In de eersteklasheb je les gehadover de tijd van regenten e n v o r s t e nD . e F r a n s ek o n i n ge n a n d e r ek o n i n g e nr e g e e r d e n m e t a b s o l u t em a c h t .E d e l e ne n g e e s t e l i j k ehna d d e nm e e r r e c h t e ne n h i e l p e nb i j h e t b e s t u u r . I n d e a c h t t i e n d e e u w k w a m h i e rv e r a n d e r i n ign . D e v e r a n d e r i n g e nb e g o n n e ni n F r a n k r i j e k n d e V e r e n i g d eS t a t e n .I n Frankrijkbrak in 1789 eenrevolutieuit. Het Fransevolk kwam in opstandtegen koning LodewijkXVL De burgers w i l d e nv r i j h e i de n g e l i j k h e i d . I n N o o r d - A m e r i km a a a k t e ne n k e l eE n g e l s e k o l o n i e sz i c h l o s v a n E n g e l a n dD. e E n g e l s keo n i n gh a d n i e t sm e e rt e v e r t e l l e n i n h e t n i e u w el a n d :d e V e r e n i g d eS t a t e n O . ok de oprichters v a n d e V e r e n i g d eS t a t e nv o n d e nv r i j h e i de n g e l i j k h e i d b e l a n g r i j kT. o c hd u u r d eh e t n o g e r g l a n gv o o r d a td i e v r i j h e i de n g e l i j k h e i d v o o r i e d e r e e ng o l d .S l a v e np r o f i t e e r d e n n o g n i e t v a n d e n i e u w er e c h t e n .
Tijdensde FranseRevolutiewerd koningLodewijkXVI onthoofd (1793). F r a n k r i jk r e e ge e n n i e u wb e s t u u r , z o n d e rk o n i n g .
*. j,.... ,,' :r,lil,.r '=;;;,;:,:
d e t i i d v o n r e g e n t e ne n v o r s t e n
.:;;-::!i':";r
O N T S T A A NH A N D E I . S K A P I T A L I S MEEN W E R E L D E C O N O M I E
€@ V O R S T E NW I I T E N A E S O L U T EN A A C H T
=:=-È
...-=.È
In de achttiendeeeuw bestondin de VerenigdeStatenslavernij.
ln 1876 vierdende Amerikanendat honderdjaar daarvoor(1776)de VerenigdeStatenwaren opgericht.De Amerikanenkregenvan de Fransen als geschenkeen 'vrijheidsbeeld'. Dit beeldwerd symboolvoor de vrijheidin de VerenigdeStaten.
B
::iÈ'=-È
rjr.;==3'
d e t i i d v o n p r ui k e n e n r e v o l u t i e s
ia.:::i:::i::; 1750
F R A N S E* E V O I U T I E
srnwerHliiÁÈ-ffiffi
rNixsem*
sr REvEN NAARAFsÈHÀFit{.È.i,È=èW
A De Franse Revolutie zorgt voor grondrechten Je mag niet zomaargevangenwordengezet.Alleenalsje schuldis bewezen.Je mag je eigengeloof hebbenen je meningzeggen, zonderdat je het gevaarloopt opgepaktte worden.En voor iedereengeldendezelfderechtenen plichten. vanzelfsprekende Vrijheiden gelijkheidlijkenvoor jou misschien rechten.Maar daar hebbenmensenvroegerhard voor geknokt. d a r e nd e b e l a n g r i j k s lteeu z e nt i j d e n sd e V r i j h e i de n g e l i j k h e i w FranseRevolutie,Wat gebeurdeer tijdensdeze revolutie?En wat warende resultaten?
@il
*ïh
rEl
1
Frankrijkin de achttiendeeeuw
2
De FranseRevolutie
Arc Olte 20
3
Resultaten van de revolutie
4
Afschaffingvan de slavernijin de VerenigdeStaten 22
-==; É 1 l
I
;' e
cesctrieàenis in Je;
,E
26
o
28
@ 7
:'=a.:::
B Slaven werken op plantages. Er komen groepen die slavernij willen afschaffen Ongeveer137" van de bevolkingvan de VerenigdeStatenbestaat u i t A f r i k a a n sA e m e r i k a n e nZ.i j z i j n n a k o m e l i n g evna n d e h a l Í m i l j o e nA f r i k a n e n d i e a l ss l a a fn a a rN o o r d - A m e r i kzai j ng e b r a c h t . E i n da c h t t i e n deee u w k w a m e ne r g r o e p e nd i e v o n d e nd a t e r o o k v r i j h e i de n g e l i j k h e ivdo o r s l a v e nm o e s tz i j n .S l a v e r niisj i n m i d d e l s i n v r i j w ea l l l el a n d e nt e r w e r e l dv e r b o d e nm , a a re r z i j n l a n d e n waar nog steedseen vorm van slavernijvoorkomt. Waaromwerd slavernijin de VerenigdeStatenaÍgeschaft?
