1.
Heroverwegen van investeringen: doen we de goede dingen?
Door Erik Warns, Gemeente Beverwijk, Kenniscoach Het wereldje van de riolering is conservatief. Conservatief in keuze en in aanpak van oplossingsrichtingen. Voor elk probleem kennen wij wel de beste maatregel. En als we weten wat we willen hebben, dan pakken we dat projectmatig aan: een werkwijze met een vooraf bepaald eindresultaat met tijdpad en kosten. Bij de terugblik zit meestal een “maar” in het verhaal. Dus toch niet helemaal gelukkig? Mijn ervaring is dat het belangrijk is flexibiliteit in te bouwen, zodat er ruimte ontstaat om bij te sturen voor kansen op een beter eindresultaat. Daarbij staan de volgende vragen centraal:
Waarom moet er iets gebeuren? Waarom deze maatregel? Waarom zo? Waarom nu?
In onze drang naar zekerheden voor een goed eindresultaat, hebben we de neiging teveel te willen regelen. Eigenlijk is het voldoende om te weten wat we willen bereiken en waaraan het eindresultaat moet voldoen. Elke oplossing die daaraan voldoet, zou goed moeten zijn. Toch gaan we vaak zover om zelfs voor te schrijven hoe het gemaakt moet worden. Hoeveel ruimte blijft er nu over voor creativiteit en kansen?
RIONEDdag 2014
1
2.
Assetmanagement: van abstracte visie naar praktisch nut in het dagelijks werk door Saskia Holthuijsen, Waternet, Kenniscoach
Stelt u zichzelf ook wel eens de volgende vragen? Zijn onze investeringen voldoende onderbouwd? Hoe documenteren wij deze onderbouwing? Besteden wij voldoende aandacht aan risicomanagement? Geeft voortschrijdend inzicht wel eens aanleiding om onze beslissingen te herzien? Is onze ervaringskennis voldoende geborgd? Is onze organisatie ingericht voor toekomstige uitdagingen in de afvalwaterzorg?
Bezoek dan de kennistafel over assetmanagement! Saskia Holthuijsen neemt u mee in de wereld van assetmanagement bij de afvalwatersector van Waternet. Zij vertelt hoe deze sector concreet aan de slag is gegaan met diverse aspecten.
RIONEDdag 2014
2
3.
Van samen vergaderen naar echt samen werken door Thuy Do, gemeente Rotterdam en Marijke Jaarsma, Waterschap Vallei en Veluwe, Kenniscoaches
Waar gaat het over? Wat is volgens jullie samenwerken? Is het met elkaar vergaderen en met elkaar bespreken wat een ieder van jullie aan het doen is of samen met of voor elkaar aan iets (project/product) werken? Het gaat hier over de voorwaarden voor het echt samenwerken: Communicatie
Vertrouwen
Respect
Doelen
Wat is volgens jullie de belangrijkste voorwaarde bij de samenwerking? Heb je hierover eerder nagedacht? De ervaringen uit de praktijk leren ons dat vertrouwen wellicht één van de belangrijkste voorwaarden is voor een samenwerking tussen de verschillende partners. Het zegt zoveel over de organisatorische en menselijke relatie in een samenwerkingsverband. En je kunt er niet aan voorbij gaan als je met elkaar wilt samenwerken. Maar wat is vertrouwen? Wat denk je bij het woord vertrouwen? Vertrouwen = Acceptatie zonder dat je het verder onderzoekt.
de bereidheid om afhankelijkheid van de daden van een andere persoon of groep geloven dat een ander eerlijk is en iets goed gaat de verwachting dat het handelen van degene die het vertrouwen krijgt je niet in een nadelige positie brengt.
