door Jasper Nijveldt DE ONDERNEMER DIE DE ZUIDVLEUGEL OOIT WAS, MOET WAKKER GESCHUD WORDEN!
De discussie rond de A4 doortrekking door MiddenDelfland is verstrikt geraakt in een impasse. Het is voor of tegen de A4. De discussie is zinloos, omdat de aangedragen argumenten beide legitiem zijn, maar elk betrekking hebben op een ander schaalniveau. Voorstanders zeggen dat de A4 door Midden Delfland het ontbrekende stukje snelweg is voor een internationale ontsluiting. Tegenstanders zeggen dat Midden Delfland het laatste nog beetje open gebied is in de Zuidvleugel met grote natuurwaarden.
Ik betoog dat er op deze wijze nooit een oplossing zal komen, ook niet wanneer Eurlings stoer roept dat hij de laatste zal zijn die zich met dit vraagstuk bemoeit. Ook aangedragen ‘alternatieven’ zoals een verbrede A13, al dan niet met het aanleggen van de A16 tot aan voor mij part een ondergrondse A4. Het is een zinloze discussie omdat het probleem heel eng bekeken wordt. Integrale oplossingen voor de problemen voor de gehele Zuidvleugel worden niet geboden. Pas wanneer problemen en kansen op verschillende schaalniveaus vanuit zowel leefomgeving, economie als sociaal/cultureel worden gekoppeld is er uitzicht op een oplossing. Dus wel of niet een snelweg door een natuurgebied als Midden Delfland is niet de eerste vraag die je moet stellen. Hieruit kun je niet afleiden of het duurzaam is voor het gebied. Het gaat om kwaliteiten op verschillende schalen en op verschillende terreinen verknopen. Dit is het uitgangspunt voor dit essay. Ik zal een visie schetsen die dit principe toont. Hierbij gaat het niet zozeer om de precieze uitwerking, maar meer om de spirit van de visie. De A4 al dan niet door Midden Delfland is hier niet meer dan een radertje in. Ik vind dat het op dit moment ontbreekt aan een krachtige overstijgende visie op alle terreinen in de Zuidvleugel. Iedereen kijkt nog teveel naar zijn eigen tuintje. Men denkt te weinig metropolitaan. Ziet niet in dat een krachtige Zuidvleugel, ook een krachtige stad betekent. De provincie is hierin nog te veel vleugellam, wordt buitenspel gezet door de grote steden en is niet meer dan een aardige mediator. Dit essay gaat over het maken van Een Leidend Verhaal, het in de markt zetten van een nieuw product, een inspirerende toekomstschets zowel ruimtelijk, economisch als sociaal met een nieuw elan. De provincie zou de taak als visionaire ondernemer op zich moeten nemen, met bestuurlijk veel meer macht, maar met minder bestuurslagen toebedeeld dan nu, hierin gesteund door het rijk.
60
De ondernemersgeest van de Zuidvleugel. Economisch, sociaal en leefomgeving
Gemeente Dordrecht, Bureau Monumentenzorg en Archeologie (2009)
Mijn stelling luidt dan ook: De A4 Delft-Schiedam
DE ZUIDVLEUGEL
discussie van de afgelopen 50 jaar is een zinloze
De Zuidvleugel is het gebied in het zuidwesten van
geweest. Het wordt pas zinvol wanneer de provincie
de Randstad. Het gebied heeft van oudsher een
en het rijk een inspirerende/leidende visie maakt
strategische ligging aan de monding van de Rijn.
die alle kwaliteiten op verschillende schaalniveaus
Het valt binnen de grenzen van Zuid-Holland en ligt
vanuit een ruimtelijk, economisch en sociaal oogpunt
ongeveer tussen Dordrecht, Den Haag, Leiden en
verknoopt en daarbij volle uitvoeringsmacht krijgt.
Gouda. Het is met zijn 3,5 miljoen inwoners een van
In dit essay zal ik eerst kort de problemen in de
de dichtstbevolkte regio’s van Europa. De Zuidvleugel
Zuidvleugel toe lichten. Daarnaast zal ik de kwaliteiten
is dynamisch met twee van de vier grote steden in
benoemen die uitgangspunt zijn voor de visie. In het
Nederland, de grootste haven van Europa, een groot
tweede deel schets ik een visie voor de Zuidvleugel.
gedeelte van het Groene Hart, de kust, de greenports,
De visie ondersteun ik met een tekening.
de Drechtsteden en de universiteitssteden Delft en Leiden. De Zuidvleugel kent echter vele urgente problemen(Zuid-Holland, 1999). De Zuidvleugel kampt met een structureel hogere werkloosheid dan in de rest van de Randstad, verloederde stadswijken, een steeds nijpender wordend mobiliteitsvraagstuk, grote druk op de beschikbare ruimte en ontoereikende ‘groenblauwe’ kwaliteiten van natuur en landschap. De Zuidvleugel loopt in alles achter op de Noordvleugel (Ruijter, 1999). De Zuidvleugel is een essentieel onderdeel van de Nederlandse economie en er spelen veel vraagstukken die relevant zijn voor heel het land.
