1 de kaart. samenvatting

211725_kb8_samenvatting_.qxd 22-03-2006 16:39 Pagina 172

samenvatting

1 de kaar t

les 1 Reizen met de kaart

verdeelt de aarde in twee gelijke stukken:

Er zijn verschillende soorten kaarten. Op een

het noordelijk en zuidelijk halfrond. Daarna

kaart met vliegroutes kun je zien welke weg

worden er lijnen getekend die gelijklopen

een vliegtuig aflegt. Op een wegenkaart kun

met de evenaar. Die worden breedtecirkels

je zien hoe je ergens naartoe moet rijden. En

genoemd. Vervolgens worden er lijnen

op een kaart met attractieparken kun je zien

getrokken van de Noordpool naar de Zuidpool.

waar attractieparken zijn.

Die worden lengtecirkels genoemd. De

Behalve kaarten zijn er ook andere mogelijk-

nullijn loopt door Londen. Het gebied ten

heden om de juiste weg te vinden. Een piloot

westen van deze nullijn heet westerlengte

gebruikt bijvoorbeeld een automatische

(W.L.). Het gebied ten oosten van deze lijn

piloot. Hij typt in waar hij naartoe wil en het

heet oosterlengte (O.L.). Het gebied ten

vliegtuig doet de rest. De piloot hoeft alleen

noorden van evenaar heet noorderbreedte

maar te controleren of alles goed gaat.

(N.B.). Het gebied ten zuiden van de evenaar heet zuiderbreedte (Z.B.). De plaats waar een

les 2 De wereld

lengtecirkel en breedtecirkel elkaar kruisen,

Je hebt geleerd welke werelddelen en

heet een coördinaat.

oceanen er op de wereld liggen en je hebt Reizen met de satelliet

een aantal belangrijke landen geleerd.

les 4

Verder heb je de belangrijkste plaatsen in

Nederland ligt op het noordelijk halfrond

Australië en Nieuw-Zeeland geleerd.

tussen 50 en 54 graden noorderbreedte en op het oostelijk halfrond tussen 3 en 8 graden

les 3 Kaarten en coördinaten

oosterlengte. De stad Utrecht ligt vlakbij de

Op een natuurkundige kaart staan de

52º noorderbreedte en 5º oosterlengte. Dat

hoogteverschillen. Je kunt zien hoe hoog de

schrijf je zo op: 52º N.B. en 5º O.L.

bergen zijn en hoe diep de zeeën. Op een

Elke graad wordt nog weer verdeeld in

staatkundige kaart staan alle landen. Je kunt

60 minuten.

zien waar de landen liggen en hoe ze

Met een navigatiesysteem kun je overal de

eruitzien. Voor de duidelijkheid heeft elk

weg vinden. Via een satelliet kun je op een

land een andere kleur. Op een thematische

scherm zien waar je bent. Een voorbeeld van

kaart staat informatie over één bepaald

een navigatiesysteem is een gps-apparaat.

onderwerp. Bijvoorbeeld wegen of de

Gps betekent: global positioning system.

hoeveelheid regen.

Op het apparaat kun je niet alleen zien waar

Om precies te weten waar je op aarde bent,

je bent, maar ook instellen waar je naartoe

maak je gebruik van het graadnet. Dat is een

wilt. Het apparaat geeft dan aan hoe je

netwerk van denkbeeldige lijnen rond de

daarnaartoe moet.

aarde. Eerst wordt de aarde met een lijn doormidden gedeeld. Dat is de evenaar. Die

Hier en daar groep 8 samenvatting © Malmberg, ’s-Hertogenbosch

172


samenvatting

1 de kaar t Antwoorden

Vragen 1

Wat is een natuurkundige kaart?

1

Kaart waarop hoogteverschillen staan. Je kunt zien hoe hoog de bergen zijn en hoe diep de zeeën.

2

Wat is een staatkundige kaart?

2

Kaart met landen. Je kunt zien waar de landen liggen en hoe ze eruitzien. Elk land heeft een andere kleur.

3

Wat is een thematische kaart? Geef een

3

voorbeeld.

Kaart met informatie over één bepaald onderwerp. Bijvoorbeeld een wegenkaart of een kaart met attractieparken of een kaart van de hoeveelheid neerslag.

