zwaartekracht Marcel Boonen Deze maand: Lassers in gevecht met de en in gesprek met metaalkunstenaar

Onafhankelijk vakblad voor lassen, lijmen en snijden | Nummer 9 - september 2011

Deze maand: Lassers in gevecht met de

zwaartekracht en in gesprek met metaalkunstenaar

Marcel Boonen

VOORWOORD

september 2011

Colofon www.vakbladlastechniek.nl Redactie Ruud Binnendijk, Bert de Jong, Patric de Smet, Pieter Smittenaar, Walter Vermeirsch, Leo Vermeulen, Henk Zandvliet Eindredactie Pieter Smittenaar, Leo Vermeulen. Uitgever Bert de Jong Advertentie-exploitatie Con-Sell, Rolf Mul T 06 12 50 90 58, E [email protected] Adressen Nederlands Instituut voor Lastechniek Postbus 190, 2700 AD Zoetermeer T 088 400 85 60, E [email protected] www.nil.nl

ITW WELDING PRODUCTS

Kennis en Passie voor Lassen ITW WELDING PRODUCTS PRODUCTS levert een uniek en volledig producten programma uit een aantal marktleidende merken. Het assortiment omvat lastoevoegmaterialen, lasmachines, accessoires en inductieve verwarming apparatuurr. Miller Mill er lasappar lasapparatuur atuur Miller is wereldwijd de marktleider op het gebied van lasapparatuurr. M Miller staat al meer dan 80 jaar garant voor uitstekende laseigenschappen, vooruitstrevende innovatieve lasboogprocessen en bovenal ultieme betrouwbaarheid! Zeer uitgebreid uitgebreid pakket pakket lastoevoegmaterialen lastoevoegmaterialen Keuze uit de vooraanstaande merken Elga, Hobart, McKay en Trimark biedt u de mogelijkheid het juiste lastoevoegmateriaal te selecteren voor elke specifieke toepassing variërend van hoogwaardige verbindingslassen tot reparatie en oplassen.

Vakkundige V akkundige a technische technische onder ondersteuning steuning s staat taat voor voor u klaar Onze diensten en producten zijn gebaseerd op “Quality and Know-How in Welding”. ITW Welding Products biedt u een bekwaam team van technische adviseurs. Zij kunnen u adviseren en begeleiden op het gebied van efficiënte procesen productkeuze, het ontwikkelen van lasprocedures, training en kwalificatie van lassers.

Geïnteresseerd Geïnteresseerd in onze mogelijkheden? Onze verkooporganisatie evenals zorgvuldig geselecteerde dealers met gedegen vakkennis staan voor u klaar voor ondersteuning en aanschaf van lasapparatuur en lastoevoegmaterialen. 444.. Tel. 0186 641 444 Bel ons op: Tel. Wij zijn u graag van dienst!

Belgisch Instituut voor Lastechniek vzw Technologiepark 935, B-9052 Zwijnaarde, België T +32 9 292 14 05, F +32 9 292 14 01, E [email protected] www.bil-ibs.be OPUS communicatie-ontwerp Fruitweg 24 j, 2321 GK Leiden, T 071 589 56 44, F 071 541 41 50 E [email protected] www.opus-co.nl Abonnementen Binnenland € 62,50 (particulier op privé-adres); € 98,75 (bedrijf) en € 31,25 (studenten en senioren). Voor abonnementen in België kunt u contact opnemen met [email protected] Overig buitenland € 116,50 (op bedrijfsnaam). Prijzen zijn excl. BTW. Lastechniek verschijnt elf keer per jaar en wordt toegezonden aan deelnemers van het Nederlands Instituut voor Lastechniek (NIL) en het Belgisch Instituut voor Lastechniek (BIL) en andere geïnteresseerden en belanghebbenden in de verbindingstechniek. Voor vragen over abonnementen kunt u terecht bij het NIL. Het abonnement geldt voor een geheel jaar. Opzeggingen per aangetekend schrijven vóór 1 oktober van het lopende jaar. Verzendadres wijzigen? Stuur dan het etiket met verbeterd adres retour. Al onze advertentiecontracten worden afgesloten conform de regels voor het Advertentiewezen gedeponeerd bij de rechtbanken in Nederland. Ontwerp en lay-out OPUS communicatie-ontwerp, Leiden. Drukwerk Veldwijk Van Loon, Waddinxveen. Hoewel de informatie gepubliceerd in deze uitgave zorgvuldig is uitgezocht en waar mogelijk gecontroleerd, sluiten de uitgever en de redactie uitdrukkelijk iedere aansprakelijkheid uit voor eventuele onjuistheden en/of onvolledigheid van de verstrekte gegevens.

ITW W Welding elding Pr Products oducts BV Edisonstraat Edisons traat 10 NL-3261 LD Oud-Beijerland T +31 (0)186 641 444 F +31 (0)186 640 880

www.itw-welding.com www.itw-welding.com

©2011 Overname van artikelen is slechts mogelijk na verkregen schriftelijke toestemming van de uitgever.

Na regen, komt Lastechniek De vakantieperiode zit er weer op en ja, het was een zeer natte zomer. De zon heeft zich (te) weinig laten zien. Bij het NIL schijnt de zon wel. Met het hele team hebben we hard gewerkt aan de vervaardiging van de nieuwe lesboeken voor de handvaardigheidopleidingen. Het resultaat is een groot aantal nieuwe, kleurrijke en overzichtelijke lesboeken waarmee de (aankomend) lasser zijn of haar vakkennis kan op doen. Wij zijn er trots op. Op het gebied van de lijmopleidingen hebben we een samenwerking met de TU Delft en de Hogeschool Rotterdam. Op de RDM campus in Rotterdam zijn inmiddels de lijmopleidingen voor de EAB en de EAS gestart. Uit de industrie ontvangen we vele positieve reacties op ons nieuw ontwikkelde software-programma WP Select. Een fantastisch hulpmiddel voor het maken van WPS-en. Het NIL is niet aan het bezuinigen maar anti-cyclisch aan het investeren om het grote tekort aan vakbekwame lassers te verkleinen. We maken promotie voor het prachtige vak van lassen. Dit was onlangs ook weer te zien in de herhaling van het TV-programma Het Klokhuis waarin op ludieke wijze de techniek van het lassen uiteen wordt gezet voor de jeugd. Dit voorjaar zijn we gestart met laagdrempelige workshops over TIG-lassen en Lasdocumenten. Ook in het najaar zullen we weer een aantal van deze bijeenkomsten organiseren o.a. over het roestvaststaallassen. Op 22 november van dit jaar staat een uitgebreide thema/demodag op de agenda. Het onderwerp zal zijn het MIG/MAG-lassen met al zijn varianten. Deze dag zal worden gehouden op de RDM Campus te Rotterdam. Inmiddels zijn ook de voorbereidingen gestart voor de bekende Laswedstrijden voor VMBO-scholieren. Via dit blad Lastechniek houden we u op de hoogte. Tenslotte nodig ik u graag uit voor een bezoek aan onze stand tijdens de Welding Week in Antwerpen. Het traditionele BIL/NIL Lassymposium vindt dit jaar gecombineerd plaats met deze beurs. In deze editie van het blad vindt u alvast een eerste programma-overzicht van het symposium. Ik wens u veel leesplezier,

FORTUNE F OR RTUNE 200 ITW Welding Products BV is onderdeel van Illinois Tool Works Inc. (ITW), met ongeveer 800 business units. ITW maakt deel uit van de “Fortune 200-lijst” van Amerikaanse beurs genoteerde ondernemingen.

Volg LASTECHNIEK op twitter: @nillastechniek en Linkedin.com

Henk Zandvliet Directeur Nederlands Instituut voor Lastechniek.

[

Inhoud #09 september 2011 LASTECHNIEK is een uitgave van OPUS communicatie-ontwerp i.s.m. het Nederlands Instituut voor Lastechniek en het Belgisch Instituut voor Lastechniek www.vakbladlastechniek.nl

04 14

22 25

Berichten uit de laswereld Verbeterde stroombronnen behulpzaam bij de uitvoering van de moeilijkste lastechnische opgaven Marcel Boonen, metaalkunstenaar Keelhoogte, belangrijke maat voor hoeklassen

28 30 32 35 38

14

zit niet in het snijden”, benadrukt de kunstenaar, terwijl hij een expansievat laat zien dat vol

22 Cover: opgaande hoeklas, Lorch

]

en kijk voor het allerlaatste nieuws op bladz ijde 37

“Het creatieve proces

staat met witte lijnen.

a m m a r g o eb vat het pr ymposium s s a l L I N L I van het B

14

BILNIL lassymposium Techniek ontmoet kunst Weldmij Willem de Welder Brancheregister

30

LASBERICHTEN

september 2011

Nieuw NIL-lesmateriaal beschikbaar

LASBERICHTEN

september 2011

Materiaaltechnologie (on)misbaar? Hogeschool Utrecht neemt afscheid van Kees Brak Op vrijdag 28 oktober a.s. organiseert Hogeschool Utrecht in samenwerking met de stichting PIT en het Nederlands Instituut voor Lastechniek (NIL) het symposium ‘Materiaaltechnologie, (on)misbaar?’ Aanleiding is het afscheid van materiaalen lasdeskundige Kees Brak, die na een carrière van 25 jaar als pionier van de cursussen op het gebied van metaalkunde van de HU, per 1 december de hogeschool gaat verlaten. Centrale thema van de bijeenkomst is de relatie tussen materiaaltechnologie en de aspecten ondernemen, loopbaanontwikkeling, innovatie en onderwijs. In het licht van het

voor de Handvaardigheidopleidingen Zoals Lastechniek al uitgebreid meldde in het mei-nummer van dit jaar heeft het NIL de afgelopen periode hard gewerkt aan nieuw lesmateriaal. Voor de handvaardigheid-opleidingen zijn naast het Basisboek 1-2, nu ook nieuwe lesboeken beschikbaar voor BMBE, MIG, MAG, TIG en Autogeen lassen. Ook is er een uitgave die specifiek het Tekeninglezen uitgebreid behandeld. Het nieuwe lesmateriaal is te bestellen bij het NIL, www.nil.nl

Programma symposium Kees Brak, vrijdag 28 oktober 2011

4

Partner voor grote multinationals Jaarlijks organiseert ABB Robotics seminars om loyale robot systeem integratoren te informeren over de laatste ontwikkelingen op het gebied van industriële robots. Het programma van het veertiende partner seminar stond in het teken van nieuwe technieken, nieuwe markten en nieuwe applicaties. AWL is een innovatief en internationaal georiënteerde partner voor multinationals op het gebied van verbindingstechniek. Het gaat om innovatieve technologieën in uitdagende projecten voor zowel de automobiel industrie als andere metaalverwerkende industrieën. ABB Robotics is de vooraanstaande leverancier van robots met bijbehorende diensten en services. ABB heeft wereldwijd al meer dan 190.000 robots geïnstalleerd. Voor meer informatie: [email protected]

Het symposium is bedoeld voor een ieder die vanuit zijn professie te maken heeft met metaalkunde en materiaaltechnologie; in het bijzonder voor (oud-)studenten en bedrijven, docenten en organisaties waarmee Kees Brak gedurende zijn loopbaan contact heeft gehad. De afsluitende netwerkborrel biedt volop gelegenheid om persoonlijk afscheid van Kees te nemen.

Het symposium ‘Materiaalkunde, (on)misbaar?’ vindt plaats op vrijdag 28 oktober 2011 van 15.00 - 18.00 uur. De locatie is Hogeschool Utrecht, Faculteit Natuur & Techniek, Nijenoord 1 (B.02.34), 3552 AS te Utrecht. Aan deelname aan het symposium zijn geen kosten verbonden. Voor meer informatie en vooraanmelding kunt u contact opnemen met Andy Wagenaar: [email protected] of 06 45 89 63 97.

ABB-award voor AWL-Techniek als waardering voor samenwerking Tijdens het meest recente ABB Robotics Partner Seminar in Zweden heeft AWL-Techniek de award gekregen voor ‘Best Achievement in long term partnership and business development in Welding solution’. Uit handen van Per Vegard Nerseth, directeur ABB Robotics ontving Brand van 't Hof, technisch directeur van AWL deze waardering voor de jarenlange nauwe samenwerking op het gebied van robotlassen. Even daarvoor had Van 't Hof voor het internationale gezelschap een presentatie gegeven over de ontwikkelingen van AWL op het gebied van laserlassen en de samenwerking met ABB. Laserlassen vergt met betrekking tot ‘motion performance' een zeer hoge mate van nauwkeurigheid en stabiliteit. AWL en ABB hebben hiervoor samen verschillende R&D activiteiten ontwikkeld om specifiek voor laserlassen de juiste prestaties te halen.

dreigend tekort aan materiaaldeskundigen in Nederland biedt het congres een mooie aanleiding om met elkaar van gedachten te wisselen over de toekomst van de sector. Zo zullen diverse prominente sprekers hun visie presenteren.

Brand van ‘t Hof (links) ontvangt uit handen van Per Vergard Nerseth de ABB Award.

15.00 uur Ontvangst met koffie/thee (hal 2e etage) 15.30 uur Welkomstwoord (B.02.34) Marchiene Buiter, directeur CvNT/Academie HU 15.40 uur Materiaaltechnologie, (on)misbaar? Jan de Bruin, oud-directeur PTOpleidingen 16.00 uur Metaaltechnologie & carrière Sjaak Remmerswaal, directeur Bronswerk Heat Transfer 16.20 uur Metaaltechnologie & innovatie Hans Christ, MSE valorisation manager bij Materials Innovation Institute (M2i) of prof. ir. L. Katgerman, hoogleraar Materials, Science & Engineering TU-Delft 16.40 uur Metaaltechnologie & onderwijs Kees Brak 17.00 uur Afsluiting met dankwoorden van: Jan de Bruin, Do Blankestijn, Marchiene Buiter, Henk Zandvliet, en Tim Blok, 17.20 uur Receptie met borrel & dinerbuffet 19.00 uur Einde programma

5

LASBERICHTEN

september 2011

Cursusseizoen Lasschool van start met inloopavond en nieuwe brochure

september 2011

LASBERICHTEN

Multiweld neemt de Graydon Award in ontvangst voor financieel gezond bedrijf

De brochure omschrijft gedetailleerd de verschillende lasopleidingen op niveau 1 t/m 4 van de gangbare lasprocessen TIG-, MAG-, MIG- en autogeenlassen alsmede het lassen met beklede elektroden en het bekist lassen van rails. Een van de opleidingen is 'Pijplassen volgens de norm EN 287-1:2004", waarvoor veel belangstelling bestaat. In de brochure komen daarnaast onderwerpen als certificering en subsidiemogelijkheden aan bod. De prijslijst biedt interessante reducties ten opzichte van het vorige cursusseizoen. Een noviteit zijn de combi-opleidingen, waarbij niveau 1 en 2 van een cursus gecombineerd voor een aantrekkelijke prijs gevolgd kunnen worden.

Multiweld is door Graydon onderscheiden met de Graydon Award voor financieel gezond bedrijf. Op 19 augustus is deze award in ontvangst genomen door Jeroen Engelen en Arjen Engelen die samen de directie van Multiweld vormen.

