Zorgen voor jezelf Kostbaar vaatwerk 19 maart 2016 Marjo van Essen Zorgen voor jezelf? Als je het thema ‘zorgen voor jezelf’ intikt op Google krijg je een keur aan websites met tips en waarom zorgen voor jezelf belangrijk is. Er is zelfs een boekenserie met zelfhulpboeken over alle mogelijke onderwerpen. Je zou kunnen zeggen dat het een populair onderwerp is en dat er dus blijkbaar meer mensen mee worstelen! Toen Anita me vroeg of ik over dit onderwerp wilde spreken zei ik gelijk ja. Ik heb in mijn eigen leven gemerkt dat ik dacht dat ik dat wel aardig voor mezelf kon zorgen…in theorie, want de praktijk was anders en gaande weg ben ik gaan ontdekken hoe en waarom ook ik dat moeilijk vond en vaak nog steeds vind.
Zorgen voor jezelf en Gods plan Als we op zo’n dag bij elkaar zijn zitten we allemaal met ons eigen verhaal. Misschien had je een moeilijke week en was het een hele strijd om hier vandaag te zijn. Ik vind het dan zo mooi om bij God te beginnen, zoals we vanmorgen ook met Hem zijn begonnen. Maar ook om te kijken naar het begin van ons leven, wat Zijn plan was met ons. We zijn allemaal geboren in totale afhankelijkheid. We hadden anderen nodig, allereerst onze ouders voor onze fysieke behoeften, eten, drinken, kleding, maar ook emotioneel: liefde , aandacht, bevestiging en aanvaarding etc. God heeft aan onze ouders toevertrouwd dat ze ons zouden laten weten: je bent uniek, je bent kostbaar, van jou is er maar één. Onze ouders zouden ons genoeg liefde, zorg, vertrouwen en gezonde grenzen meegeven zodat we zouden kunnen zeggen: ja, ik ben geliefd, ik ben niet afhankelijk van de goedkeuring van anderen, ja, ik ben kostbaar, ik ben een mooie vrouw, een beelddrager van God, kortom, een persoon om van te houden en goed voor te zorgen. Maar wat is de realiteit? Toen we opgroeiden hebben de meesten van ons wel wat bevestiging, liefde en aandacht gekregen maar om verschillende redenen niet alles wat we nodig hadden. Misschien hadden je ouders zelf weinig ontvangen, was er een situatie in de familie of hobby’s, werk of kerk die veel aandacht vroeg. Met tot gevolg dat we leven met gaten, tekorten. Het is voorjaar en overal zijn weer voorjaarsbloemen te koop. Een tulp weet precies wie hij is, zijn identiteit staat vast. Hij hoeft geen moeilijke beslissingen te maken, niet te bedenken hoe hij zich moet gedragen of met wie hij rekening moet houden. Die tulp verheerlijkt God gewoon door datgene wat hij is: een tulp. Voor ons is het leven een veel grotere uitdaging want wij kunnen denken, kiezen, beslissingen maken, twijfelen. Bovendien staan we niet op onszelf, zoals die bloemen en bomen, maar hebben we te maken met relaties. Vaak hebben we allerlei rollen te vervullen en zijn we de ene keer moeder, de andere keer dochter, kleindochter, oma , vrouw van, collega of gemeentelid.