4

Hoe heet het deel van de aarde ten

4

Noorderbreedte.

noorden van de evenaar? 5

En het deel ten zuiden van de evenaar?

5

Zuiderbreedte.

6

Door welke plaats loopt de nullijn die de

6

Door Londen.

7

Nederland ligt op het noordelijk halfrond

aarde in een oostelijk en een westelijk deel verdeelt? 7

In welke halfronden ligt Nederland?

en op het oostelijk halfrond. 8

Wat kun je doen met een gps-apparaat?

8

Op een gps-apparaat kun je niet alleen zien waar je bent, maar ook instellen waar je naartoe wilt.


173


samenvatting

2 wonen

les 1 Verschillende wijken

betalen. In ruil daarvoor zorgt de overheid

São Paulo is de grootste stad van Brazilië.

voor een goede infrastructuur. Dat zijn straten,

In het centrum zijn brede straten met

rioleringen, waterleidingen, snelwegen,

wolkenkrabbers. Aan de rand liggen

spoorlijnen, fietspaden, kortom alles wat

sloppenwijken.

nodig is om mensen, goederen of informatie

Het centrum van Rotterdam lijkt wel een

te verspreiden.

beetje op São Paulo. Er zijn brede straten

De mensen die in de sloppenwijken wonen,

en moderne kantoren.

staan niet ingeschreven in het bevolkings-

Aan de rand van Rotterdam liggen

register en betalen ook geen belasting. Er is

buitenwijken met scholen, winkelcentra en

daarom ook geen goede infrastructuur in de

nog veel meer voorzieningen. Een nieuwe

sloppenwijken. En er zijn geen of slechte

buitenwijk van Rotterdam is Nesselande.

voorzieningen. De kinderen in de sloppenwijken gaan niet naar school. Er is geen

les 2 Zuid-Amerika

leerplicht zoals in Nederland. In Nederland

Je hebt geleerd welke landen er in Zuid-

moet elk kind verplicht naar school.

Amerika liggen. Ook heb je geleerd wat de

In Rotterdam zijn geen sloppenwijken. Dat

belangrijkste steden zijn en welke rivieren en

komt omdat iedereen belasting betaalt. Als

gebergten er zijn.

je geen werk hebt, krijg je in Nederland geld van de overheid zodat je toch een huis kunt

les 3 Ruimtelijke ordening

huren. De overheid zorgt ook voor algemene

In Zuid-Amerika is veel meer ruimte dan in

voorzieningen zoals scholen, bibliotheken en

Nederland. Toch is er in São Paulo sprake van

ziekenhuizen. Het zakenleven zorgt voor

overbevolking. Dat wil zeggen dat er te veel

bijzondere voorzieningen zoals winkels,

mensen in een te klein gebied wonen. Veel

restaurants en bioscopen. Om te zorgen dat

mensen in Zuid-Amerika verhuizen naar de

alle infrastructuur en voorzieningen op de

stad in de hoop dat ze daar werk vinden en

juiste plek komen, wordt een plan gemaakt

voldoende geld gaan verdienen om prettig

om de ruimte te verdelen. Dat heet een plan

te kunnen leven. Als je voldoende geld en

voor ruimtelijke ordening.

spullen hebt om prettig te kunnen leven, leef je in welvaart. Veel mensen kunnen echter

les 4 Bouwen in Nederland

geen werk vinden in de stad. Ze hebben

Bij het bouwen van een nieuwe buitenwijk

daarom ook geen geld om een huis te huren

wordt van tevoren met heel veel zaken

en bouwen een krot in de sloppenwijken.

rekening gehouden. Eerst worden er plannen

Alle inwoners van Nederland staan

gemaakt waarin staat hoe de infrastructuur

ingeschreven in het bevolkingsregister. Dat

eruit moet zien. Voordat met bouwen wordt

is een lijst met namen van alle inwoners.

begonnen, worden er al veel kabels en

Als je staat ingeschreven, moet je belasting

leidingen in de grond gelegd.


174


samenvatting

2 wonen Antwoorden

Vragen 1

Waar ligt São Paulo? Hoe ziet de stad

1

eruit?

São Paulo ligt in Brazilië. In het centrum vind je brede straten met wolkenkrabbers. Aan de rand liggen sloppenwijken.

2

Wat is overbevolking?

2

Overbevolking betekent dat er te veel mensen in een te klein gebied wonen.

