stressNL
16/03/04
13:54
Page 1
De arbeidsomstandigheden in de verzekeringsmaatschappijen
Stress verzekerd www.lbc-nvk.be
stressNL
16/03/04
13:54
Page 2
Wij danken hartelijk ieder onder u die op een of andere wijze aan dit onderzoek heeft meegewerkt en bijgedragen heeft tot het succes van dit project. Hierdoor kunnen we het probleem verder ten gronde aanpakken. Realisatie van de enquête: Thierry BAUDSON, Dr.Wet. Tekeningen: Philippe Decressac. Lay out: Linda Léonard. Verantwoordelijke uitgever: Marijke. Persoone. Nationaal verantwoordelijke verzekeringssector LBC-NVK, 02 508 87 24 •
[email protected] Maart 2004
stressNL
16/03/04
13:54
Page 3
Editoriaal Fusies, herstructureringen, rationalisaties, banenverlies, het zijn de ingrediënten van een geglobaliseerde economie in dienst van rendement en winst. Verhoogde werkdruk en stress zijn daarvan het gevolg. De syndicale organisaties van de verzekeringssector zijn zich al geruime tijd bewust van deze problematiek. Daarom werden in de schoot van het paritair comité en in overleg met de werkgevers belangrijke inspanningen geleverd die in 2002 resulteerden in een code van “Best Practices”. Deze code bevat aanbevelingen voor de comités preventie en bescherming op het werk met als doel een stimulans te creëren om in de ondernemingen actief te gaan werken rond de stress-problematiek. We hebben het hier echter niet willen bij laten: we wilden het fenomeen, de omvang en de ernst ervan nauwkeuriger onderzoeken zodat we de oorzaken achterhalen en oplossingen kunnen voorstellen.
Daarom hebben LBC-NVK en CNE de krachten gebundeld en zich samen tot u gericht in een onderzoek naar de dagelijkse werkomstandigheden. Meer dan 1500 antwoorden ontvingen we. Een duidelijk signaal dat de problematiek actueel is. De vragenlijsten werden verwerkt en de resultaten werden met de hulp van experten op wetenschappelijke basis onderzocht. De resultaten van het onderzoek zijn nu klaar en zullen door LBC-NVK en CNE gebruikt worden als hulpmiddel om de werkdruk en stress zowel sectoraal als op bedrijfsniveau te bestrijden. Wij zijn bereid om overal waar nodig een diepgaand werk te leveren met alle betrokken partijen. De problematiek van welzijn op het werk blijft voor ons essentieel, samen met u zullen we dit verdedigen.
3
stressNL
4
16/03/04
13:54
Page 4
stressNL
16/03/04
13:54
Page 5
De werknemers zeggen… De verwerking van de gegevens brengt niet alleen thema’s, vergelijkingen en onderlinge verbanden aan het licht, maar eveneens denkpistes voor mogelijke concrete acties zowel op bedrijfs- als op sectorniveau. Op basis van dit onderzoek kunnen we voor de verzekeringssector de vinger leggen op de oorzaken van stress aan de hand van kenmerken die duidelijk herkend werden door de meerderheid van het personeel en kunnen we de gevolgen voor het welzijn van de werknemers vastleggen .
Het onderzoek 10.000 werknemers • Een vragenlijst uitgedeeld aan van de verzekeringssector terugbezorgd • 1546 daarvan werden ingevuld en en vrag 88 atte • De vragenlijst omv elijke basis geana• Op een beproefde en wetenschapp lyseerd l van onze sector • Een meer dan representatief staa specifieke situatie • Verhelderende informatie over de in de ondernemingen
Verschillende factoren kunnen stress veroorzaken en bron zijn van ongemak : In de eerste plaats het werk zelf: Dit wordt door 2/3 van de werknemers ervaren als geestelijk vermoeiend, belastend voor het geheugen en veeleisend voor het concentratievermogen. Het werk vraagt eveneens grote nauwkeurigheid (51%), vaak snelle beslissingen (48%) en eist van de werknemers de bekwaamheid tot planning en organisatie (28%) alsook een hoge mate van onafhankelijkheid in de uitvoering ervan (37%). De algemene organisatie en het werktempo : Werknemers hebben niet de mogelijkheid om voldoende noodzakelijke rustpauzes te nemen (40%). De ondervraagden signaleren uitgesproken repetitieve aspecten (39%) en een aanhoudende druk om steeds sneller te werken (50%). Daardoor heeft men voortdurend het gevoel overwerkt te zijn (37%) en is men verplicht sommige taken achteruit te schuiven met schuldgevoelens als gevolg (32%).