Wat levert het op? Hoe gaat het met de samenwerking in je regio? Zijn jullie met elkaar aan samenwerken of aan het vergaderen? Projecteer dit op de samenwerking in je regio en hoe is het vertrouwen volgens deze definitie in je samenwerkingsverband? Hebben jullie gezamenlijk doelen opgesteld? En zijn deze doelen gedragen door ambtenaren, managers en bestuurders? Of zijn er andere zaken waar u tegen aan loopt waardoor de samenwerking niet verloopt zoals u dat graag zou willen. Een goed gesprek geprojecteerd op de samenwerking in je eigen regio kan een frisse kijk en nieuwe inzicht geven. Wellicht geeft het je handvatten om je samenwerking in de regio op een andere wijze aan te pakken. Waarop moet gelet worden? Deze kennistafel gaat niet direct in op de inhoud van de samenwerking maar de zachte kant van het werk wat vaak onzichtbaar is maar wel nodig is om de samenwerking tot een succes te brengen. Het gesprek gaat vooral niet direct over water, riool, hoeveel m3, v.e. maar wel over de organisatie en het proces eromheen om het te realiseren. Het gaat vooral over hoe we het nu doen en wat we zouden willen? Zonder uit het oog te verliezen waarvoor en voor wie we het doen.
RIONEDdag 2014
3
4.
Kennismaken met de ervaring en werkwijze van een kenniscoach door de kenniscoaches: ’s morgens: tijdens de lunch: ’s middags:
Erwin Rebergen en Ed Wesenaar Eric Lanooy, Remco Bosma en Luit-Jan Dijkhuis Eduard Schilling en Theo Smit
Steeds meer regio’s schakelen een kenniscoach in om de uitwerking van het Bestuursakkoord Water een impuls te geven. De ervaringskennis van de kenniscoaches is breed en gericht op verschillende onderdelen van het stedelijk waterbeheer en de afvalwaterketen. Door verhelderende vragen te stellen, ideeën aan te dragen, feedback te geven en te verbinden kan een kenniscoach met zijn of haar ervaringskennis de gezamenlijke uitwerking verdiepen en versnellen. Aan de kennistafel kunt u kennismaken met de kenniscoaches. U maakt kennis met de aanpak, werkwijze en ervaringen van de kenniscoaches. Ga met de kenniscoaches in gesprek, stel uw vragen en vorm een beeld van de meerwaarde die een kenniscoach in uw regio zou kunnen hebben. Pakt u de uitwerking van het Bestuursakkoord Water samen met uw buurgemeenten en/of het waterschap aan? Denkt u er over om bij de samenwerking in uw regio een kenniscoach te betrekken? Bespreek het aan de kennistafel met een kenniscoach of overleg dan met de coördinator bij Stichting RIONED, Gert Dekker, tel. 0318-631111 of mail
[email protected]
RIONEDdag 2014
4
5.
Slim meten in de Hof van Delft door Sjaak Clarisse, gemeente Delft
Waar gaat het over: In een gedeelte van de wijk Hof van Delft wordt (grond)wateroverlast ervaren. Zowel klachten van burgers over water-op-straat als hoge grondwaterstanden. Daarnaast vinden nu in de directe omgeving grote infrastructurele werken plaats (bouw Spoortunnel Delft). Het doel van het onderzoek is om na te gaan hoe de waterhuishouding in dit gebied functioneert en waar de echte knelpunten zitten. Welke problemen kunnen we in de toekomst nog verwachten? Wat levert het op: De variatie in de grondwaterstanden in dit gebied is groot. Daarnaast zijn de ontwateringsdiepten beperkt. De klachten van de burgers zijn terecht. In de variatie van de grondwaterstanden in sommige peilbuizen zit een dynamiek die neerslag gerelateerd lijkt of een verbinding heeft met waterstanden in het gemengde riool. De bouw van de spoortunnel door middel van diepwanden lijkt te leiden tot een grondwaterstandsverhoging van 5 tot 10 cm. De verwachting was eerder een verlaging omdat de bronnen van de industriële onttrekking aan de westzijde liggen. Waarop moet gelet worden: De oplossing is niet gelijk voor het gehele gebied. Nader onderzoek naar de oorzaken van de topografische spreiding is noodzakelijk. Onderzoek naar welke debieten gaan er komen bij iedere oplossing en geeft dit geen overlast op andere plaatsen. Resultaat: Het onderzoek geeft nadere inzicht in de waterhuishouding in het gebied, maar geeft geen antwoord op alle vragen. De vraag is, kan deze rapportage gebruik worden voor het ontwerp van een drainagestelsel of moeten er nog meer specialisten naar kijken voor het ontwerp gemaakt kan worden De keuze van het type ontwatering is een open vraag.
