19‐4‐2015
Tijd van regenten en vorsten 1600‐1700 Onderzoeksvraag:
6.2 Wie heeft de macht? Deel 2
Wie hadden in de Republiek, in Frankrijk en in Engeland de politieke macht?
Kenmerkende aspect: • Het streven van vorsten naar absolute macht. • De bijzondere plaats in staatskundig opzicht en de bloei in economische en cultureel opzicht van de Nederlandse republiek. 1621 ‐
einde 12 jarig bestand; hervatting oorlog met Spanje.
1625 ‐
dood Maurits, zijn (halfbroer) Frederik Hendrik volgt hem op als stadhouder en opperbevelhebber van het Staatse leger. Hij boekt diverse successen tegen de Spanjaarden o.a. inname van ‘s‐Hertogenbosch (1629).
Tijd van regenten en vorsten 1600‐1700
6.2 Wie heeft de macht? Deel 2
1648 Vrede van Münster Spanje erkent de onafhankelijk‐ heid van de Republiek. De economie in de Republiek trekt aan en er volgen een aantal zeer voorspoedige jaren.
1
19‐4‐2015
Tijd van regenten en vorsten 1600‐1700
6.2 Wie heeft de macht? Deel 2
Maar de welvaart in de Republiek in de Gouden Eeuw leidde tot jaloezie bij de buurlanden. In 1672 (het Rampjaar) werd de Republiek door Engeland, Frankrijk en de bisdommen Münster en Keulen aangevallen. Het gewest Holland (nu o.l.v. raadpensionaris Johan de Witt) had de voorkeur gegeven aan een sterke vloot en het landleger was verwaarloosd. Het was voor de Fransen o.l.v. koning Lodewijk XIV dan ook eenvoudig een groot deel van ons land te bezetten. De toenmalige raadspensionaris Johan de Witt kreeg de schuld en moest dit samen met zijn broer met de dood bekopen. Waarschijnlijk was zijn politieke tegenstander de prins van Oranje (Willem III) betrokken bij dit moordcomplot. Ook hier was er dus weer sprake van een machtsconflict tussen staatsgezinden en prinsgezinden (zie ook conflict Oldenbarnevelt‐Maurits)
Tijd van regenten en vorsten 1600‐1700
6.2 Wie heeft de macht? Deel 2
2
19‐4‐2015
Tijd van regenten en vorsten 1600‐1700
6.2 Wie heeft de macht? Deel 2
Hoewel het na het Rampjaar 1672 o.l.v. stadhouder Willem III al weer snel beter ging met de Republiek liep onze Gouden Eeuw toch langzaam te einde. Grote landen zoals Frankrijk en Engeland namen in de tweede helft van de 17e eeuw langzaam de machtspositie van de Republiek over. Tijd om de situatie in deze landen eens te gaan bespreken.
Tijd van regenten en vorsten 1600‐1700 Onderzoeksvraag:
6.2 Wie heeft de macht? Deel 2
Wie hadden in de Republiek, in Frankrijk en in Engeland de politieke macht?
Frankrijk rond 1672 De Koning had hier sinds de middeleeuwen (proces van centralisatie) alle macht naar zich toegetrokken. De toenmalige koning van Frankrijk Lodewijk de IV vond dat hij zijn macht van God had ontvangen (droit divin = ‘goddelijk recht’) en niet aan wetten gebonden was, noch was hij verantwoording verschuldigd aan anderen (absolutisme). Hij riep de Franse Staten‐Generaal dan ook nooit bijeen.
Koning Abdullah van Saudi‐Arabië, een van de weinige absolute vorsten op de wereld anno 2014
Tijd van regenten en vorsten 1600‐1700
6.2 Wie heeft de macht? Deel 2
Lodewijk XIV wilde zijn macht uitbreiden en voerde voortdurend oorlog. Ook wilde hij als absoluut katholiek vorst ook maar één godsdienst in zijn land. Hij herriep het Edict van Nantes (zie § 5.3) en veel Franse protestanten (hugenoten) vluchtten naar de Republiek. Hieronder veel intellectuelen, handelaren en ambachtslieden (opm.: rond 1700 was 25% van de Amsterdamse bevolking Frans!) dit was positief voor de welvaart van de Republiek maar negatief voor de Franse schatkist.
