01Kwartaalmagazine april 2014

Kunst & Cultuur

Stad & Land

Nieuws in de lente

Beleggingsvisie Q2

Ongebreidelde creativiteit

Archeologische vondsten in Huissen

Parels van het land

George Raven & Jan Wirken

01

Kwartaalmagazine april 2014

Spring/Summer 13 Spijkers en Spijkers Campaign. Foto: Marc de Groot

Voorwoord

Ik ben geneigd zakelijk de situatie binnen onze sector vanuit een positief perspectief te benaderen

Aan het begin van de lente ziet de wereld er altijd wat zonniger uit. Zo ook voor mij. Ik merk dat mijn gedachten zich laten leiden door optimisme en dat ik geneigd ben zakelijk de situatie binnen onze sector vanuit een positief perspectief te benaderen. Niets menselijks is ons vreemd. Het herstel op de financiële markten heeft sinds de tweede helft van vorig jaar doorgezet. Begin dit jaar waren wij qua stand van de meeste beursgraadmeters weer terug op het hoogste punt van 2008, gemeten vlak voor de val van Lehman Brothers, een kantelpunt dat destijds het begin van de crisis markeerde. Maar deze prille bloei, kenmerkend voor het afgelopen jaar, geeft een vertekend beeld. Want na de uiteindelijke vorming van een Europese bankenunie, een duurzaam herstel van de Amerikaanse economie en de eerste tekenen van verbetering

in de eurozone zijn we er nog niet. We moeten alert blijven, het herstel is nog maar net ingezet en de dynamiek op de financiële markten is blijvend veranderd. Net op het moment dat de eurozone in rustiger vaarwater lijkt te zijn beland, leidt de situatie in de Oekraïne of een potentiële kredietcrisis in de Chinese economie direct tot nieuwe onrust op de markten. Zo zit er altijd wel een addertje onder het gras dat het ontluikende, bijna lenteachtig herstel op de beurzen kan verstoren. Het spreiden van risico’s over sectoren en regio’s, het stapsgewijs opbouwen van (nieuwe) beleggingen en het zich voordoen van kansen en bedreigingen kan grote schommelingen in de beleggingsportefeuille helpen voorkomen. In dit magazine vindt u op de laatste pagina’s onze beleggingsvisie waarin wij dieper ingaan op bovenstaande thema’s.

Zoals u van ons gewend bent, treft u ook een aantal artikelen en interviews aan. Het klinkt als een sprookje, maar het is het waargebeurde verhaal van de tweeling Truus en Riet Spijkers. In het artikel ‘Spijkers en Spijkers’ leest u over een bijzondere tweeling uit een dorpje in de Achterhoek die de wereld verovert met een eigen modelabel. Verder interviewde de redactie twee personen over hun passie: archeoloog Lourens en bloemenkweker en ondernemer Peter van der Deijl die vertelt over zijn leven als ondernemer en bloemenkweker. Van der Deijl zette 15 jaar geleden samen met zijn vader een rozenkwekerij in Ecuador op, inmiddels landen er dagelijks vliegtuigen met rozen op Schiphol en is ook zijn vader nog actief in het familiebedrijf. Peter Sieradzki, CEO

5

Magazine IdB 2014 -2 COLOFON BIJZONDERE SERVICES

UITGAVE

ONAFHANKELIJK BELEGGINGSBELEID

Bank Insinger de Beaufort N.V. Postbus 10820 1001 EV Amsterdam

10 32

Herengracht 537 1017 BV Amsterdam T +31 (0)20 5215 000

14 Kunst & Cultuur • Interview met Truus en Riet Spijkers • Flower power

F +31 (0)20 5215 009 [email protected] www.insinger.com

6 10

36

REDACTIESECRETARIAAT Petra Berkers T +31 (0)20 5215 208

Stad & Land • Interview Lourens van der Feijst

F +31 (0)20 5215 219

14

[email protected]

36 Van de adviesdesk • Yaela van Raalte

6

REDACTIE Petra Berkers Carl Höhner

32

George Raven Marinus van Schaik Jan de Vink

Beleggingsvisie • George Raven & Jan Wirken

Roos Vogel

36

Claudine Weinstein

ADRESWIJZIGINGEN Adreswijzigingen kunt u richten

BESLOTEN NETWERKEN

aan het redactiesecretariaat

DRUK Drukkerij Aeroprint

VORMGEVING

22

24

28

Publicis www.publicis.nl

Bijzondere ondernemer • Interview met Peter van der Deijl

18

Column • De tulpenmanie

22

Nieuws in de lente • De grote schoonmaak • Delicatesse van de lente

18

6

Bijzondere services

24 28

Besloten netwerken

Onafhankelijk beleggingsbeleid

7

Autumn - Winter 14/15 SIS Fashionshow Foto: Peter Stigter

Kunst & Cultuur

Portret Spijkers en Spijkers Foto: RVDA

In gesprek met Truus Spijkers en Riet Spijkers

“Iedereen denkt dat we een miljoenenomzet hebben” HOE EEN TWEELING UIT EEN DORPJE IN DE ACHTERHOEK DE WERELD VEROVERDE MET HUN EIGEN MODELABEL. HET KLINKT ALS EEN SPROOKJE, MAAR HET IS HET WAARGEBEURDE VERHAAL VAN DE TWEELING TRUUS EN RIET SPIJKERS, OPRICHTERS VAN HET GELIJKNAMIGE MODEMERK SPIJKERS EN SPIJKERS. “DAT UNDERDOGGEVOEL HEBBEN WE INMIDDELS WEL ACHTER ONS GELATEN, MAAR DIE ACHTERHOEKSE NUCHTERHEID ZULLEN WE NOOIT KWIJTRAKEN.”

Ons interview vindt plaats op het atelier van Spijkers en Spijkers in het Arnhemse Spijkerkwartier. Niet bepaald de meest mondaine wijk van de stad. Datzelfde geldt voor het pand waarin de onderneming is gevestigd, een voormalige tassenfabriek dat al enige tijd geen schilder heeft gezien. “Maar sinds kort is het ons eigendom, we hebben het voor een goede prijs kunnen kopen”, verduidelijkt Truus. Een gezonde dosis nuchterheid en ongebreidelde creativiteit en passie, het blijken de basisingrediënten van Spijkers en Spijkers. “Er hip uitzien, dat wilden wij ook” Truus en Riet groeiden op in Bruchterveld,

8

vlakbij Hardenberg. Mode had al vroeg hun interesse. “Als tieners keken we namelijk TopPop en daar zagen we Bananarama en Pepsi en Shirley langskomen. We vonden dat die er superhip uitzagen, dat wilden wij ook. Maar ja, je kon dat soort kleding nergens kopen. H&M of Zara bestonden nog niet. Dus zat er niks anders op dan het zelf te maken. Gelukkig woonde tante Jo naast ons. Zij was coupeuse en van haar leerden we naaien.” Als tweeling vielen de zussen sowieso al op in hun dorp, maar er anders uit willen zien dan anderen was zeker iets wat Riet en Truus vanaf het begin gemeen hadden. “We hadden vroeg door wat kleding doet voor mensen”, vertelt Truus. “Onze vader had een

Autumn - Winter 14/15 SIS Fashionshow Foto: Peter Stigter

9

garagebedrijf en daar kwamen allerlei verschillende mensen die allemaal verschillend gekleed waren. Het viel ons als kind al op dat er anders op mensen wordt gereageerd als ze er anders uitzien.” De modeacademie, onderdeel van de Hogeschool voor de Kunsten in Arnhem, stond in die tijd, eind tachtiger jaren, in hoog aanzien. Ook bij Riet en Truus. “Als we uitgingen, ontmoetten we mensen die op de academie zaten. In onze ogen waren dat wereldburgers, die zagen er anders uit. Dus ja, de academie dat was voor ons ‘the place to be’. Nu hadden we inmiddels een mode-opleiding in Almelo gevolgd, maar dat vonden ze bij de academie niet echt een pré. Die opleiding was volgens hen te technisch en weinig artistiek. Dat was ook wel gedeeltelijk waar, maar achteraf hebben we er veel baat bij gehad. Het helpt ons nu nog steeds om betere ontwerpen te maken.”

10

een Spijkers jurkje een prijskaartje hangt van minimaal achthonderd euro. Toch is ook dat confectie en geen haute couture. In Nederland valt zoiets moeilijk uit te leggen. Omdat Maxima ook wel eens iets van SIS draagt, denkt men al gauw dat het allemaal heel exclusief en op maat gemaakt is, terwijl iedereen het in de winkel kan kopen. Dat vinden wij dan wel weer erg leuk.”

Veel bewonderaars Uiteindelijk werden de twee zusjes toegelaten op de modeacademie. Achteraf een juiste beslissing, want vanaf dat moment ontwierpen zowel Truus als Riet zich in de kijker. Truus won de eerste prijs van de

Schandalig veel monturen Truus en Riet richten hun creativiteit niet alleen op textiel. Voor Specsavers ontwierpen zij in 2010 een serie brillenmonturen onder de naam ‘A touch of the roaring twenties’. Dezelfde art deco-achtige elementen die zo kenmerkend zijn voor hun modecreaties komen in de monturen terug. En als het aan Truus en Riet ligt, blijft het daar niet bij. Riet: “We hebben volop plannen om bijvoorbeeld tassen en schoenen te ontwerpen, maar we lopen een beetje tegen onze grenzen aan. We willen groeien. Specsavers heeft bijvoorbeeld de distributie heel goed geregeld en daardoor worden er echt enorm veel monturen van ons verkocht. Dat moet met mode ook kunnen, als je een goed verkoopteam hebt. Maar dat is iets waar we tot nu toe te weinig aandacht aan hebben besteed.”

Contec ontwerpwedstrijd en Riet de All Design Award van de Bodyfashion Design Contest. Nu, tien jaar later kunnen de zusjes een behoorlijke prijzenkast vullen met wat ze op hun naam hebben staan. Hun creaties trekken veel bewonderaars van over de hele wereld, van Kazachstan tot IJsland en van Japan tot de Verenigde Staten. In 2010 introduceerden ze SIS, het betaalbare en meer toegankelijke alternatief voor de bestaande Spijkers-collectie. Volgens Truus vond men de Spijkers en Spijkers collectie in Nederland in het algemeen te duur en te design. “SIS is toegankelijker, ook qua prijs. Een SIS-jurkje kost rond de driehonderd euro, terwijl aan

Ambitieus maar reëel Om de verkoop en groei een impuls te geven, zocht het ontwerpersduo samenwerking met moderetailexpert Yvonne van Dormael. Yvonne behartigt sinds oktober 2013 de zakelijke belangen van Spijkers en Spijkers. Zij heeft een duidelijke missie. “Ik probeer kapitaal aan te trekken om onze plannen te realiseren, die liggen vooral op het gebied van verkoopgroei. Verkoop is tot nu toe een beetje een ondergeschoven kindje gebleven. We werken al samen met een agent die showrooms heeft in Parijs en Milaan waar klanten vanuit de hele wereld komen. Maar

Autumn - Winter 14/15 SIS Backstage Foto: Mash Bakker Matijevic

Spring/Summer 13 Spijkers en Spijkers Campaign Foto: Marc de Groot

dat kan dus allemaal wat groter. Er staat een goed en bekend merk, we krijgen volop publiciteit, en zijn wereldwijd actief. Als gevolg daarvan denkt men dat we een miljoenenomzet hebben, maar dat is niet zo. Regelmatig tonen Amerikaanse investeerders interesse. Zo dacht een investeerder dat we vijftien miljoen omzet draaiden. Toen die hoorde dat we een fractie daarvan deden, was het snel gedaan met de belangstelling. Kortom, we moeten nu naar het punt waarvan iedereen denkt dat we daar al zijn.”

heel veel cash gaat genereren. En wat onze plannen betreft, die zijn inderdaad ambitieus als je ziet waar we vandaan komen, maar heel reëel als je ziet wat er allemaal klaar staat. Onze organisatie rondom inkoop en sales hebben we goed voor elkaar, we hebben de juiste mensen klaar staan, de kennis hebben we. Nu alleen nog de financiën om het te gaan waarmaken.”

Nederland is wat dat betreft een moeilijk land, beaamt Yvonne. “Er is hier nauwelijks ruimte voor krediet, zelfs als het risico zeer klein is. Daar hebben alle modemerken last van. In de modebranche schrijf je van tevoren je orders en daarna ga je produceren. Minder risico bestaat er nauwelijks. Zelfs met een gevulde orderportefeuille is het moeilijk een cent los te peuteren. Terwijl we in ons geval praten over een investering die Autumn - Winter 14/15 SIS Fashion show Foto: Peter Stigter

11

Kunst & “Fladderende vlinders en exotische vogels vergezellen de bloemendessins”

Flower power TOE AAN EEN FRIS EN VROLIJK INTERIEUR? DE LENTE IS HET JAARGETIJDE BIJ UITSTEK OM DE INRICHTING IN HUIS ONDER DE LOEP TE NEMEN. DÉ TREND IN 2014 IS BLOEMENPRINTS. TIJD DUS OM DE NATUUR NAAR BINNEN TE HALEN.

12

Cultuur

Vaak geldt dat wat op de catwalk te zien is, ook in interieur een trend is. En dit voorjaar is dat helemaal het geval, want zowel op het gebied van fashion als van styling in huis deinen we op de kleurrijke golven van een uitbundige bloemenzee. Denk dan niet aan ouderwets bloemetjesbehang en dito bankstel, maar een hippere, frissere variant daarvan. Sprekende kleuren zoals violet, okergeel en diverse blauwtinten zijn een must. Het bedrijf Pantone (kleurcoderingen, red.) heeft de kleur Radiant Orchid, een combinatie van fuchsia, paars en roze, zelfs uitgeroepen tot de trendkleur van 2014. De bloemendessins mogen gerust vergezeld worden door fladderende vlinders en exotische vogels. Flora en fauna is deze lente welkom in huis. Ben je boos, pluk een roos Dat bloemen een positieve uitwerking hebben op de mens blijkt onder meer uit The Emotional Impact of Flowers Study, een onderzoek naar de invloed van bloemen op mensen. Bloemen maken mensen vrolijk en ze hebben een positief effect op onze emoties. Zo ervaren mensen die thuis of op het werk in aanraking komen met bloemen minder last van stress en angstgevoelens. Bovendien blijkt een omgeving met bloemen meer uit te nodigen tot een praatje. Mensen houden van mensen als ze in de nabijheid van bloemen zijn! Het loont dus een paar blikvangers van vazen aan te schaffen en die wekelijks met verse ruikers te vullen. Voilà, uw huis is gedecoreerd en draagt bij aan uw humeur. Maar mocht u onverhoopt die bos een keer vergeten te kopen, dan is het handig voor een blijvende bloemige atmosfeer te zorgen door behang, textiel en accessoires met bloemmotief in huis te brengen.

Music for the eyes Interieurstylist en kleurenadviseur Marie- Gon Vos: “Bloemen zijn eigenlijk nooit weg geweest uit het interieur. Maar de uitbundigheid ervan varieert per tijdperk en is deze keer opvallend. Ik zie verschillende stijlen in de huidige trend terug. Zo duiken sommige ontwerpers in de 16e en 17e eeuwse Hollandse schilderkunst van bloemstillevens, en in andere ontwerpen zie je juist heel grafische bloemen. De botanische versie doet het ook goed. Laatst zag ik op straat in Milaan een postertje met de tekst: Color is music for the eyes. Dat vond ik heel treffend. Een interieur met kleur, en dus ook bloemen want die zijn immers kleurrijk, is een genot om naar te kijken en om in te leven.” Eijffinger®

Eijffinger®

13

Eijffinger

®

Eijffinger®

Eijffinger®

Wild boeket Dat vinden de huidige interieurontwerpers ook want zij hebben dit jaar bijna allemaal bloemenprints en fleurige kleuren in hun collectie opgenomen. Zo spelen bloemendessins bij Missoni, Zara Home, Versace Home, Roche Bobois en Eijffinger, om er maar een paar te noemen, een prominente rol. Zelfs een merk als Riviera Maison, dat bekend staat om haar ingetogen stijl, gaat dit jaar voor kleur en bloem. Maar hoe past u al die bloemen nou toe in uw interieur zonder er een te wild en doorgeslagen boeket van te ‘schikken’? Volgens Vos moet u zich eerst afvragen of u een accent wilt leggen, een statement wilt maken of juist een overdaad wilt creëren. “Een interieur heeft alles te maken met persoonlijke smaak. De een vindt een overdaad aan bloemen mooi en de ander houdt het liever bij wat subtiele accessoires met bloemopdruk. Het mixen van prints kan in ieder geval goed met bloemen. Het is daarbij aan te raden een overeenkomst erin te houden, bijvoorbeeld een bepaalde kleurstelling. Of kies juist combinaties van alleen maar grafische bloemenprints. Het hoeft echt niet allemaal afgepast te zijn, dat maakt het maar saai. Om niet in een poppenhuis te verzanden, is het verstandig zich wel te beperken tot een bepaalde hoek, muur of kleinere ruimte in huis. Voor wie een statement in zijn interieur wil, is een groot vloerkleed met bloemendessin een geschikt item. Behalve bloemenstoffen en bloemetjesbehang zijn echte bloemen natuurlijk onmisbaar in huis, want iedereen wordt heel gelukkig van een grote bos gladiolen of romantische pioenrozen.”

