Zorg Verzekerd. De invoering van de Zorgverzekeringswet en potentiële onverzekerden; Verslag van een VWS-onderzoek

Zorg Verzekerd De invoering van de Zorgverzekeringswet en potentiële onverzekerden; Verslag van een VWS-onderzoek.

Den Haag, 12 december 2005

Inhoudsopgave

Voorwoord voorzitter werkgroep................................................................................................. 4 Hoofdstuk 1 Inleiding .................................................................................................................. 6 Hoofdstuk 2 Overgang naar de nieuwe Zorgverzekeringsw et ..................................................... 8 2.1 Inleiding .............................................................................................................................. 8 2.2 Onverzekerden: kwantitatief en kwalitatief ............................................................................. 8 2.3 Negatieve optie ................................................................................................................... 8 2.4 Voorlichting en opsporing specifieke doelgroepen.................................................................. 9 2.4.1 Ondernomen acties ..........................................................................................................10 2.5 Monitoring en nazorg ..........................................................................................................12 2.6 Buitenland ..........................................................................................................................12 2.7 Illegalen .............................................................................................................................12 2.8 Conclusie ...........................................................................................................................12 Hoofdstuk 3 Voorkomen ontstaan nieuwe onverzekerden binnen bestaande wettelijke kaders 14 3.1 Inleiding .............................................................................................................................14 3.2 Minderjarigen .....................................................................................................................15 3.3 Bewust onverzekerden........................................................................................................15 3.4 Wanbetalers en oplossingsrichtingen ...................................................................................16 3.4.1 Uitschrijvingsbewijs met begeleidend schrijven overleggen .................................................17 3.4.2 Lijst met wanbetalers .......................................................................................................18 3.4.3 Automatische incasso ......................................................................................................18 3.5 Bijstandsgerechtigden en oplossingsrichtingen.....................................................................19 3.5.1 Signalering betalingsachterstand via Inlichtingenbureau .....................................................21 3.5.2 Zorgtoeslag rechtstreeks overmaken aan gemeenten.........................................................22 3.5.3 Zorgtoeslag rechtstreeks overmaken aan zorgverzekeraar .................................................23 3.5.4 Inhouding premie door gemeenten op bijstandsuitkering ....................................................24 3.5.5 Collectieve (aanvullende) zorgverzekering.........................................................................26 3.6 Minima ...............................................................................................................................27 3.7 Kwetsbare groepen en oplossingsrichtingen .........................................................................28 3.7.1 Dak - en thuislozen ...........................................................................................................28 3.7.1.1 Signalering betalingsachterstand via Inlichtingenbureau ..................................................30 3.7.1.2 Vergroten postadressenregeling.....................................................................................30 3.7.1.3 Basisbankrekening ........................................................................................................31 3.7.1.4 Inrichten van ondersteuningspunten...............................................................................32 3.7.1.5 Toepassing van bestuurlijke boete uitstellen voor kwetsbare groepen...............................32 3.7.1.6 Zorgtoeslag rechtstreeks overmaken naar zorgverzekeraar .............................................33 3.7.1.7 Blanco aanvraagformulieren zorgtoeslag ........................................................................33 3.7.1.8 Anonieme polissen ........................................................................................................33 3.7.2 Verslaafden.....................................................................................................................33 3.7.2.1 Mentorschap of bewindvoering.......................................................................................34 3.8 (Ex-)gedetineerden en oplossingsrichtingen .........................................................................35 3.8.1 Informeren over activering opgeschorte zorgverzekering ....................................................36 3.8.2. premiebetaling ex-gedetineerde.......................................................................................36 3.8.3. Overgangsproblematiek ..................................................................................................36 3.9 Verdragsgerechtigden.........................................................................................................36 3.9.1 Ambtshalve inschrijving CVZ ............................................................................................36 3.10 Conclusie .........................................................................................................................37 Hoofdstuk 4 Maatregelen buiten het bestaande wettelijke kader...............................................38 4.1 Inleiding .............................................................................................................................38 4.2 Monitoren...........................................................................................................................38 4.2.1 Monitoring door CBS ........................................................................................................38 4.2.2 Thema monitoring............................................................................................................40 4.3 Actieve opsporing onverzekerden door bestandenkoppeling..................................................40 4.4 Verrekenen van niet-betaalde premie via verevening ............................................................42 4.5 Leerplichtstramien ..............................................................................................................44 4.6 Oprichten waarborgfonds ....................................................................................................44 4.7 Conclusie ...........................................................................................................................47 2

Hoofdstuk 5 Conclusies en aanbevelingen................................................................................48 5.1 Inleiding .............................................................................................................................48 5.2 Conclusies en aanbevelingen..............................................................................................48 5.2.1 De periode tot en met 31 december 2005..........................................................................48 5.2.1.1 Conclusie .....................................................................................................................49 5.2.2 De periode na 1 januari 2006: maatregelen binnen het bestaande wettelijke kader...............49 5.2.2.1 Conclusie .....................................................................................................................53 5.2.3 De periode na 1 januari 2006: maatregelen buiten het bestaande wettelijke kader. ..............53 5.2.3.1 Conclusie .....................................................................................................................55 Bijlagen:.....................................................................................................................................56 Bijlage I Stuurgroep onverzekerden ...........................................................................................56 Bijlage II Werkgroep onverzekerden ..........................................................................................57 Bijlage III Betrokken organisaties...............................................................................................58 Bijlage IV Ondernomen acties ...................................................................................................59 Bijlage V De Zwitserse en Vlaamse zorgverzekering ..................................................................61 Bijlage VI Onverzekerdenkit: Baliekaart .....................................................................................62 Bijlage VII Onverzekerdenkit: Brochure voor een onverzekerde patiënt ........................................65 Bijlage VIII Brochure basisbankrekening....................................................................................69 Bijlage IX Lijst van afkortingen ..................................................................................................71

3

Voorwoord voorzitter werkgroep Tijdens de parlementaire behandeling van onder meer de Zorgverzekeringswet is veel aandacht besteed aan onverzekerden en de problematiek die uit het onverzekerd zijn voortvloeit. Die aandacht is natuurlijk terecht. Het voorkomen van onverzekerden is van groot maatschappelijk belang. Dat geldt niet alleen onder het huidige systeem van de Ziekenfondswet maar ook onder het systeem van de Zorgverzekeringswet. Misschien moet ik zeggen vooral onder de Zorgverzekeringswet omdat een aantal organisaties vreest dat het aantal onverzekerden schrikbarend zal toenemen. Al voordat de Zorgverzekeringswet in werking is getreden, circuleren allerlei aantallen variërend van 230.000 tot 800.000 à 900.000 personen. Medio juli 2005 heb ik de opdracht gekregen om een departementale werkgroep samen te stellen bestaande uit mensen van verschillende directies binnen het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, die beleidsinhoudelijk bij het onderwerp onverzekerden betrokken zijn, en uit vertegenwoordigers van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, het College voor zorgverzekeringen en Zorgverzekeraars Nederland. Ten einde richting te geven aan het door de werkgroep op te stellen rapport en zodoende te zorgen voor bestuurlijk en maatschappelijk draagvlak is medio september tevens een stuurgroep ingesteld. De stuurgroep bestaat uit vertegenwoordigers van de meest bij het onderwerp van onverzekerden betrokken veldpartijen. De werkgroep had als taakopdracht om te inventariseren welke mogelijkheden er zijn om te voorkomen dat er nieuwe (groepen van) onverzekerden gaan ontstaan. Daarnaast diende te worden voorzien in een monitoringssysteem waaruit kwantitatieve en kwalitatieve informatie over onverzekerden in beeld kon worden gebracht. Tenslotte diende de werkgroep aandacht te besteden aan de twee bestaande instrumenten die een mogelijkheid bieden om de kosten van aan onverzekerden geleverde zorg gedeeltelijk te vergoeden, te weten de Stichting Koppeling en de CTG beleidsregel dubieuze debiteuren. De werkgroep heeft zich voor haar informatie gewend tot tal van koepelorganisaties en belangenorganisaties in het veld. Het onderhavige rapport is gebaseerd op de informatie die uit een veelheid van gesprekken is ontvangen. Op basis van deze informatie doet de werkgroep verschillende aanbevelingen aan de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. De minister zal het rapport aan beide Kamers der Staten-Generaal aanbieden en in zijn aanbiedingsbrief aangeven hoe hij omgaat met de gedane aanbevelingen. In het onderhavige rapport treft de lezer onder meer de verschillende oplossingsrichtingen aan die tijdens de parlementaire behandeling van de Zorgverzekeringswet door de Kamerleden zijn aangedragen. De bevindingen van de werkgroep en de aanbevelingen zijn neergelegd in dit rapport getiteld ‘Zorg Verzekerd’. Met deze titel heeft de werkgroep tot uitdrukking willen brengen dat het van belang is dat iemand werkelijk toegang heeft tot de fysieke zorg, dat hij dus van zorg verzekerd is. Daarnaast wordt door de titel gerefereerd aan het zorgverzekerd zijn in de zin van de Zorgverzekeringswet, dat wil zeggen aanspraak hebben op het wettelijk omschreven aansprakenpakket van de Zorgverzekeringswet. Met plezier heb ik de verschillende bijeenkomsten van de Werkgroep ‘onverzekerden’ voorgezeten en deelgenomen aan de bijeenkomsten van de stuurgroep. Ook heb ik veel genoegen ontleend aan alle gevoerde gesprekken met vertegenwoordigers van belangenorganisaties en vertegenwoordigers van lagere overheden. Bij die gesprekken viel mij bijna altijd de enorme gedrevenheid op van de betrokken mensen. Ik denk dat de kwetsbare groepen in de samenleving zich gelukkig mogen prijzen met zulke belangenbehartigers.

4

Zonder namen te noemen wil ik iedereen bedanken voor de bereidwilligheid tot het leveren van inbreng voor het onderhavige rapport. Of het nu ging om het aanleveren van informatie, het meedenken over de verschillende oplossingsrichtingen of het leggen van benodigde contacten. In de regel kon ik rekenen op welwillende medewerking. Eén persoon wil ik niettemin met name bedanken in dit voorwoord voor haar bijdrage aan de totstandkoming van dit rapport: Marloes Vorderman, die het secretariaat van de werkgroep heeft verzorgd. mr. Laurens C. Mineur, Voorzitter Werkgroep ‘onverzekerden’, Directie Zorgverzekeringen

5

Hoofdstuk 1 Inleiding Uit de Grondwet en internationale verdragen vl oeit voort dat de Nederlandse overheid zorgt voor een zorgstelsel dat Nederlanders toegang geeft tot noodzakelijke, kwalitatief goede zorg. Daarnaast is het van groot maatschappelijk belang dat alle mensen in Nederland niet verstoken zijn van noodzakelijke zorg. Op historische gronden is gekozen voor een verzekeringssysteem om de zorg financieel houdbaar te maken. Door onder andere de vergrijzing van de Nederlandse bevolking en de snelle medisch technologische ontwikkelingen zal de behoefte aan medische zorg de komende decennia toenemen. Om ook in de toekomst aan alle ingezetenen noodzakelijke, kwalitatief goede én betaalbare zorg te kunnen blijven bieden, is een optimaal presterend zorgstelsel noodzakelijk. De laatste jaren is echter het besef toegenomen dat de huidige organisatie en financiering van ons zorgstelsel een belemmering vormt voor een kwalitatief goede en doelmatige verlening van zorg. Door historische oorzaken kent Nederland een relatief verbrokkeld stelsel van ziektekostenverzekeringen voor noodzakelijke medische zorg. Een groot deel van de bevolking is verplicht ziekenfondsverzekerd. Een ander deel is particulier verzekerd. Tot slot bestaan er voor bepaalde groepen ambtenaren specifieke, verplichte publiekrechtelijke ziektekostenverzekeringen. Dit stelsel van ziektekostenverzekeringen sluit niet goed aan bij het beoogde concept van gereguleerde marktwerking waarin verzekerden, zorgverzekeraars en zorgaanbieders meer vrijheden én meer verantwoordelijkheden krijgen. De reden daarvan is dat in het huidige stelsel verschillende en soms tegengestelde prikkels naast elkaar bestaan: Ziekenfondsen kennen bijvoorbeeld een acceptatieplicht en zijn gericht op het contracteren van zorg voor hun verzekerden. Particuliere verzekeraars kennen echter geen acceptatieplicht en zijn van oudsher sterk op risicoselectie georiënteerd. Ziekenfondsverzekerden kunnen desgewenst jaarlijks van verzekeraar wisselen. Voor grote groepen particulier verzekerden bestaat deze mogelijkheid niet omdat particuliere verzekeraars geen acceptatieplicht kennen. Particulier verzekerden hebben daarentegen weer meer keuzemogelijkheden bij het verzekerde pakket dan ziekenfondsverzekerden. De Zorgverzekeringswet, die op 1 januari 2006 in werking treedt, maakt een einde aan deze verbrokkelde situatie. Deze wet creëert het noodzakelijke gelijke speelveld en zorgt bovendien voor checks en balances in de verhoudingen tussen verzekerden, zorgverzekeraars en zorgaanbieders. In het beoogde systeem van decentrale vraagsturing dienen verzekerden zowel meer (financiële) verantwoordelijkheden als meer keuzemogelijkheden bij het bepalen van hun zorgverzekering en zorgverzekeraar te krijgen. Hierdoor worden zorgverzekeraars gestimuleerd om in onderlinge concurrentie te dingen naar de gunst van verzekerden. Door bovendien niet langer uit te gaan van de zogeheten contracteerplicht krijgen zorgverzekeraars (preciezer geformuleerd de voormalige ziekenfondsen) meer ruimte om contracten af te sluiten met zorgaanbieders die een gunstige prijs/kwaliteit-verhouding aanbieden. Dit stimuleert zorgaanbieders om meer prestatiegericht te gaan werken. Tegelijkertijd krijgen zorgaanbieders meer mogelijkheden om zorg te bieden die aansluit bij de behoefte en wensen van patiënten. De overheid blijft verantwoordelijk voor de toegankelijkheid, betaalbaarheid en kwaliteit van de gezondheidszorg. Anders geformuleerd: het nieuwe verzekeringsstelsel dient enerzijds sociale randvoorwaarden (risicoen inkomenssolidariteit) te verankeren en anderzijds het nemen van eigen verantwoordelijkheid aan te moedigen. Gegeven deze uitgangspunten heeft het kabinet voor de volgende invulling van de Zorgverzekeringswet gekozen: Verankering van de sociale randvoorwaarden: * Op alle Nederlandse ingezetenen rust de verplichting om zich te verzekeren tegen ziektekosten. * Tegenover deze verzekeringsplicht staat ook de plicht voor zorgverzekeraars om alle Nederlandse ingezetenen als verzekerden te accepteren voor een door de overheid vastgesteld basispakket inclusief een verbod op premiedifferentiatie is de risicosolidariteit geborgd. Het bijbehorende risicovereveningssysteem compenseert zorgverzekeraars voor verschillen in het risicoprofiel van verzekerden. 6

*

-

De inkomenssolidariteit wordt vormgegeven door de invoering van een inkomensafhankelijke bijdrage van verzekeringsplichtigen en de zorgtoeslag.

Meer keuzemogelijkheden, eigen verantwoordelijkheid en marktprikkels krijgen gestalte door: * De mogelijkheid van verzekerden om jaarlijks van verzekeraar te wisselen. * Functiegericht omschreven aanspraken. * De plicht van burgers om een zorgverzekering af te sluiten. * Een nominale premie. * Eigen betalingen. * Een risicodragende uitvoering van de verzekering * Het toestaan van het winstmotief aan verzekeraars.

Een ander aspect van de Zorgverzekeringswet betreft het rechtskarakter van de verzekering. Een verzekering komt tot stand door het sluiten van een verzekeringsovereenkomst tussen een burger en een verzekeraar (privaatrechtelijke verzekering) of de verzekering kan van rechtswege tot stand komen (publiekrecht elijke verzekering). Het kabinet heeft gekozen voor een privaatrechtelijke vormgeving van de nieuwe zorgverzekering omdat naar het oordeel van het kabinet op die manier de gewenste helderheid van de verantwoordelijkheidsverdeling tussen overheid, burgers en zorgverzekeraars het beste tot haar recht komt. Burgers zijn verplicht een zorgverzekering bij een verzekeraar af te sluiten. Niettemin kunnen mensen toch onverzekerd zijn. Of omdat zij er bewust voor kiezen geen zorgverzekering af te sluiten of omdat zij niet of minder goed in staat zijn om invulling te geven aan deze verantwoordelijkheid. Zoals vastgelegd in de Koppelingswet van juli 1998 en de Vreemdelingenwet 2000 hebben vreemdelingen zonder wettelijke verblijfsstatus (illegalen) geen recht op voorzieningen en geen toegang tot de sociale ziektekostenverzekeringen. Zij hebben echter wel recht op medisch noodzakelijke zorg. Het onverzekerd zijn van (groepen) mensen is om meerdere redenen ongewenst: In de Zorgverzekeringswet zijn door middel van de verzekeringsplicht en de inkomensafhankelijke bijdrage de risico- en inkomenssolidariteit geborgd. Indien een substantieel aantal mensen zich niet zou verzekeren, tast dit deze solidariteit aan. Het risico bestaat dat onverzekerden noodzakelijke zorg mijden. Naast dat dit voor de betrokkene zelf erg vervelend is, kan het uitstellen van noodzakelijke zorg in sommige gevallen risico’s voor de volksgezondheid opleveren of tot een verergering van klachten met –als uiteindelijk toch zorg wordt ingeroepen- duurdere zorg dan oorspronkelijk nodig zou zijn geweest. Ten slotte wijs ik hier op de nadelige financiële gevolgen voor zorgaanbieders die worden geconfronteerd met aan onverzekerden noodzakelijk verleende zorg. Dit rapport is opgebouwd uit drie onderdelen. Het eerste onderdeel betreft de periode tot aan de invoering van de Zorgverzekeringswet per 1 januari 2006. In dit onderdeel wordt aangegeven waarom het aantal onverzekerden bij de invoering van de Zorgverzekeringswet naar verwachting lager zal zijn dan thans het geval is. In het tweede onderdeel wordt aangegeven welke oplossingen er zijn binnen de bestaande wettelijke kaders om het aantal onverzekerden structureel zo klein mogelijk te houden. In het derde onderdeel worden oplossingen aangedragen buiten de bestaande wettelijke kaders om zo veel mogelijk te voorkomen dat er nieuwe onverzekerden ontstaan.

7

Hoofdstuk 2 Overgang naar de nieuwe Zorgverzekeringswet 2.1 Inleiding In dit hoofdstuk is aangegeven hoe de situatie met betrekking tot onverzekerden is tot 1 januari 2006, het moment waarop de Zorgverzekeringswet in werking treedt. Hierbij is een onderscheid gemaakt tussen de situatie in het binnen- en buitenland. Het hoofdstuk begint met een inventarisatie van aantallen onverzekerden en de groepen die binnen de onverzekerden zijn te onderscheiden. Vervolgens worden de oplossingen genoemd die ervoor zorgen dar er na de invoering van de Zorgverzekeringswet minder onverzekerden zijn dan thans. 2.2 Onverzekerden: kwantitatief en kwalitatief Onder het huidige systeem bestaan er mensen die onverzekerd zijn. Uit de cijfers van het CBS blijkt dat het aantal onverzekerden in 2004 circa 223000 mensen bedroeg. Het CBS hanteert voor de monitoring een groepsgewijze benadering, die minder nauwkeurige resultaten oplevert, dan een benadering die uitgaat van individuen. Om die reden gaat het CBS het aantal onverzekerden met ingang van 1 januari 2006 monitoren op basis van individuen (par 4.2).Onder deze onverzekerden bevinden zich ongeveer 5500 gemoedsbezwaarden. De grootste groep van de huidige onverzekerden bestaat uit zelfstandigen, freelancers en miljonairs. Slechts een klein deel van de huidige onverzekerden zijn dak- en thuislozen. Precieze cijfers hierover ontbreken.

2.3 Negatieve optie 8

De zogeheten negatieve optie zorgt ervoor dat vrijwel alle thans verzekerde mensen bij de inwerkingtreding van de Zorgverzekeringswet verzekerd blijven. Zorgverzekeraars hebben hun verzekerden vóór 16 december 2005 een integraal non-select aanbod gedaan voor het basispakket en de aanvullende verzekering, dat zo goed mogelijk aansluit bij hun huidige verzekeringsdekking. Uit het voorgaande vloeit voort dat mensen die thans niet verzekerd zijn ook niet profiteren van de negatieve optie. Hieronder is de overgangssystematiek per 1 januari 2006 nader toegelicht: 1) Verzekerden die het aanbod voor 1 januari 2006 expliciet geaccepteerd hebben, zijn per 1 januari volgens het aanbod verzekerd; 2) Verzekerden die het aanbod voor 1 januari 2006 impliciet geaccepteerd hebben (bijvoorbeeld door voor 1 januari 2006 een acceptgiro of incassomachtiging voor de nieuwe premie te tekenen) zijn per 1 januari 2006 volgens het aanbod verzekerd, maar hebben wel de mogelijkheid de verzekering voor 1 maart 2006 met terugwerkende kracht tot en met 1 januari 2006 te ontbinden. Indien zij dit niet doen, blijven zij in 2006 verzekerd op de zorgverzekering die zij op 1 januari 2006 kregen. Indien zij dit wel doen en bovendien voor 1 mei 2006 een nieuwe zorgverzekering sluiten, werkt deze terug tot en met 1 januari 2006 en krijgen zij geen boete wegens te laat verzekeren; 3) Verzekerden die niet voor 1 januari 2006 op het aanbod hebben gereageerd krijgen met ingang van 1 januari 2006 een zorgverzekering met de verzekeringsvoorwaarden van het aanbod, maar hebben wel de mogelijkheid de verzekering voor 1 maart 2006 met terugwerkende kracht tot en met 1 januari 2006 te ontbinden. Indien zij dit niet doen, blijven zij in 2006 verzekerd op de zorgverzekering die zij op 1 januari 2006 kregen. Indien zij dit wel doen en bovendien voor 1 mei 2006 een nieuwe zorgverzekering sluiten, werkt deze terug tot en met 1 januari 2006 en krijgen zij geen boete wegens te laat verzekeren; 4) Verzekerden die het aanbod voor 1 januari 2006 verworpen hebben, zijn per 1 januari 2006 verzekerd indien zij voordien een andere zorgverzekering hebben gesloten. Zij zijn in andere gevallen pas verzekerd met ingang van de datum waarop zij zich alsnog verzekeren. Indien zij dat voor 1 mei 2006 doen, werkt de zorgverzekering terug tot en met 1 januari 2006 en krijgen zij geen boete wegens te laat verzekeren; 5) Verzekeringsplichtigen die voor 16 december 2005 geen (voldoende duidelijk) aanbod hebben gekregen (bijvoorbeeld personen die in november of december 2005 niet verzekerd waren), hebben tot 1 mei 2006 om een zorgverzekering te sluiten. Deze zorgverzekering werkt dan terug tot en met 1 januari 2006. De essentie van de wettelijke verankering van deze zogeheten negatieve optie is tweeledig. In de eerste plaats raken er geen mensen onverzekerd omdat zij niet op tijd reageren op het aanbod van hun huidige verzekeraar. In de tweede plaats wordt verzekerden voldoende tijd gegund om desgewenst weloverwogen een andere verzekering of een andere zorgverzekeraar te kiezen. 2.4 Voorlichting en opsporing specifieke doelgroepen Netwerk van informatiepunten Voor vragen over de overgang naar de nieuwe zorgverzekering bestaat een uitgebreid netwerk van informatiepunten waar burgers terecht kunnen met hun vragen, zoals postbus 51, zorgverzekeraars, zorgaanbieders, patiënten/consumentenorganisaties en ouderenorganisaties. Aan deze organisaties is de mogelijkheid geboden om te worden aangesloten op de door VWS ontwikkelde FAQ-tool (frequently asked questions). Met andere woorden tot welk loket de burger zich ook richt het antwoord op zijn vraag is in alle gevallen hetzelfde. Daarnaast heeft de Belastingdienst/Toeslagen voor de zorgtoeslag een netwerk van circa 600 reeds bestaande Hulp- en Informatiepunten (HIPs) ingericht, die mensen actief ondersteunen bij hun aanvraag zorgtoeslag. Moeilijk bereikbare/kwetsbare groepen In de voorlichtingscampagne van VWS over de nieuwe zorgverzekering is een speciaal traject ontwikkeld voor de voorlichting aan ‘moeilijk bereikbare/kwetsbare doelgroepen’. Deze specifieke

9

doelgroepen zijn ondermeer: dak- en thuislozen, verslaafden, langdurig thuiswonende psychiatrische patiënten, gehandicapten, (oudere) allochtonen, vereenzaamde ouderen. 1 Voor analfabeten is er voorzien in gesproken vormen van de brochure. Deze groepen worden via de massamediale middelen onvoldoende bereikt. Een deel van deze groep kan op dit moment onverzekerd zijn (en dus geen gebruik kunnen maken van de negatieve optie). Een ander deel is verzekerd, maar het risico is aanwezig, dat zij bij introductie van de nieuwe zorgverzekering geen gebruik maken van de negatieve optie (niet adequaat kunnen of willen reageren op het aanbod). Naar verwachting zullen deze mensen gewoon gebruik maken van de negatieve optie. Bij de benadering van de moeilijk bereikbare doelgroepen spelen intermediaire organisaties, die veel contact hebben met deze doelgroep, een belangrijke rol. Zij kennen immers de doelgroep en zij kunnen de doelgroep zo laagdrempelig mogelijk bereiken. Ook kan gebruik gemaakt worden van het bestaande netwerk. De benadering via intermediairs ziet er op hoofdlijnen als volgt uit: a) De voorlichters van intermediaire organisaties benaderen actief hun eigen achterban en organiseren voorlichtingsbijeenkomsten in het veld, waarbij de persoonlijke benadering centraal staat. Deze bijeenkomsten worden zo laagdrempelig mogelijk gemaakt voor de betreffende doelgroep (bijvoorbeeld in moskeeën, in de opvanginstellingen, bij de sociale dienst). Daar waar nodig helpen de voorlichters de doelgroep bij het aanvragen van zorgtoeslag of het afsluiten van een zorgverzekering ofwel verwijst de voorlichter door naar een hulpverlenende instantie. b) VWS ondersteunt de voorlichters met voorlichtingsmiddelen, zoals een vereenvoudigde uitgave van de huis-aan-huisbrochure met de volgende hoofdlijnen: de belangrijkste veranderingen, het tijdpad, wat moet ik doen, en waar kan ik terecht voor hulp. Deze factsheet vertalen we in meerdere talen. Mochten de voorlichters behoefte hebben aan verdere voorlichtingsmiddelen dan ontwikkelt VWS dit. c) VWS draagt zorg voor een inhoudelijke scholing van de voorlichters van deze intermediairen. Na deze scholing zijn voorlichters op de hoogte van de hoofdlijnen van de nieuwe zorgverzekering en weten ze waar ze terecht kunnen met detailvragen. d) Betrokken voorlichters krijgen toegang tot de door VWS ontwikkelde FAQ-tool (versie call-center die ook wordt benut door Postbus 51). De FAQ-tool bestaat uit een database met daarin veelgestelde vragen en wordt daarmee de ingang voor de detailvragen vanuit het veld. 2.4.1 Ondernomen acties In de periode van juli tot en met december 2005 zijn er door het Ministerie van VWS verschillende activiteiten ontplooid gericht op het voorkomen van onverzekerdheid en het beperken van het aantal onverzekerden. Bij de moeilijk bereikbare doelgroepen is in de communicatie het uitgangspunt geweest om zo concreet en eenvoudig mogelijk voor te lichten over de veranderingen in hun persoonlijke situatie die het ziektekostenverzekeringsstelsel met zich meebrengt. Voor de zorgtoeslag is dit traject afgerond met behulp van de eerder genoemde hulp en informatiepunten. Voor het afsluiten van de zorgverzekering heeft het zwaartepunt van het traject gelegen in de laatste twee maanden van het jaar. Hierbij is heel concreet gecommuniceerd dat er een zorgverzekering moet worden afgesloten en hoe dit kan gebeuren. In deze communicatie hebben intermediairs een cruciale rol gespeeld gelet op het dagelijkse contact dat zij met hun doelgroep hebben. Met hen zijn daarom afspraken gemaakt over de voorlichting en begeleiding bij het afsluiten van een zorgverzekering en indien relevant, het alsnog aanvragen van een zorgtoeslag. De intermediaire organisaties zijn hiervoor in 2005 financieel ondersteund (zie bijlage IV). In 2006 wordt deze financiële ondersteuning ten behoeve van de voorlichting aan moeilijk bereikbare doelgroepen door het Ministerie voortgezet. a. Fysiek opsporen en voorlichten Zoals aangegeven werkt het Ministerie van VWS nauw samen met intermediaire organisaties om de specifieke doelgroepen fysiek op te sporen en voor te lichten. Deze acties worden deels door VWS

1

In Nederland zijn naar schatting tussen de 87.000 en 117.000 mensen met een verstandelijke handicap. Hiervan ontvangen 53.500 mensen zorg en ondersteuning van intramurale instellingen en wonen 17.600 mensen in woonvormen als gezinsvervangende tehuizen. De overige circa 50.000 wonen in de thuissituatie, en dat is de meest kwetsbare groep.

