Zoogdier gezien? op 15 en 16 oktober 2011

Zoogdier gezien? op 15 en 16 oktober 2011

Zoogdieren vind je overal, ook bij jou in de buurt. Al laten ze zich niet altijd even makkelijk bewonderen, toch zijn ze er. Soms merk je dat aan de onfortuinlijke exemplaren die de kat aan de achterdeur achterlaat of aan de sporen die hen verraden – denk maar aan een

molshoop, een egelkeutel of een aangeknaagd hazelnootje… Snuffelt er een zoogdier rond in je tuin of in je geliefkoosde wandelgebied, laat het ons weten! Deze brochure geeft bovendien een handvol tips voor een meer zoogdiervriendelijke buurt.

Met de energieke steun van

oogdier gezien? Geef het door tijdens het landelijke telweekend op 15 en 16 oktober 2011! Trek tijdens het weekend van 15 en 16 oktober mee op zoektocht. Geen eenvoudige klus, want zoogdieren laten zich een stuk moeilijker bewonderen dan pakweg vlinders, vogels of kikkers. Net omwille van hun schuwheid, is het knap lastig om een klare kijk te krijgen op de verspreiding van zoogdieren. Tel je mee, dan breng je niet alleen de zoogdieren in kaart, je geeft ons ineens ook nuttige informatie om zoogdieren nog beter te beschermen. Als ambassadeurs van een kwaliteitsvolle natuur, vertellen zoogdieren bovendien veel over de natuur in jouw buurt.

Tellen is kinderspel Zie je tijdens het telweekend een zoogdier of valt je oog op één van hun sporen? Zoek dan uit om welke soort het gaat en laat het ons weten. Verder in deze brochure leer je alvast alles over de meest voorkomende zoogdieren in Vlaanderen. Vul je telresultaten in op het waarnemingsformulier op de keerzijde van deze brochure of geef ze door via www.ziezozoogdier.be.

Tijdens het telweekend worden er ook allerlei activiteiten georganiseerd, waarbij je leert hoe je zoogdieren kan herkennen en inventariseren. Muizen levend vangen met triptrap-vallen, vleermuizen opsporen via de batdetector, eikelmuisnestkastjes controleren, sporen zoeken tijdens een wandeling: het staat allemaal op het programma. Meer informatie hierover vind

je op www.ziezozoogdier.be of via [email protected]. Weten de schuchtere zoogdieren zich zo goed te verschuilen dat je ze tijdens het telweekend niet te zien krijgt? Geen nood, want ook na het telweekend kan je ons nog steeds jouw waarnemingen bezorgen. Trouwens, laat vooral niets je beletten om ook buiten je tuin naar zoogdieren te speuren.

Alles vo

TOM

Eekhoorns in een versnipperd landschap De rode eekhoorn (Sciurus vulgaris) is erg herkenbaar door zijn oorpluimpjes en zijn grote pluimstaart. Ze hebben zich goed aangepast aan het samenleven met mensen. Je vindt ze niet alleen in bossen, maar ook in parken en zelfs in tuinen. Misschien eet er wel een eekhoorn mee van je voederplank in de winter. In tegenstelling tot wat veel mensen denken houden eekhoorns namelijk geen winterslaap. De aanpassing aan ons steeds dichter bevolkte landschap heeft ook nadelen. Doordat ze veel in de buurt van mensen voorkomen, raken ze ook regelmatig in contact met ons verkeer. In sommige gebieden moeten ze dagelijks de weg