Schilderijtjes Weelderige bloemen, statige bloemen, grote of kleine, solo of gemixt. Met bloemen kunnen we zogezegd alle kanten op deze lente. Schildermeesters als Van Gogh, Leyster en Monet wisten het eeuwen geleden al. Zij vereeuwigden de schoonheid van bloemen op doek zodat die woningen kon sieren. Ook in het huidige interieur kunt u met bloemen zelf ‘schilderijtjes’ samenstellen. Want bloemetjesbehang is allang niet tuttig meer en rozenkelims evenmin. En comfortabel weggezonken op een sofa tussen rijkelijk met rozen bedrukte kussens, lijkt de zon vanzelf te gaan schijnen. Dus of u nu voor frisse Franse lelietjes, authentieke Nederlandse tulpen, dromerige Japanse kersenbloesem of hippe grafische fantasiebloemen gaat, het voorjaar kan met deze bloementrend niet meer stuk. Dat wordt een vrolijke en geurige lente!

Harlequin door Luxury by nature

Harlequin door Luxury by nature

Harlequin door Luxury by nature

Eijffinger®

Eijffinger®

14

15

ADC ArcheoProjecten Onderzijde van bronzen schenkkannetje, zie kannetje rechts. Foto: M  arlon Hoppel

Stad & Land

“Archeoloog Lourens is verbonden aan ADC ArcheoProjecten dat in opdracht archeologisch onderzoek in Nederland doet. Zo ook op dit bedrijventerrein waar binnenkort nieuwbouw zal komen. Een kleine twee weken heeft Lourens met zijn team de tijd om de bodem in kaart te brengen. Samen met hem lopen we langs de sleuven die een graafmachine heeft uitgegraven.”

ADC ArcheoProjecten Bronzen schenkkan uit Romeinse tijd uit een kamergraf in Huissen. Foto: Marlon Hoppel

Jullie zijn een commercieel bedrijf. Wie zijn jullie opdrachtgevers? “Dat zijn vooral ontwikkelaars en overheden. In Nederland is het zo geregeld dat de verstoorder zorg moet dragen voor het eventuele erfgoed. Daar zit de overheid boven, soms is dat de gemeente, soms het rijk, soms de provincie. Dus ik heb met verschillende opdrachtgevers te maken, maar ook met heel verschillende overheden met bevoegd gezag.”

Interview Lourens van der Feijst

“ Het is een magisch moment, wanneer je een stukje metaal voor het eerst sinds eeuwen opraapt ” IEMAND DIE EEN AFSPRAAK HEEFT OP BEDRIJVENTERREIN ‘DE MERM’ IN HUISSEN, VLAK ONDER ARNHEM, ZIET… JA WAT ZIET HIJ EIGENLIJK? EEN BEDRIJVENTERREIN. ZOALS ER ZOVEEL STAAN IN NEDERLAND. BEDRIJFSPANDEN, LOODSEN, BETON, ASFALT, EEN STROOKJE GROEN. MAAR JUIST DIT GEBIED IS VOOR ARCHEOLOOG LOURENS VAN DER FEIJST EEN SNOEPWINKEL.

Is het zo dat een opdrachtgever hoopt dat er niets in de grond zit en als dat wel zo is, jij zo snel mogelijk weg bent?

5 cm

“In feite wel. Terwijl we juist met het Verdrag van Malta uit 1992 hebben afgesproken dat het archeologisch erfgoed integrale bescherming nodig heeft en krijgt. In Nederland is daarmee wettelijk geregeld dat diegenen die het archeologisch erfgoed gaan verstoren de kosten dragen. Want van heel veel plekken is van tevoren bekend dat er iets is.” Geldt dat voor heel Nederland? “De grond onder onze voeten zit vol met de resten van het verleden. In heel Nederland vind je sporen van vroeger. Maar het gebied Huissen is wel speciaal. Hier aan de overkant bijvoorbeeld heb je park Lingezegen. Alle weggetjes en boerderijen staan precies op plekken die ook vroeger al hoger in het landschap lagen. Wanneer je daar bij wijze van spreken een schep in de aarde

ADC ArcheoProjecten Detailopname van de kan, medaillon met mythische figuur. Foto: Marlon Hoppel

Lourens van der Feijst

15 mm

16

17

Van tevoren weet je natuurlijk nooit wat je kunt aantreffen, maar de kans is hier wel heel groot. We hebben hier een nederzetting

Zijaanzicht van een bronzen kan uit het kamergraf van Huissen. Foto: Marlon Hoppel

uit de twaalfde eeuw blootgelegd. Dat is nieuw voor ons, dat wisten we nog niet. We hebben waterputten uit de ijzertijd gevonden, aardewerk en fibulae, Romeinse mantelspelden. En gisteren vond ik nog een metalen pijlpunt uit de twaalfde eeuw. Waarschijnlijk werd die gebruikt bij de jacht.” Die nederzettingen, waren dat gewoon een paar hutjes? “Vaak wel. Daar woonden mensen die hier land op de rivier aan het winnen waren. Boeren die greppels met de hand groeven. Vergis je niet, diepe greppels, allemaal met de hand gegraven en met eenvoudig gereedschap.”

5 cm

steekt, is het bingo. In dit gebied, het Utrechts-Gelderse rivierengebied, hebben de rivieren gemeanderd. Op de ruggetjes die werden afgezet gingen mensen wonen. Na een paar honderd jaar werd dat dan weer weggespoeld en ging men een stukje verderop weer op zo’n rivierafzetting wonen. Kortom, een rijk gebied voor de archeoloog.” Als je iets bijzonders vindt, wat gebeurt er dan met zo’n vondst? “Het rijk, en daarmee de provincies, is de eigenaar van wat we vinden. Van alle vondsten maken we een rapportage met foto’s, tekeningen en analyses. Dat wordt allemaal in het archeologisch depot opgeslagen. Zo bewaren we alle archeologische informatie. Als je echt bijzondere dingen vindt, wordt er een heel ander traject gevolgd. Dat is in Huissen het geval, waar we op een Romeins kamergraf stuitten. Dan heeft een opdrachtgever, Bouwfonds in dit geval, wel een probleem. De woonwijk die daar gebouwd gaat worden, zit bovenop een heel bijzondere verzameling van gegevens: twee nederzettingen en een grafveld in het midden uit de

18

Romeinse tijd, pal langs de Romeinse rijksgrens. Gelukkig is Bouwfonds een partij die het belang van ons erfgoed in ziet, maar voor hen is het wel vervelend.” Had je aanwijzingen dat er hier iets zou kunnen zitten? “Hierachter zie je een boerderij, je ziet het landschap een beetje omhoog lopen. Daar ligt een beschermd archeologisch monument, dat was al bekend. Hier in de Overbetuwe heb je overigens heel veel van die beschermde terreinen. Het rijk heeft gezegd: ‘hier ligt een vindplaats die is zo belangrijk, daar mag niemand aankomen’. Maar aan de hand van dat monument weten we dat er iets moet zitten. Dus zijn we hier nu anderhalve week aan het graven en alles aan het opgraven.

Wat je hier allemaal aantreft, bekijk je dat puur met een rationeel, wetenschappelijk oog? “Dat is dubbel. Je raakt eraan gewend, maar als je metaal vindt uit de Romeinse tijd, ben je wel de eerste die dat sinds al die eeuwen opraapt. Dat zijn wel magische momenten. Vooral wanneer je ziet hoe het gemaakt is. Er zit soms emaille in van gekleurd glaspasta, allemaal bij kaarslicht gemaakt. We weten nog steeds niet hoe ze die hitte, en dan ook nog zo gericht, hebben kunnen ontwikkelen.” Waar word jij helemaal gelukkig van? “Ik ben gespecialiseerd in Romeinse metaalvondsten. Als ik hier morgen een Romeinse helm zou vinden, zou ik daar zeer blij van worden. Maar helaas, die vind je bijna nooit.” 5 cm

Steelpan (patera) uit het kamergraf van Huissen. Foto: Marlon Hoppel 10 cm

Glazen voorraadpot uit het kamergraf van Huissen 19

Bloemen telen op de evenaar…

Bijzondere

Ondernemer HQ Van der Deijl Roses in Noordwijk

Met een gouden gids op zoek naar klanten

Interview met Peter van der Deijl

We worden ontvangen op het privéadres van Peter van der Deijl, een prachtige nieuwbouwvilla in het Noordwijkse duinlandschap. Noordwijk is de thuisbasis van waaruit vader Van der Deijl in 1972 begon met de bloemenexport. “Mijn oma had in die tijd badgasten uit Duitsland in huis. Met die gasten ging mijn vader mee naar Duitsland. Hij ging daar op de postfiets met een gouden gids onder z’n arm de winkels af, op zoek naar klanten. In het begin verkocht hij rozen van de familiekwekerij, later kocht hij bloemen in op de veiling die hij dan in Duitsland verkocht. Na enige tijd werd het werkterrein vergroot met Oostenrijk en Zwitserland. Toen de import van rozen uit onder andere Israël, ZuidAmerika en vooral Colombia steeds meer gemeengoed werd, ontstond bij mijn vader het idee om ook rozen te gaan importeren. Dat betekende zelf de vrachten ophalen op

Schiphol en in het bedrijf in Noordwijk verkoopklaar maken voor de export. Weer later kwam Ecuador binnen zijn gezichtsveld. Dat is het beloofde land voor de rozenteelt vanwege de evenaar die daar precies overheen loopt. Dat zorgt voor het helderste licht en het beste klimaat.” Naar Ecuador en daar vijftien jaar gebleven Peter zat op de middelbare detailhandelsschool in Leiderdorp, maar besloot op z’n zeventiende de school te laten voor wat het was. Na een jaartje militaire dienst ging hij in Oostenrijk aan de slag, in een cash-andcarry die zijn vader daar bezat. “We hebben daar heel veel bloemen verkocht, maar toch was het uiteindelijk niet wat ik wilde. Ik besloot iets voor mezelf te gaan doen. Inmiddels had mijn vader met een partner grond aangekocht in Ecuador met het doel daar een kwekerij op te zetten. Daar had ik wel zin

in, dus samen zijn we toen naar Ecuador vertrokken en vervolgens ben ik niet meer teruggegaan. Ik heb daar vijftien jaar onafgebroken gewoond, in een dorpje op het platteland. In het begin zonder water en elektriciteit. De eerste vijf jaar waren zeker niet de makkelijkste, maar in vrij korte tijd heb ik daar toch een kwekerij opgebouwd en daarna nog twee”. Vulkaanuitbarstingen, staatsgrepen en stormen Het succes kwam Peter niet zomaar aanwaaien. Tegenslag kruiste heel wat keren zijn pad. Van opgeven was echter nooit sprake, al scheelde het niet veel. “Na een jaar of drie hebben mijn vader en ik overwogen om te stoppen, zoveel problemen hadden we. De kwekerij is een keer overstroomd geweest, we hebben vulkaanuitbarstingen meegemaakt, staatsgrepen, stormen met heel veel windschade. Eén keer was er in Ecuador een

“Goede signalen weten op te vangen, dat is bepalend voor succes” ER ZIJN BOEKENKASTEN VOL GESCHREVEN OVER SUCCESVOL ONDERNEMEN. MAAR ALS ER ÉÉN IEMAND IS DIE BEWIJST DAT JE SUCCES NIET UIT BOEKEN HAALT, MAAR UIT JEZELF, IS HET PETER VAN DER DEIJL; DE SELFMADE ONDERNEMER DIE VOORTIJDIG DE SCHOOLBANKEN VERLIET OM EEN ROZENKWEKERIJ IN ECUADOR OP TE ZETTEN EN NU LEIDING GEEFT AAN ZES BLOEIENDE BEDRIJVEN. “ALS ONDERNEMER MOET JIJ ALTIJD DE MEESTE ZIN HEBBEN OM DINGEN TE GAAN DOEN, EEN VOORBEELD ZIJN VOOR ANDEREN.” Geautomatiseerd voorraad beheer middels WMS bij Van der Deijl Roses

20

21 Rozenproductiebedrijf ”Qualisa” in Cayambe, Ecuador

Deli Food-Store LA SUIZA in Quito, Ecuador

soort coupe waarbij de plaatselijke indianen alles in de fik staken en alle wegen barricadeerden. En dat vlak vóór de Valentijnsweek, een van de belangrijkste weken van het jaar voor de bloemenhandel. Via allerlei omwegen heb ik toen toch het plaatselijke vliegveld kunnen bereiken. Dat improvisatievermogen en die pioniersgeest leverden wel wat op. Nu landen elke dag vrachtvliegtuigen op Schiphol vanuit Ecuador, volgeladen met rozen van Van der Deijl. De kwekerijen zijn zeven dagen per week in bedrijf. Terug naar Nederland Ook al gedijen de rozen van Van der Deijl uitstekend in Ecuador, voor de persoon Van der Deijl gold dat toch iets minder. “Ik ging na verloop van tijd wat vaker naar Nederland terug. Ik wilde toch mijn leven in Ecuador niet verder opbouwen. Sommigen kunnen ergens voorgoed aarden, maar dat heb ik nooit echt gehad. In Nederland begon ik weer mijn sociale leven op te bouwen en bovendien kreeg ik ook steeds meer bemoeie-

nis met ons bedrijf hier. Kortom, zowel zakelijk als privé werd de band met Nederland van lieverlede sterker. Twee jaar geleden heb ik de stap gezet om me weer hier in Nederland te vestigen. Daarom heb ik ook dit huis gebouwd, een vaste stek voor mezelf. Ik werk veel vanuit huis, omdat ik hier gewoon het meeste kan doen. Door de moderne communicatietechnieken heb ik continu contact met mijn mensen. Na een week of drie verhuist m’n kantoor weer naar Quito, de

Perishable Center Tababela Airport Ecuador

“Las Perlas” (de parels), kantoren Project

onderneming waar het tegenovergestelde plaatsvond. Dus waar ik mee kan liften op de groei van de lokale economie en niet meer te maken had met export. Dat is precies wat ik vond bij La Suiza”

dit oplossen? Soms denk ik zelfs wel eens: als dit maar goed komt. Maar het gaat nooit zover dat ik de controle verlies. Mijn ervaring is dat uiteindelijk alles goed komt. Ook al

dingen te gaan doen. Geen zin ergens in hebben, dat kan ik me niet permitteren. En wat ook heel belangrijk is: luisteren. Veel ondernemers vergeten dat. Die denken dat ze alles wel weten. Maar goed signalen opvangen, dat is bepalend voor succes. Wat de toekomst in petto heeft? Peter haalt z’n schouders op. “Het gaat er mij in elk geval niet om dat ik zoveel mogelijk geld wil verdienen of het grootste bedrijf wil hebben. Kijk, mijn vader is zevenenzestig en die gaat nog steeds iedere maand een week naar de kwekerij in Ethiopië. Daar gaat het om, je moet gewoon bezig blijven. Je moet het leuk blijven vinden wat je doet, ook al zijn er natuurlijk altijd momenten dat het minder leuk is. Het reizen en het in vliegtuigen zitten bijvoorbeeld, dat gaat wel tegenstaan. Dus misschien dat ik op termijn wat activiteiten afstoot, maar een langetermijnplanning? Nee, die heb ik niet.”

Van rozenkweker tot vastgoedontwikkelaar

hoofdstad van Ecuador, en dan zit ik daar weer drie weken. Dan kan ik ook m’n dochter van twaalf zien die daar bij mijn ex woont. In feite ben ik vrij om te gaan en te staan waar en wanneer ik wil. Wat tegelijkertijd een valkuil is, want je blijft altijd bezig.” “Je hoeft niet overal verstand van te hebben.”

