Zon op Zuid Rapportage van een praktijkonderzoek met makers in community arts In het kader van het Pomica-traject Lies Joosten (juni 2011)
1
Praktijk onderzoek POMICA - CAL XL
Casestudy: ZON OP ZUID
Onderzoeker:
Lies Joosten Arnhem, juni 2011
1
Praktijk onderzoek POMICA - CAL XL
Case:
ZON OP ZUID Sociaal artistiek project op 18 locaties in Arnhem Zuid
1. Inleiding Deze case beschrijf ik als onderzoeker en projectleider van het project Zon op Zuid. In mijn functie als cultuurscout voor Midden en Nieuw Arnhem Zuid werd mij in de herfst van 2009 gevraagd een project te ontwikkelen dat 20 heel diverse straten in de zuidwijken zou betrekken bij een kunstmanifestatie op locatie. Het project verwacht resultaten op persoonlijk vlak (de deelnemers), op straat/buurt niveau (ontmoeting, sociale cohesie) en stadsdeel (imago). Hiervoor is een methodologisch stappenplan opgezet met daaraan gekoppeld een M&E plan. Ook is vanaf het begin gewerkt met de scan voor sociaal artistieke projecten. In de herfst van 2010 werd ik gevraagd om deel uit te maken van het POMICA team, waartoe ik besloot, omdat het me de mogelijkheid gaf om als projectleider op de praktijk te reflecteren en dit te vertalen in een onderzoeksverslag. Zon op Zuid is ontwikkeld naar het voorbeeld van Nijmegen Visueel van Pink Sweater producties, Doeko Pinxt heeft me in eerste instantie geholpen het te formuleren en leerervaringen uit Nijmegen met me gedeeld. Zon op Zuid is anders dan Nijmegen visueel op twee aspecten: het is artistiek multidisciplinair in plaats van beeldend/visueel en het speelt zich af op straat niveau in plaats van in een hele wijk per kunstenaar. Ik heb Zon op Zuid uiteindelijk doorontwikkeld op grond van mijn eigen ervaring met sociale kunstprogramma's in Honduras en heb het uitgevoerd vanaf mei 2010 in intensieve samen werking met Francoise Braun als artistiek leider. Samen hebben wij zorg gedragen voor de uitwerking en uitvoering. Voor het POMICA onderzoek draag ik bij volgens afspraak: 1Een kritische analyse de methodiek van Zon op Zuid 2Het M&E schema en de uitkomsten daarvan 3Een reflectie op mijn rol als onderzoeker bijlages: 1Een documentaire (gemaakt door kanaal 13 in opdracht van Zon op Zuid) 2Ingevulde project scan (voor-tijdens-na) Noot: terwijl ik dit rapport schrijf is de manifestatie net voorbij, de evaluatie met de deelnemers moet nog plaatsvinden eind juni) Er zijn wel evaluatie formulieren ingevuld, maar het zelfevaluatie reflectiemoment is nog niet geweest)
2. Beschrijving project Het project heeft 18 straten uit Arnhem Zuid in de schijnwerper te gezet door middel van een bijzondere samenwerking tussen kunstenaars en wijkbewoners gedurende het seizoen juni 2010 mei 2011. Zon op Zuid had het doel om met kunst en cultuur een positieve input te geven
aan de leefbaarheid van de straten en bewoners te inspireren tot actieve deelname in de wijk. 2
Specifieke doelen waren: −Cultuurparticipatie vergroten door kunst en cultuur naar de wijken te brengen en voor een brede doelgroep beschikbaar te stellen. −De leefbaarheid en sociale cohesie in de wijken te vergroten door kunst als middel te gebruiken om bewoners actief te betrekken bij hun straat. Door het tot stand komen van de kunstproducties via straatgerichte activiteiten worden er ontmoetingsmomenten in de wijk gecreerd. −Verbindingen tussen de wijken en straten leggen door een wijkoverstijgende manifestatie in de openbare ruimte (beeldende kunstroute plus straatoptredens) −Beeldvorming: Het potentieel en de diversiteit van Arnhem Zuid zichtbaarder te maken Het concept is simpel: koppel een kunstenaar aan een locatie met de taak om deze samen met de bewoners om te toveren tot een bijzondere bestemming. Op deze bestemming zullen "toeristen" komen kijken naar unieke kunst uitigen die binding hebben met de locatie. 