10

gefinancierd. Er is in 2005 circa een half miljoen euro beschikbaar gesteld voor de voorlichting aan moeilijk bereikbare doelgroepen via intermediairs. Doel hiervan is de bekendheid met de gevolgen van de Zvw te verbeteren en het aantal onverzekerden verminderen. De volgende acties met betrekking tot het fysiek opsporen en voorlichten zijn ondernomen: • • •

•

Ten eerste zijn VWS-ambtenaren het land in gegaan om voor te lichten aan verschillende groepen, zoals ouderen, sociale diensten, organisaties die kwetsbare groepen bereiken, zorgverleners, allochtonen en werknemers. Ook verricht VWS een groot aantal ‘train de trainer-sessies‘ voor voorlichters van intermediaire organisaties, zodat zij hun achterban kunnen voorlichten. Bij al deze bijeenkomsten worden signalen opgevangen over hoe het loopt en gescand waar mogelijk iets mis gaat. Daarnaast wordt intensief samengewerkt met intermediaire organisaties die dicht bij de doelgroep staan en dagelijks contact hebben met de mensen. Het gaat dan enerzijds om voorlichting via werkgevers- en werknemersorganisaties over de meer complexe aspecten zoals de financiële gevolgen. Anderzijds gaat het om voorlichting aan moeilijk bereikbare doelgroepen die via de massamediale middelen onvoldoende worden bereikt. Zo gaan de ouderenorganisaties zelf veel voorlichtingsbijeenkomsten organiseren en ouderen in verpleeg- en verzorgingshuizen helpen bij het invullen van de aanvraagformulieren zorgtoeslag en het afsluiten van een nieuwe zorgverzekering. Een ander voorbeeld is de landelijke vereniging van thuislozen die met een zorgverzekerings-infobus naar ca. 25 steden rijdt en ter plekke voorlichting geeft aan dak- en thuislozen. In de bus worden verzekeraar, belastingdienst en sociale dienst samengebracht, zodat mensen direct in de bus een verzekering kunnen afsluiten, een zorgtoeslag kunnen aanvragen, en –waar het lokale beleid dit mogelijk maakt- de betaling via de sociale dienst laten lopen.

b. Voorlichtingsbijeenkomsten moeilijk bereikbare doelgroepen VWS heeft in samenwerking met de Belastingdienst een aantal voorlichtingsbijeenkomsten georganiseerd voor alle intermediaire organisaties die zich inzetten voor moeilijk bereikbare doelgroepen. Doel hiervan was tweeledig. Ten eerste is er vanuit VWS en Belastingdienst voorlichting gegeven aan organisaties die kwetsbare en moeilijk bereikbare doelgroepen bereiken en is ingegaan op het beschikbare voorlichtingsmateriaal. Ten tweede hebben de organisaties ideeën ingebracht voor het vergroten van het bereik, potentiële knelpunten aangestipt en vragen gesteld. Er komt medio februari een vervolgbijeenkomst met de verschillende organisaties. c. Voorlichtingsmiddelen voor moeilijk bereikbare doelgroepen De intermediaire organisaties maken bij hun voorlichting gebruik van door het ministerie van VWS ontwikkelde voorlichtingsmiddelen voor de moeilijk bereikbare doelgroepen: •

Eenvoudige folder (eenvoudig taalgebruik): De ‘gewone’ folder over de Zorgverzekeringswet kan ingewikkeld zijn. Om die reden is er een eenvoudiger folder ontwikkeld voor bijvoorbeeld mensen met een verstandelijke handicap. Deze wordt in 7 talen (Arabisch, Duits, Engels, Frans, Portugees, Spaans en Turks) vertaald en zal breed verspreid worden via postbus 51 en de intermediaire organisaties.

•

Onverzekerdenkit: Het is goed mogelijk dat onverzekerde patiënten zich bij een zorgaanbieder melden. Om die reden is er een tweetal folders ontwikkeld: een handreiking voor baliemedewerkers/hulpverleners en één voor de onverzekerde patiënt zelf. Deze ‘onverzekerdenkit’ is breed verspreid onder de zorgaanbieders, zoals baliemedewerkers van poliklinieken in ziekenhuizen, huisartsen, fysiotherapeuten en apothekers. Daarnaast komt deze ook beschikbaar voor onder andere hulpverleners in de maatschappelijke opvang. De onverzekerdenkit is opgenomen in bijlage.

•

Baliekaart: De baliekaart bevat vragen en antwoorden op een aantal veel gestelde vragen over de veranderingen in de zorg. Baliemedewerkers van poliklinieken in ziekenhuizen, huisartsen, fysiotherapeuten en apothekers kunnen de antwoorden als leidraad gebruiken bij het informeren van hun patiënten/cliënten. Deze kaart zal medio november gereed zijn en verspreid worden bij baliemedewerkers van poliklinieken in ziekenhuizen, huisartsen, fysiotherapeuten en apothekers. 11

2.5 Monitoring en nazorg 1 mei 2006 is de datum waarop iedere zorgverzekeringsplichtige een zorgverzekering moet hebben afgesloten. Iedereen die later is, loopt het risico dat hij een boete krijgt opgelegd. In de laatste fase van de voorlichtingscampagne van VWS wordt het publiek via de massamedia er uitgebreid op gewezen dat voor 1 mei een verzekering moet worden afgesloten. Ook de voorlichting door de intermediairs aan moeilijk bereikbare doelgroepen zal begin 2006 onverminderd worden voortgezet. Continu zal worden gemonitord hoe de overgang verloopt. Als er signalen zijn dat bij specifieke groepen de boodschap niet voldoende over komt, zullen via de voorlichtingscampagne gerichte maatregelen worden genomen. De komende jaren zal voor de doelgroep van de maatschappelijke opvang en vrouwenopvang de gevolgen van de Zvw een vast onderwerp zijn van rapportage in de voortgangsrapportages uitvoering IBO maatschappelijke opvang. 2.6 Buitenland Er wonen mensen in het buitenland die op grond van de EU-sociale zekerheidsverordening of een door Nederland gesloten bilateraal sociale zekerheidsverdrag ten laste van Nederland recht op hebben op de zorg zoals die geregeld is in hun woonland, het zogenaamde woonlandpakket. Het gaat om mensen met uitsluitend een Nederlands pensioen of uitkering, hun gezinsleden en de gezinsleden van mensen die in Nederland werken maar buiten Nederland wonen. Deze groep wordt aangeduid met de term ‘verdragsgerechtigden.’ Omdat Nederland de zorg voor hen betaalt, zijn deze mensen verplicht zich te melden bij het College voor zorgverzekeringen en een bijdrage te betalen. Om ervoor te zorgen dat alle verdragsgerechtigden daadwerkelijk bij het CVZ terecht komen, worden de ziekenfondsverzekerde gepensioneerden en particulier verzekerde gepensioneerden ambtshalve ingeschreven door het CVZ. Wanneer zij van mening zijn dat zij niet verdragsgerechtigd zijn (bijv. omdat zij ook een pensioen uit hun woonland ontvangen) moeten zij dit aangeven. Gezinsleden van gepensioneerden en grensarbeiders zijn nog niet bekend bij het CVZ. De kans is echter klein dat er bij deze categorie een probleem ontstaat. Ten eerste is het verdragsrecht voor hen relatief goedkoop, omdat zij alleen de nominale Zvw-premie betalen. Dat is doorgaans goedkoper dan een particuliere ziektekostenverzekering. Daarnaast hebben de buitenlandse overheden er belang bij om deze mensen op te sporen. Deze mensen komen nu wellicht ten laste van een sociale regeling in hun woonland. Na invoering van de Zorgverzekeringswet krijgen zij in hun woonland recht op zorg ten laste van Nederland. Hierdoor draagt het buitenland niet langer de kosten. 2.7 Illegalen Zoals in de inleiding is aangegeven hebben illegalen geen toegang tot ziektekostenverzekeringen, maar zij hebben wel recht op medisch noodzakelijk zorg. Zorgverleners uit de eerste lijn (huisartsen, verloskundigen, apothekers etc.) die kosten maken bij het bieden van medisch noodzakelijk zorg aan onverzekerde illegalen kunnen deze kosten declareren bij de stichting Koppeling. De regeling van deze stichting functioneert redelijk goed, maar er zijn wel enkele knelpunten, waaronder de stijging van de kosten die gemoeid zijn met de regeling van de Stichting Koppeling. Deze kosten zijn de afgelopen jaren sterk toegenomen (van € 3 miljoen in 2002 naar ruim € 6 miljoen in 2005). Een ander knelpunt is dat AWBZ-gefinancierde inclusief de GGZ-zorg niet voor vergoeding via het Koppelingsfonds in aanmerking komt. Voor ziekenhuizen is binnen het eigen budget een voorziening opgenomen ter dekking van de kosten van dubieuze debiteuren. 2.8 Conclusie Wat de situatie in Nederland betreft, zorgt de zogeheten negatieve optie ervoor dat vrijwel alle thans verzekerde mensen bij de inwerkingtreding van de Zorgverzekeringswet verzekerd zijn. Daarnaast zal alle actie die wordt ontplooid om mensen, die thans niet verzekerd zijn, op te sporen en te verzekeren er ongetwijfeld toe leiden dat een niet onbelangrijk deel van deze groep verzekerd zal worden. Door het opgezette systeem van rappellering en ambtshalve inschrijving van verdragsgerechtigden wordt voorkomen dat er bij de invoering van de Zvw in het buitenland onverzekerden zijn die recht hebben op medische zorg ten laste van Nederland. 12

Een en ander wettigt naar de overtuiging van de werkgroep de verwachting dat er bij de start van de invoering van de Zorgverzekeringswet minder mensen onverzekerd zullen zijn dan daarvoor het geval was.

13

Hoofdstuk 3 Voorkomen ontstaan nieuwe onverzekerden binnen bestaande wettelijke kaders 3.1 Inleiding In het vorige hoofdstuk is aangegeven welke maatregelen er zijn getroffen om te voorkomen dat het aantal onverzekerden onder de Zvw kleiner zal zijn dan het huidige aantal onverzekerden. Met name door de gerichte opsporingsacties zal het aantal onverzekerden op het moment van de inwerkingtreding van de Zvw kleiner zijn dan thans het geval is. Een aantal organisaties (Divosa, Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), GGZ Nederland, diverse Cliëntenorganisaties, G4) heeft de verwachting uitgesproken dat het aantal onverzekerden onder het nieuwe stelsel zal toenemen. Deze verwachting leeft ook in de politiek en ligt ten grondslag aan het verzoek om maatregelen om onverzekerdheid te voorkomen. Er wordt alles op alles gezet om het aantal onverzekerden zo laag mogelijk te laten zijn. Hiertoe is in de wet zelf al een aanzet gedaan door te voorzien in een bestuurlijke boete in artikel 96, eerste lid, Zvw. Het College voor zorgverzekeringen legt een verzekeringsplichtige die niet binnen vier maanden na het ontstaan van de verzekeringsplicht een zorgverzekering sluit een bestuurlijke boete op, tenzij het nalaten van deze verplichting betrokkene niet kan worden aangerekend of er hiervoor een rechtvaardigingsgrond is. De boete is gelijk aan 130% van de premie die men over de onverzekerde periode (vanaf 1 januari 2006) zou hebben betaald, als men over die periode wél verzekerd zou zijn geweest, met een maximum van vijf jaar. Hierdoor wordt voorkomen dat calculerende burgers, zoals de in paragraaf 3.3 genoemde categorieën, afzien van het sluiten van een verzekering. Los van de boete, en dit heeft wellicht meer preventieve werking, is deze calculerende burger overigens ook de kosten van ingeroepen zorg verschuldigd. Er a. b. c. d. e. f. g.

kunnen verschillende groepen potentiële onverzekerden worden onderscheiden: Bewust onverzekerden (rijken en principiële) (par.3.3) Wanbetalers (par. 3.4) Bijstandsgerechtigden (par. 3.5) Mensen met een minimum inkomen (par. 3.6) Kwetsbare groepen (dak-, thuis, en adreslozen en verslaafden (par. 3.7) (Ex)-gedetineerden par. 3.8) Verdragsgerechtigden (par. 3.9)

Bovenstaande opsomming is geen uitputtend overzicht van het aantal groepen potentiële onverzekerden (daarnaast kan er sprake zijn van overlap). In dit rapport wordt bijvoorbeeld geen aandacht geschonken aan ondermeer blinden/slechtzienden, ouderen en gehandicapten. Wellicht is het zo dat laatstgenoemde personen moeite hebben met de informatieverstrekking, maar aan de andere kant staan deze mensen vaak zodanig in de maatschappij of hebben voldoende mantelzorg dat de kans op onverzekerdheid binnen deze categorieën veel kleiner is dan bij andere genoemde groeperingen. Ook ontbreekt in bovenstaande opsomming de categorie minderjarigen. Deze categorie kan weliswaar onverzekerd zijn, maar hieraan zijn geen negatieve consequenties verbonden. In paragraaf 3.2 wordt meer inhoudelijk ingegaan op deze categorie. In dit rapport is er voor gekozen om de “meest kwetsbare groepen” in doelgroepen onder te verdelen, daar elke doelgroep zijn eigen specifieke problemen en oplossingsrichtingen kent en dit meer duidelijkheid schept. In dit hoofdstuk zijn de volgende mogelijkheden onderzocht op hun bruikbaarheid om een bijdrage te leveren die een structurele toename van het aantal onverzekerden tegengaan of hierop een mitigerend effect hebben. Deze maatregelen zijn niet allemaal toepasbaar voor alle bovenstaande groepen.

Onderzochte maatregelen: 1. 2.

uitschrijvingsbewijs met een begeleidende brief lijst met wanbetalers 14

3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14.

automatische incasso inhouding premie op bijstandsuitkering rechtstreekse betaling zorgtoeslag aan gemeenten rechtstreekse betaling zorgtoeslag aan verzekeraar signalering betalingsachterstand collectieve (aanvullende) zorgverzekering basisbetaalrekening oprichten ondersteuningspunt vergroten postadressenregeling uitstel boetebeding voor kwetsbare groepen anonieme polissen mentorschap of bewindvoering

De in dit hoofdstuk aangedragen oplossingen zijn binnen de bestaande wettelijke kaders uit te voeren. Er zijn ook mogelijkheden om een structurele toename van het aantal onverzekerden te voorkomen door wijzigingen in bestaande wetgeving of ontwikkeling van nieuwe wetgeving. Deze mogelijkheden komen in hoofdstuk 4 aan de orde. 3.2 Minderjarigen Bij de plenaire behandeling van de Invoerings- en aanpassingswet Zorgverzekeringswet in de Tweede Kamer op 29 juni 2005 heeft de heer Heemskerk van de Partij van de Arbeid een motie ingediend. Met deze motie (Kamerstukken II, 30 124, nr. 22) heeft de heer Heemskerk de regering gevraagd er voor te zorgen dat minderjarigen in geen geval zelf zullen worden geconfronteerd met de negatieve gevolgen van het niet verzekerd zijn, zoals daar zijn de beperking van de toegang tot zorg en de kosten van zorg. Deze motie is aangenomen. Zoals in de inleiding is aangegeven zijn (rechtmatig verblijvende) burgers verplicht een zorgverzekering bij een zorgverzekeraar af te sluiten. Deze individuele verzekeringsplicht strekt zich dus ook uit tot kinderen. Van kinderen kan echter niet worden verwacht dat zij zichzelf verzekeren of dat zij ervoor zorgen dat hun (wettelijke) vertegenwoordiger dat doet. In de Zorgverzekeringswet is deze verplichting een zorgverzekering te sluiten daarom neergelegd bij degene die het gezag over een minderjarige uitoefent. Voor minderjarigen is de zorgverzekering gratis. In de Zorgverzekeringswet is namelijk geregeld dat voor een verzekerde tot het bereiken van de achttienjarige leeftijd geen premie verschuldigd is (art.16, tweede lid, Zvw). Eveneens is geregeld dat voor een minderjarige geen boete wordt opgelegd bij het te laat sluiten van een zorgverzekering (art. 96, tweede lid, onder a, Zvw). Daardoor zal indien het verzekeringsplichtige kind op het moment dat het te laat, alsnog, wordt verzekerd jonger is dan achttien jaar, geen boete verschuldigd zijn. Dit om te voorkomen dat ouders die hun kind niet hebben verzekerd en dat graag alsnog zouden willen doen, daar met het oog op de boete van afzien. Bij de overgang bij de inwerkingtreding van de Zorgverzekeringswet op 1 januari 2006 zullen zorgverzekeraars iedereen die in 2005 al een dekking tegen ziektekosten heeft, voor 16 december 2005 een aanbod doen voor een zorgverzekeringvariant die zoveel mogelijk lijkt op de tot 2006 bestaande verzekering. Dit aanbod geldt voor zowel de verzekerden als voor meeverzekerde kinderen. Met de hiervoor beschreven regelgeving en overgangsmaatregelen, zal het niet snel voorkomen dat een ouder geen verzekering voor zijn kind zal afsluiten. In het onverhoopte geval dat er voor het kind toch geen verzekering is afgesloten, is er in ieder geval geen boete verschuldigd voor het onverzekerd zijn. De boete wordt immers niet opgelegd als wordt geconstateerd dat een minderjarige onverzekerd is. Overigens voorziet de wet in de mogelijkheid dat iemand anders dan de ouder(s), die daar belang bij heeft, een verzekering afsluit voor een onverzekerd kind. Indien een onverzekerd kind zorg nodig heeft, kan bijvoorbeeld een zorgaanbieder, iemand van de administratie van een ziekenhuis of een maatschappelijk werker de verzekering voor het kind afsluiten. 3.3 Bewust onverzekerden De bewust onverzekerden kunnen worden onderverdeeld in drie categorieën: 15

a. b. c.

De mensen die principieel bezwaar maken tegen een van overheidswege opgelegde verzekeringsplicht, anders dan vanuit geloofsoverwegingen. De categorie van mensen die het zich financieel kunnen veroorloven om zich niet te verzekeren en het op de koop toenemen dat zij hun eigen zorgkosten moeten betalen. De mensen die wegens geldgebrek er voor kiezen om geen verzekering af te sluiten, zodat zij zich de premiekosten besparen. (zie voetnoot 2)

De categorie onder a. omvat niet de zogenoemde gemoedsbezwaarden. Deze zijn uitgezonderd van de verzekeringsplicht, omdat het parlement een welbewuste keuze van mensen die vanuit geloofsoverwegingen niet verzekerd wensen te zijn, respecteert. Deze mensen betalen overigens wel een premievervangende bijdrage. Het bestaan van deze drie categorieën is maatschappelijk ongewenst. Door hun bewuste keuze voor het niet verzekerd zijn onttrekken zij zich aan de solidariteit van de zorgverzekering die het parlement gewenst acht. Het feit dat de onder b. genoemde categorie haar zorgkosten niet afwentelt op de gemeenschap, leidt niet tot een andere conclusie. De categorie onder c. is maatschappelijk nog meer ongewenst omdat de zorgkosten van deze categorie uiteindelijk toch op de gemeenschap komen te rusten. Zoals in de inleiding van dit hoofdstuk is aangegeven geldt voor bovenstaande categorieën de bestuurlijke boete uit de Zvw. Onder het huidige systeem van de Zorgverzekeringswet is niet voorzien in een actieve opsporingsplicht van onverzekerden. Dit betekent dat deze boete pas kan worden opgelegd als een onverzekerde tegen de lamp loopt, bijvoorbeeld omdat hij zorg nodig heeft. In hoofdstuk 4 wordt een actieve opsporingsplicht aangegeven als mogelijke oplossing ter voorkoming van onverzekerden. Hiervoor is de ontwikkeling van nadere regelgeving nodig. 3.4 Wanbetalers en oplossingsrichtingen Wanbetalers zijn mensen die wel een zorgverzekering hebben afgesloten, maar die (tijdelijk) hun premie niet (kunnen2) betalen, of die hun administratie niet op orde hebben en daardoor hun premie vergeten te betalen of mensen die weigeren om de premie te betalen. Wanbetalers zijn hiermee nog geen onverzekerden, maar kunnen dit wel worden zoals hieronder is aangegeven. Onder het huidige systeem kunnen ziekenfondsverzekerden niet geroyeerd worden indien ze hun nominale premie niet betalen. Structurele wanbetalers blijven van rechtswege verzekerd en behouden de aanspraken op grond van de Ziekenfondswet. Onder de Zorgverzekeringswet kunnen structurele wanbetalers wel geroyeerd worden. Hierdoor neemt de kans op het onverzekerd zijn toe. De G4 merkt op dat verzekeraars hun uiterste best dienen te doen om premies te innen en daarmee royement te voorkomen. Zij kunnen in hun aanmaning verwijzen naar lokale schuldhulpverlening, of nog beter afspraken maken met de schuldhulpverlening. Het spreekt voor zich dat bij de beoordeling of iemand wanbetaler is niet een eventuele betalingsachterstand mag worden betrokken uit de periode voorafgaand aan 1 januari 2006. De volgende categorieën kunnen worden onderscheiden: • Verzekerden die categorisch weigeren om premie te betalen. • Verzekerden die calculerend gedrag vertonen en bewust misbruik maken van het feit dat een nieuwe verzekeraar hen moet accepteren ook al is er sprake van royement bij de oude verzekeraar op grond van wanbetaling. Bij deze groep is het niet uitgesloten dat er periodes zullen zijn dat zij al wel zijn geroyeerd bij de oude verzekeraar, maar zich nog niet verzekerd hebben bij een nieuwe verzekeraar. In de regel zal voorafgaand aan het royement de verzekeraar de dekking van de verzekering opschorten op grond van premie-achterstand. Hierdoor ontstaat de situatie dat iemand juridisch wel verzekerd is, maar geen rechten aan zijn verzekering kan ontlenen. Voor een zorgaanbieder betekent dit de facto dat hij met een onverzekerde te maken heeft. • Verzekerden die de premie (tijdelijk) niet kunnen betalen, omdat zij hun geld voor andere doelen hebben gebruikt. Over deze groep bestaan bij de gemeenten grote zorgen. De gemeenten hebben een rol en taak als het gaat om de meest kwetsbare burgers.

2

Wanneer de hoogte van de nominale premie in relatie tot het inkomen een te zware last vormt, komt men in aanmerking voor een zorgtoeslag op grond van de Wet op de zorgtoeslag. De overheid compenseert door middel van deze zorgtoeslag een gedeelte van de nominale premielast van de verzekerden met een laag inkomen, waardoor het voor een ieder mogelijk is om de premie voor de ziektekostenverzekering te kunnen betalen.

16

•

Verzekerden die hun administratie niet op orde hebben.

In deze paragraaf worden algemene oplossingen opgesomd ter vo orkoming van wanbetalers. Deze algemene oplossingen gelden voor alle categorieën wanbetalers. Binnen de (potentiële) wanbetalers kan een onderscheid gemaakt worden naar subcategorieën. Dit is afhankelijk van de omstandigheden waarin betrokkenen verkeren of de (hoogte van de) inkomensbron. Achtereenvolgens komen na deze paragraaf aan de orde de bijstandsgerechtigden respectievelijk mensen met een minimum inkomen, en de kwetsbare groepen (dak- en thuislozen en verslaafden). De oplossingsrichtingen zijn ofwel gericht op verzekering ofwel gericht op voorkoming van wanbetaling. 3.4.1 Uitschrijvingsbewijs met begeleidend schrijven overleggen Voor een verzekeraar is het goed om van te voren op de hoogte te zijn van het feit dat een nieuwe verzekerde bij zijn oude verzekeraar is geroyeerd vanwege wanbetaling. De verzekeraar kan dan immers bij aanvang van de verzekeringsovereenkomst nadere afspraken maken met de verzekerde om wanbetaling in de toekomst te kunnen voorkomen. Bijvoorbeeld door af te spreken dat de premie vooraf wordt betaald of dat de betaling dient te geschieden door een automatische incasso. Een verzekerde, waarvan de verzekeringsovereenkomst is opgezegd of ontbonden, ontvangt altijd een uitschrijvingsbewijs van de verzekeraar. Op het uitschrijvingbewijs mag op grond van de Zvw de reden van uitschrijving niet vermeld worden. Artikel 9 lid 2 Zvw bevat immers een limitatieve opsomming en de reden van uitschrijving is in die lijst niet opgenomen. Wél is het mogelijk om bij het uitschrijfbewijs een nader schrijven te overleggen. A: Beschrijving voorgestelde oplossing Bij het uitschrijvingsbewijs voegt de verzekeraar een begeleidend schrijven waarin de zinsnede is opgenomen dat de verzekerde in het verleden zijn premieverplichtingen altijd is nagekomen. De nieuwe verzekeraar kan naar dit begeleidend schrijven vragen en kan dan bij gebreke van een dergelijke zinsnede de conclusie trekken dat hij met iemand te maken heeft die niet altijd zijn betalingsverplichtingen is nagekomen. De verzekeraar weet dan dat hij bij deze verzekerde de vinger aan de pols moet houden en eventueel nadere afspraken moet maken, bijvoorbeeld dat de premie twee maanden vooruit moet worden betaald. B: Reactie op voorgestelde oplossingsrichting Een verzekeraar is erbij gebaat van het begin af aan te weten of aan de aspirant-verzekerde een betalingsrisico kleeft. ZN deelt deze opvatting, maar geeft wel aan dat aan de wanbetaling uitsluitend consequenties kunnen worden verbonden voor de aanvullende ziektekostenverzekering omdat hiervoor geen acceptatieplicht bestaat. Andere gevolgen, bijvoorbeeld geen acceptatieplicht mag niet. Met een wanbetaler kunnen vooraf afspraken worden gemaakt over de premie betaling. Het is echter niet mogelijk om, indien een verzekerde dit weigert, deze persoon niet te accepteren. C: Conclusie Indien standaard in het begeleidend schrijven bij het uitschrijvingsbewijs een zinsnede wordt opgenomen over de nagekomen betalingsverplichtingen dan levert dit voor verzekeraars een indicatie op of bij de aspirant verzekerde problemen zijn te verwachten wat de premiebetaling betreft. De verzekeraar kan vervolgens nadere afspraken maken met de verzekerde, maar kan dit niet afdwingen daar de acceptatieplicht hieraan in de weg staat. Niettemin is de betreffende aspirant-verzekerde wel gelijk geoormerkt als iemand waarbij een verhoogd betalingsrisico geldt. De verzekeraar loopt daarmee gedurende een kortere periode risico dan wanneer hij niet op de hoogte zou zijn van het betaalverleden van de verzekerde. De voordelen van deze optie zijn dat verzekeraars een indicatie krijgen over het betaalbedrag van hun aspirant verzekerden en tijdig maatregelen kunnen treffen om royement te voorkomen. Deze optie heeft dus een preventieve werking in het voorkomen van onverzekerden. Een nadeel van deze optie is dat verzekeraars niet gehouden zijn een dergelijk begeleidend schrijven af te geven. Deze optie is in verband met de daaraan gekoppelde privacy technische aspecten voorgelegd aan het CBP. Het CBP ziet geen belemmeringen op privacytechnisch gebied wat deze optie betreft en geeft hieraan de voorkeur boven de lijst met wanbetalers. Deze opvatting wordt gedeeld door de werkgroep. De voorkeur van de Zorgverzekeraars gaat echter uit naar het hanteren van de lijst met wanbetalers, die in de volgende subparagraaf wordt behandeld. Overigens wijst het CBP erop dat verzekeraars op geen enkele manier informatie mogen gebruiken voor de uitvoering van de aanvullende verzekering 17

die wordt verkregen door de uitvoering van de basisverzekering. Het gebruiken van de wetenschap van wanbetaling bij de basisverzekering bij de uitvoering van de aanvullende verzekering is niet alleen in strijd met de Zvw zelf (‘Chinese muur principe’), maar ook met het geen is vastgelegd in het addendum. De werkgroep met uitzondering van de zorgverzekeraars beveelt aan dat de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport deze optie faciliteert door Zorgverzekeraars op te roepen aan deze optie mee te werken. Mocht in de praktijk blijken dat deze optie niet het gewenste doel oplevert, dan zou overwogen kunnen worden om de volgende optie in de praktijk te realiseren. 3.4.2 Lijst met wanbetalers In de parlementaire behandeling duikt het hanteren van een lijst met wanbetalers voortdurend op als instrument voor zorgverzekeraars om wanbetalers te identificeren. Concreet betekent dit dat er een bestand is waarin namen en sofi -nummers van geroyeerde wanbetalers zijn opgenomen en waartoe de verzekeraars toegang hebben. Dit is voor zorgverzekeraars van belang omdat zij immers een wettelijke acceptatieplicht hebben van zorgverzekeringsplichtigen. Als een lijst met wanbetalers wordt gehanteerd, weten verzekeraars dat ze nadere afspraken moeten maken over voorafgaande betaling van ziektekostenverzekeringspremie. Hiermee wordt ook de incassoproblematiek verkleind. A: Beschrijving voorgestelde oplossing De zorgverzekeraars voeden en hebben toegang tot een bestand met de namen en sofi-nummers van geroyeerde wanbetalers. B: Reactie op voorgestelde oplossingsrichting Zorgverzekeraars Nederland geeft de voorkeur aan deze optie boven de begeleidende brief bij het uitschrijfbewijs en is van mening dat er dan ook consequenties aan de vermelding op deze lijst moeten worden verbonden, bijvoorbeeld een opschorting van de dekking. De andere deelnemers in de werkgroep zijn van oordeel dat deze consequenties zich niet verdraagt met de wettelijke acceptatieplicht. Bovendien kleven aan deze optie privacytechnische aspecten. Deze optie is daarom voorgelegd aan het CBP. Het CBP is van oordeel dat deze optie in overeenstemming is met de vigerende privacy wetgeving op voorwaarde dat voorzien wordt in de mogelijkheid tot het maken van bezwaar tegen de registratie, duidelijke opname- en verwijdercriteria, en er moet voldaan zijn aan het proportionaliteitsvereiste. C: Conclusie Hoewel deze optie uitgevoerd kan worden op een manier die in overeenstemming is met de privacywetgeving, kunnen vraagtekens geplaatst worden bij de vraag of de optie voldoet aan het proportionaliteitsvereiste. Hierbij geldt dat het instrument niet mag worden gehanteerd als het nagestreefde doel ook met een lichter middel kan worden bereikt. Gelet op de in 3.4.2 beschreven optie van het begeleidend schrijven bij het uitschrijvingsbewijs, is het CBP van oordeel dat laatstgenoemde optie beter voldoet aan het proportionaliteitsvereiste. Zowel de optie van het begeleidend schrijven als de lijst met wanbetalers lijkt te voorzien in de behoefte van de verzekeraars om van te voren op de hoogte te zijn van het feit dat een nieuwe verzekerde bij zijn oude verzekeraar is geroyeerd vanwege wanbetaling. Gezien de toepassing van het proportionaliteitsgehalte en de opvatting van het CBP acht de werkgroep, met uitzondering van de zorgverzekeraars, deze optie van het begeleidend schrijven het meest verkieslijk. De werkgroep met uitzondering van de zorgverzekeraars beveelt de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport dan ook aan om in overleg met de zorgverzekeraars deze optie te realiseren. Aan het bezwaar van de zorgverzekeraars wordt tegemoet gekomen dat wanneer mocht blijken dat dit in de praktijk niet werkt er dan alsnog overgegaan zou kunnen worden tot een op- en inrichten van een incidentenregister (lijst met wanbetalers). 3.4.3 Automatische incasso Een deel van de problemen rond de betaling van de premie komt voort uit de omstandigheid dat er verzekerden zijn die niet de discipline hebben om dit periodiek te doen. Hierbij kan zowel sprake zijn van vergeetachtigheid als van een bewuste keuze om geld voor de premie voor andere doelen te gebruiken omdat betrokkene hieraan voorrang geeft. Dit probleem kan voor bijstandsgerechtigden ondervangen worden als gemeenten een collectieve verzekering afsluiten, aangezien dan in de regel is voorzien in het inhouden van de premie op de bijstandsuitkering. 18