Hij heeft inmiddels zes bedrijven onder z’n hoede

Koelfaciliteiten Tababela Airport Ecuador

Peter van der Deijl heeft dan ook genoeg aan zijn hoofd om altijd bezig te zijn. Hij heeft inmiddels zes bedrijven onder z’n hoede. Zo startte hij in 1997 met zijn zus en haar ex-partner een luchtvrachtagentschap dat vrachtruimte inkoopt voor het vervoer van voornamelijk bloemen. Het bedrijf is inmiddels een top drie speler in Ecuador met vijftig mensen in dienst en met tien miljoen kilo luchtvracht per jaar. Vorig jaar begon hij met een partner uit de luchtvrachtwereld een vrachtafhandelingsbedrijf op Schiphol, gespecialiseerd in het transport van lucht- en zeevracht, voornamelijk bloemen. Twee jaar geleden zette Peter zijn eerste schreden in de wereld van de food, tot dan toe een vreemde eend in de bijt. “Via via was ik in contact gekomen met La Suiza, een be-

drijf met allerlei activiteiten in de foodindustrie in Ecuador en met twee grote delistores van elk zo’n vijfhonderd vierkante meter. Aanvankelijk zag ik het als een geldbelegging, maar toen een geplande overname spaak liep, heb ik het zelf maar gekocht. Ik heb wel een partner erbij betrokken, want ik kan er zelf te weinig tijd aan besteden. Verstand van de foodindustrie had ik niet, maar je hoeft ook niet overal verstand van te hebben, vind ik. Als je maar je eigen gezonde verstand gebruikt en je concentreert op de dingen die er zijn. Dingen die er niet zijn, moet je gewoon regelen.” La Suiza was zeker geen impulsaankoop, maar eerder het gevolg van een langetermijnvisie erkent Peter. “De economie trekt aan in Ecuador. Ik zit in een business waarbij ik tegen lokale kosten kan produceren en ik exporteer naar het Westen, naar Europa en Amerika. Daar gaat het de laatste jaren juist een stuk minder. Mijn hele businesscase klopte niet meer: de kosten in Ecuador gaan omhoog door de aantrekkende economie, terwijl de opbrengsten in de afzetgebieden lager worden. Omdat ik in Ecuador toch de weg inmiddels kende, zocht ik naar een

Wie Peter van der Deijl hoort praten over zijn bedrijven ontkomt niet aan de gedachte van de circusact waarbij iemand allerlei bordjes op stokjes tegelijk draaiend moet zien te houden. Want er is nog een andere activiteit die op dit moment de grootste uitdaging is. “Het is een stuk vastgoedontwikkeling in Quito”, legt Peter uit. “Door de jaren heen heb ik bouwgrond gekocht in de stad bij wijze van belegging. In totaal gaat het om twee kavels van in totaal vijfendertighonderd vierkante meter. Ik heb alle panden die erop stonden gesloopt en het ingericht als parkeerterrein met parkeerautomaten. Die verhuur ik. Er kwam verder geen rendement uit, ik had het echt gekocht als belegging met het idee om het later te verkopen. Maar ja, dan heb je geld en dan? Een maand of acht geleden werd ik wakker en toen dacht ik: ik ga het helemaal niet verkopen, ik ga er zelf kantoorpanden op bouwen. Het idee is om twee kantoorpanden van zestien verdiepingen te bouwen met zeven parkeerlagen. Met

Vanuit Ecuador en Ethiopië exporteren wij circa 50 miljoen rozen per jaar naar 4 continenten

overkomt het je altijd weer dat dingen toch niet zijn wat ze aanvankelijk leken of dat je er achteraf te makkelijk over dacht. Maar juist in dat soort situaties moet je het lef hebben om de zaken op te pakken en op te lossen. Belangrijk is in elk geval dat je organisatie klopt, dat je goede mensen om je heen verzamelt. Mijn taak is het om altijd enthousiasme uit te stralen. Als ondernemer moet jij altijd degene zijn die de meeste zin heeft om

Na dit interview staat Oostenrijk op het programma. “Een paar dagen snowboarden met vrienden. Dat vind ik belangrijk, de harde schijf af en toe even wissen. Ik werk zo’n zeventig tot tachtig uur per week, dus je moet af en toe wel aan de handrem kunnen trekken.”

alle voorzieningen, veel groen en sportaccommodaties. Dit moeten de mooiste panden van de stad worden.” “Veel ondernemers denken dat ze alles weten.” Ondanks de veelheid aan activiteiten en ondernemingen waarover Peter zijn aandacht moet verdelen, heeft hij nooit het idee dat hij de grip verliest. “Soms heb ik wel een probleem waar ik een paar dagen over moet nadenken en mezelf de vraag stel: hoe ga ik

22

23 Rozen klaar voor export naar Rusland

Column

George Raven

De tulpenmanie DE TULPENMANIE VAN 1636/1637 IS EEN VAN DE BEKENDSTE SPECULATIEGOLVEN UIT DE GESCHIEDENIS. VOORAL ANGELSAKSISCHE LITERATUUR HEEFT BIJGEDRAGEN TOT DE BEKENDHEID. HIERIN WERD VAAK GESUGGEREERD DAT EEN GROOT GEDEELTE VAN DE BEVOLKING VAN DE REPUBLIEK ZICH INLIET MET DE SPECULATIEVE HANDEL IN TULPENBOLLEN, EEN VERBAZINGWEKKEND FEIT VOOR ZO’N ZUINIG CALVINISTISCH VOLK, DAT WINSTBEJAG EIGENLIJK AFKEURDE.

De tekst van dit artikel is voor een groot deel ontleend aan het onderzoek van Frans Mensonides. Op de site www.fransmensonides.nl/tulp zijn ook de geannoteerde teksten te vinden van veel pamfletten uit de tijd van de tulpenmanie, een belangrijke bron van informatie over de periode.

De werkelijkheid was prozaïscher: zelfs op het hoogtepunt van de manie hield minder dan 1% van de bevolking zich ermee bezig. De handel was verder illegaal daar de Staten-Generaal de verkoop van goederen die men zelf niet bezat (termijnhandel) had verboden en de tulpenhandel vooral op papier plaatsvond. Het had echter wel alle kenmerken van een echte speculatiegolf: gedreven door hebzucht en het principe van de grotere gek (de koper gaat ervan uit dat er na hem een grotere gek komt die nog meer betaalt), en gevoed door het kopen op krediet, bereikten de prijzen voor sommige tulpenbollen duizelingwekkende hoogten, alvorens binnen enkele dagen volledig in te storten. De tulp had eind zestiende eeuw de Republiek bereikt en rond de eeuwwisseling hadden de Nederlandse kwekers al een zeer winstgevende afzetmarkt gevonden aan het Franse hof, waar hofdames een fortuin neer-

24

telden om zich te kunnen tooien met een enkel fraai exemplaar. Vooral ‘gebroken’ exemplaren met een gevlamd kleurenpatroon waren populair, maar het kweken van de gewenste kleurpatronen bleef onbeheersbaar. De prijzen van gewilde bollen liepen daarom al in de jaren twintig op en in 1624 werd al een keer 1.200 gulden (vier jaarsalarissen van een geschoolde arbeider) betaald voor een bol van de Semper Augustus, geen zwarte tulp, maar een tulp met fijne rode vlammen op een witte achtergrond. Tot dan toe hielden alleen kwekers zich bezig met de handel, maar in de jaren dertig gingen ook gewone burgers zich ermee bemoeien, aangetrokken door het feit dat de prijzen van tulpenbollen bleven stijgen terwijl de Republiek in een recessie verkeerde. De handel vond inmiddels niet meer alleen in de zomer plaats, maar ook in de winter, waarbij de koper maar moest vertrouwen op de eerlijkheid van de kweker.

Rond 1634 kwam ook de handel op krediet op gang, een voorwaarde voor iedere serieuze speculatiegolf. Tegen een beperkte aanbetaling in natura (van willekeurige goederen) werden in herfst en winter bollen gekocht die pas bij de oogst in de zomer daarop volledig betaald werden. Het ontstaan van handelslocaties creëerde een verdere voorwaarde voor een speculatiegolf. In 1635 of 1636 ontstonden ‘colleges’ van tulpenhandelaren, ofwel ‘floristen’, die bijeenkwamen in achterkamertjes van herbergen. De meeste ontstonden in Haarlem en in naburige steden als Amsterdam, Hoorn, Alkmaar en Enkhuizen. Hier werden tulpenbollen vaak bij opbod verkocht, waarbij de transacties werden geadministreerd op briefjes met vermelding van onder andere ras en gewicht. De kopers moesten bovenop de aankoopprijs een zogenaamde ‘wijnkoop’ betalen, waarmee het gelag in de herberg werd betaald. Collegebijeenkomsten ontaardden dan ook vaak in slemppartijen die niet zullen hebben bijgedragen tot een rationele prijsvorming. De briefjes met de details van de aankoop werden onbeperkt verhandelbare eigendomsbewijzen en konden in de winter tientallen malen van eigenaar wisselen. Zeldzame tulpenbollen werden op goudschaaltjes gewogen en waren per gram ook meer waard dan goud. In 1636 liepen de prijzen van gewilde bollen dermate op dat handelaren ook inferieure, eenkleurige tulpen op de markt brachten. Deze werden per pond, als ‘pondsgoed’, verkocht en verleidden ook minder kapitaalkrachtigen om in de tulpenhandel te stappen, in de hoop snel rijk te worden. In januari 1637 bereikten de speculaties een hoogtepunt en explodeerden de prijzen, vooral die van het voorheen vrij waardeloze pondsgoed. Waar de duurdere tulpen in januari twee à drie maal in prijs stegen, werd het pondsgoed 25 maal zo duur!

Na de waanzinnige koersstijgingen van januari, volgde de crash al begin februari. In Haarlem mislukte al een veiling op 3 februari 1637, maar op 5 februari vond in Alkmaar nog een zeer succesvolle veiling plaats van de nalatenschap van herbergier Winkel. De 70 toptulpenbollen brachten gemiddeld meer dan 1.000 gulden per bol op, met uitschieters tot boven de 5.000 gulden, de prijs van een fraai huis. Daarna was het binnen enkele dagen afgelopen. Op 10 februari was de prijs van pondsgoed met 99% gedaald ten opzichte van de prijs van eind januari, qua koersverlies misschien de ergste crash aller tijden. Veel mensen leken volledig geruïneerd, maar in de praktijk viel dit vaak mee, daar de termijnhandel illegaal was en gedupeerden dus niet naar de rechter konden stappen. Daarbij hadden de meeste transacties plaatsgevonden tussen verkopers die geen bollen bezaten en kopers die geen geld hadden. De grootste kwekers en tulpenhandelaren probeerden de afwikkeling van de contracten aanvankelijk nog te reguleren, maar al op 7 maart 1637 adviseerden de burgemeester en regeerders van Haarlem aan de Staten van Holland om alle tulpencontracten ongeldig te verklaren. Op 1 mei bepaalde hetzelfde gemeentebestuur dat notarissen, procureurs en deurwaarders geen tulpenkwesties meer in behandeling mochten nemen en werd de tulpenwindhandel feitelijk geannuleerd. De meeste kopers zullen dus met de schrik vrij zijn gekomen daar de tulpenbriefjes waardeloos werden. Ook de tulpenhandel wist zich snel te herstellen en de buitenlandse belangstelling voor de Hollandse tulp lijkt alleen maar te zijn toegenomen door de wilde verhalen over de tulpenmanie.

25

Nieuws in

de lente

Juicen... een nieuwe hype? DAT DE LENTE AANZET TOT EEN GROTE SCHOONMAAK IN HUIS IS BEKEND. MAAR DAT HET LICHAAM ZO’N INTERNE OPFRISSING OOK KAN WAARDEREN IS WELLICHT GEEN GEMEENGOED. TOCH IS JUICEN VOLGENS PETER YEO DE MANIER OM TE ONTGIFTEN, AF TE VALLEN EN EEN GEZONDE LEVENSSTIJL TE BEWERKSTELLIGEN.

De grote schoonmaak

Wie lijdt aan voorjaarsmoeheid of wie overtollige winterkilo’s met zich meedraagt, doet er goed aan zich het juicen eigen te maken; het bereiden van sappen met rauwe groenten en vers fruit in een juicer. “Juicen is makkelijk, de sappen zijn lekker en ze bieden een ultragezonde aanvulling op je dagelijkse dieet,” zegt Peter Yeo, hoofd van Front Office Operations bij Insinger de Beaufort en Juice Master. “We eten tegenwoordig veel door de industrie bewerkt en gekookt voedsel waar overmatig suiker, zout en verkeerde vetten in zitten. Door te juicen vervang je de ongezonde producten door gezonde en krijgt je lichaam meer voedingstoffen, vitamines, mineralen en enzymen binnen.” Sappioniers Is het zo eenvoudig? Of vallen we hier ten prooi aan de zoveelste gezondheid- en afvalhype? “Het is echt zo simpel,” zegt Peter Yeo. “En nee, het is geen vluchtige trend. Al in

26

1930 onderzocht de in Californië wonende Schot Norman Walker juicen als therapie. Hij ontwierp destijds zijn eigen sapcentrifuge, de Norwalk, die tegenwoordig nog steeds te koop is en bekend staat als de ultieme sapmachine! Na Walker zijn er meerdere sappioniers geweest, waaronder de Duitser Max Gerson die de Gerson Therapie ontwikkelde. Een huidige sapgoeroe is onder meer Jason Vale uit Groot-Brittannië. Door zijn boek 'Slim for life' ben ik in aanraking gekomen met juicen. Na een driedaags detoxprogramma van Vale was ik tot mijn verbazing van mijn al jaren durende astmaklachten af. Inmiddels drink ik sappen als ontbijt en lunch en voel me daardoor fit en vrolijk. Ook mijn allergie voor katten is verdwenen. Voor iedereen die wil afvallen -ik raakte zelf acht kilo kwijt-, betere sportprestaties wil leveren, zijn kinderen meer groenten wil laten eten (drinken), kan ik het nuttigen van verse groenten- en fruitsappen aanraden.”

27

Museum Het Grachtenhuis

In balans “Om een gezond leven te leiden probeer ik de juiste balans te vinden tussen werk, gezin, dieet, beweging en rust. Door het drinken van smakelijke en gezonde juices kan ik in mijn dagelijks leven, dus ook in mijn werk, beter functioneren. Goede voeding en veel sport zorgen ervoor dat ik fit blijf wat helpt stress te reduceren.” Peter Yeo volgde de Natural Juice Therapy Course van Jason Vale en werd daarmee een van de drie Juice Masters in Nederland. “Als Natural Juice Therapist kan ik mensen begeleiden. Ik kan echter geen diagnoses stellen. In mijn vrije tijd geef ik workshops Juicing om geïnteresseerden kennis te laten maken met een gezonde levensstijl, de opbrengst

daarvan gaat naar Stichting Mountain Child Care.” Een ‘fast’ of ‘slow’ juicer? Deze lente fit, schoon en licht ingaan door te juicen? Bedenk dan eerst welke sapmachine tot uw keukenapparatuur moet gaan behoren! Sapcentrifuges zijn er namelijk in vele soorten, maten en prijsklassen. Zo zijn er slow en fast juicers. De belangrijkste verschillen tussen die twee zitten hem in de prijs en de hoeveelheid voedingsstoffen in dat lonkende glas sap. Een slow juicer is doorgaans duurder in aanschaf. De vulpijp van het apparaat is kleiner en dat betekent meer snijden (in de meeste fast juicers ofwel

sapcentrifuges gaat het fruit in zijn geheel in het apparaat; prettig als u weinig tijd heeft) maar, zoals de naam al doet vermoeden, het persproces gaat langzamer. Dit heeft tot voordeel dat u meer sap uit bladgroenten krijgt. Ook bevat het sap meer voedingsstoffen, zoals vezels en proteïne. Daarnaast is het mogelijk sap gemaakt met een slow juicer een paar dagen te bewaren in de koelkast. Een sapje van de sapcentrifuge daarentegen moet direct gedronken worden om de beste kwaliteit binnen te krijgen, want zodra dat te lang staat vervliegen voedingsstoffen en enzymen. Dus als u de tijd heeft, koop dan een slow juicer, maar als u altijd haast heeft dan is een sapcentrifuge aan te raden.

Een echte lenteshake 2 appels 2 selderijstengels 1/3 komkommer 1 limoen (geschild) 1/2 avocado Juice de appels, selderij, komkommer en limoen. Doe dat vervolgens in een blender samen met de avocado en een paar ijsklontjes. Blender totdat het zacht is (avocado kan niet in de juicer).

Waarom juicen? De voordelen van juicen op een rijtje: • de ingrediënten zijn rauw (met koken gaan een hoop voedingsstoffen verloren)

Klaarwakker-shake

• het lichaam neemt sappen makkelijk op • de sappen bevatten alle voedingsstoffen die een lichaam nodig heeft (koolhydraten, proteïne, vet, vitamines, mineralen en enzymen) • sap is puur, zonder toevoeging van conserveermiddelen, kleurstoffen, smaakversterkers of andere chemische toevoegingen • de sappen zijn eenvoudig te maken (slechts een paar minuten werk) • de sappen smaken voortreffelijk (ook kinderen vinden ze lekker!)

28

1 appel 1/2 citroen (niet geschild) 1 stukje gember (ongeveer de grootte van je duim) Juice alle ingrediënten, giet het sap over ijsklontjes en geniet!