3

Wanneer is er sprake van welvaart?

3

Er is sprake van welvaart als mensen voldoende geld en spullen hebben om prettig te kunnen leven.

4

Geef drie voorbeelden van infrastructuur.

4

Bijvoorbeeld: wegen, spoorlijnen, waterleiding, elektriciteitskabels, gasleidingen, riolering, tv-kabels, telefoonkabels.

5

Geef drie voorbeelden van algemene

5

voorzieningen. 6

ziekenhuizen, buurthuizen.

Wat is een plan voor ruimtelijke ordening?

Bijvoorbeeld: scholen, bibliotheken,

6

Een plan voor het inrichten van de ruimte.


175


samenvatting

3 water

les 1 De kracht van water

Met behulp van satellieten kun je een orkaan

Een orkaan is een hevige storm, zwaarder

gemakkelijk volgen. Daardoor weet je van

dan windkracht 12. Orkanen komen veel

tevoren waar hij ongeveer naartoe zal gaan.

voor in het Caribisch gebied en het zuiden

De watersnoodramp van 1953 in Nederland

van de Verenigde Staten. Een orkaan kan

ontstond door een combinatie van

veel schade aanrichten. Om dat te

noordwestenwind en hoge vloed. Omdat het

voorkomen timmeren veel mensen hun

water niet snel genoeg door het Nauw van

huizen dicht.

Calais kon, steeg het zo hoog dat de dijken

In 1953 werd Nederland getroffen door een

het niet meer tegen konden houden. Daarom

watersnoodramp. Grote delen van Zeeland

moeten dijken, en ook duinen, heel stevig

en de Zuid-Hollandse eilanden kwamen

zijn.

onder water te staan. Bijna tweeduizend mensen verdronken. Veel mensen vluchtten

les 4 Maatregelen tegen storm

en zochten ergens anders onderdak.

Om te zorgen dat er geen watersnoodramp meer zou plaatsvinden, werd het Deltaplan

les 2 Noord- en Midden-Amerika

bedacht. In sommige rivieren werd een

Je hebt geleerd welke landen er in Noord- en

stormvloedkering gebouwd. Dit zijn schuiven

Midden-Amerika liggen. Ook heb je geleerd

die open en dicht kunnen. Bij storm en heel

wat de belangrijkste steden, gebergten,

hoog water gaan de schuiven dicht. Tussen

eilanden en wateren in Noord- en Midden-

de eilanden werden dammen aangelegd

Amerika zijn.

om het zeewater tegen te houden. De Westerschelde is nog open vanwege de haven

les 3 Stormen en orkanen

van Antwerpen.

Orkanen ontstaan ten westen van Afrika.

Landen die regelmatig door een orkaan

Door de warmte verdampt daar veel

worden getroffen, kunnen voorzorgsmaat-

zeewater. Boven de oceaan ontstaan grote,

regelen nemen. Een paar voorzorgs-

ronddraaiende stapelwolken. De draaiende

maatregelen zijn:

wolkenmassa zorgt voor hevige storm en

– steviger huizen bouwen;

regen. In het midden van de orkaan, dat het

– armoede bestrijden, zodat iedereen in een

oog wordt genoemd, is het windstil. Door de wind wordt de orkaan naar het westen

stevig huis kan wonen; – minder bomen kappen, want zonder bomen

gedreven, naar het Caribisch gebied. De

wordt de grond meegevoerd met het

soms huizenhoge golven en de harde wind

water en ontstaan modderstromen die het

verwoesten gebouwen en zorgen voor

land verwoesten;

overstromingen. In het Caribisch gebied

– een andere vorm van landbouw kiezen

draaien de orkanen naar het noorden. De

door hellingen om te bouwen tot terrassen

windsnelheid neemt dan langzaam af.

en stevige gewassen te nemen.


176


samenvatting

3 water Antwoorden

Vragen 1

Wat is een orkaan?

1

Een orkaan is een hevige storm, zwaarder dan windkracht 12.

2

Welke delen van Nederland werden

2

Zeeland en de Zuid-Hollandse eilanden.

3

Ten westen van Afrika.

4

Omdat het daar zo warm is, verdampt

in 1953 getroffen door een watersnoodramp? 3

Waar ontstaan de orkanen in het Caribisch gebied?