Alle cursussen worden gegeven aan de lasschool van Lastechniek Europa, met vestigingen in Nieuwegein en Rotterdam. Daar worden naast standaardopleidingen cursussen op maat verzorgd die sterk zijn gericht op de praktijk van een bedrijf. Ook kan de nadruk liggen op het gebruik van een bepaald proces of materiaal (roestvast staal, aluminium e.d.). Lasserskwalificaties worden afgenomen volgens de gangbare normen en regels. De lasser ontvangt een certificaat dat aantoont dat hij voor een bepaalde taak over de actuele kennis en vaardigheid beschikt. De standaard lasopleidingen zijn flexibel opgezet en bieden in een kort tijdsbestek veel theoretische en praktische kennis. www.lasschool.nl

“De crisis is de afgelopen jaren helaas niet aan Multiweld voorbij gegaan. Veel van onze klanten kwamen in acute problemen, waardoor ook wij geraakt werden en maatregelen moesten treffen. Het effect was vrij snel zichtbaar zodat we ook in economische slechte tijden in staat waren winstgevend te opereren”, aldus Jeroen Engelen, algemeen directeur Multiweld. Volgens commercieel directeur Arjen Engelen heeft de crisis Multiweld alleen maar verder gebracht. “Door de crisis werden wij genoodzaakt onze organisatie door te lichten en processen efficiënter in te richten. Vanuit een anticyclische gedachte zijn wij gaan investeren in ons verkoopapparaat en hebben midden in de crisis een tweede vestiging geopend.”

Multiweld behoort als technische groothandel tot de top van financieel gezonde bedrijven binnen de branche. Ook in tijden van financiële onzekerheid heeft Multiweld in 2011 aangetoond dat de eigen onderneming financieel gezond is, zodat bedrijven verantwoord met Multiweld kunnen samenwerken.

Beide broers zijn dan ook erg content met de Graydon Award en zien deze als een bekroning op het werk van de afgelopen jaren. Alleen organisaties die voldoen aan een aantal strikte voorwaarden komen in aanmerking voor de Graydon Award. Zo moet een bedrijf een positief kredietadvies krijgen en mag er een minimale kans op wanbetaling zijn. Dit oordeel is gebaseerd op een mix van factoren zoals omzetcijfers, jaarcijfers en het betaalgedrag. www.multiweld.com

v.l.n.r.: Jeroen Engelen, Mattijs van de Weijer en Arjen Engelen.

Het NIL-erkende opleidingsinstituut van Lastechniek Europa presenteert in een 16-pagina brochure het brede, geactualiseerde cursusprogramma voor het najaar van 2011. Om geïnteresseerden een beeld te geven van de diverse opleidingen, organiseert de Lasschool op dinsdag 13 september van 16.00 tot 20.00 uur een inloopavond met onder andere een rondleiding, een proefles en de mogelijkheid om kosteloos een werkstuk te lassen. Daarnaast wordt een exclusieve demonstratie van het z.g. open root lassen gegeven en is er gelegenheid tot vragen stellen.

Schrijf uw leerlingen nu in op nil.nl In memoriam Martin Rasenberg Op maandag 4 juli jl. is Martin Rasenberg overleden. Martin, die al enige tijd ziek was, is op zijn 57e verjaardag overleden. Martin was sinds 1974 in dienst van Stork, waar hij begon als lasser bij Wescon. Al snel kwam hij te werken bij de afdeling Kwaliteitsbeheer. Later werd hij manager van de Lastechnische Dienst. Vanwege zijn enorme kennis van zaken was hij hét aanspreekpunt bij lastechnische vraagstukken. Sinds lange tijd was Martin ook een gewaardeerd lid

6

binnen de Lastechnische Discussiegroep Rotterdam (LDR) en was hij een regelmatige bezoeker van de bijeenkomsten. Martin Rasenberg was een aangenaam mens met veel kennis van zaken, waarover iedereen bij hem te rade kon gaan. Het heengaan van Martin is in de eerste plaats een groot verlies voor zijn naasten. Maar ook wij zullen hem én zijn kennis gaan missen. Wij wensen zijn naaste familie en een ieder die hem heeft gekend sterkte met dit verlies.

TÜV Rheinland neemt NDO-specialist Sonovation uit Oosterhout over.

TÜV Rheinland met haar hoofdkantoor in Keulen, neemt de hoog gespecialiseerde dienstverlener Sonovation B.V. uit Oosterhout over. Sonovation is opgericht in 1988 en heeft ongeveer 50 mensen in dienst. Sonovation verleent diensten op het gebied van Niet Destructief Onderzoek, met name voor grote bedrijven in de Olie- en Gas industrie. De diensten van Sonovation omvatten onder andere het onderzoeken van bijvoorbeeld lassen in leidingen, vaten en andere drukapparatuur en onderzoek naar corrosie. Als marktleider in dit specialistische werkgebied investeert Sonovation veel in R&D en daarnaast worden in de eigen opleidingsafdeling internationaal erkende trainingen verzorgd in het vakgebied. www.sonovation.com

7

LASBERICHTEN

september 2011

ABB Metaalstraat, de weg naar de beste robotoplossing Per augustus is de metaalbranche een nieuwe naam rijker: ABB Metaalstraat. Het betreft een samenwerkingsverband van vijf verschillende ABB-robotleveranciers. Gezamenlijk bieden zij de metaalindustrie in de Benelux een unieke oplossing, door met één robotmerk de hele metaalindustrie te robotiseren.

LASBERICHTEN

september 2011

Piet Mosterd, 40 jaar werkzaam bij AWL-Techniek “Het mooiste moet nog komen”

‘Het unieke aan de ABB-robot is dat hij zich leent voor alle metaalbewerkingen. Omdat de vijf verschillende robotleveranciers achter ABB Metaalstraat de robotisering van al deze bewerkingen verzorgen, biedt ABB Metaalstraat als geheel een gerobotiseerde totaaloplossing. Bedrijven die richting zoeken bij het robotiseren van snijden, (laser)lassen, handling, nabewerken, stralen, CNC-machinebelading en spuiten, kunnen nu bij één organisatie aankloppen’, aldus Martin van der Have namens ABB. De ondernemingen die deelnemen aan het samenwerkingsverband zijn: ABB, Acotech Automation, Andon Automation, Hanko B.U.S. Techniek en LaserWeld/RobWelding.

Op 30 augustus 2011 was Piet Mosterd, algemeen directeur, 40 jaar werkzaam bij AWL. Een prestatie die je tegenwoordig nog maar zelden ziet.

Valk Welding introduceert Easy Programming

Gezamenlijk werd in de kantine onder het genot van een gebakje stil gestaan bij het 40 jarig jubileum.

Vanaf september 2011 zal Valk Welding de nieuwste lasrobotbesturing van Panasonic via haar eigen Europese vestigingen introduceren. Panasonic heeft in deze nieuwe besturing zogenaamde Weld Navigation Software ontwikkeld om daarmee medewerkers, zonder specifieke lastechnische kennis, een lasrobot eenvoudig te kunnen laten programmeren. Door deze nieuwe methode van ‘Easy Programming’ kunnen medewerkers met behulp van de Teach Pendant of met behulp van een pc eenvoudig een programma voor een lasrobot maken. De software bepaalt aan de hand van de opgegeven materiaalsoort, dikte en het gewenste type verbinding, zelf de juiste parameterinstellingen voor stroomsterkte, voltage en voortloopsnelheid. Valk Welding zal deze G3 besturing op de volgende internationale vakbeurzen introduceren: Verder zal, door middel van een Open Huis in Valk Welding France Atlantique, begin november, aan de Franse markt mogelijkheid worden gegeven met deze nieuwe robotbesturing kennis te maken. Met de introductie van deze Weld Navigation Software komt Valk Welding tegemoet aan de vraag naar automatiseringssystemen, die ook voor bedrijven met minder hooggeschoold personeel inzetbaar zijn. Naast het feit, dat de hoger opgeleide technici voor veel MKB toeleveranciers

8

Uiteraard werd Mosterd deze dag extra in het zonnetje gezet. In alle vroegte landde er een helikopter in de buurt van zijn huis. Dit was een grote verrassing, maar zo’n bijzondere dag vraagt natuurlijk om bijzonder vervoer. Na een korte vlucht landde de helikopter op een afgezet terrein bij AWL-Techniek in Harderwijk. Hier stonden alle medewerkers hun directeur al op te wachten en onder luid applaus stapte Mosterd uit de helikopter.

Mosterd begon zijn carrière bij AWL in 1971 als werkvoorbereider. In de loop der jaren klom hij op naar bedrijfsleider, technisch adviseur, technisch directeur en sinds 1993 is hij de algemeen directeur. “Deze 40 jaar zijn voorbij gevlogen en alle dagen brachten wel wat nieuws. Want machines bouwen, dat echt teamwork is, is alles behalve eentonig. Als je alle ontwikkelingen van de afgelopen 40 jaar op een rijtje zet, dan heeft AWL een complete metamorfose ondergaan in alle aspecten van dit mooie vakgebied”.

Mosterd heeft naast zijn functie als algemeen directeur ook een aantal nevenfuncties waar hij vol passie mee bezig is. Voorop staat hierbij het onderwijs. Al jaren zet hij zich in voor techniek en onderwijs. Zorgdragend voor kwaliteit in de technische opleidingen zodat jongeren een goed perspectief hebben op de arbeidsmarkt en opleidingen beter aansluiten bij de wensen en eisen van het bedrijfsleven. Platform Techniek Noordwest Veluwe, waar Mosterd bestuursvoorzitter van is, heeft zichzelf tot doel gesteld techniek weer “leuk” te maken en biedt samenwerkingsverbanden tussen het onderwijs en de arbeidsmarkt. De opleiding Mechatronica aan het ROC Landstede te Harderwijk is mede dankzij de inspanningen van Mosterd een groot succes. Daarnaast is Mosterd ook actief als bestuursvoorzitter van Veluwe Portaal en als bestuurslid bij het Nederlands Instituut voor Lastechniek. Alhoewel Mosterd er 40 dienstjaren heeft opzitten en inmiddels ook de 60 is gepasseerd denkt hij nog niet aan stoppen. “Het mooiste moet nog komen. Er zit nog zoveel innovatie en ontwikkeling in het bedrijf. Dat vind ik meer dan de moeite waard om nog mee te maken”. www.awl.nl

hoge kosten met zich meebrengen, neemt het aanbod van de arbeidsmarkt bovendien steeds verder af. Zowel Valk Welding, als Panasonic, willen hiermee de lasrobotisering voor een grotere groep toegankelijk maken. Dit Easy Programming met de G3 Weld Navigation Software is ontwikkeld voor de nieuwe G3 robotbesturing voor Panasonic. Dit is demonstratief voor de nieuwe generaties zeer krachtige CPU, die met hogere snelheid en rekenkrachten een enorme prestatiesprong mogelijk maakt. Programmering van deze robot wordt door middel van deze geavanceerde technieken zeer eenvoudig.

9

LASPRODUCTEN

september 2011

Linde: uitbreiding aanbod kleine verpakkingen voor speciale gassen Kleinschalige, speciale gastoepassingen vragen om kleine verpakkingen. Linde Gas meldt voor speciale gassen te beschikken over een hernieuwde range aan kleine verpakkingen.

september 2011

LASPRODUCTEN

Nieuwe MOSA lasdiesel Met de introductie van de CT 350 LSX lasdiesel brengt MOSA de meest lichte en compacte lasdiesel in de 350A klasse op de markt. Waar bij een gewoon lasapparaat de afmetingen en gewicht minder belangrijk zijn, is het juist bij een lasdiesel een erg belangrijk kenmerk. Lasdiesels worden immers naar het werk verplaatst, dus hoe kleiner en lichter, hoe gemakkelijker te vervoeren. De zuinige 2 cilinder dieselmotor zorgt ervoor dat maar liefst ruim 15 uur op een 38 liter tank gewerkt kan worden. Het geluidsniveau bedraagt 69 dB (A) op 7 meter dus stil, zuinig en compact zijn de hoofdeigenschappen van dit nieuwe model. Deze nieuwe lasdiesel is ook verkrijgbaar in CC/CV uitvoering en optionele draadkoffer voor MIG lassen. Standaard levert het aggregaat max. 10 kVA hulpstroom 400/230 V voor gereedschappen. Speciaal voor cellulose lassen is de arc force van dit model traploos regelbaar. Afstandbedieningen, ompool automaten en onderstellen zijn in vele soorten en maten verkijgbaar. Het italiaanse MOSA, de grootste fabrikant van las/stroomaggregaten in Europa, bewijst met deze machine voorop te lopen in de ontwikkeling van lasaggregaten die aansluiten bij de eisen van deze tijd. www.mosa-aggregaten.nl

De MICROCAN® is een miniatuur hogedrukcilinder met een waterinhoud van 0,2 liter en een maximale vuldruk van 200 bar. Toch beschikt dit cilindertje daarmee over een verrassende inhoud van 40 gasliters. Voor gasafname wordt de C210 Micro drukregelaar met plunjer aanbevolen of de diafragma drukregelaar C260 Micro. De MINICAN® is een ultralichtgewicht aluminium disposable met een waterinhoud van 1 liter en een maximale vuldruk van 12 bar. Voor de afname van het gas is er een doseerventiel of een ventiel met septum-adaptor. Ook de MAXICAN® is een lichtgewicht aluminium disposable, met een waterinhoud van 1,2 liter en een maximale vuldruk van 40 bar. De ECOCYL® is een hervulbare aluminium, dan wel stalen cilinder met een waterinhoud van 1 liter, voorzien van een geïntegreerde afsluiter met flow- en/of drukregelaar, met een maximale vuldruk van 150 bar. Dat maakt de aanschaf van een aparte drukregelaar overbodig. www.lindegasbenelux.nl

Hypertherm breidt MicroEDGE® Pro CNC uit met nieuwste ontwikkelingen voor snijden van metaal Dé CNC voor het snijden van metaal wordt uitgebreid met geavanceerde nieuwe technologie. Op 12 augustus bracht Hypertherm namelijk de nieuwe MicroEDGE Pro CNC met de nieuwste Phoenix®-software (versie 9) uit.

Net als alle Hypertherm-controllers is de MicroEDGE Pro ontworpen met het oog op betrouwbaarheid en gebruiksgemak. De MicroEDGE Pro steunt op het succesvolle verleden van de MicroEDGE CNC en de EDGE Pro CNC, en is breed inzetbaar voor uiteenlopende toepassingen, gericht op maximale productiviteit en winstgevendheid. Hypertherm beschikt over een enorme expertise op het gebied van plasmasnijden in de vorm van onder meer de True Hole™-technologie voor het snijden van gaten. De nieuwe ontwikkelingen die nu in de Phoenix-software zijn verwerkt, betekenen een verdere uitbreiding van de functionaliteit van de Hypertherm CNC-sturingen voor het maken van afgeschuinde sneden met plasma, voor waterjettoepassingen en voor het snijden van rechthoekige/ronde buizen.

10

Ook nieuw voor de MicroEDGE Pro is het door Hypertherm zelf ontwikkelde Hypernet-communicatiesysteem, dat garant staat voor een snelle verbinding tussen de CNC, ArcGlide-toortshoogteregeling en HyPerformanceplasma of HyIntensity™-fiberlaser via een Ethernet-kabel. Doordat de voor het snijproces benodigde parameters kunnen worden overgenomen in het onderdelenprogramma van de CAM-software worden de omsteltijden ingekort, terwijl veelgemaakte procesfouten worden voorkomen en de productiviteit wordt verbeterd. “Klanten die een nieuw snijsysteem of een upgrade nodig hebben, zullen de vele voordelen van deze CNC zeker kunnen waarderen”, aldus Peter Brahan, hoofd van het automatiseringsteam van Hypertherm. “De MicroEDGE Pro is het resultaat van diverse proces- en productieverbeteringen. De geavanceerde mogelijkheden die aan de Phoenix-software zijn toegevoegd, resulteren in meer gebruiksgemak en veelzijdigheid.”