29

Aspergeveld bij zonsondergang Foto: Nederlands asperge centrum

Nieuws in

de lente

‘Alleen rijke mensen sneden de asperges af en aten de puntjes’

Delicatesse van de lente ZE ZIJN MAAR ZES WEKEN PER JAAR VERKRIJGBAAR, WORDEN DE KONINGINNEN DER GROENTE ALSOOK HET WITTE GOUD, POINTS D’AMOUR EN DE PARELS VAN HET LAND GENOEMD. BOVENDIEN STAAN ZE IN DE TOP DRIE VAN SCHOONSTE GROENTEN VAN NEDERLAND. WE HEBBEN HET NATUURLIJK OVER ASPERGES.

Klaar om te oogsten Foto: Nederlands asperge centrum

Asperges steken Foto: Nederlands asperge centrum

Eind april begint de jaarlijkse oogst op de Limburgse en Brabantse aspergevelden. Volgens sommigen het echte begin van de lente. Waarom kijken velen toch zo halsreikend uit naar het aspergeseizoen en wat maakt deze vorstelijke lentegroente zo bijzonder? Volgens Pieter Smits, voorzitter van de Confrérie de l’asperge Limbourgondië, een vereniging ter bevordering van de aspergecultuur, komt dat door de seizoensgebondenheid. “Alles is tegenwoordig het hele jaar door verkrijgbaar. Asperges ook, maar die komen dan uit Peru en hebben beslist niet de delicate smaak van de verse witte uit Noord- en Midden-Limburg en WestBrabant die officieel tot 24 juni verkrijgbaar zijn. Juist die exclusiviteit in combinatie met de heerlijke smaak maakt ze gewild.”

tot geen gifresten op zitten. Overigens volstaat het eten van asperges uit pot om de goede werking ervan te ervaren. Wel handig, aangezien de verse slechts een kleine twee maanden voorhanden zijn! Wit versus zwart goud “Momenteel zijn er 720 telers in ons land die zo’n 15 miljoen asperges op jaarbasis produceren, waarvan 80% in Limburg”, vertelt Smits. “De aspergecultuur kwam pas na de oorlog goed op gang. In Noord- en MiddenLimburg heerste armoede. De, vaak grote, families leefden op zandgronden waar bijna

niets groeide. Het rulle zand bleek wel goed te werken voor asperges, want de groente moet met de hand geoogst worden. Aangezien de plant meer dan een meter in de grond zit, kun je die handmatig uit zand verwijderen, terwijl dat uit klei bijvoorbeeld niet te doen is. Daarom stopt de teelt ter hoogte van Roermond; de zandgrond houdt daarop. Vroeger moesten de kinderen voor schooltijd asperges steken, waarna hun ouders ze sorteerden. Zo konden gezinnen gedurende de maanden mei en juni een aardig centje bijverdienen. De naam ‘het witte goud’ vindt daar zijn oorsprong; de opbrengsten van de

Doktersrecept De points d’amour wordt daarnaast een medicinale werking toegeschreven. De in de groente voorkomende stof asparagine zou een gunstig effect hebben allerlei aandoeningen. Asperges werken tevens bloedzuiverend, bevorderen de darmwerking en fungeren als urine-uitdrijvend middel bij nier- en blaaskwalen. Dan hebben we het nog niet over de rijke bron aan vitaminen en mineralen gehad. Asperges bevatten vitamine A, C, E en foliumzuur. Een fijne bijkomstigheid is het lage aantal calorieën van deze koninginnen der groente. En als klapper op de vuurpijl zijn ze, na bloemkool, de meest schone groente. Dat wil zeggen dat er weinig Aspergeveld vanuit hoogwerker Foto: Nederlands asperge centrum

30

31

Traditioneel aspergerecept met ham, ei en Hollandaise saus Foto: Nederlands asperge centrum

Bundel asperges Foto: Nederlands asperge centrum

asperges golden als tegenhanger van het zwarte goud, de kolen, in het zuiden van Limburg.” Het seizoen is inmiddels, door gemoderniseerde teelttechnieken met verwarmde afgedekte ‘bedden’, vervroegd naar april. Ook zijn smaak en structuur van de asperge in de loop der jaren verfijnd. In de 19e eeuw waren ze nog vlezig van binnen en werden met de hand gegeten. “Alleen rijke mensen sneden ze af en aten de puntjes. Gewone mensen zogen ze uit,” aldus Smits. Groen, paars en wit De asperge is een meerjarige plant die acht tot tien jaar op hetzelfde veld groeit. De bovengrondse plant, met houtige stengels en zijtakken, sterft af in de herfst, maar de ondergrondse delen overwinteren en vormen in de lente nieuwe stengels. Ze worden als ze nog onder de grond zijn gestoken. Dit zijn de witte asperges. Als de stengels wel boven de grond komen verkleuren ze naar groen of paars. De witte asperges groeien in zogenaamde ruggen: opgehoogde grond rond de plant zodat de scheut zijn weg omhoog naar het licht zoekt en geoogst kan worden voor hij het oppervlak heeft kunnen bereiken. Aspergevelden worden vaak overdekt met folie. Het tweeledige doel hiervan is de grond te verwarmen zodat de plant sneller groeit en meer opbrengst levert, en om te voorkomen dat de koppen gaan verkleuren.

Gezonde boost

Asperges bereiden

De voedingswaarde per 100 gram asperge: KJ 88

Zelf asperges bereiden is niet moeilijk. Om het tot een waar feestmaal

Kcal

21

verser hoe lekkerder. Verse asperges hebben glanzende stengels en

Eiwit

2g

veroorzaken een piepend geluid als u de stengels (zachtjes) tegen

te maken is het aan te raden verse exemplaren te gebruiken, want hoe

Koolhydraten 10 mg Calcium 20 mg IJzer 1 mg

elkaar wrijft. Het snijvlak aan de onderzijde van de stengel mag niet

Natrium

5 mg

goede, verse asperges verkrijgbaar van begin april tot en met 24 juni.

Vitamine C

20 mg

Verder staat of valt het slagen van een aspergegerecht met het

ingedroogd zijn. Bij de teler inkopen doen, direct van het veld, is uiteraard het verst. Maar tegenwoordig zijn er in het gehele land

schillen! De buitenschil moet er echt helemaal af, want die blijft bij het koken hard en dat is uiteraard niet lekker. Tip: leg de groente eerst een paar uur in koud water, dan laten de stengels zich beter schillen. Ga uit van ongeveer 500 gram asperges per persoon voor een hoofdgerecht. Schil met een dunschiller zo’n 3 centimeter onder het kopje naar het uiteinde toe en verwijder de uiteinden. Leg de schillen Wortels van de aspergeplant Foto: Nederlands asperge centrum

en afgesneden kontjes op de bodem van een ruime (asperge)pan. Leg een schone theedoek op de schillen en leg daar bovenop de scheuten. Vouw de theedoek dicht. Giet zo veel water in de pan dat de asperges volledig onder water staan. Voeg 20 gram zout toe. Sluit de pan en breng het water aan de kook. Draai het vuur lager en laat de asperges 4 tot 8 minuten tegen de kook aan garen (afhankelijk van de dikte). Haal de pan van het vuur en laat de

Stokoude lekkernij

asperges nog een kwartier doorgaren. Controleer of ze gaar zijn

De geschiedenis van de asperge gaat terug

de asperges uit het water en laat ze uitlekken.

naar 2750 voor Christus. De grafbouwers van farao Sakkara (Egypte) beitelden bundeltjes asperges uit in de wanden van de piramide. Ook de Romeinen wisten de

door met een vork in het ondereinde te prikken. Til met de theedoek

Traditioneel eet u deze witte asperges met gekookte aardappelen, ham, hard gekookt ei en gesmolten boter. Bron: het aspergeboek, Herman van Ham/Wiel Basten

groente twee eeuwen voor Christus al te waarderen. Na de val van het Romeinse Rijk is de aspergeteelt in Europa teloor gegaan. Vanaf de 15e eeuw kwam de aspergeteelt vanuit Spanje via Frankrijk naar het

Sorteren van asperges Foto: Nederlands asperge centrum 32

Noorden terug. Nederlanders telen sinds

Trap en hap

de 19e eeuw op grotere schaal asperges.

Het epicentrum van aspergeland ligt in Grubbenvorst, een rustiek

Het oudste nog bestaande gebied is dat

dorp aan de Maas in Noord-Limburg. Dit is tevens het vertrekpunt van

rond Bergen op Zoom, maar sinds de

een 35 km lange fietstocht langs aspergevelden, aspergetelers, een

Eerste Wereldoorlog is Noord-Limburg het

aspergekunstwerk en -natuurlijk- horecagelegenheden om de vers

belangrijkste productiegebied voor

geoogste parel van het land direct te nuttigen. De route is aangegeven

asperges. De veiling in Grubbenvorst is

door middel van bordjes met daarop de tekst ‘aspergeroute’ van

daarvan het centrum.

Maasgaarden (www.liefdevoorlimburg.nl/fietsen/aspergefietstocht).

33

Van de Adviesdesk...

Yaela van Raalte

Wat ons echter meer zorgen baarde waren de ontwikkelingen in de wereldwijd opkomende landen. Niet alleen werd deze regio geplaagd door beleggers die geld onttrokken als gevolg van het terugschroeven (‘tapering’) van het verruimende beleid in de Verenigde Staten, ook leidden de tegenvallende macro-economische cijfers uit China tot zorg over de gehele regio daar deze gedeeltelijk afhankelijk is van de vraag naar grondstoffen door China. Daarnaast rees opnieuw grote twijfel ten aanzien van de Chinese bankensector en werd de Aziatische regio geplaagd door een dreigende valuta oorlog aangevoerd door het zeer ruime

34

EIND VIERDE KWARTAAL 2013 EN EERSTE KWARTAAL VAN DIT JAAR STEGEN DE AANDELENBEURZEN VAN ONTWIKKELDE LANDEN DUSDANIG STERK DAT MET NAME DE MEER TECHNISCHE INDICATOREN ONS AANLEIDING GAVEN OM HALVERWEGE JANUARI OPNIEUW TE ADVISEREN OM WAT AANDELENRISICO VAN TAFEL TE HALEN. MET NAME WAS HET BELEGGERSSENTIMENT DUSDANIG POSITIEF DAT KOERSEN WELLICHT EEN TE ROOSKLEURIG BEELD GAVEN IN VERGELIJKING MET DE ECONOMISCHE WERKELIJKHEID. DIT WERD NIET VEEL LATER BEVESTIGD DOOR TEGENVALLENDE MACROECONOMISCHE DATA UIT DE VERENIGDE STATEN ALS GEVOLG VAN DE ZEER KOUDE WINTER, TEGENVALLENDE CIJFERS UIT CHINA EN TEGENVALLENDE EUROPESE INFLATIECIJFERS. DE COMBINATIE VAN DEZE FACTOREN RESULTEERDE IN EEN RELATIEF KLEINE CORRECTIE VAN DE WESTERSE AANDELENMARKTEN (EIND FEBRUARI WAREN DEZE AL WEER VOLLEDIG HERSTELD).

Japanse monetaire beleid (waardoor de yen daalde). Reden voor ons om te adviseren de aandelenweging te verlagen door verkopen in deze regio. In het kader van een verdere risicoverlaging adviseerden wij eind januari opnieuw een verlaging van de aandelenweging door de beleggingen in Europa iets af te bouwen. Hoewel de dynamiek op de westerse aandelenmarkten nog goed was, leek het - gezien de verslechterde risicorendementsverhouding - verstandig wat winst te nemen. Februari stond in het teken van de protesten in de Oekraïne die eind februari uitmondden in een pro-westerse machtswisseling. Dit

was het startschot voor de Krimcrisis. De razendsnelle opkomst van deze crisis laat opnieuw zien dat het gevaar voor aandelenbeleggingen altijd schuilt in het onvoorziene. En hoewel deze crisis (tot op heden) zonder al te zware impact op aandelenbeleggingen lijkt af te lopen, heeft zij het enthousiasme onder beleggers zeker getemperd. Na een korte herstelperiode besloten wij dan ook opnieuw te adviseren de aandelenweging iets verder terug te brengen. Wij adviseerden een verdere verlaging van de blootstelling aan opkomende landen. Met name de ‘tapering’ in de Verenigde Staten, als ook de tegenvallende ontwikkelingen in China, zul-

len naar verwachting de resultaten van deze regio blijven drukken.

re correctie die ook van invloed zal zijn (door valutaontwikkelingen en afzetmarkten) op de beurzen van ontwikkelde landen. Kortom,

De Europese rentemarkten gaven dit kwartaal weinig richting. Hoewel het verschil in

wij adviseren om de voorkeur te geven aan aandelen boven obligaties, maar met een versterkte focus op kwaliteit met het oog op onze verwachting van een moeilijker aandelenjaar met mogelijk toenemende volatiliteit.

groeiverwachting tussen Europa en de Verenigde Staten in de renteontwikkeling wel zichtbaar is (het verschil in de 10-jaars rente is inmiddels ruim 1%), lijkt Europa te zweven in het niemandsland tussen verwachte deflatie en enige inflatie. Voor Zuid-Europa lijkt deflatie een reëel gevaar en voor de sterke landen is er enige inflatie. Dit vergt eigenlijk een tweesporenbeleid waardoor de ECB op het moment eigenlijk alleen maar kan afwachten of en in welke mate het zuiden zich weet te herstellen. Rentes geven dan ook weinig richting en het niveau blijft laag. Wij verwachten dat – bij een gunstige en bescheiden ontwikkeling van de Europese groei - de rente op de 10-jaars Duitse staatsobligatie niet verder zal stijgen dan circa 2%. Voor de Verenigde Staten denken wij dat - indien het verdere herstel van de Amerikaanse economie doorzet, hetgeen het geval lijkt - de rente op de 10-jaars Amerikaanse staatslening zich zou kunnen ontwikkelen tot 3% à 3,5%. Mede op basis van onze (vooral voor Europa) nog zeer bescheiden renteverwachtingen, zijn wij voor de komende periode nog onveranderd positiever op aandelen dan op (bedrijfs-)obligaties, mits de focus binnen aandelen op kwaliteitsaandelen ligt. Dit zijn aandelen met een bestendige en gestage dividendgroei, solide balans, sterke merknaam en gunstige marktpositie. Waar wij in het vorige kwartaal nog uitstapjes maakten naar aandelen met een hogere cycliciteit (marktgevoeligheid), zien wij dit kwartaal juist aanleiding te adviseren om beleggingsportefeuilles nog eens door te lopen op (onnodige) risico’s. Vooral de regio opkomende landen lijkt kandidaat te zijn voor een verde-

beurzen). Onze verwachting was dat het herstelpotentieel van deze beurs dan ook in korte tijd relatief groot zou zijn. Half maart adviseerden wij winst te nemen op deze

Aandelen

positie. Voor de langere termijn zijn wij nog positief ten aanzien van de Amerikaanse IT sector. Naar verwachting zullen met name software ondernemingen kunnen profiteren van aantrekkende bestedingen in dit segment door het verdere herstel van de Amerikaanse groei.