Slotsomen begrippen
@
ffi
(ló) 2000
t Fronkriik in de ochttiende eeuw
g r950
k e r d p a sl a a t i n d e K o n i n gL o d e w i j kX I V v a n F r a n k r i j w o c h t e n dw a k k e r .A l l e b e l a n g r i j keed e l e na a n h e t h o Í v a n V e r s a i l l evse r d r o n g e nz i c hi n d e k o n i n k l i j k se l a a p k a m e r . V o o r a a n s t a a n deed e l e nh i e l p e nd e k o n i n gu i t b e d . H e t w a s t a n n e e rj e d e z et a a k k r e e g e e n z e e rg r o o t v o o r r e c hw t o e g e w e z e nD. e h o o g s t ee d e l e nm o c h t e nz i j n em a j e s t e i t a a n k l e d e nZ. o r e i k t ed e m a n c h e t a a n g e vdeer o p p e r m a n c h e t a a n g e vheer t k l e d i n g s t uak a n .N i e t h i j , m a a re e n n o g b e n i j d e n s w a a r d i gheoro g w a a r d i g h e i d s b e k l ebdoenrd h e t m a n c h e tr o n d d e o o l sv a n d e v o r s t . E i n da u g u s t u 1s 7 1 5g i n g i n F r a n k r i jdke z o n o n d e r : . ij L o d e w i j kX I V s t i e r fo p z e v e n e n z e v e n t i g j a rliegeef t i j d H w a s t w e e ë n z e v e n t ji ag a r l a n g d e a l m a c h t i g ve o r s tv a n F r a n k r i jg keweest.
M e t k o n i n gL o d e w i j kX V I g i n g h e t h e e la n d e r s O . p 2 mei 1789 liep een stoet van 600 vertegenwoordigers van de d e r d es t a n dd o o r d e s l a a p k a m evra n d e k o n i n g .E e r d e a rl h a d d e k o n i n g3 0 0 g e e s t e l i j k eenn 3 0 0 e d e l e no n t v a n g e n D e z e1 2 0 0 m e n s e nv o r m d e nd e v e r g a d e r i nvga n d e d r i e k a s b i j n af a i l l i e t .D e k o n i n gh a d h e n i n s t a n d e nF . r a n k r i jw z i j nw a n h o o pn a a rz i ) np a l e i si n V e r s a i l l egse r o e p e n .
EEEIE De derdestanddraagtde a n d e rset a n d e n .
L o d e w i j kX I V e n L o d e w i j kX V I
EEEE De vertegenwoordigers van de standennamen k l a c h t e n b r i e vm e ne e .D a a r i ns t o n dw a t e r v o l g e n sh e n m i s w a si n F r a n k r i j kD. e z ek l a c h tk w a m u i t h e t d o r p P l e u r s .
Klachten O , r i j k e b u r g e r se n e d e l e n ,k o m e e n s u i t j e h u i z e ne n kastelenen kijk eensnaarons,arme mensenlWat zieje in de dorpen?Verzwaktemensen,met blekegezichtenvan a r m o e d e ,g e k l e e di n l o m p e n .I n o n s d o r p h e b b e nw e niets afgesproken dat we de ophalersvan de kerkbelasting meerzullengeven.Over mijn lijk, hebbenwe gezegd
EEE8E Openingvan de Staten-Generaal, de vergadering van de drie standenin mei 1789.
EEE
E e ns p i l z i e kkeo n i n g i n ?
Marie Antoinette Veel FransenhaattenkoninginMarie Antoinette.Zij was prinses, een Oostenrijkse een vijandvan Frankrijk. Er werd van alles over haar geroddeld.Er werd gezegd dat zij verschillende minnaarshad en de koning niet trouw was. Ook kreegzij de schuldvan het grote geldtekortvan de k o n i n g .V o l g e n sd e m e n s e nd r o e gd e k o n i n g i ne l k e d a g jurk met een nieuw en ingewikkeld een nieuwe,l
F r a n k r i jw k e r d a l s i n d sd e M i d d e l e e u w e b n e s t u u r dd o o r k o n i n g e nZ. i j k r e g e ns t e e d sm e e rm a c h t .D e m a c h tv a n ) ashet grootst. k o n i n gL o d e w i j kX I V ( 1 6 4 3 - 1 7 1 5w go ' emen. L o d e w i j kl i e t z i c h g r a a g ' Z o n n e k o n i n n l m m e r s z, o a l sd e p l a n e t e ni n h e t h e e l a d l r a a i e no m d e k r a a i e no m L o d e w i j k . z o n , z o m o e s ta l l e si n F r a n k r i j d L o d e w i j kh a d w e l m i n i s t e r es n a m b t e n a r e d nie hem h i e l p e nm , a a rd e k o n i n gb e s l i s t eL. o d e w i j kw a s e e n a b s o l u u tv o r s t .O o k z i j n o p v o l g e r sL, o d e w i j kX V e n L o d e w i j kX V I b e s t u u r d e a n l sa b s o l u uvt o r s tv a n u i th e t nelcic
in \/prceillpc