RIONEDdag 2014
5
6.
Zonder gegevensbeheer geen meten en monitoren door Marije Stronks, Platform Water Vallei en Eem
In de rioleringssector worden veelal drie soorten ‘gegevens’ onderscheiden: Dynamische gegevens, dit zijn (meet)waarden die vaak veranderen en veelal ook hoog frequent gemeten worden zoals niveaumetingen en debieten; Statische of beheergegevens, dit zijn bijvoorbeeld putmaten en drempelhoogtes; Onderhoud gegevens, hierbij gaat het om informatie zoals alarmen en storingsmeldingen. Deze drie gegevens worden nu vaak gescheiden beheerd en los geanalyseerd. In veel gevallen zelfs door verschillende medewerkers. Om echt tot inzicht te komen moeten ze echter in samenhang worden bekeken. De kwaliteit van de één is van wezenlijke invloed op de ander, ook geven ze informatie over elkaar. Meten en monitoren heeft dus geen zin als de andere twee ook niet worden opgepakt! Bij deze kennistafel wordt het waarom en hoe van totaal gegevensbeheer besproken en bediscussieerd.
RIONEDdag 2014
6
7.
De DoFeMaMe, wat doet u ermee? door Didrik Meijer, Witteveen+Bos
Om de rioleringszorg doelmatiger te maken, gaan we van gewoonte naar afweging, van inspanning naar resultaat en van theoretisch naar daadwerkelijk functioneren van rioolsystemen. Uw werk komt voort uit de vraag welk serviceniveau de gemeente vanuit haar watertaken aan de maatschappij wil leveren. Welke doelen en taken heeft u als rioolbeheerder, welke keuzes maakt u daarbij en welke middelen staan tot uw beschikking? Een verschuiving van inspanning naar resultaat is mogelijk wanneer de beheerder zichzelf afrekent, op basis van de geleverde prestatie. De beoordelingsgrondslag geeft inzicht in het werkelijke functioneren en de toestand van het afvalwatersysteem, zodat het beheer optimaal kan worden ingevuld. Het gaat om functioneren op systeemniveau en niet op objectniveau. Zo kan beter gestuurd worden op de inzet van budgetten ten behoeve van doelmatig beheer, waarbij winst behaald kan worden op Kosten, Kwaliteit en Kwetsbaarheid. Toepassing van de beoordelingsgrondslag vraagt om meer kennis van meten, gegevensanalyse en systeemdynamiek en leidt (wellicht) tot het maken van minder meters om de doelen te bereiken.
RIONEDdag 2014
7
8.
Gezamenlijke reinigings- en inspectieaanbestedingen: welke keuzes zou u maken? door Hans van Wijk van Stichting Rijk 1. Waar gaat het over 7 gemeenten Inspecteren en reinigen is een dienst Openbare Europese procedure Twee percelen. Inschrijven op beide, per perceel gunning Projectgroep 7 gemeenten en RIJK
2. Programma van Eisen Camera-inspectie na reiniging van ca 86.500 m Inspectie conform NEN-3398 / NEN-EN 13508-2 Registratie volgens NEN 3399 (2004) en NEN-EN 13508-02. Minimale registratie normatieve beeldcodes volgens NEN 3399. Aanleveren van inspectiebeelden op dvd Rioolreiniging (inclusief putten) van circa 123.500 m Werkzaamheden op basis van “Veilig werken in riolen” Uitvoeren hellingshoekmetingen Transport afvalstoffen naar erkende bewerking- en verwerkingsinrichting Droogzetten RWA-stelsel T.b.s. benodigde materiaal en materieel (inclusief water) Treffen van veiligheidsmaatregelen Verzorgen van schriftelijke bewonerscommunicatie Jaarlijkse planningsafspraken maken met de gemeenten afzonderlijk
3. Selectie-eisen inschrijvers VCA ISO 9001-2000 BRL K10014 BRL K10015 Diploma “visuele inspectie” volgens NEN 3399 Eisen aan financieel-economische draagkracht en technische bekwaamheid
4. Gunningscriterium EMVI Camera met 3D-techniek voor inspecties ISO-14001 of aantoonbaar vergelijkbaar (milieuplan) (gegarandeerde) reactietijd bij calamiteiten Wagens voldoen aan de Euro 5 norm
5. Onderdeel Prijs, Per gemeente totaal overzicht Aantal kilometer Typen en diameters Gemiddelde vervuilingsgraad De grondslag Werkzaamheden voor of na de bouwvak gereed Afstand putten in meters Per gemeente eenheidsprijzen per meter voor zowel inspectie als reiniging.