Waar het laatste kwartaal van vorig jaar in het teken stond van een verschuiving van de (relatief hooggewaardeerde) Amerikaanse aandelen naar gunstiger gewaardeerde Europese aandelen, maakten de correcties in dit kwartaal het juist mogelijk in specifieke sectoren incidenteel weer Amerikaanse aandelen aan onze selectie toe te voegen tegen gunstige(r) waarderingen. Zo adviseerden wij de aankoop van het Amerikaanse Master Card. MasterCard is onderdeel van een quasi duopolie (samen met Visa) op het gebied van het verwerken van betalingen via credit en debit cards. Omdat Mastercard alleen de verwerking van de transacties verzorgt (en niet de kredietrisico’s loopt) is de onderneming weinig kapitaalintensief en kan het daardoor relatief grote winstmarges realiseren. Hoewel bij Mastercard voornamelijk wordt gedacht aan credit cards, vertegenwoordigen pinpassen 44% van het betaalvolume en dit percentage lijkt verder te kunnen stijgen door onder andere de algehele afname in het gebruik van contant geld in winkels, maar bijvoorbeeld ook door de hoge groei in aankopen via het internet. Ook adviseerden wij vlak na de correctie van half tot eind januari de tactische aankoop van de Powershares QQQ, een tracker die de prestaties van de Nasdaq 100 nabootst. De Nasdaq, de grootste IT aandelenbeurs ter wereld, vertoonde tijdens de correctie van half januari veel relatieve kracht (de Nasdaq verloor minder dan andere Amerikaanse

De recente correcties boden ook ten aanzien van de Europese aandelenmarkten mogelijkheden. Zo voegden wij het Frans-Italiaanse STMicroelectronics aan onze dividendbaskets toe. STMicroelectronics is één van de grootste semiconductorondernemingen ter wereld met een afzetmarkt in een breed scala aan toepassingen. Verliezen in de jaren 2012 en 2013 noopten de onderneming tot een herstructurering waarvan naar verwachting in 2014 de effecten zichtbaar worden. Het dividendrendement bedraagt op dit moment circa 4,5%. Ook in de jaren 2012 en 2013 betaalde de onderneming dividend. STMicroelectroniscs kwam in de dividendbasket in de plaats van Ziggo. Ziggo onthoudt zich van verdere dividendbetalingen tot er meer duidelijkheid is over het overnamebod door Liberty Global. Binnen de sector materialen adviseerden wij het Amerikaanse Praxair te ruilen voor het Duitse Linde. Beide ondernemingen maken onderdeel uit van dezelfde oligopolie en zijn actief in de gasindustrie. Waar Praxair met name afzet in de Verenigde Staten, verkoopt Linde haar gas wereldwijd. Praxair heeft de afgelopen jaren goed kunnen profiteren van het herstel in groei van de Amerikaanse industrie, hetgeen zich ook vertaald heeft in de koersontwikkeling van dit aandeel. Linde, dat de afgelopen maanden last had van een dure euro, waardoor valutaverliezen gerealiseerd

35

Van de Adviesdesk...

werden bij haar verkopen op de Amerikaanse afzetmarkt, bleef qua koersontwikkeling achter. Onzes inziens is dit van tijdelijke aard en geeft de onderwaardering ten opzichte van de concurrent(en) een gunstig instapmoment. Ook adviseerden wij dit kwartaal de verkoop van DSM. DSM heeft last van een afnemende populariteit van voedingssupplementen in de Verenigde Staten en boekte daardoor een teleurstellende groei in deze - voor de onderneming zeer belangrijke - divisie. Daarnaast had DSM ook last van een steeds maar verzwakkende dollar ten opzichte van de euro. De onderneming verwacht deze valutaverliezen in 2014 maar net te kunnen compenseren met verdere kostenbesparingen. Half januari adviseerden wij de verkoop van het Acadian Emerging Markets Equity fonds in het kader van een verdere verlaging van de aandelenweging. Dit fonds, dat wereldwijd belegt in de opkomende economieën op basis van een kwantitatief model, selecteerden wij indertijd als aanvulling op onze selectie van niet-kwantitatieve fondsen in deze regio. Dit was noodzakelijk geworden door de grote populariteit en succes van onze bestaande selecties. Hoewel ook de prestaties van het Acadian fonds goed waren, denken wij dat een kwantitatief gestuurd fonds in een door ons verwachte moeilijke markt minder goed

36

in staat zal zijn de verliezen te beperken, dan een fonds dat beheerd wordt op basis van individuele bedrijfsanalyses. Later in het eerste kwartaal werd ook het Aberdeen Asia Pacific Equity fonds slachtoffer van onze advisering aandelen verder af te bouwen. De resultaten van dit fonds bleven achter bij de referentie index en onze andere selecties in deze regio. Dit werd veroorzaakt door een relatief grote blootstelling van het fonds aan China en een relatief hoge weging naar de grondstoffensector. Ons advies voor een tactische (korte termijn) aankoop van de Japanse aandelenbeurs door middel van de IShares MSCI Japan ETF, ontwikkelt zich dit eerste kwartaal teleurstellend. Deze koop – mei vorig jaar geadviseerd voor beleggers met een hoge risicoacceptatie – speelt in op de korte termijn effecten van het beleid van minister president Abe. Dit beleid, aangeduid als Abenomics, is een agressief monetair beleid gericht op het verzwakken van de yen om op deze manier de export een impuls te geven en uiteindelijk via de loon-prijs spiraal inflatie te creëren. In april staat een belastingverhoging op het programma. Op dit moment lijkt de markt in afwachting van de effecten van deze maatregel. Enerzijds kan dit een prijsopdrijvend effect hebben, anderzijds kan dit juist ook een remmend effect hebben op de bestedingen. Dit is onder andere afhankelijk van de vraag hoe goed het effect van een zwakkere yen zal doorwerken. Tevens leidde de zwakkere yen de afgelopen periode tot concurrerende devaluaties in de regio. Concluderend is er op dit moment een aantal korte termijn onzekerheden die een gemengd beeld geven. Voor ons aanleiding om vooral de ontwikkeling van de export, productie, inflatie en werkgelegenheid te blijven volgen. De drie eerstgenoemden vertonen nog steeds groei bij een dalende werkloosheid.

Hoewel de meeste fondsen in de regio Azië moesten inleveren, bewees het eerder door ons besproken Invesco Asia Consumer Demand fonds hoe thematische fondsen een goede aanvulling kunnen zijn ter diversificatie van de beleggingsportefeuille. Dit fonds – dat al sinds januari vorig jaar onderdeel uitmaakt van onze advisering en een focus heeft op de consumentgerelateerde sectoren – zette ook dit kwartaal een uitstekend resultaat neer. Ook het eerder door ons genoemde UBS Biotech fund maakte een bijzonder goede ontwikkeling door. Dit fonds, dat wereldwijd belegt in biotech ondernemingen, wist zeer goed te profiteren van positieve testresultaten van medicijnen die in ontwikkeling zijn bij meerdere ondernemingen in portefeuille. Hoewel wij dit fonds nog passend vinden als diversificatiestrategie, adviseerden wij in het kader van een algehele risicoreductie winst te nemen op deze positie.

Obligaties De relatieve onrust op de aandelenmarkten ging het afgelopen kwartaal gepaard met een per saldo dalende rente. In Europa leidde het toch weer oplaaiende deflatiescenario voor de zuidelijke periferie en de lager dan verwachte inflatie voor de noordelijke landen, tot een per saldo dalende rente. De rente op 10-jaars Duits staatspapier daalde van bijna 2% naar ruim 1,5%. De rente op 10-jaars Amerikaanse staatspapier vertoonde in eerste instantie eenzelfde beeld: een daling van een niveau van ruim 3% naar rond de 2,5%. De recente uitspraken van Fed voorzitter Yellen ten aanzien van renteverhogingen (een concrete start is mogelijk in voorjaar 2015) zorgden sindsdien voor een stijging naar ruim 2,7%. Wij verwachten dat deze stijging kan doorzetten naar rond de 3% à 3,5%. Reden voor ons om bij de meest recente verlaging van de aandelenweging te

adviseren om de positie in het Pimco Low Average Duration fonds uit te breiden. De relatief korte looptijd van de onderliggende beleggingen van het fonds, maakt deze positie minder gevoelig voor een stijging van de rente. Een alternatief voor deze positie is een kortlopende Amerikaanse staatslening. In het laagrenteklimaat blijft het een uitdaging om de obligatieportefeuille renderend te houden zonder dat al te veel risico’s genomen hoeven te worden. Dit vergt niet alleen een actief duration beleid (voortdurende afstemming van de rentegevoeligheid van de obligatieportefeuille in relatie tot de dan geldende renteverwachting), maar ook telkens opnieuw een afweging tussen risico en rendement. Zo adviseren wij nog steeds om obligaties uit opkomende landen te vermijden, de huidige premies wegen nog niet op tegen het additionele risico. Ook vinden wij ‘high yield’ (lagere kwaliteit) bedrijfsobligaties nog steeds minder interessant. Althans in vergelijking met de risicorendementsverhouding van aandelen. Maar wat dan wel? Voor beleggers met een lage tot gemiddelde risicoacceptatie voegden wij een nieuw bedrijfsobligatiefonds toe aan onze selectie: het Delta Lloyd Euro Credit fonds. Dit fonds, dat sinds de oprichting in 2001 wordt beheerd door Arnold Gast (Hoofd Credits bij Delta Lloyd Asset Management), belegt actief in bedrijfsobligaties met een Europese focus. Daarnaast belegt het fonds ook in door onderpand gedekte obligaties en in obligaties die zijn uitgegeven door semioverheidsinstellingen. Hierdoor zal de koers van dit fonds in tijden van onrust op de financiële markten waarschijnlijk minder hard dalen dan de koersen van pure bedrijfsobligatiefondsen. Voor beleggers met een zeer lage risicoacceptatie stelden wij een selectie van zeer kortlopende (3 tot 6 maanden) individuele bedrijfsobligaties samen. Dergelijke

leningen kunnen worden gebruikt door cliënten die enig rendement willen behalen op de liquiditeitspositie. Voor cliënten met een hoge risicoacceptatie voegden wij een beperkt aantal achtergestelde bankleningen toe aan onze individuele obligatieselecties. Beleggers in deze leningen krijgen een hogere premie door het achtergestelde karakter van de lening. De houder van een achtergestelde lening staat immers bij de afwikkeling van een faillissement vóór de aandeelhouder, maar achter het merendeel van de houders van de overige (niet-achtergestelde) obligaties, waardoor de lening bij een faillissement waardeloos kan worden. In dit verband moet dan tegelijkertijd geaccepteerd worden dat dergelijke leningen aan (veel) grotere tussentijdse koersfluctuaties onderhevig kunnen zijn. Eind kwartaal vorig jaar berichtten wij u al over de Rabobank ledencertificaten. Deze obligaties betalen een variabele coupon, gekoppeld aan het rendement op de 10-jaars Nederlandse staatslening met een minimum van 6,5%. Ook dit betreft een achtergestelde lening, en in aanvulling daarop kent deze obligatie geen aflossing en is de coupon van een niet-cumulatief karakter. Dit laatste betekent dat onder bepaalde omstandigheden de Rabobank kan besluiten geen coupon uit te betalen en dat niet uitbetaalde coupons definitief komen te vervallen. Kortom, een lening voor beleggers met een zeer hoge risicoacceptatie.

aandelen fonds met een pair-trade benadering. Dit betekent dat tegenover elke aandelenpositie (long) een tegenstelde aandelenpositie wordt aangehouden (short). Het fonds heeft een relatief lage correlatie met aandelenmarkten en lage volatiliteit. Het fonds wordt beheerd door Insight, één van de grootste professionele vermogensbeheerders in het Verenigd Koninkrijk en een dochter van BNY Mellon Investment managers. Het fonds wordt beheerd door 5 portefeuillemanagers die elk tien tot vijftien pair-trades monitoren. Het fonds is dagelijks verhandelbaar. Daarnaast introduceerden wij het BNPP Rendement certificaat op Apple dat op 21 januari 2014 werd genoteerd. Dit certificaat bood een vast rendement van circa 18% (in dollars) tot einde van de looptijd op 16 januari 2015 indien de koers van Apple niet onder de 445 dollar zakt gedurende de looptijd. Indien de koers van Apple gedurende de looptijd wel door de ondergrens zakt, ontvangt de belegger het werkelijke rendement op het aandeel Apple, maar nooit meer dan de 18% rendement die gold bij de lancering. De belegger financiert het product door af te zien van dividendinkomsten en een ‘cap’ (maximum niveau) te accepteren op het rendement. De belegger in dit in euro uitgegeven certificaat loopt uiteraard ook een valutarisico op de eurodollarkoers omdat het aandeel Apple in dollars noteert.

Alternatieven Het afgelopen kwartaal voegden wij een nieuw fonds toe aan onze ‘Newcits’ selectie. Een Newcits is een gereguleerd hedgefonds dat voldoet aan UCITS regelgeving (regelgeving voor beleggingsinstellingen onder Europees toezicht). Deze regelgeving stelt onder andere hoge eisen aan verhandelbaarheid en transparantie. Het BNY Mellon Absolute Return fonds is een long/short

37

Insinger de Beaufort Beleggingsvisie april 2014

Economie

Samenvatting Het blijft onze verwachting dat 2014 een veel moeilijker jaar zal zijn voor de aandelenmarkten dan 2013. Substantiële correcties liggen het meest voor de hand in het tweede en derde kwartaal, traditioneel de zwakste kwartalen voor de aandelenmarkten.

George Raven

De belangrijkste motor van de wereldeconomie van de afgelopen jaren, China, begint te sputteren. Mocht de economische groei in China gaan tegenvallen, dan heeft dit grote repercussies voor de gehele wereld. Onze beleggingen in opkomende landen zijn drastisch gereduceerd. Beleggers maken zich duidelijk zorgen over de gevolgen van de btw-verhoging van april voor het prille economisch herstel van Japan, wat ongetwijfeld een belangrijke oorzaak was van de zeer slechte prestaties van de beurs in het eerste kwartaal. Wij blijven de Japanse aandelenmarkt mijden. Wij denken dat de Amerikaanse economie de enige belangrijke economie is die in een zichzelf versterkende cyclus van herstel terecht is gekomen. Ondanks het feit dat de waarderingen in de VS het hoogst liggen, behouden wij toch een lichte voorkeur voor deze markt.

Na de zeer sterke koersstijgingen van 2013 kwamen de aandelenmarkten in het eerste kwartaal van 2014 zoals verwacht wat tot rust. De meeste westerse aandelenmarkten waren over het hele kwartaal vrijwel ongewijzigd, met een koersstijging van minder dan 1% voor de S&P500 index en een relatief sterke winst van circa 2% voor de Eurostoxx50 index (zie grafieken 1 en 2). Net als in 2013 boekten de meeste markten van opkomende landen verliezen, zij het dat de verliezen meestal beperkt bleven tot enkele procenten. De Japanse markt deed het opvallend slecht met een verlies van circa 10% (zie grafiek 3). Het blijft onze verwachting dat 2014 een veel moeilijker jaar zal zijn voor de aandelenmarkten dan 2013. Substantiële correcties liggen het meest voor de hand in het tweede en derde kwartaal, traditioneel de zwakste kwartalen voor de aandelenmarkten. Daar wij nu aan het begin staan van deze periode hebben wij de risico’s in onze beheerportefeuilles in het eerste kwartaal geleidelijk verlaagd door winst te nemen op een gedeelte van de aandelenbeleggingen.

1

grafiek

source: thomson reuters

1900 1850

Jan Wirken

De problemen van China, andere opkomende landen, Japan, de VS en Europa hangen uiteindelijk allemaal samen met de te grote schuldenberg die de afgelopen decennia in de wereld is opgebouwd. De economische groei blijft hierdoor voortdurend tegenvallen. In ons beleggingsbeleid blijven wij beleggingen vermijden in landen, sectoren, bedrijven en beleggingsvehikels die gekenmerkt worden door een hoge schuldenlast.

1800 1750 1700 1650 1600 1550 1500 1450 1400 J

F

M

A

M

J

S&P 500 index

38

J

A

S

O

N

D

J

F

M

Sinds de aankondiging van de Fed medio vorig jaar dat het QE3 programma van monetaire verruiming (oftewel het opkopen van obligaties) geleidelijk zou worden verminderd, liggen vooral de markten van de opkomende landen onder druk, zowel de obligatiemarkten als de aandelenmarkten als de valuta. Door de vermindering van het QE3 programma, welke momenteel plaatsvindt in een tempo van 10 miljard dollar per maand, is er mondiaal sprake van minder groei in het aanbod van dollars, waar de opkomende landen het eerst het slachtoffer van worden. Daarbij komt dat de Amerikaanse handelsbalans blijft verbeteren door de winning van schaliegas en schalieolie, wat de stroom dollars naar de rest van de wereld ook beperkt. Hierdoor wordt het voor andere landen moeilijker om aan dollars te komen voor de betaling van importen. De euro en de Chinese renminbi bieden nog steeds slechts beperkte compensatie. Het verminderde aanbod van dollars zet niet alleen de aandelenmarkten, maar ook de groei van de wereldhandel onder druk.

