Inhoud
Voorwoord
8
Inleiding
11
Over de auteurs
16
deel 1 zorg
27
1
Demografische trends in de gezondheidszorg
29
2
Specifieke behoeften ten aanzien van domotica voor zorg en welzijn
37
Jong en zorgbehoevend; biedt domotica ondersteuning?
43
4
Technologie en het ontwerp van een goed leven
50
5
Inbedding van domotica in de zorg
58
6
De professionele veranderingen
64
deel 2 technologie
71
7
Domotica en slim wonen
73
8
Sensoren als extra ogen en oren – op weg naar slimme domotica?
80
Intelligente sensor
88
3
9
6
Zorgdomotica
10
Healing environments en domotica
94
11
Domotica en ouderenzorg
99
12
Domotica bij ouderen met dementie
105
13
Ambient assisted living
110
14
Patroonherkenning en gezondheidsmonitoring
114
15
De toekomst van wonen
120
deel 3 huidige projecten
137
16
Zorg op Afstand
139
17
PAL4
143
18
Zorg op afstand voor jongeren
147
19
ROSETTA – ondersteunende technologie voor mensen met dementie en hun verzorgers
151
Netcarity: welzijn, onafhankelijkheid, veiligheid en gezondheid thuis
158
21
Monitoring van activiteiten: leefstijlmonitoring
166
22
Oplossingen voor sleutelproblematiek
175
23
Domotica in kleinschalig wonen
179
24
Leo Polakhuis: domotica bij ouderen met dementie
184
25
Zorgdomotica in ziekenhuizen
187
26
Met de domoticatoets de vraag in beeld
196
27
Personenalarmering
200
28
Verlichting in de ouderenzorg
204
20
7
Inhoud
deel 4 randvoorwaarden
215
29
Ontwerp van zorgdomotica: het gebruik centraal
217
30
Implementatie van technologie in de zorg
223
31
Acceptatie van domotica
230
32
Bouwkundige en installatietechnische randvoorwaarden bij zorgdomotica
235
33
Standaarden en innovaties
240
34
Communicatieprotocollen bij zorgdomotica
249
35
Juridische aspecten van domotica
252
36
Wet- en regelgeving: staan tussen droom en daad wetten in de weg?
257
37
Businesscase van zorgdomotica
262
38
Cocreatie van de technische installatiebranche en de zorgkolom
268
39
Domotica en levensloopbestendig installeren
274
40
Visie UNETO-VNI: ‘Het begint bij een juiste infrastructuur’
279
Zorgdomotica en communicatie: onbekend maakt onbemind
283
Technologie in de zorg: hoe maken we een goede verbinding via de zorgopleidingen?
289
Register
299
41
42
Voorwoord
Voor u ligt een niet eerder verschenen en zo compleet naslagwerk over domotica! Werkelijk nagenoeg alle denkbare facetten van domotica in de zorg komen aan de orde. Hulde aan de samenstellers Joost van Hoof en Eveline Wouters, maar natuurlijk ook aan de auteurs, die gezamenlijk maar weer eens weergeven hoe rijk Nederland is aan activiteiten op dit gebied. Het is, anno 2012, zo ongeveer twintig jaar geleden dat ik zelf actief werd op het gebied van domotica. Het is dan altijd leuk om terug te kijken op twee decennia van ontwikkelingen. Net als zo’n vijftien jaar geleden hoor ik nu nog vaak de vraag: wanneer breekt domotica nu eens door? Het antwoord is niet zo eenvoudig. Als je willekeurig een bouwproject voorbij fietst, zie je regelmatig een busje van een kleine lokale elektra-installateur met het woord ‘domotica’ op zijn expertiselijstje. En als je bij de koffie of op een borrel onder gewone mensen praat over waarmee je bezig bent, hoor je steeds vaker: ‘Oh, je bedoelt domotica!’ Vaak wordt er dan meteen aan toegevoegd: ‘Dat is toch die techniek voor bejaardenhuizen.’ Kortom, met de bekendheid van het begrip lijkt niet veel mis. Wat het precies is, daar hebben zelfs de verschillende auteurs in dit boek, de echte deskundigen, nog verschillende meningen over. Maar dat is alleen maar mooi: het tekent hoe omvangrijk dit gebied is en dus in feite ook hoe belangrijk het is voor heel veel facetten van ons leven. En dan in een maatschappij, waarin in elk geval één belangrijke trend maatschappelijk en economisch van heel groot belang is: vergrijzing en de sterk toenemende vraag naar zorg. In 1992 hadden wij ook al een definitie van domotica, die we eigenlijk nog steeds gebruiken: domotica is de integratie van techniek en diensten in de woonomgeving ten behoeve van een betere kwaliteit van leven. We realiseerden in 1993 de zogenaamde Modelwoning voor Alle Leeftijden, waarin we onder andere passieve alarmering realiseerden via allerlei bewegingsmelders, die bedraad naar de meterkast permanent aangaven of er nog wel bewogen werd in de woning. Mobiele telefonie (het gsm-netwerk werd pas in 1994 in Nederland ingevoerd)
