Zorg bij incontinentie
Incontinentie
Incontinentie
Inhoud Urineproductie 3 Oorzaken
4
Klachten en symptomen
4
Wat kun je er zelf aan doen
6
Incontinentieverbanden 6 Hulpmiddelen bij bedlegerige mensen
10
Hygiëne 11
Incontinentie is het niet of nauwelijks kunnen ophouden van urine en/of ontlasting. Voor wie er mee te maken heeft, is het meestal een groot probleem. In Nederland lijden ongeveer één miljoen mensen (750.000 vrouwen en 250.000 mannen) aan een vorm van incontinentie. Boven de 40 jaar kan zelfs één op de vier mensen zijn of haar plas niet altijd volledig op houden. Incontinentie is daarmee één van de grootste lichamelijke en maatschappelijke problemen. Het komt voor onder alle leeftijdsgroepen: bij bedlegerige, zieke, gehandicapte en gezonde mensen.
Urineproductie De urinewegen van de mens bestaan uit de nieren, de urineleiders, de blaas en de plasbuis. Vanuit de nieren wordt de urine door de urineleiders naar de blaas getransporteerd. Daar wordt de urine opgeslagen. Als de totale hoeveelheid urine groot genoeg is (ongeveer 300ml) ontstaat aandrang. We voelen dan dat we moe ten plassen. Door het openen van de sluitspier en het aanspannen van de blaasspieren kan de urine via de plasbuis het lichaam verlaten. De gemiddelde urineproductie van een persoon is één tot anderhalve liter per 24 uur, afhankelijk van de vochtopname. De plasfrequentie is gemiddeld vier tot zes keer per etmaal.
2
3
Incontinentie
Oorzaken
Urge- of aandrangincontinentie
De oorzaken van incontinentie zijn in twee categorieën te verdelen. De eerste categorie betreft problemen met de blaas, blaashals of urinebuis. De blaas kan geïnfecteerd zijn of oncontroleerbaar samentrekken. De sluitspieren kunnen te zwak zijn door uitrekking (bijvoorbeeld na zwangerschap) of beschadigd (bijvoor beeld na een prostaatoperatie).
Deze vorm van incontinentie komt zowel bij (oudere) mannen als bij (oudere) vrouwen voor. Na een plotse linge aandrang volgt de plas meteen. Soms wordt de aandrang helemaal niet gevoeld. Bij urge- of aandrang incontinentie worden grote hoeveelheden urine ineens verloren. De oorzaak kan liggen in een blaasontste king, stofwisselingsziekte (bijvoorbeeld suikerziekte) of een neurologische aandoening. Een behandeling met medicijnen of oefentherapie (blaastherapie) kan soms uitkomst bieden.
De tweede categorie betreft problemen die veroorzaakt worden door aandoeningen aan het zenuwstelsel. Het blaascentrum kan bijvoorbeeld uitgeschakeld of beschadigd zijn. Ook de zenuwbanen van en naar de hersenen kunnen aangedaan of geheel verbroken zijn.
Klachten en symptomen De verschillende vormen van incontinentie kenmerken zich door specifieke klachten.
Stress- of inspanningsincontinentie Deze vorm van urineverlies komt vooral bij vrouwen voor. Er worden druppels of scheutjes urine verloren bij hoesten, lachen, tillen of andere plotselinge licha melijke inspanning. De oorzaak ligt vaak in een ver slapping van de bekkenbodemspieren. Dit kan onder andere ontstaan na een bevalling, door overgewicht of door gebrek aan beweging.
Bed- en broekplassen Deze vorm van incontinentie komt meestal voor bij kinderen. Er kan een lichamelijke afwijking aan ten grondslag liggen. Ook spanningen of emotionele ge beurtenissen kunnen de oorzaak zijn. Je helpt een kind niet door het te straffen wanneer het in bed plast. Sti muleer het kind door positief te reageren als het goed gaat. Gerichte training is soms zinvol. Het kind wakker maken om bedplassen te voorkomen heeft weinig zin en kan zelfs averechts werken.
Met oefeningen voor de bekkenbodemspieren kan dit probleem vaak helemaal of gedeeltelijk worden ver holpen. Meestal gebeurt dit onder begeleiding van een bekkenbodemfysiotherapeut. Ook een steunpessarium of operatief ingrijpen kan uitkomst bieden.
Druppel- of overloopincontinentie Deze vorm van urineverlies kenmerkt zich door langdurig nadruppelen. De oorzaak van dit typische mannenprobleem is meestal een vergroting van de prostaatklier. Ook suikerziekte of een neurologische afwijking kunnen deze vorm van incontinentie ver oorzaken. Bij deze vorm zijn meerdere behandelings methoden mogelijk.