Waar hebben we andere mensen voor nodig? We hebben andere nodig die ons aanmoedigen, ons kunnen confronteren, met ons kunnen huilen, die ons bevestigen maar ook om samen plezier mee te maken en samen te eten. We hebben andere mensen ook nodig om onszelf te zien zoals we echt zijn en te weten: ik ben kostbaar voor God. Dus: als we voor onszelf willen zorgen, dan hebben is het niet alleen belangrijk dat we weten wat we nodig hebben maar ook dat we weten wie we zijn! Wat is onze identiteit: - gemaakt naar Zijn beeld Gen 1 - geliefde zonen en dochters van de Vader Rom. 8:1 - een tempel van de Heilige Geest 1 Kor. 3:16 - Zijn bruid 2 Kor. 11: 2 - een kunstwerk van God Efez 2:10 - Kostbaar (broos) Vaatwerk! Er zijn nog veel meer teksten die iets zeggen over onze identiteit ik heb deze gekozen omdat ze iets zeggen hoeveel we van waarde zijn, kostbaar ja zelfs zo duur dat Jezus ons heeft gekocht en betaald met Zijn bloed. Dat geldt niet alleen met Pasen zoals we binnenkort mogen vieren maar elke dag! Nu, wat kostbaar is dat bescherm je, dat koester je, daar ben je zuinig op, toch? Daar zorg je goed voor! Daar zit een sticker op: handle with care! Nu weer even terug naar de realiteit, ons leven met gaten. Misschien heb jij al ontdekt waar bij jou in je leven de gaten zitten, lege plekken die niet gevuld zijn, en zie je ook hoe je die gaten hebt geprobeerd op te vullen. Plekken die niet gevuld zijn, doen iets met onze eigenwaarde. We gaan ons schamen voor wie we zijn. Een van de manieren hoe we geprobeerd hebben om tegemoet te komen aan onze behoeften is in de interactie met anderen en zelfs op zo’n manier dat we ongezond afhankelijk van anderen zijn geworden voor het vervullen van onze behoeften. We noemen mede-afhankelijkheid. Misschien weet je hier al meer van of ben je vandaag voor het eerst, daarom leg ik in het kort nog even uit waar die term vandaan komt. Het fenomeen verslaving werd voor het eerst groot aangepakt in het Amerika van de jaren dertig van de vorige eeuw. Door de economische crisis, de werkloosheid en uitzichtloosheid, waren veel mannen aan de alcohol verslaafd geraakt en ontstond de beweging Anonieme Alcoholisten. De overheid zorgde ervoor dat er geen alcohol meer te krijgen was en men dacht dat als de alcoholist niet meer zou drinken, het normale gezinsleven weer hervat zou worden. Maar het bleek dat het hele gezin een patroon had ontwikkeld waarin ze zich voortdurend hadden aangepast en mede-afhankelijk, waren geworden van iemand anders. De echtgenote die de verslaving probeert te verbergen door de flessen op te ruimen, de klappen voor de kinderen opvangt, die hem in bescherming neemt want stel voor dat z’n baas erachter komt of de voorganger want het is toch zo’n fijn gezin. En zo stelt de één, door te redden, de ander in staat om in die verslaving te blijven.
Ook de kinderen zijn rollen gaan spelen door het verlies van zorg door beide ouders en zo hielpen heel veel kinderen het gezin te overleven. Je raakt van kleins af aan zo gefocust op de nood en problemen van de ander dat je je eigen identiteit en integriteit dreigt te verliezen. Je bent dus als partner of als gezinslid zelf ook weer een verslaafde geworden, niet aan een destructief middel, maar aan een destructieve manier van omgaan met andere mensen. Jouw waarde en daden zijn dan gebaseerd op het leven van iemand anders. Ik heb hier het voorbeeld uit de vorige eeuw van de alcohol verslaafde gebruikt maar je snapt dat je elke andere vorm van verslaving kunt invullen. Er kunnen ook allerlei andere problemen spelen maar waar over gezwegen wordt. Financiële problemen, overspel, criminaliteit, een familiegeheim en ga zo maar door. Het is dus aangeleerd gedrag wat ontstaat binnen ongezonde gezinsrelaties. Gezinnen waar veel leed wordt ontkend, hulp is niet nodig en naar buiten toe wordt mooi weer gespeeld: One happy family. Melody Beattie heeft een heel goed boek over dit onderwerp geschreven wat helaas nog niet vertaald is: Codependent no more. Nu staat er vaak in een boek wie de schrijver heeft willen bedanken en aan wie het boek is opgedragen en zij schrijft: This book is dedicated to me, dit boek is opgedragen aan mezelf. Dat raakte me. Vandaag gaat het dus niet over de ander, het gaat vandaag over mij.
