A DVIES
VAN DE GEMEENT ELIJKE ADVIESRAAD VO OR LEEFMILIEU EN NATUUR VAN B EVEREN AAN HET GEMEENTEBESTUUR MET BETREKKING TOT HET BOMENBELEID IN BEVEREN
Advies nr. 2013/1 Status advies: definitief
Aan het college van burgemeester en schepenen, Aan de leden van de gemeenteraad,
Situering en aanleiding Vlaanderen is niet erg rijk aan bos en bomen. De Vlaamse bosindex (het aandeel bos tegenover de totale oppervlakte van het Vlaams Gewest) is met 10,8 % een van de laagste van Europa. De gemeente Beveren scoort slechts 1%, een heel laag percentage. Nochtans zijn bomen erg belangrijk, en wel om velerlei redenen: voor de luchtkwaliteit, de waterhuishouding, de biodiversiteit, in de strijd tegen bodemerosie, en als bescherming tegen weersinvloeden, zonlicht en geluidsoverlast. Daarenboven zijn ze ook vooral mooi, geven ze het landschap een uniek uitzicht en zorgen ze voor een positief gevoel van welbehagen bij de bevolking. Door op lokaal niveau initiatieven of stimuli te ontwikkelen om bomen en bossen aan te planten dragen we ook nog’s bij tot het bestrijden van de klimaatproblematiek. De start van een nieuwe gemeentelijke legislatuur lijkt ons een uitgelezen moment om ons als nieuw samengestelde adviesraad voor leefmilieu en natuur te buigen over het bomenbeleid van de gemeente Beveren. Vele leden kunnen zich immers niet van de indruk ontdoen dat het bomenbestand in de gemeente Beveren er de voorbij decennia, als gevolg van de toenemende industrialisering en verstedelijking op achteruit is gegaan. De gemeente Beveren heeft nochtans door haar grote oppervlakte een enorm potentieel. Er zijn in het verleden onvoldoende beleidsinitiatieven genomen om deze tendens om te buigen. Recente gevallen van bomenkap in Vrasene, Melsele (station, hoek Kruibekesteenweg Heirbaan), Beveren (Viergemeet) en Haasdonk (Bunderhof) wakkeren de perceptie bij de bevolking aan dat de neerwaartse spiraal wordt verdergezet.
Pagina | 1 van 8
Bomenkap aan het station van Melsele
Hoewel het gemeentebestuur tijdens vorige legislatuur een aantal initiatieven nam om het bomenbestand in onze gemeente opnieuw uit te breiden, m.n. via de aanplanting van 2 geboortebossen (één aan Hof ter Saksen en één aan Hof ter Welle), zijn de initiatieven nog te beperkt en is het nodig extra aandacht te besteden aan deze thematiek. De nieuwe coalitie kondigde alvast aan meer aandacht te zullen besteden aan een bomen- en bosbeleid, en liet ook al weten dat het bestaande premiestelsel (waaronder het subsidiereglement voor aanplant en onderhoud van kleine landschapselementen) in de loop van 2013 zal worden herzien. In 2008 werd de gemeentelijke bouwverordening (=gemeentelijke kapvergunning) afgeschaft. Het voornaamste gevolg hiervan was dat bomen met een omtrek ≥ 30 cm die op een huiskavel in woongebied en binnen de 15 meter van een woning gelegen zijn sedertdien zonder vergunning kunnen worden gekapt. Ook een verplichte heraanplanting is sedertdien voor die situaties niet meer van toepassing. Een evaluatie van deze aanpassing aan de gemeentelijke regelgeving na ruim 5 jaar toepassing is zeker op zijn plaats. Voor vele andere situaties is er wel nog een vergunningsplicht (natuur- of stedenbouwvergunning). Nochtans merken we dat de voorwaarden van de natuur- en stedenbouwvergunning (meestal verplichte heraanplanting) regelmatig worden geschonden en blijft de handhaving al te dikwijls dode letter. De lokale regelgeving inzake het kappen van bomen wordt niet voldoende duidelijk gecommuniceerd. Een korte zoektocht op de oude website van de gemeente Beveren leverde alleszins geen resultaten op. Op de nieuwe website lezen we letterlijk: “een velvergunning dient u aan te vragen wanneer ……………..”. Ook dat zal er ongetwijfeld toe bijdragen dat er ‘per vergissing’ wel eens een boom wordt gekapt zonder vergunning daar waar misschien wel een vergunning nodig is. We zijn er van overtuigd dat het gemeentebestuur via haar vergunningen-, subsidiebeleid en diverse flankerende maatregelen een belangrijke rol kan spelen in het behoud en herstel van het bomenbestand en andere landschapselementen op het grondgebied van onze gemeente.