4
5
Incontinentie
Incontinentie van ontlasting Deze vorm van incontinentie komt het minst voor, maar is wel de meest onplezierige. De oorzaken kun nen gelegen zijn in een beschadiging of verzwakking van de sluitspier van de anus of bij vrouwen in een fistel (doorgang) tussen darm en vagina. Verzwakking van de sluitspier kan door zenuwbescha diging ontstaan. Darmontstekingen, langdurig en in tensief persen bij obstipatie en een moeilijke stoelgang kunnen ook een belangrijke rol spelen bij de beschadi ging van de sluitspier.
Wat kun je er zelf aan doen Door regelmatig te eten en op gezette tijden naar het toilet te gaan, kan de blaas worden getraind. Het drinken van alcohol, koffie en thee bevordert de uri neproductie. Wees dus matig in het gebruik van deze dranken. Ook temperatuurschommelingen kunnen de drang tot urineren stimuleren. Probeer daarom grote verschillen tussen warmte en koude te vermijden. Er zijn bepaalde geneesmiddelen, diuretica genaamd, die de urineproductie kunnen beïnvloeden. Houd hier rekening mee. Vraag bij twijfel of eventuele onduide lijkheden jouw Kring-apotheek om advies.
Het menselijk lichaam heeft ongeveer één tot anderhalve liter vocht per dag nodig. Via de nieren wordt één tot anderhalve liter uitgescheiden. Mensen met incontinentie hebben soms de neiging minder te gaan drinken. Dit is niet verstandig omdat dit kan leiden tot uitdroging, nierbeschadiging en urineweginfecties. Let dus op dat je voldoende blijft drinken.
De urine kan op verschillende manieren worden opge vangen, afhankelijk van de oorzaak en de hoeveelheid urineverlies. Incontinentieverband bestaat uit een aantal lagen van verschillende materialen. De bovenlaag is een drooghoudlaagje dat vocht doorlaat, zodat het op pervlak droog blijft. De tweede laag, de absorptiekern, bevat pulp die de urine opneemt. Deze laag bepaalt de absorptiecapaciteit van het verband. De meeste incontinentieverbanden bevatten een derde laag met een zogenaamde superabsorber. Deze stof houdt urine vast en bindt het tot een geleimassa, zodat de huid niet meer nat kan worden. De onderlaag bevat een vochtdicht folie om doorlekken te voorkomen. Veel verbanden hebben ook zogenaamde ‘anti-lekrand jes’ om lekkage aan de zijkanten te voorkomen. Er zijn incontinentieverbanden speciaal voor mannen en voor vrouwen verkrijgbaar. Door het grote aanbod van incontinentieverbanden is het verstandig om verschillende producten uit te pro beren. Vraag jouw Kring-apotheek daarbij om advies. Kies voor een verband waar je je veilig en zeker bij voelt. Let daarbij ook op het vochtopnemend vermogen van het verband in relatie tot de mate van incontinentie die je hebt.
Incontinentieverbanden De afgelopen jaren zijn veel verschillende materialen op de markt gebracht om mensen met incontinentie meer vrijheid en comfort te bieden. De vele soorten, vormen en maten zijn op de diverse vormen van incon tinentie afgestemd.
6
7
Incontinentie
Mate van incontinentie
Twee- en eendelige systemen
Bij de keuze voor opvangmateriaal maken we onder scheid in lichte, matige en zware incontinentie.
Tweedelige systemen bestaan uit inlegverbanden die met behulp van een speciaal fixatie netbroekje (stretchslip, pantyslip, textielslip) of nauwsluitend ondergoed worden gefixeerd. De inlegverbanden zijn verkrijgbaar in normale rechte modellen en speciale anatomisch gevormde modellen. Anatomisch wil zeg gen dat het inlegverband zoveel mogelijk de vorm van het lichaam heeft. Tweedelige systemen zijn geschikt voor alle vormen van incontinentie.
• Lichte- of druppelincontinentie - Bij een matige inspanning (maar soms ook spontaan) treedt enig urineverlies op. De hoeveelheid urine kan met een licht absorberend materiaal worden opgevangen. • Matige incontinentie - Aanzienlijke hoeveelheden urine worden geloosd. Je moet voortdurend absorptiemateriaal dragen. • Zware incontinentie - Voortdurende lekkage uit de blaas of een volledige spontane lediging van de blaas vindt plaats. Hiervoor is speciaal sterk absorberend incontinentie materiaal verkrijgbaar.
Bij lichte incontinentie kan ook normaal ondergoed worden gedragen. Hiervoor zijn speciale verbanden verkrijgbaar in een kleine maat. Overigens is er ook wasbaar ondergoed met een wat dikker badstof kruisje verkrijgbaar. Eendelige systemen zijn incontinentieverbanden die als een pant (broekje) of slip (met plakstrips) gedragen worden. Het verband is geïntegreerd in een broekje. Er zijn modellen met hersluitbare plakstrips, een elasti sche band of knoopsgatsluiting verkrijgbaar. De een delige systemen zijn geschikt voor zware incontinentie en zijn in alle maten verkrijgbaar. De heupwijdte is be palend voor de maat. Binnen dit systeem kan ook nog onderscheid worden gemaakt in broekjes voor overdag en voor de nacht. De laatstgenoemde nemen meer vocht op, zodat je de tijd tot de volgende ochtend kunt overbruggen. Deze producten sluiten goed aan op het lichaam en blijven goed op hun plaats zitten.