4

Waarom ontstaan daar orkanen?

er veel zeewater. Dit worden grote, ronddraaiende stapelwolken. 5

Wat is het oog van een orkaan?

5

Het oog van een orkaan is het midden van de orkaan. Daar is het windstil.

6

Hoe ontstond de watersnoodramp in

6

1953? 7

Door een combinatie van hoge vloed en een noordwesterstorm.

Hoe wilde men na 1953 een nieuwe

7

Door het Deltaplan uit te voeren.

8

Stevige huizen bouwen; armoede

watersnoodramp voorkomen? 8

Welke voorzorgsmaatregelen kunnen landen die vaak last hebben van een

bestrijden; minder bomen kappen;

orkaan nemen?

een andere vorm van landbouw kiezen.


177


samenvatting

4 landschap

les 1 Oerwoud hier en daar

Veel mensen vinden dat het tropisch

Gunung Leuser is een tropisch regenwoud in

regenwoud behouden moet blijven. We

Indonesië. Een tropisch regenwoud is een

kunnen de regenwouden beschermen door

groot oerwoud dat in de tropen ligt en waar

minder hout te kappen, nieuwe bomen te

het veel regent. Gunung Leuser is ook een

planten, minder dieren te vangen en sommige

natuurreservaat. Dat wil zeggen dat het een

gebieden uit te roepen tot natuurreservaat.

beschermd natuurgebied is. Er mogen geen

Sinds de tijd van de Romeinen is het landschap

bomen meer worden gekapt. In het tropisch

in Nederland helemaal veranderd. Er zijn

regenwoud leven veel verschillende planten

geen oerwouden en moerassen meer. Er

en dieren.

zijn nieuwe landschappen gekomen: het

In Nederland was vroeger veel oerwoud. In

duinlandschap langs de kust, het gemengde

de tijd van de Romeinen bestond Nederland

landschap in het zuiden en oosten, het

vooral uit wilde bossen en gevaarlijke

polderlandschap in het westen en het

moerassen.

heuvellandschap in Zuid-Limburg. Een polder is een stuk land met een dijk

les 2 Zuid- en Zuidoost-Azië

eromheen. Het water in de polder wordt

Je hebt geleerd welke landen er in Zuid-

weggepompt met een grote pomp: een

en Zuidoost-Azië liggen. Ook heb je de

gemaal. Het opgepompte water wordt via de

belangrijkste steden, wateren, eilanden en

ringvaart weggevoerd naar een ander water,

gebergten in dit gebied geleerd.

bijvoorbeeld een rivier, een meer of de zee. Een droogmakerij is een soort polder. Het is

les 3 Invloed van de mens

een meer dat is leeggepompt. Op de bodem

De tropische regenwouden zijn erg belangrijk.

van het meer zijn nu akkers en weilanden.

In de regenwouden leeft de helft van alle planten en dieren op de wereld. Alle bomen

les 4 Nieuw bos

samen zorgen voor heel veel zuurstof. Van

Om te zorgen dat er nog voldoende hout

sommige planten worden medicijnen

overblijft, worden nieuwe bomen geplant.

gemaakt. Op de bodem groeien allerlei

Maar steeds meer landen besluiten om hun

kruiden. En het harde hout is geschikt om

bossen te beschermen door er een

huizen te bouwen.

natuurreservaat van te maken. In Nederland

In de tropische regenwouden worden veel

wordt dat gedaan door Staatsbosbeheer en

bomen gekapt. Niet alleen voor het hout,

Natuurmonumenten. Behalve het beschermen

maar ook om delfstoffen uit de grond te

van bossen worden veel gebieden waar

halen. Ook worden stukken bos platgebrand

vroeger bos was hersteld. Er ontstaat nieuwe

voor landbouwgrond. Het tropisch regenwoud

natuur.

wordt ook bedreigd door zure regen. Door dit alles verdwijnen veel planten en dieren.


178


samenvatting

4 landschap Antwoorden

Vragen 1

Wat is een tropisch regenwoud?

1

Een tropisch regenwoud is een groot oerwoud in de tropen. Er valt veel regen.

2

Wat is een natuurreservaat?

2

Een natuurreservaat is een beschermd natuurgebied.

3

Hoe zag Nederland er in de tijd van de

3

Romeinen uit? 4

Nederland bestond toen uit vooral oerbossen en moerassen.