A: Beschrijving voorgestelde oplossing Om te voorkomen dat mensen in gebreke blijven wat de betaling van hun premie betreft en daarmee wanbetaler worden en uiteindelijk geroyeerd worden, kunnen zorgverzekeraars een cliënt bij het afsluiten van een zorgverzekering vragen om toestemming te geven voor automatische incasso van de verschuldigde premie. B: Reactie op voorgestelde oplossingsrichting Het gebruik van automatische incasso is weliswaar niet afdwingbaar en kan alleen op vrijwillige basis worden uitgevoerd, maar zorgverzekeraars kunnen verzekerden wel stimuleren door bijvoorbeeld een korting door te berekenen aan de verzekerde indien hij een machtiging voor automatische incasso afgeeft. Veel mensen zullen gebaat zijn bij het gemak dat een automatische incasso met zich meebrengt. Bij verzekerden die deelnemen aan een door de gemeente gesloten collectieve verzekering is vaak in de verzekeringsvoorwaarden al opgenomen dat men een machtiging voor een automatische incasso dient af te geven. Wel dient opgemerkt te worden dat indien geen geld op de rekening staat de premie niet geïnd kan worden. De zorgverzekeraar dient dan alsnog de door hem regulier gehanteerde procedure te volgen die hij hanteert bij wanbetaling en wellicht zal dit tot royement leiden. Om dit zoveel mogelijk te voorkomen adviseert de NPCF om de automatische incasso vlak na het storten van het salaris of uitkering te laten plaatsvinden, zodat er nog geld op de rekening staat. Voor de mensen die in de Maatschappelijke Opvang worden opgenomen geldt dat zij een begeleidingsovereenkomst moeten ondertekenen. Hierin kan ook de voorwaarde voor het afgeven van een machtiging voor een automatische incasso zijn opgenomen. C: Conclusie Voor mensen die vergeten hun premie te betalen of de rekening te lang laten liggen, biedt deze optie een goede oplossing om onverzekerdheid te voorkomen. Daarnaast zullen veel mensen baat hebben van het gemak dat een automatische incasso met zich meebrengt. Wel dient opgemerkt te worden dat dit instrument alleen op basis van vrijwilligheid kan worden ingezet. Indien een verzekerde geen incassomachtiging afgeeft, mag de verzekerde niet worden geweigerd, gezien de acceptatieplicht van de verzekeraar. Verzekeraars kunnen het afgeven van een machtiging voor automatische incasso wel stimuleren door een korting door te berekenen aan hun verzekerden indien zij instemmen met een machtiging voor automatische incasso. Het instrument mist zijn doel indien de rekening, waarvoor de incasso is verleend geen of onvoldoende saldo bevat. Door de automatische incasso plaats te laten vinden vlak na de storting van het salaris, wordt dit risico verkleind. De werkgroep acht het een goede zaak als verzekeraars instemming van hun verzekerden vragen voor de afgifte van een incassomachtiging en gemeenten bij het afsluiten van een collectieve verzekering standaard een incassomachtiging als verzekeringsvoorwaarden op te nemen. In de praktijk wordt al vaak gebruik gemaakt van dit instrument. De werkgroep beveelt de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport daarom aan in zijn contacten met gemeenten of belangenorganisaties te wijzen op de voordelen van een automatische incasso. Met deze optie wordt beoogd dat onverzekerdheid wordt voorkomen. 3.5 Bijstandsgerechtigden en oplossingsrichtingen Divosa, VNG en G4 geven aan dat bij de minima het risico van onverzekerdheid groter is dan bij andere categorieën van personen. Van die minima is een deel van de mensen bekend bij hun gemeente omdat zij een bijstandsuitkering ontvangen. Gemeenten spannen zich tot het uiterste in om onverzekerdheid of ‘verkeerd’ verzekerd zijn van hun bijstandsgerechtigden te voorkomen. Gemeenten kunnen hierbij een aantal instrumenten inzetten. Hierbij moet een onderscheid gemaakt worden tussen bijstandsgerechtigden die niet in staat zijn tot een verantwoorde besteding van hun bestaansmiddelen en diegenen die daartoe wel in staat zijn. Op basis van vrijwilligheid kunnen de gemeenten op het moment van de intake afspraken maken met bijstandsgerechtigden over onder andere de betaling van de premie, het overmaken van de zorgtoeslag en/of het afgeven van een incassomachtiging. Hierdoor kunnen gemeenten de risico’s op 19

onverzekerdheid bij bijstandsgerechtigden verkleinen. Tevens wordt standaard budgetbeheer aangeboden (onder toelichting van het belang daarvan uit hoofde van het beschikbaar zijn van zorg). Daarnaast kunnen gemeenten verplichtingen opleggen aan bijstandsgerechtigden. De gemeente kan als daar gegronde redenen voor zijn- besluiten om zonder instemming van betrokkene de premie van de ziektekostenverzekering rechtstreeks uit de bijstanduitkering aan de zorgverzekeraar te betalen. De bevoegdheid hiertoe is neergelegd in artikel 57 van de Wet werk en bijstand (WWB). Dit artikel voorziet, indien een bijstandsgerechtigde niet in staat is tot een verantwoorde besteding van zijn bestaansmiddelen, in de mogelijkheid om aan de bijstand de verplichting te verbinden dat de belanghebbende eraan meewerkt dat de gemeente in naam van de bijstandsgerechtigde noodzakelijke betalingen uit de toegekende bijstand verricht. De omstandigheid dat een bijstandgerechtigde niet in staat is tot een verantwoorde besteding van zijn bestaansmiddelen kan zich bijvoorbeeld voordoen, indien hij geen verzekering afsluit, geroyeerd is of dreigt te raken als gevolg van betalingsachterstanden. Het is wel noodzakelijk dat de gemeente er van op de hoogte is dat iemand niet in staat is tot deze verantwoorde besteding. Dit kan door een mededeling van de verzekerde, maar ook door een mededeling van de verzekeraar. Bijzondere bijstand Een van de zorgen die Divosa, VNG en de G4 hebben is dat er wellicht een toename van het beroep op bijzondere bijstand komt als gevolg van de onverzekerdenproblematiek. Zij zijn van mening dat het Rijk de verplichting heeft de financiële gevolgen van het extra beroep op bijzondere bijstand voor gemeenten te compenseren. Hoewel de Minister van VWS de zorg van Divosa, VNG en de G4, dat er een toenemend beroep op de bijzondere bijstand zal worden gedaan begrijpt, is hij van mening dat dit beroep in het merendeel van de gevallen niet zal resulteren in verlening van bijzondere bijstand. De Minister baseert zich daarbij op het volgende. De kosten voor de nominale ziektekostenpremie behoren –net als nu het geval is- tot de algemeen noodzakelijke kosten van het bestaan die uit de bijstandsnorm of het daarmee qua hoogte vergelijkbare inkomen dienen te worden bestreden. Bovendien is een zorgtoeslag voorzien voor diegene die een te hoog percentage van hun inkomen aan ziektekosten besteden. De zorgtoeslag wordt verstrekt uit hoofde van de Algemene wet inkomensafhankelijke regelingen (AWIR). Alle tegemoetkomingen uit hoofde van de AWIR, zoals ook de huurtoeslag en kinderopvangtoeslag, zijn aangemerkt als toereikende en passende voorliggende voorziening op de WWB. Het verlenen van bijzondere bijstand voor de nominale ziektekostenpremie of de zorgtoeslag is dan ook niet aan de orde. Hetzelfde geldt voor de situatie waarin iemand er voor kiest om zich niet tegen ziektekosten te verzekeren, danwel een ziektekostenverzekering te sluiten met een (hoog) eigen risico en zich dit eigen risico niet kan veroorloven. Het beroep op bijstand stuit in dergelijke gevallen in de regel op een tekortschietend besef van verantwoordelijkheid voor de voorziening in het bestaan. Overigens hebben gemeenten hierin een eigen bevoegdheid. Zij kunnen –binnen de kaders die de WWB stelt- zelf beoordelen of mensen betalingsschulden hebben als gevolg van een tekortschietend besef van verantwoordelijkheid voor de voorziening in het bestaan of dat er in een concreet geval sprake is van andere omstandigheden die een beroep op bijzondere bijstand toch rechtvaardigt. De gemeenten geven hierbij wel aan dat er ook nog andere belangen meespelen in deze beoordeling. Zij wijzen op de nadelige gevolgen van het niet toekennen van bijzondere bijstand in de gevallen waarin de volksgezondheid in het geding is en waarin bijstandsgerechtigden, die doordat ze zorg vermijden moeilijker kunnen reïntegreren. In de Invoeringswet WWB is geregeld dat categoriale bijzondere bijstand kan worden verleend in de vorm van een collectieve aanvullende ziektekostenverzekering. Het instrument van een collectieve aanvullende ziektekostenverzekering vervult met name voor minima een goede rol bij het toegankelijk maken van zorg die niet in de basisverzekering zit én de tegemoetkoming in de medische kosten verbeteren, bijvoorbeeld tandheelkundige zorg. Hiermee kan tevens tegemoet gekomen worden aan de bevordering van reïntegratie. In de Memorie van Toelichting bij de betreffende bepaling, is bepaald dat de bepaling zou worden herzien indien ontwikkelingen in het zorgstelsel daartoe aanleiding zouden geven. Hierover heeft de Minister van VWS overleg gevoerd met het Ministerie van SZW . De Staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid heeft bij brief van 4 oktober 2005 de Tweede Kamer bericht dat de mogelijkheid om categoriale bijzondere bijstand te verlenen in de vorm van collectieve aanvullende ziektekostenverzekering blijft gehandhaafd. 3

3

TK, 2005-2006, 29689, nr. 25

20

3.5.1 Signalering betalingsa chterstand via Inlichtingenbureau Om in te kunnen grijpen voordat een verzekering wegens wanbetaling wordt beëindigd, is een vroegtijdige signalering van betalingsachterstanden wenselijk. In verband met de toepassing van artikel 57 WWB is het voor gemeenten van belang te beschikken over informatie over betalingsachterstand van bijstandsgerechtigden. Uit informatie van het Inlichtingenbureau blijkt dat 90% van de bijstandsgerechtigden zich in 40 gemeenten bevindt. In deze subparagraaf wordt bezien in hoeverre en op welke manier deze informatie verstrekt wordt aan de gemeente dan wel toegankelijk wordt gemaakt voor de gemeente. Vervolgens kan de gemeente met bijstandsgerechtigden bij wie een betalingachterstand bestaat, afspraken maken over het oplossen van de betalingsachterstand. Daarbij kan eventueel gebruik gemaakt worden van artikel 57 WWB. A: Beschrijving voorgestelde oplossingsrichting De essentie van deze optie is dat gemeenten via het Inlichtingenbureau een signaal krijgen dat een bijstandsgerechtigde een betalingsachterstand heeft van zijn zorgverzekeringspremie. De gemeente beoordeelt of zij op grond van artikel 57 WWB budgetbeheer aan betrokkene oplegt en voorziet in de doorbetaling van de premie voor de zorgverzekering. De gemeente kan uiteraard ook kiezen voor een minder zwaar instrument zoals ‘een goed gesprek’ of budgetbegeleiding. B: Reactie op voorgestelde oplossingsrichting Als het gaat om bijstandsgerechtigden met een betalingsachterstand hebben zowel de betreffende personen, de zorgverzekeraar en de gemeente als uitvoerder van de WWB er belang bij dat dergelijke achterstanden er niet toe leiden dat personen onverzekerd zijn of worden. Voor het realiseren van deze oplossing zijn twee zaken nodig: 1. De gemeente moet het gegeven “betalingsachterstand zorgverzekering” ontvangen; 2. De zorgverzekeraar moet dat gegeven op enigerlei wijze aanleveren. Voor beide gegevensverwerkingen is een grondslag nodig. Op grond van artikel 7 Wet bescherming persoonsgegevens (WBP) is voor gegevensverwerking een uitdrukkelijk omschreven en gerechtvaardigd doel nodig. Op grond van artikel 8 WBP is verwerking van persoonsgegevens voorts alleen toegestaan als de betrokkene voor de verwerking ondubbelzinnig toestemming heeft verleend, dan wel de gegevensverwerking noodzakelijk is om een wettelijke verplichting na te komen waaraan de verantwoordelijke onderworpen is, of de gegevensverwerking noodzakelijk is voor de goede vervulling van een publiekrechtelijke taak door de een bestuursorgaan. Hieronder wordt op deze twee punten ingegaan. 1. De gemeente als ontvanger Artikel 57 WWB bepaalt dat de gemeente aan de bijstand de voorwaarde kan verbinden dat de belanghebbende eraan meewerkt dat de gemeente namens hem rechtstreekse betalingen doet aan derden, “indien en zolang er gegronde redenen zijn om aan te nemen dat de belanghebbende zonder hulp niet in staat is tot een verantwoorde besteding van zijn bestaansmiddelen”. Artikel 64 WWB maakt met het oog hierop mogelijk dat gemeenten (via het Inlichtingenbureau) inlichtingen van zorgverzekeraars ontvangen die nodig zijn voor de uitvoering van de WWB. Gezien het voorgaande kan geconcludeerd worden dat er een wettelijke grondslag is voor gemeenten om gegevens ten aanzien van betalingsachterstanden van bijstandsgerechtigden te ontvangen. De gemeente zal in het licht van artikel 57 WWB moeten vaststellen dat er in het concrete (individuele) geval aanleiding is voor bemoeienis. Deze aanleiding kan daarin bestaan dat de gemeenten verneemt dat betrokkene een betalingsachterstand bij zijn zorgverzekeraar heeft. In een dergelijk geval kan de gemeente besluiten tot rechtstreekse betaling van de ziektekostenverzekering en deze verrekenen met de bijstandsuitkering. Hiermee wordt voorkomen dat betrokkene geroyeerd wordt, onverzekerd rond loopt, zorgkosten maakt die hij niet kan betalen en zo een schuldenproblematiek opbouwt. 2. De zorgverzekeraar als leverancier De zorgverzekeraar is verplicht om, in gevallen waarin de gemeente bij de uitvoering van haar WWBtaak vraagt om van een betalingsachterstand op de hoogte gesteld te worden, die informatie te verstrekken. Dat vloeit voort uit artikel 64 WWB (waarin de wettelijke verplichting tot verstrekking door de zorgverzekeraar is neergelegd), en artikel 8 WBP (dat verstrekking ter naleving van een wettelijke verplichting toelaat). Een dergelijk verzoek impliceert dat de betrokkene bijstand ontvangt; die omstandigheid is tegelijkertijd de legitimatie van het verzoek. De verstrekking van dat persoonsgegeven is echter onvermijdelijk en noodzakelijk voor de uitvoering van de WWB. 21

3. De wijze van gegevensuitwisseling (infrastructuur) Bij het inrichten van een structuur voor gegevensuitwisseling is van belang dat het recht van gemeenten om kennis te nemen van persoonsgegevens betreffende de betaling van de zorgverzekering, gekoppeld wordt aan artikel 57 WWB, en dat ook de verplichting van zorgverzekeraars tot verstrekking die invalshoek heeft. Daaraan kan worden voldaan door een bestand in te richten waaraan zorgverzekeraars persoonsgegevens aanleveren betreffende betalingsachterstanden. De zorgverzekeraars leveren hun bestand met verzekerden met een premieachterstand aan SAP-z. Het Inlichtingenbureau ontvangt van gemeenten periodiek een bestand met bijstandsgerechtigden. Er wordt dan een verbinding gemaakt tussen SAP-z en het Inlichtingenbureau. Vervolgens zal er automatisch een signaal uitgaan naar een gemeente indien een bijstandsgerechtigde in het bestand zit met betalingsachterstanden, dat door verzekeraars is aangeleverd. Dit betekent dat verzekeraars geen inzicht krijgen in het feit dat de verzekerde bijstandsgerechtigd is en gemeenten geen signaal krijgen van iedere inwoner met betalingsachterstanden. De Federatie Opvang steunt het streven om onverzekerdheid te voorkomen door het vroegtijdig signaleren van betalingsachterstanden. Voor de doelgroep van de Federatie Opvang is één maand betalingsachterstand substantieel en kan daardoor een keten van nog meer betalingsachterstanden en ontstaan en het begin van een proces van verdere uitburgering. De Federatie Opvang beveelt aan om zo snel mogelijk de mensen actief te benaderen en de oorzaak van de betalingsachterstand te achterhalen. C: Conclusie De werkgroep is van oordeel dat deze oplossing gemeenten een goed middel biedt om voor hun cliënten de vinger aan de pols te houden en te voorkomen dat deze in de problemen raken. Het maatschappelijk belang om onverzekerdheid te voorkomen, rechtvaardigt het creëren van de mogelijkheid van bestandskoppeling in bovengenoemde zin. Het CBP ziet op zich geen belemmeringen op privacytechnisch gebied als duidelijk is hoe de verantwoordelijkheid voor de gegevensbestanden binnen SAPz is geregeld en wie hierop kan worden aangesproken. Daarnaast dient aandacht besteedt te worden aan de proportionaliteit, verzekeraars geen inzicht krijgen in de inkomstenbron van verzekerden en de noodzaak van het regelen van deze oplossing gebaseerd wordt op de Wet werk en bijstand. Er moet dus worden geregeld dat verzekeraars uitsluitend informatie aan moeten leveren en geen toegang krijgen tot de verzamelde gegevens en gemeenten uitsluitend toegang moeten krijgen tot deze informatie voorzover het bijstandsgerechtigden betreft. Verder verdient het aanbeveling dat gemeenten in een te sluiten collectieve basisverzekering voor hun minima met de verzekeraar afspreken dat deze hen informeert over betalingsachterstanden van de verzekerden. Overigens zij opgemerkt dat het aan de gemeenten blijft om te beslissen of zij in een individueel geval op grond van artikel 57 WWB budgetbeheer toepassen. De gemeente kan uiteraard ook kiezen voor een minder zwaar instrument zoals ‘een goed gesprek’ of budgetbegeleiding. De voordelen van deze optie zijn: het voorkomen van royement van verzekerden en daarmee onverzekerdheid. Met de doorbetaling van de premie loopt de verzekeraar geen incasso risico. Deze optie sluit ook aan bij de bestaande gegevensstroom van Inlichtingenbureau naar gemeenten. De verzekeraar krijgt vooraf geen inzage in de inkomstenbron van betrokkenen. Een nadeel van deze optie is dat zij alleen toepasbaar is bij bijstandsgerechtigden. Het is daarbij een bewuste keus van de werkgroep om deze optie alleen toepasbaar te maken voor bijstandsgerechtigden en niet voor andere sociale minima. Uitbreiding van deze optie tot andere sociale minima is niet zinvol omdat gemeenten ter zake van deze categorie geen wettelijk instrument hebben dat vergelijkbaar is met artikel 57 WWB. Omdat de inkomstenbronnen van de overige sociale minima een divers karakter hebben is er geen wetgevingscomplex dat op al deze verschillende inkomstenbronnen ziet en dat gewijzigd kan worden. Gemeenten zijn daarnaast voor de overige sociale minima ook niet op dezelfde manier verantwoordelijk als voor bijstandsgerechtigden. Gelet op het voorgaande komt deze optie niet terug in het volgende hoofdstuk. De werkgroep constateert dat deze optie veel politieke aandacht heeft gekregen en voortvloeit uit de wens van verschillende grote gemeenten. Uit gesprekken met het Inlichtingenbureau, het CVZ en ZN is gebleken dat deze optie in praktijk kan worden uitgevoerd. De werkgroep beveelt aan dat de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport deze optie realiseert. 3.5.2 Zorgtoeslag rechtstreeks overmaken aan gemeenten 22

Bij de parlementaire behandeling is gebleken dat de vrees bestaat dat de zorgtoeslag door de rechthebbende voor een ander doel wordt gebruikt dan voor de betaling van de premie. In het veld spreekt men bijvoorbeeld over “vuurwerktoeslag”. Om die reden is gesuggereerd dat de zorgtoeslag niet aan de betrokkene moet worden uitbetaald maar aan de gemeente of aan de verzekeraar (zie 3.5.3). A: Beschrijving voorgestelde oplossingsrichting Gemeenten kunnen bijstandsgerechtigden vragen er mee in te stemmen dat de zorgtoeslag rechtstreeks wordt overgemaakt naar de gemeente. Het bestaande wettelijke kader bevat namelijk geen grondslag voor een verplichte betaling van de zorgtoeslag aan de gemeente. B : reactie voorgestelde oplossingsrichting Technisch is het mogelijk om de zorgtoeslag rechtstreeks over te maken naar de gemeenten in plaats van naar de bijstandsgerechtigden. Op het aanvraagformulier voor de zorg- en andere toeslagen is een vraag opgenomen op welk rekeningnummer de toeslag uitbetaald moet worden. Het staat de belanghebbende vrij om te kiezen op welke rekening de toeslag uitbetaald moet worden. Bij de overboeking van de zorgtoeslag op de door betrokkene aangegeven rekening vermeldt de belastingdienst de naam en het sofi-nummer van de rechthebbende. Er wordt opgemerkt dat mensen onverzekerd raken indien zij de nominale premie niet betalen. Het slechts overmaken van de zorgtoeslag naar de gemeenten lost dit probleem niet op. Bovendien valt niet goed in te zien waarom een gemeente zou vragen de zorgtoeslag naar zichzelf te laten overmaken. Het ligt meer in de lijn der verwachtingen dat de gemeente de nominale premie betaalt en die verrekend met de uitkering. Er is dan geen enkele aanleiding meer voor de gemeente om de zorgtoeslag te ontvangen. Deze oplossing werkt voorts een onnodige bureaucratisering in de hand. Er kan immers worden volstaan met een eenduidige betalingsstroom van premie naar verzekeraar, zonder dat hierop zorgtoeslag in mindering wordt gebracht en een aparte administratie van ontvangen zorgtoeslagen moet worden gevoerd. Op deze manier blijft de gemeente ook buiten de administratieve rompslomp die de wisselingen in hoogtes van inkomen van betrokkene met zich meebrengt. Sociale diensten vinden deze oplossing niet wenselijk. C: Conclusie Het voordeel van deze optie is weliswaar dat de zorgtoeslag niet aan andere doelen wordt besteed, maar de werkgroep, met uitzondering van de zorgverzekeraars, vindt het niet wenselijk dat de zorgtoeslag wordt overgemaakt naar de gemeente. Er kleven namelijk verschillende bezwaren aan deze oplossing. Het grote nadeel is dat er een extra schijf tussen verzekerde en verzekeraar wordt geplaatst. Daarnaast leidt deze oplossing tot een verhoogde administratieve lastendruk bij de gemeente. Ten derde draait het bij de voorkoming van onverzekerdheid om de betaling van de premie als zodanig. Met de betaling van de zorgtoeslag aan de gemeente is nog niet de gehele premiebetaling gegarandeerd. Deze oplossing zou hooguit zin hebben indien er naast het overmaken van de zorgtoeslag ook verplicht het overige deel van de premie kan worden ingehouden bij de betrokkenen (zie 3.5.1.). Het verplicht inhouden van de resterende premie, en daarmee deze combinatie van maatregelen, past niet binnen de huidige wettelijke kaders, met uitzondering van de diegenen op wie artikel 57 WWB van toepassing is. De zorgverzekeraars kunnen overigens prima leven met deze optie. 3.5.3 Zorgtoeslag rechtstreeks overmaken aan zorgverzekeraar Bij de parlementaire behandeling is gebleken dat de vrees bestaat dat de zorgtoeslag door de rechthebbende voor een ander doel wordt gebruikt dan voor de betaling van de premie. (zie 3.5.2.) Om die reden is gesuggereerd dat de zorgtoeslag niet aan de betrokkene moet worden uitbetaald maar aan de zorgverzekeraar. Overigens gaat het hier uitsluitend om bepaalde categorieën van de sociale minima waarbij de vrees van een verkeerde besteding van de zorgtoeslag bestaat. A: Beschrijving voorgestelde oplossing Gemeenten kunnen bijstandsgerechtigden vragen er mee in te stemmen dat de zorgtoeslag rechtstreeks wordt overgemaakt naar de zorgverzekeraar. Overigens is hier niet per definitie een rol voor gemeenten noodzakelijk. Zo kan de verzekerde ook zelf die afspraak met de verzekeraar maken. B: Reactie op voorgestelde oplossingsrichting Hiervoor verwijs ik tevens naar de reactie onder 3.5.2. 23

De voorgestelde oplossingsrichting heeft wel als voordeel dat voor verzekeraars de incasso problematiek wordt verkleind, zij krijgen immers al wel een deel van de premie binnen. Zoals in 3.5.2. is opgemerkt wordt hierdoor geen onverzekerdheid voorkomen. Hiervoor is betaling van de volledige nominale premie nodig. Ook het bureaucratische element speelt hier een rol. Los van het element van de gevolgen van een wijziging in inkomen op de hoogte van de zorgtoeslag speelt hier bovendien de wettelijke mogelijkheid van de verzekerde om ieder jaar van verzekeraar te wisselen doorheen. Wisseling van verzekeraar verkleint de toepasbaarheid van deze oplossing. Niettemin hecht het veld erg aan deze oplossing. Van de verzekeraars heeft de werkgroep vernomen dat hun administratie systemen op dit moment niet voorbereid zijn op het ontvangen van de zorgtoeslag van hun verzekerden. Daarnaast geeft ZN aan dat de beheerskosten hierdoor onevenredig toenemen. In de praktijk zijn er enkele verzekeraars voor een zeer klein aantal verzekerden waar op dit moment een pilot loopt waar verzekeraars zorgtoeslag van bij hen aangesloten verzekerden ontvangen. Overigens merkt de werkgroep op dat deze optie niet gevolgd hoeft te worden voor bijstandsgerechtigden waarbij gemeenten op grond van artikel 57 WWB voorzien in doorbetaling van de ziektekostenverzekeringspremie uit de bijstandsuitkering. Door de betaling van de premie wordt namelijk al onverzekerdheid voorkomen en is er geen aanleiding de zorgtoeslag niet rechtstreeks aan betrokkene uit te betalen. C: Conclusie In paragraaf 3.5.2 concludeert de werkgroep, met uitzondering van de zorgverzekeraars, dat het niet wenselijk is om de zorgtoeslag rechtstreeks over te maken aan de gemeenten. Gelet op het voorgaande vindt de werkgroep dat deze conclusie niet rechtstreeks kan worden doorgetrokken naar deze paragraaf. Het voordeel van deze optie is dat de zorgtoeslag niet wordt uitgegeven aan andere zaken dan de premie en dat er niet een extra schijf tussen verzekerde en verzekeraar wordt geplaatst, zoals bij het overmaken van de zorgtoeslag naar gemeenten het geval zou zijn. Zorgverzekeraars achten deze optie niet verkieslijk. Niettemin beveelt de rest van de werkgroep de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport aan om met de zorgverzekeraars af te spreken dat zij zich zullen inspannen om hun administratie zodanig in te richten dat met ingang van 1 januari 2007 de zorgtoeslag desgewenst rechtstreeks kan worden overgemaakt naar de verzekeraar. 3.5.4 Inhouding premie door gemeenten op bijstandsuitkering Een van de oorzaken van onverzekerdheid is het niet betalen van de premie. Hiervoor is ingegaan op het instrument van de verlening van de automatische incasso door de verzekerde. Hierbij wordt de rekening van de betrokkene voor de ziektekostenverzekeringspremie belast. Een andere mogelijkheid om ervoor te zorgen dat de premie wordt betaald, is de rechtstreekse inhouding van de premie op de bijstandsuitkering. In de parlementaire behandeling is door diverse politieke partijen hierop aangedrongen. A: Beschrijving voorgestelde oplossingsrichting De rechtstreekse inhouding van de premie op de bijstandsuitkering. Aangezien het bestaande wettelijke kader (WWB) niet voorziet in de mogelijkheid om dit in alle gevallen dwingend op te leggen, moet de volgende driedeling worden gemaakt. 1.

2.

4

Bijstandsgerechtigden die naar het oordeel van de gemeente goed om kunnen gaan met hun betalingsverplichtingen: in de praktijk blijkt dat dat in circa 85/90% 4 van de bijstandsgerechtigden het geval is. Bij deze gevallen staat het de gemeente vrij om op basis van vrijwilligheid hierover afspraken te maken met de betrokkenen. De individuele bijstandsgerechtigde die naar het oordeel van de gemeente niet in staat is tot een verantwoorde besteding van zijn bestaansmiddelen.

Bron Divosa

24

3.

Een groep bijstandgerechtigden (zoals de dak- en thuislozen of andere risicogroepen) waarvan de gemeente overigens in de regel al gebruik maakt van de in artikel 57 WWB neergelegde bevoegdheid.