Waar kan die medeafhankelijkheid het gezond zorgen voor jezelf in de weg kan zitten? Moeite met grenzen en vage grenzen Herken je het gevoel dat anderen jou de wet gaan voorschrijven? Dat de afspraken van de kinderen of je man of een zieke vriendin voorgaan en dat jou agenda er eigenlijk niet toe doet. Dat je achteraf het gevoel had geen keus te hebben. Vorige week stond er in de Volkskrant een stuk van een schrijver die als enig kind opgroeide met een moeder en een aan alcohol verslaafde vader. Inmiddels is hij vijftig maar die na al die jaren verteld hij: “ ik had genoeg aan een woord of blik die een bepaalde behoefte uitdrukte: ik wist onmiddellijk wat er van mij verwacht werd nl. kom aan die behoefte tegemoet wat het je ook kost aan tijd, energie of zelfs principes. En die alertheid ben ik nog niet kwijt”. Het gevoel dat jou bestaan een verlengstuk is van iemand anders. Zo vaak bezig geweest met de gedachten en voorkeuren van anderen dat je niet meer weet wat je eigen gedachten of voorkeuren zijn . Vage grenzen, daar bedoel ik mee dat je eigenlijk niet meer weet waar binnen een relatie jij ophoudt en de ander begint. Zijn het nu mijn gevoelens en ervaringen of zijn ze van die ander. Misschien ben je op die manier ook verstrikt geraakt in het meekijken van porno of seksuele handelingen of spelletjes omdat je deed wat van je verwacht werd. Kinderen die seksueel misbruikt zijn geloven dat ze geen grenzen hebben. Dat de deurknop zich altijd aan de buitenkant van de deur bevindt en dat zij binnen zijn zonder het recht te hebben om “nee” te mogen zeggen. Je kunt zelfs zo verstrikt raken in het leven van iemand anders dat je niet meer voor jezelf zorgt, dat je geen aandacht meer hebt voor je eigen behoeften en eigen gevoelens. Ik vind het mooi om te kijken naar Jezus die altijd precies wist wie Hij was. Hij gaf zijn persoonlijkheid niet op toen Hij ervoor koos om te dienen. Hij liet zich ook niet leiden door de verwachtingen van anderen. Jezus gaf zichzelf in liefde en toch verloor Hij zichzelf niet.
Laag zelfbeeld Een van de behoeften die ik in het begin genoemd heb is dat we gewaardeerd worden om wie we zijn. Mensen met een laag zelfbeeld zijn altijd op zoek naar de waardering van anderen. Deze vaak onbewuste behoeft kan heel diep zitten. In feite ben je zo bang voor de afkeuring van anderen dat je het gevoel hebt dat je als persoon ophoudt te bestaan. Je voelt je een nul. Het zijn vaak mensen die opgroeiden in een gezin waar hun behoeften ondergeschikt waren. De mening van de buren of van de voorganger die waren belangrijk. Of de nieuwe auto, geld, alcohol, vakantie noem maar op. Als je op deze manier bent opgegroeid dan denk je dat geen liefde, aandacht en respect waard bent. Je bent misschien zelfs gaan geloven dat je een slechte behandeling door anderen verdient. Misbruik ( fysiek, emotioneel of seksueel) hoewel ook pijnlijk voelt toch vertrouwd. Vaak ben je in de leugen gaan geloven: ik ben het niet waard om geliefd te worden en: ik had meer mijn best moeten doen, ik had nee moeten zeggen. Let maar eens op wat je zoal tegen jezelf uitspreekt. Het zijn woorden van schaamte, van minderwaardigheid. Het gevaar is dat je jezelf gaat verwaarlozen. Het kan zijn dat je je schuldig voelt omdat je tijd en geld aan jezelf besteedt. redden en controleren Het is vanuit een machteloos gevoel dat je mensen en situaties onder controle wilt houden. Je voelt je sterker en machtiger dan je in feite bent. Het kan zijn dat je een plek in het gezin had (vaak zijn dat de oudste kinderen) die de verantwoordelijkheid op zich nam voor (ook) het emotionele welzijn van het gezin. Maar hoe doe je dat? Door anderen te redden en anderen op de vingers te kijken, door te manipuleren en te controleren. Op de vingers kijken houdt in dat we voor iemand anders doen wat die persoon zelf zou moeten doen. Je ontneemt dan iemand ook de keuzevrijheid. Wanneer je anderen redt dan ontken je eigenlijk de verantwoordelijkheid van de ander. Voor ouders met kinderen is dat vaak spannend want het valt niet altijd mee om grenzen te stellen aan je kinderen. Maar: onze identiteit is niet één van een politieagent! We praten nergens over Ontkenning ontstaat als we vermijden om naar de pijn te kijken. We weigeren om eerlijk te erkennen wat er in een bepaalde situatie of relatie aan de hand is. We willen niet toegeven hoe de zaken er werkelijk voor staan. Het is aangeleerd gedrag wat je van huis hebt meegekregen. In disfunctionele gezinnen zijn er 3 onuitgesproken hoofdregels waar je je aan houdt: Spreek niet, vertrouw niet en voel niet. Kinderen uit een gezin waar verslaving of mishandeling voorkomt gaan zich schamen voor wat er gebeurde. Het gevolg is dat ze niet alleen naar anderen toe zwijgen maar ook voor zichzelf de waarheid niet erkennen. Wie herkent zo’n familie-motto bij zichzelf? Hang de vuile was niet buiten.
Met ontkennen zeggen we eigenlijk: met mij is niets aan de hand. Maar de prijs van die controle is heel hoog, want het onderdrukken van angst en emoties wordt vaak betaald met fysieke klachten.