Alles voor huisdieren

oversteken naar tuinen om voldoende voedsel te vinden. Het verkeer is een belangrijke doodsoorzaak voor de dieren. Ga met ons mee op zoek naar eekhoorns. Dit kan door je voederplank in de gaten te houden of ga eens op zoek in een park met oude bomen in de buurt. Of – minder leuk – kijk eens langs de wegen voor verkeersslachtoffers. Misschien vind je daar ook wel een steenmarter of een bunzing... In het spoor van de zoogdieren

vind je er vast allerhande sporen. Zo zijn modderige paadjes de uitgelezen plek om pootafdrukken van zoogdieren te zoeken. Onder een hazelaar, den of spar kan je dan weer op zoek gaan naar aangeknaagde hazelnoten en dennen- of sparappels. Soms tref je ook een nest aan; van een klein, uit grashalmen gevlochten dwergmuizennestje tot een diep uitgegraven vossenburcht. Andere sporen zoals keutels vertellen alles over het zoogdier dat langsliep. Ook even omhoog kijken (daar, een eekhoornnest!) of een blik werpen onder een houtmijt of in een rommelhoekje loont beslist de moeite. Wedden dat je zo één of ander zoogdier weet te verrassen?

Kijk je tijdens het wandelen af en toe eens aandachtig naar de grond, dan

TOM&CO,

alles voor huis- en tuindieren Bij TOM&CO vindt u het grootste assortiment artikelen voor al uw huis- en tuindieren tegen de laagste prijzen. Sinds jaren zijn wij partner van Natuurpunt. Net als zij vinden wij dat de natuur bescherming verdient. Daarom vindt u bij ons een ruim assortiment voor het welzijn van de tuindieren: nestkastjes, vogeleetbakjes, zaden voor bloemen die insecten aantrekken en vijverproducten. Meer info op tomandco.be

TOM_00142_Natagora_72x210.indd 2

1/06/11 18:26

O

Eekhoorn

Egel

De eekhoorn met zijn prachtige pluimstaart vind je het vaakst in de buurt van bomen. Veelal verraadt hij zijn aanwezigheid door achteloos achtergelaten etensresten, zoals opgepeuzelde hazelnoten en dennenappels op de grond. De pelskleur van de ‘rode eekhoorn’ kan sterk variëren – van rood over grijs, bruin en zandkleurig tot zelfs zwart. En dan laten we de soms sterk gelijkaardige ‘exotische eekhoorns’ die almaar vaker in Vlaanderen voorkomen, nog buiten beschouwing.

Neen, de uiterst stekelige egel valt beslist met geen enkel ander zoogdier te verwarren! Vooral ’s nachts gaat hij op pad, zoekend naar insecten, regenwormen, slakken, rupsen en ander lekkers. Zo komt hij in tuinen bijzonder graag snoepen van… de kattenbrokken. Maar opgelet met een schoteltje melk, want dat verdraagt deze stekelige jongen niet!

Mol

Haas en konijn

Mollen hebben een cilindrisch lichaam dat, behalve de snuit en de schopvormige graafpoten, volledig bedekt is met zwartgrijze haren. Vaak zie je eerder zijn sporen – molshopen en de gangen net onder de grond, de zogenaamde ‘mollenritten’ – dan het diertje zelf. In tegenstelling tot de onregelmatig gevormde aardhopen van woelratten, die een ingang langs opzij hebben, kenmerken molshopen zich door een opening in het midden die zich achter de mol sluit wanneer hij zich opnieuw ingraaft.

Zoek de verschillen! Hazen zijn beduidend groter dan konijnen en hebben langere achterpoten. Bovendien zijn hun oren langer dan hun kop en hebben ze zwarte tippen. Opvallend is eveneens dat hazen ‘lopen’, terwijl konijnen ‘huppelen’. Graafsporen en keutels – die van de haas zijn trouwens dubbel zo groot als die van het konijn – verraden vaak hun aanwezigheid. Enkele konijnenziektes, zoals myxomatose, zorgden ervoor dat je vandaag de dag opvallend meer hazen dan konijnen telt.

Huismuis en bosmuis

p zoek naar zoogdieren!