B: Reactie op voorgestelde oplossingsrichting Een automatische verrekening van de zorgpremie met de bijstandsuitkering bij alle bijstandsgerechtigden is op grond van de huidige WWB niet mogelijk, maar ook niet wenselijk. Het doel van de WWB is immers het bevorderen van het zelfstandig voorzien in het bestaan. Een belangrijke randvoorwaarde daarbij is dat mensen hun eigen financiën op adequate wijze weten te ‘managen’, zodat zij ook na uitstroom uit de bijstand in dat opzicht niet meer afhankelijk zijn van de gemeente. Dit standpunt wordt ook onderschreven door Divosa. Zij geeft aan dat de gemeente mensen met een uitkering niet alle eigen verantwoordelijkheid uit handen moet nemen. Daarnaast is deze oplossing vanuit het perspectief van activering ook niet wenselijk, je verplaatst immers het moment van verantwoordelijk raken voor premiebetaling naar het moment waarop iemand uit de uitkering gaat en aan het werk. Dat is niet verstandig. Een derde argument waarom gemeenten terughoudend zijn bij deze oplossing is omdat zij niet willen verworden tot administratiekantoren. De Sociale diensten zijn juist bezig zich om te vormen tot activeringsbedrijven. VNG voert in dit verband aan dat er vanuit bestuurlijk oogpunt meer belang wordt gehecht aan het voorkomen van onverzekerdheid dan aan het voorkomen van administratieve lasten. Er zal een groep gemeenten zijn die wel de premie gaan inhouden op de bijstand, omdat dit bijvoorbeeld in de collectiviteit die zij aanbieden zo geregeld is. Hierbij zij opgemerkt dat het toetreden tot deze collectiviteit vanuit de gemeenten niet verplicht kan worden gesteld. Voor de onder 1 genoemde categorie bijstandsgerechtigden ligt het, gelet op het bovenstaande, niet in de rede om te voorzien in een inhouding van de premie op de bijstandsuitkering. Voor de onder 2 genoemde bijstandsgerechtigden kan de gemeente op basis van artikel 57 WWB verplicht budgetbeheer toepassen. Hiervoor hoeft dus niets apart te worden geregeld. Voor de onder 3 genoemde groepen bijstandsgerechtigden pleit de VNG voor een zogenaamde ’kan’bepaling in de WWB. Gemeenten (bestuurders en gemeenteraden) zouden dan zelf de afweging kunnen maken om wel of niet over te gaan tot collectieve inhouding. Een deel van de G4 is dezelfde mening toegedaan. Ook GGZ Nederland geeft aan dat voor de doelgroep GGZ het inhouden van de premie op de bijstandsuitkering een geschikt middel zou kunnen zijn voor patiënten met zware psychische problemen en ernstig verslaafde patiënten. Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid merkt op dat deze ‘kan’ mogelijkheid reeds bestaat. Op grond van artikel 57 WWB kan een gemeente, indien daar gegronde redenen voor bestaan, noodzakelijke betalingen uit de toegekende bijstand verrichten uit hoofde van de belanghebbende. Het bepalen of en in welke gevallen sprake is van 'gegronde redenen' is aan gemeenten om nader in te vullen. Gemeenten kunnen deze criteria bijvoorbeeld vastleggen in een beleidsregel, handreiking of verordening. Hiermee worden ze voor de burger kenbaar. Voldoet de belanghebbende of een groep van belanghebbenden aan de gestelde criteria dan kan de gemeente overgaan tot het doen van noodzakelijke betalingen uit hoofde van de belanghebbende op grond van artikel 57 WWB. Uit informatie van de G4 blijkt in de praktijk dat gemeenten deze maatregel ook al benutten bij groepen waar ze het risico van premieschulden erg groot achten. De G4 geeft aan dat er in een uitzonderingssituatie wel eens, voor een beperkte groep, (zoals dak- en thuislozen) naar aanleiding van een doelgroepanalyse, een uitzondering wordt gemaakt op het beginsel dat gemeenten niet automatisch premie inhouden op de bijstandsuitkering. C: Conclusie Een automatische inhouding van de zorgpremie op de bijstandsuitkering bij alle bijstandsgerechtigden is op grond van de huidige WWB niet mogelijk, maar ook niet wenselijk. Het doel van de WWB is immers het bevorderen van het zelfstandig voorzien in het bestaan. Verder is het op basis van de 25

huidige regelgeving al mogelijk om in individuele gevallen over te gaan tot verrekening van de ziektekostenpremie met de bijstandsuitkering indien de gemeente van oordeel is dat iemand niet in staat tot een verantwoorde besteding van zijn bestaansmiddelen. Dit is eveneens mogelijk voor groepen van bijstandsgerechtigden die voldoen aan door de gemeente gestelde en voor de burger kenbare criteria. 3.5.5 Collectieve (aanvullende) zorgverzekering Onder de Ziekenfondswet heeft een groot deel van de gemeenten een collectieve aanvullende ziektekostenverzekering gesloten. De drie belangrijkste doelstellingen van gemeenten waren: • Bestrijding niet-gebruik bijzondere bijstand (declareren bij verzekeraar is gemakkelijker dan bijzondere bijstand aanvragen); • Bevorderen dat minima op een adequaat niveau aanvullend verzekerd zijn (premie-inhouding voorkomt royementen); • Verlaging van relatieve uitvoeringskosten (Voor de zorgkosten die onder de aanvullende pakketten vielen, hoefden geen individuele bijzondere bijstandsaanvragen meer te worden afgewikkeld). Gelet op het particuliere karakter van de zorgverzekering ligt de mogelijkheid voor de hand om de bestaande collectieve aanvullende verzekering uit te breiden met een collectieve basisverzekering 5. Uiteraard kan deelname aan het collectieve contract alleen geschieden op vrijwillige basis, tenzij er de gemeenten artikel 57 WWB toepassen. A: Beschrijving voorgestelde oplossingsrichting Gemeenten kunnen een collectieve (aanvullende) zorgverzekering afsluiten voor minima. De mogelijkheid hiervoor is in de Zorgverzekeringswet opgenomen voor werkgevers ten aanzien van diens werknemers of hun gezinsleden maar is ook van toepassing ten aanzien van een rechtspersoon, niet zijnde een werkgever, met betrekking tot de verzekering van natuurlijke personen wier belangen die rechtspersoon behartigt. Deze mogelijkheid heeft een gemeente dus ook voor haar minima. Gemeenten kunnen minima uitnodigen zich aan te sluiten bij het collectief en met hen afspraken te maken over de betaling van de nominale premie. Bij deze oplossing snijdt het mes aan twee kanten: de gemeente voorkomt premieachterstanden en de bijstandsgerechtigden kunnen een korting krijgen op de nominale premie die kan oplopen tot 10% van de grondslag van de premie. B: Reactie op voorgestelde oplossingsrichting Het voordeel van een collectieve zorgverzekering is dat er tussen de gemeenten en de verzekeraar aanvullende afspraken kunnen worden opgenomen waarmee de belangen van de cliënten worden behartigd. Hierbij kun je denken aan het afgeven van een signaal bij betalingsachterstand en een automatische incasso van de premie. ZN staat positief tegenover een collectief contract dat de gemeenten kunnen aanbieden. Hiervoor geldt dat de verzekerde in gegeven omstandigheden is aangewezen op de zorgverzekeraar waarmee de gemeente het collectieve contract heeft gesloten. Een dergelijk collectief contract kan zowel betrekking hebben op de Zvw als op de aanvullende verzekering. De gemeente kan in het kader van een overeenkomst met een zorgverzekeraar de plicht tot premiebetaling op zich nemen. Er kan echter ook gekozen worden voor een andere modaliteit, waarbij het incassorisico bij de verzekeraar blijft liggen. De verzekerde blijft individueel aansprakelijk voor de betaling van de premie. Divosa geeft aan dat gemeenten verdeeld zijn over de vraag of het incassorisico bij de gemeente moet liggen of bij de verzekeraar. Binnen de G4 wordt verschillend over collectieve verzekeringen gedacht. Mede door het ontbreken van ervaring en omdat burgers met een minimuminkomen hiertoe niet verplicht kunnen worden, wijst één van de vier gemeente deze mogelijkheid af. De andere gemeenten hebben hiervoor een grote

5

Vanuit DIVOSA en de G4 is de vraag gesteld of gemeenten aanbestedingsplichtig zijn bij het sluiten van een collectieve aanvullende ziektekostenverzekering. Gemeenten zijn publiekrechtelijke instellingen en daarmee aanbestedende dienst. Er hoeft echter pas aanbesteed te worden als de waarde van de aan te besteden dienst boven een bepaald drempelbedrag uitkomt. Voor 2005 is het drempelbedrag vastgesteld op € 236.945. Wanneer de waarde van het collectieve contract (let op: hierbij horen niet zaken als premies en werkgeversbijdragen) boven dit drempelbedrag uitkomt, moet er Europees aanbesteed worden. Wanneer de waarde van het contract onder het drempelbedrag blijft, hoeft er niet aanbesteed te worden. Ook dan kan er trouwens voor gekozen worden om aan te besteden omdat een aanbestedingsprocedure kan leiden tot scherpgeprijsde offertes van verzekeraars.

26

voorkeur. Twee gemeenten zijn al in een vergevorderd stadium met afspraken over het afsluiten van een collectieve basisverzekering en collectieve aanvullende contracten. Vanuit de gezamenlijke verantwoordelijkheid om voldoende en toegankelijke zorg te bieden aan inwoners/verzekeraars wordt ingezet op een meerjarig collectief contract. Een verzekeraar komt voor dit contract in aanmerking als hij aan een aantal vooraf vastgestelde eisen voldoet. Het contract wordt afgesloten voor een bepaalde tijdstermijn die hoort bij de aard van investeringen die verzekeraars in een stad doen. Alleen dan zullen specifieke programma’s en infrastructurele zorgvoorzieningen binnen de steden in samenspraak met de zorgverzekeraars gerealiseerd (blijven) worden. Daarbij moet het voor verzekeraars aantrekkelijk gemaakt en gehouden worden om zorg te contracteren in de grote steden en met name voor de groepen die een slechtere gezondheid hebben en meer van de zorg(voorzieningen) gebruik maken. Ook de taakgroep ‘MO-doelgroep en basisverzekering en chronische GGZ’ benadrukt de noodzaak van het sluiten van een collectieve verzekering voor een populatie die de gehele doelgroep Maatschappelijk Opvang omvat. Divosa geeft aan dat vanwege de korte voorbereidingstijd de meeste gemeenten en de verzekeraars het niet zullen redden om op 1 januari 2006 een collectiviteit voor de basisverzekering te hebben. Dit wordt ook bevestigd door VGZ. VGZ geeft tevens aan dat gemeenten die nu al een collectiviteit hebben voor de aanvullende verzekering, dit kunnen uitbreiden met een collectieve basisverzekering per 1 januari 2006. De werkgroep gaat er vanuit dat dit ook geldt voor andere partijen die een collectief aanbieden. Pas in de loop van volgend jaar zullen zij zich specifiek op gemeenten gaan richten. Onder andere met pakketten die verder gaan dan de huidige aanvullende pakketten. Er zijn op dit moment experimenten waarbij zorgverzekeraars preventie en service vanuit arbeidsdeskundige hoek bieden (denk bijvoorbeeld aan lifestyle-trainingen, ziektepreventie, meer bewegen). Voor gemeenten kan dit interessant zijn. Onderdelen van reïntegratie kunnen zo gefinancierd worden uit de zorgverzekering. Een zorgverzekeringsplichtige heeft op grond van de Zvw de mogelijkheid om te kiezen voor een polisvariant met een eigen risico. Dit wettelijke recht kan niet worden beperkt voor een bepaalde categorie zorgverzekeringsplichtigen, bijvoorbeeld bijstandsgerechtigden. Een collectieve verzekering zonder eigen risico is niettemin in overeenstemming met de wet, omdat de polis op basis van vrijwilligheid wordt afgesloten. C: Conclusie Het grote voordeel van een collectieve zorgverzekering voor bijstandsgerechtigden is dat de gemeenten hierin allerlei voorwaarden kunnen opnemen, waarmee financiële risico’s voor betrokkenen worden uitgesloten. De collectieve verzekering bestaat bijvoorbeeld uit een naturaverzekering zonder eigen risico. De verzekeringsvoorwaarden kunnen verder bepalingen bevatten over het melden van betalingsachterstanden aan de gemeente en het afgeven van een incassomachtiging. Bovendien is de collectieve verzekering voor de betrokkenen aantrekkelijk vanwege de collectiviteitkorting. Indien de gemeente de doelgroep voor het collectief omschrijft als inwoners van de gemeente met een sociale uitkering of een ander inkomen tot 110% van het sociale minimum, is het voordeel dat indien een bijstandsgerechtigde niet langer recht heeft op bijstandsuitkering hij toch aangesloten kan blijven bij de collectieve verzekering. De werkgroep beveelt de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport aan om met Divosa en VNG af te spreken het instrument van de collectieve (aanvullende) verzekering en de voordelen daarvan onder de aandacht te brengen van haar leden. 3.6 Minima Naast de mensen die een bijstandsuitkering ontvangen, zijn er ook mensen die een inkomen hebben op of rond bijstandsniveau. Hierbij valt te denken aan ouderen met een AOW-uitkering, of mensen met een deeltijdbaan. Deze mensen zijn niet altijd bekend bij de gemeenten, waardoor het lastig wordt voor gemeenten om te voorkomen dat deze mensen onverzekerd zijn of worden. Daarnaast kunnen de gemeenten geen maatregelen treffen jegens deze groep op grond van artikel 57 WWB, omdat betrokkenen niet bijstandsgerechtigd zijn. Mensen met een andere sociale uitkering zijn wel bekend bij de gemeenten, maar voor deze groepen heeft de gemeente geen bevoegdheden om in te grijpen. De oplossingen die in paragraaf 3.5 zijn geformuleerd voor de categorie bijstandsgerechtigden kunnen daarom in de regel niet gebruikt worden voor andere minder draagkrachtigen. De oplossing van de 27

collectieve verzekering is echter wel toepasbaar voor deze groep. In de praktijk blijkt dat veel gemeenten bij het formuleren van de doelgroep voor de collectieve verzekering uitgaan van een grens van bijvoorbeeld 110% van het sociale minimum. Het is de bevoegdheid van gemeenten om de inkomensgrens vast te stellen. Overigens merkt de werkgroep op dat de VNG en de vakbonden reeds afspraken hebben gemaakt met een verzekeraar voor een collectieve verzekering voor werknemers in de sociale voorziening. Het gaat hierbij om 100.000 mensen, die werkzaam zijn in de sociale werkvoorziening en 25.000 gepensioneerden. Ook gezinsleden kunnen worden meeverzekerd. 3.7 Kwetsbare groepen en oplossingsrichtingen De nieuwe zorgverzekering veronderstelt dat burgers zodanig zelfredzaam zijn en dat zij allemaal in staat zijn om hun verantwoordelijkheid op een verstandige wijze te nemen. Toch is dit niet voor iedereen in voldoende mate het geval. Nederland kent verschillende kwetsbare groepen zoals adres-, dak- en thuislozen en verslaafden. Het is noodzakelijk dat er extra aandacht wordt besteed aan deze groepen. Belangenorganisaties van de kwetsbare doelgroepen spannen zich tot het uiterste in om onverzekerdheid van de mensen waar zij voor staan te voorkomen. Dit blijkt ondermeer uit alle acties die zij hebben ondernomen om de kwetsbare groepen op te sporen en voor te lichten (zie bijlage IV). De belangenorganisaties hebben meegedacht bij het vinden van oplossingen voor hun doelgroepen. Vanuit de gemeenten is naar voren gebracht dat de oplossingsrichtingen die in dit rapport zijn geformuleerd voor deze categorie slechts deeloplossingen zijn. Deze constatering kan worden onderschreven, waarbij wel de opmerking dient te worden gemaakt dat de categorie die het onderwerp van deze subparagraaf vormt, bestaat uit diverse groeperingen die allemaal onder andere omstandigheden leven en dientengevolge niet allemaal gebaat zijn bij dezelfde oplossing. Overigens kan de categorie dak- en thuislozen worden onderverdeeld in subcategorieën afhankelijk van de inkomensbron of het gebrek daaraan. Voorzover de inkomensbron bestaat uit een bijstandsuitkering lijken de oplossingen zoals die zijn geformuleerd voor de bijstandsgerechtigden in 3.5 toepasbaar. Wel doet zich in de praktijk, voor deze categorie, de situatie voor dat het niet altijd een doorlopende bijstandsuitkering is. Door het zwerven beschikken deze mensen niet over een vaste woon- of verblijfplaats, zodat een bijstandsuitkering voortdurend wordt beëindigd en moet worden opgestart, zodat er dus ook uitkeringsloze perioden voorkomen. Onverzekerdheid bij dak- en thuislozen en adreslozen kan door verschillende oorzaken ontstaan: • onvoldoende bureaucratische vaardigheden • psychische en/of verslavingsproblematiek • schulden • het mijden van zorg/hulp In principe kunnen deze oorzaken ook onder het huidige stelsel al leiden tot onverzekerdheid. Het nieuwe stelsel heeft een aantal elementen dat een versterkende werking op onverzekerdheid kan hebben. Hierbij kan gedacht worden aan de mogelijkheid dat verzekeraars hun verzekerden kunnen royeren vanwege betalingsachterstanden, het boete-element bij onverzekerdheid en de systematiek van de aanvraag van de zorgtoeslag. Velen hebben geen bankrekening, staan rood waardoor de zorgtoeslag in een gat verdwijnt. Het is overigens niet mogelijk om beslag te leggen op de zorgtoeslag. Daarnaast hebben adreslozen bijvoorbeeld een informatieachterstand met betrekking tot de nieuwe zorgverzekering. Bij verslaafden speelt het probleem dat een deel van de groep geen bijstandsuitkering ontvangt. Het gebrek aan identiteitspapieren of een postbus is hier debet aan. Tevens speelt een rol dat deze categorie basale afspraken of overeenkomsten niet kan nakomen. De in deze paragraaf beschreven oplossingen zijn voor het grootste deel zowel van toepassing op dak- en thuislozen, als voor verslaafden. Daar waar specifieke oplossingen worden aangedragen voor verslaafden wordt dit besproken in paragraaf 3.7.2. 3.7.1 Dak- en thuislozen Er zijn groepen mensen in de samenleving, zonder adres en die al dan niet dak- of thuisloos zijn. Wanneer we in onze samenleving spreken van adreslozen, dan hebben we het over: 28

• •

Personen met een legale verblijfstatus en met een daklozenuitkering zonder eigen postadres maar met een collectief postadres (sociale dienst) Personen met een legale verblijfstatus zonder daklozenuitkering en zonder postadres (aantal is moeilijk te traceren)

De groep dak - en thuislozen wordt als volgt onderverdeeld: * Feitelijk daklozen zijn personen die niet beschikken over een eigen woonruimte en voor een slaapplek gedurende de nacht tenminste één nacht (in de maand) zijn aangewezen op: buitenslapen, ofwel overnachten in de open lucht en in overdekte openbare ruimten, zoals portieken, fietsenstallingen, stations, winkelcentra of een auto; binnen slapen in passantenverblijven van de maatschappelijke opvang, inclusief eendaagse noodopvang; binnen slapen bij vrienden, kennissen of familie, zonder vooruitzichten op een slaapplek voor de daarop volgende nacht. * Residentieel daklozen zijn personen die als bewoner staan ingeschreven bij instellingen voor maatschappelijke opvang (internaten en sociale pensions e.d., woonvoorzieningen op basis van particulier initiatief die zich richten op semi-permanente bewoning voor daklozen en particuliere commerciële pensions waar voornamelijk daklozen wonen). Omvang Uit informatie van de Grote vier steden (G4) blijkt dat totale groep van dak- en thuislozen wordt geschat op ruim 10.000 mensen. Het aantal residentieel daklozen in de G4 bedraagt 2.500. Daarnaast zijn er in de G4 naar schatting nog 7650 personen feitelijk dakloos (adresloos). Hierbij kunnen in navolging van het Trimbos Instituut “feitelijke daklozen”, doelgroep van laagdrempelige voorzieningen, en “residentieel daklozen”, doelgroep van zogenaamde (semi-) permanente woonvoorzieningen onderscheiden worden. De eerst genoemde groep is extra kwetsbaar omdat deze groep mensen buiten het zicht blijven van de hulpverlening. Deze mensen komen maar heel vluchtig in contact met hulpverlenende instanties zoals de Sociale Dienst of de opvanginstellingen. In Nederland zijn er naar schatting 30.000 dak - en thuislozen. Overzicht van aantallen van dak-en thuislozen groepen in de grote vier steden: Overzicht doelgroepen (uitgangssituatie per 1 januari 2006) Dak- en thuislozen Amsterdam Rotterdam Den Haag Utrecht Feitelijk daklozen Verslaafd Psychiatrische stoornis Verslaafd en Psychiatrische stoornis Overig Totaal Residentieel daklozen Verslaafd Psychiatrische stoornis Verslaafd en Psychiatrische stoornis Overig Totaal

Totaal

1.500 1.000

1.035 530

700 400

350 250

3.585 2.180

400

300

250

150

1.100

100 3.000

435 2.300

150 1.500

100 850

785 7.650

450 450

200 250

200 200

150 150

1.000 1.050

100

150

100

100

1.000

600

500

400

6

450 2.500

Uit landelijk onderzoek blijkt dat de populatie dak- en thuislozen als volgt gekenschetst kan worden: 76% uitkering, waarvan: • 65% WWB • 19% WW of Ziektewet • 10% WAO • 1% AOW/pensioen 6

Zwerven in de 21e eeuw, Centrum voor Verslavingszorg, 2003

29

•

5% onbekend

24% andersoortige inkomsten, waarvan: • 26% betaald werk • 24% illegale activiteiten • 12% verkoop daklozenkrant • 10% giften • 5% spaargeld • 1% alimentatie Er -

kunnen dus verschillende categorieën dak- en thuislozen worden onderscheiden: Dak- en thuislozen met een WWB-uitkering Dak- en thuislozen met andere uitkering Dak- en thuislozen zonder uitkering Dak- en thuislozen in een (niet)-AWBZ gefinancierde instelling

Uitgaande van bovenstaande schattingen hebben ongeveer 5000 personen uit de doelgroep een WWB-uitkering. Bij deze mensen wordt in de regel al budgetbeheer toegepast op grond van artikel 57 WWB. De G4 geeft aan dat voor deze groep het risico op onverzekerd zijn gering is. Voor de mensen die in de Maatschappelijke Opvang worden opgenomen geldt dat zij een begeleidingsovereenkomst moeten ondertekenen, waarin is bepaald dat de op 3.7.1.1 Signalering betalingsachterstand via Inlichtingenbureau Hiervoor verwijs ik naar paragraaf 3.5.1. Verder wijs ik erop dat de toepasbaarheid van deze oplossingsrichting voor de categorie dak- en thuislozen beperkt is tot diegenen die een bijstandsuitkering ontvangen. 3.7.1.2 Vergroten postadressenregeling Binnen de categorie dak- en thuislozen is een subcategorie vaak verslaafde daklozen, die niet beschikt over een inkomen en een adres. Het gevolg van het niet hebben van een adres is dat zij geen uitkering kunnen aanvragen. Daardoor zijn zij niet in staat een ziektekostenverzekering af te sluiten. In de praktijk bestaat voor deze personen de mogelijkheid om een speciale WWB uitkering (uitkering voor adreslozen) aan te vragen. In de volksmond wordt dit "de postadressenregeling" genoemd. Aanvankelijk werd de verzorging van de adreslozenuitkering uitgevoerd door de GSD in samenwerking met maatschappelijke opvanginstellingen. De procedure daarbij was als volgt. De dakloze diende zich dan in te schrijven op het postadres van de opvanginstelling en de GSD stortte de uitkering op de rekening van de instelling ter betaling aan de dakloze en ter betaling van overeengekomen kosten, bijvoorbeeld de nominale Zfw-premie. Het aantal "postadressen" dat een instelling mocht uitgeven zou zijn gelimiteerd. De beschreven procedure wordt in de praktijk in allerlei modaliteiten toegepast. In sommige gemeenten verzorgt de GSD het gehele traject (van uitkering tot inkomensbeheer); in andere steden bestaat de oude situatie nog; soms beperkt de GSD zich tot uitkering verschaffen en voert een aparte stichting het inkomensbeheer uit. A. Beschrijving voorgestelde oplossingsrichting: Het bewerkstelligen van de uitbreiding van het aantal "postadressen" dat door een instelling mag worden uitgegeven. Deze oplossing wordt door de Federatie Opvang aangedragen. De oplossing heeft als voordeel dat adreslozen in het systeem worden gebracht. Met "in het systeem brengen" bedoelt de werk dat iemand in het GBA staat ingeschreven, een sofi-nummer heeft, een uitkering kan aanvragen en eventueel de doorbetaling van zijn ziektekostenverzekeringspremie is gegarandeerd via de bijstandsuitkering. Het volgen van de hiervoor beschreven procedure leidt ertoe dat iemand zonder adres toch verzekerd kan zijn tegen ziektekosten. B. Reactie op voorgestelde oplossingsrichting: Bij deze oplossingsrichting blijkt het probleem niet zozeer in de theorie als wel in de praktijk te bestaan. Hoewel de Federatie Opvang de beperking van het aantal adressen per instelling in de praktijk ervaart, kan de Federatie Opvang niet aangeven waarin deze beperking is gelegen. Navraag bij het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid levert op dat van beperking van het aantal postadressen h.i. geen sprake is. Ook de VNG herkent het probleem niet. 30

Het Leger des Heils heeft bij haar werkeenheden hieromtrent geïnformeerd en kwam tot de conclusie dat limitering van het aantal postadressen in de meeste gemeenten niet aan de orde is. Soms worden er wel limieten gesteld per instelling (Groningen), maar is er sprake van een zogenoemde 'overloopregeling' zodat bij bereiken maximum-aantal doorverwezen kan worden naar andere instelling. In Almere is sprake van een maximum aantal postadressen, maar bij dreigende overschrijding van het maximum wordt in overleg met de gemeente altijd wel weer een oplossing gevonden. Bij andere grote gemeenten (Rotterdam, Den Haag) is er in het geheel geen sprake van limitering. C. Conclusie Gelet op het voorgaande en gezien het praktische nut van de aangedragen oplossing beveelt de werkgroep de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport aan zijn ambtgenoot van Sociale zaken en werkgelegenheid te vragen aan het punt van de postadressenregeling aandacht te besteden in de SZW -verzamelbrief aan de gemeenten. 3.7.1.3 Basisbankrekening De bij de doelgroep nauw betrokken organisaties geven aan dat één van de grootste problemen of hindernissen voor deze categorie het gebrek aan een betaalrekening is. Door hoge schulden is de bankrekening van de betrokkene vaak geblokkeerd, waardoor de betrokkene steeds meer geïsoleerd raakt en uiteindelijk maatschappelijk wordt buitengesloten. Vanwege het ontbreken van een betaalrekening kunnen deze mensen noch een uitkering noch een zorgtoeslag ontvangen. A. Beschrijving voorgestelde oplossingsrichting: Er wordt voorzien in de mogelijkheid dat voor de betrokkene een bankrekening wordt geopend voor het ontvangen van een uitkering, zorgtoeslag, betaling van de ziektekostenverzekering en dergelijke. Een alternatief van deze oplossing is de mogelijkheid dat er een rekening wordt geopend ten behoeve van iemand, de zogenoemde derderekening of collectieve bankrekening. B. Reactie op voorgestelde oplossingsrichting: Er is een convenant tussen de banken en het Leger des Heils, waarin is neergelegd dat in beginsel een ieder recht heeft op een zogenoemde basisbankrekening. Deze faciliteit maakt het mogelijk dat mensen die al ergens schulden hebben waardoor hun bankrekening is geblokkeerd toch kunnen beschikken over een basisbankrekening. Op deze rekening mag men niet rood staan. De voorwaarden om een basisbankrekening aan te vragen, zijn het hebben van een postadres en een legitimatiebewijs. Daarnaast mag de basisbankrekening alleen worden versterkt indien er absoluut geen andere betaalmogelijkheden meer zijn. Indien betrokkene een bankrekening heeft met hele hoge schulden, maar die nog niet geblokkeerd is, is het dus niet mogelijk om de basisbankrekening te verstrekken. De inkomsten die op de basisbankrekening binnen komen vallen niet zondermeer in de handen van de schuldeisers. Dit is slechts het geval indien betrokkene is opgenomen in een schuldsaneringtraject. Overigens mag er op de zorgtoeslag geen beslag worden gelegd. Uit de evaluatie van het systeem in april 2005 in de Kamer, is gebleken dat er met de mogelijkheid van een basisbetaalrekening soms nog weinig bekendheid bij de individuele bankmedewerkers is. Om die reden heeft de Nederlandse Vereniging van Banken na april 2005 een folder (zie bijlage VII) verspreid onder banken, zodat het baliepersoneel op de hoogte zou zijn van deze mogelijkheid. Uit contact met de NVB is gebleken dat er momenteel wel steeds meer van de mogelijkheid van een basisbankrekening gebruik wordt gemaakt. Eén van de aanbevelingen van het Platform GGZ is het openen van een derderekening of een collectieve bankrekening voor een aantal cliënten. Deze oplossing biedt net als een basisbankrekening voor betrokkene zelf de mogelijkheid van het ontvangen van een uitkering of zorgtoeslag. Er kleeft echter ook een aantal nadelen aan deze oplossing ten opzichte van een rekening op naam van betrokkene zelf. Hierbij denkt de werkgroep aan uitvoeringstechnische aspecten, zoals wie regelt de rekening en het beheer daarvan. Daarnaast bestaat de mogelijkheid van misbruik door degene die de rekening beheert door het ontbreken van enig toezicht. C. Conclusie Voor diegenen die een vast adres hebben of via een vast adres kunnen worden bereikt (bijvoorbeeld een instelling) en waarvan de bankrekening is geblokkeerd vanwege hoge schulden, is de basisbankrekening een oplossing. Hiermee wordt immers bewerkstelligd dat mensen ook al hebben 31

