Zwarte Piet…..wie kent de discussie niet? Sinds 1 september liggen de schappen in de winkels weer vol met de dikmakers die alles te maken hebben met het Sinterklaasfeest. En lang voor deze datum laaide de discussie weer op over het uiterlijk van de Zwarte Piet. Volgens, een naar mijn mening, zeer kleine groep is het uiterlijk van dit heerschap een regelrechte verwijzing naar de slavernij van de zwarte mede mensen. En wordt de zwarte mens ieder jaar rond de Nederlandse Sinterklaasvieringen belachelijk gemaakt in de vorm van de zwarte pieten die als domme knechtjes (slaafjes) de heilige Sinterklaas vergezellen. Deze groep tegenstanders van de huidige uitbeelding van Zwarte Piet willen dit dan ook zo snel mogelijk veranderd zien….alle kleuren zijn mogelijk, behalve de zwarte kleur.
Zwarte Piet Het overgrote deel van de voorstanders van Zwarte piet, roepen des te harder dat deze zwart gekleurde kindervriend totaal niks met slaven of slavernij te maken heeft. Dat hij gewoon een hulpje van de Sinterklaas is, zwart geworden door het vele roet dat hij tegenkomt in de vele schoorstenen die hij afdaalt om presentjes voor lieve kindjes in hun schoentjes te leggen. De voorstanders van de Zwarte Piet in zijn huidige vorm willen niks ander dan dat iedereen hun zwarte vriend laat zoals hij is. Gewoon zwart als roet van het roet! Ik ben een soort van zoektocht begonnen naar deze mysterieuze zwarte gedaante, in de hoop wat meer over zijn oorsprong en geschiedenis te weten te komen. Nieuwsgierig als ik ben, wil ik ook weten of ik tot de voor- of tegenstanders behoor. Wie heeft het gelijk, of het meer gelijk aan zijn zijde? Mijn zoektocht bracht me vele verklaringen. Laten we beginnen met de Sinterklaas. Gaandeweg mijn zoektocht zullen we vaak genoeg de Zwarte Piet tegen komen. De meest aangenomen theorie is dat we het hebben over de Sint van Pátra. Nicolaas van Pátra zou rond het jaar 270/280 te Pátra in Lycië geboren zijn. Een gebied dat nu in het huidige
Turkije ligt. De man heeft in zijn hele leven Spanje echter nog nooit gezien. Al op jonge leeftijd werd deze Nicolaas bisschop van Myra, de hoofdstad van Lycië. Hij zou als bisschop veel voor de armen hebben betekend (vandaar de naam “goedheiligman’), en werd later de beschermheilige van o.a. prostituees, boogschutters, geliefden, slagers, dieven, moordenaars, piraten, apothekers, zeelieden en kinderen.
De heilige Sint Nicolaas. Op 6 december omstreeks 342/350 zou hij zijn gestorven, en jaren later door de kerk heilig verklaard worden. Na zijn heilig verklaring werd zijn sterfdag 6 december een kerkelijke feestdag. Over het algemeen wordt de avond voor de sterfdag van een heilige een viering gehouden. Vandaar dus op 5 december de viering van pakjesavond. Op 4 september 1087 werd zij stoffelijk overschot uit Myra geroofd door kooplieden uit Bari (Italië) en brachten dit naar Bari. Bari was in die tijd een Spaanse Enclave, waar de Spaanse autoriteit heerste. Het feit dat de heilige Nicolaas beschermheilige van zeelieden was, en lag begraven op Spaans grondgebied zou ermee te maken kunnen hebben dat de huidige Sinterklaas per stoomboot uit Spanje weer aankomt. Spanje op zijn beurt ging gebukt onder de bezetting der Moren. Een van oorsprong woestijnvolk, dat vaak hun hoofd in zwarte doeken wikkelde ter bescherming tegen woestijnhitte, zand, en winden. Door de mythe die rond dit volk ontstond, zou dit later een zwart gezicht kunnen zijn geworden. De naam Moren wordt ook gezien als afgeleid van al-Morabitun, gelovige moslimstrijders die afgezonderd in ribats leefden, versterkte kloosters aan de fronten met de christenen in Spanje waar ze de Jihad dienden. Het waren strijdende moslim-monniken in de tijd van de Almoraviden die als teken van hun aristocratische Berber-afkomst een donkere mondsluier droegen. Deze gevreesde gesluierde strijders maakten een zodanige grote indruk op de christenen, dat hun naam vanaf die tijd, verbasterd als Moren, de aanduiding werd van alle niet uit Europa afkomstige moslims. (Bron: Wikipedia)
Ieder jaar wordt in Spanje overigens nog steeds de slag tegen de Moren nagebootst met een grootse parade. Het zou heel aannemelijk kunnen zijn dat de Moren model stonden voor onze huidige Zwarte Piet. Alleen waren ze niet de slaven, maar de slavendrijvers! Dit ver voor de tijd dat er in Europa een ”zwarte” slaaf werd gekocht of verkocht. De moren stonden er om bekend dat zij blanke vrouwen en kinderen ontvoerde uit grote delen van Europa, ook uit Nederland, en hen mee namen naar het door hun bezette Spanje, waar ze werden verkocht als slaven. Ze werden hier door alom gevreesd. Later zou dit weer van pas komen in de verhalen van Sinterklaas en Zwarte Piet die “stoute kindertjes” meeneemt naar? …..inderdaad….Spanje! De Moren waren in géén geval slaven, het waren de slavendrijvers, bezetters, strijders en ontvoerders. De combinatie Sinterklaas, Spanje, stoomboot, Zwarte Piet lijkt me nu duidelijk. Als je nu denkt dat we er zijn, heb je het mis! In het hoge Noorden van Europa stonden de Germaanse mythen ook model voor onze Sinterklaas en Zwarte Piet. Wodan ook wel Odin genoemd was de oppergod van de Germanen.
