1 juli 2012 Kunstdienst Thema: Thuiskomen
Predikant: dr. Christiane Berkvens-Stevelinck Organiste: Maria Kuster Bariton: Mark Hoos Kunstenaar: Nel Verhagen Muziek: Sonate nr. 1 (Dominico Scarlatti, 1685 – 1757)
http://www.youtube.com/watch?v=Nu4BXZ1X8Kw
Meet the artist: Thuiskomen van Nel Verhagen Mendelssohn en Annie M.G. Schmidt: bien étonnés de se retrouver ensemble! En toch… De laatste dienst van het seizoen wordt wederom een kunstdienst– het begint een traditie te worden - waarin de gedachten rond het jaarthema thuiskomen in een kunstzinnig slotaccoord aan de orde 1 zondag 1 juli 2012 C.M.G. Berkvens-Stevelinck, predikant Remonstrantse Gemeente Rotterdam
komen. Nel Verhagen maakte een bijzonder werk, gebaseerd op het thema thuiskomen. Een werk dat uitnodigt tot het beantwoorden van de vraag: als ik ‘thuis’ zeg, waar keer ik dan naartoe? U ziet hier het kunstwerk dat Nel Verhagen voor de tentoonstelling in januari maakte. Toe ik het zag, dacht ik: ja, dàt is het, thuis komen. Kleine mensen banen zich een pad naar een rondavel waar het binnen behagelijk is. Maar sommigen hebben geen veilige rondavel om naar terug te keren.
Thuiskomen op de vleugels van een lied (ten geleide) Felix Mendelssohn Bartholdy (1809-1847). Mendelssohn heeft op veel plaatsen gebivakkeerd, maar heeft het lang uitgesteld om zich echt ergens te vestigen, beetje type overal en nergens thuis. Zijn karakter kunnen we niet zonder meer als vrolijk bestempelen, maar het was wel iemand die altijd naar het positieve en vrolijke zocht. Hij heeft veel aquarellen geschilderd en pentekeningen gemaakt, vaak van een idyllisch karakter. Hij heeft veel geestige brieven geschreven. Zijn muziek is ook opvallend vrolijk en licht. De beweging van een niet altijd even vrolijk innerlijk naar dat wat beter voelt. In een van liederen gaat hij uit van een tekst van de Duitse dichter von Fallersleben: Werde heiter, mein Gemüte, Und vergiß der Angst und Pein! Groß ist Gottes Gnad' und Güte, Groß muß auch dein Hoffen sein. Word vrolijk mijn gemoed, en vergeet je angst en pijn, groot is Gods genade en goedheid, groot mag ook je hoop dus zijn. Nog idyllischer is het lied: Auf Flugeln des Gesanges, op een tekst van Heinrich Heine, Hierin word de geliefde uitgenodigd mee te reizen naar een imaginair paradijs aan de oevers van de Ganges, waar de hele natuur bijdraagt aan het onbekommerd genieten van het samenzijn in liefde. Thuiskomen kan dus ook zijn: je thuis voelen in een idylle. Wij durven dat in deze tijd bijna niet meer. Ons goed en vrolijk voelen in onze mooiste gedachten en gevoelens. Die staan immers ver af van wat wij de dagelijkse realiteit noemen. Of is het andersom? Staat het dagelijks leven soms ver af van een hoge 2 zondag 1 juli 2012 C.M.G. Berkvens-Stevelinck, predikant Remonstrantse Gemeente Rotterdam