3. Context De deelnemende straten waren divers, evenals de deelnemende kunstenaars: Arnhem Zuid: Terwijl meer dan de helft van de Arnhemse bevolking ten zuiden van de Rijn woont, is het nog een onbekend gebied voor vele Arnhemmers. Alle grote evenementen spelen zich in Arnhem Centrum of in de oude wijken van Noord. Het zuiden wordt hoogstens gezien als een plek om voetbal te kijken of af en toe uit te gaan (Gelredome) of te winkelen (Winkelcentrum Kronenburg is Arnhems eerste Mall). Het zuiden staat vooral bekend om de vele flats en de uniforme nieuwbouwwijken. Kleurloos en saai. Er is geen theaterzaal, caf bioscoop of andere culturele faciliteit. Met uitzondering van het dorp Elden, dat een bijzondere positie inneemt tenmidden van de nieuwbouwwijken en weinig betrokken wordt bij de wijk initiatieven. Met Midden en Nieuw Arnhem Zuid wordt aangeduid: Vredenburg/Holthuizen Kronenburg, Elderveld, Rijkerswoerd, de Laar en Schuytgraaf. Dit zijn 6 wijken gebouwd vanaf de jaren '70 tot heden, allen met verschillende kenmerken, samenstelling, sfeer, geschiedenis, met elk eigen wijkplatforms, activiteiten commissies en wijkkranten. Er is in alle wijken is een potentieel aan talent en mogelijkheden aanwezig. De wijken Elderveld, Vredenburg/ Kronenburg en de Laar, gelegen in het midden van Arnhem Zuid, worden door de gemeente geschaard onder GSO wijken, ook wel aandachtswijken of preventiewijken genoemd. Er is daar integrale structurele aandacht vanuit opbouwwerk, zorg en gemeentemanagers voor het versterken van de sociaal-culturele samenhang en bewonersparticipatie. Speciale aandacht gaat uit naar jongerenwerk alsmede naar het bevorderen van sociale cohesie in de kille wijk Kronenburg met name rond het Croydonplein en de hofjes. Rijkerswoerd en Schuytgraaf zijn de nieuwste wijken, nog volop in ontwikkeling. Met name Schuytgraaf is een letterlijk onontgonnen gebied vol mogelijkheden en frisse energie. Er zijn nauwelijks voorzieningen. Initiatieven ter versterking van de sociale cohesie staan in de kinderschoenen. In Schuytgraaf is een kunstnaarskolonie gevestigd met oog op een cultuurimpuls. De Gemeente Arnhem en de welzijnsorganisatie Rijnstad spitsen het beleid de komende 2 jaar (2010-2011) toe op 21 straten, in de GSO wijken, met het doel om beleid en aanpak te co?dineren en te concentreren en zodoende deze straten een stap verder op de sociale straatladder te helpen onder de noemer ?traat In Beweging Dit betekent dat een actieve toename in sociale integratie en bewonersparticipatie wordt nagestreefd. Het Kunstbedrijf stelde voor om de Straat in Beweging aanpak te verbreden met 20 straten uit de 5 bovengenoemde wijken. De straten konden zelf intekenen op het project. Kunstenaars zouden deze straten begeleiden in het ontwikkelen van een collectieve artistieke productie. De wisselwerking tussen kunstenaar en straatbewoners zou centraal staan, alsmede de presentatie van het eindproduct die het stadsdeel Arnhem Zuid in de schijnwerpers zou zetten.
