MEMO Datum
: 29 februari 2016
Aan
: Leden van de Stedelijke Commissie
Van
: Wethouder Jurgen van Houdt
Onderwerp
: Voortgangsrapportage actieplan mantelzorg
De actieplannen ‘mantelzorg & vrijwillige inzet’ zijn 21 september jl. in de gemeenteraad vastgesteld. Daarbij is aangegeven dat de raad regelmatig geïnformeerd zal worden over de voortgang van het actieplan mantelzorg. Met dit memo wordt deze toezegging nagekomen. In deze voortgangsrapportage wordt de overdracht van SIZT besproken, waarbij de nadruk ligt op de inrichting en uitvoering van de mantelzorgondersteuning door de wijkteams. In een aparte memo wordt conform het actieplan vrijwillige inzet een terugkoppeling gegeven over het ontwikkelen van een overkoepelend vrijwilligerspunt Enschede.
Verantwoordelijkheid gemeente Met de Wmo 2015 is de gemeente verantwoordelijk voor de ondersteuning van mantelzorgers. De wijkteams zijn daarbij sinds 1 januari 2016 verantwoordelijk voor de mantelzorgondersteuning. Het doel van mantelzorgondersteuning is het zo vroeg en concreet 1 mogelijk ondersteunen van mantelzorgers om overbelasting te voorkomen.
Overdracht Stichting Informele Zorg Twente Stichting Informele Zorg Twente (SIZT) heeft alle mantelzorgers waarmee op enig moment contact is geweest (zoals ontvangen van de nieuwsbrief of deelname aan een cursus) een brief gestuurd. Hierin is gevraagd of zij, volgens de Wet op de bescherming van persoonsgegevens (Wbp), toestemming geven voor de overdracht van hun gegevens naar de wijkteams. Er zijn ruim 700 brieven verzonden, waarbij SIZT ook een (tweede) herinneringsbrief heeft gestuurd aan diegenen die niet gereageerd hadden. Uiteindelijk hebben 170 mantelzorgers toestemming gegeven voor de gegevensoverdracht. 60 mensen hebben aangegeven niet overgedragen te hoeven worden. SIZT begeleidde en ondersteunde eind 2015 een aantal overbelaste mantelzorgers, 13 in totaal. Deze 13 mantelzorgers zijn persoonlijk benaderd door SIZT voor een ‘warme overdracht’ met de wijkcoach waarvan er 6 toestemming hebben gegeven voor de overdracht. Van de andere 7 mantelzorgers krijgen er 3 ondersteuning door het SIZT in de vorm van een zorgvrijwilliger. Zij blijven daarvoor betrokken bij SIZT in 2016 en ze hebben aangegeven geen verdere begeleiding vanuit de wijkteams nodig te hebben. Van 2 mantelzorgers is de zorgvrager opgenomen in een verpleeghuis. Daarnaast hebben 2 mantelzorgers aangegeven niet opnieuw te willen starten in een traject. Ze weten waar ze moeten zijn zodra ze in de toekomst ondersteuning nodig hebben. Verder heeft de SIZT in het vierde kwartaal van 2015 25 wijkcoaches getraind. Deze professionals zijn de vraagbaak voor hun collega’s en brengen actief hun kennis over. Daarnaast is de overdracht geregeld door SIZT naar De Posten die nu de Mantelzorghuiskamer in de Huiskamer van de Buurt coördineert.
1
Mantelzorgers zijn mensen die langdurig en onbetaald zorgen voor een chronisch zieke, mindervalide of hulpbehoevende persoon uit hun omgeving. Dit kan een partner, ouder of kind zijn, maar ook een ander familielid, vriend of kennis (Mezzo).