Hypertherm ontwerpt en fabriceert geavanceerde metaalsnijsystemen voor toepassing in allerlei industrietakken, zoals scheepsbouw, productie en autoreparatie. De productlijn omvat handbediende en gemechaniseerde plasmaen lasersystemen, slijtdelen, CNC-bewegings- en -hoogteregelingen en snijsoftware. Hypertherm-systemen staan bekend om hun prestatievermogen en betrouwbaarheid, resulterend in hogere productiviteit en winstgevendheid voor tienduizenden bedrijven. De reputatie van het bedrijf op het gebied van plasma-innovatie gaat terug tot meer dan 40 jaar geleden, toen Hypertherm in 1968 het plasmasnijden met waterinjectie uitvond. Het bedrijf heeft wereldwijd meer dan 1.000 medewerkers, evenals vestigingen en vertegenwoordigingen over de hele wereld. www.hypertherm.com

11

LASPRODUCTEN

september 2011

LASPRODUCTEN

september 2011

Hoe zeker weet u dat u écht geen lasprobleem heeft?

Belang en betrokkenheid Waar gelast wordt, is men zich bewust van hoe kritisch de gassamenstelling kan zijn voor de kwaliteit van het eindproduct. Het uitbesteden van een stukje kwaliteitsborging aan de Linde Gasmeetservice kan bijdragen aan het voorkomen van productuitval, en onnodige extra kosten vermijden. Kosten, die een grote invloed kunnen hebben op uw efficiency en rentabiliteit. In veel gevallen heeft Linde al bijgedragen aan het oplossen van lasproblemen of lasfouten, door vast te stellen dat de gaskwaliteit aan het gebruikspunt niet meer dezelfde was als in de gasfles. Het direct betrekken van een gassenspecialist bij las- en snijprocessen houdt u alert op uw proces. En móchten bij de meting onverhoopt afwijkingen worden vastgesteld, dan kan de Lasen Snijspecialist van Linde oplossingsgericht meedenken. Niet op de laatste plaats komt de LMK (Las Methode Kwalificatie) om de hoek kijken, waarin alle relevante lasparameters, waaronder de gassamenstelling, duidelijk zijn vastgelegd.

Gasmeetservice als extra kwaliteitsinstrument Wanneer u MIG, TIG, laser of plasma last, gebruikt u ook beschermgas. Veel gassen bestaan uit mengsels van verschillende componenten. Linde Gas mengt de verschillende componenten tot een samenstelling die past bij het proces en het materiaal dat u gebruikt. Ook kunt u natuurlijk zelf ter plaatse gassen mengen. Belangrijk is daarbij wel, dat het vooraf ingestelde mengsel, aangekomen bij het afnamepunt, nog op specificatie is. Vooral bij een centraal gasdistributiesysteem kan het probleem ontstaan dat vocht of andere verontreinigingen voor grote afwijkingen kunnen zorgen. Ook slangenpakketten tussen de gasvoorziening en de lastoorts zijn soms zo lek als een mandje, met alle nare gevolgen van dien.

Concreet De Linde Gasmeetservice kan u proefondervindelijk ondersteunen bij de instandhouding van de correcte gaskwaliteit. Een aanbevelenswaardige aanvulling wanneer bij u enige twijfel is gerezen over de kwaliteit van het gas aan het gebruikspunt. Of wanneer u ISO 3834 gecertificeerd bent of wilt worden. Sommige bedrijven huren de Gasmeetservice in ter bevestiging van een vermoeden, andere ter bevestiging van een optimale situatie, die kan worden vastgelegd in kwaliteitsdocumenten. www.lindegasbenelux.nl

Maar ook de nieuwe ISO 3834 kwaliteitsnorm vereist dat bedrijven lastechnisch gezien op een hoog niveau presteren. Elk gecertificeerd bedrijf verplicht zich te werken volgens bepaalde vastgestelde kwaliteitsprocedures. Uw opdrachtgevers zullen in toenemende mate vragen naar dit certificaat. Linde kan met haar eigen Gasmeetservice in uw bedrijf met regelmatige intervallen op één of meer afnamepunten controleren of de gassamenstelling nog net zo is als oorspronkelijk bedoeld en ingesteld. Bijvoorbeeld bij de mengunit, bij het reduceerventiel of bij de lastoorts zelf. Vervolgens ontvangt u (voor uw eigen kwaliteitsborgingsysteem) een keurig rapport over gassamenstelling en vochtpercentage. Zo kunt u, mocht dat nodig zijn, direct zaken in uw proces bijsturen. Waarbij Linde desgewenst de helpende hand kan bieden.

Wegens groot succes herhaald!

Workshop Lasdocumenten 12

Meting van de zuiverheid van het beschermgas direct aan de lastoorts (links), of aan het gasafnamepunt.

Kwaliteitsborging wordt steeds belangrijker, in toenemende mate vragen opdrachtgevers er om en via Europese richtlijnen wordt het steeds vaker een verplichting. Uit deze eisen komen lasdocumenten voort die dienen als bewijsvoering voor borging van de laskwaliteit. Bedrijven die hier (nog) niet dagelijks mee te maken hebben, kunnen hierdoor voor onaangename verrassingen komen te staan. Speciaal voor deze bedrijven en lastechnici wordt een zeer praktische, laagdrempelige workshop georganiseerd met een inleiding in de kwaliteitsborging in de lastechniek aangevuld met veel praktische tips en handvatten die direct in het bedrijf toepasbaar zijn.

4 oktober 2011, aanvang 09.00 uur in De Meern Meld u nu aan op www.nil.nl 13

TECHNIEK

september 2011

Verbeterde stroombronnen bij moeilijke lastechnische opgaven

VOOR DE LASSER IS DE ZWAARTEKRACHT ZOWEL EEN VLOEK ALS EEN ZEGEN. BIJ HET LASSEN ONDER DE HAND EN IN HORIZONTALE POSITIES WORDT HET LASBAD DAAR WAAR HET MOET IN GESTOLDE FASE ONDERSTEUND, MAAR BIJ DE IN DE PRAKTIJK NIET TE VERMIJDEN VERTIKAAL STAPELEND TE LASSEN NADEN DIENT DE LASSER IETS TE VERZINNEN OM HET WEGVALLEN VAN HET GESMOLTEN MATERIAAL TE VERHINDEREN. VOOR HET VERKRIJGEN VAN EEN KWALITATIEF HOOGWAARDIGE LASNAAD ZIJN SPECIALE TECHNIEKEN VEREIST DIE NIET EENVOUDIG ZIJN TE BEHEERSEN. MET SPEEDUP BIJ DE S- EN P- SERIE STROOMBRONNEN VAN LORCH BESCHIKT DE LASSER NU OVER EEN UITERST EFFICIËNTE MIG/MAG TECHNIEK VOOR HET LASSEN IN POSITIE. IN HET BIJZONDER BIJ VERTIKAAL OPGAANDE NADEN.

Birger Jaeschke, Andreas Rimböck, Klaus Volrath. Dit artikel verscheen eerder in “Der Praktiker” in mei 2011. Vertaling vanuit het Duits door Ing. Maurice Mol, IWE ij het MIG/MAG lassen van vertikaal opgaande naden worden aan de lasser specifieke eisen gesteld omdat het lasbad de neiging heeft naar beneden weg te zakken. Bij hoeklassen kan hij in bepaalde gevallen proberen deze naden met een relatief hoge snelheid neergaand (in positie PG) te lassen, waarbij de vloeibare neersmelt hoog in het bereik van de boog inbrandt. Dat is echter meestal niet toelaatbaar en is slechts aan te bevelen bij dunne plaat en geringe naaddiktes.

SpeedUp: vertikaal opgaande naden gemakkelijker en zekerder lassen 14

TECHNIEK

september 2011

In de regel kiest men daarom voor stapelend lassen (PF positie). In het bijzonder bij grotere materiaaldiktes (boven 5 mm) probeert men daarbij het smeltbad door al eerder gestold lasmetaal te ondersteunen. Dat vereist vaak een bijzondere wijze van stapelen, de boog maakt daarbij een pendelende beweging in de vorm van een driehoek, om het noodzakelijke evenwicht tussen de toevoer van gesmolten materiaal en de warmteinbreng enerzijds en de ondersteuning van het smeltbad en juiste voortgang van het lassen anderzijds te kunnen behouden, (afb. 1). Door deze in de praktijk als diehoeksteek bekendstaande beweging van de toorts wordt echter de kans op fouten in de lasnaad groter. Een andere variant die echter slechts bij daarvoor geschikte staalsoorten toepasbaar is bestaat uit een ondersteuning van het smeltbad door een snel stollende slak. De hiervoor overwegend toegepaste rutielgevulde draden hebben echter ten opzichte van massieve draad ongewenste neveneffecten, zoals een duidelijk grotere lasrookemissie en hogere kosten van de draad. Bovendien vereist dat het werken in het sproeibooggebied, dat bij dunne plaat nau-

welijks mogelijk is. In het algemeen geldt dat het opgaand lassen van verticale naden moeilijker wordt naarmate de te verbinden delen dunner worden. Door hiervoor genoemde redenen zijn ook gedeeltelijke of volledig geautomatiseerde laswerkzaamheden, waarbij noodzakelijkerwijs naden in verticaal opgaande positie, tot nu toe alles bij elkaar zeer problematisch. Daarom wordt in dergelijke situaties teruggegrepen op in de regel ingewikkelde systemen voor het positioneren van de werkstukken.

Afbeelding 1: Aanbevelingen verplaatsen draadelektrode bij vertikaal opgaand lassen.

15

TECHNIEK

Stand van de techniek: de driehoekssteek Normaliter wordt bij het vertikaal opgaand lassen zo gewerkt dat men probeert het lasbad te ondersteunen door al eerder gestolde gebieden van de lasnaad. Daartoe voert men een speciale pendelbeweging uit en maakt daarbij terwijl het bad stolt een steeds verder omhooggaande beweging. Deze driehoekssteek is niets voor ongeoefende lassers. In het uiterste geval wordt geprobeerd het evenwicht tussen het neersmelten en laten stollen van het gesmolten materiaal met pendelen zo te regelen dat de ondersteuning van het smeltbad die daaruit volgt de naad aan het oppervlak sluit. Het zo te zien foutloze oppervlak kan echter onvolkomenheden als onvoldoende doorlassing van de grondlaag bij een T-naad volledig verbergen. (afb. 2a en 2b) Het is daarbij bijzonder vervelend dat in zulke gevallen bij hoeklassen dergelijke bindingsfouten met radiografisch of met ultrasoon onderzoek niet zo eenvoudig te detecteren zijn, wat de mogelijkheden voor een betrouwbare kwaliteitsborging aanzienlijk bemoeilijkt.

september 2011

Afbeelding 2a enkelvoudig gependeld stapelen: resulterend in goed uiterlijk.

16

Afbeelding 4 ...met in deze naad in de macro zichtbare bindingsfouten.

Afbeelding 2b De gebrekkige kwaliteit komt naar voren na infrezen en breken.

snelheid is hierbij de productiviteit hoog gepaard gaande met een goede laskwaliteit (afb. 5). Vandaar dat deze methode voor vertikaal opgaand lassen in specifieke toepassingsgebieden – zoals de grote scheepsbouw – ook in economisch opzicht een goede optie betekent. Er moeten daarbij echter ook nadelige factoren in beschouwing worden genomen. Want gevulde draad kost zelfs bij afname van grote hoeveelheden het twee tot drievoudige van massieve draad, bovendien is al naar de keuze voor het toevoegmateriaal ook meer beschermgas nodig. Ook vormt het verwijderen van de slak een extra handeling en is daarbij een kostenfactor, die dienovereenkomstig in beschouwing genomen dient te worden.

In vergelijking met een horizontale hoeklas ontstaat door de relatief langzame driehoeksbeweging al in de eerste laag een naar verhouding grote naaddoorsnede. Wordt de naad hierdoor dikker dan vereist - gebruikelijke richtwaarde is 0,7 maal de kleinste wanddikte -, dan is dat niet gunstig voor de laskosten, omdat het overbodig aangebrachte toevoegmateriaal in de regel geen positieve invloed heeft op de sterkte van de lasverbinding. Verder dient te worden onderzocht hoe het er met de ingebrachte warmte (heat-input) uitziet en of meer vervorming van het werkstuk ook nog problemen kan geven. De belangrijkste voorwaarden voor het opgaand lassen zijn een passende kwalificatie van de lasser evenals regelmatige vaardigheidstraining. Onervaren medewerkers maken juist bij deze techniek vaak fouten. (afb. 3 en 4)

Als alternatief hiervoor kan men kiezen voor het toepassen van de al eerder genoemde rutielgevulde draad. De daarvan snel stollende slak vormt een ondersteuning voor het smeltbad zodat in het sproeiboog gebied eenvoudig opgaand kan worden gelast. Dankzij de hoge neersmelt-

TECHNIEK

(staal S235JR, t=8mm, beschermgas 82% Ar+18% CO2 (M21), draadtype G3Si1 ø 1mm.)

Doch zelfs bij een zorgvuldige hantering van de toorts volgens de gebruikelijke lasopleiding blijft het gevaar voor lasfouten nog groot. Zelfs met zorg uitgevoerde naden kunnen nog bindingsfouten in het inbrandingsprofiel vertonen en een sterk golvend verloop van de inbranding. Bovendien is de haalbare voortloopsnelheid relatief laag, omdat het neergesmolten materiaal door de veel ruimte beslaande beweging van de toorts op een relatief grote doorsnede van de naad verdeeld wordt.

Een alternatief: rutielgevulde draad

september 2011

Afbeelding 3 Te snel met de driehoeksteek gelaste verticale naad... (staal S235JR, t = 8 mm, beschermgas 82% Ar+18% CO2 (M21), draadtype G3Si1 Ø 1mm.)

Afbeelding 5 Met rutielgevulde draad verticaal opgaand gelast.

Tot een van de belangrijkste nadelen van dit proces behoort ook een intensieve vorming van lasrook, zodat het werk slechts in de vrije ruimte of in afdoend geventileerde werkplekken kan worden uitgevoerd. Daarbij dient in het sproeibooggebied te worden gelast, waardoor de ondergrens voor plaatdiktes bij staal ongeveer 6 mm bedraagt. Weliswaar kan de ondergrens door de ontwikkeling van dunnere gevulde draden alsook van speciale recepturen tot ongeveer 4 mm verlaagd worden, doch blijft het kostenaspect in het bijzonder bij het lassen van dunnere plaat een kritische factor.

17

TECHNIEK

september 2011

Afbeelding 6 Bij het MIG/MAG opgaand lassen moet eigenlijk worden voldaan aan tegengestelde voorwaarden.

“SpeedUp”, een innovatief nieuw concept Een nadere analyse van de bij het pendelend opgaand lassen voorkomende technische eisen toont aan dat eigenlijk aan tegengestelde voorwaarden moet worden voldaan, (afb. 6). Voor de inbranding bij de grondlaag c.q. de randen moet de boog heet, kort en geconcentreerd zijn, terwijl voor de hechting aan de naadflanken aan de zijden de energie op de flanken verdeeld dient in te werken. En voor de ondersteuning van het smeltbad is er ter plekke plaatselijk een dienovereenkomstige afkoeling noodzakelijk. Het basisidee bij de ontwikkeling van SpeedUp was dan ook het proces op te delen in periodiek daarop gerichte fasen (afb. 7) en deze achtereenvolgens door de lasstroombron aan te sturen terwijl de lasser of de automatische toortsgeleiding alleen maar een eenvoudige opwaartse beweging hoeft te maken.

september 2011

de ingewikkelde driehoekige beweging met de draadelektrode hoeft te maken, die is vervangen door een opgaande beweging. De procesregeling van de stroombron stuurt gezamenlijk alle hiervoor benodigde parameters aan, zodat de gebruiker met een zeer eenvoudige instelling, een enkele synergische parameter - namelijk de als basis dienende plaatdikte - deze procesvariant daadwerkelijk in het dagelijkse werk kan gebruiken.