3
19‐4‐2015
Tijd van regenten en vorsten 1600‐1700
6.2 Wie heeft de macht? Deel 2
Engeland: de macht van de vorst werd sinds de Magna Carta (1205, § 4.5) beperkt door het parlement.
Tijd van regenten en vorsten 1600‐1700
6.2 Wie heeft de macht? Deel 2
Een koning zoals Karel I die net zoals Lodewijk XIV meer macht naar zich toe wilde trekken werd onthoofd!
4
19‐4‐2015
Tijd van regenten en vorsten 1600‐1700
Karel I
zoon
6.2 Wie heeft de macht? Deel 2
Karel II Jacobus II
dochter
Mary (II) Stuart
katholiek
protestants
Willem III Van Oranje protestants
De Glorious Revolution is de benaming van de machtsovername door de Nederlandse stadhouder Willem III van Oranje‐Nassau en zijn echtgenote Maria Stuart als koning en koningin van Engeland, Schotland en Ierland in 1688–1689, op uitnodiging van een aantal protestantse leiders in Londen.
Tijd van regenten en vorsten 1600‐1700
6.2 Wie heeft de macht? Deel 2
Na de Glorious Revolution, werd Engeland omgevormd tot een constitutionele monarchie (koninkrijk waarin de macht van de koning is vastgelegd in wetten) Na de kroning van de stadhouder en zijn vrouw werden ze gedwongen de Bill of Rights te erkennen, waarin de vrijheden van het volk en het parlement werden opgesomd. Samen met de Magna Carta uit 1215 vormt de Bill of Rights de basis voor de Engelse democratie.
Controleert uitgaven en moet wetten goedkeuren
Parlement
Oranjemarsen Nog jaarlijks herdenken de protestanten in Noord‐Ierland op 12 juli de overwinning van de protestantse (king Billy) Willem III op zijn katholieke schoonvader Jacobus II in de Slag aan de Boyne (1690). Vaak trekt men door katholieke wijken met ernstige onregelmatigheden tot gevolg.
5
19‐4‐2015
Tijd van regenten en vorsten 1600‐1700
6.2 Wie heeft de macht? Deel 2
Willem III stierf kinderloos en de invloed van de Oranjes werd na zijn dood een stuk kleiner. Zo werd er in de meeste gewesten pas in 1747 weer een stadhouder aangesteld. In de Republiek kwam de macht steeds meer in handen van de regenten. Voor hen werd door de opkomst van Frankrijk ( met haar mercantilisme) en Engeland (met de acte van Navigatie) de handel echter minder lucratief. Men ging het verdiende kapitaal beleggen en zich toeleggen op het besturen van de steden. Nederland werd in de loop van de 18e eeuw daarom steeds meer een oligarchie; een regeringsvorm waarbij een kleine, aan elkaar verwante groep families de macht in handen heeft (gaat vaak gepaard met corruptie en vriendjespolitiek).
Tijd van regenten en vorsten 1600‐1700 Onderzoeksvraag:
6.2 Wie heeft de macht? Deel 2
Wie hadden in de Republiek, in Frankrijk en in Engeland de politieke macht?
Kenmerkende aspect: • Het streven van vorsten naar absolute macht. • De bijzondere plaats in staatskundig opzicht en de bloei in economische en cultureel opzicht van de Nederlandse republiek. Overzicht Positie van de erfelijke vorst:
De hoogste macht in handen van:
Invloed van het volk (Derde Stand) op het bestuur:
Belangrijkste godsdienst:
Republiek
Engeland
Frankrijk
afwezig
zwak
sterk
Staten‐Generaal
koning en parlement
koning
groot
redelijk groot
nagenoeg afwezig
calvinisme
Anglicaanse Kerk
katholicisme
6
19‐4‐2015
7