De (bruin)grijze huismuis is met haar grote oren en lange, kale staart ongetwijfeld een bekend gezicht. Ze komt overal in Vlaanderen voor, denk maar aan de keuteltjes in de voorraadkast… De bosmuis heeft daarentegen een witte buik en een (geel)bruine rug, met een scherpe overgang tussen beide. Deze ‘Mickey Mouse’ heeft behalve grote oren ook opvallend grote ogen. Ondanks wat de naam doet vermoeden, vind je haar niet alleen in het bos, maar ook in schuurtjes, tuinhuisjes, garages, op zolders, …

Huisspitsmuis

Vos

Steenmarter

Spitsmuizen hebben een zeer spitse snuit en piepkleine oogjes. De huisspitsmuis is een algemene verschijning in de Vlaamse tuinen en komt soms zelfs ook binnenshuis voor. Ze heeft een donkergrijze rug en een lichtgrijze buik. De oorschelpen zijn goed zichtbaar en op de staart staan lange haren. Deze insecteneter laat zich makkelijk herkennen door haar heel hoge gepiep en sterke muskusgeur.

Iedereen kent de vos, maar wie heeft er ooit al eens één gezien? Zijn pels is veelal roodbruin met een witte of grijzige buikzijde. Vandaag tref je hem overal in Vlaanderen, zelfs in de stad. Tal van sporen wijzen op zijn aanwezigheid: burchten in taluds, pootafdrukken, keutels op bospaden en… doodgebeten pluimvee in slecht beveiligde kippenrennen.

De steenmarter is terug van weggeweest! Dit prachtige, elegante roofdier ter grootte van een kat heeft een donker- tot vaalbruine vacht met bleke ondervacht en een kenmerkende witte (soms gele) vlek op borst en voorpoten. Marters zijn dol op warmte en zoeken dan ook schuren en zolders op om te schuilen. Vaak worden ze opgemerkt omwille van hun lawaaierige jongen, geurhinder of knaagschade aan ondermeer isolatie. Soms doen ze zich ook tegoed aan eieren, kippen, duiven en ander pluimvee.

Bunzing

Ree

Dwergvleermuis

De vacht van deze ‘grote broer van de hermelijn en de wezel’ is overwegend bruinzwart, met een opvallend grijswit kopmasker en grijswitte oorranden. Het kopmasker en de kin- of keelvlek zijn soms minder uitgesproken of ontbreken gewoonweg. Hoewel wetenschappelijk bewijs ontbreekt, vermoedt men dat de bunzingpopulatie ernstig achteruit is gegaan in Vlaanderen.

Dit middelgrote hoefdier, met een schouderhoogte van 60 tot 75 cm, heeft een vosrode zomervacht, in het najaar wisselend naar een grijsbruine wintervacht. In tegenstelling tot andere hertachtigen (denk maar aan edelhert en damhert) hebben reeën geen staart. Behalve hun witte achterwerk hebben ze ook opvallend grote oren, grote ogen en een vrij spitse snuit met een zwarte neus. Met wat geluk kruis je hun pad in het bos of bemerk je ze bij valavond aan de bosrand.

De meeste huizen krijgen al eens vleermuizen op bezoek. In spouwmuren, rolluikkasten, onder dakpannen en achter gevelplanken brengen ze de dag door. In huizen tref je meestal de gewone dwergvleermuis aan, met zijn 4 tot 9 gram één van de kleinste vleermuissoorten in Vlaanderen. Meer weten over vleermuizen: neem dan eens een kijkje op www.natuurpunt.be/vleermuizenwerkgroep.

Voor nog meer informatie over deze en vele andere zoogdiersoorten kan je terecht op www.ziezozoogdier.be

Veldgids Europese zoogdieren Prijs: 33,00 euro, leden 29,70 euro

Natuuronderzoekers Prijs: 10,00 euro, leden: 9,00 euro

Aan de nieuwe Veldgids Europese zoogdieren zal iedere natuurliefhebber, van vakantieganger tot professional, veel plezier beleven. Het is niet alleen een complete, praktische determinatiegids, maar ook een prachtig naslagwerk. Nog niet eerder werden alle zoogdieren van Europa tot aan de oostelijke grenzen van de landen van de Europese Unie zo fraai en overzichtelijk in één gids bijeengebracht.