A4 MIDDEN DELFLAND
61
Er moet iets gebeuren. En wel nu!
DE ZUIDVLEUGEL; DELTA STAD AAN DE KUST©
De urgente problemen van de Zuidvleugel moeten nu
Wat moet er nu gebeuren? Een Nieuw Verhaal moet
aangepakt worden. Vooral in deze tijd van ‘crisis’ moet
er komen. De Zuidvleugel heeft een gat in de markt
de Zuidvleugel ondernemerschap tonen, lef hebben,
gevonden, namelijk: Wij zijn een DELTASTAD AAN DE
initiatieven ontplooien en partijen belangoverstijgend
KUST©! En wij exploiteren deze gedachte maximaal.
binden. Dan zal blijken dat over 30/50 jaar de
Hier wordt zowel de infrastructuur, de economie, en
Zuidvleugel is uitgegroeid tot een metropolitaan
de woon- en leefomgeving naar gemodelleerd. Zo
gebied van wereld betekenis. Zowel sociaal, cultureel,
zetten wij onszelf in de etalage. Hiervoor hebben
economisch en ruimtelijk kijkt de hele wereld naar
we geen gelikte marketingcampagnes nodig, maar
dit gebied. Hier komen de nieuwste inzichten
we buiten simpelweg onze intrinsieke kwaliteiten
vandaan, de meest vooruitstrevende ideeën, is er
uit. Mensen en bedrijven zullen dit ervaren als echt.
een leefomgeving die ongekende kwaliteiten heeft.
Als geloofwaardig en komen hier vanzelf op af. Nu
De infrastructuur is een lichtend voorbeeld met alle
meer concreet. Wat als je deze gedachte verder
vervoersmodaliteiten op elkaar afgestemd. Hier komen
uitwerkt. Wat betekent dit voor landschap, economie
verschillende landschappen samen, zowel zoet als
en de infrastructuur, de A4 en de natuur van Midden
zout, veen, rivieren en delta met daarin twee krachtige
Delfland, in het bijzonder? Ter ondersteuning heb ik
kernen van Rotterdam en Den Haag. Cultureel gezien
op pagina 64-65 een schets gemaakt.
staat Nederland met daarin de Zuidvleugel als lichtend
Jasper Nijveldt
voorbeeld weer model voor tolerantie en vrijheid van geest. Een reputatie die zorgvuldig de afgelopen 500 jaar is opgebouwd, geprezen wordt over de hele wereld, maar bedreigd is in de jaren negentig en aan het begin van het millennium, maar toch overeind is gebleven. De Zuidvleugel is een plek geworden die heeft ingezien dat natuur niet louter een beperkende voorwaarde is voor een gezonde economie, maar juist een stimulans. Dat denken over een gezond klimaat, een slimme waterhuishouding, schone energie, niet alleen leuk op je CV staat en borstklopperij is, maar juist een economische kans is. Dat er betere en innovatieve ideeën ontstaan juist door de balans tussen mens, economie en natuur als uitgangspunt te nemen. Dit is de gedachte die de Zuidvleugel nu moet gaan uitspreken! Het gebied is als sinds eeuwen een economisch rijke regio met een rijke geschiedenis van handelssteden en de constante behoefte aan innovatie om het water in agrarische gebieden de baas te zijn. Deze slapende ondernemende geest moet weer wakker worden geschud! En wel nu!
62
“
Het gebied is als sinds eeuwen een economisch rijke regio met een rijke geschiedenis van handelssteden en de constante behoefte aan innovatie om het water in agrarische gebieden de baas te zijn. Deze slapende ondernemende geest moet weer wakker worden geschud! En wel nu!