5
stressNL
16/03/04
13:54
Page 6
Verdeling van de ontvangen antwoorden: een representatieve enquête
Winterthur AGF Fortis AG AXA Grote Maatschappijen Europ Assistance GMWF Mondial Elvia Andere Verdeling M/V Mannen Vrouwen Gemiddelde leeftijd Anciënniteit Deeltijdsen
6
Aantal respondenten 354 101 546 382 89% 50 28 24 61
Aantal werknemers 1 513 1 412 3 189 4 395 76.5% -
54.8% 44.1%
51.1% 49.9%
39.47 jaar 15.7 jaar
41.1 jaar 15 jaar
stressNL
16/03/04
13:54
Page 7
De kwaliteit van de verticale relaties wordt eveens sterk met de vinger gewezen : Meer dan 23% van de werknemers beklagen zich over een tekort aan steun van hun verantwoordelijke. Velen onder hen (28%) wijzen eveneens op de zwakke planning van het werk, als deze al bestaat. Andere elementen : Vele werknemers geven aan dat hun mening over het werk weinig gevraagd wordt (29%). De problemen met informatica zijn voor bijna een kwart (24%) onder hen een belangrijke zorg. Een voortdurende ongerustheid over de stabiliteit van de tewerkstelling (25%). Ten slotte, en dit is waarschijnlijk een niet te verwaarlozen aspect, ervaren 13% van de ondervraagden hun werkomgeving als onaangenaam. De studie laat eveneens toe om de ‘pijnpunten’ ervaren door de werknemers te herkennen en te kwantificeren. We spreken duidelijk over ‘pijnpunten’ omdat de symptomen die naar voor komen zich niet alleen uiten op kantoor maar omdat deze eveneens een weerslag hebben op het privéen gezinsleven.
• Meer dan 30% van de wernemers uit de sector bevestigen dat zij regelmatig geïrriteerd zijn en last hebben van zenuwachtigheid ; • meer dan 25% wordt ‘s nachts regelmatig wakker, kan moeilijk inslapen en/of ‘s ochtends opstaan ; • meer dan 20% voelt zich moe , heeft een tekort aan energie of is neerslachtig ; • meer dan 10% ondervindt concentratieproblemen. De uitgesproken wensen en noden, die in zekere zin een antwoord zijn op de problemen die men heeft op het werk, laten zich als volgt samenvatten : • de kwaliteit van de communicatie met de verantwoordelijken verbeteren (48%); • vooruitzichten en loopbaanplanning vastleggen (43%); • het werktempo verminderen (39%); • goede en gedetailleerde informatie ontvangen over de wijzigingen van het werk (37%); • reorganisatie van het werk en de samenwerking verbeteren tussen collega’s (30%); • de mogelijkheid tot individuele vorming (29%).