Wodan. Vaak afgebeeld als een grote man, met een lange baard, een lange mantel en een brede hoed. Ook heeft hij altijd zijn speer bij zich. Wodan reed op zijn 8 benige paard (Sleipnir) door het luchtruim, vergezeld door zijn 2 zwarte raven die hem informeerde over de mensen op de aarde…hun slechte en goede daden. Soms ging deze Wodan via de schoorstenen de huizen binnen, en strooide zaden rond ter bevordering van de vruchtbaarheid. Zie de overeenkomsten al? Sinterklaas met zijn lange baard, mantel en mijter, staf en zijn paard Americo ( in de jaren ’50 en ’60 heette het Majestueuzo) die hem draagt over de daken. Zijn zwarte knechten die hem
vertellen wie de stoute, en wie de zoete kindertjes zijn. Sinterklaas die pepernoten en cadeautjes achterlaat in de huizen. Maar er zijn meer overeenkomsten. Zo weet Wodan alles, en heeft Sinterklaas een boek waar alles in staat. In veel religies werden de taal en letters geschonken door de god(en) aan de aardse mensen. Wodan schonk de mensen de runen, Sinterklaas schenkt chocoladeletters. Wodan was ook de god van de dichtkunst, en met Sinterklaas schrijven we elkaar gedichten. De beschermer van de schoenmakers was Wodan, met Sinterklaas wordt de schoen gezet.
Sinterklaas. De Germanen brachten offers aan Wodan en zijn paard, in de vorm van gevlochten broden, broodkransen, hooi, wortels en zaden, voor Sinterklaas laten wij een wortel achter die hij zijn paard kan voeren. Bij beide werd/wordt dit in schoenen gestopt en bij de stookplaats of kachel geplaatst. Tegenwoordig zal dit meestal de centrale verwarming zijn. Ook werden ten tijde van Wodan varkens geofferd, dit zou het marsepeinen varken in onze tijd kunnen verklaren. Het strooien van pepernoten is een vervanging voor het offeren van zaden en noten aan de god, en moet gezien worden als een vruchtbaarheidsrite. Zowel Wodan als Sinterklaas berijden een witte schimmel. Witte paarden waren heilige en gewijde dieren bij de Germanen. De Germanen hadden speciale open plekken in de bossen, die door de gemeenschap werd onderhouden, waar de witte paarden ( de heilige schimmels) stonden. Deze paarden werden absoluut niet gebruikt om werk te verrichten voor mensen. Het paard van Sinterklaas speelt ook een grote rol bij de Sinterklaas vieringen. Wodan beschikt ook over een leger. Dit leger bestaat uit zwarte dode krijgers. Sinterklaas in Nederland heeft zijn legertje zwarte pieten om zich heen. Is het toeval dat er zoveel vergelijkingen zijn tussen beide? Nee natuurlijk niet! Aan de ene kant van Europa heersen de heidenen, en aan de andere kant van Europa heb je het oprukkende christendom. Oost ontmoet west. Ergens tussen 3de en 10de eeuw komen de 2 elkaar tegen en er ontstaat een cocktail van Germaanse en Christelijke gebruiken. Hier ligt de basis voor vele Sinterklaas gebruiken zoals
we die nu nog kennen. De kerk tolereert de heidense gebruiken en overtuigingen niet, en verbied ze dan ook. Helaas het volk blijft de Heidense vruchtbaarheidsvieringen bezigen. De kerk is niet in staat deze oude Wodaniaanse gebruiken uit te roeien. Dus wat doe je dan als kerk? Het toeval wil dat Wodan en zijn wilde heir of wilde jacht( samen met de dode zwarte krijgers) door de luchten raast in de donkere laatste dagen van het jaar. Dit waren heilige nachten (Weihnachten). En de kerk heeft zijn eigen heilige viering van de Sint Nicolaas, van wie de sterfdag op 6 december valt, wat gevierd wordt op de avond ervoor.(de hedendaagse pakjesavond op 5 december) (Weihnacht in Duitsland de avond voor de kerst) Dit mocht uiteraard wel gevierd worden, en moest de heidense vruchtbaarheidsriten en de wilde jacht van Wodan vervangen. Helemaal is dit niet gelukt zoals we nu kunnen zien. De heilige Sint Nicolaas heeft zich vele heidense gebruiken eigen gemaakt. Uit de grote kerkelijke smeltkroes ontstond uiteindelijk de Sinterklaas en de vele soorten Sinterklaasvieringen die Europa rijk is. En die eigenlijk allemaal zijn gebaseerd op een heidens midwinterfeest. Net als Kerst en Pasen is Sinterklaas een verchristelijkte vorm van heidense seizoenfeesten. En ik moet concluderen dat de zwarte pieten van nu verdomd veel op de dode zwarte krijgers van Wodan lijken. Het is bekend dat Sinterklaas bij zijn vertrek terug naar Spanje 2 Pieten achter laat. Deze konden hem dan vertellen hoe de kindertjes zich het hele jaar gedragen hadden. Ook dit is terug te vinden in het Wodanisme. Wodan en zijn 2 zwarte raven die rond de wereld vlogen, en hem vertelde wat er gaande was tussen de mensen. Een veer op het hoofddeksel, of vastgemaakt aan de oorbellen van zwarte piet zou nog een vage verwijzing naar de 2 raven van Wodan kunnen zijn. In sommige Europese landen wordt de Sinterklaas niet vergezeld door de zwarte pieten, maar door een groep zwarte duivels. In de late middeleeuwen was een benaming voor de duivel zwarte Peter of zwarte Pieter.