2

grafiek

source: thomson reuters

3200

3100

3000

2900

2800

2700

2600

2500 J

F

M

A

M

J

J

A

S

O

N

D

J

F

M

Eurostoxx50 index

3

grafiek

source: thomson reuters

000'S 17

16

15

14

Daarbij komt dat ook de belangrijkste motor van de wereldeconomie van de afgelopen jaren, China, begint te sputteren. Door de kredietcrisis van 2008 raakte de wereldeconomie in een vrije val en het was China dat bijna in haar eentje de wereldeconomie weer deed opveren door een ongekend investeringsprogramma. De investeringen lagen al jaren op een zeer hoog peil in China, maar in de jaren na 2008 werd er nog een schepje bovenop gedaan. In grafiek 4 is te zien dat de investeringen in China stegen van het reeds zeer hoge peil van 40% van het bbp naar het nog nooit elders vertoonde niveau van circa 50% van het bbp. In een dergelijke gigantische investeringsgolf gaat natuurlijk altijd het nodige mis. Niet alleen is het een uitnodiging tot corruptie, ook worden er noodzakelijkerwijs veel investeringen gedaan met een

13

12

11

10 J

F

M

A

M

J

J

A

S

O

N

D

J

F

M

Nikkei 225 index

39

Economie

zeer laag rendement. Een rendement dat uiteindelijk onvoldoende blijkt om de financiële lasten van de investering te dragen. De schuldenlast van het land is hierbij uiteraard fors opgelopen. Zo steeg de schuldenlast van de privésector (bedrijven, huishoudens en financieringsvehikels van lokale overheden) van 6 biljoen dollar eind 2008 tot circa 19 biljoen dollar eind 2013, waarmee het een omvang had bereikt van circa 200% van het

grafiek

4

source: thomson reuters

47 46 45 44 43 42 41 40 39 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

China investeringen als % van bbp

40

bbp. Ter vergelijking: de schuldenlast van de privésector in de VS, nog altijd een grotere economie dan China, bedraagt circa 26 biljoen dollar. Deze enorme kredietschepping heeft de wereldeconomie uit een zeer diepe crisis getrokken, maar China wel opgezadeld met een hoge schuldenlast. Er komen steeds meer tekenen dat de privésector in China problemen ondervindt met de financiering van die schuldenlast. Sinds medio 2013 loopt de binnenlandse rente in China op, waardoor de rentelasten toenemen. Daarbij komt dat het al een tijd officieel beleid is van de autoriteiten om de binnenlandse kredietverlening af te remmen. Met name de groei van het zogenaamde ‘schaduwbanksysteem’ is een doorn in het oog van de partijtop. Dit systeem heeft voor een gedeelte betrekking op de verkoop van vermogensbeheerproducten door banken aan particulieren en bedrijven. Beleggers wordt vaak een jaarlijks rendement van wel 10% beloofd, hetgeen gunstig afsteekt tegen de schamele spaarrente van de banken van circa 3%. Het rendement moet komen uit onderliggende investeringen in bedrijven en projecten die worden gefinancierd met de inleg, maar het ligt voor de hand dat een dergelijk rendement vaak niet haalbaar blijkt. Hoewel de banken slechts optreden als tussenpersoon in de verkoop van deze producten, gaan klanten er toch vaak vanuit dat de bank garant zal staan mocht er iets mis gaan. De afgelopen maanden is er voor het eerst een dergelijk product opgedoekt waarbij de klanten alleen de inleg terugkregen, maar niet de rente. Recent hebben de autoriteiten ook een bedrijf failliet laten gaan dat met dergelijke producten was gefinancierd. Wij denken dat dit nog maar het topje is van een hele grote ijsberg. Ongeveer een derde van deze producten moet dit jaar worden geherfinancierd, wat de nodige problemen zal opleveren. Het schaduwbanksysteem

vertegenwoordigt ongeveer 20% van de Chinese kredietverlening, maar omvat ook minder riskante leningen van bedrijven aan dochterondernemingen.

grafiek

6

source: thomson reuters

13

12

Een ander teken dat de privésector zucht onder zijn schuldenlasten zijn de toenemende berichten over fraude met importkredieten. Hierbij verwerven bedrijven krediet door bijvoorbeeld de import van koper te financieren met de opening van een documentair krediet. Vervolgens wordt het koper gebruikt als onderpand om krediet op te nemen in renminbi, waarmee het bedrijf wordt gefinancierd of waarmee wordt belegd in vermogensbeheerproducten. Omdat het krediet wordt geopend in dollars en de beleggingen plaatsvinden in renminbi wordt er tevens gespeculeerd op een verdere stijging van de renminbi ten opzichte van de dollar. De autoriteiten proberen kennelijk ook een einde te maken aan deze speculaties, want de afgelopen maanden werd tot twee maal toe de bandbreedte vergroot waarbinnen de renminbi mag handelen ten opzichte van de dollar. De bandbreedte werd 2% aan beide

grafiek

5

source: thomson reuters

16.60 16.40 16.20 16.00 15.80 15.60 15.40 15.20 15.00 14.80 14.60 2009

2010

2011

2012

Chinese renminbi in dollarcenten

2013

11

10

9

8

7

6 2009

2010

2011

2012

2013

China groei bbp

kanten van de dagelijkse fixing (zie grafiek 5). De recente bescheiden koersdaling van de renminbi bracht al de nodige onrust teweeg. Ook hedgefondsen en andere beleggers zetten graag in op de structurele stijging van de renminbi ten opzichte van de dollar, maar de autoriteiten willen duidelijk af van dit ‘inkoppertje’. Sommige marktanalisten suggereren dat de Chinese autoriteiten zelfs zouden kunnen overgaan tot een devaluatie van de renminbi, om daarmee de afzwakkende groei te stimuleren. Hiermee zou het land ook een duidelijke boodschap overbrengen aan Japan dat sinds najaar 2012 een excessief monetair beleid voert om de yen te verzwakken. Een devaluatie van de renminbi zou een serieuze schok veroorzaken in de financiële markten, maar wij denken dat de autoriteiten eerst op andere wijzen uit de problemen zullen trachten te komen. Zij worden hierbij geholpen door de nog steeds zeer hoge groei van de Chinese economie. De groei ligt nog steeds rond de 7,5% reëel, dit komt inclusief inflatie

neer op bijna 10% nominaal (zie grafiek 6). Hierdoor moet het land gedeeltelijk uit de problemen kunnen groeien. Dat de autoriteiten ook voor dit jaar nog vasthouden aan een verwachte economische groei van 7,5% lijkt ons erg optimistisch. Het is altijd de vraag hoeveel waarde moet worden gehecht aan de officiële statistieken van China. Mocht de economische groei in China terugvallen, dan heeft dit grote repercussies voor de gehele wereld, juist omdat het land de laatste jaren zo’n groot gedeelte van de totale groei van de wereldeconomie voor zijn rekening neemt. Analisten gaan ervan uit dat een 1% lagere groei van China ongeveer neerkomt op een 0,6% lagere groei van de wereldeconomie, waardoor de winsten van het bedrijfsleven wereldwijd zouden tegenvallen. De begrijpelijke twijfel over het groeipotentieel van China lijkt dit jaar een voor de hand liggende oorzaak van mogelijke correcties in de aandelenmarkten. Door zwakkere groei in China kan de wereld in een vicieuze cirkel van lagere groei terecht komen, vooral in de opkomende economieën.

Opkomende landen zijn namelijk veel meer afhankelijk van elkaar dan vroeger, toen zij nog vooral exporteerden naar het westen en Japan. Inmiddels is de handel tussen opkomende landen goed voor circa 40% van hun totale handel. Onze beheerportefeuilles hebben weinig beleggingen in opkomende landen, welke in het eerste kwartaal nog verder zijn teruggebracht. De resterende beleggingen richten zich vooral op de voortgaande groei van de consumentenbestedingen in opkomende landen. In de meeste landen, inclusief China, groeien die namelijk sneller dan de industriële productie. Een omineus teken voor de verwachte groei van de industrie blijft voor ons de zwakte in de prijzen voor industriële grondstoffen, zoals metalen. Koper wordt onder beleggers wel ‘Dr. Copper’ genoemd, omdat de ontwikkeling van de koperprijs zeer vaak een goede indicatie is voor de toekomstige economische groei. Ondanks de vraag naar koper vanuit China voor speculatieve financieringsdoelen (zoals eerder vermeld), blijft de koperprijs zich zwak ontwikkelen en viel begin maart zelfs in enkele dagen met 10% terug (zie grafiek 7).

grafiek

7

source: thomson reuters

6500 6000 5500 5000 4500 4000 3500 3000 2500 2009

2010

2011

2012

2013

Koperprijs (GBP/ton)

41

Economie

grafiek

8

source: thomson reuters

50 40 30 20 10 0 -10 -20 -30 2012

2013

2014

Japan winstgroei

Nog slechter dan de aandelenmarkten van opkomende landen, presteerden de Japanse markten in het eerste kwartaal, met koersdalingen van rond de 10% (zie grafiek 3). Het agressieve ‘driepijlenbeleid’ van premier Abe werd in het najaar van 2012 ingezet. De eerste pijl, excessieve monetaire verruiming om de yen te verzwakken, was aanvankelijk zeer succesvol en resulteerde in forse koersstijgingen op de Japanse beurs. Aan deze stijging kwam in mei 2013 echter al een einde en sindsdien blijft de beurs weer achter bij de rest van de wereld. De tweede pijl, belastingverlagingen en hogere overheidsinvesteringen, lijkt al gebroken voordat hij is afgeschoten. Op 1 april 2014 is namelijk de btw juist verhoogd van 5% tot 8%, terwijl deze in oktober 2015 verder moet stijgen tot 10%. Uiteindelijk zouden de autoriteiten de btw willen verhogen tot een Europees peil van rond de 20%, maar hoe dit moet gebeuren zonder de economie in een depressie te doen verzinken is niemand duidelijk. De btw-verhoging wordt voor een groot gedeelte gecompenseerd door hogere overheidsinvesteringen, maar per saldo is er toch

42

sprake van een lastenverhoging, in plaats van een lastenverlaging. Beleggers maken zich duidelijk zorgen over de gevolgen van de btw-verhoging van april voor het prille economisch herstel van Japan, wat ongetwijfeld een belangrijke oorzaak was van de zeer slechte prestaties van de beurs in het eerste kwartaal. De derde pijl, structurele hervormingen, was altijd al de meest twijfelachtige en lijkt niet meer dan een kinderpijltje te worden. Er liggen zo’n 30 hervormingsvoorstellen ter goedkeuring in het parlement, maar alle voorstellen zijn een zwakke afspiegeling van de aanvankelijke plannen. Dit was ook te verwachten in het conservatieve Japan met zijn sterk verouderde bevolking. Al met al zien wij nog steeds geen reden om te beleggen in Japan. De staatsschuld is inmiddels opgelopen tot circa 250% van het bbp, terwijl die gigantische schuld op steeds minder schouders terechtkomt. De beroepsbevolking daalt structureel met een vol procent per jaar door de hoge gemiddelde leeftijd. Japan kan onzes inziens niet ontkomen aan een zeer drastische herstructurering van de nationa-

le schuld, met zeer kwalijke gevolgen voor de economie. De gepensioneerden zijn immers afhankelijk van diezelfde staatsschuld voor hun inkomsten. De pogingen om een inflatiegolf op gang te brengen lijken gedoemd te mislukken, bij een gebrek aan effectieve vraag in de economie. De regering heeft nu zijn hoop gevestigd op loonstijgingen om de economie te doen groeien. De hoge winsten van de exporterende bedrijven (als gevolg van de verzwakte yen, zie grafiek 8) zouden moeten worden ingezet om de consumentenbestedingen te stimuleren via hogere lonen. Zelfs de grote multinationals, die het zich zouden kunnen veroorloven, hebben echter zeer lauw gereageerd op de voorstellen, zodat de basislonen met niet meer dan 1% lijken te gaan stijgen dit jaar. De inflatie is inmiddels wel gestegen tot circa 1%, maar dit komt voornamelijk door de gestegen prijzen van energie, die moet worden geïmporteerd sinds de kerncentrales zijn gesloten. De stijgende inflatie is daarom geen gunstig teken, maar de reflectie van een lastenverhoging. De reële lonen daalden in 2013 met 2% door de gestegen inflatie. Kleinere bedrijven, goed voor de helft van de werkgelegenheid, worden door de zwakke yen alleen maar geconfronteerd met hogere energielasten, waardoor zij zeker niet in staat zijn om de lonen te verhogen. Zij hebben immers meestal geen hogere inkomsten uit de export, omdat zij voornamelijk werken voor de binnenlandse markt. Al met al lijken ook de loonstijgingen geen oplossing te gaan bieden voor de hachelijke toestand van de Japanse economie.

se bedrijfsleven een omzetgroei van 5% mogelijk (reële groei plus inflatie). Hierdoor lijken de winstmarges, die al jaren zeer hoog liggen, op peil te kunnen blijven, zodat ook de winsten met circa 5% kunnen groeien. De investeringen in het Amerikaanse bedrijfsleven zijn al jaren laag, waardoor bedrijven veel eigen aandelen kunnen inkopen en de winstgroei per aandeel ongeveer 7% zou kunnen zijn. Dit is mogelijk voldoende om de Amerikaanse aandelenmarkt op peil te houden, maar de winstgroei lijkt onvoldoende om de markt veel verder te laten stijgen in een jaar waarin de Fed voorzichtig de voet van het gaspedaal haalt. In het eerste kwartaal van 2014 vielen bijna alle economische statistieken in de VS tegen, maar deze tegenvallende cijfers leken in hoge mate beïnvloed door het extreem koude weer in grote delen van het land. Dit is weergegeven in grafiek 9, die de ‘economic surprise index’ weergeeft, een indicator die aangeeft in welke mate de gepubliceerde economische cijfers meevallen of tegenvallen. Wij hechten niet al teveel waarde aan de

grafiek

zwakke cijfers van de afgelopen maanden, omdat wij denken dat de Amerikaanse economie de enige belangrijke economie is die in een zichzelf versterkende cyclus van herstel terecht is gekomen. De voortdurende daling van de werkloosheid begint voorzichtig een positief effect te krijgen op de ontwikkeling van de lonen. Daarbij komt dat de werkloosheid mogelijk nog lager is dan zij lijkt in grafiek 10. Het aantal langdurig werklozen is de afgelopen jaren opgelopen, zodat er waarschijnlijk minder makkelijk plaatsbare werklozen zijn dat het werkloosheidspercentage suggereert. Een verder economisch herstel lijkt vooral te komen van een opleving van de huizenmarkt. Er heeft zich de afgelopen jaren een stuwmeer gevormd van potentiële nieuwe huishoudens, bestaande uit personen die door de crisis langer bij hun ouders zijn blijven wonen, of zijn blijven doorstuderen. Het aantal in aanbouw genomen nieuwe woningen, de zogenaamde ‘housing starts’ (weergegeven in grafiek 11), zijn al twee jaar aan het stijgen, maar lijken nog zeer veel potentieel te hebben. De bouw van nieuwe huizen is een ideaal mechanisme om

9

2400 2200 2000 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

VS housing starts

grafiek 10 grafiek 10 source: thomson reuters source: thomson reuters

source: thomson reuters

100

10.50 10.50

80

10.00 10.00

60

9.50 9.50

40

grafiek 11 source: thomson reuters

9.00 9.00

20

8.50 8.50

0

Onze verwachtingen voor de Amerikaanse economie zijn onveranderd. Met het geleidelijk wegvallen van de negatieve fiscale effecten ligt het voor de hand dat het groeitempo van de Amerikaanse economie in de loop van 2014 zal toenemen tot circa 3%. Bij een reële groei van 3% lijkt voor het Amerikaan-

8.00 8.00

-20

7.50 7.50

-40

7.00 7.00

-60

6.50 6.50

-80 2012

2013

VS Citigroup economic surprise index

2014

2009 2009

2010 2010

2011 2011

2012 2012

2013 2013

VS werkloosheidspercentage VS werkloosheidspercentage

43

Economie

grafiek 13 source: thomson reuters

2.60 2.40 2.20 2.00 1.80 1.60 1.40 1.20 1.00 0.80 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

VS PCE core deflator

grafiek 12 source: thomson reuters

7.00 6.50 6.00 5.50 5.00 4.50 4.00 3.50 3.00 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

VS hypotheekrente (lang)

44

een zichzelf versterkende cyclus van herstel op gang te brengen, omdat de bouw zoveel uitstralingseffecten heeft op de rest van de economie. Opvallend is dat Amerikaanse huizenbouwers recent niet zozeer klaagden over een gebrek aan vraag naar nieuwbouwhuizen, maar over een gebrek aan geschikte arbeiders, bouwmaterialen en bouwrijpe grond. De hypotheekrente is het afgelopen jaar weliswaar weer opgelopen, maar op een niveau van nog geen 4,5% lijkt deze lange rente geen groot obstakel voor herstel (zie grafiek 12). Daarbij komt dat het bankwezen voldoende is hersteld om de kredietverlening weer te laten groeien. Door de wegzakkende inflatie is er weliswaar sprake van een hoge reële rente in de VS, maar wij nemen aan dat de inflatie het komende jaar weer begint op te lopen, gedreven door loonstijgingen. Opvallend is wel hoe laag de inflatie nog is in de VS, ondanks alle monetaire stimulering van de afgelopen jaren. In grafiek 13 is de zogenaamde ‘core PCE deflator’ weergegeven, een kerninflatiecijfer waar de Fed veel op let. Dit kerninflatiecijfer bevindt zich nog maar nauwelijks boven de 1%, waardoor de Fed waarschijnlijk toch met enige nervositeit aan

het taperen is geslagen. Zover is de VS immers niet verwijderd van een toestand van deflatie. Wij zien de lage inflatie als een teken dat ook de VS nog steeds te lijden hebben van de schuldenberg die in het verleden is opgebouwd. Terwijl de Amerikaanse economie in 2014 met circa 3% zou kunnen groeien, lijkt voor de eurozone als geheel een reële groei van 1% het maximaal haalbare. Daar ook de inflatie in de eurozone lager ligt, zo rond de 1%, lijkt er voor het Europese bedrijfsleven niet meer in te zitten dan een omzetgroei van circa 2%, beduidend minder dan de 5% van de VS. Voor Duitsland wijzen de indicatoren op een iets hogere reële groei van circa 2%. In combinatie met een inflatie van circa 1,5% lijkt in dat land een nominale groei van bijna 4% mogelijk, waarmee het land de groeimotor blijft van de EU (zie grafiek 14), maar wel achterblijft bij de VS. Duitsland heeft nog het meest geprofiteerd van de invoering van de euro en wel in die mate dat zij steeds meer kritiek kreeg over het oplopen van haar handelsoverschot met de rest van de wereld. Het vreemde is dat de kritiek vooral kwam uit Angelsaksische hoek (VS, IMF), terwijl het overschot vooral is te danken aan de ‘Angelsaksische’ flexibilisering van de arbeidsmarkt die onder bondskanselier Schröder in gang is gezet. Het land lijkt echter toch aan

de kritiek gehoor te geven in die zin dat begin 2015 weer een minimumloon wordt ingevoerd. Duitsland zal hierdoor minder concurrerend worden, waardoor het verschil in concurrerend vermogen tussen Duitsland en de perifere eurolanden zal afnemen, zodat de spanningen binnen het eurogebied kunnen verminderen. Bijna een vijfde van de werknemers in Duitsland verdient nu minder dan het voorgestelde minimumloon van EUR 8,50 per uur. De directe stijging van de loonkosten voor het Duitse bedrijfsleven door de invoering van het minimumloon lijkt beperkt tot ongeveer 2%. Samen met andere effecten (de verhoging van het gehele loongebouw) en maatregelen (het gemakkelijker algemeen geldig verklaren van cao’s) zou de totale kostenstijging dichter in de buurt van de 5% kunnen liggen. Het Duitse concurrentievermogen zal daardoor in 2015 een forse veer laten, maar daar heeft het land in 2014 nog geen last van. Een belangrijk positief effect zal zijn dat de Duitse consumentenbestedingen in 2015 duidelijk kunnen toenemen, wat de druk op de andere eurolanden verder zal verlichten.