De eerste onderzoeken van vertikaal opgaand MAG-lassen met een intermitterende techniek en met de pulserende boog werden beschreven in [1] en [2]. Aansturing en regeltechnieken van moderne stroombronnen maken doelgerichte procesvarianten mogelijk en het vastleggen van verschillende intervallen met diverse en verschillend werkende parameters [3]. Het probleem ligt eerder in de praktische toepasbaarheid dan in de complexiteit van de taak en het permanent aanpassen aan wisselende werkomstandigheden stellen praktisch onoverkomelijke eisen aan de doorsnee medewerker. SpeedUp werd in het bijzonder ontwikkeld om op een eenvoudige wijze juist een brug naar de praktische toepassing te slaan. De eerste keer werd de techniek al getoond in het jaar 2009 op “Schweissen und Schneiden”. Voor de lasser is het hier in het bijzonder aantrekkelijk daar hij niet meer

Bij de nieuwe procesvariant SpeedUp worden hoge en lage energetische procesintervallen in een uitgebalanceerde mix zo afgewisseld dat alle taken zoals het smelten van de grondlaag, inbranden van de toevoegdraad, meesmelten van de naadflanken en het ondersteunen van het smeltbad door het stollen van het metaal worden gerealiseerd. Een hoogenergetische procesinterval zorgt voor een volledige inbranding en de neersmeltcapaciteit, terwijl een laagenergetische fase voor de noodzakelijke afkoeling van de smelt zorgt.

Complexe techniek, eenvoudige toepassing Wat nu zo simpel klinkt en voor de gebruiker ook eenvoudig is, blijkt bij nadere beschouwing een complex gebeuren. Daadwerkelijk regelt de stroombron binnen de gedeeltelijke intervallen zowel tegelijkertijd alsook opeenvolgend een groot aantal parameters om het beoogde doel te bereiken. • Het omschakelen tussen verschillende energetische intervallen is tevens ook de wisseling tussen de draadaanvoer snelheden, die in verhouding met de verandering op de verschillende energetische intervallen van stroom en spanning nauwkeurig moeten zijn afgestemd.

TECHNIEK

• Tijdens de energetische intervallen moet de booglengte gericht aangepast worden om naast een goede inbranding met de grondlaag ook een zuivere binding met de naadflanken zonder kerven en een zo vlak mogelijke naad te kunnen bewerkstelligen. • Het principe van de energetische intervaltechniek impliceert de toepassing van gelijksoortige en ook verschillende vormen van materiaaloverdracht in de boog (afb. 8), dat wil zeggen gelijke of verschillende basisprocessen van de boog als bijvoorbeeld kortsluitboog, sproeiboog, pulsboog, maar ook moderne gemodificeerde vormen van materiaaloverdracht, in het korte booggebied (“SpeedRoot”), in het sproeibooggebied (“SpeedArc”) en pulserend (“SpeedPulse”[4]). Van deze mogelijkheden wordt bij de nieuwe procesvariant SpeedUp afhankelijk van de als basiswaarde ingestelde combinatie van basismateriaal, draad en gasmengsel gebruik gemaakt, waardoor verder talrijke parametercombinaties ontstaan. • Omdat het materiaal van de afsmeltende elektrode op bepaalde tijdstippen van druppelsgewijs, van sproeiboog of middels kortsluitingen in het smeltbad overgaat, vereist het wisselen van het ene energetische interval naar de andere dat hiermee adequaat rekening dient te worden gehouden. • Voor het inschatten van het totale technologische effect van het proces op de warmte-inbreng (heat-input) en daadwerkelijke draadaanvoersnelheid (afsmeltcapaciteit) worden de instelwaarden en de daadwerkelijk aangegeven waarden van de intervalregeling bijzonder zorgvuldig bekeken en als de som van beide intervallen als gemiddelde waarde omgerekend. Dat verbetert eveneens het begrip van de kant van de gebruiker.

Afbeelding 8 Verschillende energetische intervallen van de SpeedUp procesvariant. In dit voorbeeld bestaat de hoogenergetische interval uit een pulserende boog en het laagenergetische interval uit een kortsluitboog.

Afbeelding 7 Het basisprincipe van de SpeedUp procesvariant is de energetische intervaltechniek.

18

19

TECHNIEK

september 2011

september 2011

TECHNIEK

Afbeelding 10 ... en vergelijking van de breukproeven van beide lassen.

Afbeelding 9 Naaduiterlijk bij beide proeven vergeleken (Staal S235JR, t = 8 mm, beschermgas 82% Ar+18% CO2 (M21), draadtype G3Si1 Ø 1mm).

• Het vastleggen van deze grote hoeveelheid parameterwaarden bij de verschillende combinaties van basismateriaal, draad en gasmengsel vereist de tussenkomst van een gekwalificeerde lastechnicus. Daarbij komt de taak voor het verwezenlijken van geschikte structuren van hard en software, want het instellen van het grote aantal afzonderlijk in te stellen parameters zou voor de doorsnee gebruiker een te grote opgave betekenen. De digitale regelingen van de stroombronnen uit de S- en P-serie van Lorch beschikken over de hiervoor benodigde structuren en zijn binnen het kader van de ontwikkeling van het SpeedUp proces dienovereenkomstig aangepast. Binnen de interne databank voor lasgegevens van de regeling zijn alle benodigde parameters door experts geöptimaliseerd en voor een breed scala synergetisch opgeslagen. De gebruiker behoeft alleen maar de instellingsmodus “SpeedUp” in te schakelen evenals de gewenste materiaaldikte en dan is het apparaat al voor de lastaak “hoeklas vertikaal opgaand” ingesteld.

Beweging van de toorts en laskwaliteit vergeleken

lasonvolkomenheden groter is en ook hogere eisen stelt aan de medewerker en het materiaal dan wanneer men alleen maar 1 cm omhoog behoeft te werken. Het onderzoek van de bij deze proeven gelaste naden gaf aan dat ze beiden uiterlijk goed waren en ook geen kerven vertoonden, (afb. 9). Als verwacht was de met de nieuwe procesvariant SpeedUp gelaste naad echter vlakker en wat smaller. Tot een ware verrassing kwam het bij het beoordelen van de breukvlakken van de lasnaden. Hoewel de met de driehoeksteek gelaste naad door een hooggekwalificeerde lasser met grote zorgvuldigheid was gelast waren er toch bindingsfouten en insluitingen, (afb. 10). De met SpeedUp gelaste naad was daarentegen foutloos. Vergelijkbare resultaten werden ook verkregen met onderzoeken op roestvast staal en aluminium. Berichten vanuit ervaringen in de praktijk bij gebruikers tonen aan dat de nieuwe SpeedUp procesvariant niet alleen voordelen biedt bij het vertikaal opgaand lassen, maar ook voordelen biedt in andere lasposities, zoals boven het hoofd (posities PD en PE) als betrouwbare en eenvoudig in te zetten methode.

Optisch onderzoeken van de bewegingen van de toorts van de beide processen met massieve draad met behulp van video-opnamen (highspeedcamera met 12 000 beelden per seconde) tonen aan dat de door de toorts afgelegde weg over de lengte van de naad gemeten met de driehoeksteek door de pendelende beweging twaalf keer zo lang is dan met het SpeedUp proces. Dat betekent dat om 1 cm opgaand gelaste naad te maken de lasser in de afwisselende richtingen van de driehoekige beweging de boog ongeveer 12 keer zo foutloos mogelijk moet manipuleren. Het is onmiddellijk duidelijk dat hiermee kans op

In deel 2 (verschijnt in oktober) van dit artikel worden de toepassingsmogelijkheden van SpeedUp bij het vertikaal opgaand lassen in de diverse basismaterialen zoals ongelegeerd staal, roestvast staal en aluminium besproken. Bovendien worden de voordelen van de nieuwe methode met betrekking tot warmte-inbreng en lassnelheid uitgelegd.

20

De belangrijkste voorwaarden voor het opgaand lassen zijn een passende kwalificatie van de lasser evenals regelmatige vaardigheidstraining. Onervaren medewerkers maken juist bij deze techniek vaak fouten.

Personalia: Dr.-Ing. Birger Jaeschke is plaatsvervangend bedrijfsleider R&D bij Lorch Schweisstechnik GmbH, met name verantwoordelijk voor boogfysica en procestechniek. Dipl-Kfm. Andreas Rimböck is hoofd productmanagement bij Lorch Schweisstechnik GmbH. Dipl.-Ing. Klaus Volrath is freelance vakjournalist in Aarwangen Zwitserland. Ing. Maurice Mol is zelfstandig International Welding Engineer.

Literatuur: [1]: Welz, W., u.a.: Intervallschweißen - eine Verfahrensvariante zum MAG-Steignahtschweißen. DVSBericht 131, S. 21/27. DVS-Verlag, Düsseldorf 1990. [2]: Habenicht, G., u.a.: Metall-Aktivgasschweißen von Steignähten in Intervalltechnik mit Impulslichtbogen, Fachzeitschrift Schweißen und Schneiden 46 (1994), Heft 2, S. 61ff. DVS-Verlag, Düsseldorf 1994. [3]: Jaeschke, B.: Der wirtschaftliche MSG-Lichtbogenschweißprozess durch moderne Schweißgerätetechnologien. DVS-Berichte Band 267, DVS Congress 2010, S. 328 ff. DVS-Verlag, Düsseldorf 2010. [4]: Jaeschke, B., u.a.: SpeedPulse - eine produktivitäts- und effizienzsteigernde Weiterentwicklung des MSG-Impulsschweißens, Fachzeitschrift Schweißen und Schneiden 61 (2009, Heft 9, S. 548ff. DVS-Verlag, Düsseldorf 2009. [5] Der Schweißer – Informationen für den Praktiker, 6/2009, DVS-Verlag, Düsseldorf 2009

21

LASKUNST

september 2011

Metaalkunstenaar Marcel Boonen

september 2011

LASKUNST

‘IK KAN ME IN DIT WERK HELEMAAL VERLIEZEN’ HET TERREIN VAN DE OUD IJZERSLOOP VAN GEBRS. FLORACK IN SITTARD. ONDER EEN KLETTEREND LAWAAI DUMPT EEN GRIJPER EEN VOORRAAD OUD IJZER OP EEN - TOCH AL - FLINKE AFVALBERG. “DE IJZERPRIJS STAAT LAAG, DUS ZE SPÁREN”, ZEGT DE TOEKIJKENDE MARCEL BOONEN OP LUIDE TOON, IN EEN POGING ZICH VERSTAANBAAR TE MAKEN OVER HET GELUIDSGEWELD. DE BEELDEND KUNSTENAAR, GEVESTIGD OP HET TERREIN VAN DE SLOPERIJ, STAAT TE POPELEN OM DE IJZERBERG TE BEKLIMMEN. WANT DAARIN VINDT HIJ HET MATERIAAL VOOR ZIJN KUNSTWERKEN.

Jaap van Sandijk en Roger van den Brekel oonen is een bijzondere kunstenaar. Hij werkt met sloopijzer (allerlei metalen door elkaar, behalve roestvast staal) en last daarvan de fraaiste dingen in elkaar. De geboren en getogen Sittardenaar maakt zowel toegepaste kunst, zoals kapstokken en vuurkorven, als autonome kunst, zoals vogels of Afrikaanse maskers. Bij een bezoek aan zijn atelier, op een steenworp van de ijzerberg, springen oude expansievaten, harken en schoppen in het oog. “Van die expansievaten maak ik vuurkorven of lampen”, legt hij uit. Een blik op een beeld in de vorm van een vogel leert waarom Boonen gek is op harken en schoppen: deze landbouwwerktuigen krijgen van hem een tweede leven in de vorm van vogelpoten en snavel.

Zielsongelukkig Boonen deed MTS en is van oorsprong industrieel onderhoudsservicemonteur. Hij werkte bij onder meer DSM. Maar zo’n tien jaar geleden, rond zijn dertigste, vond hij het wel genoeg. “Het werk had niets creatiefs te bieden. Zielsongelukkig werd ik er van.” De Limburger startte in 2000 zijn loopbaan als creatief ondernemer. Hij werd decorbouwer en richtte in 2003 een eigen straattheatergezelschap op onder de naam Theater Vistazo. Voor een spectaculaire productie maakte hij metalen voertuigen in de stijl van Romeinse strijdwagens. “Ik had, als tijdvulling net voor mijn militaire dienstperiode, ooit een cursus lassen gedaan”, licht hij toe.

De reacties op de ijzeren wagens waren heel positief. “Zo positief dat ik dacht: dat kan ik blijkbaar goed. Ik werd en word - geprezen om mijn driedimensionale inzicht en om de zachtheid van mijn kunstwerken, ook al is het dan van staal.” Gesteund door de reacties besluit hij, naast het theaterwerk, zich te richten op beeldende kunst met sloopijzer. Hij omschrijft zijn werk als kunst zonder weerstand, kunst met een respectvolle uitstraling en een grappige kijk op de werkelijkheid. Hoewel hij dus niet echt is opgeleid als lasser en ‘slechts’ een cursus deed, is de Sittardenaar er toch behoorlijk in bedreven. Goed materiaal en gereedschap is essentieel, vindt de kunstenaar. “Ik werk met Hypertherm Fine Cut plasmasnijders. Daarmee kun je met dunner materiaal werken, zonder het meteen aan gort te snijden.” Boonen doet vooral aan MAG-lassen met een draad van 0,6 millimeter. “Dat doe ik vanwege de snelheid”, verklaart hij. “Plus: je hebt één hand vrij.” TIG-lassen gebruikt de metaalkunstenaar vooral als hij moet TIG-dressen; het laten vloeien van het metaal. “Er mogen geen scherpe puntjes op mijn werkstukken zitten.” Hoewel het plasmasnijden - door de in het rond springende vonken - op de toeschouwer het meest spectaculair overkomt, is dit zeker niet het belangrijkste onderdeel. “Het creatieve proces zit niet in het snijden”, benadrukt de kunstenaar, terwijl hij een expansievat laat zien dat vol staat met witte lijnen. “Zie je het masker al een beetje ontstaan? Het tekenwerk

“Er mogen geen scherpe puntjes op mijn werkstukken zitten” 22

23

LASKUNST

september 2011

TECHNIEK

september 2011

Keelhoogte belangrijke maat voor

H

oeklasnaden

HOEKLASSEN IN DE VORM VAN T-VERBINDINGEN, BUITENHOEKLASSEN EN OVERLAPVERBINDINGEN BEHOREN TOT DE MEEST VOORKOMENDE NAADVORMEN IN DE LASTECHNIEK. HET TOTALE AANDEEL HOEKLASSEN IS ZO’N 80% VAN ALLE DOOR MIDDEL VAN BOOGLASSEN GEMAAKTE VERBINDINGEN. HOEWEL DE HOEKLAS VAAK WORDT TOEGEPAST, IS HET ZINVOL OM EEN AANTAL ASPECTEN VAN DE LAS KRITISCH TE BEKIJKEN. VOORAL DE AFMETINGEN ZIJN VAN BELANG VOOR EEN OPTIMALE KWALITEIT EN EEN EFFICIËNT LASPROCES. Ing. Marco Ameye, Air Products

en de vormgeving is veel belangrijker en tijdrovender. Daarmee kun je twee dagen bezig zijn.” Hij lacht: “Het snijden kan in een ochtend gebeurd zijn.” Boonen is nu vijf jaar actief als ‘metaalkunstenaar’ en hij ziet de belangstelling voor zijn creatieve werk toenemen. Zijn werk verkoopt hij vooral via internet, exposities en beurzen. Dat doet hij aan bedrijven die zich voelen aangesproken door zijn kunstzinnige interpretatie van standaardproducten (zo maakt hij inbraakbeveiliging in de vorm van een metalen spinnenweb met spin in plaats van de reguliere, saai ogende rechte spijlen). Maar ook aan particulieren die bijvoorbeeld eens een ‘ander’ hekwerk of een ‘andere’ lamp willen. Ook workshops, onder meer aan VMBO-techniekleerlingen, vinden steeds meer aftrek. “Die workshops geef ik meer uit idealisme”, nuanceert hij. “Als ik van een hele klas bij één leerling de ogen kan openen, waardoor zo’n jongen op zijn zestiende beseft dat hij creatief wil vormgeven - en niet zoals ik pas na zijn dertigste - dan heb ik mijn doel al bereikt.” Overigens geeft Boonen ook workshops en demonstraties bij bedrijven. “Een tijdje terug deed ik dat nog bij Tata Steel. In het kader van het thema ‘out of the comfort zone’ moest het management in groepjes en gekleed in werkkleding een masker van geprepareerd metaal ontwerpen. Die maskers worden later op elkaar gezet en als totempaal voor het bedrijf geplaatst.”