D e F r a n s eb e v o l k i n gh a d w e i n i go v e r h e t b e s t u u rt e v e r t e l l e nA. l s i n d sd e M i d d e l e e u w ew n a s F r a n k r i je ken s t a n d e n s a m e n l e v i nl eg d. e r e e nh o o r d eb i j e e n s t a n d . i da s i n F r a n k r i j o D e g e e s t e l i j k h ew k n g e v e etrw e e procentvan de bevolking,maarbezatzo'n tien procent van het land. Zij waren de eerstestand.De adel was d r i e p r o c e n tv a n d e b e v o l k i n ge n h a d t w i n t i g p r o c e n t v a n h e t l a n di n h a n d e n Z . i j v o r m d e nd e t w e e d es t a n d . De eersteen de tweedestandhoefdengeen belastingen a a n d e k o n i n gt e b e t a l e ne n k r e g e nb e l a n g r i j kbea n e n i n d e K e r k ,h e t b e s t u u re n h e t l e g e r . D e r e s tv a n d e F r a n s eb e v o l k i n gb, u r g e r se n b o e r e n , h o o r d e nb i j d e d e r d es t a n d .Z i j h a d d e ng e e nv o o r r e c h t e n e n m o e s t e nd e b e l a s t i n g ebne t a l e n D . e meeste b o e r e nw a r e nv r i j g e w o r d e n .M a a rz e h a d d e nn o g w e l a l l e r l evi e r p l i c h t i n g e n zo , a l sg r a t i sw e r k e no p h e t l a n d v a n d e e d e l m a nE . n a l s b o e ro f a r m es t e d e l i n gw e r d j e voor dezelfdeovertredingveel zwaardergestraftdan e d e l e ne n g e e s t e l i j k e n . l n 1 7 8 9g i n g h e t s l e c h tm e t F r a n k r i j kD. o o r h e t d u r e h o f l e v e ne n d e k o s t b a r eo o r l o g e nh a d d e k o n i n gg r o t e g e l d n o o dS . t r e n g ew i n t e r se n t e g e n v a l l e n doeo g s t e n l e i d d e nt o t h o g eg r a a n p r i j z eenn h o n g e r s n o oodn d e r d e a r m e n .O m d e p r o b l e m e no p t e l o s s e nr i e p L o d e w i j kX V I d e v e r t e g e n w o o r d i g evrasn d e d r i e s t a n d e n b i j e l k a a r .H i j w i l d e h u n t o e s t e m m i n vgo o r e e n b e l a s t i n g v e r h o g i nDga. t d e k o n i n gd e s t a n d e nb i j e l k a a rr i e p ,w a s a l b i j z o n d e rD . a t w a s s i n d s1 6 1 4 n i e t l l d i e t i j d h a d d e k o n i n ga l l em a c h t m e e rg e b e u r d A gehad.
VERDIEPING
D e F r a n s es c h a t k i swt a s l e e g .H o e k w a m d a t ?
Ír8)
2 De Fronse Revofutie rNTRo
SI r950
De bestorming van de Bastille
O p 1 4 j u l i 1 7 8 9z i t m a r k i e Js o u r d a nd e L a u n a yi n z i j n k a n t o o rE . e ns o l d a akt o m t h i j g e n db i n n e n '.C o u v e r n e u r ' , s t a m e l th i j , ' d e b u r g e r sv a n P a r i j sb e s t o r m e n de Bastille!' A l s h i j o p d e m u u rv a n h e t o u d ef o r t k l i m t ,k a n D e L a u n a y z i j no g e nn i e tg e l o v e nD. u i z e n d em n e n s e ns t r o m e nn a a r h e t f o r t . E r v a l l e ns c h o t e nW . a t i s e r t o c h a a nd e h a n d ? De Bastilld e e e dd i e n s ta l sg e v a n g e n i sV.o l g e n sd e v e r h a l e n w e r d e nh i e rt e g e n s t a n d evrasn d e k o n i n gi n d o n k e r ec e l l e n o n d e rd e g r o n dg e v a n g e ng e h o u d e ne n g e m a r t e l d . D e m a r k i e ks a n d e m e n s e nn i e tt e g e n h o u d e n D.e L a u n a y b e s l u i zt i c ho v e rt e g e v e n .H e m w o r d t e e n v r i j ea f t o c h t b e l o o f dA . l s d e e d e l m a nd o o r d e p o o r t l o o p t ,w o r d t h i j
att00
lr
trf,EEEl Boerenbestormenhet kasteelvan hun heer
d o o r d e w o e d e n d em e n i g t eo n t h o o f d .Z i j n h o o f d w o r d t o p . e z e v e nb e v r i j d eg e v a n e e n p i e k d o o r d e s t a dg e d r a g e nD g e n e ng a a no p d e s c h o u d e rvsa n d e m e n i g t e V . i e rv a n d e z e v e nz i j n v a l s e m u n t e r7s i.j z i l n i n e e n e e r l i j kp r o c e s v e r o o r d e e l dE. e na n d e r eg e v a n g e n e i s o p v e r z o e kv a n z i j n f a m i l i eo p g e s l o t e nD. e l a a t s t et w e e z i j n g e k k e n .Z i j l < o m e n na hun bevrijding a l s n e li n e e n i n r i c h t i n gt e r e c h t . De Fransen v i n d e nd e b e s t o r m i n g v a n d e B a s t i l l ze o b e l a n g r i j kd, a t 1 4 j u l i i n F r a n k r i j d k e n a t i o n a l ef e e s t d a gi s
ffi
.tm. !