Voorwoord
en internet bestonden nauwelijks. Als je dan twintig jaar later kijkt, maken we ons nu zorgen over de enorme dataflows die al die sensoren in de woning kunnen genereren en die zorg- en hulpverleners de juiste informatie moeten verschaffen over de conditie van de bewoner. Als je vele duizenden jaren terugkijkt, is het wonderlijk dat we tot zo’n 150 jaar geleden heel lang ongeveer hetzelfde gehad hebben: muren om ons heen, een dak boven ons hoofd, waarbinnen we ons veilig en beschut voelden. Die behoefte hebben we nog steeds, alleen nu hebben diezelfde muren, plafond en vloer elektronische ogen en oren gekregen en zal het niet lang meer duren dat die omgeving ook voor ons gaat ‘meedenken’ en zich zelfs automatisch aan ons gaat aanpassen. Dit boek behandelt dus verreweg het belangrijkste toepassingsgebied van domotica tot nu toe: de zorg. Nederland behoort zeker tot de koplopers in de wereld en ik durf zelfs te stellen: is de nummer 1 in de wereld op het gebied van domotica in de zorg. De enorme verscheidenheid aan ontwikkelingen en projecten in dit boek is een toonbeeld hiervan. Die positie hebben we natuurlijk niet vanzelf bereikt. Vanaf ongeveer 1998 zijn de eerste domoticaprojecten in Nederland gerealiseerd. En nadien zijn vele tientallen, jawel honderden domoticaprojecten met tientallen woningen voor langer zelfstandig wonen gerealiseerd. En als we de bewegingsmelders en bedmatjes bij verpleeghuisbedden en de uitluistersystemen in woningen van verstandelijk gehandicapten ook domotica noemen, dan praten we over vele tienduizenden gerealiseerde domoticasystemen! Gelukkig staat de bewoner in alle moderne projecten centraal. En dankzij die flexibele en aanpasbare nieuwe generatie op ICT gebaseerde domoticasystemen kan dat ook eindelijk. Laten we daarbij overigens een belangrijke groep betrokkenen niet te veel vergeten: zorg- en hulpverleners in de ouderenzorg zijn in het afgelopen decennium nog lang niet voldoende betrokken geweest bij het ontwerp en de invoering van domotica! Van het verleden kun je dus veel leren. Maar nog belangrijker is wat we ermee gaan doen in de komende zeven tot acht jaar: zal deze tijd dezelfde technologische ontwikkelingen doormaken als de afgelopen twintig jaar? Diverse auteurs in dit boek geven al een doorkijk: ons huis zal op termijn veel meer ‘intelligentie’ gaan bevatten dan wat nu al in de slimste auto’s zit. Of om in medische termen te spreken: ons huis zal in de toekomst een elektronisch of ICT-systeem bevatten dat steeds meer lijkt op het autonome zenuwstelsel in ons lichaam; een groot deel van de functies in de woning zal ‘onbewust’ plaatsvinden. Die ontwikkeling zal weer heel veel repercussies met zich meebrengen: technisch, economisch, maar ook ethisch, waarvan diverse facetten terug te vinden zijn in dit boek.
9
10
Zorgdomotica
Kortom, dit boek lijkt al weer verouderd zodra het gedrukt is. Dat betekent niet dat dit boek geen enorm grote betekenis heeft voor iedereen die zich in de komende tijd met domotica gaat bezighouden. De lezer krijgt een uitstekend overzicht, met veel visies, knelpunten, valkuilen, maar ook kansen. Laat ik eindigen met de hoop en tegelijk ook de verwachting uit te spreken dat zorgdomotica uiteindelijk zal samenvloeien met energiedomotica. We staan namelijk ook aan de vooravond van die andere grote trend van enorme maatschappelijke en economische betekenis: energieschaarste en winning en verdeling van duurzame energie. Ik ben ervan overtuigd dat we tegen 2020 woningen zullen hebben die slim zijn in het monitoren van de bewoner en de apparaten in die woning. En dat wordt pas echt interessant. Ik wens u veel leesplezier! Ad van Berlo Manager R&D Smart Homes