Azijn Boonen werkt met verschillende stukken metaal, maar wil wel dat zijn werkstukken qua kleur en uitstraling een eenheid vormen. Daarom worden ze, als ze klaar zijn, te roesten gelegd. Zoals goede wijn moet rijpen, moet ook bij zijn werken de natuur haar werk doen. En als het allemaal

24

wat sneller moet? In dat - uiterste - noodgeval voorziet hij zijn producten van een laag azijn: “Dat heeft een hogere zuurgraad, waardoor het sneller roest.”

Kunstenaars hebben het lastig, zeker in deze tijd van bezuinigingen op kunst en cultuur. “Goed ondernemerschap is daarom een absolute voorwaarde”, zegt Boonen. Hij maakt dan ook goed gebruik van het feit dat hij in een internationaal gebied woont. Duitsers - veel meer dan Nederlanders gesteld op metalen afrasteringen - weten hem bijvoorbeeld steeds beter te vinden voor het maken van een kunstzinnig hekwerk. Het theaterwerk doet Boonen er nog steeds naast. Maar, zegt hij: “In de nabije toekomst wil ik me volledig op de beeldende kunst richten.” Daar ligt namelijk zijn grote liefde. Kan hij die grote liefde in een paar woorden verklaren? Voor het eerst heeft de snelle prater - gehuld in een Iron Man t-shirt - heel even geen woorden. Dan zegt hij: “Als je eenmaal bezig bent, kun je je er echt helemaal in verliezen.” Wilt u meer werk zien van Marcel Boonen? www.kunstperkilo.nl

én van de problemen bij hoeklasverbindingen is het verkrijgen van de juiste maten, die overeenkomen met de vereiste beenlengte of keelhoogte. Deze termen voor hoeklassen zijn afkomstig uit ISO 2553. Een constructeur zal de afmetingen berekenen en soms een veiligheidsfactor incalculeren, zodat de gespecificeerde las op de werktekening groter is dan strikt noodzakelijk voor het ontwerp. Nadat de tekening is verspreid in de werkplaats, komt het regelmatig voor dat de lasser of toezichthouder nog een extra veiligheidsfactor toevoegt. Vaak wordt ervan uitgegaan dat 'een tikkeltje meer de verbinding alleen maar sterker maakt.' Het hanteren van extra speelruimte kan leiden tot een overmatig hoge las met een beenlengte van misschien wel 8 mm, terwijl de constructeur een lengte van 6 mm had gespecificeerd. Die extra 2 mm heeft tot gevolg dat het lasvolume met meer dan 80% is toegenomen. Als dat extra volume wordt opgeteld bij de door de constructeur berekende waarde, kan er een las ontstaan met een volume dat dubbel zo groot is als bij een correcte hoeklas. Door tijdens het lassen de afmetingen in de werktekening

aan te houden, kunnen hogere lassnelheden worden bereikt. Hierdoor zal de productiviteit toenemen, terwijl het gewicht van het werkstuk, het verbruik en de kosten van materialen als lasdraad en beschermgas zullen afnemen. Wellicht nog belangrijker is de besparing op arbeidskosten door een hogere lassnelheid.

Verspilling Een ander voordeel, dat voor de meeste booglasprocessen geldt, is dat door verhoging van de voortloopsnelheid het risico van ‘op het smeltbad lassen’ verminderd wordt. Daardoor wordt een betere penetratie en positieve hoekinbranding in de wortel van de verbinding bereikt. Ook kan minimaal dezelfde of zelfs een grotere keelhoogte worden bereikt als ook de inbranding deels wordt meegerekend. Een te grote hoeklas is een kostbare manier van werken, die niet per se hoeft te betekenen dat de constructie sterker wordt. Het betekent wel verspilling van toevoegmateriaal en arbeidstijd en het kan wellicht nog andere problemen veroorzaken, zoals een te grote krimpvervorming tijdens het lassen.

Afbeelding 1

25

TECHNIEK

september 2011

NIL-WP Select is nu beschikbaar voor bedrijfsdeelnemers Afbeelding 2

Behalve het risico van een te grote keelhoogte, waardoor het volume aan lasmetaal significant toeneemt, kan het oppervlak van de las te bol zijn (X-lengte in afbeelding 2), waardoor het oppervlak van het smeltbad te groot wordt. Hoewel deze te grote X-lengte vaak moeilijk kan worden geconstateerd en soms slechts één millimeter of nog minder bedraagt, leidt dat tot overbodig lasoppervlak of lasvolume (zie tabel hieronder).

Afbeelding 3

Dit overbodige lasvolume en de bolle vorm hebben een enorm effect op de productiviteit doordat de lassnelheid lager wordt. Ook het verbruik van toevoegmaterialen, beschermgas en energie zal hoger worden, maar het ernstigste nadeel is de noodzaak van extra arbeidstijd. Bovendien kan verdere nabehandeling nodig zijn, zoals slijpwerkzaamheden of het verwijderen van het overbodige lasvolume om een holle las met een hogere vermoeiingssterkte te realiseren (afbeelding 3).

a-hoogte

Lasoppervlak

X-lengte (mm)

(mm)

(mm2)

0,20

0,40

0,80

1,40

2,00

3

9

8,9%

17,8%

36,0%

64,8%

96,3%

4

16

6,7%

13,4%

26,9%

47,7%

69,8%

5

25

5,3%

10,7%

21,4%

37,9%

54,9%

6

36

4,4%

8,9%

17,8%

31,4%

45,4%

de nieuwe internetsoftware NIL-WP Select is voor onze bedrijfsdeelnemers in twee versies beschikbaar • De basisversie met snap-shot functie is verkrijgbaar voor de eenmalige ledenprijs van

€ 395, excl. btw Bij de basisversie kunt u zelf WPS’en aanmaken en uit de bestaande NIL Database WPS’en data kopiëren en vervolgens aanpassen. De basisversie is beschikbaar voor één gebruiker. Voor de snap-shot functie moet u over een eenvoudig software programma Snagit (ca. €49,-) beschikken. Dit programma kunt u ook voor andere doeleinden gebruiken. Snagit is een uitgebreide versie van het Windows 7 programma “snipping tool”.

• De uitgebreide versie met snap-shot functie is verkrijgbaar voor de eenmalige ledenprijs

€ 695, excl. btw Bij de uitgebreide versie krijgt de bedrijfsdeelnemer een aparte internet-locatie en kunt u als gebruiker zelf uw stamgegevens wijzigen indien u dit wenst. Voorbeelden van stamgegevens zijn specifieke lastoevoegmaterialen, basismaterialen en warmte behandelingen. De uitgebreide versie krijgt een licentie voor drie gebruikers. Het toewijzen, door de gebruiker(s), van leesrechten aan derden maakt deel uit van de uitgebreide versie.

Conclusie Hoeklassen vertegenwoordigen niet alleen de meest voorkomende vorm van lasverbindingen, maar zijn tegelijkertijd een van de moeilijkste verbindingen om met een gelijkmatige hoeveelheid lasmetaal aan te brengen. De geproduceerde lassen zijn vaak groter dan nodig is of hebben een slechte vorm die een negatief effect kan hebben op de productiviteit en de laskosten. Om deze problemen te voorkomen moeten constructeurs nauwkeurig de juiste keelhoogte aangeven en moet het laspersoneel ernaar streven de gespecificeerde maten aan te houden. Bovendien moeten de lassers op de juiste wijze zijn opgeleid en over voldoende vaardigheden beschikken om een aanvaardbare laskwaliteit te kunnen waarborgen. Het gebruik van eenvoudige hulpmiddelen voor het inspecteren van de keelhoogte bij hoeklassen (afbeelding 4) kan leiden tot significante verlaging van de totale kosten bij laswerkzaamheden.

26

Wanneer u, als bedrijfsdeelnemer van het NIL, graag meer over deze internetfaciliteit wilt weten of als u een demonstratie binnen uw bedrijf zou waarderen, vul dan het aanvraagformulier in op: http://www.nil.nl/formulier/naam/NILWPSelect WP Select is een programma waarmee u eenvoudig lasmethodebeschrijvingen opstelt op basis van

eigen ervaringen en inzichten maar ook door de aanwezigheid van een groot aantal WPS’en die in de loop der jaren door de Commissie van Deskundigen in opdracht en onder toezicht van het NIL zijn opgesteld: de NIL Database met meer dan 1500 WPS’en. Aan elke ingevoerde WPS binnen de NIL Database ligt een goedgekeurde lasmethodekwalificatie (LMK=WPQR) ten grondslag.

EVENEMENT

september 2011

EVENEMENT

september 2011

Programma BILNIL Lassymposium 2011 13.30

Ontvangst en koffie

14:00

Emerging Trends in Metal Structures Engineering

Programma 19 oktober

09:00

Sessie 5 - Inspectie Voorzitter: Ad de Roode

09.00

Sessie 6 - Deklagen Voorzitter: Marcel van Wonderen, KLM

trueDGS7 - a Novel Technology for Enhanced DGS-Sizing

09.00

Corrosie bestendige legeringen voor het plateren en oplassen met vuldraad

09:00

dr. ir. Filip Van den Abeele; ArcelorMittal N.V., België

14:30

Ontvangst en koffie

Programma 20 oktober

Plenaire sessie

08:30

Sessie 1- Herstellassen Voorzitter: Eric van der Donckt, Denys

14.30

Geld sparen door herstellassen

14.30

Sessie 2 - Laspraktijk Voorzitter: Jeroen Bodt, HSM

09:30

14:30

Tim Suys; Soudokay N.V., België

Invloed design van MIG/MAG laspistolen op de gezondheid van lassers Jean-Paul Depessemier (EWE); Binzel Benelux BVBA, België

15:00

Neutron Diffraction residual Stress Measurement in Cold Weld Repaired Tubular Joints made of T91

15.00

Is een goede lastechnicus ook een goede lasinspecteur? Leo Vermeulen (IWE);

dr. Anna Paradowska;

Nederlands Instituut voor Lastechniek

ISIS Neutron Scattering Facility, Rutherford Appleton Lab0ratory, Didcot, UK S. Huysmans, F. Vanderlinden; Laborelec CVBA, België

15:30

Koffiepauze

15.30

Koffiepauze

16:00

Sessie 3 - Processen Voorzitter: Leen Dezillie, VCL

16.00

Sessie 4 - Robotisatie/mechanisatie Voorzitter: Henk Zandvliet, NIL

16:00

Magnetisch puls krimpverbindingen

16.00

dr. ir. Koen Faes (EWE);

AWP (Active Wire Process) - High-end welding process for robotic arc welding

Belgisch Instituut voor Lastechniek

ing. Peter Pittomvils (EWE); Valk Welding B.V., Nederland

16:30

17:00

Productiviteitsverhoging door speciale gevulde OP-draad

16.30

Mechaniseren van lassen & snijden in grote constructies

ing. Erwin Gering (IWE);

Peter W. Verkaik;

Air Liquide Welding Nederland & BeLux

MT-International B.V. / Bug-O-Systems

Punt- en projectielassen, numerische simulaties sparen tijd en geld

17.00

Lassen met fiber laser Ir. Jo Verwimp (IWE);

ing. Patrick Van Rymenant (EWE);

Lasercentrum Vlaanderen, VITO, België

Lessius Mechelen, België

17:30

Friction Stir Welding of Steels: current status and challenges ahead

10:00

dr. ir. Rajneesh Kumar;

Het efficiënt gebruik van geautomatiseerde snij- en lasprocessen toegepast op de productie van windtorens

Belgisch Instituut voor Lastechniek

Bart Lourdaux; ESAB N.V., België

28

Welding Alloys France S.A.S, Frankrijk

Technologies GmbH, Duitsland

Innovatie in de inspectie van gemechaniseerde pipeline welds - recente ervaring op 40 en 48 duim gas pipelines

09.30

Stijn Michiels, Vincent Chardome;

Toetsen en monitoren van de slijtvastheid en beschermduur tegen corrosie van technische deklagen in een maritiem milieu

AIB-Vinçotte International N.V., België

ing. Mink Ros; MRCONSULT B.V., Nederland

Eric Van Der Donckt, Denys N.V., België

ir. Guus Coolegem; C-Cube International B.V., Nederland

RTD RAYSCAN: Real-time Digital Radiographic Inspection for New-Construction Pipelines

10.00

Herstellingen en deklagen met ongeëvenaarde kwaliteit dankzij laser oplassen

Mireille Boot MSc

dr. ir. Marleen Rombouts;

Applus RTD Technological Center, Nederland

VITO, Laser Centre Flanders (LCV), België

Koffiepauze

10:30

Koffiepauze

11:00

Sessie 7 - Normen Voorzitter: Jo Willems, Iemants

11.00

Sessie 8 - Eigenschappen Voorzitter: Eddy Deleu, BIL

11:00

ISO goes ASME & ASME goes ISO

11.00

Gekoppeld experimenteel-numeriek onderzoek naar de vervormingscapaciteit van pijpsecties met omtrekslasfout

11:30

12.30

18:00

J-M Bonnel, J. Bogaert;

Kleinert Wolf, GE Sensing & Inspection

10:30

12.00

17.30

dr. Oberdörfer York;

ing. Henk J. M. Bodt (IWE); Bodt Welding Consultancy (BWC), Nederland

ir. Stijn Hertelé, prof. dr. ir. Wim De Waele, prof. dr. ir. Rudi Denys, ir. Matthias Verstraete; Labo Soete, Universiteit Gent, België

Verplichte CE markering van staalconstructies en de gevolgen voor het lassen

11.30

Improving fatigue life at the welds for high strength steels Hany Ahmed, Christoph Gerritsen;

ir. G.E. van Beek (IWE);

ArcelorMittal Global R&D Gent/OCAS N.V., België

Telford Consult B.V., Nederland

Thomas Baaten; Belgisch Instituut voor Lastechniek

Electron beam welding - a process totally integrated in the world of standards

12.00

Evaluatie van de vervormingscapaciteit van lasverbindingen

dr. ing. Thomas Krüssel, dr. ing. Christian Vogelei;

ir. Matthias Verstraete, prof. dr. ir. Wim de Waele,

ProBeam Technologies

prof. dr. ir. Rudi Denys, ir. Stijn Hertelé; Labo Soete, Universiteit Gent, België

Lunch Aansluitend mogelijkheid tot bezoeken van de Welding Week 2011

Symposium dinner in Hotel Ramada Plaza

29

ACHTERGROND

september 2011

Techniek ontmoet kunst IN AMSTERDAM-ZUIDOOST, AAN DE KOLLENBERGWEG, STAAT HET DECORATELIER VAN DE NEDERLANDSE OPERA. HIER WORDEN DE DECORS GETEKEND EN GEREALISEERD VOOR EEN VAN DE MEEST AANSPREKENDE PODIA VAN ONS LAND: HET MUZIEKTHEATER AMSTERDAM, MEDE OMVATTEND HET PRODUCTIEHUIS VOOR DE NEDERLANDSE OPERA EN HET NATIONALE BALLET. LASTECHNIEK NAM EEN KIJKJE ACHTER DE SCHERMEN EN BETRAD DE WERELD VAN FANTASIE, ILLUSIE EN DROMEN. Pieter Smittenaar; fotografie, Jedan Tutuhatunewa, Muziektheater Amsterdam at doen we onder begeleiding van lasinspecteur Phil Hall (54). Hall is al 17 jaar verbonden aan het Muziektheater. Vanzelfsprekend vragen we hem als eerste of hij verschil ziet in het lassen in de kunstsector met lassen in andere branches. “In principe niet”, antwoordt hij met een charmant Engelstalig accent. “Lassen moet altijd en overal voldoen aan veiligheidsnormen. En het resultaat moet er altijd verzorgd en netjes uitzien. Wij werken met circa dertig hoog opgeleide medewerkers onder wie meerdere lassers en besteden enorm veel aandacht aan de veiligheidsaspecten. We hebben alle moderne technieken in huis.” Het decoratelier doet nog het meeste denken aan een immense filmstudio. Waar je ook kijkt, overal kom je wel iets bijzonders tegen. Pruiken, maquettes, kostuums, een metershoge replica van een Oude Meester, een goudkleurig rendier en overal balken, buizen en planken. Het oogt als een gezellige chaos. Maar schijn bedriegt. “Alles is gecodeerd” zegt Hall stellig, alsof hij onze gedachten kan lezen.