’’
Landschap als basis
plassen, moerassen op overgangsgebieden en nieuwe
Het landschap is de basis van de nieuwe Zuidvleugel.
wouden op de zanderige delen. Zo krijgt de discussie
Door het landschap niet te zien als beperking, maar
over Midden Delfland ook een nieuwe dimensie.
juist kansenscheppend voor zowel wonen, economie
Nu wordt het als een zeer waardevol natuurgebied
als infrastructuur te zien ontstaat er een geheel
aangemerkt. Dit komt naar mijn idee echter alleen
nieuwe dimensie. Daarbij hoeft menselijk ingrijpen
door het idee van gebrek aan beter. Het is inderdaad
niet geschuwd te worden, dit is immers door het
het laatste grote open gebied en in die zin waardevol.
feit dat het gebied onder zeespiegel ligt altijd al zo
Het geeft ruimte en rust, maar dat betekent niet
geweest. De Zuidvleugel is een delta aan de kust.
direct dat er ook grote natuurlijke kwaliteiten zijn.
Daardoor kent het een grote landschappelijke rijkdom.
Het is maar welke maatstaf je hanteert. In de nieuwe
Het is een compositie van vier landschappelijke
visie worden de abstracte kwaliteiten van ruimte,
delen: de kust, de rivieren, het veen en de delta. In
openheid en rust van Midden Delfland erkend,
de nieuwe Zuidvleugel worden de kwaliteiten die de
maximaal uitgebuit, maar dit leidt tot een heel nieuwe
4 landschappelijke delen in zich hebben maximaal
ruimtelijke verschijning: Midden Delfland is het nieuwe
ingezet. Elk met specifieke kwaliteiten. Zout met
metropoolpark van de 21e eeuw. Het is het centrale
haar getijden en dynamiek. Zoet als leefbaar en
waterpark van de Zuidvleugel. Alles komt hier samen.
rijk aan beplanting. Zo wordt de Hoeksche waard
Het is niet meer direct een agrarisch gebied, maar
deels teruggegeven aan de dynamiek van de zee.
onderdeel van een stedelijk gebied. Tractors zijn
Er ontstaat een soort waddengebied ten zuiden van
bootjes geworden. Boerderijen worden visfarms. Net
Rotterdam. De natuur krijgt hier alle ruimte met een
als in Central park in New York wordt er een dikke
uniek zout ecosysteem als gevolg. Het glasgebied
rode lijn rond het gebied getrokken. Hier mag niet
Westland ligt nu op waardevol duingebied. Hier wordt
gebouwd worden, afgezien van enkele grote publieke
een nieuwe stad aangelegd aan de kust met grote
functies. De stedelijke gebieden rondom krijgen een
bossen en duinen. In Midden Delfland worden de
smoel aan het nieuwe Midden Delfpark. Aan nieuwe
veengebieden onder water gezet. De rivierdelta krijgt
randen ontstaan interessante amfibische woonmilieus.
hier letterlijk meer de ruimte. Er ontstaan nieuwe grote
A4 MIDDEN DELFLAND
63
64
Jasper Nijveldt
DE ZUIDVLEUGEL; DELTA STAD AAN DE KUST©
A4 MIDDEN DELFLAND
65
Jasper Nijveldt
Metropolitaan vervoer
dit moment totaal geen ruimte meer om te groeien.
De infrastructuur is een essentieel onderdeel van
Het is ook voornamelijk productiegericht. Beter is om
een succesvolle metropolitane regio. In het nieuwe
te zeggen: Reserveer gebieden in bijvoorbeeld de
netwerk draait het om verschillende snelheden en
Flevopolder en niet in de overvolle Zuidvleugel. Geef
deze dan ook maximaal de ruimte geven. Zowel
daar maximaal ruimte aan het glas. Verbindt dit met
vervoer over water, weg, spoor en lucht. Met als
universiteiten, proeflaboratoria en bedrijven met een
motto Duidelijkheid in plaats van onrust! Net als
nieuwe krachtige, innovatieve glasstad als gevolg.
in een treinsysteem met haar lokale stoptreinen,
Zo ontstaat er ruimte bij de kust voor een nieuwe
regionale intercity’s en internationale HSL wordt
woon en werkstad. De zeewering kan veel scherper
in het nieuwe snelwegen systeem verschillende
door duinlandschappen naar binnen te trekken en
snelheden geïntroduceerd. De A4 wordt de E4. Het
de zee meer ruimte te geven voor haar dynamiek
is de HSL voor het wegverkeer. Een Europese weg
door eilanden voor de kust of zee landinwaarts. De
die alleen Amsterdam, Schiphol, Rotterdam, Den
nieuwe stad heeft haar gezicht aan de zee. Er zijn
Haag, Antwerpen, Brussel, Lille en Parijs aandoet. Op
ruime woningen met tuin beschikbaar voor middel- en
deze weg zijn er geen beperkingen. Zowel vracht- als
hoogopgeleiden.