innerlijke realiteit? Hier kunnen we wat leren van de moslims, als overstap naar het jaarthema voor na de zomer: uw God is mijn God. Moslims hebben een lange traditie van 'dromen van het paradijs', je een voorstelling maken van een hemelse vreugde en geluk. Het naar het hier en nu halen van het koninkrijk der hemelen kan de christelijke pendant zijn van deze manier van denken en voelen. Wat doet een mens als hij sinds zijn prilste jeugd door heel Europa zwerft en zelden langer dan een paar jaar op één plek woont? Settelen wordt dan erg moeilijk, zo niet onmogelijk. -------------Dat werd het lot van Felix Mendelssohn, een componist die niet ouder werd dan 38 jaar en vanuit Berlijn uitwaaide naar Parijs, Londen, Leipzig. Overal in Europa trad hij op, als wonder kindpianist, als dirigent en componist . Thuiskomen was voor hem trouwens op meerdere fronten moeilijk. Hij was geboren in een multireligieuze familie. Zijn grootvader was de grote joodse filosoof Mozes Mendelssohn, zijn vader bekeerde zich tot het christendom, zoon Felix werd gedoopt. Dat belette de nazi’s niet om zijn muziek te verbieden: hij was immers joods? Felix Mendelssohn bleef altijd ‘tussen’ de gangbare ankers van zijn tijd: tussen steden, tussen religies en ook tussen zijn eigen smaak en wat toen aanvaard was. Hij is degene die barokmuziek weer op de lezenaars bracht en in ere herstelde: Haendel, Bach. Die muziek was toen volledig vergeten. Zonder Mendelssohn zou de Matthaüspassion voor de latere generaties onbekend zijn gebleven. Als je zo afwijkt van het gangbare stramien, waar is dan je ‘thuis’? Waar voelde Mendelssohn zich eindelijk thuis? In de gedichten van Heinrich Heine, de Duitse joodse dichter die rond 1820 al voorspelde wat er in 1933 zou gebeuren. In het toneelstuk Almansor zegt de hoofdpersoon: Daar waar men boeken verbrandt, verbrandt men uiteindelijk ook mensen. 1820! Ook de werken van Heinrich Heine, die voor Duitsers deel van henzelf waren en zijn, intrinsiek deel van de Duitse cultuur, werden door de nazi’s verboden. Censuur is een geducht wapen om mensen van hun culturele ‘thuis’ te vervreemden. Wat dan gebeurt, valt niet te overzien.
----------------Thuiskomen, kúnnen thuiskomen (op welke manier dan ook), is een voorwaarde voor een harmonieus leven. Voor Mendelssohn, was thuiskomen mogelijk in zijn muziek: Auf Flügeln des Gesanges, op de vleugels van een lied, op tekst van Heinrich Heine. Een ode aan de schoonheid van de natuur, eindigend in een zalige droom: 3 zondag 1 juli 2012 C.M.G. Berkvens-Stevelinck, predikant Remonstrantse Gemeente Rotterdam
Wij zullen ons nedervlijen onder de dadelboom, in liefde en rust ons vermeien, en dromen de zalige droom. We luisteren ernaar. http://www.youtube.com/watch?v=Xfj4thZrFj4
Muziek: Auf Flügeln des Gesanges Felix Mendelssohn Bartholdy (1809-1847) op tekst van Heinrich Heine Auf Flügeln des Gesanges, Herzliebchen, trag ich dich fort, Fort nach den Fluren des Ganges, Dort weiß ich den schönsten Ort.
Op vleuglen van te zingen, mijn lief, voer ik je voort, en langs de Ganges gingen wij naar een liefelijk oord:
Dort liegt ein rotblühender Garten Im stillen Mondenschein; Die Lotosblumen erwarten Ihr trautes Schwesterlein.
in maan doorschenen nachten komt stil een tuin uit knop; de lotusbloemen wachten hun eigen klein zusje op.
Die Veilchen kichern und kosen, Und schaun nach den Sternen empor; Heimlich erzählen die Rosen Sich duftende Märchen ins Ohr.
Viooltjes kirren en kozen, zien sterren hoog boven de grond; steels vertellen de rozen luchtige sprookjes in 't rond;
Es hüpfen herbei und lauschen Die frommen, klugen Gazelln; Und in der Ferne rauschen Des heiligen Stromes Welln.
de tamme gazelle, zij luistert, komt, waakzaam, huppelend hier, en in de verte fluistert de stem van de heilge rivier.