Waardoor wordt het tropisch regenwoud

4

bedreigd?

Er worden veel bomen gekapt voor het hout, als brandhout of om delfstoffen uit de grond te kunnen halen. Er wordt bos platgebrand om landbouwgrond te krijgen. Door zure regen.

5

Welke landschappen vind je in

5

Nederland?

Het duinlandschap, het gemengd landschap, het polderlandschap en het heuvellandschap.

6

Wat is een polder?

6

Een polder is een stuk land met een dijk eromheen, waar de waterstand geregeld kan worden.

7

Wat is een droogmakerij?

7

Een droogmakerij is een meer dat helemaal is drooggemalen. Het is een soort polder.


179


samenvatting

5 werken

les 1 Aardolie uit de grond

halen van delfstoffen. In de petrochemische

Een geoloog weet waar aardolie in de grond

industrie wordt de ruwe aardolie gezuiverd

zit. De ruwe olie wordt uit de grond gehaald.

en verwerkt. Deze industrie bestaat uit

Dat gaat bijna vanzelf omdat de aardolie

olieraffinaderijen. Enkele producten die uit

onder druk staat. Op de olievelden staan

aardolie worden gemaakt, zijn benzine,

torens waarop een grote vlam brandt.

plastic, nylon en zeep. Deze producten zijn

Saudi-Arabië en Texas in de Verenigde Staten

klaar voor gebruik en heten daarom ook wel

zijn twee gebieden waar veel aardolie wordt

eindproducten.

gevonden.

Er is in de wereld heel veel vraag naar olie.

In een olieraffinaderij wordt de ruwe aardolie

Steeds meer landen willen meer olie

gezuiverd en worden er andere producten

gebruiken, maar er wordt niet meer olie uit

van gemaakt, zoals benzine. Dit is een

de grond gehaald. Daardoor gaat de prijs

ingewikkeld proces. Er werken daarom veel

omhoog.

mensen in een olieraffinaderij.

Brandstoffen die zijn ontstaan uit resten van planten en dieren die miljoenen jaren oud

les 2 Midden-Oosten

zijn, heten fossiele brandstoffen. Fossiele

Je hebt geleerd waar het Midden-Oosten ligt

brandstoffen kunnen opraken. Omdat de

en wat de belangrijkste plaatsen, wateren en

aardolie opraakt, wordt er ook steeds meer

gebieden zijn. In het Midden-Oosten zit veel

energie gewonnen uit water, wind en zon.

aardolie in de grond.

Dit zijn alternatieve energiebronnen. Alternatieve energie heeft grote voordelen:

les 3 Aardolie, motor voor veel werk

het raakt nooit op en is erg milieuvriendelijk.

Aardolie is de belangrijkste energiebron. Uit een energiebron kun je energie halen. Twee

les 4 Transport van aardolie

andere belangrijke energiebronnen zijn gas

Veel aardolie wordt met mammoettankers

en elektriciteit.

over zee vervoerd. De aardolie gaat vooral

Aardolie is ontstaan in zee. In die zee leefde

naar Noord-Amerika, Europa en Japan. Dit

plankton. Dit zijn heel kleine diertjes en

zijn de rijkste gebieden in de wereld. Daar is

plantjes die in het water zweven en door de

de meeste industrie en rijden de meeste

vissen worden gegeten. Als deze plantjes en

auto’s. Daar is dus veel olie nodig. Naar arme

diertjes doodgaan, zakken ze naar de

gebieden, zoals Afrika, gaat maar weinig olie.

zeebodem. Het dode plankton werd bedekt

Olie kan ook via pijpleidingen onder de grond

met dikke lagen zand en klei. Door de druk

worden vervoerd. Vervoer per pijpleiding is

van deze lagen zand en klei veranderde het

veilig, snel, goedkoop en milieuvriendelijk.

plankton in aardolie. Het winnen van aardolie hoort bij de mijnbouw. Mijnbouw is het uit de grond


180


samenvatting

5 werken Antwoorden

Vragen 1

Wat is plankton?

1

Heel kleine plantjes en diertjes in het water.

2

Wat is mijnbouw?

2

Het uit de grond halen van delfstoffen.

3

Wat is petrochemische industrie?

3

Fabrieken (olieraffinaderijen) waar ruwe aardolie wordt gezuiverd en verwerkt.