ze hoge schulden toch de zorgtoeslag kunnen ontvangen, zonder dat deze vervalt aan de crediteuren van de bestaande schulden. Niettemin wordt met het regelen van een basisbankrekening maar voor een deel van de mensen de problematiek opgelost. Een bankrekening kan alleen worden geopend indien er sprake is van een permanent adres, hetzij van betrokkene zelf hetzij van de hulpverlening. De oplossing is dus niet van toepassing wanneer men van de ene naar de andere plaats zwerft. De collectieve bankrekening acht de werkgroep gelet op de uitvoeringstechnische aspecten en de mogelijkheid van misbruik niet kwetsbaar. Mede gelet op de relatieve onbekendheid met het verschijnsel basisbankrekening beveelt de werkgroep de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport aan Divosa te verzoeken om haar leden op het bestaan van dit instrument te wijzen. 3.7.1.4 Inrichten van ondersteuningspunten Vanuit het veld is voorgesteld om per regio een praktisch ondersteuningspunt op te zetten. Dit punt kan worden ondergebracht bij een, voor de doelgroep reeds bekende, laagdrempelige, vertrouwde ontmoetingsplek. Het regionale ondersteuningspunt kan praktische hulp bieden bij het sluiten van een zorgverzekering en bij het aanvragen van de zorgtoeslag. A. Beschrijving voorgestelde oplossingsrichting: Het opzetten van een ondersteuningspunt. B. Reactie op voorgestelde oplossingsrichting: De oplossing van het opzetten van een ondersteuningspunt is rechtstreeks uit het veld afkomstig. Voor de uitvoering hiervan op vrijwillige basis is geen afzonderlijke wettelijke regeling nodig. In de praktijk zijn er reeds diverse steunpunten opgericht die ook goed lijken te functioneren, zoals het steunpunt van de Stichting Ondersteuning Streetcare in Den Haag. Daarnaast hebben RG-consult, Platform GGZ en Drugpunt in samenwerkingsverband het Haags Adreslozen Platform georganiseerd. Beide initiatieven dragen bij aan de voorlichting en de praktische hulp bij het sluiten van een zorgverzekering aan dak - en thuislozen. Vrijwilligersorganisaties en hulpverlenende instanties staan dicht bij de doelgroep en zijn bovendien bekend met de problemen van deze categorie. Daarnaast zijn ze door hun laagdrempeligheid gemakkelijk toegankelijk voor de doelgroep. C. Conclusie Gelet op het bestaande uitgebreide netwerk van informatiepunten waar burgers terecht kunnen met hun vragen, zoals postbus 51, zorgverzekeraars, zorgaanbieders, patiënten/consumentenorganisaties, ouderenorganisaties, sociale diensten en de circa 600 Hulp- en Informatiepunten van de Belastingdienst/Toeslagen ziet de werkgroep geen aanleiding om op dit onderdeel een aanbeveling aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport te doen. 3.7.1.5 Toepassing van bestuurlijke boete uitstellen voor kwetsbare groepen Vrijwel alle belangenorganisatie van de kwetsbare groepen pleiten ervoor om de boete voor hun doelgroep uit te stellen. De belangenorganisaties geven aan dat, ondanks de negatieve optie en de actieve opsporing er toch nog mensen zullen zijn die ze niet hebben weten te bereiken en die nog geen verzekering hebben afgesloten. Om deze mensen nu niet meteen een boete te geven, zou het wenselijk zijn om bij de kwetsbare groepen coulanter om te gaan met de boete, bijvoorbeeld door het een jaar uit te stellen. De achterliggende gedachte achter dit verzoek is dat de betreffende personen, die financieel al niet draagkrachtig zijn, door middel van een boete financieel op een dusdanige achterstand worden gezet dat zij financieel geen uitweg meer zien en daardoor niet aan hun premieverplichtingen voldoen. De werkgroep kan zich voorstellen dat voor de categorie dak - thuis- en adreslozen, in vergelijking met de overige bewoners van Nederland, het risico van een boete een psychische belasting kan zijn in hun omstandigheden. De werkgroep heeft begrip voor het verzoek om uitstel van een jaar van de toepassing van de boete. Het effectueren van dit verzoek stuit echter op juridische als uitvoeringstechnische bezwaren. De wet voorziet niet in de mogelijkheid om voor een bepaalde categorie bij voorbaat af te zien van de toepasbaarheid van de boeteregeling. Bovendien acht de werkgroep het uitstellen van de toepasbaarheid van de boete niet nodig. De wet voorziet immers in de mogelijkheid om de boete niet op te leggen, in die gevallen waarin de betrokkene het niet- naleven van de zorgverzekeringsplicht niet kan worden aangerekend of niet verwijtbaar is. De werkgroep kan 32

zich zeer wel situaties voorstellen bij deze categorie waarin het niet-naleven van de verzekeringsplicht niet-verwijtbaar is, dan wel er een rechtvaardigingsgrond voor is. Overigens is het nog maar de vraag in hoeverre deze kwetsbare groepen die in de regel een geringe draagkracht hebben, een maximale boete krijgen opgelegd. Het CVZ betrekt in zijn afwegingen bij het bepalen van de hoogte van de op te leggen boete de draagkracht van betrokkene. 3.7.1.6 Zorgtoeslag rechtstreeks overmaken naar zorgverzekeraar Hiervoor verwijs ik naar paragraaf 3.5.3. 3.7.1.7 Blanco aanvraagformulieren zorgtoeslag De Belastingdienst heeft iedereen die recht heeft op zorgtoeslag en een adres heeft een aanvraagformulier toegestuurd. In de praktijk blijken er adreslozen te zijn, die wel recht hebben op zorgtoeslag, maar geen formulier hebben ontvangen. A. Beschrijving voorgestelde oplossingsrichting: Vanuit het veld komt de vraag of de Belastingdienst blanco aanvraagformulieren voor de zorgtoeslag kan uitgeven, zodat de adreslozen ook een zorgtoeslag kunnen aanvragen. B. Reactie op voorgestelde oplossingsrichting: Door het afgeven van blanco aanvraagformulieren voor de zorgtoeslag wordt bereikt dat adreslozen wel de zorgtoeslag kunnen aanvragen, waardoor minder geld nodig is om de premie te betalen. De optie levert dus een indirecte bijdrage aan het tegengaan van onverzekerdheid. In de praktijk is gebleken, vooral in de bus waarmee in de periode van november en december dak- en thuislozen zijn benaderd, dat het handmatig kunnen invullen van blanco aanvraagformulieren voorziet in een behoefte en daadwerkelijk kan leiden tot een vergroting van het aantal personen dat een zorgtoeslag aanvraagt. De Belastingdienst geeft aan dat dit in de praktijk geen werkbare oplossing is, omdat de Belastingdienst niet beschikt over blanco aanvraagformulieren. Daarnaast kan zij deze administratief niet verwerken. C. Conclusie: De werkgroep realiseert zich dat de Belastingdienst alles op alles zet om de digitale ingestuurde aanvragen voor een zorgtoeslag te verwerken en af te handelen en hiervoor zoveel mogelijk de beschikbare mankracht in te zetten. De Belastingdienst heeft toegezegd in contact te treden met belangenorganisaties om te bezien hoe de aanvraag van een zorgtoeslag voor deze groepen efficiënter uitgevoerd kan worden. De werkgroep ziet gelet hierop geen aanleiding meer om voor dit onderwerp een aanbeveling te doen. 3.7.1.8 Anonieme polissen Het veld heeft voor de categorie dak- en thuislozen als oplossingsrichting gewezen op blanco polissen. Dit zijn polissen die nog niet op naam zijn gesteld en waarvoor nog geen premie wordt betaald (een soort sluimerpolis). Indien een dak- en thuisloze zich meldt bij de gemeente of een opvanginstelling, kan de naam van de betrokkene worden gekoppeld aan de afgesloten anonieme verzekering. Los van de vraag of het juridisch mogelijk is om een verzekering te hebben zonder dat er sprake is van een concreet verzekerd risico, is het niet nodig om een dergelijke constructie in het leven te roepen. Ten eerste kan zich de situatie voordoen dat de gemeente een collectief contract heeft afgesloten, waartoe betrokkene kan toetreden. Daarnaast kan iedere verzekeringsplichtige te allen tijde een zorgverzekering afsluiten in verband met de acceptatieplicht. 3.7.2 Verslaafden Bij verslaafden speelt het probleem dat een deel van de groep geen bijstandsuitkering ontvangt, bijvoorbeeld omdat men niet beschikt over een postbus of omdat men basale afspraken of overeenkomsten niet kan nakomen. Veel verslaafden hebben bovendien schulden, terwijl zij niet in aanmerking komen voor schuldsaneringsprogramma's. Het aanvragen van zorgtoeslag is ook problematisch voor deze doelgroep. Bovendien kan het overmaken van het bedrag op rekeningen van de doelgroep zonder 33

begeleiding leiden tot oneigenlijk gebruik van deze gelden, dan wel niet ter beschikking komen omdat het direct in een negatief saldo loopt. 3.7.2.1 Mentorschap of bewindvoering Mentorschap is een door de rechter opgelegde maatregel van vertegenwoordiging van wilsonbekwamen ter zake van zorg, verpleging en dergelijke. Het gaat om belangenbehartiging in nietvermogensrechtelijke aangelegenheden. De door de rechter benoemde vertegenwoordiger heet een mentor. 7 Onderbewindstelling is een door de rechter opgelegde maatregel van vertegenwoordiging van wilsonbekwamen ter zake van behartiging in materiële en financiële aangelegenheden. De door de rechter benoemde vertegenwoordiger heet een bewindvoerder. 8 Mentorschap en onderbewindstelling kunnen in combinatie worden opgelegd en kunnen zijn verenigd in één persoon. De Zvw legt een curator, mentor of bewindvoerder de verantwoordelijkheid op om, voor degene wiens belangen hij behartigt, te voldoen aan de verzekeringsplicht. Dit kan onder meer door betrokkene in naam van zichzelf te verzekeren (de verzekeringplichtige wordt én verzekeringnemer, én verzekerde). GGZ Nederland en Cliëntenraden GGZ stellen voor de mogelijkheden voor mentorschap of bewindvoering voor deze doelgroep verder te onderzoeken. In dit kader is de onderbewindstelling van belang. In de GGZ werken zorgaanbieders met stichtingen – veelal gerund door familieleden en vrijwilligers- die het financiële beheer van cliënten op zich nemen. Daarnaast zijn er binnen Nederland professionele bewindvoeders actief. GGZ Nederland wijst op het bestaan van de Branchevereniging voor Professionele Bewindvoerders en Inkomensbeheerders. Zorgaanbieders kunnen hun cliënten begeleiden naar een professionele bewindvoerder mocht er in hun naaste omgeving geen geschikte vertegenwoordiger beschikbaar zijn. Overigens merkt de werkgroep op dat de wet ten algemene voorziet in de mogelijkheid dat iemand namens iemand anders een verzekering afsluit. Eén van de mogelijkheden daartoe is, dat een welzijns- of maatschappelijke dienstverleningsinstelling, sociale dienst of familielid de verzekeringsplichtige verzekert. In de regel zullen deze instanties of personen niet zo ver willen gaan dat ze het curator-, mentor- of bewindvoerderschap over de betrokken personen aanvragen. Er zijn dan juridisch twee mogelijkheden om betrokkenen te verzekeren: a. de (rechts)persoon verzekert betrokkene namens die betrokkene. De betrokkene wordt dan verzekeringnemer én verzekerde; juridisch bezien valt de (rechts)persoon ertussenuit. b. de (rechts)persoon verzekert betrokkene, maar wordt zelf de verzekeringnemer. Methode b is voor de (rechts)persoon waarschijnlijk onaantrekkelijk, aangezien dat betekent dat hij zelf de premie verschuldigd is. In de praktijk zal methode a dus vaker voorkomen. Deze methode is veel aantrekkelijker, omdat die in wezen betekent, dat de (rechts)persoon de betrokkene vertegenwoordigt. Wel dient hierbij de (rechts)persoon in principe over de toestemming van de te verzekeren persoon te beschikken. Wat tot nog toe onduidelijk was, was of een (rechts)persoon via methode a iemand onder omstandigheden ook zonder toestemming kan verzekeren indien diegene wegens fysieke omstandigheden de toestemming niet kan geven (bijv. onverzekerde verslaafde dakloze wordt na aanrijding in coma naar ziekenhuis) dan wel wegens zijn geestestoestand niet weet waar hij toestemming voor zou geven (ergo geen serieuze toestemming; verstandelijk gehandicapten, zware psychiatrische en psychogeriatrische patiënten). Uit contacten hierover met het Ministerie van Justitie blijkt dat een derde ook zonder toestemming van betrokkene deze kan verzekeren en als verzekeringnemer kan binden. Juridisch wordt dit gebaseerd op zaakwaarneming. 9 Voor zaakwaarneming is wél nodig, dat deze op redelijke grond geschiedt - dit ter voorkoming van zaakwaarneming louter uit bemoeizucht - en dat deze bovendien in het belang is van degene wiens zaak wordt waargenomen, geschiedt. Dit laatste lijkt gelet op de maatschappelijke ongewenstheid van onverzekerdheid en de zwaarwegend negatieve gevolgen van onverzekerdheid voor betrokkene evident. 7 8

artikel 1:450 e.v. BW artikel 1:431 e.v. BW

9

artikel 6:198 e.v. BW

34

GGZ Nederland geeft aan dat een “Zorginstelling” in beginsel uitgesloten moet worden van de mogelijkheid tot het optreden als financieel vertegenwoordiger; GGZ Nederland is dan ook van mening dat van de bovenstaande genoemde opties, optie a een mogelijkheid is, maar dat optie b zeer ongewenst is. GGZ Nederland acht het ongewenst om de financiële vertegenwoordiging van burgers als regel bij zorginstellingen – waaronder door GGZ zorgaanbieders worden verstaan – te leggen. Dit behoort primair niet tot de taken en verantwoordelijkheden van een zorgaanbieder en deze is om die reden niet voldoende toegerust. GGZ Nederland zal het haar leden niet aanbevelen. Zorgaanbieders zijn uiteraard vrij om zelf te kiezen voor het optreden als bewindvoerder als zij dat willen. GGZ Nederland wil echter wel een bijdrage leveren in de materiële oplossing van het probleem van de onverzekerden door: 1. haar leden op te roepen tot begeleiding van patiënten middels verwijzing naar de geëigende instanties; 2. langdurig klinisch opgenomen patiënten te blijven ondersteunen en te begeleiden naar goede financiële vertegenwoordiging door bijvoorbeeld een (professioneel) bewindvoerder en 3. bemoeizorg-cliënten aan te sporen zich te verzekeren; hiertoe te verwijzen naar de geëigende instanties en hierin te voorzien in de nodige en redelijke begeleiding. 3.8 (Ex-)gedetineerden en oplossingsrichtingen In de Zorgverzekeringswet is geregeld dat tijdens detentie de rechten en plichten uit de zorgverzekering van rechtswege zijn opgeschort gedurende de periode waarover de Minister van Justitie in het kader van de uitvoering van een rechterlijke uitspraak ve rantwoordelijk is voor de verstrekking van geneeskundige zorg aan een verzekerde. Verder is opgenomen dat de verzekeringnemer of verzekerde zijn zorgverzekeraar aanvang en einde van de periode van detentie meldt. Naast het feit dat de verantwoordelijkheid voor de (medische) verzorging van gedetineerden bij de Minister van Justitie is neergelegd, is relevant dat gedetineerde verzekerden over het algemeen in de praktijk geen gebruik kunnen maken van de rechten uit de zorgverzekering aangezien zij niet de vrijheid hebben om naar de zorgaanbieders te die onder een zorgverzekering vallen. Om deze reden is de zorgverzekering gedurende de periode van detentie van rechtswege opgeschort. Hierdoor draagt de verzekeraar gedurende deze periode ook geen financieel risico ten aanzien van deze verzekerde. De verzekerde zelf of de verzekeringnemer voor hem moet de dag van aanvang van de periode van detentie aan de zorgverzekeraar melden. De zorgverzekeraar weet dan dat de zorgverzekering is opgeschort. De verzekerde gedetineerde is tijdens detentie geen premie voor de zorgverzekering verschuldigd. In de Wet op de zorgtoeslag is geregeld dat hij geen recht heeft op zorgtoeslag. Het voordeel van het ‘slapend houden’ van de zorgverzekering is dat de verzekerde na einde van de detentie geen nieuwe zorgverzekering hoeft te sluiten. Zodra zij de gevangenis verlaten dienen zij deze zorgverzekering weer te activeren. De verzekerde is dan weer premie verschuldigd en heeft afhankelijk van het inkomen weer recht op een zorgtoeslag. Van Divosa en van de zijde van medewerkers van sociale diensten is aandacht gevraagd voor een probleem waar ex-gedetineerden tegenaan lopen als zij uit detentie komen. Over het algemeen duurt het enige maanden voordat een ex-gedetineerde werk heeft gevonden en een inkomen heeft of een bijstandsuitkering krijgt toegekend. Maanden waarin hij wel nominale premie voor een zorgverzekering moet betalen. Na aanvraag voor een zorgtoeslag zal het over het algemeen ook enige maanden vergen voordat de Belastingdienst/Toeslagen tot het uitbetalen van een voorschot overgaat. Het is de vraag of een zorgverzekeraar afspraken wil maken over een latere betaling van de nominale premie tot na de eerste uitbetaling van het loon dan wel na toekenning van een bijstandsuitkering. Overigens hebben gemeenten op grond van de WWB de bevoegdheid om hangende het besluit over de verlening van bijstand een voorschot te verstrekken. Overgangsproblematiek bij inwerkingtreden Zorgverzekeringswet op 1 januari 2006 Bij de inwerkingtreding van de Zorgverzekeringswet is geregeld dat iedereen die in 2005 al een dekking heeft tegen ziektekosten uiterlijk half december 2005 een aanbod van de verzekeraar krijgt voor een zorgverzekeringsvariant die zoveel mogelijk lijkt op de tot 2006 bestaande verzekering. 35

Gedetineerden zullen op 1 januari 2006 over het algemeen niet in overeenstemming met een van de hiervoor gemelde verzekeringen zijn verzekerd. Een gedetineerde heeft geen recht op bijvoorbeeld een bijstandsuitkering, voldoet dan niet aan de voorwaarden voor ziekenfondsverzekering en is dus niet ziekenfondsverzekerd. Die gedetineerde heeft geen huidige verzekeraar en krijgen dus geen aanbod. Gedetineerden krijgen tijdens hun detentie medische zorg ten laste van het Ministerie van Justitie. Ze zijn echter niet vrijgesteld van de verzekeringsplicht voor de Zorgverzekeringswet. Ook de mensen die op 1 januari 2006 in detentie verblijven, dienen een zorgverzekering af te sluiten en daarbij aan de zorgverzekeraar te melden dat ze gedetineerd zijn. De zorgverzekeraar schort de verzekering dan op. Zodra gedetineerden de gevangenis verlaten, dienen zij de zorgverzekering weer te activeren. 3.8.1 Informeren over activering opgeschorte zorgverzekering Het Ministerie van Justitie, de Dienst Justitiële Inrichtingen, is bereid om gedetineerden bij aanvang en beëindigen detentie voor te lichten over het opschorten en activeren van de zorgverzekering en het (mogelijk herleven van het) recht op de zorgtoeslag. Te denken valt aan het verstrekken van een speciaal voor de situatie voorbereide folder aan ex -gedetineerden. Het Ministerie van VWS zal deze folder opstellen in onderling overleg met de Dienst Justitiële Inrichtingen. Bij aanvang en bij in vrijheid stellen van gedetineerden, geeft het Ministerie van Justitie voorlichting over het opschorten en activeren van hun opgeschorte zorgverzekering. Hierbij worden zij tevens geïnformeerd over het recht op de zorgtoeslag. 3.8.2. premiebetaling ex-gedetineerde Van de zijde van Justitie (Directie Sanctie- en Preventiebeleid) is vernomen dat binnen de penitentiaire inrichtingen (PI’s) medewerkers Maatschappelijke Dienstverlening (MMD) werkzaam zijn. De MMD is verantwoordelijk voor de ondersteuning van gedetineerden op psychosociaal en maatschappelijk gebied tijdens de intramurale fase van hun detentie, crisisinterventie en materiële hulpverlening. De MMD onderhoudt daartoe contacten met betrokken instanties om reïntegratie van gedetineerden te faciliteren. Momenteel (eind 2005) worden extra MMD’s aangesteld binnen de PI’s terwijl ook het takenpakket van de MMD wordt uitgebreid. De uitbreiding houdt in dat in principe elke gedetineerde in aanmerking komt voor een systematische screening op de aandachtsgebieden identiteitsbewijs, huisvesting, zorg en inkomen. Indien noodzakelijk zal de toeleiding naar (basale) voorzieningen worden geregeld - waar mogelijk in samenwerking met de gemeenten van herkomst. De gemeenten zullen tevens geïnformeerd worden over de ontslagdatum van de gedetineerde en over de voorbereidende activiteiten die tijdens de detentie hebben plaatsgevonden. Hierdoor kunnen voor reïntegratie noodzakelijke acties ruim voor einde detentie in gang worden gezet, waaronder het tijdig aanvragen van een uitkering. Met deze ondersteuning kan betalingsonmacht van de premie van een zorgverzekering voor ex gedetineerden tot een minimum worden beperkt. 3.8.3. Overgangsproblematiek Het Ministerie van Justitie, de Dienst Justitiële Inrichtingen, die de ziektekostenregeling voor gedetineerden uitvoert, is bereid om gedetineerden bij de invoering van de Zorgverzekeringswet op 1 januari 2006 voorlichting te geven over de verplichting een zorgverzekering af te sluiten en het vervallen van de rechten en plichten uit de zorgverzekering. Gedacht wordt over een speciaal voor de situatie voor te bereiden folder voor gedetineerden. 3.9 Verdragsgerechtigden Ook na 1 januari 2006 zullen er nieuwe verdragsgerechtigden bij komen. Het gaat om mensen met alleen een Nederlands pensioen of uitkering, hun gezinsleden en de gezinsleden van mensen die in Nederland werken maar buiten Nederland wonen. Omdat Nederland de zorg voor hen betaalt, zijn deze mensen verplicht zich te melden bij het College voor zorgverzekeringen en een bijdrage te betalen. 3.9.1 Ambtshalve inschrijving CVZ

36

In Nederland kunnen onverzekerden ontstaan als zorgverzekeringsplichtigen geen zorgovereenkomst afsluiten. In het buitenland kan een vergelijkbare situatie ontstaan als iemand die recht heeft op de verlening van zorg in zijn woonland ten laste van Nederland, zich niet conform artikel 69 van de Zvw bij het CVZ aanmeldt. Het CVZ heeft de mensen op de hoogte gesteld van hun mogelijke verdragsrecht. Om ervoor te zorgen dat de nieuwe verdragsgerechtigden zich aanmelden bij het CVZ is voorzien in ambtshalve inschrijving en broninhouding. Als de SVB constateert dat iemand voor het eerst in het buitenland een pensioen ontvangt waaraan hij rechten kan ontlenen op zorg ten laste van Nederland, verstuurt de SVB hiervan een bericht aan het CVZ. Na ontvangst van dit bericht stuurt het CVZ betrokkene een brief, dat het CVZ betrokkene ambtshalve inschrijft als verdragsgerechtigde. Wanneer betrokkene van mening is dat hij niet verdragsgerechtigd is (bijvoorbeeld omdat hij ook een pensioen uit zijn woonland ontvangt) moet hij dit aangeven, met overlegging van bewijs. Als er geen reactie komt schrijft het College hem in als verdragsgerechtigde en wordt bij betrokkene premie ingehouden op zijn pensioen. Het voordeel van deze oplossing is dat het CVZ niet in de positie komt dat een boete moet worden opgelegd in verband met te late aanmelding. 3.10 Conclusie In dit hoofdstuk zijn de mogelijkheden verkend om binnen het bestaande wettelijke kader het verschijnsel onverzekerdheid zoveel mogelijk terug te dringen. Feitelijk concludeert de werkgroep dat er geen maatregelen aan partijen kunnen worden opgelegd. Dit punt spoort prima met het beleid van het Kabinet om zo weinig mogelijk regelgeving in het leven te roepen. Tegelijkertijd is de vrijblijvendheid van deze mogelijkheden ook de zwakte: het verschijnsel van onverzekerdheid wordt hiermee slechts ten dele opgelost. In dit hoofdstuk zijn diverse aanbevelingen gedaan. Van de onderstaande aanbevelingen verwacht de werkgroep dat het grootste resultaat wordt bereikt in het tegengaan van onverzekerdheid. Het gaat hierbij om de volgende zaken. • • • • •

Het bevorderen van collectieve (aanvullende) verzekering voor bijstandsgerechtigden en andere sociale minima. Melding signalering van betalingsachterstand. Uitschrijfbewijs met begeleidend schrijven. De zorgtoeslag rechtstreeks overmaken aan de zorgverzekeraar. Het bevorderen van de automatische incasso.

De werkgroep beveelt de minister aan om in ieder geval de bovengenoemde opties in te zetten voor het tegengaan van onverzekerdheid. Als bovenstaande opties worden geïmplementeerd en nageleefd wordt een goede bijdrage geleverd in de bestrijding van onverzekerdheid. Niettemin moet worden afgewacht of na implementatie van de bovenstaande opties het aantal onverzekerden zich zal bewegen binnen maatschappelijk aanvaardbare aantallen. Om wat de aantallen betreft de vinger aan de pols te houden is het belang van een goede monitoring cruciaal. Als uit deze monitoring mocht blijken dat het aantal onverzekerden onacceptabel toeneemt, dan moet worden bezien in hoeverre het bestaande wettelijke kader moet worden aangepast. In het volgende hoofdstuk wordt ingegaan op een aantal opties die liggen buiten het bestaande wettelijke kader. Voor al deze opties zijn in meer of mindere mate wijzigingen in de regelgeving noodzakelijk.

37

Hoofdstuk 4 Maatregelen buiten het bestaande wettelijke kader 4.1 Inleiding In hoofdstuk 3 zijn mogelijkheden aangegeven die binnen het bestaande wettelijke kader gevonden zijn om het verschijnsel onverzekerdheid zoveel mogelijk terug te dringen. Toch moet rekening gehouden worden met de mogelijkheid dat er ondanks alle acties ter voorkoming van onverzekerdheid toch een substantieel aantal mensen blijkt te zijn dat buiten de sociale ziektekostenverzekering valt. De enige manier om vast te stellen of hiervan sprake is, is een goede monitoring van deze aantallen. Deze monitoring ziet de werkgroep als een instrument dat ingezet kan worden om indirect de aantallen onverzekerden te beperken. Als uit deze monitoring namelijk blijkt dat de aantallen onverzekerden een ongewenste ontwikkeling vertonen dan kunnen nadere maatregelen worden getroffen. Deze nadere maatregelen worden behandeld vanaf paragraaf 4.3. 4.2 Monitoren Het is van belang om te monitoren welke ontwikkeling er is in de aantallen onverzekerden. De werkgroep plaatst hierbij de kanttekening dat pas vanaf 1 mei 2006 vastgesteld kan worden dat iemand niet aan zijn verzekeringsplicht heeft voldaan en onverzekerd is. Om een evenwichtig beeld te schetsen moet er periodiek gemonitord worden. Er zijn verschillende wijzen van monitoring. 4.2.1 Monitoring door CBS Het CBS monitoort sinds 1995 het aantal onverzekerden voor ziektekosten. Het CBS gaat met ingang van 2006 de methode van registreren veranderen. De huidige benadering is er één vanuit aantallen niet vanuit individuen. Met ingang van 1 januari 2006 zal wel worden uitgegaan van individuen. Huidige methode van monitoring Het CBS publiceert sinds 1995 jaarlijks het aantal onverzekerden tegen ziektekosten. Het aantal onverzekerden wordt in essentie bepaald als het saldo van de Nederlandse bevolking volgens de GBA minus het aantal verzekerden. Het aantal verzekerden bestaat uit alle ziekenfonds- en particulier verzekerden, plus groepen personen van wie de ziektekosten van rijkswege gedekt zijn (zoals gedetineerden) en militairen. Correcties vi nden plaats voor: •

Nederlandse grensarbeiders die in het buitenland verzekerd zijn;

•

Buitenlandse grensarbeiders die niet in de GBA staan maar wel in Nederland verzekerd zijn;

•

Asielzoekers die nog maar kort in Nederland verblijven en zich nog niet hebben ingeschreven bij de gemeente.

Recentelijk is de methode in samenwerking met Vektis verfijnd. Het CBS streeft er naar om eind dit jaar volgens deze methode het aantal onverzekerden in te 2005 publiceren. Zoals eerder aangegeven is de ontwikkeling van het aantal onverzekerden betrouwbaarder dan het niveau. De belangrijkste beperking van de methode is dat er gewerkt wordt met aggregaten (aantallen verzekerden per leeftijd/geslacht-categorie) en niet met individuele gegevens. Belangrijkste gevolg is dat er weinig inzicht is in de samenstelling van het berekende saldo (om welke mensen gaat het?). In het bijzonder is niet na te gaan welk deel van het berekende aantal onverzekerden ‘slechts’ tijdelijk onverzekerd is. Dit zijn vanuit beleidsmatig oogpunt ernstige beperkingen.

Monitoring na invoering van de zorgverzekeringswet Op grond van de Zvw 10 wordt in de administratie van het CVZ van iedere verzekerde het sofi -nummer (te zijner tijd het BSN), en de naam van de verzekeraar waarbij de desbetreffende persoon verzekerd

10

Artikel 35, derde lid, Zvw.