Krampus. Oostenrijk. Helper van Sinterklaas, hij slaat stoute kinderen met de roe, en neemt ze mee in een grote korf naar zijn donkere onderwereld.
Schmutzli. Zwitserse duivelse helpers van de Sint.
Ruprecht. De Duitse helper van Sinterklaas. De Duitse Sinterklaas heeft een knecht die Ruprecht wordt genoemd (een donker bebaarde man). Ook dit is een benaming voor de duivel. In Zwitserland heet hij Schmutzli, is hij pik zwart, praat gebrekkig en draagt een plunje zak en een roe. In Oostenrijk heb je Krampus en Percht, ze hebben een duivels uiterlijk, maar zijn niet altijd zwart. Ze hebben vaak een soort van mand bij zich waar ze stoute kindertjes in meenemen. En geloof me! De lijst gaat nog veel verder. Maar allemaal zijn ze of zwart gemaakt, of hebben duivelse uiterlijke kenmerken, en soms ook beide.
Ze beelden de ongure onderwereld figuren uit, en allemaal zijn ze terug te brengen naar de oude Germaanse oer gebruiken. Misschien wordt Sinterklaas wel gezien als het goede, en de zwarte piet als de duivel, die overwonnen werd door het goede, en nu voor straf in dienst is van het goede(in dit geval de Sinterklaas en zijn knecht Zwarte Piet) Net als de overwinning op de Moren door de Spanjaarden. Een uitbeelding van “het goede overwint het kwaad”. Wit staat voor God, licht, reinheid, heiligheid en het goede (Sinterklaas is heilig, afgebeeld met lange witte baard, en hij zou goed voor de mensen zijn ) Zwart staat voor de Duivel, donker, kwaad en het slechte (Zwarte Piet is zwart, is een benaming voor de duivel, en werd gezien als een soort van boeman voor de kinderen). Zwarte Klazen liepen in Amsterdam rond, in de 16de en 17de eeuw, aankloppend bij de mensen om te vragen of er stoute kinderen aanwezig waren. In dit geval is er dus geen sprake van de lieve goede sint. De zwarte Klazen gaven later dit werk over aan de zwarte pieten. De zwarte pieten waren nog steeds geen kindervrienden, slaven waren het ook in geen enkel opzicht. Nee….We zijn er nog steeds niet! In Iran hebben we de Hadji Firoez. Hadji Firoez is de traditionele boodschapper met het zwarte gezicht die het Noroezseizoen aankondigt, al weken voor het eind van het jaar zwerft hij in zijn rode kostuum door de straten. Als Hadji Firoez vermomde, zwart geschminkte troubadours met felgekleurde satijnen kleren lopen zingend en dansend door de straten, met tamboerijnen, drums en trompetten, om vreugde en het nieuws van het komende nieuwe jaar te verspreiden.
Hadji Firoez. Hadji Firoez is in meerdere opzichten vergelijkbaar met de Nederlandse Zwarte Piet. Hadji Firoez hoort bij een traditie die stamt uit het zoroastrisme, een Perzische religie. Hadji Firoez zou een vuurbewaker moeten voorstellen. Over Hadji Firoez wordt verteld dat hij aan het eind van het jaar bij mensen langs ging en hen aanspoorde om hun oude spullen te verbranden. Zijn huid is daardoor zwart van de rook en kool. Deze verklaring is vergelijkbaar
met de uitleg dat Zwarte Piet onder het roet zit doordat hij door de schoorsteen kruipt. Daarnaast wordt van Hadji Firoez beweerd dat hij een demon is die tijdens de jaarwisseling uit de onderwereld terugkomt. Dit is vergelijkbaar met de Krampustraditie in de Alpen. Rond 5 december verkleden jonge mannen zich als Krampus, een zwarte duivel, om de boze geesten te verjagen. De Krampustraditie is verwant aan die van de Duitse Knecht Ruprecht, de Franse Père Fouettard en de Nederlandse Zwarte Piet. Zo kan Hadji Firoez net als Zwarte Piet teruggaan op een heidense (voorchristelijke, voorislamitische) mythische figuur, een demon uit het dodenrijk, mogelijk gerelateerd aan een oude Indo-Europese haard-cultus. (Bron: Wikipedia) In 2009 werd dit Perzische feest met hun versie van Zwarte Piet vermeld op de Lijst van Meesterwerken van het Orale en Immateriële Erfgoed van de Mensheid. In 2010 werd de feestdag ook erkend door de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties. Daarmee wordt de Iraanse Zwarte Piet dus beschermd door de Verenigde Naties. “Noroez draagt dede waarden van vrede en solidariteit tussen generaties en binnen families uit en draagt door verzoening en naastenliefde bij aan de culturele diversiteit en vriendschap tussen mensen en verschillende gemeenschappen”, zo zeggen de VN op hun website over het feest. Ook in Iran is er overigens kritiek op het ‘racistische karakter’ van Hadji Firoez. Over het algemeen is de figuur echter geliefd door de mensen en zorgt hij jaarlijks voor vele lachende gezichten.