grafiek 14 source: thomson reuters

6

4

2

0

-2

-4

-6

-8 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Duitsland bbp groei Duitsland kerninflatie

Vanaf 2015 lijkt het verschil tussen noord en zuid in Europa derhalve te kunnen afnemen. In onze vorige publicatie schreven wij al dat een grote schoonmaakoperatie van het Europese bankwezen ook een positieve uitwerking zou moeten hebben op de Europese economie. Dit jaar komen de grootste Europese banken onder het toezicht van de ECB. Dit proces gaat gepaard met een kwaliteitscontrole van de balansen van die banken en met stresstests. Wij hebben nog steeds de hoop dat die stresstests strenger zullen uitvallen dan die uit het verleden, zodat de bankensector kan worden opgeschoond. Beleggers lijken er alle vertrouwen in te hebben, want aandelen van banken hebben het de afgelopen twee jaar vrij goed gedaan (zie grafiek 15). Zelfs de aandelen van ZuidEuropese banken leverden vaak sterke prestaties, maar dit lijkt vooral samen te hangen met de grote hoeveelheden overheidsobligaties die de Zuid-Europese banken op hun balans hebben staan. Obligaties van perifere eurolanden hebben de afgelopen twee jaar uitstekend gepresteerd, nadat voorzitter Draghi van de ECB beloofde ‘alles’ te zullen doen om de euro te steunen. Veel van die obligaties bevinden zich in de handelsportefeuille van de banken, waardoor deze grote winsten kunnen boeken op hun beleggingen wanneer de rente daalt. Die winsten zijn ook wel nodig om de toenemende kredietverliezen op te vangen. Het nadeel is dat deze banken hun balansruimte gebruiken om te beleggen in het overheidspapier, terwijl de kredietverlening aan bedrijven en huishoudens nog steeds onder druk staat. Hopelijk komt er na de stresstests van 2014 een einde aan deze praktijk en verliezen banken hun zombiekarakter. Als belegging vinden wij ze nog steeds riskant daar de stresstests van de ECB kunnen resulteren in ‘bail-ins’ van obligatiehouders, waardoor zowel obligatiehouders als aandeelhouders van banken worden getroffen. Het niet functioneren van

grafiek 15 source: thomson reuters

500 450 400 350 300 250 200 150 100 50 2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

Eurostoxx 600 bankenindex

45

Economie

Obligaties grafiek 16 source: thomson reuters

15

10

5

het eurogebied traag en onsamenhangend, maar zijn er wel enige gunstige ontwikkelingen te bespeuren, waardoor wij toch mogelijkheden zien voor een verdere verbetering van de groeiperspectieven. In ieder geval lijkt het beleid van de ECB in 2014 voor monetaire meewind te kunnen zorgen, terwijl het beleid van de Fed in 2014 juist voor tegenwind zorgt. Normaal gesproken zou dit ook moeten leiden tot een lagere eurodollarkoers, maar in het eerste kwartaal van 2014 was daarvan nog weinig te merken. De euro steeg juist nog licht en kwam medio maart in de buurt van de USD 1,40 (zie grafiek 17).

0

-5

-10

-15 2009

2010

2011

2012

2013

Duitsland groei investeringen

de banken is een van de belangrijkste redenen waarom de economie van de eurozone bijzonder weinig groei blijft vertonen, terwijl de inflatieontwikkeling gevaarlijk dicht in de buurt komt van deflatie. De inflatie van de eurozone als geheel beweegt zich de laatste tijd rond de 0,7%. Dit is echter een combinatie van ongeveer 1,5% inflatie in het noorden en circa 0% inflatie in het zuiden. Gezien de inflatieontwikkeling heeft de ECB alle ruimte om agressiever te opereren, maar de centrale bank laat dit na onder invloed van de noordelijke landen. Opmerkelijk was wel dat voorzitter Jens Weidmann van de Bundesbank eind maart voor het eerst aangaf maatregelen van monetaire verruiming te kunnen bestuderen, een geluid dat nog nooit werd vernomen van de Bundesbank. Door het niet functioneren van de banken en het algemene gebrek aan vertrouwen blijven de investeringen op een te laag peil liggen, al begint ook op dit vlak Duitsland gunstig af te steken (zie grafiek 16). Samenvattend blijft de groei in

46

De problemen van China, andere opkomende landen, Japan, de VS en Europa hangen uiteindelijk allemaal samen met de te grote schuldenberg die de afgelopen decennia in de wereld is opgebouwd. De economische groei blijft hierdoor voortdurend tegenvallen. Met het aangaan van schulden is indertijd toekomstige groei naar voren gehaald, ten koste van de groei van dit moment en de komende jaren. Daarbij komt dat de belangrijkste economieën te lijden hebben onder een sterke veroudering van de bevolking en stagnerende bevolkingsgroei. Het blijft daarom maar de vraag of de groei voldoende zal blijken te zijn om ons huidige financiële systeem overeind te houden. In ons beleggingsbeleid blijven wij daarom beleggingen vermijden in landen, sectoren, bedrijven en beleggingsvehikels die gekenmerkt worden door een hoge schuldenlast.

grafiek 17 source: thomson reuters

1.60 1.55 1.50 1.45 1.40 1.35 1.30 1.25 1.20 1.15 2007

2008

2009

Eurodollarkoers

2010

2011

2012

2013

Veel obligatiemarkten leverden in het eerste kwartaal een hoger rendement op dan de meeste aandelenmarkten. Niet alleen boekten de meeste staatsobligaties winst, ook de risicopremies op bedrijfsobligaties daalden in de meeste gevallen verder, zodat ook de meeste bedrijfsobligaties in koers stegen. Per 1 februari trad Berkeley professor Janet Yellen aan als voorzitter van de Fed. Op een vraag van een journalist medio maart over hoeveel tijd er zou zitten tussen het aflopen van de QE3 tapering en de eerste rentestijging, antwoordde ze ‘iets in de orde van zes maanden’. Het taperingsproces ligt op schema en loopt naar verwachting eind oktober 2014 af. Yellen kondigde wellicht ongewild dus de facto aan dat de eerste rentestijging al eind april 2015 kan plaatsvinden, terwijl de meeste beleggers ervan uitgingen dat dit pas tegen het einde van 2015 zou gebeuren. Uit haar woorden bleek tevens dat de Fed

grafiek 18

grafiek 19

source: thomson reuters

3.20

source: thomson reuters

2.10 2.00

3.00

1.90

2.80

1.80 2.60

1.70

2.40

1.60 1.50

2.20

1.40

2.00

1.30 1.80

1.20 1.60

1.10 J

F

M

A

M

J

J

A

S

O

N

D

J

F

M

VS lange rente

één van de voorwaarden voor een renteverhoging liet vallen: een daling van de werkloosheid tot beneden de 6,5% is niet meer een criterium, want deze drempel lijkt binnenkort al te worden bereikt. Daarvoor in de plaats kijkt de Fed meer kwalitatief naar de werkgelegenheid, de inflatie en de financiële staat van de VS. De uitspraak miste zijn uitwerking niet. In de VS steeg zowel de korte als de lange rente. Over het hele kwartaal gezien was er echter sprake van lichte koersstijgingen waarbij de Amerikaanse 10-jaarsrente daalde van circa 3,0% tot circa 2,7% (zie grafiek 18). De rente zou dit jaar echter weer kunnen gaan stijgen, mocht de Amerikaanse economie meer tekenen van herstel gaan vertonen. De obligatierente van een land is vaak ongeveer gelijk aan de nominale economische groei (reële groei plus inflatie). Dit impliceert dat de Amerikaanse rente dit jaar zou kunnen stijgen tot 4% à 5%, mochten groei en inflatie aantrekken. Daar staat echter tegenover dat de inflatie-

J

F

M

A

M

J

J

A

S

O

N

D

J

F

M

Duitsland lange rente

ontwikkeling nog steeds zeer zwak is, hetgeen de rente voorlopig drukt. De Fed heeft de afgelopen jaren getracht de lange rente te doen dalen met behulp van monetaire verruimingsprogramma’s, zodat het lijkt dat het aflopen van deze programma’s door het taperingsproces de rente verder zou kunnen doen stijgen. In onze vorige publicatie wezen wij er echter op dat juist na afloop van monetaire verruimingsprogramma’s de rente de neiging heeft om te dalen, omdat beleggers de obligatiemarkt kennelijk dan pas weer vertrouwen. Per saldo gaan wij ervan uit dat de Amerikaanse lange rente voorlopig ongeveer zijwaarts zal blijven bewegen. De rente op Duitse staatsobligaties daalde in het eerste kwartaal van bijna 2,0% naar circa 1,6%, waardoor ook hier koerswinsten werden geboekt (zie grafiek 19). De Duitse rente bleef hiermee ruim een procent lager liggen dan de Amerikaanse, hetgeen ongeveer in lijn is met de lagere verwachtingen voor eco-

47

Obligaties

grafiek 20 source: thomson reuters

5.50

5.00

4.50

4.00

3.50

3.00 J

F

M

A

M

J

J

A

S

O

N

D

J

F

M

Spanje lange rente Italië lange rente

nomische groei en inflatie. Belangrijker voor de eurozone lijkt dat ook de rente in de grote perifere eurolanden Italië en Spanje bleef dalen (zie grafiek 20). De rente op de staatsobligaties uit deze landen is inmiddels gezakt tot beneden de 3,5%, waardoor de risicopremie ten opzichte van Duitsland minder dan 2% bedraagt. Wij vinden een dergelijke premie laag, maar we kunnen niet uitsluiten dat de premie nog verder daalt. Veel beleggers lijken hun beleggingen in obligaties van opkomende landen te hebben ingeruild voor staatsobligaties uit de perifere eurolanden. Of zij hierbij een te optimistische inschatting maken van het vermogen van die landen om aan hun verplichtingen te voldoen zal de toekomst uitwijzen. Mogelijk kunnen beleggers in dit staatspapier profiteren van een ‘selffulfilling prophecy’: door hun aankopen daalt de rente in deze landen, waardoor het inderdaad waarschijnlijker wordt dat zij aan hun verplichtingen kunnen blijven voldoen.

In de grafieken 21 en 22 zijn zowel de risicopremies op bedrijfsobligaties van gemiddelde kwaliteit weergegeven als die van bedrijfsobligaties van lage kwaliteit, de zogenaamde ‘high yield bonds’ of ‘junk bonds’. Beide premies zijn in het eerste kwartaal verder gedaald, zodat deze obligaties opnieuw betere rendementen opleverden dan staatsobligaties. De premies bevinden zich nu echter in de buurt van historische dieptepunten, zodat zij niet erg aantrekkelijk lijken. Goede bedrijfsobligaties lijken nog wel koopwaardig ten opzichte van staatsobligaties, maar wij blijven ze minder aantrekkelijk vinden ten opzichte van aandelen. Aandelen van een solide Europees bedrijf hebben nu vaak een hoger dividendrendement dan de effectieve rente op de obligatie van hetzelfde bedrijf. Voor high yield obligaties geldt inmiddels dat de rentevergoeding van minder dan 6% een historisch dieptepunt vormt, zodat wij de risico-rendementsverhouding ongunstig vinden.

grafiek 21 source: thomson reuters

2.00 1.90 1.80 1.70 1.60 1.50 1.40 1.30 1.20 1.10 1.00 J

F

M

A

M

J

J

A

S

O

N

D

J

F

M

grafiek 23

grafiek 22

source: thomson reuters

source: thomson reuters

11.00

4.60 4.40 4.20

10.80

4.00

Euro Credit Fund (zie meer details in de volgende alinea) waarvoor wij een deel van onze aandelenpositie in het Aberdeen Asia Pacific Equity Fund verkochten. Voor onze portefeuilles met een duurzaam karakter verkochten wij een deel van het First State EM Sustainability Fund en kochten wij het Standard Life European Corporate Bond Sustainable and Responsible Investment Fund aan.

3.80 3.60

proactief beleggingsbeleid, waarbij risicomanagement op de eerste plaats komt. Het fonds belegt hoofdzakelijk in semi-staatsobligaties, obligaties met onderpand en bedrijfsobligaties die zijn uitgegeven in euro’s. Er kan voor maximaal 20% van het fondsvermogen in financiële instrumenten worden belegd die zijn uitgegeven in andere valuta dan de euro.

10.60

3.40 3.20 3.00

10.40

2.80 J

F

M

A

M

J

J

A

S

O

EUR risicopremie high yield

N

D

J

F

M

J

F

M

A

M

J

J

A

S

O

N

D

J

F

M

Pimco Low Average Duration fonds

In het kader van risicobeperking hebben wij in het afgelopen kwartaal enige aandelen verruild voor obligaties. In ons neutraal gewogen beleggingsprofiel steeg de weging van obligaties van 31% naar 37%. Mochten de aandelenmarkten corrigeren, dan zal naar verwachting de rente dalen, wat neerkomt op hogere obligatiekoersen. Medio januari kochten wij de 10-jaars Nederlandse staatslening ten laste van het Acadian Emerging Markets Equity Fund. Ook in de duurzame portefeuilles maakten wij een ruil naar Nederlands 10-jaars staatspapier. In maart volgde in twee fases een verdere verlaging van de beleggingen in aandelen door de aankoop van het Pimco Low Average Duration Fund (zie meer details in de volgende alinea) ten laste van de tactische positie in de QQQ-tracker. Voor de duurzame portefeuilles kochten wij US Treasury Notes, kortlopend Amerikaans staatspapier. Als laatste kochten wij een positie in het Delta Lloyd

Het Pimco Low Average Duration fonds belegt in een gespreide portefeuille van hoogwaardige kortlopende vastrentende instrumenten met een gemiddelde looptijd van één tot drie jaar. Momenteel is een groot gedeelte van de portefeuille belegd in zeer kortlopende Amerikaanse hypothecaire leningen van hoge kwaliteit. Het fonds belegt overwegend in Noord-Amerikaanse leningen. De portfoliomanagers van het Delta Lloyd Euro Credit Fonds voeren een grafiek 24 source: thomson reuters

12.40

12.20

12.00

11.80

11.60 J

F

M

A

M

J

J

A

S

O

N

D

J

F

M

Delta Lloyd Euro Credit fonds

EUR risicopremie baa

48

49

Aandelen daten voor tegenvallers zijn natuurlijk Japan en, als altijd, de eurozone. Een andere bron van zorg voor de komende kwartalen is de zogenaamde presidentiële cyclus in de markten. Het tweede jaar van een presidentiële periode in de VS is meestal het slechtste jaar van de 4-jaars cyclus en 2014 is het tweede jaar van Obama’s tweede ronde. Het is dus zeer wel mogelijk dat 2014 het jaar wordt waarin zich een korte, cyclische bearmarkt voordoet. Dit zijn bearmarkten die plaatsvinden in een op langere termijn stijgende markt, in perioden waarin

Het blijft onze verwachting dat 2014 een veel moeilijker jaar zal zijn voor de aandelenmarkten dan 2013. Een positief rendement lijkt wel mogelijk over het kalenderjaar als geheel, maar binnen het jaar zal het rendement waarschijnlijk meer fluctueren dan in 2013. Substantiële correcties liggen het meest voor de hand in het tweede en derde kwartaal, traditioneel de zwakste kwartalen voor de aandelenmarkten. In de periode mei tot oktober wordt per saldo meestal weinig verdiend in de aandelenmarkten, vrijwel alle winsten worden in periode oktober-april gerealiseerd. Na het eerste kwartaal vindt vaak een ‘reality check’ plaats in de markten. De aanvankelijk hooggespannen verwachtingen over de economische groei blijken in het voorjaar vaak toch weer tegen te vallen, waardoor de koersen onder druk komen. Dit jaar lijkt China de belangrijkste kandidaat om voor teleurstellingen te zorgen. Afzwakkende groei in China kan de opkomende economieën in een vicieuze cirkel van lagere groei terecht doen komen. Daarnaast heeft het een sterk negatief effect op de groei van de wereldeconomie als geheel, omdat China zo’n groot gedeelte van de wereldgroei voor zijn rekening neemt. Andere duidelijke kandi-