38

is, opgenomen. De wet regelt verder 11 dat de verzekeraar aan het CVZ elk begin en eind van een gesloten verzekering meldt. Naar het zich nu laat aan zien, krijgt dit artikel op de volgende wijze vorm: onder verantwoordelijkheid van het CVZ wordt door het Sectoraal Aanspreekpunt Zorgverzekeringen (SAPZ) een zogenoemd referentiebestand onderhouden waarin de hiervoor genoemde gegevens zijn opgenomen. Dit bestand wordt ook gebruikt voor het routeren van berichten tussen verzekeraars enerzijds en instanties zoals het UWV en de Belastingdienst anderzijds en zal dus op elk moment in de tijd de actuele situatie moeten weergeven. Gegevens worden 7 jaar bewaard, dus het bestand geeft ook voor peilmomenten in het verleden de correcte stand aan. Gezien de overgangsregelingen die gepaard gaan met de introductie van de Zvw, is de verwachting dat het referentiebestand pas medio 2006 volledig zal zijn. Het SAPZ is ondergebracht bij Vektis. Ten opzichte van de huidige situatie is de belangrijkste wijziging dat er op persoonsniveau een verzekerdenbestand is. Dit biedt mogelijkheden om veel nauwkeuriger het aantal onverzekerden te bepalen en informatie toe te voegen over de samenstelling van de groep onverzekerden. In de huidige situatie is het bijvoorbeeld niet mogelijk om na te gaan of er dubbeltellingen zitten in het “aantal zfwverzekerden” en het “aantal particulier verzekerden”. Ook is het in de huidige situatie niet mogelijk om de “tijdelijk onverzekerden” van de “echt onverzekerden” te onderscheiden. In de nieuwe situatie kunnen onverzekerden gedefinieerd worden als: GBA-personen die geen zorgverzekering zoals bedoeld in de Zvw hebben afgesloten en die ook niet op andere wijze verzekerd zijn tegen geneeskundige kosten. Die laatste toevoeging is nodig omdat militairen in actieve dienst en militairen met buitengewoon verlof niet verplicht zijn een Zvw-verzekering af te sluiten, maar wel verzekerd zijn tegen ziektekosten. 12 Daarnaast zullen er, net als in de huidige situatie, speciale regelingen zijn voor asielzoekers. Mogelijk zijn er nog andere bijzondere categorieën waar rekening mee gehouden moet worden. In de nieuwe situatie kan het aantal onverzekerden in principe bepaald worden door alle GBApersonen te selecteren die niet in het referentiebestand voorkomen, en van die groep vervolgens te bepalen welk deel anderszins verzekerd is tegen ziektekosten. Een andere mogelijkheid is om een steekproef uit het GBA te trekken en van die steekproef te bepalen welk deel niet in het Referentiebestand zit. Dit aantal wordt vervolgens met statistische technieken opgehoogd naar een landelijk totaal.13 Het CBS zal in de eerste helft van het jaar 2006 onderzoeken wat de beste methode is. Naar verwachting zal de methode aanzienlijk transparanter zijn dan de huidige methode en meer betrouwbare cijfers opleveren. De nieuwe methode zal overigens wel veel arbeidsintensiever zijn dan de huidige. Zeker in de eerste jaren is het niet ondenkbaar dat er onvolkomenheden zitten in de polisadministratie die het werk behoorlijk gaan compliceren. Dit impliceert dat de hier voorgestelde aanpak niet zonder additionele financiering uitgevoerd kan worden. Afhankelijk van de complexiteit en omvang van het werk en in overleg met het ministerie zal het CBS nagaan hoe frequent en voor welke peildata het aantal onverzekerden zal worden uitgerekend. Er zullen op zijn vroegst cijfers gepubliceerd kunnen worden aan het eind van 2006. Een eerste voorwaarde voor het op deze wijze vaststellen van het aantal onverzekerden is dat het CBS kan beschikken over het referentiebestand. De CBS-wet biedt hiervoor afdoende wettelijke basis. Het CBS zou graag in een zo vroeg mogelijk stadium de beschikking krijgen over (afslagen van) het referentiebestand. Een tweede voorwaarde voor het welslagen van deze aanpak is dat het referentiebestand actueel en volledig is. Zo niet, dan komt de geschetste aanpak neer op een zoektocht naar registratiefouten, in plaats van naar het aantal onverzekerden. Gesteld dat aan bovenstaande voorwaarden is voldaan, dan leidt de voorgestelde methode er toe, in tegenstelling tot de huidige methode, dat tot op zekere hoogte op individueel niveau duidelijk wordt wie niet verzekerd is tegen ziektekosten, ondanks de in de wet opgelegde verplichting daartoe. Het CBS zal deze gegevens echter te allen tijde uitsluitend gebruiken voor het bepalen van het aantal onverzekerden. Uit de door het CBS gepubliceerde cijfers zal nooit herleidbaar zijn om welke personen het gaat. Verder zal het CBS nooit gegevens over individuele personen aan derden leveren. 11

Artikel 35, eerste en tweede lid, Zvw. Artikel 2, tweede lid onder a Zvw. 13 Het aantal onverzekerden omvat dus ook de groep mensen die niet verplicht zijn zich te verzekeren, conform artikel 2, lid 2b (gemoedsbezwaarden) 12

39

Wel zal de koppeling gebruikt worden om meer inzicht te krijgen in de samenstelling van de groep onverzekerden. Terzijde zij opgemerkt dat met de hier voorgestelde koppeling tussen GBA en CVZ-polisadministratie ook zeer goed inzicht verkregen kan worden in de mobiliteit van verzekerden. En dan niet alleen in het totaal aantal personen dat van verzekeraar verandert, maar ook in de kenmerken van die personen. Gelet op het voorgaande beveelt de werkgroep de Minister van VWS aan om te voorzien in de benodigde additionele financiering, teneinde het CBS in staat te stellen de monitoring volgens de hiervoor omschreven methode uit te voeren. 4.2.2 Thema monitoring De in 2000 gestarte Monitor Maatschappelijke Opvang (MMO) heeft als doelstelling het behouden en verwerven van inzicht in de maatschappelijke opvang en vrouwenopvang, specifiek in de vraag, het aanbod en het gemeentelijk beleid. De uitvoering van monitoringsactivteiten liggen bij het TrimbosInstituut (vraag en aanbod) en SGBO (voor het gemeentelijk beleid). Beide instituten verzorgen (twee)jaarlijks rapportages die de afgelopen jaren gebruikt zijn voor het IBO-rapport over de maatschappelijke opvang en het kabinetsstandpunt daarop en nadien verschenen voortgangsrapportages. De laatste twee jaren hebben de rapportages een thematisch karakter. Een veronderstelde toename van het aantal huisuitzettingen van gezinnen, de gevolgen van de modernisering van de AWBZ en de landelijke toegankelijkheid zijn de belangrijkste thema’s geweest. De onderzoeken die in het kader van de MMO gedaan zijn staan primair ten dienste van het landelijke beleid. Het hoofddoel van dat beleid is het scheppen van voorwaarden waardoor mensen die tijdelijk aangewezen zijn op de maatschappelijke opvang daar niet langer hoeven te verblijven dan nodig is. De komende jaren zal voor de doelgroep van de maatschappelijke opvang en vrouwenopvang de gevolgen van de Zvw, en dan met name het aantal onverzekerden binnen de groep dak- en thuislozen, een vast onderwerp zijn van rapportage in de voortgangsrapportages uitvoering IBO maatschappelijke opvang. 4.3 Actieve opsporing onverzekerden door bestandenkoppeling A: Beschrijving voorgestelde oplossing In Nederland bestaan diverse gegevensbestanden die ofwel informatie bevatten over wie ingezetene is in Nederland of wie belastingplichtig is of wie verzekerd is. Bij de behandeling van de Invoerings- en Aanpassingswet Zorgverzekeringswet hebben beide Kamers gevraagd te onderzoeken of door het vergelijken van gegevensbestanden inzicht kan worden verkregen in de mensen die verzekeringsplichtig zijn, maar zich niet verzekerd hebben. In België en Zwitserland wordt gebruik gemaakt van de bestandkoppeling bij het vaststellen of aan de in de wet neergelegde verzekeringsplicht is voldaan. Voor nadere informatie wordt verwezen naar bijlage V. B: Reactie op voorgestelde oplossingsrichting: De koppeling van gegevensbestanden, zonder vervolgstappen, kan nooit een doel op zich zijn, gelet op het feit dat het CBS door zijn nieuwe manier van monitoring al inzicht geeft in het aantal onverzekerden in Nederland. Bij de koppeling van gegevensbestanden kan als volgt te werk worden gegaan. Wijze van identificatie van onverzekerden Bij de identificatie van onverzekerden zijn twee grootheden relevant, te weten het totale aantal verzekeringsplichtigen voor de Zvw en het totale aantal verzekeringsplichtigen dat daadwerkelijk een ziektekostenverzekering bij een zorgverzekeraar heeft afgesloten. Het totale aantal verzekeringsplichtigen voor de Zvw is –eenvoudig geformuleerd- de som van alle mensen die rechtmatig in Nederland wonen én van alle mensen die niet in Nederland wonen maar die wel AWBZpremie betalen. Gemoedsbezwaarden en militairen in actieve dienst zijn niet verzek eringsplichtig. De Belastingdienst is belast met de heffing en inning van de AWBZ-premie en weet dus welke 14 mensen AWBZ-verzekerd zijn. De Gemeentelijke Basisadministratie Persoonsgegevens (GBA) 14

Het bestand van de Belastingdienst bestaat uit aangifte- en loonbelastingplichtigen (dat wil zeggen mensen die over een inkomen beschikken) en kan worden gecorrigeerd voor militairen in actieve dienst en mensen die zijn vrijgesteld voor de AWBZ-verzekering.

40

bevat een registratie van personen die als ingezetene zijn inschreven in de GBA. Beide bestanden samen bevatten de verzekeringsplichtigen voor de Zvw. Verzekeraars dienen ten behoeve van de verevening gegevens over hun verzekerden aan te leveren bij het zogeheten Sectoraal Aanspreekpunt Zorgsector (SAPZ). Het gaat daarbij om het sofi/bsnnummer van de verzekerde en de begin- en de einddatum van de ziektekosten-verzekering. Het SAPZ beschikt dus over een bestand van mensen die een ziektekostenverzekering hebben afgesloten. Stap 1: het bepalen van het potentiële aantal onverzekerden Het is in principe mogelijk dat een bestuursorgaan –bijvoorbeeld het CVZ- de bestanden van de GBA en de Belastingdienst vergelijkt met het verzekerdenbestand. De beoogde bestandsvergelijking vindt plaats aan de hand van het sofi/bsn-nummer. Dit is namelijk het enige gegeven dat in alle drie de bestanden voorkomt. Het gebruik van het SAPZ om onverzekerden op te sporen vergt een wijziging van de Zorgverzekeringswet omdat art. 35 Zvw thans niet voorziet in een vergelijking van gegevens voor dit doel. Ook artikel 89 Zvw laat verwerking van persoonsgegevens met het doel om onverzekerden te traceren niet toe, omdat zonder wettelijke grondslag niet kan worden gezegd dat verwerking voor dit doel noodzakelijk is voor de uitvoering van de Zvw. Bovendien stelt artikel 24 van de Wet bescherming persoonsgegevens aan verwerking van persoonsgegevens via het sofi-bsn-nummer de eis, dat dit slechts geschiedt voor bij de wet bepaalde doeleinden. De benodigde wijziging moet tevens voorzien in de mogelijkheid dat de Belastingdienst gegevens mag verstrekken aan het bestuursorgaan teneinde onverzekerden ingevolge de Zvw te traceren. Daarnaast moet voor een geautomatiseerde gegevensverstrekking uit de GBA een autorisatie worden aangevraagd om, op grond van een aanwezige juridische grondslag, de GBA-gegevens te gebruiken voor het traceren van 15 onverzekerden. Het Ministerie van BZK legt deze autorisatie vervolgens in een besluit vast. Stap 2: het corrigeren van het aantal potentiële onverzekerden voor gemoedsbezwaarden. Om uitgezonderd te worden van de verzekeringsplicht moeten gemoedsbezwaarden zich melden bij de SVB. Het College voor Zorgverzekeringen beschikt over deze gegevens in verband met de uitvoering van de gemoedsbezwaardenregeling. Dit bestand moet ter beschikking komen van het hiervoor genoemde bestuursorgaan. Het bestand potentiële onverzekerden kan daarna worden gecorrigeerd met het bestand gemoedsbezwaarden. Hierna resulteert een relatief nauwkeurig bestand met onverzekerden. In dit bestand ontbreken alleen verzekeringsplichtigen die niet ingeschreven staan in de GBA en die niet bekend zijn bij de Belastingdienst (omdat ze niet over inkomen beschikken). Naar verwachting is deze groep slechts beperkt van omvang. Dit hoeft overigens niet per definitie te betekenen dat deze mensen ook onverzekerd zijn. Mogelijke vervolgstappen na identificatie van de onverzekerden. Het identificeren van de onverzekerden is een noodzakelijke maar geen voldoende voorwaarde voor het beperken van het risico van nieuwe groepen onverzekerden. Bij de vervolgstappen onderscheidt de werkgroep de volgende drie varianten die beleidsmatig een steeds zwaarder karakter krijgen: a. De eerste variant: hierbij worden de individueel getraceerde onverzekerden gewezen op hun verzekeringsplicht en wordt hen verzocht zich alsnog te verzekeren. b. De tweede variant: hierbij worden de individueel getraceerde onverzekerden actief beboet. c. De derde variant: hierbij worden de individueel getraceerde onverzekerden daadwerkelijk verzekerd. Bij de eerste variant zou het hiervoor genoemde bestuursorgaan dat de bestanden van de GBA, de Belastingdienst en het SAPZ vergelijkt, de geïdentificeerde onverzekerden een brief kunnen sturen met daarin -onder verwijzing naar de verzekeringsplicht voor de Zvw- een oproep om zich alsnog te verzekeren. Echter, ook na het versturen van een dergelijke brief is het nog steeds niet zeker of de betrokkenen een ziektekostenovereenkomst met een zorgverzekeraar zullen afsluiten. In aansluiting daarop is het mogelijk dat een instantie, bijvoorbeeld de sociale diensten van gemeenten, na verloop van tijd de betrokkenen benadert (telefonisch of huis-bezoek) om dit te checken. 15

Het verlenen van een autorisatie als zodanig vergt 9 maanden. In de praktijk betekent dit dat uitgaande van een goede interdepartementale voorbereiding 3 maanden na het aannemen van de betreffende wetswijziging in de Eerste Kamer gestart kan worden met de beoogde bestandsvergelijking.

41

Bij deze optie, die jaarlijks herhaald zou kunnen worden, past een aantal kanttekeningen. In de eerste plaats kan de overheid ondanks de verzekeringsplicht verzekeringsplichtigen niet dwingen om daadwerkelijk een ziektekostenverzekering af te sluiten. Dit betekent dat er in de toekomst naar verwachting altijd sprake zal zijn van een zeker aantal onverzekerden. In de tweede plaats zullen naarmate de te ondernemen stappen arbeidsintensiever worden, de kosten ervan fors toenemen. Tot slot is in het kader van het in het privacyrecht geldende proportionaliteitsvereiste de vraag op zijn plaats, of het door middel van wetswijziging mogelijk maken van bestandsvergelijking niet een te zwaar middel is voor het beoogde doel. Deze vraag moet uiteraard ook worden gesteld als gekozen zou worden voor de tussenvariant waarbij een boete wordt opgelegd. C: Conclusie: Gezien de beschikbaarheid van deze gegevens is het technisch mogelijk deze gegevens met elkaar te vergelijken en zodoende de onverzekerden te traceren. De werkgroep merkt hierbij op dat voorzover er inspanningen worden gedaan die leiden tot een gedwongen verzekering dit indruist tegen het karakter van de Zvw. Ook leidt dit mogelijk tot strijdigheid met het Europese recht. Iedere wijziging van deze wet moet noodzakelijk en proportioneel zijn. Los van de vraag of het noodzakelijk is (grootte probleem) kunnen in ieder geval vraagtekens worden geplaatst bij de proportionaliteit. Het inzetten van bestandskoppeling met het oog op een op te leggen verzekering is een relatief zwaar middel voor slechts een klein deel van de populatie. Verder plaatst het CBP de nodige vraagtekens bij de bestandskoppeling. Het CBP acht het traceren van onverzekerden met behulp van bestandskoppeling strijdig met het karakter van de Zvw. Hoe actiever de vervolgacties zijn, hoe zwaarder dit gaat wegen. De wijziging om actieve opsporing via bestandskoppeling te realiseren vereist wetgeving in formele zin waarmee gemotiveerd moet worden afgeweken van de Wbp. Als niettemin gekozen wordt voor deze optie om onverzekerden op individueel niveau te traceren dan kan dit alleen maar gebeuren indien daadwerkelijk iets met deze gegevens wordt gedaan. Het puur traceren op individueel niveau zonder nadere actie heeft geen substantiële toegevoegde waarde ten opzichte van de monitoring door het CBS. De derde variant, waarin de instantie die de onverzekerden opspoort deze groep daarna ook daadwerkelijk gaat verzekeren, acht de werkgroep gegeven het privaatrechtelijke karakter van de Zorgverzekeringswet een brug te ver. Een belangrijk uitgangspunt van deze wet is immers de plicht aan iedereen, om zichzelf te verzekeren. Door toepassing van de derde variant wordt in feite voor een klein deel van de bevolking een verzekering van rechtswege gecreëerd. Bij de keuze van een bestandskoppeling dient vanzelfsprekend een beslissing te worden genomen over de manier waarop de bestandkoppeling kan worden gerealiseerd, wie hiervoor verantwoordelijk is en welke vervolghandelingen moeten worden uitgevoerd. De werkgroep merkt op dat een één op één vertaling van de Belgische respectievelijk Zwitserse bestandskoppeling niet mogelijk is. Bij België wordt de bestandskoppeling gebruikt voor de naleving van de verzekeringsplicht voor de Vlaamse zorgverzekering. De premie hiervoor is minimaal in vergelijking tot de nominale premie van de Zvw. In Zwitserland kent men weliswaar een privaatrechtelijk stelsel, maar hierbij is de vrijheid van de overheid om bindende maatregelen op te leggen groter dan voor Nederland geldt omdat de Europese schadeverzekeringsrichtlijnen niet op Zwitserland van toepassing zijn. De werkgroep beveelt de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport aan om vooruitlopend op de resultaten van de monitoring van het aantal onverzekerden door het CBS de bestandenkoppeling beleidsinhoudelijk voor te bereiden, en hierbij aandacht te besteden aan de hiervoor aangegeven bezwaren, zodat als de beslissing wordt genomen dat de bestandskoppeling moet worden ingesteld op korte termijn de stappen kunnen worden gezet om dit te realiseren. 4.4 Verrekenen van niet-betaalde premie via verevening In de parlementaire behandeling is verschillende keren de mogelijkheid genoemd om een verrekening van de kosten van aan onverzekerden verleende zorg, via het vereveningsfonds te laten lopen. De insteek hierbij was dat de verzekeraar geen financieel risico zou lopen voor wanbetalers. Hierdoor zouden zij wellicht geneigd zijn wanbetalers langer verzekerd te houden in plaats van deze te royeren. 42

A: Beschrijving voorgestelde oplossing Deze oplossing komt in ieder geval tegemoet aan de zorgaanbieders. Deze zijn immers verzekerd van betaling van de door hen geleverde zorg. Ook is deze oplossing voordelig voor verzekeraars, omdat zij geen financieel risico meer lopen voor verzekeringen waarvan de premie niet is betaald. Uitgangspunt van deze mogelijke oplossing is dat het financiële probleem voor verzekeraars niet betreft de gemaakte kosten van onverzekerden. Deze niet te verhalen kosten zijn voor rekening van de zorgaanbieder. Ook in het huidige systeem zijn hier oplossingen voor (bijvoorbeeld de vergoeding in het ziekenhuisbudget voor dubieuze debiteuren). Gevolg is dat de voorgestelde oplossing zich richt op verzekerden die onverzekerd raken door wanbetaling (royeren). Zijn prikkels in het "vereveningssysteem" te creëren zodat verzekeraars niet (te snel) royeren? Hierbij zijn de volgende twee opties te onderscheiden: 1

Zorgverzekeraars via de risicoverevening compenseren voor de zorgkosten van een wanbetaler, waar dus geen premie-inkomsten tegenover staan.

2

De gederfde inkomsten van zorgverzekeraars vanwege wanbetaling compenseren door een bijdrage uit het Zorgverzekeringsfonds.

B: Reactie op voorgestelde oplossing De financiële prikkel voor een verzekeraar kan aansluiten bij enerzijds de zorgkosten van een verzekerde die geen premie betaalt (optie 1) of anderzijds bij de gederfde inkomsten uit nominale premie (optie 2). De eerste optie is niet noodzakelijk, omdat de verzekeraar gewoon een vereveningsbijdrage ontvangt zolang de persoon verzekerd is ongeacht of deze premie betaalt. De risicoverevening richt zich alleen op de kostenkant. De verzekeraars hebben echter geen extra zorgkosten in het geval van wanbetaling. Dus aanpassing van het risicovereveningsmodel voor deze optie is niet aan de orde. Verzekeraars zien zich wel geconfronteerd met een financieringsprobleem, namelijk de gederfde inkomsten van een verzekeraar (optie 2). De verzekeraar ziet in de periode van wanbetaling namelijk enerzijds geen dekking van de zorgkosten uit de rekenpremie en anderzijds geen dekking (uit een opslag in de nominale premie) voor uitvoeringskosten die bijvoorbeeld samenhangen met de verwerking van declaraties in die periode. De gederfde inkomsten drukken het resultaat van een verzekeraar. Omdat het wanbetalersprobleem waarschijnlijk scheef verdeeld is over de verzekeraars heeft de ene verzekeraar er meer last van dan de andere. Tegemoetkoming in de gederfde inkomsten dempt de prikkel om te royeren en voorkomt een asymmetrische situatie op dit punt. Deze tegemoetkoming kan in principe rechtstreeks uit het Zorgverzekeringsfonds komen, zonder daar het normatieve vereveningsmodel in te betrekken. Net zoals er een vergoeding wordt gegeven aan de zorgverzekeraars voor de beheerskosten van kinderen onder de 18 jaar, kan een ex ante inschatting worden gemaakt van het aantal wanbetalers maal bijvoorbeeld de gemiddelde nominale premie (of een ander premiebegrip zoals de rekenpremie). Dit bedrag kan ter compensatie uit het Zorgverzekeringsfonds aan een zorgverzekeraar worden uitgekeerd. Het is mogelijk om ex post nacalculatie toe te passen op het daadwerkelijke aantal wanbetalers. Het verwachte aantal wanbetalers per verzekeraar is namelijk moeilijk te bepalen en ligt voor een deel buiten de beïnvloedingssfeer van de verzekeraar. Belangrijk nadeel is dat er helemaal geen prikkel meer is om te royeren. Om dit nadeel te mitigeren kan voor een gulden middenweg worden gekozen, bijvoorbeeld een maximale termijn, het toepassen van een bepaald percentage nacalculatie of slechts een deel van de gederfde premie-inkomsten compenseren. C: Conclusie Optie 1 is geen oplossing van het probleem. Overigens wijst de werkgroep erop dat indien het kostenbegrip dat ten grondslag ligt aan de risicoverevening zou worden opgerekt met gederfde inkomsten, sowieso wijziging van de Zorgverzekeringswet vereist is. Dit betekent dat er geen oplossing behoeft te worden onderzocht in het risicovereveningsmodel ("de kostenkant") waaruit een normatieve vergoeding voor zorgkosten wordt bepaald. Het voordeel van optie 2 is dat de gederfde inkomsten van zorgverzekeraars vanwege wanbetaling worden gecompenseerd door een bijdrage uit het Zorgverzekeringsfonds. Aan deze optie kleeft echter 43

het belangrijke nadeel dat er helemaal geen prikkel meer is om te royeren. Hierdoor wordt slecht gedrag van de wanbetaler beloond, zonder dat dit negatieve gevolgen heeft voor de wanbetaler. 4.5 Leerplichtstramien Tijdens de parlementaire behandeling van de Zvw is meerdere malen gevraagd te bewerkstelligen dat er bij de zorgverzekering een aan de leerplichtwet analoge bepaling wordt opgenomen, dat een verzekeraar een verzekerde pas mag royeren, nadat deze door een andere verzekeraar is geaccepteerd. A: Beschrijving voorgestelde oplossing Het volgen van de zogeheten “leerplicht stramien” heeft tot gevolg dat bij wanbetaling door een verzekerde, de verzekeraar pas tot royement mag over gaan nadat de verzekerde bij een andere verzekeraar is ingeschreven. Een andere variant kan zijn dat aan de verzekeraar de verzekeringsplicht wordt opgelegd om vóór royement iemand bij een andere verzekeraar onder te brengen. B: Reactie op voorgestelde oplossing ZN geeft aan dat zij het volstrekt oneens is met deze oplossing. Vanuit maatschappelijk oogpunt is het ongewenst om mensen voor hun wangedrag te gaan belonen. De wanbetaler heeft in het geheel geen prikkel om aan zijn betalingsverplichting te voldoen. Daarnaast is een wijziging van de Zvw naar analogie van de leerplichtwet niet mogelijk. Er is gekozen voor een particulier verzekeringssysteem. Inherent aan de keuze voor een particulier systeem van ziektekostenverzekeringen is de toepasselijkheid van de Europese schaderichtlijnen. Het doel van de schaderichtlijnen is onder meer verzekeraars te beschermen tegen het ingrijpen in hun bedrijfsvoering door de overheid. De Europese schaderichtlijnen verbieden dit. Bij de Zvw grijpen wij op grond van het algemeen belang toch in. De nadelen van dit ingrijpen worden wel weer weggenomen. Verzekeraars hebben weliswaar een acceptatieplicht, maar dit is gekoppeld aan een verevenings systeem. Het gevolg van een wijziging van de Zvw naar analogie van de leerplichtwet leidt tot het volgende. Verzekeraars worden gedwongen verzekerden in hun bestand te houden zonder dat hier premiebetaling tegenover staat. Dit is een brug te ver. De overheid kan verzekeraars niet opzadelen met een voorzienbaar risico. C: Conclusie Een wijziging van de Zvw naar analogie van de leerplicht is, naast het feit dat het niet gewenst is voor verzekeraars, ook Europees rechtelijk gezien niet mogelijk. Op grond van de Europese schaderichtlijnen mag de overheid niet ingrijpen in de bedrijfsvoering van een particuliere verzekeraar, als de verzekeraar daar niet schadeloos voor gesteld wordt. Dit zou alleen kunnen met een oplossing in de vereveningssfeer en zoals uit de hiervoor aangegeven paragraaf 4.5 blijkt is een dergelijke constructie niet wenselijk. 4.6 Oprichten waarborgfonds A: Beschrijving voorgestelde oplossing Ondanks de wettelijke verankering van de zogeheten negatieve optie en de andere in dit rapport genoemde maatregelen zal er waarschijnlijk ook onder de Zorgverzekeringswet sprake zijn van een zeker aantal onverzekerden. Onverzekerden blijven echter niet verstoken van medisch noodzakelijke zorg. 16 Artsen zijn immers op grond van de door hen afgelegde eed verplicht medisch noodzakelijke zorg aan deze groep te verlenen. In deze paragraaf komt de vraag aan de orde hoe oninbare vorderingen bij de medisch noodzakelijke verleende zorg gefinancierd kan worden en welke afwegingen daarbij een rol spelen. Eerst volgt echter een korte beschrijving van de huidige situatie en van de veranderingen als gevolg van de invoering van de Zorgverzekeringswet.

16

Pharos adviseert de minister expliciet de verantwoordelijkheid te erkennen voor de gezondheidszorg van een ieder die op Nederlands grondgebied verblijft. Aan een ieder die op Nederlands grondgebied verblijft, dient de overheid het recht op noodzakelijke zorg te blijven garanderen, waarbij het medische beroep het primaat houdt op indicatiestelling. Wel verdient het aanbeveling de toegankelijkheid tot noodzakelijke zorg voor zowel onverzekerde vreemdelingen als onverzekerde Nederlanders de komende jaren te monitoren.

44

B: Reactie op voorgestelde oplossing Thans bestaan er twee instrumenten om (een deel van de) oninbare vorderingen bij verleende zorg te compenseren, te weten de beleidsregel dubieuze debiteuren en de regeling van de Stichting Koppeling. De beleidsregel dubieuze debiteuren is bedoeld om (een deel van de) oninbare vorderingen van ziekenhuizen te bekostigen indien zij, ondanks hun inspanningen de kosten van geleverde zorg te verhalen op patiënten, met oninbare vorderingen blijven zitten. Het gaat daarbij overigens niet alleen om vorderingen op onverzekerden (waaronder onverzekerde vreemdelingen zonder wettige verblijfstatus) maar ook vorderingen op verzekerden die om wat voor reden dan ook niet kunnen of willen betalen. Deze beleidsregel geeft ziekenhuizen de mogelijkheid om, in overleg met de ziektekostenverzekeraars, de hoogte van hun budget mede te bepalen op grond van de omvang van de post dubieuze debiteuren. Voor de bepaling van de omvang van de totale post dubieuze debiteuren in de jaarrekening gelden de voorschriften van de regeling jaarverslaglegging en deze wordt gecontroleerd door de accountant. De regeling van de Stichting Koppeling is opgericht met als doelstelling het bieden van financiële compensatie aan eerstelijnszorgverleners die medisch noodzakelijke zorg hebben geboden aan onverzekerde vreemdelingen zonder wettige verblijfsstatus. Als gevolg van de invoering van de Zorgverzekeringswet treedt een aantal –voor dit onderwerp relevante- wijzigingen op. In de eerste plaats zal met ingang van 1 januari 2007 de op genezing gerichte geestelijke gezondheidszorg (ggz) onder de Zorgverzekeringswet vallen. Dit zou er toe kunnen leiden dat het aantal oninbare vorderingen in de ggz toeneemt. In de tweede plaats vervalt met ingang van 1 januari 2006 de zogeheten (omgekeerde) contracteerplicht. Voor het vaststellen van de ziekenhuisbudgetten zullen echter nog enkele jaren collectieve onderhandelingen tussen ziekenhuizen en zorgverzekeraars plaatsvinden. Gedurende deze periode kan de beleidsregel dubieuze debiteuren blijven bestaan. Zodra verzekeraars echter individueel met ziekenhuizen gaan onderhandelen zal de beleidsregel dubieuze debiteuren komen te vervallen. Deze beleidsregel kan namelijk alleen goed functioneren indien sprake is van collectieve onderhandelingen tussen zorgverzekeraars en ziekenhuizen. Ziekenhuizen hebben de afgelopen tijd vragen gesteld over de beleidsregel, recentelijk weer naar aanleiding van het invoeren van een deel vrije prijsvorming (segment B). Ook de Tweede Kamer heeft veel vragen gesteld over de beleidsregel dubieuze debiteuren. Tot op heden was er in de ogen van het kabinet echter geen noodzaak om de beleidsregel dubieuze debiteuren aan te passen of een nieuw instrument in het leven te roepen. Niettemin ligt het gelet op de hiervoor genoemde toekomstige ontwikkelingen in de rede om op termijn een nieuw instrument in te voeren dat voorziet in de financiële compensatie van zorgverleners die te kampen krijgen met oninbare vorderingen. Hierbij zou gedacht kunnen worden aan een waarborgfonds dat voorziet in (gedeeltelijke) compensatie van zorgaanbieders voor oninbare vorderingen. Bij de oprichting van een dergelijk waarborgfonds dient een aantal afwegingen te worden gemaakt: Gaat het alleen om tweedelijnszorg of ook om eerstelijnszorg? * Als voor de reikwijdte van het waarborgfonds wordt aangesloten bij de reikwijdte van de huidige beleidsregel dubieuze debiteuren, dan zou dit fonds alleen betrekking hebben op oninbare vorderingen in de tweedelijnszorg. Indien echter overwogen wordt om – bijvoorbeeld in het kader van de transparantie- de Regeling Stichting Koppeling te integreren in het waarborgfonds dan valt ook de eerstelijnszorg daaronder. 17 Biedt het waarborgfonds alleen compensatie voor oninbare vorderingen op legaal in Nederland verblijvende (on-)verzekerden ingevolge de Zvw of ook voor oninbare vorderingen op onverzekerde vreemdelingen zonder wettige verblijfstatus? * Indien wederom wordt aangesloten bij de reikwijdte van de huidige beleidsregel dubieuze debiteuren, ligt het in de rede dat dit fonds ook compensatie biedt voor oninbare vorderingen op onverzekerde vreemdelingen zonder wettige verblijfstatus. Een andere optie zou zijn om de reikwijdte van dit fonds te beperken tot de oninbare vorderingen op legaal in Nederland verblijvende (on-)verzekerden ingevolge de Zvw en de Regeling Stichting Koppeling uit te breiden naar de tweedelijnszorg en de oninbare vorderingen op onverzekerde vreemdelingen zonder wettige verblijfstatus in geval van tweedelijnszorg daar onder te brengen.