Hadji Firoez gevolgd door de grijsaard. (Iran) Deze dwaas gedragende zwart gemaakte mannen in fel gekleurde kostuums dansen een week lang door de straten. Nadat ze verdwijnen worden ze gevolgd door een grijsaard met lange witte baard, die geschenken uitdeelt. Waaronder zaden en noten. De islam bestrijdt deze traditie, maar op het platte land wordt het nog steeds zo gevierd. Ook in Nederland vieren Iraniërs dit. Het Zoroastrisme werd in rond de 10de eeuw voor Christus gesticht door de mythische profeet Zarathustra. In de 7de eeuw na Christus werd het grotendeels verdreven door de oprukkende Islam. Door herhaaldelijke invallen in het rijk door de oude Romeinen, namen deze de gebruiken en riten over en integreerde deze in hun eigen veel goderij. Het christendom op zijn beurt rukte op in Europa. Deze christenen aanbaden maar 1 God en hadden talloze heiligen. De Christelijke kerken voelden zich oppermachtig en door geweld en onderdrukking moesten hele volkeren zich bekeren tot het christendom. Het volk echter vierde nog steeds de heidense feesten.
Een compromis werd gesloten. De heidense feestdagen en gebruiken werden gekoppeld aan Christelijk heiligen, maar er zou maar 1 god overblijven. Kort in de bocht genomen was dat de geboorte van de Rooms Katholieke kerk. Zoals ik eerder heb beschreven kwamen de Katholieken de Germanen tegen en voilà…..alle ingrediënten zijn aanwezig voor o.a. de feestdagen Kerst, Pasen, Sinterklaas zoals we die nu kennen. Tot nu toe nog steeds geen tekenen slavernij of zwarte slaven. Alleen een soep van religies, mythen, en volks overleveringen. Maar de tegenstanders van Zwarte piet moeten toch ook motieven hebben dat ze zich zo verzetten tegen deze zwart geverfde gedaante? Ik denk ook niet dat ze bezwaar hebben tegen de zwarte piet zoals die is ontslaan in bovenstaand verhaal. Deze zwarte (geverfde) heren hebben totaal niks te maken met slavernij, of “domme” slaven. Wat zou een slaaf met een roe moeten, gouden oorbellen, of zelfs een zak/mand om kinderen in te stoppen en te ontvoeren? Attributen die zijn terug te voeren naar de heidense vruchtbaarheidsriten. Nee, het zit hem in de kleding! Ik ga je zo vertellen waarom Al eeuwen werden in het hele land ”Klaas” vieringen gehouden. Onder vele benamingen, en waarbij de “Klazen” een alles behalve kindvriendelijk uiterlijk, en gedragingen hadden. Het waren meer heidense feesten (gebaseerd lijkt het op Wodan en de vruchtbaarheidsriten) met hier en daar wat kerkelijke gebruiken. In 1325 werd Sint Nicolaas gevierd in de Amsterdamse oude kerk, op 6 december (zijn naam en sterfdag). Kinderen kregen na de mis in deze kerk cadeautjes aangeboden. Dit voorval gaat nu door voor de 1ste Nederlandse Sint Nicolaas viering. Volgens een stadsrekening in Dordrecht, uit 1360, werd er voor de datum 6 december uit de arme kinderen van een stad een kinderbisschop gekozen, alsmede een groot aantal assistenten. Dit waren uitsluitend jongens. Deze jongens kregen tot 28 december voedsel, en geschenken waaronder schoenen. De overige kinderen kregen geld en een vrije dag op 6 december om het feest uitgebreid te kunnen vieren. Uit archiefstukken blijkt dat vanaf 1427 in de St. Nicolaaskerk in de stad Utrecht schoenen werden gezet op de avond van 5 december. Rijke Utrechters legden er muntstukken in, die op 6 december onder de armen werden verdeeld. Ook weten we dat er melding wordt gemaakt dat er in Amsterdam in de 15de eeuw ter eren van de heilige Nicolaas een schoen werd neergezet in de (Roomse) kerk, waar de rijken op 5 december geld in stopte. Op 6 december de sterfdag van de heilige Nicolaas werd het verzamelde geld verdeelt onder de armen. Het was een plechtig kerkelijk feest. Na de reformatie veranderde dit. De openbare vereringen van de heilige sint werden verboden. Maar de volksfeesten, Klaasmarkten, en vele soorten intochten bleven bestaan, dit tot zeer veel ongenoegen van de Protestanten. In 1657(Dordrecht) en 1663(Amsterdam) werden zelfs deze volkse Klaasfeesten verboden.