Belangrijker vindt Hall de teamprestatie. “Op de dag van de première ben je hartstikke zenuwachtig en als alles goed is gegaan ben je apetrots. Op zo’n moment realiseer je je ook dat een geslaagde voorstelling het ultieme resultaat is van teamwork. Er zijn zo veel afdelingen die met elkaar moeten samenwerken. Tekenen en ontwerpen, de staalafdeling, de houtafdeling, schilder en decoratie, belichting en geluid, logistics, kostuums kap en grime, rekwisieten en special effects, de regie en natuurlijk de acteurs.”

Vuurvlammen “Maar de entourage is natuurlijk wel anders dan het werken in een standaard werkplaats”, erkent Hall. En ook de eindproducten zijn meestal bijzonder. Zo hebben we voor een recente voorstelling een tribune gemaakt in de vorm van een mini-amfitheater waarbij vuurvlammen spoten uit de buizen onder de stoelen. Very spectacular indeed.” Bovendien proberen we te werken met materialen die zo licht mogelijk zijn. Er wordt nogal wat afgetild in de theaterwereld.” Moet je verstand hebben van kunst als je als technicus voor het Muziektheater werkt? Ook hierop reageert Hall opmerkelijk nuchter: “Je hoeft er niet echt verstand van te hebben. Bovendien: smaken verschillen. Wel is het zo dat je langzaam maar zeker affiniteit gaat opbouwen met theater, opera, toneel en ballet. Zo ontwikkelt iedereen zijn eigen voorkeuren.

30

De achterkant van het decor van de opera Jevgeni Onegin van Tsjaikovski, door de Nederlandse Opera in het Muziektheater in Amsterdam.

ACHTERGROND

september 2011

“Mafkees” Phil nodigt ons spontaan uit om ook het Muziektheater zelf te bekijken. Dat ligt op negen kilometer afstand van het decorcentrum. In het roerige ritje ernaartoe, dwars door het centrum, worden we bijna van onze sokken gereden door tattoo-koning Henk Schiffmacher, gezeten op een veel te klein geel retro brommertje. “Mafkees”, grinnikt Hall. Om er direct aan toe te voegen: “I love Amsterdam.” De daarop volgende ontmoeting met het Muziektheater is gelukkig minstens zo indrukwekkend als met het decorcentrum. Het theater is een proscenium- of lijsttheater maar kan bespeeld worden als amfitheater met verhoogde orkestbak en arena. Er zijn twee balkons. Door de halfronde vorm zijn de afstanden tot het toneel kort. In totaal zijn er 1633 stoelen, exclusief invalideplaatsen. De licht- en geluidscabines bevinden zich achteraan op het eerste balkon. Tijdens repetities kan een regietafel worden geplaatst. De geluidsmixer heeft een vaste positie achterin de zaal, onder het balkon. Achteraan op het tweede balkon bevindt zich een projectiecabine waar ook de boventitelapparatuur en –projector staat.

Meerdere producties Het Muziektheater wordt door drie gezelschappen tegelijk bespeeld: De Nederlandse Opera, Het Nationale Ballet en Het Muziektheater met een eigen gastprogrammering. Behalve een hoofdtoneel beschikt Het Muziektheater Amsterdam over een zijtoneel links, een achtertoneel en een montagetoneel. Dit maakt het mogelijk meerdere producties tegelijk in huis te hebben en voorstellingen tegen elkaar in te draaien. Het hoofdtoneel is van het achtertoneel en linker zijtoneel gescheiden door een geluidsscherm. Het hoofdtoneel is uitgerust met vijf hefpodia (liften) van 16,20 meter breed en elk 2,70 meter diep. Deze kunnen 3,05 meter op en 3,05 meter neer en ze kunnen tot 10 procent schuin gesteld worden. Voor klassieke dans wordt op de hefpodia een verende vloer gelegd. Voor het verplaatsen van decors kan gebruik gemaakt worden van zweefwagens die dezelfde afmetingen hebben als de hefpodia en die in het hoofdtoneel en in het montagetoneel afgezonken kunnen worden. Voor het horizontale transport wordt regelmatig gebruik gemaakt van

AGV's (automated guided vehicles). Deze computergestuurde aandrijvingen zijn ingebouwd in de zweefwagens en kunnen ook in decorelementen worden ingebouwd. Hieraan verbonden zit een positioneringssysteem dat gebruik maakt van laser en reflectoren. Dit maakt het mogelijk de decorelementen exact naar een geprogrammeerde positie te bewegen.

Scheepsbouw Het hoofdtoneel beschikt over een hijsinstallatie met 92 elektrische trekken, vier zijtrekken, drie sluiertrekken, twee zaaltrekken, 45 punttrekken en achttien twee-tons lieren. De trekken zijn speciale laddertrussen waarbij de onderste buis (Ø60mm) een geïntegreerde Helm 100 rail heeft. Hall: “Vroeger maakten veel lassers en andere technici de overstap van de scheepsbouw naar de toneelwereld. Als je goed om je heenkijkt, begrijp je ook waarom. Achter en boven het toneel is het net alsof je je op een reusachtig zeilschip bevindt. Hoe mooi en prachtig de voorstelling ook is, soms vind ik de achterkant van het toneel minstens net zo indrukwekkend.” Alle toneelmachinerie wordt met één centraal computersysteem bediend vanaf mobiele bedieningslessenaars. Hulpmiddelen als hoogwerkers, ladders, heftrucks zijn aanwezig. De ingang van het truckdok is aan het Waterlooplein, naast de artiesteningang. Er is binnen plaats voor twee trailers. Er zijn in hoogte verstelbare laadperrons (maximale hoogte trailer: 4,00 meter, perronhoogte: 1,26 meter). Er is een elektrische vorkheftruck met een maximale capaciteit van 1500 kg beschikbaar. Rest ons nog één vraag: Is het ook het toneel dat Hall 26 jaar geleden naar Nederland heeft gevoerd? “Nee, de liefde, maar dat is bijna hetzelfde toch?”vuur (op de hoogste stand), de zwetende smid en de al evenzeer zwetende radmaker, het kraken van het wiel bij afkoeling en onderdompeling. Al is er inmiddels de nodige ervaring opgedaan, toch blijft de uitkomst ongewis en lukt het niet altijd even goed. De daarbij behorende spanning is voelbaar in de smederij. Niet zelden wordt na afloop flink geapplaudisseerd. Als definitieve test wordt het wiel een paar keer opgetild om het vervolgens op straat te laten vallen. Een heldere klank en een flinke stuitering geven aan dat het resultaat is wat het zijn moet.

“.... soms vind ik de achterkant van het toneel minstens net zo indrukwekkend” 31

RUBRIEK

september 2011

RUBRIEK

september 2011

NI E U WE BEDRIJFSDEELNEMER Brug tussen theorie en praktijk

Weldmij-Heerenveen STEEDS MEER BEDRIJVEN BESEFFEN HET BELANG VAN BEDRIJFSCERTIFICATIE VOLGENS EN-ISO 3834. HIERMEE TOONT EEN ONDERNEMING AAN DAT OP HET GEBIED VAN LASTECHNISCHE WERKZAAMHEDEN ALLE KWALITEITSEISEN ZIJN GEBORGD. DE BEDRIJFCERTIFICERING WORDT DOOR OPDRACHTGEVERS IN DE DEFENSIE, OFFSHORE EN PETROCHEMIE VRIJWEL ALTIJD VEREIST. BIJ WERKEN ONDER DE EN 1090 NORMEN MOET EEN CONSTRUCTIEBEDRIJF BINNENKORT OOK AAN KUNNEN TONEN DAT WORDT VOLDAAN AAN DE KWALITEITSEISEN VAN DE EN-ISO 3834. HET ADVISEREN OP HET GEBIED VAN DEZE NORMEN IS EEN VAN DE ACTIVITEITEN VAN WELDMIJ. Maurice Mol (IWE) eldmij BV - tot voor kort nog gehuisvest in Joure, tijdelijk gevestigd aan de Eurolaan in Nijehaske bij Heerenveen, in afwachting van de ingebruikneming van een nieuw pand aldaar - is een onafhankelijk consultancy bureau voor alle voorkomende kwaliteitsaspecten in de staal- en aluminium verwerkende industrie. Een breed scala aan diensten, zowel in de engineerings-, uitvoerings- als opleverfase wordt geleverd aan ingenieursbureaus, de olie- en gaswinning, (petro)-chemische-, food- en farmaceutische industrie, fabrikanten van on- en offshore constructies, defensie en machinebouw. De lastechnische kwaliteitsborging en alles wat daarmee samenhangt speelt daarbij een belangrijke rol.

Sebastian de Groot (IWE) is managing director. Daarnaast zijn Aeijolt Bouwhuis (QA/QC engineer) en Pieter Koop (IWT en NDT specialist) mede-eigenaren van Weldmij. De Groot: “Met ons drieën vormen we een hecht team en vullen wij met onze specialismen elkaar goed aan. Voor zowel de lastechnische kwaliteitsborging als de inspectietaken. Wij beoordelen niet uitsluitend de lasverbinding op zich, maar ook de inspectie en testplannen, einddocumenten, zoals traceerbaarheid, keuringsrapporten, materiaalcertificaten, enzovoort.

vlnr: Sebastian de Groot, Aeijolt Bouwhuis, secretaresse/ict Lyan Halman en Pieter Koop.

We nemen als Weldmij de zorgen over van onze relaties en vormen een brug tussen theorie en praktijk. Bovendien zijn we goed thuis in de normen. In de kwaliteitsborging is het van belang dat de documentatie kloppend is. De papieren zijn er niet om de bureaucraten aan het werk te houden, maar om aan te tonen dat het werk is uitgevoerd volgens de eisen van de opdrachtgever. Kwaliteit is datgene wat de opdrachtgever verlangt en waarvoor hij betaalt. De theorie moet wel aansluiten op de praktijk. Bij Weldmij hebben we zowel praktische ervaring als theoretische kennis. We werken oplossingsgericht, om de fabricagekosten te beperken en toch goed werk te leveren. Door de toename van wettelijke eisen, zoals bijvoorbeeld de aankomende verplichte CE-markering voor staal- en aluminiumconstructies volgens EN 1090 deel 1, 2 of 3 worden de constructiebedrijven geconfronteerd met eisen waar ze niet omheen kunnen. Zij zullen een bepaald kwaliteitssysteem moeten opzetten. Dat is wel in de offshore of de leiding- en apparatenbouw bekend, maar met name voor MKB bedrijven in de staalbouw kan het nog een hele opgave worden.” Weldmij biedt diensten aan voor het midden en hogere kader. De organisatie werkt met hooggekwalificeerde medewerkers die een extra meerwaarde leveren aan industriële dienstverlening en technische integriteit. Naast het eigen team wordt samengewerkt met diverse partners. De Groot: “Wij detacheren onder andere QA en QC engineers, NDO personeel, IIW gediplomeerde lascoördinatoren, gecertificeerde visueel lasinspecteurs VT-w level 2 volgens EN 473/ISO 9712, punchers voor het keuren van leidingwerk en Frosio-Nace gecertificeerde conserveringsinspecteurs. We werken voor gerenommeerde opdrachtgevers en zijn internationaal georiënteerd, maar ook kleinere bedrijven maken van onze diensten gebruik. We zijn laagdrempelig, ook diverse zzp-ers maken deel uit van ons klantenbestand.

Goede relaties met het NIL Als onafhankelijk consultancy bureau adviseren wij regelmatig voor het kwalificeren van lasmethoden en laspersoneel en kwaliteitborgingsytemen voor NIL certificaten. Ik ben persoonlijk ook lid van de examencommissies IWT en IWE. De relaties tussen Weldmij en het NIL zijn dan ook hecht te noemen.”

32

De Weldmij organisatie bestaat uit jonge ambitieuze mensen die met veel enthousiasme in de lastechniek opereren. Door het succes van Weldmij is men genoodzaakt een pand te betrekken met een ruimere en geschikter kantoorruimte.

Sebastian de Groot toont op tekening de nieuwe behuizing

“Wij gaan zeer binnenkort een nieuw pand in Heerenveen betrekken,” vertelt De Groot. “Op een zichtlocatie aan de A7. Het is de bedoeling dat we gaan uitbreiden met een aantal medewerkers en daarvoor was in ons pand in Joure echt onvoldoende ruimte. Wij merken dat de wijze waarop wij meedenken met onze klant erg wordt gewaardeerd. Wij beperken ons niet uitsluitend tot het oplossen van een actueel probleem, maar denken ook aan de toekomst van het bedrijf. Zo gaan we bijvoorbeeld bij het kwalificeren van een lasprocedure uit van een zo breed mogelijk dekkingsgebied en een combinatie van meerdere normen. Het beproeven van lasmethoden kan aardig in de papieren lopen en als je toch kosten maakt kun je met weinig meer een groter geldigheidsgebied bestrijken. We merken momenteel dat er bij lassende bedrijven een grote belangstelling bestaat voor ISO 3834-2 of 3 certificering. Daarbij worden de kwaliteitseisen voor lasprocessen vastgelegd. Het management moet ook bekend zijn met alle oorzaken van mogelijke problemen en voor hun beheersing geschikte procedures invoeren. Daarin kunnen wij met onze ervaring heel goed adviseren. De ISO 3834 is ook een onderdeel voor de binnenkort verplichte EN 1090-1 certificering bij constructiebedrijven. Wij kunnen daarbij als Weldmij ook tijdelijk een IIW gediplomeerde lascoördinator aan het bedrijf ter beschikking stellen. De norm stelt die gekwalificeerde lascoördinator namelijk verplicht. Zo nemen wij als Weldmij de zorgen over van onze relaties.”

33

september 2011

COLUMN

september 2011

Jonge collega’s

When W hen two two become one! b ecome o ne!