4

Wat is een fossiele brandstof?

4

Een brandstof die is ontstaan uit resten van planten en dieren die miljoenen jaren oud zijn.

5

Noem drie alternatieve energiebronnen.

5

Wind, zon, water.

6

Wat zijn de voordelen van alternatieve

6

Het is milieuvriendelijk en het raakt nooit

energie? 7

op.

Waarom gaat de prijs van olie omhoog?

7

Omdat de vraag steeds groter wordt en er niet steeds meer uit de grond wordt gehaald.

8

Waarom gaat er meer aardolie naar rijke

8

landen dan naar arme landen?

In rijke landen is meer industrie en daar zijn meer auto’s. Daar is dus meer olie nodig.

9

Wat zijn de voordelen van vervoer per pijpleiding?

9

Snel, veilig, milieuvriendelijk en goedkoop.

10 Hoe noem je een product dat klaar is

10 Een eindproduct.

voor gebruik?


181


samenvatting

6 cultuur

les 1 Leven in de binnenstad

les 4 Regionale verschillen

Het oude centrum van een Arabische stad

Het is niet eenvoudig over een land een

heet een medina. Medina is Arabisch voor

beeld te geven dat voor heel het land geldt.

stad. De medina lijkt op een doolhof en is

Neem de bevolkingsdichtheid in Nederland.

gesloten voor gemotoriseerd verkeer. De

Dit is het gemiddelde aantal inwoners per

markt in de medina heet een soek.

vierkante kilometer. In Rotterdam wonen

In het stadsdeel De Baarsjes in Amsterdam

veel meer mensen op een vierkante kilometer

wonen veel allochtonen. Nu ze in Nederland

dan in Drenthe.

wonen, is hun hele leven veranderd: de

In Marokko zijn de verschillen tussen de

mensen spreken hier bijvoorbeeld een

regio’s nog veel groter dan in Nederland.

andere taal, ze leven meer binnen dan

Binnen het land komen verschillende klimaten

buiten en ze hebben andere leefgewoonten.

en landschappen voor.

Het is niet eenvoudig om in een cultuur te leven die anders is dan ze gewend waren. les 2 Afrika Je hebt de belangrijkste landen, plaatsen, wateren en gebieden in Afrika geleerd. les 3 Beeldvorming Zonder dat je het in de gaten hebt, vormen zich in je hoofd beelden over verschillende onderwerpen. Dit heet beeldvorming. Deze beelden zijn niet altijd juist. Vaak komt dat omdat je te weinig informatie hebt. Maar de informatie zelf kan ook onjuist zijn. Het beeld dat je ergens van hebt, kan veranderen. Dit laatste gebeurt als je nieuwe informatie krijgt. Het beeld dat je in je hoofd hebt, bepaalt voor een groot deel je gedrag.


182


samenvatting

6 cultuur Antwoorden

Vragen 1

Wat is een medina?

1

Een medina is het oude centrum van een Arabische stad.

2

Waarom is het leven van veel allochtonen

2

in De Baarsjes veranderd?

Omdat het niet eenvoudig is in een cultuur te leven die anders is dan ze gewend waren.

3

Wat is beeldvorming?

3

Beeldvorming is het beeld dat je over verschillende onderwerpen in je hoofd vormt.

4

Waarom zijn beelden niet altijd juist?

4

Omdat de informatie onvolledig of onjuist kan zijn.

5

Hoe kan je beeld veranderen?

5

Door nieuwe informatie.

6

Waarop is het beeld in je hoofd van

6

Op je gedrag.

7

Bevolkingsdichtheid is het gemiddelde

invloed? 7

Wat is bevolkingsdichtheid?

aantal inwoners per vierkante kilometer. 8

Zijn de verschillen tussen de regio’s in

8

Groter.

Marokko groter of kleiner dan in Nederland?


183


samenvatting

7 natuur

les 1 De aarde beeft

seismogram. Hoe groter de pieken, des te

In China beeft de aarde regelmatig. Op het

heviger de beving. De kracht van een

dunbevolkte platteland zijn de gevolgen

aardbeving geef je aan op de schaal van

meestal niet zo ernstig. Maar als een stad

Richter. Deze schaal loopt van 1 tot en met 9.

wordt getroffen, zijn de gevolgen veel

Telkens als de aardbeving een stap op de

ernstiger. Veel Chinese steden zijn dichtbevolkt

schaal omhooggaat, betekent het dat de

en er staan veel hoge gebouwen.

beving tien keer zo sterk is als de vorige stap.