Ook aan de kleine natuurliefhebbers wordt gedacht. Voor hen selecteerden we een leuk boekje vol weetjes, tips en activiteiten. Daarin kom je te weten hoe je een echte zoogdierenzoeker wordt. Vossen, konijnen, hazen, vleermuizen… Geen enkel zoogdier heeft na het lezen van dit boekje nog geheimen. Bovendien komt het in een handig waterdicht kaftje, waardoor de onderzoekers zo de natuur in kunnen.

Meer info Natuur.winkel Stationstraat 40 (stationsplein) • 2800 Mechelen 015-43 16 88 [email protected] • www.natuurpunt.be/winkel

Help de zoogdieren een handje

t ips

Enkele zoogdiervriendelijke

Openingsuren: woensdag en vrijdag: 10u-17u30 zaterdag: 10u-17u

•

Voorzie volop nest- en schuilgelegenheid in de vorm van een takkenhoop, een houtstapel, een holle boom, een berg losse bladeren, een oud schuurtje of zolder, een dichte kruid- en struikbegroeiing en allerlei klimplanten zoals kamperfoelie en klimop. Ook kunstmatige schuilplaatsen zoals een eikelmuisnestkast of egelhuisje worden graag in gebruik genomen als nieuwe woonst.

•

Hoe meer voedsel in je tuin, hoe meer (zoog)diersoorten je er zal aantreffen. Voor de insecteneters voorzie je allerlei bloemen die insecten aantrekken, voor de planteneters de nodige kruidachtige gewassen, voor de vruchteneters allerhande fruit-, bessen- en notendragende struiken en bomen. Ook slakken en regenwormen worden graag gegeten. Bedenk wel dat sommige zoogdieren dol zijn op kippen en ander pluimvee. De kippenren goed afsluiten of de beestjes ’s avonds opsluiten in het hok kan alvast heel wat onheil vermijden.

•

Zorg voor een vijvertje of een badje met water, zodat (zoog)dieren kunnen drinken. Let er wel op dat de zijkanten voldoende glooiend zijn of dat er een uitstapje is – een plankje is meestal al voldoende – zodat er geen verdrinkingsgevaar is.

•

Zonder is gezonder! Gebruik geen herbiciden of pesticiden, want die krijgen de dieren allemaal mee binnen met hun voedsel. De sproeimiddelen stapelen zich zo op in de voedselketen, met alle gevolgen vandien. Alternatieven kan je vinden op www.durftuinierenzonder.be. In een natuurlijke tuin met enkele wilde hoekjes en variatie in kruiden-, struik- en boomsoorten vinden niet alleen zoogdieren, maar ook tal van andere dieren een thuis. Zo werk je meteen mee aan het behoud van de biodiversiteit, de natuurlijke planten- en dierenrijkdom, bij jou in de buurt.

•

Nog meer tips kan je nalezen op www.ziezozoogdier.be

De bescherming van de zoogdieren in Vlaanderen begint bij het in kaart brengen van hun verspreiding en het bepalen van hun status. Sommige soorten zijn echter moeilijk te herkennen of te vinden, of zijn zo algemeen dat de meeste mensen de waarneming van deze soorten zelfs niet doorgeven. De zoogdierenwerkgroep wil hierin verandering brengen en informeert zowel het brede publiek als specialisten via cursussen, voordrachten, educatieve folders, rapporten, thematische excursies, studiedagen en een uitgebreide website. Van het opsporen van hamsterburchten of hazelmuisnesten, over braakballen pluizen of ’s avonds met een zaklamp op zoek gaan naar zoogdieren, tot waarnemingen inzamelen via dit telweekend: de zoogdierenwerkgroep organiseert tal van activiteiten die onze zoogdieren in de kijker plaatsen.

Meer info: Natuurpunt Studie (zoogdierenwerkgroep) • Coxiestraat 11 • 2800 Mechelen • 015-29 72 44 [email protected] • www.zoogdierenwerkgroep.be

Word lid van Natuurpunt Samen met ruim 88 000 gezinnen geef je zo een krachtig signaal aan de overheid. Jouw lidmaatschap stelt ons in staat om méér natuur te beschermen. Het lidgeld bedraagt 24 euro voor het hele gezin. •

Als lid ontvang je 4 keer per jaar Natuur.blad, ons

•

ledenblad boordevol informatie over de natuur in Vlaanderen. •

•

Je geniet 10 % ledenkorting bij aankoop van boeken, verrekijkers e.a. producten in de Natuur­punt-winkel.