7
stressNL
16/03/04
13:54
Page 8
69,19
8
l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l
Correlatie: oorzaken en gevolgen van stress Gevolgen van stress (som van de afhankelijke variabelen) de gestresseerden (15%) de “sterk gestresseerden” omwille van het werk (33%)
de tevredenen “alles is OK”(39%)
vrouwen mannen
de ontevredenen “niet overdreven gestresseerd – stresserende omgeving”(13 %) 188,72
l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l Oorzaken van stress (som van de onafhankelijke variabelen)
188,72: gemiddelde waarde van de som van de antwoorden inzake de oorzaken van stress (1 tot 9 voor elke vraag) 69,19: gemiddelde waarde van de som van de antwoorden inzake de gevolgen van stress (1 tot 9 voor elke vraag) Deze grafische voorstelling toont de globale situatie van de sector. Elk punt staat voor een werknemer die de vragenlijst heeft beantwoord. Voor elke respondent werden de becijferde antwoorden inzake de oorzaken van stress opgeteld en gekoppeld aan de antwoorden inzake de gevolgen van stress. Op die manier werden vier categorieën werknemers gedefinieerd, in relatie tot de gemiddelde waarden in het geheel van de sector. De groep van “sterk gestresseerden” zijn die werknemers die, meer dan het gemiddelde, klagen over slechte arbeidsomstandigheden, en ook meer dan het gemiddelde, negatieve gevolgen vaststellen voor hun gezondheid en hun functioneren.
stressNL
16/03/04
13:54
Page 9
De “sterk gestresseerde” werknemers zeggen…
In het verder onderzoek noemen we ze de “sterk gestresseerden”
In het volgend onderdeel van de studie behandelen we enkel de antwoorden van de werknemers die door de werkomstandigheden in belangrijke mate stress ondervinden en daaronder lijden. Wij gaan na welke elementen hen het meeste zorgen baren. Die gegevens worden scherpgesteld door het afwijkend resultaat van hun antwoorden te vergelijken met deze van de werknemers met minder stress. Zij die aangeven veel last te hebben van stress vertegenwoordigen meer dan 33% van de werknemers van de sector.
De klachten en symptomen die door deze groep van “sterk gestresseerde” werknemers worden aangegeven, stemmen in grote lijnen overeen met wat hierover terug te vinden is in wetenschappelijk onderzoek : •slaapstoornissen, •vermoeidheid en zenuwachtigheid, •versnelde hartslag, •pijnen in de borst en maagklachten, •algemeen gevoel van neerslachtigheid, •enz .
De resultaten die we voorstellen zijn beschikbaar voor de globaliteit van de sector maar eveneens specifiek en gedetailleerd voor de maatschappijen: • AXA Belgium • AGF Belgium • Fortis AG • Winterthur • Europ Assistance • Mondial assistance • Gem. Motorwaarborgfonds • Naviga - Mauretus Een presentatie “op maat” kan aangevraagd worden door
het CPBW van deze maatschappijen. De presentatie zal ondersteund worden met specifieke informatie en gevisualiseerd worden met computerprojectie zodat men zich een helder en volledig beeld kan vormen van de problematiek. Voor de ondernemingen die hierboven niet vernoemd werden zullen we met genoegen ingaan op elke vraag van het CPBW om samen te werken.
9
stressNL
10
16/03/04
13:54
Page 10
stressNL
16/03/04
13:54
Page 11
De oorzaken van stress zoals aangegeven door deze werknemers zijn samen te vatten in de volgende vijf ruime thema’s : De hiërarchie Een grote groep klaagt over de kwaliteit van de relatie met hun verantwoordelijken. Ze hebben het gevoel dat deze hun werknemers, en in het bijzonder henzelf, niet correct behandelen. Een gebrek aan ondersteuning Verwant aan vorig punt geeft het onderzoek een belangrijk tekort aan in de ondersteuning door de hiërarchische overste, een gebrek aan duidelijke taakomschrijving alsook onduidelijkheid in de planning van de uit te voeren taken. Tijdsgebrek Een belangrijke klacht is het gebrek aan tijd om een taak behoorlijk uit te voeren, het voortdurend opleggen van onhaalbare tijdslimieten waardoor men regelmatig verplicht wordt om een deel van de taken te verwaarlozen.