ll!illin]-
'
Je kunt deze paratref ook op de cd-rom maken.
TEERTEKST
Uit de 'Rechten v a n m e n se n b u r g e r ' .
EIE
Rechten van mens en burger . De mensenzijn van hun geboorteaf vrij en hebben dezelfderechten. . De regeringmoet dezerechtenbeschermen: het recht op vrijheid,beziten veiligheiden het rechtop verzet tegenonderdrukking. . Wettenwordengeschreven door vertegenwoordigers van het volk. . Je mag alleenmaar gearresteerd worden als je iets gedaanhebt dat volgensde wet niet mag.
Wie gingenonderde guillotinetijdensde GIE regeringvan Robespierre?
Onder de guillotine groep
aantal r o3r
edelen zplfstendiqen
geesrelijken arbeidersen boeren onbekend
2 923 6Z+ 7 878 r4o n646
totaal
Utt: C. Shephàrd,Socrctrcstn change(1992).
IlElEl
Eennieuwemanierom mensente onthoofden?
De terechtstelling gnaceCuillotinmoestofficieelvaststellen DokterJoseph-l veroordeelde dood was. Dat moestvolgensde dat de Dokter wet. Cuillotinvond het een grof schandaal hoe het vonniswerd uitgevoerd.Terwijlhij stond te kijken Zoalsgewoonkwamde beulhet schavotopgewankeld. gedronken. lijk had hij weer De veroordeelde legdehet hoofd op het hakblok.Het zou niet meevallenvoor de beulom het hoofd in één klapvan de romp te scheiden. De beulzwaaidede bijl.Dit werd vastweer erg bloedig. Er moesttoch een snellereen netteremanierziin om iemandterechtte stellen.
D e l e d e nv a n d e d e r d es t a n db e t a a l d e nb e l a s t i n gm , aar h a d d e nn i e t so v e r h e t b e s t u u rt e v e r t e l l e nT. o e n L o d e w i j kX V I d e s t a n d e nb i j e e n r i e pl i,e p e nd e v e r t e g e n w o o r d i g evrasn d e d e r d es t a n dk w a a dw e g . L o d e w i j kX V I w i l d e n a m e l i j ki e d e r es t a n da p a r tl a t e n s t e m m e no v e rd e b e l a s t i n g v e r h o g i nOgm . d a td e e e r s t e e n t w e e d es t a n dh e t m e t e l k a a re e n sz o u d e nz i i n ,w a s d e s t e m v e r h o u d i nagl t i j dt w e e t e g e ne é n . I n e e n s p o r t z a ai ln P a r i j sh i e l dd e d e r d es t a n de e n e i g e nv e r g a d e r i n gZ.i j b e s l o t e nd a t e r e e n g r o n d w e t m o e s tk o m e nw a a r i nz o u s t a a nd a t d e k o n i n gn i e t a l l e m a c h tk o n h e b b e n O . o k d e r e c h t e nv a n a l l eb u r g e r s z o u d e ni n d e g r o n d w e tm o e t e nk o m e n .D e k o n i n gg a f m e t t e g e n z i nt o e . H i j g a f g e e s t e l i j k eenn e d e l e n opdracho t m m e t d e d e r d es t a n dv e r d e rt e v e r g a d e r e n . dat de koning Op 14 juli 1789 hoordenParijzenaars m e t e e n l e g e rk w a m o m d e v e r g a d e r i n ug i t e l k a a rt e jagen. Daaropbestormdenzij de gehatestaatsgevang e n i s ,d e B a s t i l l eH. i e r m e eb e g o nd e F r a n s eR e v o l u t i e . l n h e e lF r a n k r i j kb r a k e nr e l l e nu i t . O n t e v r e d e nb o e r e n plunderden k l o o s t e res n k a s t e l e ne n v e r m o o r d d e zn e l f s e d e l e n .D e v e r g a d e r i nign P a r i j sm a a k t ei n a u g u s t u s e e n g r o n d w e t .D a a r i ns t o n dd a t v e r t e g e n w o o r d i g e r s v a n h e t v o l k v o o r t a a nd e w e t t e n m a a k t e n M . ensen m e t b e z i tm o c h t e nd e b e s t u u r d e rksi e z e n D . e standent . o o r t a a nh a d i e d e r e e n s a m e n l e v i nw ge r d a f g e s c h a f V d e z e l f d eg r o n d r e c h t e nz,o a l sr e c h to p v r i j h e i de n b e z i