Druk, Print en Plot van begin tot eind Bent u op zoek naar een grafische partner, die nog met u meedenkt en u hiermee veel kosten bespaart? Wilt u snel en efficiënt geholpen worden met behoud van service en kwaliteit? Spelen opslag, voorraadbeheer en distributie daarbij een rol? Kortom, wilt u totale ontzorging wanneer u gedrukte, geprinte of geplotte uitingen nodig heeft? Maak dan gebruik van onze kennis en expertise en neem vrijblijvend contact op met één van onze adviseurs.

DRUKWERK

PLOT, PRINT EN KOPIEERWERK

• • • • • • • • • • • • •

• • • •

Jaarverslagen Boeken Catalogi Brochures Folders Flyers Posters Huisstijl drukwerk Etiketten Mappen Ringbanden Agenda’s Displays

Printing on demand Personaliseren Lesmateriaal Verslagen

• • • •

Papers Banners Canvas Bouwtekeningen

AANVULLENDE DIENSTEN • Opslag • Voorraadbeheer • Distributie

• Foliedruk • Web2print • Direct-mail

IHC Handling Systems Yo our contact for Plasma, pulse Mig and Tig   

  to [email protected]

www.veldwijk-vanloon.com

www.ihchs.com www.ihchs.com

Veldwijk - van Loon Grafische Bedrijven B.V. Oranjelaan 9 Postbus 116 2740 AC Waddinxveen

T 0182 64 12 12 F 0182 64 12 22 E [email protected]

8, 9 en 10 november 2011 Gorinchem

Dé vakbeurs voor de verspanende en niet-verspanende industrie

13.00-21.00 uur

De vakantie zit er weer op door de meesten van ons wordt er weer gewerkt. Voor wie in Nederland is gebleven was het geen goede zomer. Wat een regen en geen temperaturen om vrolijk van te worden. Eind augustus knapte door toedoen van de orkaan Irene het weer wat op. Krijgen we misschien toch een goede nazomer? De schoolvakantie zit er ook op en een aantal VMBOleerlingen heeft zijn diploma gehaald en is op zoek naar een baan. Voor leerlinglassers is er altijd plek en zo ook op ons bedrijf. De baby boom gaat met pensioen en er komen banen vrij. Ondanks de valutaproblemen gaat het met de meeste bedrijven redelijk goed. Genoeg orders in de portefeuille en dus ook werk voor jongeren. De jongeren die zo van school komen zijn niet direct inzetbaar. Het onderwijs mist toch te veel praktische zaken en er moet het nodige bijgeleerd worden. Gaat dat zonder problemen? Helaas niet. Directeuren uit het bedrijfsleven hebben het nodige commentaar over de instromende jongeren (bron Motivaction): • Jongeren zijn niet geduldig (83%) • Jongeren zijn eigenwijs (80%) • Jongeren stellen zichzelf centraal (78%) • Jongeren zijn verwend (78%) • Jongeren hebben geen respect voor gezag (77%) • Jongeren staan open voor vernieuwing (77%) • Jongeren zijn ambitieus (58%) Dat liegt er niet om. Te weinig ambitieus, eigenwijs en te veel eigendunk. Gaat dat ooit goed komen, want tweederde van de jongeren vindt zichzelf een heel bijzonder persoon tegen nog geen 50 % van oudere generaties. Die jongeren zijn dus niet echt in voor sturing op de werkplek en als het even tegenzit op het werk, hoppen ze gemakkelijk over naar een volgende werkgever. Wat moet je met jongeren, die blaken van zelfvertrouwen, goed voor zichzelf kunnen opkomen en zich veel beter weten te verkopen dan ze waard zijn?

Het onderzoeksbureau Motivaction meldt verder nog dat voor de jongere generatie solidariteit met andere werknemers tot het verleden behoort, dat de jongeren aan zelfoverschatting leiden, dat ze nauwelijks sturing van opvoeders of school krijgen, dat ze snel gefrustreerd zijn, materialistisch zijn ingesteld, zichzelf onwaarschijnlijke leiderschapskwaliteiten toekennen en een narcistisch zelfbeeld hebben. Als opvoeder in het bedrijf kun je er dus tegenaan en de jongeren krijgen een cultuurschok op de werkvloer. Gaat dit nog goed komen en wat moet er gebeuren? De onderzoekers van Motivaction geven wel een oplossing. Meer sturing in de opvoeding, op school en op het werk en veel minder vrijheid. Het probleem ligt dus bij de opvoeders. Ouders bieden minder sturing omdat ze zelf ook jong willen blijven en het onderwijs is steeds structuurlozer geworden. Bij een sterk hiërarchische instelling als de Koninklijke Marine in Den Helder is er het programma van pet naar baret ingevoerd om jonge mariniers de omgangsvormen bij te brengen die ze van huis uit niet hebben meegekregen. Is dat ook de oplossing voor het bedrijfsleven en in het bijzonder voor de laswereld? Ik weet het niet. Ik doe het op mijn manier. Als het gedrag van de jongeren me niet bevalt, dan laat ik ze even weten wie er in de lashal de baas is, maar ik leg ook uit waarom ik zo reageer. Opvoeden dus en daar moeten we met z’n allen aan werken.

Lastechniek #10 verschijnt begin oktober en staat in het teken van de Welding Week. Voor advertenties of redactionele bijdragen kunt u ons bellen Evenementenhal Gorinchem Franklinweg 2 F 0183 - 68 06 00 4207 HZ Gorinchem I www.evenementenhal.nl T 0183 - 68 06 80 E [email protected]

34

071 589 56 44 of e-mailen: [email protected] Ons evenement. UW MOMENT. 35

RUBRIEK

september 2011

september 2011

DELASGROEPENENHUNAGENDA

NIEUWS

s ] w u e i n e t s t a a [het l

Lasgroep Noord (LGN) Plaats van samenkomst: Rsg De Borgen; Waezenburglaan 51a; Leek Lasgroep West (LGW) Plaats van samenkomst: Tata Steel Training Centre; Rooswijklaan 61; 1951 MH Velsen-Noord Lasgroep Oost (LGO) Plaats van samenkomst: Sg Sprengeloo; Sprengenweg 81; Apeldoorn Lastechnische Discussiegroep Rotterdam (LDR) Plaats van samenkomst: Applus-RTD; Delftweg 111; Rotterdam Zeeuwse Lasgroep (ZLG) Plaats van samenkomst: Wisselend, voor meer informatie kijkt u op zeeuwselasgroep.nl Lasgroep Zuid (LGZ) Plaats van samenkomst: Stedelijk College; Avignonlaan 11; Eindhoven Lasgroep Zuid-Limburg (LZL) Plaats van samenkomst: Amerikalaan 35; Maastricht-Airport

Activiteiten bij de LASGROEPEN Lasgroep Noord (LGN) 10-09-2011 Motortoertocht ter gelegenheid van het 25-jarig jubileum op het TT-circuit Assen 15-09-2011 Pats, boem show door Westfalen gassen

Lastechnische Discussiegroep Rotterdam (LDR) 18-10-2011 Bezoek Welding Week, Antwerpen 08-11-2011 Semi-automatisering, door A&N uit Stellendam 13-12-2011 Schade-onderzoek door P. van Houten

Lasgroep Oost (LGO) 16-09-2011 Excursie

Zeeuwse Lasgroep (ZLG) 30-09-2011 Excursie naar IHC, Kinderdijk oktober 2011 Kunststof lassen

Lasgroep West (LGW) 21-10-2011 Busreis Welding Week ter gelegenheid van het 25-jarig jubileum van de Lasgroep West 10-11-2011 Thermisch spuiten, door Anton Kraak

Lasgroep Zuid (LGZ) 13-09-2011 Metaalkunde door Theo Luijendijk 25-10-2011 Excursie Petrogas Lasgroep Zuid-Limburg (LZL) 18-10-2011 Plasmasnijden, door U. Horst, Hypertherm

Meer informatie over alle activiteiten is op te vragen bij het NIL, Postbus 190, 2700 AD Zoetermeer. T 088 400 85 60, F 079 353 11 78, E [email protected]. Actuele informatie staat op www.vakbladlastechniek.nl en op www.nil.nl/algemenelasinfo

36

FME en Federatie Metaal & Techniek bundelen krachten De Vereniging FME-CWM treedt toe tot de Federatie Werkgeversorganisaties Metaal & Techniek (FWM). De naam van het nieuwe samenwerkingsverband tussen de grote ondernemersorganisaties in de techniek is Federatie Werkgeversorganisaties in de Techniek (FWT). De samenwerking is o.a. gericht op vereenvoudiging van de arbeidsmobiliteit door een betere afstemming van de arbeidsvoorwaarden tussen de CAO’s voor de Metaal en Techniek en de CAO Metalektro. Op termijn worden de mogelijkheden onderzocht om te komen tot één basis CAO, met differentiatie per bedrijfstak, afstemming van de pensioenregelingen en intensievere samenwerking tussen opleidingsfondsen. De nieuwe combinatie wordt een van de grootste contractpartijen in de marksector, die onderhandelt over arbeidsvoorwaarden namens 29.000 bedrijven die werkgelegenheid bieden aan 480.000 werknemers.

CAO Hoewel de samenwerking in eerste instantie is gericht op het nauw afstemmen van de arbeidsvoorwaarden van de deelnemende branches, zal daarnaast onderzoek worden gedaan naar de mogelijkheid beide CAO’s te laten opgaan in een nieuwe, gezamenlijke basis CAO met vernieuwende eigentijdse arbeidsvoorwaarden. Uitgangspunt daarbij is uniformiteit van de arbeidsvoorwaarden en ruimte voor maatwerk voor ondernemingen en groepen van ondernemingen.

Pensioenen Ook het op elkaar afstemmen van de pensioenregelingen voor de Metaal & Techniek en de Metalektro is wenselijk met het oog op het verbeteren van de mobiliteit binnen de sector. De huidige pensioenregelingen hebben al dezelfde uitvoerder. Verwacht wordt dat het op termijn realiseren van één pensioenregeling beheersmatige en kostenvoordelen zal opleveren. Een en ander vereist nadere technische uitwerking.

Opleidingen De nieuwe federatie wil intensief gaan samenwerken om de instroom van personeel te bevorderen. Binnen het bestaande samenwerkingsverband TechniekTalent.nu wordt al gewerkt aan meer instroom en behoud van (jonge) mensen in de techniek. De opleidingsfondsen zullen ook intensiever gaan samenwerken. Dat is belangrijk gezien de aanhoudende krapte op de arbeidsmarkt voor technisch personeel.

Arbeidsmobiliteit Belangrijk doel van de samenwerking is het vereenvoudigen van de arbeidsmobiliteit binnen de sector techniek. Een goede afstemming van arbeidsvoorwaarden levert hieraan een belangrijke bijdrage. Dat is goed nieuws voor de ondernemingen die te kampen hebben met een chronisch tekort aan vakkundig personeel. Ook voor individuele werknemers is het goed nieuws, hun employability neemt toe. Meer informatie vindt u op: www.fme.nl of www.fwmcao.nl

37

BRANCHES

september 2011

ADVIES en CONSULTANCY

ADK Techniek Divisie van ADK Speciaalmachines B.V. Mechelaarstraat 23 4903 RE Oosterhout (NB) T 0162 49 44 17 - F 0162 45 31 22 E [email protected] I www.adktechniek.nl

LASACCESSOIRES Lastechniek Europa B.V. Pascalbaan 1 - 3439 MP Nieuwegein Postbus 1156 - 3430 BD Nieuwegein T 030 600 83 40 - F 030 600 83 50 E [email protected] I www.lastechniekeuropa.nl

Overlander B.V. Morseweg 2 - 3899 BP Zeewolde T 036 521 92 00 - F 036 523 44 30 E [email protected] I www.plymovent-overlander.nl Lashuis Haprotech Rooswijkweg 200 1951 MD Velsen-Noord Postbus 19 - 1950 AA Velsen-Noord T 0251 26 29 17 - F 0251 26 29 09 E [email protected] I www.hetlashuis.nl

Kema Nederland BV Utrechtseweg 310 - 6812 AR Arnhem T 026 356 35 00 - F 026 442 87 13 E [email protected] I www.kema.com KEMA is een wereldwijde onderneming voor strategisch en technisch energieadvies, metingen & inspecties, operationele ondersteuning, en testen & certificatie.

Lastechniek Europa B.V. Pascalbaan 1 - 3439 MP Nieuwegein Postbus 1156 - 3430 BD Nieuwegein T 030 600 83 40 - F 030 600 83 50 E [email protected] I www.lastechniekeuropa.nl

Welding Support Nederland Botterlaan 32 - 4484 RD Kortgene T 0113 302409 - F 0113 301740 E [email protected] I www.hsweldingsupport.nl Begeleiding, advies en training in lastechnische zaken.

AUTOMATISCHE LASHELMEN

3M Nederland B.V. Afdeling Veiligheidsproducten Industrieweg 24 2382 NW Zoeterwoude T 071 545 03 65/3 06 - F 071 545 03 68 E [email protected] I www.mmm.com

(CHEMISCHE) METAALOPPERVLAKTE BEHANDELING

Vecom Metal Treatment B.V. Mozartlaan 3 - 3144 NA Maassluis T 010 593 02 99 - F 010 593 02 23 E [email protected] I www.vecom.nl

GEAUTOMATISEERD SNIJDEN

ATTC B.V. Fornheselaan 224 3734 GE Den Dolder T 030 225 95 00 - F 030 225 95 01 E [email protected] I www.attc-bv.eu Onze producten zijn: Slijtdelen voor snijprocessen: Plasma, Autogeen, Lasert. Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIG, OP. Las- en snijtoortsen.

38

ESAB Nederland B.V. Postbus 2236 - 3800 CE Amersfoort T 0800 777 97 77 - F 033 422 35 47 E [email protected] I www.esab.nl

Kemppi Benelux B.V. Minervum 7284 4817 ZM Breda T 076 571 77 50 - F 076 571 63 45 E [email protected] I www.kemppi.nl

Lastechniek Europa B.V. Pascalbaan 1 - 3439 MP Nieuwegein Postbus 1156 - 3430 BD Nieuwegein T 030 600 83 40 - F 030 600 83 50 E [email protected] I www.lastechniekeuropa.nl

Multiweld B.V. Riga 3 - 2993 LW Barendrecht Postbus 252 - 2990 AG Barendrecht T 0180 64 17 77 - F 0180 64 17 70 E [email protected] I www.multiweld.com

LASAPPARATUUR EN ANDERE TOEBEHOREN

Air Liquide Welding Nederland B.V. Rudonk 6b - 4824 AJ Breda Postbus 6902 - 4802 HX Breda T 076 541 00 80 - F 076 541 58 96 E [email protected] I www.alwn.nl

Air Liquide B.V. De Witbogt - 5652 AG Eindhoven Postbus 7117 - 5605 JC Eindhoven T 040 250 35 03 - F 040 250 35 33 I www.airliquide.nl

Linde Gas Benelux B.V. Havenstraat 1 - 3115 HC Schiedam Postbus 78 - 3100 AB Schiedam T 010 246 14 70 - F 010 246 15 06 E [email protected]

Kemppi Benelux B.V. Minervum 7284 - 4817 ZM Breda T 076 571 77 50 - F 076 571 63 45 E [email protected] I www.kemppi.nl

Lastechniek Europa B.V. Pascalbaan 1 - 3439 MP Nieuwegein Postbus 1156 - 3430 BD Nieuwegein T 030 600 83 40 - F 030 600 83 50 E [email protected] I www.lastechniekeuropa.nl

Lorch Lastechniek B.V. Postbus 5 - 2200 AA Noordwijk T 071 362 56 27 - F 071 362 38 85 E [email protected] I www.lorch.eu

Multiweld B.V. Riga 3 - 2993 LW Barendrecht Postbus 252 - 2990 AG Barendrecht T 0180 64 17 77 - F 0180 64 17 70 E [email protected] I www.multiweld.com

LASGERELATEERDE PERSOONLIJKE VEILIGHEIDSMIDDELEN

3M Nederland B.V. Afdeling Veiligheidsproducten Industrieweg 24 2382 NW Zoeterwoude T 071 545 03 65/3 06 - F 071 545 03 68 E [email protected] I www.mmm.com

ESAB Nederland B.V. Postbus 2236 - 3800 CE Amersfoort T 0800 777 97 77 - F 033 422 35 47 E [email protected] I www.esab.nl

INDUSTRIËLE GASSEN

AFZUIGINSTALLATIES en LUCHTBEHANDELING

Kemper B.V. Hartebroekseweg 58 - 7141 VE Groenlo Verkoopkantoor Duitsland T 0049 2564 68 137 F 0049 2564 68 120 E [email protected] I www.kemper-bv.nl

BRANCHES

september 2011

Lashuis Haprotech Rooswijkweg 200 1951 MD Velsen-Noord Postbus 19 - 1950 AA Velsen-Noord T 0251 26 29 17 - F 0251 26 29 09 E [email protected] I www.hetlashuis.nl

ITW Welding Products B.V. Edisonstraat 10 3261 LD Oud Beijerland T 0186 64 14 44 - F 0186 64 08 80 E [email protected] I www.itw-welding.com

Valk Welding B.V. Staalindustrieweg 15 Postbus 60 - 2950 AB Alblasserdam T 078 691 70 11 - F 078 691 95 15 E [email protected] I www.valkwelding.com

Lastechniek Europa B.V. Pascalbaan 1 - 3439 MP Nieuwegein Postbus 1156 - 3430 BD Nieuwegein T 030 600 83 40 - F 030 600 83 50 E [email protected] I www.lastechniekeuropa.nl

TBI Industries GmbH (Kantoor NL) Van Steenbergenlaan 39 3931 WR Woudenberg T 033 285 85 90 - F 033 285 80 51 M 06 48 17 48 37 E [email protected] I www.tbi-industries.com Producent van las- en snijtoortsen.