RIONEDdag 2014
8
9.
De invloed van ont- en beluchting bij regenwateroverlast door Perry Peeters, gemeente Sint Anthonis
Waar gaat het over? In een rioolsysteem bevindt zich naast water ook veel lucht. Op het moment dat er water in het rioolsysteem komt, stijgt de luchtdruk in het systeem. Met name tijdens forse buien en in systemen met beperkte ontluchtingsmogelijkheden levert dit nogal eens problemen op. Door het verbeteren van de ontluchtingsmogelijkheden kan een rioolsysteem sterk verbeterd worden, zonder ingrijpende maatregelen. Wat levert het op? Leer luchtinsluiting te herkennen en maak kennis met de mogelijkheden om het te voorkomen. Wellicht kunt u de prestaties van vrijvervalstelsels met minimale maatregelen fors verbeteren. Waarop moet gelet worden?
Heeft u wel eens te maken met:
opdrijvende putdeksels? borrelende afvoeren? rioolstank in woningen? rioolwater in een woning terwijl in de openbare ruimte nog geen water te zien is? slecht afvoerende rioolleidingen? water op straat terwijl het rioolstelsel niet geheel gevuld is?
Dan is er een grote kans dat uw stelsel gebaat is bij een goede ontluchting.
RIONEDdag 2014
9
10.
Zettingssnelheden meten met ruimtevaarttechnologie (Insar) door Ron Kaptijn, gemeente Diemen
Voor een gemeente met een zettingsgevoelige bodem is zetting veelal één van de belangrijkste veroorzakers van schade in de openbare ruimte. De afstand tussen het vloerpeil en de straat vergroot, bestrating verzakt en wortels van bomen zakken onder de grondwaterstand. In die openbare ruimte liggen ook de riolen en die zakken (mits niet onderheid) met een zelfde snelheid mee. De afstroming wordt belemmerd en de berging kan afnemen tot nul. Huisaansluitingen en aansluitingen op onderheide putten deformeren en kunnen afbreken. Omdat alle verschillende objecten in de openbare ruimte door de zetting aangetast worden, is integraal groot onderhoud (ophogen en herinrichten) de meest efficiënte aanpak. Uiteraard gaat dit gepaard met forse investeringen en daarom is een goed onderbouwde meerjarenplanning van groot belang. Om een renovatiecyclus te voorspellen is de mate van zetting een belangrijke beslissingsfactor. De zettingssnelheid is dan een belangrijke maat voor het geprognotiseerde jaar van renovatie. Nu treden er (per woonwijk) vaak grote verschillen op in zettingsgevoeligheid. In de meerjarenplanning zal de ene wijk een kortere cyclus behoeven dan de andere omdat die bodem er nou eenmaal sneller zakt. Om een goede meerjarenplanning te produceren is dus de zettingssnelheid van belang. Die snelheid moet bij voorkeur bekend zijn uit metingen met een lange trend. Die kunnen op een traditionele wijze, of met behulp van ruimtevaarttechnologie verkregen worden. Bij deze kennistafel kunt u ervaringskennis opdoen van een gemeente die de laatste techniek met succes heeft toegepast. De voordelen zijn: hoogwaardige data (trend van twintig jaar!) in een korte tijd verkregen, dus direct toepasbaar en kostenefficiënt.