Maar de Protestantse stadsbesturen moesten al gauw deze overwinning opgeven, vanwege boze kindertjes en woedende ouders die soms gewelddadig protesteerde tegen deze besluiten. Waarschijnlijk werd toen al in de Nederlandse grote steden een soort Sinterklaasfeest (zonder Sinterklaas) in vele huishoudens gevierd, dat zelfs het protestantisme het niet meer kon tegen houden. Maar ook de Roomse kerk lukt dit niet meer. Vanaf ongeveer de 18de eeuw bekritiseerde de RKK de optochten van gemaskerde Klazen, vooral omdat er veel onzedigheid tijdens de feesten werd beoefend. Het Roomse kerkelijke vertoon van Sint Nicolaas( en andere heilige) werd steeds soberder. In 1960 werden alle heilige als niet belangrijk voor het geloof beschouwd, in 1970 werd de naamdag van de Nicolaas van Myra op 6 december van de liturgische kalender ( Rk Kerkelijke jaar kalender, met alle herdenkingen en/of vieringen) verwijderd. (hij staat nog wel als heilige in de boeken) In de Katholieke landen verdween de verering van de heilige Nicolaas, maar in het protestantse Nederland konden de vieringen van de Klaasfeesten zich evolueren tot het huidige Sinterklaasfeest. Halverwege de 18de eeuw kregen nu ook oudere kinderen (die voorheen zout in hun schoen vonden) ook cadeautje, net als de jongere kinderen van het gezin. In de eerste helft van de 19de eeuw gingen mannen ook kleinigheidjes in de schoen van hun vrouw verstoppen en in de 2de helft van de 19de eeuw gingen ook vrouwen dit voor hun mannen doen. Het maken van surprises en voorlezen van grappige gedichten voegde zich bij deze huiselijke klaasfeesten. Alleen Sint en Piet ontbraken nog steeds op deze feesten.
Sinterklaas viering 1761 in een huiselijke sfeer. Waarom waren deze er niet dan? Simpel! Het sinterklaasfeest werd een echte familie aangelegenheid, vooral de kindertjes stonden daarin centraal. Helaas waren de toen ronddwalende Klazen en hun helpers alles behalve kindvriendelijk. Met hun gruwelijke uiterlijke, en hun zwarte duivelse helpers waren dit niet echt de figuren die men binnen liet om de kindertjes te vermaken. En als duivel verkleed gaan was nou niet iets wat de kerkelijke besturen toejuichten. Het was zelfs verboden.
Er moest een nieuw soort Sint gezocht worden. De protestanten konden dat niet vanwege het feit dat zij de “sint Nicolaas” verketterd hadden. Maar de Katholieken die konden het wel! Zij hadden nóg de Heilige Nicolaas.
Op de prent zien we een streng opvoedkundige, niet echt kindvriendelijk Sint. Een stout kind wordt door de Sint zelf bestraft, aangezien Piet nog niet aanwezig was. Later zou de Sint de bestraffende taak aan Piet overlaten. Door de geschriften uit die tijd weten we dat er al in de roomse gemeenschappen in Amsterdam in 1828 een voor ons bekend lijkend Sinterklaasfeest werd gevierd. In een huis aan de Amsterdamse Herengracht, werd door een ingeburgerde Italiaanse koopman Domenico Arata een zogenaamde “strooi avond” voor de kinderen georganiseerd. De kinderen zongen liedjes, en daarna kwam een kindvriendelijk Klaas binnen, met een mijter, witte lange baard, en in koorkap gehuld. SINTERKLAAS!! Uit een zak strooide deze sint snoepgoed in het rond, daarna deelde hij cadeautjes uit, die hij haalde uit een korf gedragen door een zwart of zwart gemaakt jongetje…..voorgesteld als “Pieter,…. me knecht! ZWARTE PIET!! Hoewel hij toen nog niet zo genoemd werd, zou deze later de naam worden van alle knechtjes van de Sint. De naam Zwarte Piet wordt voor het eerst vermeld in een prentenboek uit 1868, maar zou pas echt populair worden in de 20ste eeuw. Dat dit een zwart jongetje was, is misschien te danken aan het feit dat er overal in het oude Europa kleine Italiaanse jongetjes ingezet werden om de schoorstenen te vegen. Zo zwart als roet, met een veger(roe), en een zak om het roet in te stoppen. Een knechtje dus, met de naam Pieter. En nog steeds geen slaaf! Of het kan zo zijn dat het gezien moet worden als de overwinning op de (zwarte)Moren. De Moor staat hier model voor het kwaad (duivel), die is gedegradeerd voor straf tot knecht
van een Christelijke Heilige. De duivel die nu naar de pijpen van het christendom moet dansen. Een soort parodie. Maar het meest waarschijnlijke is dat het een mooie melange is van allerlei godsdiensten en overleveringen, en die het kwaad uitbeelden. In ieder geval…. De knecht zal in de loop der tijd steeds populairder worden, net als de Sinterklaas. Van een onderdrukte slaaf heb ik nog niets meegekregen. Maar dan! In 1850 schrijft Jan Schenkman, een Amsterdamse leraar en humorist een prentenboekje “Sint Nicolaas en zijn knecht”. Dat Jan Schenkman, een Amsterdammer die in de Jordaan onderwijzer was op een Stadsarmenschool, een Sinterklaasboek heeft geschreven, is niet verwonderlijk. Ten eerste was zijn nevenfunctie tekstschrijver en humorist, en ten tweede was Amsterdam de plaats waarvan Sint Nicolaas al in de middeleeuwen beschermheilige was. De goedheiligman stond bekend als beschermer van de handel, zeevaarders en kinderen. Amsterdam was historisch gezien de belangrijkste handelsplaats van Nederland en kon de beschermende kwaliteiten van Sint Nicolaas goed gebruiken.