Ook in Nederland komen weleens aard-

Om de gevolgen van aardbevingen te

schokken voor. In 1992 veroorzaakte een

beperken, worden in gebieden waar veel

aardbeving langs de Peelrandbreuk vooral

aardbevingen voorkomen soms gebouwen

schade aan gebouwen in Roermond.

gebouwd die op schokbrekers staan of die een beetje meebuigen tijdens een aardbeving.

les 2 Oost-Azië

Deze manier van bouwen is erg duur.

Je hebt geleerd waar de landen China, Japan,

Daardoor zijn de gevolgen van een

Taiwan en Zuid-Korea liggen en wat de

aardbeving in een arm land vaak erger dan

belangrijkste plaatsen, wateren en gebieden

in een rijk land.

zijn. les 4 Overal aardbevingen les 3 Steeds op dezelfde plaats

In Zuid-Nederland komen aardbevingen voor

De aardkorst bestaat uit platen. De plaats

langs kleine breuken in de platen. Meestal

waar twee platen van de aardkorst tegen

zijn dit zwakke bevingen. In het noorden van

elkaar liggen, heet een breuklijn. Langs deze

Nederland komen sinds 1986 ook lichte

breuklijnen komen aardbevingen voor.

aardbevingen voor, maar deze hebben niets

Aardbevingen kunnen ontstaan als twee

te maken met breuken in de aardkorst. Ze

platen langs elkaar schuiven, als ze over

worden veroorzaakt door gaswinning. De

elkaar heen schuiven of als ze uit elkaar

sterkste aardbeving door gaswinning vond

bewegen.

plaats in 2001 bij Alkmaar.

Het punt diep in de aarde waar de aardbeving

Ongeveer driekwart van de aardbevingen op

begint, heet de haard of het hypocentrum.

aarde doet zich voor langs de breuklijnen in

De plek aan het aardoppervlak die recht

de Grote Oceaan. Een tweede gordel loopt

boven het hypocentrum ligt, heet het

over Zuid-Europa en Azië naar Indonesië.

epicentrum. Hier zijn de trillingen het sterkst. Aardbevingen kun je registreren met een seismograaf. Dit is een gevoelig apparaat dat de trillingen in de aarde waarneemt en ze als een zigzaglijn op een rol papier tekent. De grafiek van deze trillingen heet een


184


samenvatting

7 natuur Antwoorden

Vragen 1

Waarom zijn de gevolgen van een

1

aardbeving in een Chinese stad vaak

Omdat veel Chinese steden dichtbevolkt zijn en er veel hoge gebouwen staan.

ernstig? 2

Wat is een breuklijn?

2

Een breuklijn is de plaats waar twee platen van de aardkorst tegen elkaar liggen.

3

Wat is de plaats in de aardkorst waar de

3

Het hypocentrum.

4

Het epicentrum.

5

Een gevoelig apparaat dat trillingen in de

aardbeving begint? 4

Hoe heet de plek aan het aardoppervlak waar de trillingen van een aardbeving het sterkst zijn?

5

Wat is een seismograaf?

aarde waarneemt en tekent. 6

Hoe heet de grafiek van een aardbeving?

6

Een seismogram.

7

Waarmee geef je de kracht van een

7

De schaal van Richter.

8

Je kunt gebouwen bouwen die op

aardbeving aan? 8

Wat kun je doen om de gevolgen van een aardbeving te beperken?

schokbrekers staan of die een beetje meebuigen tijdens een aardbeving.

9

Waardoor worden in het noorden van

9

Door gaswinning.

Nederland aardbevingen veroorzaakt?


185


samenvatting

8 verkeer

les 1 Dwars door Siberië

andersom. Deze spoorlijn is een goed

De Transsiberische Spoorweg is de langste

alternatief voor het vervoer over de weg.

spoorlijn ter wereld. Hij loopt van Moskou

Vrachtwagens staan steeds vaker in de file

door de kale vlaktes van Siberië. Een deel van

en veroorzaken steeds meer luchtvervuiling.

de spoorlijn gaat door Mongolië naar Beijing

En het bestaande spoor is al erg vol met

in China. Een ander stuk gaat naar Vladivostok

passagierstreinen.

in het zuidoosten van Rusland.