Uitvoering mantelzorgondersteuning wijkteams De wijkteams hanteren de werkwijze dat een (overbelaste) mantelzorger gezien wordt als een inwoner met een ondersteuningsbehoefte en daarin ondersteund wordt. Daarbij is de werkwijze van het wijkteam als volgt: 1. Signalering en identificatie van de mantelzorger. Onder andere aan de hand van het keukentafelgesprek, via inloopbijeenkomsten; Als de mantelzorger aangeeft ondersteuning nodig te hebben, wordt gekeken of: 2. Inzet van voorliggende voorzieningen ondersteunend kan zijn, bijvoorbeeld deelname aan een educatieavond over ‘bewustwording’, of deelname aan een maatjesproject of inzet van een vrijwilliger; 3. Gebruik gemaakt kan worden van collectieve voorzieningen, zoals een cursus ‘assertiviteit’ of ‘aangeven van grenzen’ die door het wijkteam georganiseerd of gefaciliteerd worden; 4. Als dit niet voldoende ondersteunend is, start een individueel ondersteuningstraject met de wijkcoach. Eén van de negen wijkteammanagers is het aanspreekpunt voor het stimuleren en stroomlijnen van de uitwerking in de negen teams. Per wijkteam zijn twee vaste wijkcoaches contactpersonen voor mantelzorg. Alle wijkcoaches en consulenten zijn verantwoordelijk voor de signalering en identificatie van mantelzorgers. De contactpersonen in de wijkteams zijn een aantal uur per week vrijgesteld om met hun netwerk van o.a. huisartsen en (schakel)wijkverpleegkundigen de mantelzorger in beeld te brengen en te ondersteunen. Stedelijk gaat het in totaal om 55 uren per week dat extra voor mantelzorgondersteuning in de wijkteams wordt ingezet in vergelijking met de 27 uren per week dat voorheen werd ingezet door SIZT. Mede hierdoor is de verwachting dat (over)belaste mantelzorgers eerder in beeld komen via het wijkteam dan voorheen. Ter illustratie: door deze werkwijze zijn in één van de wijkteams in januari al 10 nieuwe (over)belaste mantelzorgers in beeld gekomen, waarna ondersteuning is gestart. Actieplan mantelzorg In het actieplan zijn zeven doelen opgenomen voor de ondersteuning van mantelzorgers: 1. Vergroten van kennis over mantelzorg(ers) bij hun omgeving, werkgevers en onderwijs; 2. Inzet van vrijwilligers bij mantelzorgondersteuning; 3. Het ontwikkelen van een kennisnetwerk voor professionals; 4. De samenwerking bevorderen tussen formele en informele zorg; 5. Het verminderen van drempels voor mantelzorgers; 6. Een nieuwe invulling van het mantelzorgcompliment; 7. Sociale en technologische innovatie. 2
Per actiepunt wordt de stand van zaken van de activiteiten vermeld. Actiepunt 1 & Actiepunt 3
Kennis over mantelzorg en mantelzorgers vergroten bij omgeving, werkgevers en onderwijs Kennisnetwerk mantelzorg voor professionals 3
Ondersteuningsactiviteiten De activiteiten die uitvoering geven aan actiepunt 1, 3 en 4 zijn: • Het organiseren van (netwerk) bijeenkomsten, gericht op informatie, voorlichting en educatie. Deze bijeenkomsten kunnen ook door samenwerkingspartners, zoals een zorgaanbieder, worden uitgevoerd. • Het verbinden van zorg- en welzijnspartners door deelname van wijkcoaches en consulenten aan platform overleggen van zorgaanbieders, huisartsen, vrijwilligersorganisatie en maatjesproject (op wijk- en stedelijk niveau). • Voor het vergroten van de kennis over mantelzorg organiseren we (op aanvraag) informatie en educatiebijeenkomsten voor bijvoorbeeld werkgevers en het onderwijs (scholen). • Deelname van consulenten en/of wijkcoaches aan netwerkbijeenkomsten, buurtkamerprojecten, Alzheimercafé en mantelzorghuiskamer. • Het ontwikkelen, aanbieden en zelf geven van trainingen en cursussen voor mantelzorgers, 2 3
Een aantal actiepunten zijn geclusterd vanwege de overlap in activiteiten. In bijlage 1 wordt een overzicht gegeven van de ondersteuningsactiviteiten van de wijkteams.