Jan Schenkman. (1806-1863) Schenkman introduceerde met zijn lied en bijhorende prent ‘Zie ginds komt de stoomboot’ de jaarlijkse Sinterklaasintocht in Amsterdam. Amsterdam is ook wel ‘de hoofdplaats der sinterklaasvreugd’ genoemd. Maar waarom gebruikte Schenkman de stoomboot als vervoermiddel van Spanje naar Nederland? In de negentiende eeuw werd een belangrijke uitvinding gedaan: de stoommachine. In de tweede helft van de negentiende eeuw was de stoomboot een ontzettend modern vervoermiddel. Schenkman deed geheel recht aan de status van Sinterklaas door hem op een stoomboot te plaatsen. Op het einde van het Sinterklaasboek vertrekt de goedheiligman samen met zijn knecht in een luchtballon. In latere drukken vertrekt hij met de trein.
Prenten uit “Sint Nicolaas en zijn knecht ” van Jan Schenkman. Rechts boven uit de 1ste druk. (1850) Rechts onder uit de 2de druk. (1855) Links van een druk uit 1860. Jan Schenkman heeft oude thema’s van het Sinterklaasfeest beschreven en nieuwe thema’s toegevoegd. Het is waarschijnlijk dat Schenkman in belangrijke mate invloed heeft gehad op de viering van Sinterklaas. Hij heeft de tendensen van zijn tijd in het verhaal verwerkt; te denken valt aan de zwarte knecht die al eerder in Duitsland, en de oudere vieringen opdook, het pedagogische aspect van het Sinterklaasfeest en de stoomboot en luchtballon als technologische innovaties. Anderzijds heeft hij met de bestaande, zeer moralistische traditie in kinderboeken gebroken door de strengheid ten opzichte van kinderen te beperken en voornamelijk vrolijkheid te brengen. Het prentenboek was uiterst populair. Zijn boek wordt ook wel een revolutie genoemd. De elementen van de Sinterklaasviering die door Jan Schenkman in Sint Nicolaas en zijn knecht zijn opgeschreven en geïllustreerd, vormen in ieder geval nog steeds de basis voor ons huidige feest. In de eerste editie uit 1850 is die knecht afgebeeld in een harembroek. In de herdruk van 1855 is de knecht afgebeeld zoals wij hem nu kennen. De naam Zwarte Piet krijgt de knecht pas op het einde van de negentiende eeuw. (bron: www.historiën.nl) En hier schuilt het probleem! Het gaat er niet om dat de knecht zwart is. Dat is hij al eeuwen, en heeft zoals ik heb beschreven niks met slaven of slavernij te maken, de zwarte man is een archetype, net als de Sinterklaas trouwens. Waar het om draait is hoe de heer Schenkman de zwarte man heeft aangekleed! De kleding (zeggen de tegenstanders), zou namelijk ontzettend veel lijken op de kleding die 16de en 17de eeuwse pages, van welgestelde edelen aan hadden. En hier vallen de anti zwarte pieten betogers over. Volgens hen is dit een rechtstreekse verwijzing naar de slavernij. Zwart als een neger, en de kledij van een page(knecht)? Dit moet
dus wel een zwarte slaaf voorstellen hebben ze zich bedacht. Helaas is dit voor hen, een foute benadering. Ik ben opzoek gegaan wat een page precies is. Wikipedia bracht uitkomst. Een page was een jongen die vanaf zijn vijfde of zesde levensjaar in dienst van een ridder opgeleid werd tot schildknaap. Als de page voldoende fysieke kracht had, zich had bekwaamd in de deugden van een ridder en in staat was om in veldslagen mee te vechten, werd hij rond zijn vijftiende jaar schildknaap. De schildknaap was gerechtigd om een dolk, het banier en het schild van een ridder te dragen en die te dienen om zelf als volwassen man de ridderslag te mogen ontvangen. Pages dienden ook in de kastelen en paleizen van de adel en van de Koninklijke familie. Ze bedienden de adellijke dames en heren en ook het afleveren van boodschappen werd hen toevertrouwd. Deze functie was meestal gereserveerd voor afstammelingen van adellijke families. De jongeren leerden op die manier het hofleven en de etiquette kennen en legden relaties die van nut konden zijn voor hun latere leven. (bron: Wikipedia)
Fallstaff und sein page Op de foto van het schilderij zien we een klein jongetje. Er vallen mij 2 dingen onmiddellijk op! Het is onmiskenbaar een blank jongetje, en de kleding die hij aan heeft lijkt de oorsprong te zijn van de kleding die de zwarte knecht aanheeft in de tekeningen van de heer Schenkman. Je zou kunnen denken dat de kleding misschien zou zijn afgeleid van de 16de en 17de eeuwse pages, maar deze pages waren niet perse slaven. Ook waren de pages van die tijd niet per definitie van negroïde afkomst zoals we kunnen zien. Dat het een zwarte Moor zou zijn is ook geen verwijzing naar de slavernij. De Moren waren zelf de slavendrijvers(het kwaad) zoals ik eerder heb geschreven.