Dort wollen wir niedersinken Unter dem Palmenbaum, Und Liebe und Ruhe trinken, Und träumen seligen Traum.
Wij zullen ons nedervlijen onder de dadelboom, in liefde en rust ons vermeien, en dromen de zalige droom. (vertaling Wim Vroon)
Bijbellezingen: Wat zegt nu de bijbel over naar huis gaan of ‘thuiskomen’? Van alles. Een aantal voorbeelden. •
Een land van melk en honing (Exodus 3: 17) 4 zondag 1 juli 2012 C.M.G. Berkvens-Stevelinck, predikant Remonstrantse Gemeente Rotterdam
Ik heb besloten om jullie uit de ellende in Egypte weg te halen en je naar het land te brengen dat overvloeit van melk en honing. •
Een huis met vele kamers (Johannes 14: 1-3) Wees niet ongerust, maar vertrouw op God en op mij. In het huis van mijn Vader zijn veel kamers; zou ik anders gezegd hebben dat ik een plaats voor jullie gereed zal maken? Wanneer ik een plaats voor jullie gereedgemaakt heb, kom ik terug. Dan zal ik jullie met me meenemen, en dan zullen jullie zijn waar ik ben.
•
Een hemels huis op aarde (Openbaring 21: 1-4) Ik zag een nieuwe hemel en een nieuwe aarde. Want de eerste hemel en de eerste aarde zijn voorbij, en de zee is er niet meer. 2 Toen zag ik de heilige stad, het nieuwe Jeruzalem, uit de hemel neerdalen, bij God vandaan. Ze was als een bruid die zich mooi heeft gemaakt voor haar man en hem opwacht. 3 Ik hoorde een luide stem vanaf de troon, die uitriep: ‘Gods woonplaats is onder de mensen, hij zal bij hen wonen. Zij zullen zijn volken zijn en God zelf zal als hun God bij hen zijn. 4 Hij zal alle tranen uit hun ogen wissen. Er zal geen dood meer zijn, geen rouw, geen jammerklacht, geen pijn, want wat er eerst was is voorbij.’
Overdenking: Kan het ook gewoon Laren zijn ?
Ons lied wordt steeds gedragen door vleugels van de hoop. Ik weet haast zeker dat Huub Oosterhuis aan het gedicht van Heinrich Heine dacht toen hij deze zin schreef. Een lied dat gedragen wordt op vleugels van de hoop. Auf Flügeln des Gesanges. Hoop wordt in een mens gevoed als hij een lied aanheft. De joods-christelijke traditie staat eigenlijk gevestigd op de hoop om een veilig thuis te vinden, om een wereld binnen te mogen gaan waar vrede en gerechtigheid heersen. De drie bijbelfragmenten die ik koos laten dat zien vanaf het begin van het Oude Testament tot het einde van het Nieuwe Testament, van Exodus tot Openbaring. De Bijbel in vogelvlucht. Exodus, het woord zegt het al: een weg vinden uit een onhoudbare situatie. In de Bijbel wordt het toegespitst: Mensen worden uit de ellende gehaald, een weg gaat voor hen open. Ze worden bevrijd 5 zondag 1 juli 2012 C.M.G. Berkvens-Stevelinck, predikant Remonstrantse Gemeente Rotterdam
uit gevangenschap en krijgen een toekomstbeeld aangereikt waar ze niet eens van durfden dromen. Door God: Ik heb besloten om jullie uit de ellende in Egypte weg te halen en je naar het land te brengen dat overvloeit van melk en honing. Niet alleen vinden de mensen een weg uit de ellende waarin ze leven maar tegelijkertijd wordt hen een ‘thuis’in het vooruitzicht gesteld. Een ideaal land waar iedereen wel naartoe zou willen gaan. Melk en honing, overvloed. Het probleem met dat beloofde land is echter dat het niet een beloofde land voor allen zal zijn: de volkeren die er wonen zullen plaats moeten maken voor degenen die het land aangeboden hebben gekregen. Theologen lopen