4. Deelnemende straten en kunstenaars:
3
Schuytgraaf (4) : twee straten met koopwoningen, 1 straat met koopwoningen en een begeleid wonen project van Siza, 1 schoolklas die op de Kunstwerkplaats aan de slag gaat De Laar (3): Een jongerencentrum (is afgevallen vanwege gebrek aan deelname en ondersteuning), een seniorenflat, een koop/huurwoningen straat Elderveld (4): Serviceflat, huurwoningen straat en 2 koopwoningen straten Kronenburg (2): plein met huur&koop flats inclusief een seniorenflat, straat met huur & koopwoningen (sociale woningbouw) Vredenburg/Holthuizen (3): centraal wonen project tenmidden van een sociale huurwoningen wijk, huur&koopwoningen straat en een woonwagenkamp Rijkerswoerd (2): ecologisch wonen en een koopwoningen straat De motivatie van de straten om mee te doen liep uiteen: - we zijn een gezellige straat en zijn wel in voor iets nieuws (iets anders dan een barbeque) - we willen graag het saamhorige gevoel van vroeger weer terug in de straat - leuke manier om iets te doen met de buren - wil graag beter contact met de buren - sfeer verbeteren in de straat en in de wijk - ontmoetingen met buren stimuleren - Arnhem zuid op de kaart zetten - omdat het een kunstproject is, dat spreekt aan Deelnemende kunstenaars: Beeldend: Barbara Recourt, Dennis Gunsing, Korneel Jeuken, Rob Sweere, Buro Buurvrouw, Stil Buitenruimtes, Krista Burger, Marjan Renkens, Frederik Rombach Muziek: Daphne Questro & Koen van Baal, Martin Gort, Meia van Houten, Georgios Lazakis, Jorike Kroon, Dans: Paula Walta Theater: Ilse Evers (danstheater), Anouk de Bruin, Albert Hoex Video: Maartje Timmermans Literatuur: Yoeke Nagel (schrijft het boek en teksten voor de website) De motivatie van de kunstenaars om mee te doen was uiteenlopend, onder andere: - pionieren in Arnhem Zuid als onbekend deel van Arnhem - experimenteren met community arts als kunstvorm "ik wil graag eens samenwerken in plaats van alleen in mijn atelier". "community art als een uitdaging in mijn loopbaan" - ervaring met community arts en werkt graag aan dit soort sociale projecten - gemotiveerd om met mensen te werken en hen nieuwe ervaringen te geven, samen iets moois maken, op kunstzinnige reis te gaan - nieuwe ervaring opdoen met andere doelgroep dan gewend
4
5. Methodiek Zon op Zuid werkt volgens een van te voren vastgesteld stappenplan. Elke stap werd gaandeweg uitgewerkt. De rode draad lag vast, de details kwamen vanzelf. Dit geeft flexibiliteit om je aan de contact en actualiteit aan te passen. De methodiek is gebaseerd op de projectcyclus van participatieve ontwikkelings projecten. Als sociaal antropoloog ben ik gevormd in actie onderzoek en de methodiek van volwassenen onderwijs, geinspireerd op de bevrijdings pedagogiek van Paolo Freire: Mensen ontwikkelen samen met een tussenpersoon/facilitator (in dit geval de kunstenaar) eigen interventies in hun realiteit, gebaseerd op kritische reflectie, brainstormen en collectieve keuzes (prioriteiten stellen). Ieder werkt vanuit zijn of haar kracht en interesse. Van elke ervaring wordt geleerd en elk resultaat wordt geanalyseerd in functie van toekomstige interventies. Je werkt dus proces matig. Omdat ik naast projectleider ook cultuuraanjager ben, zie ik Zon op Zuid niet als een eenmalig avontuur maar werk ik toe naar brede cultuurparticipatie in de wijken. Vandaar dat de evaluatie sessies aan het einde van het project belangrijk zijn, als stap in de richting van vervolg activiteiten. Zon op Zuid activeert hopelijk een groep mensen op gebied van kunst en cultuur. Hier volgt een overzicht van het stappenplan van Zon op Zuid en de tips en