Andere elementen die uit het onderzoek naar voor komen: • de vrees voor de tewerkstelling in hun onderneming; • onvoldoende overleg over het werk ; • tekort aan permanente vorming ; • belangrijke psychische druk.
enquête aan het De belangrijkste parameters die de licht heeft gebracht zijn: de verwachtingen • verhoging van de werklast, zowel als het volume de taken • personeelstekort in verhouding tot job • onzekerheid over de sparantie • onvoldoende communicatie en tran het middenkader van ing vorm • onvoldoende adequate inggevenden en/of • gemis aan ondersteuning door leid collega’s
11
stressNL
12
16/03/04
13:54
Page 12
stressNL
16/03/04
13:54
Page 13
Kwaliteit van het leven In het algemeen zeggen werknemers die last hebben van stress dat zij niet alleen ontevreden zijn met hun beroepsleven, maar dat ze ook vaak kwaliteitsverlies vaststellen in hun privéleven. Wanneer de werknemers hun wensen en noden uiten dan vragen ze voornamelijk : • een verlaging van het werktempo; • een reorganisatie van hun activiteiten en een betere samenwerking met collega’s; • een specifieke opleiding voor de hiërarchische overste; • een betere communicatie tussen werknemers en leidinggevenden. We kunnen hieruit besluiten dat deze elementen in zekere zin hun antwoord zijn op de problemen die zij in hun werk ervaren.
Wat leren we uit de bevraging ? De werknemers zijn erg coherent in hun antwoorden en hun reacties ... zoals veelal, denken we ! Hun percepties en analyses worden door hun personeelsafgevaardigden herkend en uitgedragen in hun dagelijkse eisen naar de werkgevers en dit nu gesteund op een wetenschappelijk gevoerd onderzoek. Een aantal bevindingen staan zonder meer vast. Vooreerst wordt het bewijs geleverd dat sommige werksituaties wel degelijk een te zware stress veroorzaken voor een grote meerderheid van de werknemers van de sector. We kunnen niet langer tevreden zijn met analyses en ‘antwoorden’ die de verantwoordelijkheid en de oplossing van stress bij de werknemer zelf leggen. Slaapmiddelen of tabletjes tegen maagpijn bieden geen soelaas wanneer de echte oorzaken ongemoeid blijven. Het is in het belang van allen, werknemers en werkgevers, om eindelijk de werkelijke oorzaken van stress op het werk aan te pakken.
13
stressNL
16/03/04
13:55
Page 14
Antwoord op de belangrijkste vraag
geen antwoord helemaal niet 2 3 4 5 6 7 8 heel erg
14
“Onder stress verstaan we een situatie waarbij de persoon zich gespannen voelt, opgejaagd, zenuwachtig, angstig, en lijdt aan slaapstoornissen doordat er voortdurend allerlei gedachten door het hoofd flitsen. Ervaart u dit type stress?” De antwoorden op deze vraag komen perfect overeen met wat wordt benoemd als oorzaken en gevolgen van stress.
stressNL
16/03/04
13:55
Page 15
De werknemers hebben dit samengevat in vier krachtlijnen: • stop de constante verhoging van de werkdruk; • investeer in een betere communicatie, zowel verticaal als horizontaal; • geef meer zekerheid omtrent het behoud van de tewerkstelling in het bedrijf; • bied meer ondersteuning en planning vanuit de hiërarchische relatie.
We willen hiermee niet vooruitlopen op conclusies ... In tegendeel, zowel in de ondernemingen als in de werkgroep van het paritair comité willen we de werkzaamheden ten gronde aanpakken. Wij stellen deze studie en zijn aanbevelingen ter beschikking van allen die willen bijdragen tot de verbetering van de kwaliteit en het welzijn op het werk.
Wat wij nu willen is iedereen de gelegenheid bieden om de resultaten van het onderzoek te bestuderen en de conclusies om te zetten in concrete acties. Onze vakbondsafgevaardigden zullen zich met nog meer ijver inzetten om de arbeidsomstandigheden te verbeteren en de oorzaken van stress aan te pakken. Meer dan 130.000 verwerkte antwoorden werden opgeslagen in een gegevensbank • waarvan we de vertrouwelijkheid waarborgen • die elke statistische analyse mogelijk maakt.
15
stressNL
16
16/03/04
13:55
Page 16