8
9
Incontinentie
Richtlijnen voor gebruik
Matrashoezen
• Draag nooit extra inleggers in jouw verband. Dit belemmert de absorptie. Bij twijfel kun je beter een groter verband gaan gebruiken. • Draag de incontinentieverbanden in nauw aansluitend ondergoed of een speciaal fixatie netbroekje. Ze moeten strak tegen het lichaam gedragen worden. Alleen dan functioneren verbanden optimaal en worden luchtjes voorkomen. Ondergoed dat langer in gebruik is en dat door het vele wassen uit model is geraakt, moet worden vervangen. • Bij ondergoed en speciale broekjes moeten de naden altijd aan de buitenkant zitten. • Draag het verband aan de voor- en achterkant altijd op gelijke hoogte. Voor mannen kan de voorkant eventueel iets hoger aangebracht worden. Op sommige verbanden staat een tekentje om aan te geven wat de voorkant is. • Een te groot verband gaat opbollen en wijken bij de liezen, waardoor lekkage kan ontstaan. Het dragen van de juiste maat van het verband is daarom belangrijk. • Controleer regelmatig of het verband vol is. De meeste verbanden hebben een zogenaamde vochtindicator. Deze tekens of letters geven door middel van verkleuring of vervaging aan of het verband verzadigd is. • Voor de nacht en op dagen dat er diuretica worden gebruikt, is het aan te bevelen om een verband met een groter absorptievermogen te gebruiken. • Verschoon je verband regelmatig. Afhankelijk van de mate van incontinentie en de frequentie van urineverlies, is drie keer per dag verschonen een algemene richtlijn.
Matrashoezen beschermen een matras tegen doorlek ken. Er zijn verschillende maten en soorten verkrijg baar. Ze bestaan meestal uit een bepaald soort plastic waarvan sommige uitwasbaar zijn en andere niet (wegwerphoezen).
Onderleggers Onderleggers dienen voor de opvang van urine bij patiënten die bedlegerig zijn of ‘s nachts last hebben van ‘lekken’. De bovenzijde van de onderlegger be staat uit een tissueachtig papier voor vochtopname. Tegenwoordig zijn er ook onderleggers waar de boven zijde uit een non-woven materiaal bestaat. Non-woven materiaal heeft als voordeel dat het geen vocht vast houdt, zodat de patiënt niet nat in bed hoeft te liggen. De onderzijde is doorgaans van plastic om doorlekken te voorkomen. Tussen de boven- en onderlaag zit een stof (celstofwatten of Fluff) die het vochtopnemend vermogen van de onderlegger bepaalt. Onderleggers zijn in verschillende soorten en maten verkrijgbaar. Er zijn wegwerponderleggers, maar ook uitwasbare. Som mige hebben instopstroken.
Hygiëne Een goede huidverzorging is bij incontinentie erg be langrijk. De inwerking van urine op de huid kan leiden tot vervelende huidirritaties. Dit kun je voorkomen door de huid goed schoon en droog te houden. Was de huid daarom regelmatig, bij voorkeur zonder zeep, en droog deze goed af. Besteed daarbij extra aandacht aan de huidplooien, omdat de huid op deze plaatsen sneller gaat ‘broeien’. Na het afdrogen kun je de huid eventueel insmeren met een lotion of crème. Let er daarbij wel op dat je deze niet te dik aanbrengt, omdat de poriën dan verstopt kunnen raken.
Hulpmiddelen bij bedlegerige mensen Er zijn diverse hulpmiddelen voor bedlegerige men sen met incontinentie. Vraag jouw Kring-apotheek om advies. Zij adviseren je welke hulpmiddelen in jouw situatie het meest geschikt zijn.
10
Doorlekken van urine of ontlasting geeft een verve lende geur die moeilijk te verdrijven is. Er zijn speciale anti-reukmiddelen verkrijgbaar die de onaangename geur kunnen verdrijven. Ze zijn leverbaar als oplossing in sprayvorm of al geïntegreerd in het verband.
11
Meer weten? Deze folder is onderdeel van een serie informatie folders, die wordt uitgegeven door Kring-apotheek BV. De teksten van deze folder zijn ook viainternet beschikbaar op www.kring-apotheek.nl. Wil je meer weten over dit onderwerp, jouw gezondheid of de geneesmiddelen die je gebruikt? Kom dan gerust eens langs bij Kring-apotheek. Wij zijn je graag van dienst. Ook voor geneesmiddelen die je zonder recept koopt, is het raadzaam te laten controleren of ze samengaan met eventuele andere geneesmiddelen die je al gebruikt. Geef het gebruik van deze zogeheten zelfzorgmiddelen dan ook altijd door bij jouw apotheek.
2012a