lessen die onderweg geleerd zijn. STAP/ DUUROMSCHRIJVINGTIPS & LESSEN Stap 1 /6 maanden: Formuleren van project Hoe: Concept ontwikkelen, opstellen van begroting. Netwerken en benaderen van samenwerkings partners en sponsors. Project afstemmen op kansen in de context. Project scan invullen1. Tips & lessen: - Duidelijk thema kiezen en als rode draad vasthouden. Heldere doelen formuleren, enigszins ambitieus en zeer enthousiast. Duidelijkheid omtrent tijdelijkheid/duurzaamheid van effecten. -Realistisch begroten: honoraria, PR, productie, coordinatie en artistieke leiding, materiaalkosten, zaalhuur, transport, eten&drinken, feestjes, verslaglegging en onvoorzien (vergeet de btw niet). - Realistische ruime planning, zonder al te grote spanningsboog (kortere cyclus tussen kennismaking, brainstorm en slotmanifestatie). W? lucht in de planning laten om een proces te laten ontstaan. Stap 2 /2 maanden: Uitnodiging en selectie straten en kunstenaars Hoe: - Kunstenaars van verschillende kunstdisciplines uitnodigen. Motivatie, interesse en originaliteit van de concepten van de kunstenaar zijn bepalend bij sollicitatie. Bij voorkeur woonachtig in of dichtbij dezelfde stad. - Diversiteit aan straten en situaties uitnodigen. Basisvoorwaarde is dat er al enig contact is tussen buren en een zekere mate van interesse/nieuwsgierigheid bestaat voor het project. Actieve contactpersoon (ambassadeur) met sociaal netwerk in de wijk is een pr 1
5
deze scan is veranderd in de loop van de tijd, de eerste versie (verwachtingen, nul meting) is ingevuld in april 2010
Tips & lessen: - Heldere en aantrekkelijke doelen formuleren. Thematiek en verwachtingen en tijdslijn duidelijk communiceren, dat schept een kader waarbinnen mensen mee kunnen doen. - Enthousiasme, interesse en passie als uitgangspunt voor alle activiteiten en ontmoetingen. Mensen doen mee in hun vrije tijd en "het moet vooral leuk zijn". - Goed luisteren tijdens kennismakingsgesprekken bewoners (persoonlijke interviews, huisbezoeken) met het oog op de match met de kunstenaar / kunstdiscipline Bij stratenkeus: locaties waar geen/weinig/slechte communicatie is tussen buren zijn niet geschikt voor dit soort project dat doelt op een collectieve ervaring en dat in korte tijd resultaat verwacht voor een groter publiek. Deze situaties vergen een andere aanpak. Stap 3 / 1 maand: Kennismaking tussen straat en kunstenaar Hoe: Ludiek en feestelijk, je zet de sfeer neer voor het project Tips & lessen: - M&E moment: intentieverklaring (wederzijds motivatie en verwachtingen uitspreken) - Duidelijke rolverdeling afspreken tussen kunstenaars, buurtbewoners en projectteam aangeven. - Introductie bijeenkomsten met kunstenaarsteam organiseren - Op locatie: deelnemers van verschillende leeftijden en afkomst actief betrekken, ieder op eigen manier motiveren. - Duidelijkheid en transparantie over beschikbare middelen (financieel, faciliteiten .e.d) Stap 4 / 2 maanden: Brainstormen en conceptontwikkeling op locatie. Hoe: Met een feestelijke en creatieve activiteit wordt de straat op de hoogte gesteld en uitgenodigd deel te nemen aan het project. Per straat ontwerpen kunstenaar en contactpersoon vervolgens het plan van aanpak Tips & lessen: - Bewoners al in eerste stadium op interactieve wijze met de kunstdiscipline kennis laten maken - Duidelijke afspraken en data prikken. - Samen strategien bepalen voor het betrekken van zoveel mogelijk en verschillende buren - Deadline voor concept en werkplan. - Organiseer tussentijdse bijeenkomsten met kunstenaars (verdieping van de praktijk van community arts, masterclass, concept bespreking) en straatambassadeurs (uitwisseling, tussen evaluatie)