RIONEDdag 2014
10
11.
Waar gaat het over: Benutting van restwarmte uit afvalwater door Jasper Arends, gemeente Raalte
In de gemeente Raalte wordt op twee manieren warmte uit afvalwater nuttig hergebruikt, via rechtstreekse warmte uitwisseling en via opwaardering door warmtepompen. Warmte-uitwisseling tussen de RWZI en zwembad Tijenraan Het zwemwater wordt verwarmd door de restwarmte wat in het gezuiverde rioolwater van het Waterschap zit. In 2010 is “op een sigarenkistje” uitgerekend dat er in potentie voldoende energie uit het gezuiverde afvalwater te halen valt. Om de warmtewinning uit het effluent mogelijk te maken, wordt 40.000 liter water per uur vanaf de rioolwaterzuiveringsinstallatie (rwzi) door een 600 meter lange leiding gepompt naar het zwembad. Daar is buiten het zwembad een kelder gerealiseerd waarin alle installaties zijn geplaatst. Via warmtewisselaars wordt 6 tot 7 graden Celsius aan het effluent onttrokken en via 4 in cascade geplaatste warmtepompen opgewaardeerd naar maximaal 43 graden Celsius. Wasserij LIPS salland hergebruikt warmte afvalwater Het tweede project betreft een wasserij die het verontreinigde waswater terugkoelt tot circa 20 graden en daarmee het inkomende bronwater voorverwarmt tot 25 graden. Aanleiding is om een oplossing te vinden voor het te heet lozen van bedrijfsafvalwater. De hitte van het water was schadelijk voor het gemeentelijk riool. Het klinkt heel simpel, de warmte van het vuile waswater wordt terug gewonnen door speciale warmtewisselaars voor verontreinigt water en daarna gebruikt om het schone waswater voor te verwarmen. Hierdoor hoeft later in de wasmachine minder energie gebruikt te worden om het water verder op te warmen. Wat levert het op! Bij het zwembad wordt circa 25.000 per jaar bespaart op de energiekosten Dit is een netto besparing waarbij alle onderhoudskosten en extra elektraverbruik zijn meegerekend. De terugverdientijd is rond de tien jaar. In het eerste jaar dat de installatie bij wasserij LIPS Salland draait is al voor € 40.000,= aan aardgas bespaard. De investering is naar verwachting in 2,5 jaar terugverdiend. Warmte terugwinnen uit rioolwater is een kans voor iedere gemeente om een deel van de taakstelling op het gebied van energiebesparing te realiseren.
RIONEDdag 2014
11
12.
Gezondheidsrisico’s van water in de stad door Heleen de Man – Van Vliet, Universiteit van Utrecht
Wat gaat het over? Door hevige regenval ontstaat regelmatig ‘water op straat’. Contact met dit water kan leiden tot gezondheidsklachten, doordat het water verontreinigd is met ziekteverwekkers vanuit diverse bronnen. Bij deze kennistafel zullen de resultaten van het promotieonderzoek naar gezondheidsrisico’s van ‘water op straat’ worden gepresenteerd. Wat levert het op? U krijgt inzicht in de diverse gezondheidsrisico’s die optreden bij contact met water op straat. Als voorbeeld wordt het risico op maag-darmklachten gekwantificeerd voor contact met ‘water op straat’ vanuit gemengde riolering, gescheiden riolering en afstromend regenwater. De gezondheidsrisico’s per systeem worden met elkaar vergeleken. Hiermee krijgt u handvatten om uw rioolsysteem te beoordelen en te verbeteren vanuit het oogpunt van volksgezondheid. Waar moet u op letten? Gezondheidsrisico’s kunnen enerzijds verminderd worden door mensen bewust te maken dat ‘water op straat’ verontreinigd is met ziekteverwekkers. Daarom moet contact met het water zo veel mogelijk worden voorkomen. Anderzijds zijn er ook op systeemniveau de nodige verbetermaatregelen te treffen, zodat de gezondheidsrisico’s verminderen.
RIONEDdag 2014
12