17

Ook de compensatie voor oninbare vorderingen van instellingen die AWBZ-gefinancierde zorg bieden is thans een aandachtspunt. Gelet op de reikwijdte van het onderhavige rapport, verzekerden zorg in het kader van de Zorgverzekeringswet, blijft dit aspect hier verder buiten beschouwing.

45

-

-

-

Krijgen zorgverleners een volledige of een gedeeltelijke compensatie voor oninbare vorderingen? * Als zorgverleners een volledige compensatie zouden krijgen voor oninbare vorderingen, dan vervalt vo or hen de prikkel om kosten te verhalen op degenen aan wie de zorg verleend is. Daarom ligt het voor de hand om zorgverleners een gedeeltelijke compensatie te geven. * Als zorgverleners geen volledige compensatie krijgen voor de zorg die zij leveren in het kader van bijv. een gedwongen opname18 is het niet ondenkbaar dat het aantal gedwongen opnames voor ofwel een open tuberculose ofwel voor een ernstige psychiatrische aandoening ten onrechte niet of onvolledig worden uitgeboerd met alle schadelijke gezondheidsgevolgen voor derden én de patiënt van dien. * Aan die personen en instellingen die tijd en menskracht investeren om medisch noodzakelijke zorg te verlenen, vervolgens proberen te innen en dan alsnog onvolledige te compenseren zal er toe leiden om zorg te weigeren? Gedeeltelijke compensatie is als het ware straffen voor de zorg aan onverzekerden. Gehele compensatie is beloning mits aangetoond lam worden dat alles is gedaan om te innen, maar dan wel volledige compensatie. Op welke zorg heeft het waarborgfonds betrekking, op de door de Zvw verzekerde (tweedelijnsen of eerstelijns-)zorg of op de (beperktere) zorg die aan onverzekerde vreemdelingen zonder 19 wettige verblijfstatus is verleend. * Vanuit het oogpunt van kostenbeheersing zou het aantrekkelijk kunnen zijn om de compensatie te beperken tot die vormen van zorg die thans onder de regeling van de Stichting Koppeling vallen. Het lijkt echter te veel van het goede om én te kiezen voor gedeeltelijke compensatie van zorgverleners (zie voorgaande aspect) én voor een beperking van de zorgvormen die voor compensatie in aanmerking te komen. Om te voorkomen dat zorgverleners een prikkel krijgen om bepaalde vormen van zorg wel of niet te verlenen aan onverzekerden ligt het in de rede om te kiezen voor gedeeltelijke compensatie van door de Zvw verzekerde zorg. * Uit eerder onderzoek van het NIVEL bleek reeds dat onverzekerden vaker pas in een laat stadium een beroep doen op de gezondheidszorg. Een van de consequenties hiervan is dat e e medisch noodzakelijke zorg, door de noodzaak van 2 of 3 lijnszorg, onnodig duurder wordt 20. Verder is de ontoegankelijkheid van AWBZ gefinancierde instellingen, als revalidatie en verpleeghuizen, reden dat patiënten verkeerde, te dure bedden, bezet houden. Wie is verantwoordelijk voor de vo eding van dit fonds, de zorgverzekeraars, de overheid, beide? * Indien wordt besloten om ook de oninbare vorderingen bij onverzekerde vreemdelingen zonder wettige verblijfstatus onder de reikwijdte van het waarborgfonds te brengen, dan ligt het in ieder geval in de rede dat de voeding van dit fonds een gezamenlijke verantwoordelijkheid van zorgverzekeraars en de overheid wordt. De mate waarin de overheid en zorgverzekeraars bijdragen aan het waarborgfonds dient nader te worden uitgezocht. Overigens is het ook denkbaar dat het waarborgfonds uit het Zorgverzekeringsfonds wordt gefinancierd. Een dergelijke optie wordt ook besproken in het kader van het opleidingsfonds. Ook bij financiering uit het Zorgverzekeringsfonds kan de overheid overigens bijdragen aan de compensatie van de oninbare vorderingen bij onverzekerde vreemdelingen zonder wettige verblijfstatus.

Andere relevante vragen bij de vormgeving van een dergelijk waarborgfonds zijn: Indien het fonds ook betrekking heeft op oninbare vorderingen op onverzekerde vreemdelingen zonder wettige verblijfstatus heeft de hiervoor genoemde Regeling Stichting Koppeling dan nog bestaansrecht? Welke juridische vormgeving ligt het meest voor de hand (stichting, ZBO of anderszins)? Hoe kan de fraudegevoeligheid van beroep tot een minimumbeperkt worden?

18

zorg verleend in situaties waarin zich gevaar voor derden voordoet. Dit geldt bijvoorbeeld voor bepaalde infectieziekten (in het bijzonder tbc) en voor psychische stoornissen die gepaard gaan met agressief gedrag. 19 Het gaat daarbij om de volgende vormen van zorg: zorg verleend in of ter voorkoming van situaties van levensbedreiging, dan wel in of ter voorkoming van situaties van blijvend verlies van essentiële functies; zorg verleend in situaties waarin zich gevaar voor derden voordoet. Dit geldt bijvoorbeeld voor bepaalde infectieziekten (in het bijzonder tbc) en voor psychische stoornissen die gepaard gaan met agressief gedrag. Ook zwangerschapszorg valt onder dit criterium; de preventieve jeugdgezondheidszorg evenals een vaccinatieprogramma overeenkomstig het rijksvaccinatieprogramma voor kinderen van onverzekerde vreemdelingen zonder wettige verblijfstatus. 20 M. van Oort , I. Kulu Glasgow , M. Weide , D. de Bakker Gezondheidsklachten van illegalen: een landelijk onderzoek onder huisartsen en Spoedeisende Hulpafdelingen. Utrecht: NIVEL, 2001

46

C: Conclusie De werkgroep realiseert zich dat deze optie geen oplossing biedt voor het voorkomen of verkleinen van onverzekerdheid. De werkgroep is niettemin van oordeel dat het instellen van een dergelijk fonds gezien kan worden als sluitstuk om de nadelige gevolgen van onverzekerdheid op te vangen. Deze oplossing biedt namelijk soelaas aan de zorgaanbieders wanneer deze medisch noodzakelijke zorg moeten leveren. Niettemin wordt niet alleen vanuit de zorgaanbieders maar ook vanuit de wethouders van de G4, VNG en Divosa voor het instellen van een dergelijk fonds gepleit. De werkgroep, mede gelet op het onderzoek dat is uitgevoerd naar het functioneren van de Stichting Koppeling, is van oordeel dat moet worden gestreefd naar de oprichting van een dergelijk fonds. Bij de afweging of een dergelijk fonds moet worden ingesteld dienen vanzelfsprekend de twee bestaande instrumenten te worden betrokken. Het betreft de Stichting Koppeling en een deel van de beleidsregel dubieuze debiteuren. De beleidsregel kan namelijk niet volledig worden vervangen omdat er altijd een voorziening nodig zal zijn voor het echte debiteurenrisico. De werkgroep heeft zich gebogen over een belangrijk nadeel dat aan het instellen van een dergelijk fonds kleeft. Dit nadeel bestaat uit het risico dat zorgaanbieders en zorgverzekeraars een soepel incassobeheer voeren omdat de rekening toch wel bij het waarborgfonds kan worden ingediend. Om dit risico te verkleinen, acht de werkgroep het onder meer noodzakelijk dat bij de bepaling van het kostenbedrag dat bij het waarborgfonds kan worden gedeclareerd uitsluitend een bepaald percentage wordt vergoed. Hiermee blijft er voor de zorgaanbieders een prikkel bestaan om incassomaatregelen te treffen. De werkgroep ziet het instellen van een waarborgfonds als een reële optie om de problemen die voortvloeien uit de onverzekerdheid te bestrijden. Het inrichten van een dergelijk fonds heeft als groot voordeel dat problemen op het gebied van de volksgezondheid worden beperkt. Het bestaan van een waarborgfonds leidt ertoe dat iedereen die medisch noodzakelijke zorg nodig heeft, deze ook kan krijgen en dat de gemeente noch de zorgaanbieder noch de zorgverzekeraar het risico lopen altijd op te draaien voor de daaraan verbonden kosten. Wel erkent de werkgroep dat aan de instelling van het waarborgfonds nog verschillende aspecten zijn waarover beleidsinhoudelijk een beslissing moet worden genomen. De werkgroep beveelt aan om vooruitlopend op de resultaten van de monitoring het oprichten van een waarborgfonds beleidsinhoudelijk voor te bereiden, zodat als de beslissing wordt genomen dat een waarborgfonds moet worden ingesteld op korte termijn duidelijk is hoe dit gestalte moet krijgen. 4.7 Conclusie In dit hoofdstuk zijn de mogelijkheden verkend om buiten het bestaande wettelijke kader het verschijnsel onverzekerdheid zoveel mogelijk terug te dringen als uit de monitoring mocht blijken dat het aantal onverzekerden de maatschappelijk aanvaardbare omvang te boven gaat. In dit hoofdstuk zijn twee aanbevelingen gedaan. De werkgroep beveelt de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport aan om vooruitlopend op de resultaten van de monitoring van het aantal onverzekerden door het CBS de bestandenkoppeling beleidsinhoudelijk voor te bereiden, en hierbij aandacht te besteden aan de hiervoor aangegeven bezwaren, zodat als de beslissing wordt genomen dat de bestandskoppeling moet worden ingesteld op korte termijn de stappen kunnen worden gezet om dit te realiseren. De werkgroep ziet het instellen van een waarborgfonds als een reële optie om de problemen die voortvloeien uit de onverzekerdheid te bestrijden. Wel erkent de werkgroep dat aan de instelling van het waarborgfonds nog verschillende aspecten zijn waarover beleidsinhoudelijk een beslissing moet worden genomen. De werkgroep beveelt aan om vooruitlopend op de resultaten van de monitoring het oprichten van een waarborgfonds beleidsinhoudelijk voor te bereiden, zodat als de beslissing wordt genomen dat een waarborgfonds moet worden ingesteld op korte termijn duidelijk is hoe dit gestalte moet krijgen. In het volgende hoofdstuk zijn de conclusies en aanbevelingen van de werkgroep opgenomen. Deze conclusies en aanbevelingen worden behandeld in een aflopende mate van effectiviteit ter bestrijding van het onverzekerd zijn.

47

Hoofdstuk 5 Conclusies en aanbevelingen 5.1 Inleiding In de zomer van 2005 is de Werkgroep ‘onverzekerden’ ingesteld. Het betreft hier een departementale werkgroep waarin tevens het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, het College voor zorgverzekeringen en Zorgverzekeraars Nederland zijn vertegenwoordigd. De werkgroep heeft als opdracht gekregen om in een rapport de problematiek rond de onverzekerden in kaart te brengen, oplossingen voor deze problematiek aan te dragen en te bezien op welke wijze in de toekomst inzicht kan blijven bestaan in het aantal onverzekerden. Daarnaast moest de werkgroep aandacht besteden aan het Koppelingsfonds en de CTG-beleidsregel ‘dubieuze debiteuren’. Ten einde richting te geven aan het rapport en zodoende te zorgen voor bestuurlijk en maatschappelijk draagvlak is tevens een stuurgroep ingesteld. De stuurgroep bestaat uit vertegenwoordigers van de meest bij het onderwerp van onverzekerden betrokken veldpartijen. Naast de genoemde organisaties zijn hier verder de Nederlandse Patiënten en Consumenten Federatie, Divosa, de VNG, GGZ Nederland en de Federatie Opvang vertegenwoordigd. Ook de NVZ is in de gelegenheid gesteld om inbreng te leveren. Het onderhavige rapport bevat een verslag van bevindingen van de Werkgroep ‘onverzekerden’. Het rapport is opgesteld aan de hand van een veelheid aan gesprekken met belangenorganisaties in het veld. Uit die gesprekken is duidelijk geworden welke knelpunten zich kunnen voordoen ter zake van de (potentieel) onverzekerden. De werkgroep heeft voor de inventarisatie van de problematiek voorts informatie ingewonnen bij een groot aantal (koepel)organisaties en andere betrokken partijen. Vanaf het begin is ook overleg gevoerd met de G4 over de problematiek. De werkgroep heeft bij haar werkzaamheden een onderscheid gemaakt in de tijd en in het wettelijk kader. Hierbij kan de volgende verdeling worden gemaakt in de tijd en qua zwaarte van de in te zetten instrumenten: • • •

Allereerst is gekeken naar de periode tot en met 31 december 2005. Voor deze periode is een inventarisatie gemaakt van de verschillende activiteiten die door of namens het ministerie van VWS zijn uitgevoerd in de sfeer van voorlichting en fysieke opsporing van specifieke doelgroepen. Vervolgens is gekeken naar de periode na 1 januari 2006 waarbij maatregelen zijn beoordeeld die binnen het bestaande wettelijke kader kunnen worden genomen. Tenslotte is gekeken naar de periode na 1 januari 2006 waarbij maatregelen zijn geïnventariseerd en beoordeeld die kunnen worden genomen door wijziging van het bestaande wettelijke kader.

De werkgroep stelt vast dat een goede monitoring van het aantal onverzekerden cruciaal is. Over deze monitoring zijn gesprekken gevoerd met het CBS. Hierbij zijn afspraken gemaakt om met ingang van 1 januari 2006 de aantallen onverzekerden op een andere manier te monitoren dan tot nu toe gebeurt (paragraaf 4.2). 5.2 Conclusies en aanbevelingen Deze paragraaf bevat naast een inventarisatie van de verschillende maatregelen die zijn genomen dan wel kunnen worden genomen en die gericht zijn op hetzij het voorkómen van onverzekerdheid, hetzij het beperken van het aantal onverzekerden, ook de aanbevelingen die de werkgroep doet. In deze paragraaf wordt de driedeling uit 5.1 aangehouden. 5.2.1 De periode tot en met 31 december 2005 Dit deel van het rapport bevat een inventarisatie van de verschillende activiteiten die door of namens het ministerie van VWS zijn uitgevoerd, te weten: 1. voorlichting (voorlichtingsbijeenkomsten); 2. opsporing van specifieke doelgroepen (verschillende acties, waaronder de benadering van dak- en thuislozen met een bus waarin de zorgverzekeraars, de belastingdienst en hulpverleners aanwezig waren) en 3. subsidiëring aan verschillende organisaties voor het benaderen van moeilijk bereikbare of kwetsbare groepen. Voor een compleet overzicht zij verwezen naar bijlage IV.

48

5.2.1.1 Conclusie De conclusie die de werkgroep over deze periode en de ingezette middelen trekt, is de volgende. De negatieve optie zorgt ervoor dat iedereen die verzekerd is en niet reageert op het aanbod van zijn verzekeraar in principe verzekerd blijft. Op grond hiervan en gelet op de hiervoor genoemde activiteiten komt de werkgroep tot de conclusie dat het aantal onverzekerden op 1 januari 2006 naar verwachting kleiner zal zijn dan huidige aantal. 5.2.2 De periode na 1 januari 2006: maatregelen binnen het bestaande wettelijke kader. Deze subparagraaf bevat een inventarisatie van verschillende maatregelen die genomen kunnen worden op basis van het bestaande wettelijke kader. Iedere maatregel is beoordeeld op verwachte effectiviteit (leidt het tot een verkleining van de problematiek), op compatibiliteit met bestaande wet- en regelgeving en op praktische uitvoerbaarheid. Uiteraard is bij deze beoordeling ook de administratieve lastendruk betrokken. De beschrijving van iedere maatregel wordt afgesloten met een aanbeveling van de werkgroep. Deze subparagraaf bevat geen opsomming van alle in het rapport behandelde oplossingsrichtingen, maar uitsluitend die welke leiden tot een aanbeveling of die waaraan in de parlementaire behandeling veel aandacht is besteed. Verder zij opgemerkt dat de volgorde van de getoetste maatregelen niet dezelfde is als de volgorde waarin deze zijn behandeld in het rapport. De volgorde hier is bepaald door de geschatte mate van effectiviteit van een oplossingsrichting, of omdat er een onderlinge relatie bestaat tussen twee oplossingsrichtingen. 1. Signalering van betalingsachterstand (paragraaf 3.5.1) Met deze optie wordt beoogd te voorkomen dat bijstandsgerechtigden onverzekerd raken. De essentie van deze optie is dat gemeenten via het Inlichtingenbureau een signaal krijgen dat een bijstandsgerechtigde een betalingsachterstand heeft van zijn zorgverzekering. De gemeente beoordeelt of zij op grond van artikel 57 WWB budgetbeheer aan betrokkene oplegt en voorziet in de doorbetaling van de premie voor de zorgverzekeringspremie. Het CBP ziet op zich geen belemmeringen op privacytechnisch gebied als duidelijk is hoe de verantwoordelijkheid voor de gegevensbestanden binnen SAPz is geregeld en wie hierop kan worden aangesproken. Daarnaast dient aandacht besteedt te worden aan de proportionaliteit, verzekeraars geen inzicht krijgen in de inkomstenbron van verzekerden en de noodzaak van het regelen van deze oplossing gebaseerd wordt op de Wet werk en bijstand. De voordelen van deze optie zijn: het voorkomen van royement van verzekerden en daarmee onverzekerdheid. Met de doorbetaling van de premie loopt de verzekeraar geen incassorisico. Deze optie sluit ook aan bij de bestaande gegevensstroom van het Inlichtingenbureau naar gemeenten. De verzekeraar krijgt vooraf geen inzage in de inkomstenbron van betrokkenen. Een nadeel van deze optie is dat zij alleen kan worden toegepast bij bijstandsgerechtigden. Voor de overige sociale minima bestaat namelijk geen artikel 57 WWB equivalent. Aanbeveling De werkgroep constateert dat deze optie voortvloeit uit de wens van verschillende grote gemeenten. Bovendien doet zij recht aan de politieke aandacht hiervoor. Uit gesprekken met het Inlichtingenbureau, het CVZ en ZN is gebleken dat deze optie in de praktijk kan worden uitgevoerd. De werkgroep beveelt aan dat de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport deze optie realiseert. 2. Uitschrijfbewijs met begeleidend schrijven (paragraaf 3.4.1) Met deze optie wordt beoogd dat verzekeraars bij aanvang van de verzekering een indicatie krijgen of de aspirant-verzekerden aan hun betalingsverplichtingen zullen voldoen. De verzekeraar kan dan bij deze mensen de vinger aan de pols houden, waarmee een grote betalingsachterstand en daarmee royement kan worden voorkomen. De optie beoogt dus indirect onverzekerdheid te voorkomen. De wet voorziet in de verplichting voor zorgverzekeraars om de verzekerde bij beëindiging van de verzekering te voorzien van een uitschrijfbewijs. Dit uitschrijfbewijs kan met een begeleidend schrijven aan de verzekerde ter hand worden gesteld. In het begeleidend schrijven kan de verzekeraar ondermeer opnemen dat de verzekerde in het verleden heeft voldaan aan zijn betaalverplichtingen. De nieuwe verzekeraar moet voor de beoordeling of een boete moet worden opgelegd inzage hebben in het uitschrijfbewijs. Hij kan dan tevens om de begeleidende brief vragen en vaststellen of de potentiële verzekerde een wanbetaler is en op grond hiervan vooruitbetaling van de premie verlangen. Het is echter niet mogelijk om, indien een verzekerde dit weigert, deze persoon niet te accepteren. 49

De voordelen van deze optie zijn dat verzekeraars een indicatie krijgen over het betaalbedrag van hun aspirant verzekerden en tijdig maatregelen kunnen treffen om royement te voorkomen. Deze optie heeft dus een preventieve werking in het voorkomen van onverzekerden. De administratieve lasten van deze optie zijn ook relatief laag in vergelijking met het alternatief genoemd onder drie. Het CBP ziet geen belemmeringen op privacytechnisch gebied wat dez e optie betreft en geeft hieronder beschreven optie van de lijst met wanbetalers. Deze opvatting wordt gedeeld door de werkgroep. De voorkeur van de Zorgverzekeraars gaat echter uit naar het hanteren van de lijst met wanbetalers, die in punt 3 wordt behandeld. Het nadeel van deze optie is dat verzekeraars niet gehouden zijn een dergelijk begeleidend schrijven af te geven. Aanbeveling De werkgroep met uitzondering van de zorgverzekeraars beveelt aan dat de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport deze optie faciliteert door Zorgverzekeraars op te roepen aan deze optie mee te werken. Mocht in de praktijk blijken dat deze optie niet het gewenste doel oplevert, dan zou overwogen kunnen worden om de volgende optie in de praktijk te realiseren. 3. Lijst met wanbetalers (paragraaf 3.4.2) Met deze optie wordt beoogd dat verzekeraars bij aanvang van de verzekering een indicatie krijgen of aspirant-verzekerden aan hun betalingsverplichtingen zullen voldoen. De verzekeraar kan dan bij deze mensen de vinger aan de pols houden, waarmee een grote betalingsachterstand en daarmee royement kan worden voorkomen. De optie beoogt dus indirect onverzekerdheid te voorkomen. De zorgverzekeraars voeden en hebben toegang tot een bestand met de namen en sofi-nummers van geroyeerde wanbetalers. Zorgverzekeraars Nederland geeft de voorkeur aan deze optie boven de begeleidende brief bij het uitschrijfbewijs en is van mening dat er dan ook consequenties aan de vermelding op deze lijst moeten worden verbonden, bijvoorbeeld een opschorting van de dekking. De andere deelnemers in de werkgroep zijn van oordeel dat deze consequenties zich niet verdraagt met de wettelijke acceptatieplicht. Het CBP ziet geen belemmeringen op privacytechnisch gebied, als bij het instellen van een dergelijke regeling voorzien wordt in de gebruikelijke waarborgen bij een incidenten register, zoals een bezwaarmogelijkheid, duidelijke opname- en verwijdercriteria en proportionaliteit. Het CBP is van oordeel dat de optie genoemd onder 2 beter voldoet aan het proportionaliteitsvereiste. Het nadeel van deze optie is dat er een hele administratieve regeling en register in het leven moet worden geroepen, terwijl de hierboven behandelde optie minder ingrijpend is en hetzelfde doel dient. Aanbeveling De werkgroep constateert dat met de optie onder 2 en 3 hetzelfde doel wordt nagestreefd, te weten zorgverzekeraars informatie te geven over het betaalgedrag van een aspirant-verzekerde. Gezien de toepassing van het proportionaliteitsgehalte acht de werkgroep, met uitzondering van de zorgverzekeraars, deze optie van optie 2 het meest verkieslijk. De werkgroep, met uitzondering van de zorgverzekeraars, beveelt de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport dan ook aan om in overleg met de zorgverzekeraars deze optie te realiseren. Aan het bezwaar van de zorgverzekeraars wordt tegemoet gekomen dat wanneer mocht blijken dat dit in de praktijk niet werkt er dan alsnog overgegaan zou kunnen worden tot een op- en inrichten van een incidentenregister (lijst met wanbetalers).

4. Zorgtoeslag rechtstreeks overmaken aan de zorgverzekeraar (paragraaf 3.5.3) Met deze optie wordt beoogd onverzekerdheid te voorkomen. Het voordeel van deze optie is dat de zorgtoeslag niet wordt uitgegeven aan andere zaken dan de premie en dat er niet een extra schijf tussen verzekerde en verzekeraar wordt geplaatst, zoals bij het overmaken van de zorgtoeslag naar gemeenten het geval zou zijn. Het nadeel is dat deze optie een deeloplossing is. Voor het voorkomen van onverzekerdheid is immers betaling van de gehele premie noodzakelijk. Aanbeveling Zorgverzekeraars achten deze optie niet verkieslijk. Niettemin beveelt de rest van de werkgroep de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport aan om met de zorgverzekeraars af te spreken dat zij zich zullen inspannen om hun administratie zodanig inrichten dat met ingang van 1 januari 2007 de zorgtoeslag desgewenst rechtstreeks kan worden overgemaakt naar de verzekeraar. 5. Het bevorderen van collectieve (aanvullende) verzekering voor bijstandsgerechtigden en andere sociale minima (paragraaf 3.5.5) 50

Met deze optie wordt beoogd onverzekerdheid te voorkomen, omdat het financieel aantrekkelijker is om deel te nemen aan een collectief dan zelfstandig een verzekering te sluiten. Dit instrument is op zijn vroegst begin 2007 beschikbaar voor de gemeenten die op dit moment nog niet beschikken over een collectieve aanvullende verzekering. De overige gemeenten hebben de intentie om eventueel al met ingang van begin 2006 dit instrument in te zetten. De voordelen van deze optie zijn dat gemeenten via de collectieve basis verzekering afspraken kunnen maken over ondermeer automatische incasso, signalering betalingsachterstanden en dat deze verzekering ook ten goede komt aan sociale minima. Als de collectieve basisverzekering wordt aangevuld met een collectieve aanvullende basisverzekering wordt voor de gemeente een besparing gerealiseerd in de administratieve lastendruk omdat individuele aanvragen voor bijzondere bijstand hiermee worden voorkomen. Kleinere gemeenten kunnen een schaalvoordeel bereiken door met andere gemeenten samen te werken, hetgeen in de praktijk al veel gebeurd. Aanbeveling De werkgroep beveelt de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport aan om met Divosa en de VNG af te spreken dat het instrument van de collectieve (aanvullende) basisverzekering en de voordelen daarvan onder de aandacht van haar leden worden gebracht. 6. Automatische incasso (paragraaf 3.4.3) Met deze optie wordt beoogd wanbetaling, royement en daarmee onverzekerdheid te voorkomen. Gemeenten bevorderen bij bijstandsgerechtigden de afgifte van een automatische incasso voor de betaling van de premie voor de zorgverzekering. Het voordeel van deze optie is dat mensen niet meer kunnen vergeten hun premie te betalen en dat het incasso risico voor verzekeraars verkleind wordt. Het nadeel is dat een automatische incasso geen zin heeft bij geen of onvoldoende saldo op de rekening. Om dit zoveel mogelijk te voorkomen moet de automatische incasso plaatsvinden vlak na het storten van het salaris of de uitkering. De optie kan verder alleen op vrijwillige basis worden toegepast Aanbeveling De werkgroep beveelt de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport aan in zijn contacten met gemeenten, verzekeraars en belangenorganisaties te wijzen op de voordelen van een automatische incasso. 7. Basisbankrekening (paragraaf 3.7.1.3) Deze faciliteit maakt het mogelijk voor mensen die al ergens schulden hebben waardoor hun bankrekening is geblokkeerd toch kunnen beschikken over een basisbankrekening. Meer informatie over dit instrument is te vinden in bijlage VII bij dit rapport. Met deze optie wordt beoogd dat mensen een rekening hebben waar ze hun zorgtoeslag op kunnen ontvangen zonder dat deze verdwijnt in een negatief saldo. De regeling draagt daarmee bij aan het voorkomen van onverzekerdheid. Het nadeel van deze optie is dat slechts een basisbankrekening alleen beschikbaar is indien alle andere rekeningen van betrokkene zijn geblokkeerd.