t . E d e l e nm o c h t e ng e e nb e l a s t i n gm e e rh e f f e ne n d i e n s t e nv r a g e n .O o k m e n s e nu i t d e d e r d es t a n dk o n d e n v o o r t a a nb e s t u u r s b a n eknr i j g e n . L o d e w i j kX V I h a d g e e nm a c h tm e e r .I n 1 7 9 1v l u c h t t e d e k o n i n k l i j k fea m i l i en a a rh e t b u i t e n l a n dD. e v l u c h t m i s l u k t eL. o d e w i j kX V I e n z i j n v r o u w M a r i eA n t o i n e t t e w e r d e ng e a r r e s t e e redn i n 1 7 9 3 o n t h o o f do p d e guillotine. g i n g h e t s t e e d ss l e c h t em Intussen r e t F r a n k r i j kH. e t en d e n . w a s e e n c h a o s .E r w a s o o r l o gm e t v e r s c h i l l e n dl a D e a r m e nh a d d e nn o g s t e e d sh o n g e r .B o e r e nw i l d e n d e g r o n dv a n d e e d e l e nv e r d e l e nE . e ng r o e pb u r g e r s , o n d e rl e i d i n gv a n R o b e s p i e r r ge r, e e pd e m a c h t .E r ïegenstanders van de revolutie kwam een schrikbewind. w e r d e no n t h o o f d .D i t w a s d e t i i d v a n d e T e r r e u r .
VERDIEPING
W a a r o mg e b r u i k t em e n v o o r t e r e c h t s t e l l i n g ei nn F r a n k r i jeke n g u i l l o t i n e ?
{20)
i"3*Resultqtenvcn de revolutle j
In ieder land het volk aan de macht Het was augustus1796. Charleskeekverbaasdom zich h e e n .W a t e e n v r e e m dl a n dw a s d i t H o l l a n dW . aarhij ook k e e k ,z a g h i j m o l e n s D . e m e n s e nw a r e nh e e lv r i e n d e l i j k . W a n n e e rh e t F r a n s el e g e re e n s t a db i n n e n t r o ks, t o n d e n i n w o n e r sl a n g sd e k a n t v a n d e w e g h e n t o e t e j u i c h e n .
g 1950
C h a r l e sw a s b l i j d a t h i j i n h e t F r a n s el e g e rz a t . H i j w i l d e g r a a ga n d e r ev o l k e nb e v r i j d e nv a n d e o n d e r d r u k k i ndgo o r h u n v o r s t e nD . e m e n s e nm o e s t e nv r i j e n g e l i j kz i j n ,n e t z o a l si n F r a n k r i j kH. e t m o e s ti n h e e lE u r o p aa f g e l o p e nz i j n m e t d e v e r s c h i l l einn s t a n d e nl.e d e r e e nw e r d i m m e r sn a a k t geboren I Ír.llilÏr
C h a r l e sv o e l d ez i c hg r o e i e nv a n t r o t s d o o r w a t e r a l l e m a a l b e r e i k tw a s .F r a n k r i j kh a d e e n g r o o t l e g e re n d e v o r s t e n v a n a n d e r el a n d e nw a r e nb a n go m n e t a l s L o d e w i j kX V I h u n b a a n t j et e v e r l i e z e nE. r w e r d r e k e n i n gg e h o u d e nm e t F r a n k r i j kC! i s t e r e nh a d h i j n o g t o t l a a t i n d e n a c h tg e l u i s t e r d n a a re e n m a n u i t P a r i j sD . ieman hadgeweldig n i e u w s .E e nj o n g e o f f i c i e rv a n h e t e i l a n dC o r s i c ah a d e e n o p s t a n dv a n d e a d e ln e e r g e s l a g eD n .e R e p u b l i ew k asweer g e r e d .N o o i tz o u e r m e e re e n e i n d ek o m e na a n d e v r i j h e i d v a n d e b u r g e r sN . o o i t m e e rz o u e r é é n p e r s o o nd e m a c h t h e b b e ni n F r a n k r i i k .
Het Franselegerverslaatoostenrijk.
atm
"b,.;a;;ïil'/à ll
&,r,ryágt/ /eJze//ÁÁg/4
íe^g/&ileat IEallllr
trEEIE De rechtenvan de mens.zoaisde oatriottenze t n ' |, / v 5 0 D s c n r e v e n .
Eenvrijwilligerneemtafscheidvan zijn Íamilie
LÉERTEKST
@ N a p o l e o nn a mi n 1 7 9 9d e m a c h to v e re n w e r d alleenheerse Src.h i l d e rvi ia n F r a n c o iB s o u c h o tc, a . 1 8 4 0 .