2
•
zorgvragers, professionals en vrijwilligers. Een training kan ook door een externe partij gegeven worden al dan niet in opdracht of in samenwerking met het wijkteam. Het faciliteren van contact met andere mantelzorgers. Het delen van ervaringen is belangrijk, doordat een mantelzorger zijn of haar hart kan luchten, praktische adviezen kan krijgen of er even tussenuit is. Dit is o.a. mogelijk bij de huiskamers in de wijk, het Alzheimercafé en de mantelzorghuiskamer in Zuid (bij de Posten). Actiepunt 2
Inzet vrijwilligers bij mantelzorgondersteuning
Zorgvrijwilligers De huidige groep zorgvrijwilligers met een totaal aantal van ongeveer 100 vrijwilligers blijft in 2016 onder coördinatie van SIZT. De wijkteams kunnen via hen een zorgvrijwilliger in zetten. Ook kan SIZT direct contact leggen met de wijkteams zodra er (individuele) ondersteuning nodig is van een mantelzorger waar ook een zorgvrijwilliger aanwezig is. In 2016 wordt samen met SIZT gekeken naar het coördineren en faciliteren van de zorgvrijwilligers vanaf 2017. Via de betrokkenheid van Vrijwilligers053 (V053) willen we vaker vrijwilligers inzetten om mantelzorgers te ontlasten. Vanuit het actieplan ‘vrijwillige inzet’ wordt daarom gewerkt aan het vormgeven van een overkoepelende verbindings- en makelaarsfunctie voor vrijwillige inzet in Enschede. Actiepunt 4 & Actiepunt 5
Samenwerking formele en informele zorg Vermindering drempels voor mantelzorgers
Algemene voorzieningen Activiteiten voor het verminderen van drempels voor mantelzorgers (actiepunt 5) zijn voorzieningen van het wijkteam die voor iedereen toegankelijk zijn, waaronder mantelzorgers: • Online hulpverlening via: wijkteamsenschede.nl • Inloopspreekuren. Dit is mogelijk van maandag tot en met vrijdag van 09.00 – 10.00 uur, op alle bezoekadressen van de wijkteams. Hier kunnen vragen worden gesteld over ondersteuning of algemene hulpvragen; • Advies en ondersteuning bij het regelen van praktische zaken. Bijvoorbeeld een parkeerpas, een woningaanpassing, reiskostenvergoeding, vergoeding voor kinderopvang, boodschappenservice of hulp bij administratieve klussen. De wijkteams kunnen ondersteuning bieden of verwijzen naar contactpersonen die mantelzorgers hierin verder kunnen helpen; • Hulp bij het organiseren van de zorg. Hierbij gaat het om ondersteunen bij de route voor het aanvragen van voorzieningen (zorg/Wmo). Respijtzorg Een belangrijke activiteit van het wijkteam is het organiseren van respijtzorg, oftewel vervangende (mantel)zorg. Respijtzorg draagt bij aan het voorkomen, ondersteunen en/of verminderen van (over)belasting van mantelzorgers en daarmee aan alle doelen van het actieplan als geheel. Belangrijk daarbij is het zorgen dat mantelzorgers eenvoudiger hun taak kunnen uitvoeren (actiepunt 5). Bovendien is het bevorderen van de afstemming en samenwerking tussen de zorgvrager/ mantelzorger, vrijwilliger en professional belangrijk (actiepunt 4). Specifiek kan een vrijwilliger worden ingezet bij mantelzorgondersteuning (actiepunt 2). 1. Het toeleiden naar voorliggende voorzieningen bestaat bijvoorbeeld uit inzet via de zorgverzekeraar. Afhankelijk van de verzekeraar en van het pakket waarmee iemand verzekerd is, zijn er vergoedingen mogelijk voor bijvoorbeeld een mantelzorgmakelaar, vervangende mantelzorg of mantelzorgcursussen. Daarnaast kan het wijkteam vooralsnog via SIZT een zorgvrijwilliger inzetten. SIZT coördineert voor 2016 de inzet van zorgvrijwilligers. 2. Inzet van maatwerkvoorzieningen voor vervangende mantelzorg gaat vooral om: • Kortdurend verblijf/logeeropvang: Met kortdurend verblijf kunnen mensen die zorg met permanent toezicht nodig hebben en thuis wonen, uit logeren. Iemand kan maximaal drie etmalen per week in een instelling verblijven indien hij of zij ‘aangewezen is op permanent toezicht en indien ontzorgen van de persoon die gebruikelijke zorg of mantelzorg aan de verzekerde levert, noodzakelijk is’. Bijvoorbeeld kinderen met een 3