Pagina | 2 van 8
Kortom, meer dan genoeg redenen voor de Milieuraad om het bomenbeleid in de gemeente door te lichten en proactief mee te denken over mogelijke maatregelen en initiatieven. Regelgeving bovenlokaal Niet iedereen is vertrouwd met de wetgeving die van toepassing is op het kappen van bomen in Vlaanderen. Hierna wordt deze wetgeving kort samengevat, alvorens te onderzoeken welke mogelijkheden de gemeente Beveren heeft binnen dit wettelijke kader. Voor het kappen van een boom in een bos is het bosdecreet van toepassing. De regelgeving terzake is duidelijk en op bovenlokaal niveau vastgelegd: bij ontbossing is een stedenbouwvergunning nodig en is er ook steeds compensatieplicht, bij het kappen in bos waarbij de grond niet van bestemming verandert is een kapmachtiging nodig (aan te vragen bij het Agentschap voor natuur en bos), tenzij wanneer de kappingen opgenomen zijn in een goedgekeurd bosbeheerplan. De gemeente Beveren beschikt zoals al aangehaald niet over veel bos. De toepassing van bovenstaande regelgeving op het grondgebied van de gemeente is dan ook beperkt. De Milieuraad juicht het alleszins toe dat het gemeentebestuur tijdens deze legislatuur werk wil maken van een uitbreiding van haar bosareaal, door de aanleg van geboortebossen, speelbossen, e.d. Verder in dit stuk gaan we niet meer in op kappingen in een bos. Om bomen te vellen die op een hoogte van 1 m een stamomtrek van 1 meter of meer hebben (verder genoemd: hoogstammige bomen) is een stedenbouwkundige vergunning nodig, behalve wanneer:
de boom geen deel uitmaakt van een bos, én geworteld is in woongebied, agrarisch gebied of industriegebied, allen in de ruime zin (dus ook woongebied met landelijk karakter), én op de huiskavel van een vergunde woning of bedrijf staat (niet op de grens met het openbaar domein), én in een straal van maximaal 15 meter rondom de vergunde woning of een bedrijfsgebouw staat.
Aan élk van deze voorwaarden moet voldaan zijn om zonder vergunning een hoogstammige boom te kunnen vellen. Het is in deze omstandigheden ook niet verplicht om opnieuw een boom aan te planten. Ook deze wetgeving is bovenlokaal (gewestelijk) vastgelegd (Besluit van de Vlaamse Regering van 16/7/2010 tot bepaling van handelingen waarvoor geen stedenbouwkundige vergunning nodig is). Daar waar wél een stedenbouwkundige vergunning nodig is, kunnen hieraan uiteraard voorwaarden gekoppeld worden (zie verder). Voor bomen die op een hoogte van 1 m een stamomtrek hebben van minder dan 1 m, is de stedenbouwwetgeving niet van toepassing, en moet bijgevolg onder geen enkele omstandigheid een stedenbouwvergunning aangevraagd worden. Wél moet er in o.m. groengebieden, parkgebieden, buffergebieden, agrarische gebieden met (ecologische) waarde en hiermee vergelijkbare bestemmingsgebieden een natuurvergunning aangevraagd Pagina | 3 van 8
worden bij het gemeentebestuur. We gaan er hier van uit dat ook ‘gewone’ agrarische gebieden onder deze regeling vallen [te bevestigen]. Het uitgangspunt bij het toekennen van een natuurvergunning is dat de natuurwaarde niet mag verminderden, wat meestal zal neerkomen op heraanplant als voorwaarde. Mogelijkheden gemeentebestuur We onderzoeken hier welke mogelijkheden het gemeentebestuur zelf kan ontwikkelen of kan blijven benutten, of welke initiatieven zij kan ondersteunen om de bomen op het grondgebied van de gemeente de aandacht te geven die zij verdienen.