Aanbeveling Mede gelet op de relatieve onbekendheid met het verschijnsel basisbankrekening beveelt de werkgroep de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport aan Divosa te verzoeken om haar leden op het bestaan van dit instrument te wijzen. 8. Het inrichten van ondersteuningspunten (paragraaf 3.7.1.4) Met deze optie wordt beoogd mensen te helpen bij het aanvragen van zorgtoeslag en het informeren over de mogelijkheden van een zorgverzekering en draagt hierbij mee aan het verkleinen van het risico op onverzekerdheid. Deze optie biedt met name soelaas bij de dak- en thuislozen. Er functioneren al ondersteuningspunten op vrijwillige basis. Voor een structurele regeling is wijziging van het bestaande wettelijke kader nodig. Aanbeveling Gelet op het bestaande uitgebreide netwerk van informatiepunten waar burgers terecht kunnen met hun vragen, zoals postbus 51, zorgverzekeraars, zorgaanbieders, patiënten/consumentenorganisaties, ouderenorganisaties, sociale diensten en de circa 600 Hulp- en Informatiepunten van de Belastingdienst/Toeslagen ziet de werkgroep geen aanleiding op dit

51

onderdeel een aanbeveling aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport te doen. 9. Vergroten postadressenregeling (paragraaf 3.7.1.2) Binnen de categorie dak- en thuislozen is een subcategorie vaak verslaafde daklozen, die niet beschikt over een inkomen en een adres. Het gevolg van het niet hebben van een adres is dat zij geen uitkering kunnen aanvragen. Daardoor zijn zij niet in staat een ziektekostenverzekering af te sluiten. In de praktijk kunnen deze mensen het adres van een opvanginstelling gebruiken om een uitkering aan te vragen. Het aantal personen waarvoor opvanginstellingen als adres kunnen fungeren zou zijn beperkt. Door het aantal mensen dat per adres kan worden ingeschreven te vergroten, kunnen adreslozen in het systeem worden gebracht. Hiermee wordt onverzekerdheid voorkomen. Bij deze oplossingsrichting blijkt het probleem niet zozeer in de theorie als wel in de praktijk te bestaan. Hoewel de Federatie Opvang de beperking van het aantal adressen per instelling in de praktijk ervaart, kan het Ministerie van SZW noch Divosa noch VNG noch de Federatie Opvang aangeven waarin deze beperking is gelegen. Aanbeveling Gelet op het voorgaande en gezien het praktische nut van de aangedragen oplossing beveelt de werkgroep de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport aan zijn ambtgenoot van Sociale zaken en werkgelegenheid te vragen aan het punt van de postadressenregeling aandacht te besteden in de SZW -verzamelbrief aan de gemeenten. 10. Inhouden premie op bijstandsuitkering (paragraaf 3.5.4) Een automatische verrekening van de zorgpremie met de bijstandsuitkering bij alle bijstandsgerechtigden is niet mogelijk, maar ook niet wenselijk. Het doel van de WWB is immers het bevorderen van het zelfstandig voorzien in het bestaan. Verder is het op basis van de huidige regelgeving al mogelijk om in individuele gevallen over te gaan tot automatische inhouding indien de gemeente van oordeel is dat iemand niet in staat tot een verantwoorde besteding van zijn bestaansmiddelen. Dit is eveneens mogelijk voor groepen van bijstandsgerechtigden die voldoen aan door de gemeente gestelde en voor de burger kenbare criteria op grond waarvan de gemeente op basis van artikel 57 WWB noodzakelijke betalingen uit de toegekende bijstand kan verrichten uit hoofde van de belanghebbende. Aanbeveling De werkgroep ziet geen reden om wat deze oplossingsrichting betreft een aanbeveling te doen. 11. Zorgtoeslag rechtstreeks overmaken aan gemeenten (paragraaf 3.5.2) Met deze optie wordt beoogd onverzekerdheid te voorkomen. Het voordeel van deze optie is dat de zorgtoeslag niet wordt uitgegeven aan andere zaken dan de premie. Het grote nadeel is dat er een extra schijf tussen verzekerde en verzekeraar wordt geplaatst. Voor de gemeenten leidt deze oplossing tot verhoogde administratieve lasten. Een ander nadeel is dat deze optie een deeloplossing is. Voor het voorkomen van onverzekerdheid is immers betaling van de gehele premie noodzakelijk. Gemeenten kunnen de resterende premie niet verplicht inhouden op de bijstandsuitkering. Gelet op de hiervoor genoemde administratief technische redenen verdient de onder B4 genoemde optie de voorkeur. Het veld is tegen deze optie. De zorgverzekeraars kunnen prima leven met deze optie. Aanbeveling De werkgroep erkent dat het rechtstreeks overmaken van de zorgtoeslag naar de gemeente voorkomt dat de zorgtoeslag aan andere doelen wordt besteed. De oplossingsrichting is echter om de hiervoor genoemde redenen ongewenst. Bovendien is er geen draagvlak voor deze oplossingsrichting in het veld. De werkgroep ziet daarom geen aanleiding hiertoe een aanbeveling te doen. 12. Blanco aanvraagformulieren zorgtoeslag (paragraaf 3.7.1.7) Met deze optie wordt beoogd dat mensen die geen aanvraagformulier voor zorgtoeslag hebben ontvangen, bijvoorbeeld omdat zij adresloos zijn, maar hierop wel recht hebben toch een zorgtoeslag aan kunnen vragen, waardoor weer minder geld nodig is om de premie te betalen. De optie levert dus een indirecte bijdrage aan het tegengaan van onverzekerdheid. In de praktijk blijkt dit geen werkbare oplossing, omdat de Belastingdienst niet beschikt over blanco aanvraagformulieren. Daarnaast kan zij deze administratief niet verwerken. De werkgroep realiseert zich dat de Belastingdienst alles op alles zet om de digitale ingestuurde aanvragen voor een zorgtoeslag te verwerken en af te handelen en hiervoor zoveel mogelijk de beschikbare mankracht in te zetten. De Belastingdienst heeft toegezegd in contact te treden met 52

belangenorganisaties om te bezien hoe de aanvraag van een zorgtoeslag voor deze groepen efficiënter uitgevoerd kan worden. De werkgroep ziet gelet hierop geen aanleiding meer om voor dit onderwerp een aanbeveling te doen. 13. Toepassing van boete uitstellen voor kwetsbare groepen (paragraaf 3.7.1.5) Met deze optie wordt verzocht om voor kwetsbare groepen de toepassing van de bestuurlijke boete een jaar uit te stellen. Met name door cliëntenraden en belangenorganisaties wordt hiervoor gepleit. De achterliggende gedachte achter dit verzoek is dat de betreffende personen, die financieel al niet draagkrachtig zijn, door middel van een boete financieel op een dusdanige achterstand worden gezet dat zij financieel geen uitweg meer zien en daardoor niet aan hun premieverplichtingen voldoen. De wet voorziet echter niet in de mogelijkheid om voor een bepaalde categorie van de wet af te wijken. Nog daargelaten hoe je deze mensen zou moeten definiëren. De wet voorziet wel in de mogelijkheid om de boete niet op te leggen, in die gevallen waarin de betrokkene het niet- naleven van de zorgverzekeringsplicht niet kan worden aangerekend of niet verwijtbaar is. Aanbeveling De werkgroep heeft er begrip voor dat de belangenbehartigers van de kwetsbare groepen pleiten voor het uitstellen van het opleggen van een boete aan mensen uit hun doelgroep. Niettemin ziet de werkgroep geen aanleiding hiertoe een aanbeveling te doen. Los van de vraag dat hiervoor geen rechtsbasis is, speelt ook de volgende overweging mee. Gelet op de kwetsbaarheid van de groep en de financiële problemen waarin personen uit deze groep zich bevinden, is het nog maar de vraag in hoeverre deze kwetsbare groepen een (maximale) boete krijgen opgelegd. De werkgroep kan zich zeer wel situaties voorstellen bij deze categorie waarin het niet-naleven van de verzekeringsplicht nietverwijtbaar is, dan wel er een rechtvaardigingsgrond voor is. Daarnaast betrekt het CVZ in zijn afwegingen bij het bepalen van de hoogte van de op te leggen boete namelijk de draagkracht van betrokkene. 14. Anonieme polissen (paragraaf 3.7.1.8) Het veld heeft voor de categorie dak- en thuislozen als oplossingsrichting gewezen op blanco polissen. Dit zijn polissen die nog niet op naam zijn gesteld en waarvoor nog geen premie wordt betaald (een soort sluimerpolis). Indien een dak- en thuisloze zich meldt bij de gemeente of een opvanginstelling, kan de naam van de betrokkene worden gekoppeld aan de afgesloten anonieme verzekering. Aanbeveling Los van de vraag of het juridisch mogelijk is om een verzekering te hebben zonder dat er sprake is van een concreet verzekerd risico, is het niet nodig om een dergelijke constructie in het leven te roepen. Ten eerste kan zich de situatie voordoen dat de gemeente een collectief contract heeft afgesloten, waartoe betrokkene kan toetreden. Daarnaast kan iedere verzekeringsplichtige te allen tijde een zorgverzekering afsluiten in ve rband met de acceptatieplicht. De werkgroep ziet derhalve geen aanleiding om hier een aanbeveling te doen. 5.2.2.1 Conclusie Gelet op het bovenstaande wordt met het inzetten van de volgende opties naar het oordeel van de werkgroep het grootste resultaat bereikt in het tegengaan van onverzekerdheid. - Signalering van betalingsachterstand - Uitschrijfbewijs met begeleidend schrijven - De zorgtoeslag rechtstreeks overmaken naar de zorgverzekeraar - Het bevorderen van collectieve (aanvullende) verzekering voor bijstandsgerechtigden en andere sociale minima. - Het bevorderen van de automatische incasso De werkgroep beveelt de minister aan om in ieder geval deze opties in te zetten voor het tegengaan van onverzekerdheid en de overige (hier niet vermelde) aanbevelingen uit deze subparagraaf op te volgen. 5.2.3 De periode na 1 januari 2006: maatregelen buiten het bestaande wettelijke kader. Als bovenstaande opties worden geïmplementeerd en nageleefd wordt een goede bijdrage geleverd in de bestrijding van onverzekerdheid. Niettemin moet worden afgewacht of na implementatie van de bovenstaande opties het aantal onverzekerden zich zal bewegen binnen maatschappelijk aanvaard53

bare aantallen. Om wat de aantallen betreft de vinger aan de pols te houden is het belang van een goede monitoring cruciaal. Hierover zijn afspraken gemaakt met het Centraal Bureau voor de Statistiek, dat met ingang van 1 januari 2006 de aantallen onverzekerden op een andere manier gaat monitoren. Als uit deze monitoring mocht blijken dat het aantal onverzekerden onacceptabel toeneemt, dan moet worden bezien in hoeverre het bestaande wettelijke kader moet worden aangepast. In deze subparagraaf wordt ingegaan op een aantal opties die liggen buiten het bestaande wettelijke kader. Voor al deze opties zijn in meer of mindere mate wijzigingen in de regelgeving noodzakelijk. 1. Actieve opsporing van onverzekerden door bestandenkoppeling (paragraaf 4.3) Bij de behandeling van de Invoerings- en Aanpassingswet Zorgverzekeringswet hebben beide Kamers gevraagd te onderzoeken of door het vergelijken van gegevensbestanden inzicht kan worden verkregen in de mensen die verzekeringsplichtig zijn, maar zich niet verzekerd hebben. Gezien de beschikbaarheid van deze gegevens is het technisch mogelijk deze gegevens met elkaar te vergelijken en zodoende de onverzekerden te traceren. De werkgroep merkt hierbij op dat voorzover er inspanningen worden gedaan die leiden tot een gedwongen verzekering dit indruist tegen het karakter van de Zvw. Ook leidt dit mogelijk tot strijdigheid met het Europese recht. Iedere wijziging van deze wet moet noodzakelijk en proportioneel zijn. Los van de vraag of het noodzakelijk is (grootte probleem) kunnen in ieder geval vraagtekens worden geplaatst bij de proportionaliteit. Het inzetten van bestandskoppeling met het oog op een op te leggen verzekering is een relatief zwaar middel voor slechts een klein deel van de populatie. Verder plaatst het CBP de nodige vraagtekens bij de bestandskoppeling. Het CBP acht het traceren van onverzekerden met behulp van bestandskoppeling strijdig met het karakter van de Zvw. Hoe actiever de vervolgacties zijn, hoe zwaarder dit gaat wegen. De wijziging om actieve opsporing via bestandskoppeling te realiseren vereist wetgeving in formele zin waarmee gemotiveerd moet worden afgeweken van de Wbp. Als niettemin gekozen wordt voor deze optie om onverzekerden op individueel niveau te traceren dan kan dit alleen maar gebeuren indien daadwerkelijk iets met deze gegevens wordt gedaan. Het puur traceren op individueel niveau zonder nadere actie heeft geen substantiële toegevoegde waarde ten opzichte van de monitoring door het CBS. De derde variant, waarin de instantie die de onverzekerden opspoort deze groep daarna ook daadwerkelijk gaat verzekeren, acht de werkgroep gegeven het privaatrechtelijke karakter van de Zorgverzekeringswet een brug te ver. Een belangrijk uitgangspunt van deze wet is immers de plicht aan iedereen, om zichzelf te verzekeren. Door toepassing van de derde variant wordt in feite voor een klein deel van de bevolking een verzekering van rechtswege gecreëerd. Bij de keuze van een bestandskoppeling dient vanzelfsprekend een beslissing te worden genomen over de manier waarop de bestandkoppeling kan worden gerealiseerd, wie hiervoor verantwoordelijk is en welke vervolghandelingen moeten worden uitgevoerd. De werkgroep merkt op dat een één op één vertaling van de Belgische respectievelijk Zwitserse bestandskoppeling niet mogelijk is. Bij België wordt de bestandskoppeling gebruikt voor de naleving van de verzekeringsplicht voor de Vlaamse zorgverzekering. De premie hiervoor is minimaal in vergelijking tot de nominale premie van de Zvw. In Zwitserland kent men weliswaar een privaatrechtelijk stelsel, maar hierbij is de vrijheid van de overheid om bindende maatregelen op te leggen groter dan voor Nederland geldt omdat de Europese schadeverzekeringsrichtlijnen niet op Zwitserland van toepassing zijn. Aanbeveling De werkgroep beveelt de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport aan om vooruitlopend op de resultaten van de monitoring van het aantal onverzekerden door het CBS de bestandenkoppeling beleidsinhoudelijk voor te bereiden, en hierbij aandacht te besteden aan de hiervoor aangegeven bezwaren, zodat als de beslissing wordt genomen dat de bestandskoppeling moet worden ingesteld op korte termijn de stappen kunnen worden gezet om dit te realiseren. 2. Verrekenen van niet-betaalde premie via verevening (paragraaf 4.6 ) Met deze optie wordt beoogd dat verzekeraars worden gecompenseerd voor het niet ontvangen van premie. De werkgroep is van oordeel dat dit geen werkbare oplossing is. Aan deze oplossingsrichting kleeft het grote bezwaar dat slecht gedrag van verzekeringsplichtigen wordt beloond. Daarnaast worden betrokkenen niet geroyeerd terwijl ze geen premie betalen. Dit druist volledig in tegen de systematiek van de Zvw. 54

3. Leerplichtstramien (paragraaf 4.5) Met deze optie wordt beoogd onverzekerdheid te voorkomen. Hierbij is het de bedoeling dat een verzekeraar een verzekerde pas royeert als deze door de volgende verzekeraar is geaccepteerd. Dit betekent dat de eerstgenoemde verzekeraar wordt opgezadeld met een voorzienbaar risico. Dit is Europeesrechtelijk niet toegestaan. Op grond van de Europese schaderichtlijnen mag de overheid niet ingrijpen in de bedrijfsvoering van een particuliere verzekeraar, als de verzekeraar daar niet schadeloos voor gesteld wordt. Dit zou alleen kunnen met een oplossing in de vereveningssfeer en zoals uit de hiervoor aangegeven punt 4 blijkt is een dergelijke constructie niet wenselijk. 4. Oprichten waarborgfonds (paragraaf 4.4) De werkgroep realiseert zich dat deze optie geen oplossing biedt voor het voorkomen of verkleinen van onverzekerdheid. De werkgroep is niettemin van oordeel dat het instellen van een dergelijk fonds gezien kan worden als sluitstuk om de nadelige gevolgen van onverzekerdheid op te vangen. Deze oplossing biedt namelijk soelaas aan de zorgaanbieders wanneer deze medisch noodzakelijke zorg moeten leveren. Niettemin wordt niet alleen vanuit de zorgaanbieders maar ook vanuit de wethouders van de G4, VNG en Divosa voor het instellen van een dergelijk fonds gepleit. De werkgroep, mede gelet op het onderzoek dat is uitgevoerd naar het functioneren van de Stichting Koppeling, is van oordeel dat moet worden gestreefd naar de oprichting van een dergelijk fonds. Bij de afweging of een dergelijk fonds moet worden ingesteld dienen vanzelfsprekend de twee bestaande instrumenten te worden betrokken. Het betreft de Stichting Koppeling en een deel van de beleidsregel dubieuze debiteuren. De beleidsregel kan namelijk niet volledig worden vervangen omdat er altijd een voorziening nodig zal zijn voor het echte debiteurenrisico. De werkgroep heeft zich gebogen over een belangrijk nadeel dat aan het instellen van een dergelijk fonds kleeft. Dit nadeel bestaat uit het risico dat zorgaanbieders en zorgverzekeraars een soepel incassobeheer voeren omdat de rekening toch wel bij het waarborgfonds kan worden ingediend. Om dit risico te verkleinen, acht de werkgroep het onder meer noodzakelijk dat bij de bepaling van het kostenbedrag dat bij het waarborgfonds kan worden gedeclareerd uitsluitend een bepaald percentage wordt vergoed. Hiermee blijft er voor de zorgaanbieders een prikkel bestaan om incassomaatregelen te treffen. Aanbeveling De werkgroep ziet het instellen van een waarborgfonds als een reële optie om de problemen die voortvloeien uit de onverzekerdheid te bestrijden. Het inrichten van een dergelijk fonds heeft als groot voordeel dat problemen op het gebied van de volksgezondheid worden beperkt. Het bestaan van een waarborgfonds leidt ertoe dat iedereen die medisch noodzakelijke zorg nodig heeft, deze ook kan krijgen en dat de gemeente noch de zorgaanbieder noch de zorgverzekeraar het risico lopen altijd op te draaien voor de daaraan verbonden kosten. Wel erkent de werkgroep dat aan de instelling van het waarborgfonds nog verschillende aspecten zijn waarover beleidsinhoudelijk een beslissing moet worden genomen. De werkgroep beveelt aan om vooruitlopend op de resultaten van de monitoring het oprichten van een waarborgfonds beleidsinhoudelijk voor te bereiden, zodat als de beslissing wordt genomen dat een waarborgfonds moet worden ingesteld op korte termijn duidelijk is hoe dit gestalte moet krijgen. 5.2.3.1 Conclusie De werkgroep beveelt de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport aan om vooruitlopend op de resultaten van de monitoring van het aantal onverzekerden door het CBS de bestandenkoppeling beleidsinhoudelijk voor te bereiden, en hierbij aandacht te besteden aan de hiervoor aangegeven bezwaren, zodat als de beslissing wordt genomen dat de bestandskoppeling moet worden ingesteld op korte termijn de stappen kunnen worden gezet om dit te realiseren. Daarnaast ziet de werkgroep het instellen van een waarborgfonds als een reële optie om de problemen die voortvloeien uit de onverzekerdheid te bestrijden. Wel erkent de werkgroep dat aan de instelling van het waarborgfonds nog verschillende aspecten zijn waarover beleidsinhoudelijk een beslissing moet worden genomen. De werkgroep beveelt aan om vooruitlopend op de resultaten van de monitoring het oprichten van een waarborgfonds beleidsinhoudelijk voor te bereiden, zodat als de beslissing wordt genomen dat een waarborgfonds moet worden ingesteld op korte termijn duidelijk is hoe dit gestalte moet krijgen.

55

Bijlagen:

Bijlage I Stuurgroep onverzekerden

Stuurgroep onverzekerden

Voorzitter:

De heer dr. P.F. Hasekamp Directeur directie Zorgverzekeringen, Ministerie van VWS

Plv.voorzitter:

De heer mr. L.C. Mineur Voorzitter werkgroep onverzekerden, Ministerie van VWS Directie Zorgverzekeringen afd. Verzekeringen en Verdragen

Secretaris:

Mw. mr. M.C.Y. Vorderman Secretaris werkgroep onverzekerden, Ministerie van VWS Directie Zorgverzekeringen afd. Verzekeringen en Verdragen

leden: Mw. drs. P. Lugtenburg Directeur directie Werk en Bijstand Ministerie van SZW De heer M.J.W. Bontje Algemeen directeur Zorgverzekeraars Nederland De heer dr. P.C. Hermans Algemeen directeur College voor zorgverzekeringen Mw. drs. I. van Bennekom Directeur Nederlandse Patiënten Consumenten Federatie De heer T. Thissen Voorzitter Divosa Mw. drs. M.F.T. Schrijver Hoofd taakveld Werk Inkomen, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten De heer drs. J.F. de Beer Directeur Geestelijke Gezondheidszorg Nederland Mw. I. Smidt Directeur Federatie opvang

56

Bijlage II Werkgroep onverzekerden

Werkgroep onverzekerden Voorzitter:

De heer mr. L.C. Mineur Ministerie van VWS, Directie Zorgverzekeringen (Z/VV)

Secretaris:

Mw. mr. M.C.Y. Vorderman Ministerie van VWS, Directie Zorgverzekeringen (Z/VV)

Leden: Mw. M. van Uchelen Directie Zorgverzekeringen afd. Verzekeringen en Verdragen Mw. drs. W. Hazebroek Ministerie van VWS, Directie Zorgverzekeringen (Z/VU) Mw. drs. M. Pankras Ministerie van VWS, Directie Zorgverzekeringen (Z/M) De heer W.P.H. Brunenberg Ministerie van VWS, Directie Curatieve zorg De heer drs. J.B. van den Berg Ministerie van VWS, Directie Lokaal Beleid De heer C. Plug Ministerie van VWS, Directie Voorlichting en communicatie De heer mr. A. Pieters Ministerie van VWS, Directie MC De heer drs. J.J.C. Visser Ministerie van VWS, Directie MEVA Mw. drs. L. Singels Ministerie van VWS, Directie PG Mw. drs. N.H.J. Huppertz Ministerie van VWS, Project herziening zorgstelsel Mw. drs. B. Langezaal Ministerie van VWS, Directie VGP Mw. drs. M. Fasol Ministerie van SZW, Directie Algemeen Sociaal-Economische Aangelegenheden De heer drs. W. van der Laan Ministerie van SZW, Directie Wet werk en bijstand De heer mr. F.J.T.G. Stroom College voor zorgverzekeringen Mw. drs. N. Cremers Zorgverzekeraars Nederland

57

Bijlage III Betrokken organisaties Organisaties die bij het rapport betrokken zijn geweest en inbreng hebben geleverd: Basisberaad Rijnmond BS&F CBP Cedris Cliëntenraad Riagg Rijnmond College voor zorgverzekeringen Divosa Drugpunt Federatie Opvang GGZ Nederland G4 (Den Haag, Rotterdam, Utrecht en Amsterdam) Landelijk steunpunt Drugsgebruikers Landelijke Vereniging thuislozen LPR Nederlandse patiënten consumenten Federatie Pharos Platform GGZ Platform Agenda 22 Rotterdam RG Consult Stichting Clip Stichting Goud Stichting Ondersteuning Streetcare Vereniging van Nederlandse Gemeenten Zorgverzekeraars Nederland

58

Bijlage IV Ondernomen acties Door VWS gefinancierde ondernomen acties: Doelgroep Allochtonen

Intermediair NIGZ

Actie Mondelinge voorlichting aan de oudere generatie migranten in moskeeën, koffiehuizen, buurthuizen. Deze groep beheerst de Nederlandse taal onvoldoende en maakt weinig gebruik van Nederlandse media en geen gebruik van internet. Daarnaast verzorgt NIGZ attendering en voorlichting aan nieuwkomers die de Nederlandse taal nog niet spreken.

Dak- en thuislozen, zwerfjongeren, drugsverslaafden, en vrouwen in opvanghuizen en cliënten die begeleid en beschermd wonen

Federatie Opvang

Bijstandsgerechtigden

Divosa

Oudere migranten

Anbo

Dak- en thuislozen

Landelijke Vereniging voor Thuislozen / st. Ondersteuning Street care Den Haag / st. GOUD

Mensen met psychische problemen, een psychische handicap en verslaafden Chronische gehandicapten, blinden en slechtzienden

Cliëntenbond GGZ

Voor medewerkers die direct belast zijn met de begeleiding en administratieve ondersteuning van mensen in de dak- en thuislozenopvang en de vrouwenopvang worden meerdere voorlichtingsbijeenkomsten georganiseerd. Vervolgens zullen zij in de opvanghuizen de doelgroep voorlichten en ondersteunen bij de nieuwe zorgverzekering. Voorlichten sociale diensten en informeren over maatregelen die zij kunnen nemen om onverzekerdheid en schuldenproblematiek bij bijstandsgerechtigden te voorkomen, zoals collectieve contracten Voorlichten van kaderleden/intermediairs van migrantenorganisaties die voorlichting geven aan de eigen achterban. Het instellen van een telefonische advieslijn en het bereiken van de doelgroep via hun eigen media. De LVT gaat naar ca. 25 steden met een zorgverzekerings-info-bus en geeft ter plekke voorlichting aan dak- en thuislozen. Tegelijkertijd worden relevante lokale organisaties bij elkaar gebracht en gestimuleerd voorlichting te geven en ondersteuning te leveren. Streetcare en GOUD bieden begeleiding bij de aanvraag van een zorgverzekering Verspreid door het land zullen in regio’s voorlichtings - en ondersteuningsactiviteiten plaatsvinden. Daar wordt contact gelegd met lokale organisaties/partners.

‘oudere’ ouderen en ouderen in verpleegen verzorgingshuizen

Ouderenorganisaties

CG-raad

De CG-Raad wil op vijf locaties verspreid over het land, voorlichtingsbijeenkomsten organiseren gericht op de kaderleden van de aangesloten patiëntenorganisaties. Deze verzorgen voorlichting aan de doelgroep over de nieuwe zorgverzekering. Ook zal gebruik worden gemaakt van speciaal voor de doelgroep opgestelde nieuwsbrieven. De samenwerkende ouderenorganisaties geven via 250 voorlichters op grote schaal voorlichting aan ouderen. Daarbij ligt een accent op moeilijk bereikbare ouderen zoals oudere ouderen en ouderen in tehuizen. Ook zal hulp worden verleend bij het aanvragen van de zorgtoeslag en het afsluiten van de verzekering. 59

Daarnaast is er een speciale telefonische informatielijn voor ouderen en speciale voorlichting via kader- en ledenbladen en websites.

60

Bijlage V De Zwitserse en Vlaamse zorgverzekering Zowel Zwitserland als Vlaanderen kent een verplichte verzekering voor ingezetenen. Beide verzekeringen lossen de onverzekerdenproblematiek op door middel van ambtshalve aansluiting bij een verzekeraar. Daarmee is een deel van het probleem opgelost. Blijft nog over de premie-inning. I De Vlaamse zorgverzekering Deze verzekering dekt de kosten van niet-medische zorg voor gehandicapten. Denk hierbij aan kosten voor aangepast meubilair. Alle inwoners van Vlaanderen zijn van rechtswege verplicht zich te verzekeren voor de Vlaamse zorgverzekering bij een zogeheten zorgkas. De zorgkassen maken deel uit van de waar betrokkenen voor hun ‘reguliere’ verzekering al zijn aangesloten. Zorgkassen zijn verplicht hun verzekerden via het Rijksregisternummer te melden bij het Vlaams Zorgfonds, de overkoepelende organisatie van de Vlaamse zorgverzekering. Het Vlaams Zorgfonds legt de Rijksregisternummers van de zorgkassen naast de Rijksregisternummers van alle in Vlaanderen wonende personen. Personen die nog nergens premie voor de verzekering betaald hebben worden geacht nog niet verzekerd te zijn. Zij worden ambtshalve aangesloten bij een daarvoor speciaal opgerichte zorgkas: de Vlaamse Zorgkas. De jaarlijkse premie bedraagt slechts €25. Mensen die deze premie niet kunnen opbrengen kunnen uiteindelijk terechtkomen in een schuldbemiddelingsprocedure. Dit is een procedure die gelijk kan worden gesteld met een faillissementsprocedure in Nederland. Dit middel staat in geen verhouding tot de verschuldigde premie. Het is dan ook de vraag in hoeverre in de praktijk van dit middel gebruik gemaakt wordt. Daarnaast is er een categorie personen die de premie wel kan betalen, maar niet wil. Hen wordt een administratieve boete worden opgelegd. De meeste niet-betalers zitten bij de Vlaamse Zorgkas. Dit is niet verwonderlijk wanneer men bedenkt dat bij de Vlaamse Zorgkas iedereen terecht komt die niet uit eigen beweging een verzekering heeft afgesloten. Omdat het in de praktijk gaat om naar verhouding kleine bedragen wordt in Vlaanderen vooralsnog niet gewerkt aan andere oplossingen voor mensen die de premie niet kunnen of willen betalen. II De Zwitserse Krankenversicherung Zwitserland kent ook een verzekering van rechtswege. Alle inwoners van een gemeente krijgen een brief waarin zij worden gewezen op de verplichting zich te verzekeren. Wanneer ze zich reeds ergens verzekerd hebben, dienen ze dat schriftelijk aan te tonen. Wanneer een verzekeringsplichtige nalaat zich binnen drie maanden na het ontstaan van de verzekeringsplicht te verzekeren, wordt hij ambthalve bij een verzekeraar aangesloten door de gemeente waar hij woont. Wanneer een verzekerde zijn premie niet betaalt, kan de verzekeraar een ingebrekestellingsprocedure starten. Wanneer de verzekeraar in deze procedure in het gelijk worden gesteld, ontvangt de verzekeraar een document waarin is vastgelegd dat er sprake is van een betalingsachterstand en de hoogte hiervan. Onder verwijzing naar dit documentkan de verzekeraar de vergoeding van zorgkosten opschorten tot de betalingsachterstand is voldaan. Wanneer de betalingsachterstand is voldaan, is de verzekeraar met terugwerkende kracht verplicht om de zorgkosten van verzekerde te betalen. Tijdens de periode dat er een betalingsachterstand is blijft de verzekerde verzekerd bij zijn verzekeraar. Er vindt dus geen royement plaats. Om te voorkomen dat de verzekeraar blijft zitten met de gederfde premieopbrengsten bij de gemeente waar de verzekerde woont een verzoek indienen tot ‘meedelen in de premiekosten’. De gemeente willigt dit verzoek alleen in als verzekerde bekend is bij de sociale dienst. Als dat niet het geval is moet verzekerde zich daar eerst melden. Hiermee wordt bereikt dat mensen die kennelijk financieel in de knel zijn gekomen in een traject terecht komen waarbij de sociale dienst van hun gemeente hen kan helpen. De gemeente is vervolgens verplicht mee te delen in de premiekosten. Dit komt in de praktijk neer op het betalen van de achterstallige premie. Uiteindelijk komt de rekening dus terecht bij de gemeente.

61

Bijlage VI Onverzekerdenkit: Baliekaart

62

63

64

Bijlage VII Onverzekerdenkit: Brochure voor een onverzekerde patiënt

65

66

67

68

Bijlage VIII Brochure basisbankrekening

69

70

Bijlage IX Lijst van afkortingen AOW AWBZ AWIR BSN CBP CBS CVZ DG FAQ G4 GBA GGZ GSD HIP’s IOAW IOAZ MIN. SZW MIN. VWS NVZ SAP-z SVB VGZ VNG WAO WBP WWB WWIK ZN Zvw

Algemene Ouderdomswet Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten Algemene wet inkomensafhankelijke regelingen Burgerservicesnummer College bescherming Persoonsgegevens Centraal bureau voor de Statistiek College voor zorgverzekeringen Directeur-Generaal Frequently asked questions Grote vier steden (Amsterdam. Den Haag, Utrecht en Rotterdam) Gemeentelijke basisadministratie Geestelijke gezondheidszorg Gemeentelijke sociale diensten Hulp en informatiepunten Wet Inkomensvoorziening Oudere en gedeeltelijk Arbeidsongeschikte Werknemers Wet Inkomensvoorziening Oudere en gedeeltelijk Arbeidsongeschikte gewezen Zelfstandigen Ministerie van Sociale zaken en Werkgelegenheid Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Nederlandse vereniging van Ziekenhuizen Sectoraal Aanspreekpunt Zorgverzekeringen Sociale Verzekeringsbank Zorgverzekeraar VGZ Vereniging van Nederlandse Gemeenten Wet Arbeidsongeschiktheid Wet bescherming persoonsgegevens Wet werk en bijstand Wet Werk en inkomen kunstenaars Zorgverzekeraars Nederland Zorgverzekeringswet

71

72