meervoudige handicap die (tijdelijk) verblijven bij een zorgboerderij om het gezin te ontlasten. • Zelfstandig leven en maatschappelijke deelname; deze voorzieningen worden vaak gecombineerd ingezet met de voorziening verblijf. Zelfstandig leven voor de individuele begeleiding van de zorgvrager en maatschappelijke deelname voor de dagbesteding op bijvoorbeeld een zorgboerderij voor ouderen met Alzheimer. Vervangende mantelzorg kan gericht zijn op de zorgvrager maar ook op de mantelzorger. Gemerkt wordt dat er voor de zorgvrager wel voorzieningen zijn, maar dat deze er voor de mantelzorger minder zijn en/of minder bekend zijn. De wijkteams brengen dat in 2016 in kaart. Ook is er een bedrag vanuit de beschikbare middelen gereserveerd om in individuele gevallen een specifieke oplossing te financieren. Huishoudelijke Hulp Toelage (HHT) De HHT wordt ingezet om, onder andere, mantelzorgers te ondersteunen door korting te geven in de vorm van een dienstencheque. Daarmee kan ondersteuning in het huishouden of andere, aan de ondersteuning in het huishouden gerelateerde, dienstverlening worden ingekocht bij een door de gemeente gecontracteerde aanbieder ondersteuning huishouden (OH). Te denken valt daarbij aan was- en strijkdiensten, extra huishoudelijke werkzaamheden, buitenschoonmaak en- onderhoud, boodschappendienst, maaltijdverzorging e.d. De mantelzorger kan dat via het wijkteam (de front-office) aanvragen. Jonge mantelzorgers De ondersteuning van jonge mantelzorgers wordt in 2016 regionaal georganiseerd door SIZT omdat hierdoor een groter netwerk ontstaat voor de jonge mantelzorgers. Daar kunnen ze deelnemen aan activiteiten met andere jonge mantelzorgers (ervaringen uitwisselen) en ‘brussencursussen’ (cursus voor kinderen met een ‘bijzondere’ broer/zus) of de JMZ-cursus (cursus voor jonge mantelzorgers met een ‘bijzondere’ broer, zus of ouder). Ook wordt individuele ondersteuning geboden. Daarnaast is er informatie beschikbaar voor ouders/verzorgers waarvan het kind een jonge mantelzorger is.
Actiepunt 6
Een nieuwe invulling van het mantelzorgcompliment
Mantelzorgwaardering 2015 De mantelzorgwaardering voor 2015 is vormgegeven in een waardering van € 150, - voor mantelzorgers. In totaal zijn er iets minder dan 5000 aanvragen binnengekomen. We zijn coulant omgegaan met de gecommuniceerde inleverdatum van 7 december, we hebben alle aanvragen die in december c.q. in de eerste twee weken van januari zijn binnengekomen in behandeling genomen. Meer dan de helft van alle ontvangen formulieren zijn niet volledig ingevuld, dan wel niet voorzien van de vereiste bankrekening gegevens. In al deze gevallen hebben we gevraagd de gegevens alsnog volledig aan te leveren. Voor deze groep zal in veel gevallen de uitbetaling later plaatsvinden dan in februari. Ongeveer 1% van de aanvragen heeft twijfel opgeroepen over het voldoen aan de voorwaarden om voor een waardering in aanmerking te komen. Mantelzorgwaardering 2016 In het tweede kwartaal van 2016 willen we de mogelijkheden en ideeën voor de mantelzorgwaardering 2016 met de gemeenteraad bespreken.
Actiepunt 7
Sociale en technologische innovatie
Sociale en technologische acties De volgende acties zijn enerzijds rechtstreeks gericht op inwoners en mantelzorgers en anderzijds op professionals die ondersteuning geven aan cliënten en hun mantelzorgers: Voor het koppelen van individuele vragen om hulp aan een aanbod voor hulp kunnen inwoners gebruik maken van het landelijke platform WeHelpen. In het kader van de oprichting van een overkoepelende verbindings- en makelaarsfunctie voor vrijwillige inzet in Enschede, zie actiepunt 2, wordt een online platform ingericht waarbij een actieve koppeling van vraag en aanbod mogelijk wordt. De inrichting hiervan zal medio april 2016 gereed zijn. Door Saxion en de Twentse Zorg Academie wordt gewerkt aan onderwijsmodules die zorgprofessionals (waaronder de wijkteams) inzicht geven in de sociale en technologische ondersteuning van cliënten en mantelzorgers. 4
Voor inwoners en mantelzorgers is het lastig inzicht te krijgen in de mogelijkheden van (technologische) ondersteuning. Een inventarisatie door Saxion studenten laat zien dat er enorm veel goede informatie en apps zijn die mantelzorgers kunnen helpen. In het tweede kwartaal wordt de ordeningsvraag met welke informatie mantelzorgers het best geholpen zijn verder uitgewerkt. Het gaat om informatie over waar men terecht kan voor steun en welke technologische toepassingen kunnen helpen. Toolkit mantelzorg en dementie SIZT heeft eind 2015 de opdracht gekregen om in 2016 een digitale toolkit ‘Dementie en mantelzorg’ te ontwikkelen om professionals (wijkteams, wijkverpleegkundigen en zorginstellingen) beter in staat te laten zijn om mantelzorgers te ondersteunen.