Bevoegdheid om een stedenbouwvergunning toe te kennen of te weigeren: het gemeentebestuur kan aan de toekenning van een stedenbouwvergunning voorwaarden koppelen. Meestal komt dit neer op de verplichting om heraan te planten of elders te compenseren. Het gemeentebestuur kan hierbij verplichten om uitsluitend steekeigen, inheemse of autochtone soorten1 aan te planten. Heraanplant zou regel moeten zijn, waar enkel gemotiveerd van kan afgeweken worden. Het is ons niet duidelijk welk beleid het gemeentebestuur op dit vlak voert.
Bevoegdheid om een natuurvergunning toe te kennen of te weigeren: het gemeentebestuur kan aan de toekenning van een natuurvergunning voorwaarden koppelen, wat meestal zal neerkomen op heraanplant; ook hier kan het gemeentebestuur verplichten uitsluitend streekeigen, inheemse of autochtone soorten aan te planten. Heraanplant zou regel moeten zijn, waar enkel gemotiveerd van kan afgeweken worden. Ook hier is ons niet duidelijk welk beleid het gemeentebestuur voert.
Situaties die niet geregeld zijn onder de boswetgeving, stedenbouwwetgeving of natuurwetgeving kunnen geregeld worden via een gemeentelijke kapverordening. Tot 2008 was er in de gemeente Beveren een dergelijke kapverordening van kracht. Op dat moment vond men de meerwaarde ervan beperkt (omdat de grote meerderheid van de aanvragen zowieso werden goedgekeurd) en om de administratieve lasten voor de gemeentediensten te verlagen werd beslist de
1
Streekeigen, inheems of autochtoon: sommige bomen zijn alleszins stof voor discussie, ook binnen de Milieuraad. De Canadapopulier bijv. is een kruising tussen de inheemse Zwarte populier en een Amerikaanse e populierensoort, en is een soort die pas in de 18 eeuw in onze streken is ingevoerd en massaal is aangeplant in het Waasland als grondstof voor de klompennijverheid, en intussen niet meer weg te denken is uit het Wase landschap. Streekeigen zou je de Canadapopulier dus wel kunnen noemen, alhoewel sommigen stellen dat de huidige klonen in verre nog vergelijken op de vroegere hybriden – getuigen zijn de vele Canadapopulieren die vroegtijdig hun blad verliezen in augustus, of afknappen bij een fikse storm. Bepaalde geledingen binnen de Milieuraad stellen voor dat enkel autochtoon (=oorspronkelijk inheems) plantgoed wordt gebruikt. Een plant is autochtoon in een bepaalde streek in Vlaanderen, als deze een nakomeling is van planten die zich sinds hun spontane vestiging na de laatste ijstijd altijd natuurlijk hebben verjongd, of die kunstmatig vermeerderd werden met strikt lokaal materiaal. Een zomereik afkomstig uit de Balkan is dus niet autochtoon in Vlaanderen, maar de soort zomereik is hier wel inheems (Bron: Agentschap Natuur en Bos)
Pagina | 4 van 8
kapverordening af te schaffen. Hierdoor kunnen bomen vanaf een omtrek van 30 cm die op een huiskavel in woongebied en binnen de 15 meter van een woning gelegen zijn opnieuw zonder vergunning en dus ook zonder voorwaarden worden gekapt. Nochtans kan voor bepaalde situaties een kapverordening een belangrijke ondersteuning betekenen voor het bomenbeleid in de gemeente. Zo bijvoorbeeld om een hogere mate van terughoudendheid te voorzien in woongebieden met landelijk karakter. Regelgeving tot 2008
Regelgeving vanaf 2009
In de gemeente Beveren zijn immers heel wat woongebieden met landelijk karakter, woongebieden die gezien hun ligging in de nabijheid van (of omsloten door) landbouwgebied een landelijk karakter (inclusief kleine landschapselementen) hebben. Willen we de natuurwaarde van dit landelijke karakter in de toekomst behouden, dan wordt ons inziens ook in deze gebieden bij voorkeur hetzelfde vergunningenbeleid als in het agrarische gebied gevoerd voor bomen met een stamomtrek kleiner dan 1 m. Een natuurvergunning is wettelijk niet mogelijk voor deze situaties, maar het gemeentebestuur kan hiervoor opnieuw een kapverordening instellen, waarin uiteraard heraanplant of compensatie via aanplant van streekeigen of inheemse bomen als standaardmaatregel wordt voorzien.