personen verkeer heeft geen last van de opstoppingen
Door elke weg anders te thematiseren ontstaan er
die afslagen met zich mee brengen. Vervoer kan in
ook kansen voor specifiek programma. Bedrijven
een constante snelheid, al dan niet met behulp van
en mensen hebben behoefte aan duidelijkheid. De
elektronische hulpmiddelen als collectieve cruise
economie zal hierdoor een stimulans krijgen. De A54
control systemen, doorrijden. De A13 daarentegen
is de weg voor ontsluiting van de nieuwe kuststad
wordt gedowngrade tot een nieuwe stadsboulevard.
en is een meer landschappelijke weg. De E4 is
Dit is de intercity van de wegen. De maximum
de snelle weg, waarbij je met de vlam-in-de-pijp
snelheid is 70. Het verkeer wordt gescheiden van
doorrijdt. De A13 is een dynamische weg die Delft,
de E4 gebruikers. Het is een weg voor Rotterdam-
De TU, de nieuwe Haagse wouden, het vliegveld,
Delft-Den Haag verkeer. Een interne weg in de
en de stadswijken ontsluit. De kennisweg van de
metropool. Hierdoor zal er minder verkeer op de weg
Zuidvleugel. Op deze manier krijg je geen willekeurige
zijn. Door ook de snelheid te verlagen kan er in een
dozen langs de een snelweg, louter gekozen om de
constante snelheid gereden worden. Een van de
strategische plek, maar de vestigingslocatie van
grootste fileveroorzakers is immers het vele remmen
bedrijven wordt medebepaald door de identiteit van
en versnellen van auto’s (zie ook Moet, 2001). Dit
de snelweg: bedrijven moeten zeggen: “Wij willen bij
veroorzaakt onrust. En naar mijn idee ligt in het begrip
de A13 horen omdat hier kennis en innovatie centraal
onrust per definitie een element van vertraging. Door
staat”. De A13 wordt zo een onderdeel van hun
plotselinge ook maar een minimale rembeweging van
bedrijfsidentiteit.
één auto kan een groot vertragend sneeuwbal effect
Daarnaast is een netwerk niet compleet zonder
hebben op de auto’s daarachter, met een file als
andere vervoersmodaliteiten. Het treinverkeer, de
gevolg. Ook wordt nu op veel snelwegen, en vooral de
metro’s, trams, bussen, waterbussen, Randstadrails
A13 veel verschillende verkeerssignalen afgegeven.
en stedenbanen zijn één compleet openbaar
Dan 100, dan even 120, weer 80 en plotseling weer
vervoersnetwerk. Vergelijkbaar met de beroemde
100. Dit levert veel onrust op en dus ook vertraging.
metrokaarten van Londen, Parijs of New York.
Een lagere maximum snelheid betekent dus niet per definitie een langere reistijd. Onrust wel. Daarnaast wordt er een nieuwe interne snelweg aangelegd: De kustroute. Dit is deels de huidige A54. Door het glas van Westland uit te plaatsen ontstaat er ruimte voor een nieuwe stad. Het glas heeft op 66
De elementen water en lucht als Zuidvleugel
Uitvoering als grootste obstakel
product
Plannen op deze schaal sterven vaak een schone
De economie krijgt een nieuwe impuls door de
dood. Worden als leuk, maar onrealistisch ervaren.
Zuidvleugel in de wereld te positioneren als
Wellicht een terechte constatering. Echter ik heb
Deltastad aan de Kust. Wij weten hoe we met de
betoogd dat de Zuidvleugel dit nu nodig heeft wil het
elementen water en lucht om moeten gaan. Bij ons
de problemen het hoofd bieden. Het is ook de enige
kun je terecht voor windenergie, getijdenopwekking,
kwaliteitvolle oplossing voor de A4 discussie. Om het
osmose technieken (van zout brak water naar zoet
wel realistisch te maken moet er iets fundamenteels
drinkwater), landaanwinning, waterwerken, omgaan
veranderen in de wijze van besturen van de overheid
met de dynamiek van de zee. De Zuidvleugel is de
en haar relatie met bedrijfsleven. Het moet anders.