@E
NapoleonBonapartepleegteen staatsgreep
Frankrijk wordt een dictatuur Vol verbazingluisterde Alphonsenaarde berichten. Aan de kustwarenedelenmet een legergelandom het koninkrijk te herstellen. In Parijswaren burgersin opstandgekomen, omdatzij geeneten meer hadden.Engelanden Oostenrijk s t o n d e n k l a a r o m F r a n k r i j ka a n t e v a l l e n . N a p o l e o n Bonaparte,een jonge oÍficier uit Corsica,greep toen de macht.Hij maaktevan Frankrijkeen dictatuur.Napoleon veroverdeveel landen. De belangrijksteideeën uit de FranseRevolutiebleven in de veroverdelandengelden. ledereenwas gelijk voor de wet. Mensen mochten niet meergevangengenomenwordenzonderrechtspraak.
E u r o p e sveo r s t e nw a r e nb o o so v e r d e o n t h o o f d i n gv a n L o d e w i j kX V l . Z e v o e l d e nz i c h b e d r e i g dD . e Franse r e v o l u t i o n a i r ewni l d e nd e r e v o l u t i ev e r s p r e i d e nO. o k i n a n d e r el a n d e nm o e s t e nd e k o n i n g e na f t r e d e ne n m o e s t h e t v o l k d e z e l f d er e c h t e nk r i j g e na l si n F r a n k r i j kl n. 1 7 9 3 v e r k l a a r d eO n o s t e n r i j kP, r u i s e nE, n g e l a n e d n S p a n j ed e o o r l o ga a n F r a n k r i j kO. m e e n g r o o t l e g e rt e k r i j g e n , v o e r d eF r a n k r i j d k e a l g e m e n ed i e n s i p l i c hi tn . H e t F r a n s el e g e rv e r s l o e gm e t g e m a kd e k l e i n eh u u r l e g e r s . l n 1 7 9 5t r o k k e nd e F r a n s edne R e o u b l i edke r N e d e r l a n d ebni n n e nM leger . e t h u l pv a n h e t F r a n s e namende paÍj-gttende macht over. Tij waren het eens m e t d e F r a n s er e v o l u t i o n a i r eZne. w i l d e nd a t h e t v o l k m e e ro v e r h e t b e s t u u rt e v e r t e l l e nk r e e g .D e p a t r i o t t e n s c h a f t e nd e b a a nv a n s t a d h o u d ear f . S t a d h o u d e r W i l l e mV v l u c h t t en a a rE n q e l a n d . I n h e t b u i t e n l a n dh a d d e nd e F r a n s e n s u c c e sm , aar b i n n e nF r a n k r i j w k e r d e nd e p r o b l e m e ng r o t e r .O v e r a l i n h e t l a n dw a r e no p s t a n d e no m d a te r n o g s t e e d st e w e i n i gv o e d s ew l a s . D e F r a n s eb e s t u u r d e rhsa d d e nd e z a a kn i e t m e e ri n d e h a n d .H e t l e g e r ,o n d e rl e i d i n gv a n N a p o l e o nB o n a p a r t eo,n d e r d r u k t e e n g r o t eo p s t a n di n P a r i j sl.n 1 7 9 9 g r e e pd e z eN a p o l e o nm e t h u l p v a n h e t l e g e ra l l em a c h t .F r a n k r i j w k erdtoeneendictatuurD . e . an het ideaal b u r g e r sh a d d e nn i e t sm e e rt e z e g g e n V d a t h e t v o l k i n s p r a a kh e e f ti n h e t b e s t u u rw , asweinig m e e ro v e r . E n k e l ea n d e r eb e l a n g r i j kvee r a n d e r i n g euni t d e F r a n s e R e v o l u t i eb l e v e nw e l b e h o u d e nZ. o w a s e n b l e e fi e d e r e e n g e l i j kv o o r d e w e t . D e v o o r r e c h t e vna n e d e l e ne n g e e s t e l i j k ewne r d e nd e f i n i t i e af f g e s c h a f tE. n i e d e r e e n h a d r e c h to p e e r l i j k er e c h t s p r a a Jk e . m o c h tn i e t z o n d e r rechtszaak veroordeeldworden. N a p o l e o nv e r o v e r d e e n g r o o t d e e lv a n E u r o p aI.n d e v e r o v e r d el a n d e nv o e r d eN a p o l e o no o k e e n g r o n d w e t e n e e n m o d e r n er e c h t s p r a ai kn . I n 1 8 1 5 w e r d N a p o l e o nv e r s l a g e nï o . e n k w a m e nd e v o r s t e nv a n v o o r d e F r a n s eR e v o l u t i e w e e rt e r u g .O o k i n F r a n k r i j k w a m w e e r e e n k o n i n g .I n d e m e e s t e l a n d e nb l e e fd e g r o n d w e tw e l b e s t a a nD . e koning m o e s tz i j n m a c h td u s d e l e nm e t e e n v o l k s v e r t e g e n w o o r d i g i n gM . a a r d i e h a d m e e s t aw l e i n i gt e z e g g e n .