Het sluitstuk van het vergunningenbeleid is de controle op de naleving van de gestelde voorwaarden (bijv. heraanplant) door het gemeentebestuur en de handhaving. Een strikte controle is nodig en kan zeker nog geïntensifieerd worden. Het gemeentebestuur kan ook een waarborg vragen (zoals in sommige omliggende gemeenten al gebeurt) die pas wordt teruggestort na controle op de heraanplant.
Er bestaat momenteel een subsidieregeling voor de aanplanting en het onderhoud van kleine landschapselementen. Het is positief dat hierin als voorwaarde is opgenomen dat het plantgoed ecologisch waardevol, inheems en streekeigen moet zijn (alhoewel de definities van inheems en streekeigen volgens de regeling wat in elkaar lijken over te lopen). De bestaande subsidieregeling wordt globaal als positief aanzien, de Milieuraad pleit er dan ook voor om deze regeling te behouden, hier en daar wat bij te sturen en eventueel zelfs uit te breiden met een incentive om extra bomen (bovenop de al te compenseren bomen) aan te planten op de plaats waar bomen gerooid worden. De noodzaak om subsidies te voorzien voor snelgroeiers
Pagina | 5 van 8
zoals de Canadapopulier, zoals dit nu is voorzien, en die op zichzelf al economisch rendabel zijn, wordt door een deel van de milieuraadsleden wel in vraag gesteld.
Bij gebieds- en stedenbouwkundige ontwikkelingen kan het gemeentebestuur streven naar maximaal behoud van bestaande landschapselementen en bomen, en kan zij bijkomend voorzien in voldoende extra bomenaanplant. Rond bedrijventerreinen, land- en tuinbouwbedrijven kunnen bufferzones met struik- en boomaanplantingen worden voorzien. Via een gemeentelijke stedenbouwkundige verordening kan dit concreet geregeld worden.
Meten is weten. Het gemeentebestuur kan het bomenbestand in kaart brengen en de evolutie opvolgen, zodat een objectief meetinstrument ter beschikking komt om het succes van een bomenbeleid in de gemeente Beveren op te kunnen meten. Er kan onderzocht worden of een samenwerking mogelijk is met een onderzoeksinstituut of universitaire instelling.
Het gemeentebestuur kan zelf een database uitbouwen waarin het aantal te compenseren bomen wordt bijgehouden. De gemeente kan bij het afgeven van een stedenbouwkundige vergunning de aanvrager ook de mogelijkheid geven om de te kappen bomen door de gemeente te laten compenseren. In dit geval zou de aanvrager de kosten van het plantgoed kunnen vergoeden, terwijl de gemeente planmatig de te compenseren bomen kan aanplanten (naar het concept van het Boscompensatiefonds).
Het gemeentebestuur kan zichzelf ambitieuze doelstellingen opleggen op vlak van een bomenbeleid, bijv. via de opmaak van een bomenbeleidsplan, of/en door zichzelf streefcijfers op te leggen, en dit niet alleen om de historische achterstand weg te werken maar ook om de gelegenheid aan te grijpen om een voortrekkersrol te spelen in Vlaanderen door doelstellingen te stretchen. Bijv.: een streefcijfer van 5 % oppervlakte bebossing tegen het einde van de legislatuur met een minimale groei van 1% per jaar, en met als uiteindelijk doel 10 % tegen 2020. Al heel wat gemeenten in Vlaanderen hebben werk gemaakt van een bomenbeleidsplan, of zijn ermee bezig, zoals bijv. Sint-Niklaas, Bilzen, Lier, Sint-Martens-Latem. De gemeente Beveren kan inspiratie halen uit deze bestaande initiatieven.
De landschapselementen langs landelijke (polder)wegen (bv. Broekstraat, Bosstraat, Turfbanken, Lange Nieuwstraat, Oud Arenberg, Gemenestraat, Bralstraat, Polderstraat, Muidam) verdienen meer aandacht. Het gevoel leeft dat de polderwegen in onze buurgemeenten (bijv. Sint-Niklaas) beter bedeeld zijn met bomenrijen. Het gemeentebestuur kan een samenwerking met omliggende gemeenten onderzoeken, of alleszins haar beleid langs landelijke wegen afstemmen op dat van de omliggende gemeenten. Daarbij wordt best ook gezocht naar meer samenwerking met de landbouwers (bewustmaking + financiële incentive). Er wordt wel een kanttekening geplaatst door de landbouworganisaties bij het afdwingen van aanplantingen van bomen op randen van akkerlanden, omdat door de schaduw die zij veroorzaken de teeltopbrengst aanzienlijk zou verminderen. Pagina | 6 van 8
Plantacties worden best georganiseerd conform het vademecum ‘Bosuitbreiding en bosverbinding door lokale besturen’ van BOS+.