50

deze mogelijk zwakkere periode hebben wij de risico’s in onze beheerportefeuilles in het eerste kwartaal geleidelijk verlaagd door winst te nemen op een gedeelte van de aandelenbeleggingen. De aandelenwegingen bevinden zich nu in de buurt van het midden van de geldende bandbreedtes. Na de vaak forse koersstijgingen van 2013 zijn de waarderingen van de westerse aandelenmarkten op een hoog peil terecht gekomen, zodat op korte termijn het verdere potentieel beperkt lijkt. In grafiek 25 is

grafiek 25

grafiek 26

source: thomson reuters

20

source: thomson reuters

000'S 25

19 18

20

17 16

15

15 14

10

13 12

5

11 10

0 2012

2013

2014

VS K/W markt Europa K/W markt

het monetaire beleid vriendelijk blijft. Ondanks het aflopen van het QE3 programma, blijft het monetaire beleid per saldo ruim, ook in de VS waar de Fed heeft aangegeven dat de korte rente waarschijnlijk tot april 2015 laag blijft. Dergelijke correcties zijn meestal beperkt tot maximaal 20%, omdat zij geen voorbode zijn van naderende recessies. Daar wij nu aan het begin staan van

J

F

M

A

M

J

J

A

S

O

N

D

J

F

M

zowel de koers-winstverhouding voor de Amerikaanse markt als voor de Europese markt weergegeven. Zoals te zien is, is de Amerikaanse koers-winstverhouding gestegen tot dichtbij de 20 en ligt de Europese inmiddels op circa 15. De Amerikaanse koers-winstverhouding viel in het eerste kwartaal licht terug door stijgende winsten. Ondanks het feit dat de waarderingen in de VS het hoogst liggen, behouden wij toch een lichte voorkeur voor deze markt. Dit heeft vooral te maken met de relatief goede economische vooruitzichten. Zoals wij eerder schreven denken wij dat de Amerikaanse economie de enige belangrijke economie is die in een zichzelf versterkende cyclus van herstel terecht is gekomen. Tevens is de dynamiek van de Amerikaanse markt nog vrij gezond. Als voorbeeld van de gezonde dynamiek is in grafiek 26 de zogenaamde advance-decline index weergegeven van de Amerikaanse markt, een lijn die de som weergeeft van stijgende minus dalende aandelen. Koersdalingen vinden meestal pas plaats wanneer deze ratio al een tijdje aan het dalen is, een indicatie dat steeds minder aandelen meedoen aan de stijgingen. De ratio wijst momenteel nog niet op zwakte, maar juist op een goede ‘breedte’ van de markt (dat wil zeggen: veel aandelen doen aan de stijging mee).

grafiek 27 source: thomson reuters

110

105

100

95

90

85

80 J

F

M

A

M

J

J

A

S

O

N

D

J

F

M

UBS MSCI EMU tracker

Emerging Stars Equity Fund en een deel van het First State EM Sustainability Fund. Wij houden in onze beheerportefeuilles nog steeds geen beleggingen aan in Japan. In januari begon de Europese aandelenmarkt te corrigeren vanaf overoptimistische niveaus. Daarom namen wij een verdere stap

in het verlagen van de aandelenweging in onze beheerportefeuilles. Wij verkochten de UBS MSCI EMU tracker. De opbrengst hielden wij aan als cash om op een later moment te herbeleggen. In onze duurzame portefeuilles verkochten wij een klein deel van de positie in Nestlé (dat een groot gedeelte van zijn omzet realiseert in Europa) en de Dow Jones Euro Stoxx Sustainability 40 tracker. Een meer opportunistische beleggingsbeslissing was de belegging in de QQQ tracker, een beleggingsfonds dat de Nasdaq 100 index repliceert. Tijdens de correctie in januari vertoonde de Nasdaq relatieve kracht. Wij verwachtten dat na deze correctie veel markten weer nieuwe hoogtepunten zouden gaan opzoeken, waarbij de Nasdaq het beter zou doen dan de meeste andere markten. Daarom namen wij een tactische positie in door de aankoop van de QQQ tracker om deze meteen weer te verkopen op het moment dat de Nasdaq niet meer beter presteerde dan de markt. Dat bleek een maand later het geval. In de duurzame portefeuilles maakten wij dezelfde keuze, maar hier ging het om de iShares MSCI USA ESG Select tracker.

VS advance-decline index

De aandelenbeleggingen in onze beheerportefeuilles zijn momenteel sterk geconcentreerd in de VS en Europa. De belangen in opkomende landen zijn het afgelopen jaar en ook het afgelopen kwartaal teruggebracht tot vrij kleine posities. Aan het begin van het eerste kwartaal van 2014 verkochten wij het Acadian Emerging Markets Equity Fund en een gedeelte van het First State Asia Pacific Leaders Fund. In onze duurzame portefeuilles betrof het de verkoop van het Nordea

51

Aandelen

grafiek 28 source: thomson reuters

95

90

85

80

75

70

65

60 J

F

M

A

M

J

J

Powershares QQQ

52

A

S

O

N

D

J

F

M

Medio februari gebruikten wij de zwakte in de markt om het Amerikaanse aandeel MasterCard toe te voegen aan onze beheerportefeuilles. MasterCard vormt samen met het eveneens Amerikaanse Visa een quasi duopolie op het gebied van het verwerken van betalingen via credit cards en pinpassen. De bedrijven verzorgen alleen de verwerking van de transacties, de kredietrisico’s zijn voor de banken die de betaalkaarten uitgeven onder de merknamen van MasterCard en Visa. De activiteiten van beide bedrijven zijn daardoor weinig kapitaalintensief, waardoor zij extreem winstgevend zijn. Doordat het grootste gedeelte van de winst wordt gebruikt om eigen aandelen in te kopen, kent MasterCard een relatief hoge groei van de winst per aandeel. De waardering van het aandeel is ook relatief hoog, maar moet in verhouding worden gezien tot de winstgroei. Om ruimte te maken voor MasterCard namen wij winst op het Nederlandse aandeel DSM. Het bedrijf heeft zich de laatste jaren toegelegd op de divisie die voedingssupplementen, zoals vitamines, produceert (Nutrition). De autonome groei van deze activiteiten was teleurstellend in het laatste kwartaal van 2013 (3%). Het bedrijf weet de zwakke groei vooral aan de afnemende populariteit van voedingssupplementen in de VS. Ook de vooruitzichten voor 2014 waren tegenvallend. Deze vooruitzichten leken ons te matig om de waardering van DSM (een koers-winstverhouding van circa 15) te rechtvaardigen. In onze duurzame portefeuilles verkochten wij ook DSM. Omdat MasterCard geen deel uit maakt van de Social Responsibility Index (SRI), kochten wij voor de duurzame portefeuilles eBay aan. Een belangrijk deel van eBay is PayPal, een vooraanstaand online betalingssysteem, vaak als alternatief gebruikt voor creditcardbetalingen op het internet.

grafiek 30

grafiek 29

85

grafiek 31

source: thomson reuters

source: thomson reuters

180

source: thomson reuters

135

170

80

130

160 75

125

150 70

140 120

130

65

115

120

60

110 110

55

100 45

105

90 J

F

M

A

M

J

J

A

S

O

N

D

J

F

M

Mastercard

In de tweede helft van maart verkochten wij het Aberdeen Asia Pacific Fund. Een combinatie van vroege waarschuwingssignalen deed ons daartoe besluiten. De aandelenmarkten waren weer opgelopen, maar opkomende markten bleven tekenen van zwakte vertonen. Daarnaast liep de goudprijs op en daalde de koperprijs. De ‘koper-goud ratio’ is een vroeg waarschuwingssignaal voor de markt en deze daalde sterk (zie grafiek 30). Bovendien vielen de Chinese exportcijfers zwaar tegen en ging het eerste bedrijf failliet dat was gefinancierd door een vermogensbeheerproduct uit het Chinese schaduwbankcircuit. Deze signalen duidden op mogelijk zwakkere marktomstandigheden en leidden tot ons besluit de aandelenweging in gemengde portefeuilles verder te verlagen tot beneden de 50%. Wij kozen voor het Aberdeen Asia Pacific Fund, omdat deze regio in onze ogen het meest gevoelig is voor teleurstellende groei in China. In de SRI-portefeuilles verkochten wij wederom een deel van het First State EM Sustainability Fund. Aan het einde van het kwartaal ruilden wij in

2009

2010

2011

2012

2013

Koper/goud ratio

alle portefeuilles de aandelen Praxair voor Linde. Beide bedrijven zijn belangrijke spelers in de oligopolistische markt voor gassen die gebruikt worden voor industriële en medische toepassingen. In mei 2013 adviseerden wij Praxair te kopen omdat het de meeste blootstelling had naar de industrie in de VS. Sindsdien heeft het aandeel ruim 13% rendement behaald in euro’s, ondanks de zwakkere dollar. In het eerste kwartaal ontstond er een zeer groot gat tussen de koersontwikkeling van Praxair en die van Linde, waarbij Linde achterbleef, terwijl de koersontwikkeling van deze bedrijven normaal gesproken vergelijkbare patronen vertoont. Wij zien de valutaire tegenwind als reden voor het achterblijven van Linde. Een aantal factoren sterkt ons in de gedachte dat de koersen weer naar elkaar gaan bewegen. Operationeel gezien zijn er nauwelijks verschillen tussen beide bedrijven. Daarnaast zien wij tekenen dat de dollar niet verder zal verzwakken, zeker ook in het licht van de uitspraken van Yellen (rentestijging VS) en de druk op de ECB om de exportpositie van

J

F

M

A

M

J

J

A

S

O

N

D

J

F

M

Praxair

de Europese bedrijven te beschermen. Tevens lijkt de Europese industrie al wat aan te trekken en Linde heeft een veel grotere blootstelling aan deze regio dan Praxair, dat zich hoofdzakelijk richt op het Amerikaanse continent. Ten slotte is de waardering van Praxair in verhouding tot het verleden hoog. Ook deze factor sterkte ons in onze overtuiging deze ruil te doen.

53

Alternatieve beleggingen

Sinds 1 januari 2014 zijn het ARS Market Neutral fonds en het ARS Directional Manager fonds samengevoegd in het Absolute Return Strategy (ARS) Multi-Manager Hedge fonds. Deze fusie werd mede ingegeven door de wens een breed ‘fund of hedge funds’ (een fonds dat belegt in verschillende hedgefondsen) aan te kunnen bieden. Het ARS Multi-Manager Hedge fonds belegt in verschillende hedgefondsen, verdeeld over de vier belangrijkste hedgefondsstrategieën. De weging van het fonds naar de verschillende hedgefondsstrategieën (Macro, Equity Hedge, Event Driven en Relative Value) is ongeveer gelijk aan de weging van de HFRX Global Hedge Fund index. Deze index is de brede index waarin alle hedgefondsstrategieën zijn vertegenwoordigd. Wij creëren dus geen toegevoegde waarde door het succes van de verschillende strategieën juist te voorspellen, maar wél door binnen de diverse strategieën de beste fondsen te selecteren. Het fonds geeft toegang tot een breed palet aan onderliggende hedgefondsen (circa 20), ook tot fondsen die reeds gesloten zijn of die een hoge minimuminleg kennen. Een groot aantal van de onderliggende hedgefondsen is gereguleerd door Europese regelgeving (de zogenaamde UCITS 4 regeling) die hoge eisen stelt aan verhandelbaarheid

54

en transparantie van de fondsen. De meest recente aankopen van het fonds zijn het Alken Absolute Return Europe fonds en het Schroder GAIA Sirios US Equity fonds. Beide betreffen fondsen met een long/short strategie (onderdeel van de hoofdstrategie Equity Hedge), waarbij het Alken fonds een focus heeft op Europa en het Schroder fonds op de Verenigde Staten. Het ARS MultiManager Hedge fonds wist het eerste kwartaal de brede index voor te blijven. Over de periode januari-februari realiseerde het fonds een resultaat van 1,44%, tegen een rendement van 1,29% voor de index.

grafiek 32 source: thomson reuters

1700

1600

1500

1400

1300

1200

1100

In 2013 viel de goudprijs met bijna 30% terug om het jaar af te sluiten op het laagste punt, rond de USD 1.200 (zie grafiek 32). Het waren vooral westerse beleggers die de goudprijs onder druk zetten. In 2013 steeg de rente in de VS naar aanleiding van de taperingplannen van de Fed, terwijl de inflatie zwak bleef. De reële rente liep hierdoor sterk op, hetgeen goud als belegging minder aantrekkelijk maakte. Goud levert immers geen rente of dividend op. In de loop van 2013 verkochten zoveel beleggers hun goudfondsen (ETF’s) dat deze fondsen bijna 1.000 ton aan goud moesten verkopen. Een substantiële hoeveelheid in vergelijking tot de jaar-

J

F

M

A

M

J

J

A

S

O

N

D

J

F

M

Goudprijs in USD

lijkse productie van goudmijnen van niet veel meer dan 3.000 ton. Het aanbod aan goud dat ontstond doordat vooral westerse beleggers afscheid namen, was groter dan de vraag die vooral uit het oosten komt (China, India, Rusland), zowel vanuit de bevolking als vanuit centrale banken. Eind 2013 verkochten beleggers misschien nog extra veel goud om niet te hoeven rapporteren dat zij op jaareinde eigenaar waren van deze teleurstellende belegging. Dit verschijnsel wordt

wel ‘window dressing’ genoemd. De goudprijs kwam daardoor op jaareinde mogelijk extra onder druk, waardoor zij in het eerste kwartaal aanvankelijk vlot kon herstellen en tot de beste beleggingen behoorde. De waarde ervan steeg van circa USD 1.200 per troy ounce naar USD 1.380 om daarna weer te dalen tot circa USD 1.300. Als hedge tegen toekomstige inflatie lijkt goud geen goede belegging, daar zelfs de Fed, de Bank of England en de Bank of Japan er niet in zijn geslaagd substantiële inflatie te creëren, ondanks soms extreem expansief monetair beleid. De deflationaire tendensen in de wereld zijn kennelijk te sterk en worden onzes inziens veroorzaakt door de veroudering van de babyboomgeneratie en de enorme schuldenberg die deze generatie de afgelopen decennia heeft opgebouwd. Waar goud derhalve geen nut lijkt te hebben als inflatiehedge, kan het metaal wel een optie zijn voor beleggers die vrezen dat ons financieel systeem er uiteindelijk niet in zal slagen de immer groeiende schuldenberg onder controle te krijgen. In onze beheerportefeuilles houden wij geen posities aan in goud, maar wij kunnen niet uitsluiten dat ons financiële systeem uiteindelijk drastisch moet worden geherstructureerd, zeker gezien de recente ontwikkelingen in China en Japan.

55

Copyright Dit Magazine is gebaseerd op publiekelijk bekende en door Insinger de Beaufort (‘IdB’) betrouwbaar geachte bronnen. In het Magazine kunnen verwijzingen naar andere uitgaven of websites zijn opgenomen. Die uitgaven en/of websites en de daar vermelde informatie is niet door Insinger de Beaufort beoordeeld of geanalyseerd. Insinger de Beaufort staat derhalve op geen enkele wijze in voor de juistheid van de informatie op die website(s) en is in geen geval aansprakelijk voor eventuele fouten in die informatie. De beoordeling van het functioneren van de leden van de redactieraad als medewerker of extern adviseur van IdB is op geen enkele wijze van de in dit Magazine opgenomen visies en/of informatie afhankelijk. IdB beschikt over een bankvergunning en is een onder toezicht van de Nederlandsche Bank en de Autoriteit Financiële Markten staande beleggingsonderneming. De verstrekte informatie is zoveel mogelijk gecontroleerd. IdB noch haar aandeelhouder(s) noch haar medewerkers of betrokken adviseurs zijn aansprakelijk voor eventuele onjuistheden in de gegevens. In het Magazine opgenomen informatie biedt generlei garantie voor toekomstige koersontwikkelingen en hieraan kunnen generlei rechten worden ontleend. Transacties op basis van deze informatie geschieden voor rekening en risico van de betreffende cliënt. Het is niet toegestaan om de inhoud (geheel of gedeeltelijk) van deze uitgave, in welke vorm en op welke wijze dan ook, over te nemen, te vermenigvuldigen, te distribueren of openbaar te maken zonder de voorafgaande uitdrukkelijke schriftelijke toestemming van IdB.

57