etalage van ons kunnen. Kijk immers maar naar het
De ondernemersgeest moet terug! Duidelijkheid,
Midden Delfpark, de getijden in de Hoeksche waard,
daadkracht en initiatief! De A4 discussie laat zien
de nieuwe kuststad, de windparken voor de kust, de
dat we op deze wijze niet verder kunnen. Het is
assemblage van molens in de havens. Deze kennis
een typisch Nederlandse discussie. We blijven
wordt steeds verder uitgebreid door de universiteiten
doorpolderen tot er uiteindelijk een voor iedereen
en bedrijven en wordt dagelijks beleefd door haar
aanvaardbaar gemiddelde uitkomt. Dit heeft ons
inwoners.
zeker successen en een naam gegeven, maar de A4 discussie laat overduidelijk de nadelen zien. Kwaliteit is niet meer het eerste uitgangspunt geworden, maar tevredenheid bij de partijen. We moeten oppassen dat dit niet de nieuwe maatstaf voor succes wordt. Kwaliteitsplannen betekenen niet per definitie dat iedereen tevreden hoeft te zijn. Zo ook de visie die ik hiervoor schets. Het is een rigoureus voorstel die door alle schalen heen, zonder aansziensdes-gemeente, denkt. Het beoogt meerwaarde te creëren door alle onderdelen in een groter geheel te plaatsen. Uitvoering van een groter geheel, Een Groot Verhaal, is echter niet Nederlands sterkste punt. Het IJsselmeer, de Afsluitdijk, De Polders, De Wederopbouw, de Deltawerken. De traditie is er wel, maar tegenwoordig moeten we daarvoor in China of Dubai zijn. Op dit moment zijn de provincies, en vooral in de Zuidvleugel, vleugellam. Dit zou per uitstek de partij moeten zijn die op regionaal niet alleen inspirerende voorstellen moeten geven, maar vooral ook de (financiële en bestuurlijke) kracht moeten hebben om het uit te voeren. Het eerste is bij de provincie niet direct het probleem, het tweede echter des te meer. Men raakt te veel verstrikt in een bestuurlijk web met gemeentes, vooral Den Haag en Rotterdam, en heeft moeite om serieus genomen te worden. Wat ten eerste moet gebeuren is dat het Rijk de problematiek in de Zuidvleugel erkent, de enorme urgentie, de ongekende waarde van de Zuidvleugel A4 MIDDEN DELFLAND
67
Jasper Nijveldt
in de Nederlandse economie en het besef dat juist
ondergrondse beweging met een succesvolle dienst
nu ondernemerschap met de daarbij behorende grote
als gevolg. Zo kan het ook gaan met de Zuidvleugel.
beslissingen genomen moeten worden. Met moet de
Bedrijven en bewoners moeten het speciaal vinden om
provincie een visie laten maken en deze volmacht
bij de Zuidvleugelclub te horen. Bedrijven willen hun
voor uitvoering geven. Wijze mannen en vrouwen van
identiteit en producten verbinden aan de Deltastad
de gemeentes kunnen de provincie aanvullen. On-
aan de Kust. De elementen water en lucht spelen
Nederlands, maar de gemeentes hebben hier maar
in alle producten door. De overheid onderneemt zo
naar te luisteren. Het doel is dat de overheid door
samen met de bedrijven aan een nieuwe Zuidvleugel.
alle lagen heen één geluid naar buiten uit draagt:
Je ziet dit ook bij andere succesvolle gebieden als
Wij maken de Deltastad aan de Kust! En wie doet
Bangalore in India, Silicon Valley in California en de
ermee? Om een boost te geven moet de overheid een
Singapore-hub terug. De overheden hier zijn kleiner,
soort van ‘fictieve schaarste’ in de plannen creëren.
daadkrachtiger en acteren meer als een ondernemer.
Google bijvoorbeeld heeft deze strategie succesvol
Op deze manier ontstaat er een krachtige Zuidvleugel
toegepast met haar e-maildienst Gmail. Je kon je niet
zowel ruimtelijk, economisch als sociaal/cultureel.
zomaar aanmelden, maar moest uitgenodigd worden
De E4 en Midden Delfpark zijn hier een essentieel
door iemand die Gmail al had. Zo ontstond er een hele
radertje in.
“
De Zuidvleugel heeft een gat in de markt gevonden, namelijk: Wij zijn een DELTASTAD AAN DE KUST©! En wij exploiteren deze gedachte maximaal.
’’
68
Literatuur Moet, E. (2001). Simulatie van fileverschijnselen: NAW. Ruijter, P. A. d. (1999). Sociaal-economische ontwikkelingen in de Zuidvleugel van de Randstad. Delft: TNO. Zuid-Holland, P. (1999). De impasse doorbreken: naar een vitale Zuidvleugel. Den Haag: Provincie Zuid-Holland.
A4 MIDDEN DELFLAND
69