Er is veel protest tegen de aanleg geweest.

De Betuweroute loopt tussen Rotterdam en

Veel mensen waren bang dat de treinen de

de Duitse grens bij Arnhem. Dwars door een

rust in de natuurgebieden zouden verstoren.

druk deel van Nederland. Deze spoorlijn is

Ook vonden ze de kosten voor de aanleg van

alleen bestemd voor het vervoer van goederen.

de spoorlijn veel te hoog. Om de treinen snel te kunnen laten rijden,

les 2 Rusland en zijn buurlanden

zijn er veel tunnels, viaducten en bruggen

Je hebt de belangrijkste landen, steden,

aangelegd.

wateren, gebieden en gebergten in Rusland

Langs de lijn liggen geen stations maar

en zijn buurlanden geleerd.

transferia. Een transferium is een plaats waar goederen uit het ene vervoermiddel in het

les 3 Belangrijke verbindingen

andere worden overgeladen. Daarbij is een

De Transsiberische Spoorlijn is een belangrijke

goede logistiek nodig. Logistiek is het zo

verbinding tussen het Europese en het

goed mogelijk regelen van het vervoer. Er

Aziatische deel van Rusland. Zo’n belangrijke

wordt dan gezorgd dat er zo weinig mogelijk

verbinding tussen steden of gebieden heet

tijd verloren gaat.

een hoofdtransportas. De Transsiberische Spoorlijn is honderd jaar

les 4 Transportassen in Europa

geleden aangelegd om grondstoffen uit

Er lopen een aantal belangrijke transportassen

Siberië naar het Europese deel van Rusland

door West-Europa. Het transport kan bestaan

te brengen.

uit vervoer per schip, per vrachtauto of per

De aanleg van de spoorlijn was moeilijk

goederentrein. De belangrijkste transportas

omdat de grond in Siberië meestal bevroren

van Nederland loopt tussen Rotterdam en de

is. Door de aanleg ontstond wel veel

Duitse grens bij Arnhem. Hier lopen de drie

werkgelegenheid. Er kwamen nieuwe en

vormen van vervoer naast elkaar.

grotere steden langs de spoorlijn, er kwamen

Het vervoer per spoor neemt steeds verder

meer voorzieningen en de mensen konden

af. Terwijl het veilig, betrouwbaar en

gemakkelijker door het land reizen.

milieuvriendelijk is. Europese regeringen

De Betuweroute is aangelegd voor de door-

gaan daarom steeds meer samenwerken om

voer van goederen van de havens in

goederentreinen zo snel mogelijk door

Rotterdam naar het Europese achterland en

Europa te laten rijden.


186


samenvatting

8 verkeer

Vragen 1

Antwoorden

Naar welke twee steden rijdt de

1

Transsiberië Expres vanuit Moskou? 2

Wat wordt er over de Betuweroute

Vanuit Moskou naar Beijing en naar Vladivostok.

2

Goederen.

3

Een belangrijke verbinding tussen steden

vervoerd? 3

Wat is een hoofdtransportas?

en gebieden. 4

Waarom werd de Transsiberische

4

Spoorweg aangelegd? 5

Om grondstoffen uit Siberië naar het Europese deel van Rusland te brengen.

Wat waren de gevolgen voor de mensen

5

in Siberië?

Werkgelegenheid, nieuwe en grotere steden, meer voorzieningen en de mensen konden gemakkelijker door het land reizen.

6

Wat was de belangrijkste reden om de

6

Betuweroute aan te leggen?

De doorvoer van goederen van Rotterdam naar het Europese achterland en andersom.

7

Waarom werd een aparte spoorlijn voor

7

goederen aangelegd?

Het bestaande spoor zit al erg vol met passagierstreinen. Het goederenvervoer over de weg heeft veel last van files en levert veel luchtvervuiling op.

8

Om welke reden waren veel mensen

8

tegen de aanleg?

Ze waren bang dat het lawaai van de treinen de rust in de natuurgebieden zou verstoren en ze vonden de aanleg van de spoorlijn te duur.

9

Noem drie voordelen van het vervoer per

9

Veilig, betrouwbaar en milieuvriendelijk.

spoor.


187

1 de kaart. samenvatting

Recommend Documents