LASKWALIFICATIES/ CERTIFICERING

Lashuis Haprotech Rooswijkweg 200 1951 MD Velsen-Noord Postbus 19 - 1950 AA Velsen-Noord T 0251 26 29 17 - F 0251 26 29 09 E [email protected] I www.hetlashuis.nl

Lastechniek Europa B.V. Pascalbaan 1 - 3439 MP Nieuwegein Postbus 1156 - 3430 BD Nieuwegein T 030 600 83 40 - F 030 600 83 50 E [email protected] I www.lastechniekeuropa.nl

Lashuis Haprotech Rooswijkweg 200 1951 MD Velsen-Noord Postbus 19 - 1950 AA Velsen-Noord T 0251 26 29 17 - F 0251 26 29 09 E [email protected] I www.hetlashuis.nl

MECHANISATIE EN AUTOMATISERING Lashuis Haprotech Rooswijkweg 200 1951 MD Velsen-Noord Postbus 19 - 1950 AA Velsen-Noord T 0251 26 29 17 - F 0251 26 29 09 E [email protected] I www.hetlashuis.nl

Valk Welding B.V. Staalindustrieweg 15, Postbus 60, 2950 AB Alblasserdam T 078 691 70 11 - F 078 691 95 15 E [email protected] I www.valkwelding.com

ADK Techniek Divisie van ADK Speciaalmachines B.V. Mechelaarstraat 23 4903 RE Oosterhout (NB) T 0162 49 44 17 - F 0162 45 31 22 E [email protected] I www.adktechniek.nl

LASTOORTSEN TIG

ITW Welding Products B.V. Edisonstraat 10 3261 LD Oud Beijerland T 0186 64 14 44 - F 0186 64 08 80 E [email protected] I www.itw-welding.com

Lastechniek Europa B.V. Pascalbaan 1 - 3439 MP Nieuwegein Postbus 1156 - 3430 BD Nieuwegein T 030 600 83 40 - F 030 600 83 50 E [email protected] I www.lastechniekeuropa.nl

Air Liquide Welding Nederland B.V. Rudonk 6b - 4824 AJ Breda Postbus 6902 - 4802 HX Breda T 076 541 00 80 - F 076 541 58 96 E [email protected] I www.alwn.nl

LAS- EN SNIJTOORTSEN

ATTC B.V. Fornheselaan 224 3734 GE Den Dolder T 030 225 95 00 - F 030 225 95 01 E [email protected] I www.attc-bv.eu Onze producten zijn: Slijtdelen voor snijprocessen: Plasma, Autogeen, Lasert. Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIG, OP. Las- en snijtoortsen.

TBI Industries GmbH (Kantoor NL) Van Steenbergenlaan 39 3931 WR Woudenberg T 033 285 85 90 - F 033 285 80 51 M 06 48 17 48 37 E [email protected] I www.tbi-industries.com Producent van las- en snijtoortsen

LASTOEVOEGMATERIALEN Kemper B.V. Hartebroekseweg 58 - 7141 VE Groenlo Verkoopkantoor Duitsland T 0049 2564 68 137 F 0049 2564 68 120 E [email protected] I www.kemper-bv.nl

Böhler Lastechniek Groep Nederland B.V. Emrikweg 7 - 2031 BT Haarlem Postbus 550 - 2033 RN Haarlem T 030 225 95 00 - F 030 225 95 01 E [email protected] I www.bohlerweldinggroup.nl

Air Liquide Welding Nederland B.V. Rudonk 6b - 4824 AJ Breda Postbus 6902 - 4802 HX Breda T 076 541 00 80 - F 076 541 58 96 E [email protected] I www.alwn.nl

Lastechniek Europa B.V. Pascalbaan 1 - 3439 MP Nieuwegein Postbus 1156 - 3430 BD Nieuwegein T 030 600 83 40 - F 030 600 83 50 E [email protected] I www.lastechniekeuropa.nl

Valk Welding B.V. Staalindustrieweg 15 Postbus 60 - 2950 AB Alblasserdam T 078 691 70 11 - F 078 691 95 15 E [email protected] I www.valkwelding.com

LIJMEN

Valk Welding B.V. Staalindustrieweg 15 Postbus 60 - 2950 AB Alblasserdam T 078 691 70 11 - F 078 691 95 15 E [email protected] I www.valkwelding.com

LASTOORTSEN MIG

ATTC B.V. Fornheselaan 224 3734 GE Den Dolder T 030 225 95 00 - F 030 225 95 01 E [email protected] I www.attc-bv.eu Onze producten zijn: Slijtdelen voor snijprocessen: Plasma, Autogeen, Lasert. Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIG, OP. Las- en snijtoortsen.

Lastechniek Europa B.V. Pascalbaan 1 - 3439 MP Nieuwegein Postbus 1156 - 3430 BD Nieuwegein T 030 600 83 40 - F 030 600 83 50 E [email protected] I www.lastechniekeuropa.nl

Henkel Benelux Adhesive Technologies T +32 (0)2 421 25 59 F +32 (0)2 421 25 99 E [email protected] I www.henkel.nl Henkel is wereldmarktleider op het vlak van oplossingen voor lijmen, afdichten en oppervlaktebehandeling.

MANIPULATOREN EN MECHANISATIE

AWL-Techniek B.V. Nobelstraat 37 - 3846 CE Harderwijk Postbus 245 - 3840 Harderwijk T 0341 41 18 11 - F 0341 41 18 22 E [email protected] I www.awl.nl

ESAB Nederland B.V. Postbus 2236 - 3800 CE Amersfoort T 0800 777 97 77 - F 033 422 35 47 E [email protected] I www.esab.nl

Valk Welding B.V. Staalindustrieweg 15, Postbus 60 - 2950 AB Alblasserdam T 078 691 70 11 - F 078 691 95 15 E [email protected] I www.valkwelding.com

ADK Techniek Divisie van ADK Speciaalmachines B.V. Mechelaarstraat 23 4903 RE Oosterhout (NB) T 0162 49 44 17 - F 0162 45 31 22 E [email protected] I www.adktechniek.nl

39

BRANCHES

METAALSNIJDEN

ATTC B.V. Fornheselaan 224 3734 GE Den Dolder T 030 225 95 00 - F 030 225 95 01 E [email protected] I www.attc-bv.eu Onze producten zijn: Slijtdelen voor snijprocessen: Plasma, Autogeen, Lasert. Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIG, OP. Las- en snijtoortsen.

september 2011

OPLEIDINGEN EN CURSUSSEN

De Groot Lasopleidingen B.V. Weidehek 24 - 4824 AS Breda T 076 541 07 20 - F 076 542 72 95 E [email protected] I www.lasopleidingen.nl Lastechnische opleidingen, advisering en certificering.

Materiaal Metingen Testgroep B.V. MME Group Rietdekkerstraat 16 - Ridderkerk Postbus 4222 - 2980 GE Ridderkerk T 0180 48 28 28 - F 0180 46 22 40 E [email protected] I www.mme-group.com

OPLASSEN, OPSPUITEN EN OPPERVLAKTEBEHANDELINGEN

Air Liquide Welding Nederland B.V. Rudonk 6b - 4824 AJ Breda Postbus 6902 - 4802 HX Breda T 076 541 00 80 - F 076 541 58 96 E [email protected] I www.alwn.nl

Distributieweg 3 - 2645 EG Delfgauw P.O.Box 493 - 2600 AL Delft T 015 251 20 00 - F 015 251 2005 E [email protected] I www.ihchs.com

Lashuis Haprotech Rooswijkweg 200 1951 MD Velsen-Noord Postbus 19 - 1950 AA Velsen-Noord T 0251 26 29 17 - F 0251 26 29 09 E [email protected] I www.hetlashuis.nl

Lastechniek Europa B.V. Pascalbaan 1 - 3439 MP Nieuwegein Postbus 1156 - 3430 BD Nieuwegein T 030 600 83 40 - F 030 600 83 50 E [email protected] I www.lastechniekeuropa.nl

Moldex Metric AG & Co. KG Postbus 42- 2990 AA Barendrecht T 0180 53 00 53 - F 0180 53 00 55 E [email protected] I www.moldex-europe.com Hogeschool Utrecht Centrum voor Natuur en Techniek Nijenoord 1 Postbus 182 - 3500 AD Utrecht T 088 481 88 88 E [email protected] I www.cvnt.nl • International Welding Engineer (LPI) • Lastechnisch construeren • Workshop Lasnormen en lasprocedures • Aanbod op gebied van o.a. Onderhoud & Inspectie, Engineering, Materialen, Bedrijfskunde op (duaal HBO-, post-HBO- en masterniveau.

Lastechniek Europa B.V. Pascalbaan 1 - 3439 MP Nieuwegein Postbus 1156 - 3430 BD Nieuwegein T 030 600 83 40 - F 030 600 83 50 E [email protected] I www.lastechniekeuropa.nl

ROC Midden Nederland NIL erkende opleidingen voor alle niveaus en alle processen. Voor meer informatie: Sander Achterberg M 06 24 80 21 04 E [email protected] I www.rocmn.nl/bedrijven.nl Lasopleidingen MIG/MAG, BMBE, TIG, Autogeen, laskwalificaties/certificeringen, IWT/MLT, SMLT met NIL erkenning en examen.

RIJN IJSSEL training & opleiding Postbus 5162 - 6802 ED Arnhem T 026 353 72 60 E [email protected] I www.rijnijssel/t&o.nl NIL erkende lasopleidingen en NIL gemachtigde instelling voor certificering

40

3M Nederland B.V. Afdeling Veiligheidsproducten Industrieweg 24 2382 NW Zoeterwoude T 071 545 03 65/306 - F 071 545 03 68 E [email protected] I www.3msafety.nl

Valk Welding B.V. Staalindustrieweg 15 Postbus 60 - 2950 AB Alblasserdam T 078 691 70 11 - F 078 691 95 15 E [email protected] I www.valkwelding.com

'&%$#"! $" "" $"$$

SNIJDEN

" 

NDO ONDERZOEK

Kema Nederland BV Utrechtseweg 310 - 6812 AR Arnhem T 026 356 35 00 - F 026 442 87 13 E [email protected] I www.kema.com

PERSOONLIJKE VEILIGHEIDSARTIKELEN

PLASMASNIJDEN

ATTC B.V. Fornheselaan 224 3734 GE Den Dolder T 030 225 95 00 - F 030 225 95 01 E [email protected] I www.attc-bv.eu Onze producten zijn: Slijtdelen voor snijprocessen: Plasma, Autogeen, Lasert. Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIG, OP. Las- en snijtoortsen.

&%$$#"%! %""% Air Liquide Welding Nederland B.V. Rudonk 6b - 4824 AJ Breda Postbus 6902 - 4802 HX Breda T 076 541 00 80 - F 076 541 58 96 E [email protected] I www.alwn.nl

ATTC B.V. Fornheselaan 224 3734 GE Den Dolder T 030 225 95 00 - F 030 225 95 01 E [email protected] I www.attc-bv.eu Onze producten zijn: Slijtdelen voor snijprocessen: Plasma, Autogeen, Lasert. Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIG, OP. Las- en snijtoortsen.

$ $!  $$"#
"  &$" && ! "
$&&$" % "$

ESAB Nederland B.V. Postbus 2236 - 3800 CE Amersfoort T 0800 777 97 77 - F 033 422 35 47 E [email protected] I www.esab.nl

ROBOTS

ADK Techniek Divisie van ADK Speciaalmachines B.V. Mechelaarstraat 23 4903 RE Oosterhout (NB) T 0162 49 44 17 - F 0162 45 31 22 E [email protected] I www.adktechniek.nl

Kemper B.V. Hartebroekseweg 58 - 7141 VE Groenlo Verkoopkantoor Duitsland T 0049 2564 68 137 F 0049 2564 68 120 E [email protected] I www.kemper-bv.nl

WARMTEBEHANDELING

&&$" &%$$#"%! %""% AWL-Techniek B.V. Nobelstraat 37 - 3846 CE Harderwijk Postbus 245 - 3840 Harderwijk T 0341 41 18 11 - F 0341 41 18 22 E [email protected] I www.awl.nl

Rolan Robotics B.V. De Corantijn 6 - 1689 AP Zwaag Postbus 135 - 1620 AC Hoorn T 0229 24 84 84 - F 0229 27 27 07 E [email protected] I www.rolan-robotics.nl

Delta Heat Services B.V. Scheelhoekweg 2 - 3251 LZ Stellendam Postbus 52 - 3250 AB Stellendam T 0187 49 69 40 - F 0187 49 68 40 E [email protected] I www.delta-heat-services.nl • Elektrisch voorwarmen en gloeien • Inductie verwarmen • Stationaire gloeiovens • Mobiele gloeiovens • Uitdrogen beton / coatings • Verhuur / verkoop • Advisering

%  # "% "" #" "# # "%" "% "" $ #   " ""$$%" ""% "

" " $" $#"#" $   # "$$% " " " #  $$% %# "%#" " ""%#  "  $$%  #"
 "" "

"

"%

"!$$" !&$" #"



&%$# !!$&& T NL +31 (0)13 531 32 56 BE +32 (0)14 30 07 37 E [email protected]

18 - 19 - 20 - 21 OKTOBER 2011 • ANTWERP EXPO

WELDING WEEK2011

4-JAARLIJKSE VAKBEURS VOOR HET LASSEN, VERBINDEN EN SNIJDEN VAN METALEN EN KUNSTSTOFFEN registreer voor een gratis bezoek www.easyFairs.com/WELDINGWEEK-BE

B

Fir ad m ge Na a am

WAREN ALLE VAKBEURZEN MAAR ZO GEMAKKELIJK!

210_297_WW_2011_BE_NL.indd 1

8/08/2011 11:31:56