Goed communiceren/informeren zorgt voor begrip, goodwill en appreciatie. Bij grootschalige kap kan het gemeentebestuur infoborden voorzien waarop de reden van de kap wordt gemotiveerd en de plannen voor nieuwe aanplanting wordt bekendgemaakt. Ook kan het gemeentebestuur zoeken naar geschikte manieren om het vergunningenbeleid te verduidelijken (dichter bij de bevolking te brengen), hetgeen misverstanden en ergernis kan voorkomen.
De betrokkenheid van de bevolking verhogen, bv. door een peter/meterschap voor bepaalde bospartijen in het leven te roepen (geboortebossen, speelbossen, dorpsbossen). Medeverantwoordelijkheid creëren voor de opvolging, de groei, en aanbevelingen voor welbepaalde zones. Initiatieven zoals met het speelbos in Melsele zijn alvast een stap in de goeie richting.
De zichtbaarheid van het gevoerde beleid wordt verhoogd indien thematisch wordt gewerkt. Zo kan bijvoorbeeld overwogen worden om de knotwilgen te herintroduceren langs landbouwvelden, kan extra aandacht gaan naar de promotie van kleine landschapselementen in landbouwgebieden rond en tussen natuurgebieden, enz.
Meer inzetten op diverse inheemse boomsoorten. Een diversiteit aan inheemse soorten maakt een residentiële wijk trouwens veel aantrekkelijker dan het stereotiep toepassen van zuilvormige boompjes. Het spreekt voor zich dat bij de keuze van plantgoed rekening wordt gehouden met de geschiktheid van de biotoop en lokale omstandigheden zoals nat/droog, polder/zand, etc.
Een degelijk voorkomingsbeleid voeren tegen beschadiging van bomen tijdens het maaiseizoen. In de Polderdreef werd vastgesteld dat schors van eiken werden beschadigd tijdens het maaien, wat noodlottig kan zijn voor de groei van deze bomen.
Er wordt voorgesteld om bomen en struiken aan te planten langsheen de zuidkant van N49, zodat hiermee een buffer wordt gecreëerd. We verwijzen naar initiatieven die de gemeente Zwijndrecht op dit vlak al nam.
De Milieuraad wil zelf ook haar steentje bijdragen om de boom in de belangstelling te plaatsen. Zo zullen wij onder meer een wedstrijd organiseren [aan te kondigen via diverse media], waarbij we op zoek gaan naar de dikste [en/of: oudste] boom van Beveren, de dikste boom van Haasdonk, de dikste boom van Kieldrecht, enz. Deze actie zal mensen doen rondkijken en doen nadenken. De actie zal lopen tot eind maart 2014. Pagina | 7 van 8
Vragen aan gemeentebestuur De Milieuraad vraagt aan het gemeentebestuur om
de hierboven opgelijste ideeën en suggesties te onderzoeken en in overweging te nemen bij het uittekenen van een bomenbeleid voor de gemeente Beveren, en de Milieuraad op de hoogte te brengen van het gevolg dat al dan niet aan deze ideeën en suggesties zal worden gegeven;
de burgers van de gemeente Beveren duidelijk te informeren over het beleid, van zodra dit volledig is uitgekristalliseerd, dat het gemeentebestuur tijdens deze legislatuur zal voeren t.a.v. de bomenkap en –aanplant;
De Milieuraad dankt het gemeentebestuur alvast voor de aandacht waarmee zij dit advies onderzoekt, gaat ervan uit dat het gemeentebestuur zich zal laten inspireren door onze voorstellen en hoopt eveneens dat het gemeentebestuur tijdens de komende legislatuur een ambitieus bomenbeleid zal voeren, om zo de achteruitgang van de voorbije decennia te kunnen ombuigen in een positieve trend. Hoogachtend,
de gemeentelijke adviesraad voor leefmilieu en natuur,
Pagina | 8 van 8