6
- Als er na verloop van tijd geen klik blijkt te zijn tussen kunstenaar en straat, of tussen de initiatiefnemers en andere bewoners, moet er overlegd worden wat de strategie is: veranderen, stoppen of doorgaan en hoe dan. Stap 5 / 3 maanden: creatief maakproces op locatie Hoe & Wat: Creatie / Productie / repetities op alle locaties onder leiding van kunstenaars. Ondertussen: PR op wijk en stads niveau. Tips & lessen: Faciliteer het werkproces waar nodig - kunstenaar en straatbewoners gaan intensieve periode tegemoet. Veel ruimte geven aan elk uniek proces. Locale middelen inzetten. Lanceer het project naar de stad met een kick of (pers-moment) en nodig alle betrokkenen erbij uit Maak foto's, bezoek locaties, organiseer uitwisselingen tussen de locaties waar mogelijk (is ons niet gelukt) Stap 6 / simultaan met 5: Eindmanifestatie: Productie & PR Genieten van al het moois dat ontstaat op de locaties! Productionele ondersteuning op elke locatie (balans zoeken tussen eigen initiatief bewoners en ondersteuning projectleiding). Ook het projectteam heeft genoeg menskracht en middelen nodig. Tips & lessen: Goed doordachte balans tussen inzetten van vrijwilligers, stagaires en professionals. Zorgvuldige aandacht voor programmakrant, routebeschrijvingen, publieksinformatie Verzorg PR en collectieve opening en afsluiting waar mogelijk Vergunningen, calamiteiten, plan bij regen e.d. Lessen voor programmering: volgende keer minder simultane activiteiten en minder ver uiteen. Klusteren of over meerdere dagen uitspreiden. Publiek en deelnemers de kans geven overal van te genieten. PR & Communicatie Hoe: Continue enthousiaste communicatie, PR en verslaglegging. Logo, huisstijl dat sfeerbeeld en eenheid creert. Foto en video register maken. Tips & lessen: Website actueel houden. Eigen, goed zichtbare plek geven aan de deelnemers op de website. Lokale media vanaf het begin betrekken en op de hoogte houden (uitnodigen op highlight momenten via persberichten) Informatie teruggeven aan deelnemers: website, documentaire en boek
7
Stap 7 / Nazorg & follow up: Hoe: evalueren, bedanken, rapporten schrijven. Tips en lessen: - evaluatie zowel schriftelijk (meteen na uitvoering) als gesproken (met ookg op toekomstprojecten) - data voor evaluatie en afterparty tijdig vaststellen - fondsen ter beschikking stellen voor vervolgtrajecten om spontaniteit en initaitief te belonen en de energie hoog te houden - duidelijke richtlijnen rapportage - Continue evaluatie momenten inbouwen en terugkoppelen op projectcyclus. (zie paragraaf 8) - DVD & Boek presentatie als strategisch moment voor het plannen van cultuurparticipatie trajecten. 6. Kritische analyse van de resultaten: 6.1 Beschouwing op de Eindmanifestatie: De insteek was 20 straten, in totaal hebben 18 locaties "de eindstreep gehaald". Op de 14 locaties was er sprake van een sprankelende kunstmanifestatie met een goed buurtgevoel en interessante artistieke belevenis voor publiek en deelnemers. Op de locaties hing een bijzondere sfeer en werd je verrast op artistieke cadeautjes. Uit het leven gegrepen, ontroerend, verbazend, meeslepend op grappig. Elke locatie uniek en authentiek. Mensen genoten van deze belevenissen. Als bezoeker voelde je je welkom, warm onthaald. Spontane gesprekken ontstonden tussen buurtbewoners of met bezoekers. Er zijn in totaal ruim 2750 bezoekers geturfd over de 2 dagen, waarvan een aantal natuurlijk meerdere locaties hebben bezocht en dus dubbel geteld zijn. Deelname van kinderen en jongeren was actief op de locaties Mahatma Gandhi weg, