nooit de sluitpost van het budget. Het is de belangrijkste manier van communiceren met onze doelgroep onder de consumenten.’ ’Wij werken met collecties van bekende merken en ontwerpen en bieden daarin een ongekende keuze. Wij horen vaak van klanten, dat ze al verschillende meubel-

59

Inmiddels heeft het bedrijf de beschikking over bijna 14.000 vierkante meter met, op verschillende afdelingen, gespecialiseerde presentaties van modern design, eigentijds klassiek, slaapkamercomfort, exclusieve verlichting, textiel en woonaccessoires. Ruim het tweevoudige van de ruimte die in 1989 bij de ingebruikname van het nieuwe pand beschikbaar was. In het magazijn, sinds 1991 gevestigd aan de Lemmingkoog, heeft men de beschikking over ongeveer vierduizend vierkante meter met moderne faciliteiten, tot een hoogte van vijftien meter.

Mark van Til zegt in oktober 2003, bij het bekend worden van de prestigieuze verkiezing, dat zijn bedrijf met de enorme internationale wooncollectie ’consequent de top van de markt bedient’. Dat is alleen mogelijk door een gericht inkoopbeleid, gestoeld op ervaring, inzicht en vakmanschap. Maar ook door een uitgekiende publieksstrategie. Zo bedroegen de bruto mediabestedingen in 2003 ruim viereneenhalf miljoen euro. Er is geen tweede detailhandelszaak in Alkmaar en regio, die een grotere landelijke bekendheid geniet dan Van Til Interieur. Van Til adverteert wekelijks in de landelijke dagbladen, op de radio en in tijdschriften.

Historie Van Til

boulevards hebben bezocht en bij ons uiteindelijk slagen.’ De collectie is bijzonder, mede doordat Van Til door grootschalige inkoop exclusieve, aantrekkelijke aanbiedingen kan afspreken met bekende leveranciers. Maar met alleen landelijk en grootschalig adverteren kom je er niet, is de mening van de ondernemer. Frank van Til is verantwoordelijk voor de interne bedrijfsvoering en de logistiek.

1990-heden

Van Til is trots op de 150 parkeerplaatsen voor de winkel. Bezoekers van Van Til kunnen daar gratis parkeren. Voor het centrumgebied van Alkmaar een uniek gegeven, want iedere meter op de openbare weg wordt uitgenut door betaald parkeren. De twee jonge ondernemers Frank en Mark van Til hebben hoge toekomstverwachtingen. Daarom is naast de zaak aan

60

’Het totaalbeeld moet kloppen. Van advertentie tot servicedienst. Onze dagelijkse bezigheid is het perfectioneren van alle schakels van ons bedrijf. De uitdaging is voor ons niet een maximale omzet, maar een maximaal aantal klanten dat tevreden is’, aldus Frank.

Historie Van Til

landsgrens. Die combineren vaak een aankoop in onze zaak met een uitstapje in de regio. De stad Alkmaar biedt zoveel moois. Wij zijn echt niet alleen trots op onze eigen zaak, maar ook op de unieke omgeving. Een bezoek aan ons bedrijf gaat heel goed samen met een bezoek aan de monumentale binnenstad, als deel van het centrumgebied. De wereldberoemde kaasmarkt, talrijke musea en een ongekend aantal winkels liggen op loopafstand van onze winkels. Alkmaar staat niet voor niets op nummer twee als het gaat om het meest gevarieerde winkelaanbod in ons land.’

61

de Noorderkade tienduizend meter grond aangekocht voor uitbreiding. Mark van Til: ’We willen niet alleen de bestaande afdelingen uitbreiden, maar tevens aanvullende productgroepen in ons designcentrum tonen, zoals luxe houten vloeren, exclusieve tuinmeubelen en designhaarden. Belangrijke wensen zijn ook een restaurant én een professionele speelgelegenheid voor de kinderen van onze klanten. Daarmee willen we inspelen op de trend van recreatief winkelen.’ Frank vult aan: ’Onze bezoekers komen vanuit heel Nederland en steeds vaker zelfs van over de

Historie Van Til

Het magazijn aan de Lemmingkoog.

Een doorkijk van de administratie van de expeditie, de orderverwerking en de financiële afdeling.

1990-heden

De ingang van Van Til Interieur wordt gemarkeerd door een pilaar met originele kunstafbeeldingen.

62 Historie Van Til

Het wagenpark voor het magazijn.

In de hal van de zaak staat een bronzen beeld van Jan van Til, grondlegger van het bedrijf. Het is een geschenk van het personeel. Het beeld is gemaakt door de Alkmaarse kunstenares Wilma Hoebee.

Het Koninklijk Huis verleent Van Til Interieur half december 2004 het recht tot het voeren van het Koninklijk Wapen met de titel ’Bij Koninklijke Beschikking Hofleverancier’.

63 Historie Van Til

1904-2004 1990-1890

Alkmaar 1904-2004 in vogelvlucht

Van Til Interieur laat zijn bezoekers graag de monumentale binnenstad van Alkmaar zien. Daarom deze fotoroute door de oude stad, anno 1904-2004: in beeld en woord.

Als gepassioneerd piloot vliegt Mark van Til zelf naar talloze meubelbeurzen in binnen- en buitenland. De luchtfoto op de volgende pagina geeft een compleet overzicht van het centrumgebied van Alkmaar. De binnenstad ligt, omsloten door de singels en het Noordhollands Kanaal, in het hart van de foto. Bij nummer 1 ligt Van Til Interieur. Dat is tevens ons punt van vertrek en eindpunt. De nummers corresponderen met de fototeksten.

1904-2004 66 Vogelvlucht

2 19 18

1

13

4 7

11

10

17 15

3

21

20

12

8

9

5 6

14

16

6. 7. 8. 9. 10. 11.

Eilandswal Luttik Oudorp Verdronkenoord Kraanbuurt Langestraat Waagplein

12. 13. 14. 15. 16. 17.

Boterstraat Laat Oudegracht Kennemersingel Kennemerstraatweg Koorstraat

18. Kerkplein 19. Geestersingel 20. Paternosterstraat 21. Afgesneden Kanaalvak 67

1. Noorderkade Van Til 2. Noorderkade spoorwegovergang 3. Het Kwakelhuis 4. Frieschebrug 5. Rotorenbrug

Vogelvlucht

Noorderkade Van Til

1904-2004

1

68

Begin twintigste eeuw zoekt de stedeling zijn vertier en ontspanning steeds meer buiten de stad. Zoals hier de familie, die een pleziervaart maakt door het Noordhollands Kanaal. De boot steekt van wal, nabij het Afgesneden Kanaalvak, ter hoogte van de plek aan de overzijde van het kanaal waar 1 december 1989 Van Til Interieur wordt geopend. De boot is gebouwd op de scheepswerf Nicolaas Witsen aan de Eilandswal, ruim een kilometer oost-

Vogelvlucht

69

waarts aan het Noordhollands Kanaal. Aan de Noorderkade staan in 1904 nog een aantal woningen. Deze zullen na de Tweede Wereldoorlog geleidelijk plaats maken voor bedrijven. In 1948 wordt een aanvang gemaakt met de ontwikkeling van het Bedrijventerrein Huiswaard. Huiswaard-Overstad is sinds enkele jaren de nieuwe naam voor het moderne koopcentrum, als onderdeel van het centrumgebied van Alkmaar. De Tesselsebrug dateert van 1987.

Vogelvlucht

2

Noorderkade spoorwegovergang Alkmaar krijgt in 1865 een treinverbinding met Den Helder, in 1868 gevolgd met de lijn naar Amsterdam. Het station ligt dan ver buiten de bebouwde stad. In 1904 ligt het station al grotendeels in een woonwijk. Het plan voor

1904-2004

ondertunneling van de spoorweg onder de Helderseweg en de Noorderkade is een inmiddels lang gekoesterde wens van de Alkmaarders.

70

De laatste dertig jaar is het inwonertal van Alkmaar verdubbeld tot circa 92.000. De uitbreiding van de grootste centrumstad in Noord-Holland-Noord vindt hoofdzakelijk aan de noordzijde plaats. De Noorderkade is vanuit het centrumgebied de ontsluitingsweg naar Alkmaar-Noord. Aan het kanaal ligt de wijk Huiswaard I. Verder langs het Noordhollands Kanaal ligt op het grondgebied van de stad het dorp Koedijk. De karakteristieke lintbebouwing van het dorp langs het kanaal vormt de westgrens van de stad. Naar het oosten strekt de nieuwe stad zich uit tot de buurgemeente Langedijk.

Vogelvlucht

De verwoesting door brand in 1898 van de Alkmaarse Stoommeelfabriek aan de Noorderkade, is een ramp voor de stad. Niet in de laatste plaats door het feit, dat 250 mensen die bij de fabriek werken, werkloos worden en op de gemeentelijke bedeling zijn aangewezen. De brand brengt aan het licht, dat het met de bestrijding van de Rode Haan slecht gesteld is. Het bluswater uit de handspuit reikt niet hoger dan de eerste verdieping van de meelfabriek.

3

Het Kwakelhuis

71

Vijf jaar na de fatale brand start de ontwikkeling van de Noorderkade. Er komt een kunstmestfabriek, een bouwmaatschappij, een steenkolenhandel en een chocoladefabriek. Het van oorsprong aan de oostkant van de stad gelegen industriegebied, breidt zich uit naar het noorden. Anno 1978 wordt het kantoorpand Het Kwakel-

huis aan de Noorderkade gebouwd. In 1989 verruilt Alkmaars grootste interieurspecialist Van Til de binnenstad voor de Noorderkade. Twee jaar later wordt een begin gemaakt met de bouw van het winkel- en wooncentrum Noorder Arcade.

Vogelvlucht

Frieschebrug

4

De oude Friese draaibrug wordt in 1950 door de gemeente nog ’de brug der zuchten’ genoemd. De oeververbinding tussen Noorderkade en Kanaalkade is veel te smal voor het steeds toenemende gemotoriseerde verkeer. De oudste voorganger van de brug wordt in

1904-2004

1835 gebouwd. Het Noordhollands Kanaal is in 1824 door de stad gegraven. Minister H. Wemmers opent in 1952 de nieuwe Frieschebrug. De brug ligt vijftig meter verder dan de oorspronkelijke brug en heeft een doorvaarhoogte van ruim vier meter. Alkmaars oudste en belangrijkste oeververbinding in het centrumgebied, is altijd een zorg voor de gemeente gebleven. Gedwongen door de hoge verkeersdruk, branden de verkeerslichten alleen een korte periode nadat de brug voor de scheepvaart open is geweest.

72

Inmiddels is besloten, dat binnenkort wordt begonnen met de aanleg van een tweede brugdek. De toegangswegen, aan beide zijden van de Frieschebrug, worden gereconstrueerd.

Vogelvlucht

De Rotorenbrug, tussen de Bierkade en de Wageweg, herinnert aan de Rode Toren die in de middeleeuwen op de hoek van de Bierkade staat. Dit oorspronkelijke verdedigingswerk doet tijdens het Spaanse beleg in 1573 dienst. Aan de oostzijde ligt de stad dan aan het open water: de uitloper van de Schermeer. In de verdediging van Alkmaar tegen de Spanjaarden, is deze plek een zwak punt. Elders rond de stad zijn dan verdedigingswerken, ontworpen door de vestingbouwer Adriaan Anthonisz. De Rotorenbrug is een belangrijk onderdeel in de binnenste verkeersring rond het centrumgebied.

meters was verrold. De aannemer die dit karwei klaart, beroept zich er op dat tijdens het verrollen het torenuurwerk normaal blijft lopen. De Bierkade zal binnenkort worden ontlast. Er komt een systeem van éénrichtingverkeer.

Rotorenbrug

5

De doorgang in de Bierkade, bij de Accijnstoren, is in 1924 verbreed, nadat de toren enkele

73 Vogelvlucht

Eilandswal

6

De meest ingrijpende stedenbouwkundige veranderingen in de historische stad, vinden in de eerste helft van de negentien eeuw rond de Voormeer plaats. Het graven van het ’Groot Noordhollands Kanaal’ in 1824 is de oorzaak. Het kanaal moest dwars door de stad worden gegraven, omdat hierdoor economisch gewin zal ontstaan door de scheepvaart. Een aantal gebouwen moet worden gesloopt. Het noordoostelijk deel van de stad wordt afgesneden van het centrum. In het verlengde van het Heiligeland komt een houten drijvende vlotbrug over het kanaal.

1904-2004

De ontwikkeling van het Schermereiland en de Eilandswal langs de noordelijke kanaaloever ontwikkelt zich stapvoets, maar is sinds enkele jaren in een versnelling gezet. De vlotbrug is vervangen door een pontveer; de oude wijk is gesloopt en heeft plaats gemaakt voor nieuwe woningen. Langs het kanaal komen woonappartementen.

74 Vogelvlucht

7

Luttik Oudorp

Het Luttik Oudorp is een stadsgracht die uitloopt in de Voormeer; Alkmaars grootste haven. ’Luttik’ betekent ’klein’ en duidt op de benaming van een buurtschap op land aan de Voormeer. De naam komt in 1476 voor het eerst voor. De gracht heeft zich in de negentiende eeuw ontwikkeld als de belangrijkste handelsroute van Alkmaar. Belangrijke bedrijven, die de economische kern van de stad vormen, worden er gevestigd. Zo komt er de graan- en voedermarkt. Evenals een meelfabriek en talrijke grossierderijen.

Een halve eeuw geleden zet de verandering van de functie van het Luttik Oudorp zich in gang. Verkeersaantrekkende bedrijven vertrekken naar terreinen buiten de stadskern. De beroepsscheepvaart maakt plaats voor pleziervaart. Het magazijn van Van Til was jaren aan het Luttik Oudorp gevestigd, maar verhuisde naar de Rekerdijk, buiten het centrum. Bedrijfspanden maken plaats voor appartementen, want wonen aan een stadsgracht is aantrekkelijk.

75 Vogelvlucht

1904-2004 76

Vogelvlucht

Verdronkenoord

8

De Vismarkt herinnert aan de tijd, dat er nog iedere vrijdag vis wordt verhandeld. Op de hardstenen banken, aan weerszijden onder de overkapping, ligt dan de vis uitgestald. Deze wordt aangevoerd met schuitjes, die onder de luiken in de zuidgevel van de markt afmeren. Aan het begin van de Vismarkt staat de waterpomp. Op het dak van de overkapping staan de beeldjes van een vissersvrouw en een vissersman. De Vismarkt ligt tussen de Gewelfde Stenenbrug aan het Verdronkenoord en de Platte Stenenbrug aan de Mient. De Platte Stenenbrug is in de zomerperiode een buitenterras voor de horeca. De cafés rond de brug organiseren muziekoptredens door bekende groepen en artiesten.

Dit deel van de binnenstad kenmerkt zich als hét uitgaansgebied van Alkmaar. Deze functie heeft een grote aantrekkingskracht op de jeugd, zowel Alkmaarders als buitenpoorters. Want de eeuwenoude regiofunctie van Alkmaar is nog steeds groot.

77 Vogelvlucht

9

Kraanbuurt

Tussen de Kraanbuurt, het verlengde van het Verdronkenoord, en de Mient ligt de Platte Stenenbrug. Deze breedste stenen brug van Alkmaar, dateert van 1780. Daarvoor is de ’Mientbrug’ van hout. De houten brug wordt omstreeks 1500 vervangen door een stenen brug. In die tijd wordt op de brug de vismarkt gehouden. De brug ligt op een strategische plek in de binnenstad, aan het einde van de Langestraat. Daarom heeft de brug vanouds een functie van samenkomst: een stadspleintje. Zo vinden we er

1904-2004

in de late middeleeuwen De Roosteen, waarop de kaak staat. De kaak is een houten klembord, waarin gestraften aan het volk worden getoond. De kaak staat dan in het midden van de brug, in het verlengde van de Langestraat.

78

Na de vismarkt, wordt in 1918 voor het eerst de groentemarkt op de Platte Stenenbrug gehouden. Ook worden er later bloemen en planten verkocht. De brug wordt nu eind december gebruikt voor de verkoop van kerstbomen. Tijdens de kermis staat er een oliebollenpaviljoen.

Vogelvlucht

10

werk genoemd. De Langestraat dankt de naam aan zijn lengte. In de 15e eeuw is het nog de Brede Straat. De bebouwing van de Langestraat begint na de bouw van de voorloper van de huidige Grote Kerk, omstreeks het jaar duizend. Twee eeuwen later eindigt de bebouwing ter hoogte van het Payglop. Het is de oudste bewoonde straat in Alkmaar. De Langestraat wordt aanvankelijk bewoond door voorname burgers. In de 19e eeuw nemen neringdoenden bezit van de straat.

Langestraat

79

De Langestraat eindigt bij de Mient. Het begin van Alkmaars belangrijkste winkelstraat wordt gemarkeerd door de Grote Sint Laurenskerk (Grote Kerk in de volksmond). Er is een hoogteverschil van twee meter, aflopend vanaf de kerk naar de Mient. Het laatste stukje van de Langestraat, tussen Boterstraat-Houttil en Mient, wordt tot in de jaren twintig van de 20e eeuw nog Het Kruis-

Vogelvlucht

11

Waagplein

Waaggebouw en Waagplein staan synoniem voor de kaasmarkt: dé wereldberoemde attractie van Alkmaar. Het gebouw, waarnaar het plein is genoemd, wordt in de 14e eeuw als gasthuis voor arme zieken en reizigers gebouwd. In 1582 wordt het officieel het Waaggebouw, voor het wegen van kaas. De kaasmarkt bestaat niet zonder kaas én het kaasdragersgilde. De kaas komt van de melk van de koeien, die rond de stad in de polders grazen. Het gilde ontstaat begin 17e eeuw, als beroepsgroep. Het is in Alkmaar nog het enig overgebleven gilde. Tussen april en september is het iedere vrijdag kaasmarkt in Alkmaar. Dan wordt op het Waagplein gemiddeld twintig ton kaas verhandeld. Verkopers (de zuivelfabrieken) en kopers (de groothandel) bieden dan hun beste prijs. De koop wordt steeds beklonken met een handklap.

80 Vogelvlucht

Van oorsprong is de zuivelhandel de kern van Alkmaars economisch bestaan. De stad dankt er zijn kaasmarkt aan. De oorsprong van de naam Boterstraat is niet moeilijk te vinden. Een groot aantal straten in Alkmaar is vernoemd naar producten, ambachten en beroepen. Dit had te maken met de beroepsgroepen die zich in bepaalde straten vestigden. De Boterstraat ontstaat in de late middeleeuwen, als de Langestraat tot aan de Mient is bebouwd

en de behoefte bestaat, deze straat door een dwarsstraat te ontsluiten naar de waterloop ’De Leet’, nu de Laat genaamd.

12

Boterstraat

De Boterstraat is van oorsprong een ambachtelijk straatje. Naast kleine neringdoenden, vinden we er begin 20e eeuw ook een sigarenfabriek annex tabakskerverij en een fietsenfabriek. De Boterstraat groeit kort na de oorlog uit tot een toonaangevende winkelstraat.

81 Vogelvlucht

Laat

13

De Dominicuskerk aan de Laat wordt in 1985 gesloopt, na twaalf jaar strijd voor behoud. Alleen een torentje herinnert aan de markante rooms-katholieke kerk, die in 1866 aan de smalle gracht wordt gebouwd. Architect is de vermaarde kerkbouwmeester P.J.H. Cuypers. Als de kerk aan de gracht wordt gebouwd, duurt het zes jaar tot de Laat wordt gedempt. Het smalle watertje is dan verworden tot een open riool. De Laat is van oorsprong een korte

1904-2004

natuurlijke waterloop, die in de 17e eeuw wordt verlengd tot de uitloper van de Schermeer aan de oostzijde van Alkmaar en de singelgracht rond de stad aan de westkant.

82

Na het dempen in 1872 duurt het vijf jaar tot er een bestrating komt. Dan ontwikkelt de Laat zich geleidelijk tot een winkelstraat. De Laat kan zich roemen op de langste winkelstraat van Alkmaar.

Vogelvlucht

Oudegracht

14

De Oudegracht met zijn - nog slechts drie karakteristieke oud-Hollandse bruggen, is Alkmaars langste en meest rustieke gracht. De Oudegracht is van oorsprong de vestinggracht aan de zuidzijde van de stad. Als het Spaanse leger van Alva in 1572 Alkmaar nadert, wordt er een breed schootsveld buiten de gracht aangelegd en een nieuwe vestingwal gebouwd. Deze vesting wordt ontworpen door de Alkmaarse landmeter en vestingontwerper mr. Adriaan Anthonisz. Op de hoek van de Baangracht ontstaat in 1692 de Luthersche Kerk. In 1714 wordt aan de Oudegracht het Hofje van Wildeman gebouwd. Gerrit Wildeman is de naamgever. Dit wooncomplex voor alleenstaande vrouwen bestaat nog steeds.

83

Tot de Tweede Wereldoorlog liggen in het oostelijk deel van de Oudegracht nog beurtschepen.

Vogelvlucht

Molen De Groot - Molen van Piet in de volksmond - troont bovenop het Grote Bolwerk. De molen is van 1769. De markante meelmolen beheerst de zuidelijke toegang tot het centrumgebied van Alkmaar. De gemeente koopt de molen in 1919.

Kennemersingel

1904-2004

Het Grote Bolwerk is onderdeel van de 16e eeuwse verdedigingswal rond de stad. Op verschillende plekken zijn dan stadspoorten in het bolwerk. Deze poorten verdwijnen halverwege de 19e eeuw. Alleen de Schermerpoort, aan de oostzijde van de stad, blijft staan.

15

In 1996 is een aanvang gemaakt met de bouw van de (onderwater) Singelgarage, op de bodem van de singelgracht ter hoogte van de molen. De personen in- en uitgang is in het bolwerk. De garage is een novum in Nederland.

84

Onder de molen herinnert in het bolwerk een betonnen bunker aan de oorlog.

Vogelvlucht

16

Kennemerstraatweg

De Kennemerstraatweg is de zuidelijke toegangsweg naar het centrum van Alkmaar. De weg loopt vanuit de stad, dwars door Kennemerland, over de hoger gelegen zandrug, die van Alkmaar naar Uitgeest gaat. De Kennemers laten zich al in de 13e eeuw kennen, als een strijdlustig en opstandig volkje. Ze vechten vaak met de West-Friezen en de Waterlanders tegen de landheren. De Kennemerstraatweg is in de 17e eeuw, als een begin wordt gemaakt met de aanleg van de Alkmaarse Hout, een onverharde zandweg. In 1893 worden tuingronden bouwrijp gemaakt voor woningen. Het Emmakwartier ontstaat. Als de tramlijn richting Heiloo wordt aangelegd, wordt de straatweg verhard.

Terug naar het centrum, langs de molen, is de Koorstraat in het verlengde van het Ritsevoort het laatste stukje van het traject naar de Grote Sint Laurenskerk: Alkmaars voornaamste monument.

De Koorstraat wordt eind 15e eeuw al gememoreerd in archiefstukken. In 1904 is het reeds een brede straat. Kort daarop wordt in de Koorstraat de tramlijn aangelegd, die vanaf de kerk naar de Kennemerstraatweg loopt en verder richting Heiloo.

Het stadsbos krijgt een Hertenkamp én een gevangenis. Er zijn drie begraafplaatsen. De Kennemerstraatweg wordt de belangrijkste verkeersader naar en van het centrumgebied van de stad.

Links komt in 1916 het post- en telegraafkantoor, dat in 1980 wordt gesloopt om plaats te maken voor kantoren en de openbare bibliotheek. Als de Koorstraat voetstraat wordt, is het autorondje rond de kerk voorgoed verleden tijd.

Deskundigen twijfelen over de herkomst van de straatnaam: genoemd naar het koor van de kerk óf naar alhier gelegen korenvelden.

85

17

Koorstraat

Vogelvlucht

Kerkplein

18

Het Kerkplein, aan de noordzijde van de Grote Sint Laurenskerk, is jonger dan het doet vermoeden. Sinds de basiliekkerk in 1516 gereed kwam, is er het kerkhof. Pas als in 1867 het nieuwe Burgerweeshuis aan de Paternosterstraat wordt geopend, kijken de wezen en de ’vader en moeder’ uit op het kleine Kerkplein. Het plein wordt rond 1900 aanmerkelijk groter, als een huis op de hoek van de Langestraat wordt gesloopt en de vrijkomende grond met de

1904-2004

omliggende tuin bij het Kerkplein worden getrokken. In 1932 schenkt de burgerij burgemeester Wendelaar, ter gelegenheid van zijn koperen huwelijksfeest, een zes meter hoog gedenkteken met zitbank, dat op het Kerkplein wordt geplaatst. In 1969 wordt het voormalig weeshuisgebouw gesloopt en ontstaat er meer ruimte aan de noordzijde van de kerk bij het plein. In 1975 verandert de omgeving ingrijpend door de bouw van Theater de Vest. Het Stedelijk Museum en de bibliotheek zijn van 2001.

86 Vogelvlucht

De Geestersingel - ’geest’ komt van de hoger gelegen zandrug - is de scheiding tussen de oude binnenstad en de Spoorbuurt. Rechts, aan de stadszijde, ligt het Monnikenbolwerk: onderdeel van de verdedigingswal uit 1573. De naam van het bolwerk herinnert aan de bewoners van het Minderbroederklooster, dat hier in de 15e eeuw nog staat. Tijdens het Spaanse beleg in 1573, draait op het bolwerk de molen De Monnik. Het oorspronkelijke zandpad langs de buitenzijde van de singelgracht, wordt begin 1900 verhard als de nieuwe wijk rond het station de stad is genaderd. De Geestersingel wordt dan een deel van de verkeersring rond het centrum. De aanleg van de randweg in de jaren zeventig, ontlast weliswaar de singelroute, maar verhindert niet dat de Geestersingel een blijvende zorg blijft voor gemeente en weggebruiker.

Geestersingel

87

19

Vogelvlucht

20

Paternosterstraat

Alleen de namen van Paternosterstraat en Bagijnenstraat herinneren aan de kloosters, die tot de late middeleeuwen rond de Grote Kerk hebben gestaan. Dit deel van de oude binnenstad is zó grondig gewijzigd, dat de vroegere situatie moeilijk voorstelbaar is. De Paternosterstraat komt nu uit op de ingang van de parkeergarage onder Theater De Vest. De Paardenmarkt heeft al honderd jaar zijn oorspronkelijke functie verloren. Na de paarden

1904-2004

kwamen de exercerende militairen. Ook staat er ruim een halve eeuw de gemeentelijke gasfabriek.

88

Hotel Wijnberg maakt plaats voor het bodecentrum, dat eind jaren zeventig uit de binnenstad wordt verbannen, om plaats te maken voor winkels en appartementen. Wat bleef, is het gebouw van de voormalige Rijks Hogere Burgerschool. Weliswaar is het geen school meer, maar advocatenkantoor.

Vogelvlucht

21

Helderseweg, richting Koedijk langs het kanaal en verder naar Den Helder, een belangrijke functie. Het Afgesneden Kanaalvak verandert ingrijpend als in 1966 het Landbouwhuis wordt gebouwd. Dit gebouw beheerst vanaf dat moment het silhouet aan de noordzijde van de stad. Anno 1987 komt er het nieuwe politiebureau. In 1999 wordt tegen dit beeldbepalende gebouw het nieuwe stadskantoor gebouwd, naar een ontwerp van architect Abe Bonnema.

89

Terug bij het beginpunt: het Noordhollands Kanaal met het Afgesneden Kanaalvak. Dit stukje water is feitelijk een restant van de vroegere stadssingel. Als het plan van Koning Willem I, in 1824 het kanaal door NoordHolland te graven wordt uitgevoerd, ontstaat het Dode Gat. Later officieel Afgesneden Kanaalvak genaamd. Begin 20e eeuw komt er de groenteveiling en ontstaat er een levendig stadsbeeld. Dan krijgt ook de

Afgesneden Kanaalvak

Vogelvlucht

1761-2001 1990-1890 90

Geslacht Van Til

Geslacht Van Til

1761-2001

1. Jan van Til, overleden 12-2-1775 in Oterleek. Meelmolenaar molen ’De Otter’ te Oterleek. Trouwt Maartje of Martje Arie(y)ens of Ootjes, weduwe van Floris van Vliet.

2d. Klaas van Til, geboren in 1770? in Oterleek, overleden 31-10-1828 te Akersloot. Trouwt op 14-10-1804 te Castricum: Hendrikje (Erika) Weber, geboren 9-7-1779 of 1783, te Akersloot. Overleden 19-1-1842 te Limmen, dochter van Andries Weberen Johanna Keesenberg.

Uit dit huwelijk geboren: Ariens, 22-2-1761 Geertie Jansdr. 17-4-1763 Jan, 20-10-1765 Klaas, 1770? Volgt 2d Martje, 1773

Uit dit huwelijk geboren : Jan, 25-11-1805 te Akersloot Anna, 14-12-1806 te Akersloot Andries, 4-7-1809 te Akersloot Maartje, 19-8-1812 te Akersloot Geertje, 16-2-1817 te Akersloot Pieter, 30-12-1820 te Akersloot Volgt 3f

92 Geslacht Van Til

4a. Klaas van Til, geboren 21-10-1845 te Akersloot, overleden 30-5-1914 te Heiloo. Trouwt op 20-2-1870 te Heiloo: Paulina Cornelia Keuken, geboren 26-1-1843 te Zijpe. Overleden 24-11-1918 te Alkmaar, dochter van Jan Keuken en Swaantje Swerver.

5b. Jan van Til, geboren 26-2-1872 te Heiloo, overleden 31-10-1918 te Alkmaar. Trouwt op 14-5-1899 te Heiloo: Grietje van den Kommer, geboren 21-3-1876 te Krommenie. Overleden 19-5-1959 te Stadskanaal, dochter van Jacob van den Kommer en Trijntje Groenhart.

Uit dit huwelijk geboren: Klaas, 21-10-1845 te Alkmaar Volgt 4a Maartje, 26-12-1846 te Heiloo, Boekelermeer Cornelis, 11-3-1851 te Bergen, Bergermeer Aagje, 2-11-1852 te Bergen, Bergermeer Geertje, 15-11-1855 te Bergen, Bergermeer Jan, 17-2-1859 te Bergen, Bergermeer Pieter, 17-2-1859 te Bergen, Bergermeer

Uit dit huwelijk geboren: Pieter, 6-12-1870 te Heiloo Jan, 26-2-1872 te Heiloo Volgt 5b Cornelis, 11-11-1873 te Heiloo Swaantje, 6-12-1874 te Heiloo Trijntje, 18-3-1878 te Heiloo Gerrit, 12-8-1880 te Heiloo

Uit dit huwelijk geboren: Klaas, 28-6-1900 te Alkmaar Volgt 6a Jacob, 26-7-1903 te Alkmaar, 9-9-1903 te Alkmaar overleden Trijntje, 8-5-1906 te Alkmaar Volgt 6b Cornelia, 8-6-1916 te Alkmaar Volgt 6c

93

3f. Pieter van Til, geboren 30-12-1820 in Akersloot, overleden 1-11-1861 te Akersloot. Trouwt op 17-7-1845 te Heiloo: Trijntje Korn, geboren 22-12-1828 te Purmerend. Overleden 15-3-1859 te Bergen, de Bergermeer, dochter van Cornelis Korn en Aagje Hooghuis.

Geslacht Van Til

6a. Klaas van Til, geboren 28-6-1900 te Alkmaar, overleden 8-6-1977 te Zeist. Trouwt 21-8-1928 te Heiloo: Grietje Frans, geboren 11-10-1906 te Heiloo. Overleden 30-3-1973 te Alkmaar, dochter van Pieter Frans en Maartje Slot.

6b. Trijntje van Til, geboren 8-5-1906, overleden 11-12-2000 te Alkmaar. Trouwt 28-9-1927 te Alkmaar: Pieter van der Borden, geboren 13-9-1899 te Purmerend. Overleden 20-8-1984 te Alkmaar, zoon van Jan van der Borden en Maria Catharina Swidde.

6c. Cornelia van Til, geboren 8-6-1916 te Alkmaar. Trouwt 1-12-1937 te Heiloo: Egbert Christiaan Baart, geboren 19-4-1906 te Amsterdam. Overleden 16-2-1999 te Drachten, zoon van Pieter Marinus Baart en Metta Hermina van de Wiele.

Uit dit huwelijk geboren: Jan, 6-2-1930 te Alkmaar Pieter Frans, 14-12-1932 te Alkmaar Jacob/Jaap, 16-10-1936 te Alkmaar Volgt 7c Klaas, 21-8-1941 te Alkmaar Frans Jan, 25-4-1944 te Alkmaar

Uit dit huwelijk geboren: Jan, 5-7-1928 te Heiloo Simon Nikolaas, 13-10-1931 te Alkmaar Maria Catharina, 27-6-1937 te Alkmaar Margriet Janny, 27-1-1948 te Alkmaar.

Uit dit huwelijk geboren: Meta Hermina 22-2-1939 te Lathum gemeente Angerloo Margriet, 21-1-1941 te Lathum gemeente Angerloo Marina, 18-6-1944 te Ophemert

1761-2001 94

Deze gegevens heb ik van de betrokken familieleden gekregen en uitgezocht in het Regionaal Archief Alkmaar te Alkmaar, het Rijksarchief Noord-Holland te Haarlem en het Streekarchief Waterland te Purmerend.

Geslacht Van Til

7c. Jacob/Jaap van Til, geboren 16-10-1936 te Alkmaar. Trouwt 3-5-1960 te Alkmaar: Maaike Marees, geboren 10-9-1935 te Alkmaar, dochter van Jan Marees en Guurtje Oudes.

8a. Mark van Til, geboren 27-2-1963 te Alkmaar. Trouwt 7-6-1989 te Beverwijk: Maartje Theodora Hendrikse, geboren 5-1-1967 te Heemskerk, dochter van Jan Hendrikse en Petronella Hendrika Annegien van der Valk.

8b. Frank van Til, geboren 25-3-1967 te Alkmaar. Trouwt 14-6-1991 te NoordScharwoude gemeente Langedijk: Aleid van der Spek, geboren 24-5-1970 te Hoornaar, dochter van Cornelis van der Spek en Antje Paulus.

Uit dit huwelijk geboren: Mark, 27-2-1963 te Alkmaar Volgt 8a Frank, 25-3-1967 te Alkmaar Volgt 8b

Uit dit huwelijk geboren: Chiel, 17-2-1992 te Alkmaar Thijs, 12-3-1995 te Alkmaar Jochem, 14-1-1998 te Alkmaar

Uit dit huwelijk geboren: Maarten, 23-2-1993 te Alkmaar Wouter, 27-8-1995 te Alkmaar Nienke Anne, 30-8-1998 te Alkmaar Jolien, 15-10-2001 te Alkmaar.

Uitgedraaid september 2004, 95

door Maria Catharina Wemelsfelder - Van der Borden te Meppel.

Geslacht Van Til

Bronnen Colofon Regionaal Archief Alkmaar Familiearchief Van Til Alkmaarsche Courant 1899-2004 Archief Hans Koolwijk

Uitgever: Van Til Interieur Alkmaar

Tekst: Hans Koolwijk

Fotografie: Luciën Kroon Mark van Til Wick Natzijl Hans Koolwijk

pag. 54 pag. 58, 60, 61, 62 pag. 3 pag. 19, 30, 46, 49, 56, 63, 69-89

Vormgeving & Opmaak: Bubbels grafisch Ontwerp Zuid-Scharwoude

Druk: Drukkerij Herms. Coster & Zn. Alkmaar

ISBN: December 2004

90-809203-1-2

96

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze zonder voorafgaande toestemming van de uitgever.

Colofon