VERDIEPING
D e p a t r i o t t e nh a d d e na l i n 1 7 8 7 g e p r o b e e r d het b e s t u u rv a n d e R e p u b l i eok v e rt e n e m e n .W a a r o mw a s d a t t o e n n í e tg e l u k t ?
f
tNïF6---l
NapoleonBonaparte.Zijn naam spreektnog steedstot de verbeelding.Meer dan 200 000 boekenzijn er over N a p o l e o ng e s c h r e v e nO. v e r h e m z i j n d u i z e n d e n verhalen bekend,die zijn leventot een legendemaken.Hij wordt gezienals een militairgenie.Filmswaarin Napoleonals een held wordt afgeschilderd, versterkendit beeldnog. Napoleonbrachtgrote vernieuwingenin de landendie Frankrijkveroverde.Tegenwoordigzijn daar nog veel s p o r e nv a n t e r u gt e v i n d e n . generaal,die van Wie was deze kleine,bleke,Corsicaanse lage ltaliaanseadel was, maar het in een paarjaar tot keizer van Frankrijken baasover halÍ Europawist te schoppen? @
Napoleonkroontzijn vrouw Josephine tot keizerin(1804).
Dit enormeschilderijvan Davidis 12 meterbreeden 8 meter hoog. Het hangt in het Louvre in Parijs.Het is vooral bedoeldom te laten ziendat veel mensende kroninggoedkeurden. I@
De veroveringenvan Napoleon
@E Napoleonwas een geliefd man bii het Fransevolk.
De redder van het vaderland Napoleonbehaaldeonvoorstelbare overwinningen.In de 'slag bij de piramiden'versloeghet Franseleger de Egyptenaren. Meer dan 10 000 Egyptenarenverloren het leven. Slechts29 Fransensneuvelden. Het volk en belangrijkeburgershadden Napoleonaangesteld alssterkeman. Hij moest de orde herstellenen de v i j a n d e n v a n F r a n k r i j kv e r s l a a n . Toen dat lukte,was zijn populariteit enorm.
@E
De tocht naar Rusland
plaatsjeWaterloo,vocht E8E Onder Brussel, bij het Belgische Napoleonin 1815 de laatsteslagtegen de Engelsen onder leiding van de hertogvan Wellingtonen de Duitsersonder BlUcher.
Op naar Moskou Toende tsaarvan Ruslandniet meewerkte,beslootNapoleon Rusland te veroveren.Met een legervan 650 000 man trok
De Slag bij Waterloo
hij Ruslandbinnen. Een leger bestaandeuit Fransen, Duitsers, Oostenrijkers, Hollanders, Polen,ltalianenen nog meer nationaliteiten. Steedsverder marcheerdehet grote
Daaromhad Napoleonde Engelseen Duitselegersvan elkaar gescheiden. Zo kon hij één voor één met ze afrekenen.De FransegeneraalCrouchymoestervoorzorgendat de Duitsers n i e t d e E n g e l s e nt e h u l p k o n d e n s c h i e t e n .O p n i e u w l i e t Napoleonzienwat voor een kundigveldheerhij was. Napoleon viel het Engelse legeraan bij Waterloo.DoordatCrouchyfaalde,
leger Ruslandbinnen.De Russische tsaar liet het niet op een beslissende veldslagaankomenen trok zijn legersteeds verder terug. Hij paste de tactiek van de 'verschroeide aarde'toe. De bevoorradingvan Le CrandeArmée werd steedsmoeilijker.Dan - eindelijk- is Moskou in zicht. De tsaarwordt in de slagbij Borodinoverslagenen Napoleon trekt de Russische hoofdstadbinnen.
Het Franselegerwas zwakkerdan de Engelse en Duitselegers.
van Blucherde Engelsen kondende Duitsers te hulp komen.Dat was het einde voor Napoleon.Hij werd deÍinitieÍverslagen. Napoleonmoestvluchtenen gaf zich enkeledagen later over aan de Engelsen. Hij werd overgebracht naar Sint-Helena, een eilandin de Atlantische oceaan.Napoleonstierfin 1821,51 jaar ouo.
IEEE Toen de Russische winter begon,vluchttende troepen van Napoleonvoor het Russische legeren stakende rivierde Berezina over. De verliezenaan manschappen waren enorm. Slechtszo'n 50 000 soldatenkeerdenterus in Frankriik.
V,ê!,
@ Na zijn nederlaagin 1813 werd Napoleonnaar het eilandElbaverbannen.Hij ontsnapteen keerdeterug naar Parijs. Onderwegwerd hij door vroegeresoldatenontvangen.
E[l|
Napoleonvoerdeeen paar belangrijke veranderingen in.