Vervolgbijeenkomst Op 5 april 2016 vindt een ontbijtbijeenkomst over het actieplan mantelzorg plaats, waarbij betrokkenen bij het thema mantelzorg (inclusief mantelzorgers) worden uitgenodigd om samen verder invulling en uitvoering te geven aan het actieplan.
Financiën Vanuit rijksgelden is in 2016 € 1 mln. beschikbaar is voor de uitvoering van de mantelzorgondersteuning, waaronder ook de waardering valt. De concretisering en onderverdeling hiervan staat weergegeven in bijlage 2.
5
Bijlage 1. Tabel activiteiten mantelzorgondersteuning wijkteam Activiteit
Wijkteam met:
Frequentie
Mantelzorgcafé
Zorgorganisatie, welzijnsorganisaties, power en buurtorganisatie of bewonersbedrijven Zorgorganisatie, welzijnsorganisaties, power en buurtorganisatie of bewonersbedrijven
1 x per maand per stadsdeel of wijk
Algemene training en cursussen voor de mantelzorger ( twee bijeenkomsten) Specifieke groepstraining voor de overbelaste mantelzorger (acht bijeenkomsten) Training Rouw- en verliesverwerking Educatie en trainingen Educatie en trainingen
Identificatie en signalering
Advies, informatie en voorlichting
Psychosociale hulpverlening Psychosociale hulpverlening Ontmoetingsruimte
Netwerkbijeenkomsten professionals
Veilig Thuis Twente, netwerk ouderenmishandeling Vrijwilliger thuishulp Jonge mantelzorgers Online hulpverlening
4
Werkgevers, zorgorganisaties en welzijn organisaties Basisonderwijs, voorgezet onderwijs en andere vormen 4 van onderwijs Zorgorganisatie, welzijnsorganisaties, power en buurtorganisatie of bewonersbedrijven Zorgorganisatie, welzijnsorganisaties, power en buurtinitiatieven of bewonersbedrijven Individueel Individu en systeem Zorgorganisatie, welzijnsorganisaties, power en buurtorganisatie of bewonersbedrijven Schakelwijkverpleegkundigen, huisartsen, POH, woningbouwcoöperatie en wijkagenten etc. Verwijzingen en deelnemen aan het netwerk Stichting Informele Zorg Twente Stichting Informele Zorg Twente
4 x per jaar bij voldoende aanmeldingen 4 x per jaar bij voldoende aanmeldingen 4 x per jaar bij voldoende aanmeldingen Op aanvraag Op aanvraag
Op aanvraag
Op aanvraag
Op aanvraag Op aanvraag Deelnemen aan de verschillende activiteiten
Per wijkteam 15 x per jaar
5 x per jaar Voor 2016 Voor 2016 24 uur per dag
Hierbij gaat het om kennis en voorlichting gericht op de jonge mantelzorger en het ‘mantelzorger zijn’.
6
Bijlage 2. Begroting mantelzorg 2016 Bedrag
Waarvan
300.000 165.000 315.000 80.000 20.000 60.000 20.000 135.000 220.000 60.000 80.000 20.000 20.000 20.000 20.000 1.000.000
54.600 82.080 50.000
Doel
Mantelzorgwaardering 2016 ( = nieuwe opzet) Onvoorzien / incidentele uitgaven Uitvoering ondersteuning, bestaande uit: uitbreiding formatie wijkcoaches uitbreiding formatie consulenten trainingen en cursussen reservering specifieke (individuele) gevallen onvoorziene kosten Uitwerking actieplan, bestaande uit: Kennis voor mantelzorg en mantelzorgers vergroten bij werkgevers en onderwijs Inzet vrijwilligers bij mantelzorgondersteuning Kennisnetwerk professionals Samenwerking formele en informele zorg Verminderen drempels Sociale en technologische innovatie Totaal budget 2016
Uit begroting 2015, uitvoering 2015 – 2016: Ondersteuning jonge mantelzorgers door SIZT Coördinatie inzet zorgvrijwilligers door SIZT Ontwikkeling toolkit ‘Mantelzorg en dementie’ door SIZT
7