Pages uit die tijd (vaak vrij gekochte slaven) droegen vaak wel exotische kleding, maar deze was geïnspireerd op de klederdracht uit het oosten, Topkapi, het paleis van de Ottomaanse sultan in Istanbul. Zwarte Piet is zo niet gekleed.Niet oosters. Nee zijn kostuum komt regelrecht uit de 80 jarige oorlog.
Philip de II Heer der Nederlanden rond 1560. Tijdens de Spaanse overheersing in de Nederlanden. Hij is gekleed als een 16de eeuwse (Spaanse)hoveling. Een edelman, en wederom géén slaaf!
Kleding in de 16de eeuw. De slavernij was inmiddels ook in Nederland afgeschaft. En rond 1860 wou men een zwart persoon niet met een slaaf vergelijken. Ironisch genoeg was het waarschijnlijk een racistisch
motief om Zwarte Piet juist niet te kleden als een al dan niet vrijgelaten slaaf maar als een edelman, een edelman die knecht was van een bisschop: een hoge positie. Schenkman zelf refereert buiten dat nergens naar een zwarte slaaf.
Zwitserse garde rond 1850 Ik vond nog een opvallende gelijkenis. Namelijk die tussen de kleding van zwarte Piet en die van de Zwitserse wacht. Juist! De bewakers/beschermers van de Paus zelf. Zwarte Piet (de overwonnen duivel) als beschermer van de Sinterklaas( voor heen de heilige Nicolaas). Een mooi idee ! Verder draagt de zwarte helper in de eerste druk van Jan Schenkman’s prentenboek een fez, later zou dit definitief veranderen naar de baret. Tot ongeveer 1920 zou Piet nog vaak wisselen tussen deze 2 hoofdbedekkingen. De fez was een hoofddeksel genoemd naar de Marokkaanse stad Fez. En kwam ook uit Fez, en niet zoals vaak gedacht wordt uit Turkije. In 1664 werd in Frankrijk al gesproken over de “bonnet de Fez” muts uit Fez. De fez was een vervanging voor de tulband.
Zwarte Piet met fez. Prent uit 1910. Veel later zou deze pas verhuizen naar Turkije en Griekenland. In 1826 werd de fez zelfs een verplicht hoofddeksel voor ambtenaren en militairen. En in 1924 werd het door Atatűrk verboden in een poging meer west-Europees te worden. Marokko, een land waar onder andere de Moren vandaan komen. De onderdrukkers en slavendrijvers zoals we al gezien hebben. En de ambtenaren en militairen uit Turkije zijn ook niet echt slaven te noemen. Maar ook hier zien we weer een fusie van allerlei ingrediënten. Denk aan de Sint uit Spanje, eerst onderdrukt door de Moren die zij later weer overwinnen.De heilige Nicolaas uit Myra (Turkije) en zijn hulp/beschermer met een Turks militair hoofddeksel. Verder zien we op de afbeelding van de Piet met fez ook, dat hij de bekende molensteenkraag draagt, ook wel Spaanse kraag genoemd. Dit zeer ongemakkelijk zittend kledingstuk zou volgens de anti-Pieten betogers ter vervanging dienen voor de ketens die de slaven om hun nek kregen. Zeer ver gezocht naar mijn mening. Het dragen van een dergelijke kraag was in de 16de eeuw mode aan het Spaanse hof. Deze mode werd in de Nederlanden, die onder sterke Spaanse invloed stonden, overgenomen. De dure kragen werden gedragen door de welgestelden en waren populair bij zowel mannen als vrouwen. Het lijkt erop dat het kostuum van de Zwarte Piet een soort van persiflage is op de Spaanse hofhouding.
Mary Stuart met (zwarte) page. 1664 Geschilderd door de Haagse schilder Adrean Hanneman (1604-1671) Wat meteen opvalt is de kleding van de zwarte jongen. Het lijkt in geen velden of wegen op het kostuum van Zwarte Piet. De gouden oorbellen die hij in de oren draagt dan? Dat is toch wel een verwijzing naar de slavernij? Ja inderdaad, slaven droegen wel eens gouden oorbellen ten teken dat ze bezit waren van hun meester. Dit waren de slaven afkomstig uit het Caribisch gebied en de Zuid Afrikaanse landen. Zijn we Afrikaanse of Caribische slaven tegen gekomen in de historie van Zwarte Piet?