Herstelproces 1. Leer om van jezelf te houden en voor jezelf te zorgen! Zorgen voor jezelf, en dus houden van jezelf betekent dat je daar ook verantwoording voor neemt en gaat ontdekken: waar heb ik behoefte aan, wat vind ik fijn om te doen, wat doet mij goed, welke film raakt mij en als ik een dag vrij heb wat zou ik dan graag doen. Aan het eind krijgen jullie een A4-tje met een aantal praktische tips hoe voor jezelf te zorgen. Jaren geleden ontdekte ik dat mijn agenda altijd gevuld werd met andere zaken, andere mensen die voorgingen. Ik hoorde en las dan van bijv. een bijzondere tentoonstelling die ik wel graag had willen zien, maar ja… Toen realiseerde ik me: nee, dit ga ik anders doen. Het is goed om te zien dat Jezus aandacht aan zichzelf besteedde. Dat Hij tijd doorbracht met de Vader. Dat Hij zich niet verontschuldigde om bij bruiloften en etentjes te zijn. Bij vrienden als Lazarus, Martha en Maria: Hij wist dat Hij die ontspanning nodig had.
2. Grenzen Leren om de verantwoordelijkheid voor de ander los te laten. Ga aan de slag met het thema grenzen. In de groepen van Kostbaar Vaatwerk wordt daar ook aandacht aan besteed. Leer om een stap terug te zetten als iemand een beroep op je doet en ga eerst bij jezelf na: moet ik hierop ingaan? Leer om je ‘nee ’spier te oefenen. Durf te zeggen: ok, ik zei wel ‘ja’ maar dat was niet het goede antwoord, ik had ‘nee’ moeten zeggen. Laat de ander zijn eigen troep opruimen. Neem de tijd voor dit thema! 3. Bekering Misschien ben je jezelf als Redder gaan zien. Redder van het gezin, van je man, je kinderen, je baas, je vriendin, je gemeente, je voorganger. Zonder mij zou die ander nooit God ontmoeten, zonder mij….. Leer om te zeggen: ik ben niet meer degene die deze persoon kan en gaat redden. Het is een valse identiteit. Als dit voor jou geldt, dan mag je je bekeren van trots maar ook van zelfhaat als je merkt dat je daardoor niet goed voor jezelf gezorgd hebt. 4. Durf te kijken naar je eigen pijn. Durf naar je eigen pijn te kijken en mensen toe te laten. Als je je hart opent voor goede dingen dan brengt het ook verdriet en pijn naar boven. Sta jezelf toe om te zeggen: ja, dat heb ik gemist, ik heb nooit een gewone kindertijd gehad. Ik heb nooit kunnen spelen en dat ga ik vandaag doen! De jaren dat je niet gewoon een vader en een moeder had die er voor je waren: daar mag je over rouwen en jezelf toestaan om boos en verdrietig te zijn over wat er niet geweest is. Ontdek welke emoties er nooit mochten zijn. En leer ze te uiten. Vraag hulp als dat nodig is.
5. Wat geloof je. Is jou geluk altijd bepaald geweest door de waardering van de ander? Leer dan om te zeggen: het is goed met mij, ik hoef geen peoplepleaser meer te zijn. Is het egoïstisch om van mezelf te houden? Jezus zei: Heb de Here uw God lief boven alles,( Hij staat op nummer 1) en dan… heb uw naaste lief als uzelf! Ik kan dus alleen van iemand houden als ik weet hoe van mezelf te houden. 6. Genezing en herstel Heb je te maken gehad met misbruik als kind of ben je verlaten, merk je dat een van de onderwerpen je vandaag meer geraakt heeft dan je zou willen, zoek dan iemand en neem de tijd om te genezen. Je bent kostbaar en het zo waard! Ook op de website van Kostbaar Vaat werk staan hulpverleners als je die nodig hebt. Het doel van dit hele proces is dat we vrij worden. Van overleven naar leven. Vrij om de touwtjes uit handen te geven, vrij om risico’s te nemen, vrij om behoeften te hebben, vrij om onvolmaakt te zijn, vrij om spontaan te zijn, vrij om zelf keuzes te maken en dus vrij om goed voor mezelf te zorgen(!) als zijn kostbare en soms broze dochter die verzekerd is van Zijn aanvaarding, Zijn liefde en vergeving. Jes 43: 2 en 4 Moet je door het water gaan- Ik ben bij je; of door rivieren- je wordt niet meegesleurd. Jij bent zo kostbaar in mijn ogen, zo waardevol, en ik houd zoveel van je dat ik de mensheid geef in ruil voor jou.