doorgaans met een grote bocht om dit feit heen. Ten onrechte. Een thuis vinden, thuiskomen, behoort niet tot een roze wereld. Het heeft soms consequenties waarvan je je kunt afvragen of je die wilt dragen. Persoonlijk denk ik dat de uittocht de Egypte (Exodus) belangrijker is dan de intocht in het Beloofde Land. In ieder geval gaat het er aan vooraf. Bevrijding uit onvrijheid, loskomen uit beperkingen, daar begint het mee. Het vinden van een nieuwe plaats om te verblijven, een nieuwe richting om in te slaan, dat komt nog, daar kun je van dromen, daar kun je op hopen. Daar kan ook van alles mis mee gaan. Dat is allemaal waar. Maar eerst: uit de slavernij van wie of wat dan ook losbreken. Daarna zien we wel. Een land van melk en honing. Bestaat dat wel? Bovendien: niet iedereen houdt van melk en honing… En als één persoon, of een groep, wél beslag legt op die melk en honing, waar blijft de rest? Dat beeld uit Exodus is veel minder eenvoudig dan het lijkt. Jezus prikt dat mythische beeld als het ware door. Eën land van melk en honing waar iedereen gelukkig is? Mooi beeld maar realistisch? Als hij zijn leerlingen voorbereidt op zijn afwezigheid, voorziet hij dat ideale beeld van een danige een correctie. Hijzelf trekt zich terug naar het huis van zijn vader, zijn ‘thuis’ en geeft een standing invitation aan zijn vrienden om met hem na verloop van tijd thuis te komen. Maar zo eenvoudig als dat ene land van melk en honing is het niet: In het huis van mijn Vader zijn veel kamers; zou ik anders gezegd hebben dat ik een plaats voor jullie gereed zal maken? Thuiskomen wordt individueel. Niet meer een volk maar verschillende mensen, ieder met zijn eigen verlangens en dromen. 6 zondag 1 juli 2012 C.M.G. Berkvens-Stevelinck, predikant Remonstrantse Gemeente Rotterdam
Johannes, de schrijver van Openbaring, ziet het nog anders. Nu is thuis niet meer ver vandaan, niet meer in een hemel zonder grenzen, maar hier en nu: in een echte stad, de Nieuwe Jeruzalem. Daar waar God woont, samen met ALLE volkeren Zij zullen zijn volken zijn en God zelf zal als hun God bij hen zijn. Ooit zal dit thuis een thuis voor allen zijn. En Johannes keert terug naar Exodus, naar de bevrijding uit ellende, maar nu voor alle mensen: 4 Hij zal alle tranen uit hun ogen wissen. Er zal geen dood meer zijn, geen rouw, geen jammerklacht, geen pijn, want wat er eerst was is voorbij. a Van Exodus tot Openbaring: eenhel weg is afgelegd, een weg die uiteindelijk terugkeert waar het begonnen was: bij het besef van de noodzaak van bevrijding van alles wat een mens tot slaaf maakt. Laren Bijbelse verhalen vertellen in oude beelden, in oude woorden, menselijke ervaringen van alle tijden. Ervaringen die ook anders verteld kunnen worden, minder bijbels maar niet minder zeggend. Zoals het werk van Nel Verhagen: zo stel ik me inderdaad thuiskomen voor! Of het schitterende lied van Annie M.G. Schmidt dat U vast wel uit uw hoofd kent. Een lied over ‘thuiskomen’ en daar geluk aan beleven. Op de voorkant van de liturgie herkende U het al: de eikeboom uit Laren. Een lied dat voor mij, net verhuisd naar de 12e verdieping van de Hoge Heren (34 etages) , zeer toepasselijk is.
http://www.youtube.com/watch?v=Xfj4thZrFj4
Prettige vakantie!
7 zondag 1 juli 2012 C.M.G. Berkvens-Stevelinck, predikant Remonstrantse Gemeente Rotterdam