Nee…Nergens! Er is een veel meer voor de hand liggender verklaring voor de gouden oorbellen. Allereerst stonden oorbellen voor rijkdom en status. Van zeelieden en piraten stond bekend dat zij oorbellen droegen. Toevallig is de heilige Nicolaas onder andere beschermheilige van zeelieden en piraten, en kun je Piet wel tot de zeelieden bestempelen. Hij reist immers elk jaar op de stoomboot van Spanje naar Nederland en terug. Onder de piraten ging het geloof dat het piercen van het oor, het gezichtsvermogen zou verbeteren. Er werd geloofd dat er een zenuw van het oor naar het oog liep. En Piet kan wel wat extra gezichtsvermogen gebruiken als hij in de donkere nachten de vele schoorstenen moet vinden. Ze zouden ook de boze geesten en het ongeluk op afstand houden. Iets wat voor Piet van toepassing kon zijn, aangezien hij een getransformeerde duivel is. Oorbellen stonden symbool voor het rond gevaren hebben van de wereld, of het overleven van een scheepsramp. Mocht je de scheepsramp niet overleefd hebben, dan had je de gouden oorbellen nog in, en daar zou dan eventueel je begravenis van betaald kunnen worden. Zwarte Piet stamt af van blackface?
Blackface is een Amerikaans fenomeen waar (blanke) mannen hun gezicht zwart veren, net als de zwarte Piet. En hiermee houdt de vergelijking dan ook op. In het kort is de blackface is een blanke man die de zwarte man (voorheen de zwarte slaven uit de Caribische gebieden, en Zuid Afrikaanse landen) meer dan belachelijk maakt. De negers van de katoenplantages. Dit door zijn gezicht zwart te maken met verbrand houtskool, en zich als een zeer domme neger te gedragen, en typische neger liederen zong. Het moest zeer duidelijk zijn dat het om een blanke ging, en niet om een neger zelf. Vandaar dat een groot deel rond de lippen niet geschminkt werd,en dus wit bleef. Ze hadden heren kostuums aan, hoewel het absoluut niet in het modebeeld paste. Een neger was immers te dom om zich goed te kunnen kleden. Deze zogenaamde “minstrel shows” waren zeer populair bij de blanken.
Blackface Onder de gekleurde bevolking natuurlijk helemaal niet. En de negroïde mens was terecht beledigd. Dit was zonder twijfel racistisch, en ook racistisch bedoeld. Blackface is een echt Amerikaans vermaak, en is in de verste verte niet verwant aan de Europese zwarte Piet. Het zwart maken van het gezicht in Europa heeft een veel oudere geschiedenis, gebaseerd op oude heidense gebruiken, Spaanse overheersing, en de Moorse invasies in Europa, zoals ik heb laten zien. Zwarte Piet wil onder geen beding herkent worden, blackface daarentegen juist wel! De kleding lijkt in geen enkel opzicht op elkaar. Blackface beeld echte mensen uit, zwarte Piet en Sinterklaas zijn archetypen. Ik heb zelf in mijn kleine speurtocht geen verwijzingen kunnen vinden dat de zwarte piet, zoals we hem nu kennen, een racistische achtergrond heeft. Wat ik wel heb kunnen vinden is dat Sinterklaas en Zwarte Piet geen statische figuren zijn. Ze zijn onderhevig aan de tijdsgeesten. Als je je bedenkt dat de eens zo Christelijke Sinterklaas al in vele Nederlandse steden zijn kruis heeft afgelegd, zodat de Islamitische kindertjes ook van dit feest kunnen genieten, kun je toch moeilijk zeggen dat dit feest een racistisch karakter heeft. Ik wou me echt verdiepen in de hele Zwarte Pieten discussie. Ik moest weten of ik nu een voor of tegenstander van Zwarte Piet moest worden. Mijn uren lange zoektochten over het internet deel ik met jullie. Mijn conclusie, en mijn gedachte over…..is dit! Mijn voornaamste reden om Zwarte Piet te behouden, is dat hij een sprookjesfiguur is met zijn eigen logica, zijn eigen werkelijkheid. Net zoals kabouters, heksen op bezemstelen, en tovenaars. Zwarte Piet is niet de knecht van de Sint omdat hij zwart is, maar omdat hij Zwarte Piet is. Sinterklaas is niet racistisch, zwarte piet is niet racistisch, het sinterklaasfeest is niet racistisch. Het is een feest geworden voor elke huidskleur, elk geloof en elk kind. Een feest met een hele diepe achtergrond dat wel! Een feest dat niks slechts naar de mensheid wil brengen, maar alleen goede bedoelingen heeft. Een feest van verbroedering tussen geloven, tradities, goed en kwaad, mens en kind.
Mijn gedachte….Ze vinden nu rust in deze kwestie. I rest my case!