•

Je ontvangt een aantrekkelijk welkomstpakket met

Natuurpunt nodigt je uit om deel te nemen aan de

daarin onze fraaie Natuur.­gids met 66 uitgestippelde

plaatselijke werking. Je blijft op de hoogte via het

wandelingen en fietstochten in de mooiste natuurgebie-

plaatselijke contactblad.

den van Vlaanderen en Wallonië.

Je kan – met het hele gezin – gratis deelnemen aan alle geleide wandelingen en fietstochten van

•

In het welkomstpakket vind je ook een CD met de meest voorkomende vogelgeluiden.

Natuurpunt.

Lid worden kan door een bericht van domiciliëring te downloaden via www.natuurpunt.be of door 24 euro over te schrijven op rekening 230-0044233-21 (IBAN = BE17 2300 0442 3321 • BIC = GEBABEBB) van Natuurpunt met vermelding ‘nieuw lid actie zoogdieren’.

Je mooiste avontuur begint hier!

V.U. Willy Ibens, Coxiestraat 11, 2800 Mechelen • Fotografen: Tine Wouters; Vilda • Rollin Verlinde, Yves Adams, Misjel Decleer, Ludo Goossens; Goedele Verbeylen; Michel Viskens; Maarten Jacobs; Paul Van Daele; Bob Vandendriessche; Luc Meert; Dieter Plu

Zoogdierenwerkgroep

WAARNEMINGSFORMULIER ‘Zoogdier gezien?’ Soort

aantal*

Datum of periode

bosmuis bunzing

* (max. aantal verschillende individuen) Geef je waarnemingen van het telweekend zo snel mogelijk door. Zo kunnen we vrij snel na het telweekend al een stand van zaken opmaken.

dwergvleermuis eekhoorn egel

Goed om weten: ook indien je geen enkel zoogdier hebt waargenomen tijdens het weekend, mag je dit melden! Je kan dit doen door een soort te selecteren en als aantal ‘0’ in te vullen. Ook na het telweekend mag je nog waarnemingen van zoogdieren doorgeven via dit formulier of via de website.

haas huismuis huisspitsmuis konijn mol ree

Je hebt een zoogdier of sporen ervan gezien, maar je bent niet zeker om welke soort het gaat? Voeg een nauwkeurige beschrijving van je waarneming toe of stuur een mailtje naar [email protected], en we proberen je te helpen bij de determinatie. Foto’s van het dier of van sporen (zoals pootafdrukken, vraatsporen of keutels) kunnen ook handig zijn!

steenmarter vos (Als je een zoogdier waarneemt dat niet in de lijst staat, mag je dit hier onderaan toevoegen)

Veel telplezier!

Locatie mijn tuin (zelfde adres als onderaan) andere locatie:.............................................................................................................................................................................................................. ......................................................................................................................................................................................................................................... (geef hier een zo nauwkeurig mogelijke omschrijving van locatie en gemeente, zodat we deze gemakkelijk op de kaart kunnen terugvinden, kaartje bijvoegen mag ook)

Welke soorten zijn hier welkom en voor welke wil je extra maatregelen nemen? .............................................................................................. .............................................................................................................................................................................................................................................. Welke soorten zijn hier niet welkom en waarom niet? ............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................................................................................................................

Ben je lid van Natuurpunt? ja nee Stuur mij een gratis infopakket over lidmaatschap van Natuurpunt

Naam en voornaam: Straat en huisnr.: Postcode en gemeente: E-mail:

Tel.:

Geef je waarnemingen bij voorkeur door via www.ziezozoogdier.be of per post naar Natuurpunt • Zie Zo Zoogdier • Coxiestraat 11 • 2800 Mechelen