Maatregelen van Napoleon . In Nederland werd tijdensde regeringvan Napoleonde dienstplicht ingevoerdledereen moestzich latenregistreren op het gemeentehuis. Zo ontstondde burgerlijke stand. . In Europabestondenverschillende lengte-en inhoudsmaten en gewichten.Napoleon voerdein alle landendie hij veroverdede meter,de literen de kilogramin. . Ook de wetboekenvan veel landenwerdengewijzigd.Mensenmochtenbijvoorbeeld gevangenwordengezet. niet meerzonderrechtspraak
f .,t.rypj:r-ïËf.l r:Epjjr-ïËr:l
Aan boord
van een slavenschip
Het is moeilijkte zeggenhoeveelslavener in de zeventiende llnillr Een idee van de SpaansebisschopDe LasCasas. e n a c h t t i e n d e e u w v a n W e s t - A f r i k an a a rA m e r i k aw e r d e n vervoerd.De betrouwbaarste schattingenwijzenop ZwaÉen in plaats van indianen o n g e v e e1 r 1 m i l j o e n .D e s l a v e nw e r d e nm e t e e n z e i l s c h i p De Spanjaardenen Portugezenveroverden in de vijftiende van Afrika naarAmerlkagebracht.Eenslavenschip voer in eeuwZuid- en MiddenAmerika.Indianenwerdenaan het werk o n g e v e ezr e v e nw e k e nv a n A f r i k an a a rA m e r i k a D gezetop het landen in de goudmijnen.Velenstiervendoor het . at kon l a n g e rd u r e na l s h e t s c h i pi n e e n s t o r mo í i n e e n w i n d s t i l t e zware werk en door Europese ziektenals pokkenen mazeten. De SpaansebisschopDe Las Casaskon de ellendevan de terechtkwam.In deze paragraaÍonderzoekje hoe het indianenniet langeraanzien.Hij steldevoor sterkezwartenuit slavenaan boord van een slavenschip verging. AfrikanaarAmerikate brengen.Daarmeebegonde slavenhandel overzee. Uit: S. EveÍett, Slavernij door de eeuwen heen 0gg3)
@[E
,lepeltje'gelegd Slavenwerdenaan boord van een slavenschip
f'litt.L
Onder bedreigingvan de zweepwerdenslavengedwongenin het rond te springenom wat beweging te krijgen
GEf Veel slavenoverleefden de reisniet. Doodsoorzaken van overledenslavenin 1715 aan boord van het W I C - s c h i dp e N i e u w eP o s t . l4 juli' ,,-,:, man:dianee '. tSjuli , ,. man:diarree lS'jÍli.,'':',:'vrouw entwee ' dianee :,,,:,:, meisjes: ::... 23juli r,:: jongen en ',; driemannen: dianee .:,;;-',; , f S,iÍguitrtS,.' vrouw: diarree
25,augus{us., waterpokken ionqen: 26
ls
jongen: 1t septembrr dianee ZOsaitemlervrouw:dianee man:pokken ZZSÈptemter , ,,' ::. jongen: 23siptember dianee
' ':, , , : 28 $ptr*brr
1 oktober
vrouw enmeisje: diarree ..2:oktobel
man:dianee man:waterpokken
12settember man:dianee . : - man:hartaanval ::
7 ohober , ,:
I sktoher :15 l4';epleÍÍlber., man:overboord oktobrq '', .,..'gesprongen enverdronken :: : ; . I septemtórman:pokken
Een slavenmaaltiid Bij mooi weer mochtenslavenaan dek om te eten. De maaltijd was meestal gekookte rijst, gierst of maïsmeel,gestoofde broodwortels en bananenof bonen.Met een half glaswater werd het eten weggespoeld. Somskregenzij een stukjezout vlees,maar niet te veel, want daar kregenze alleenmaar dorstvan. Vrii naat: S. Everett, Slavernii door de eeuwen heen (1993).
man:misselijkheid
,i$:oktober man:waterpokken ' ' , ,l "
13septembgr man:dianee
Slavenkregenweinigafwisselende maaltijden.
jongen: waterpokken
ZOauOrstui.vrouw: metdianee , aanlandgezet 7 seplember, meisje: diarree
6 oktoher
@
jongen: miltvuur
A t s J E M E E RW I T T W E T E N
vrouw: koorts man:metonbekende ziekte aanlandgezet jongen: onbekende ziekte jongen: diarree jongen: geestelijk ziek vrouw: hariaanval
: ,,: bron: Algemeen RijksarchieÍ, DenHaag
IEE[ll Bij aankomstÍn Amerikamoestenslavener op hun bestuitzien.Dan leverdenzij meergeld op.
Slaven als handelswaar Als slavenschepen in Amerikaaankwamen, werdende boeien verwijderd.De slavenkregenextra te eten en werden met olie ingewreven. Zij werdengewassenen geschorenom hen er fitter uit te latenzien.Handelaren verfdenzelfshet grijze haarvan ouderemannenom hen er jongeruit te latenzien. Uit: C. Hatt, Slavernii van Afrika naar Ameríka (1998)
T E C O N T R O T E R EONF J E D E S T O FB E G R E P EH NE B T
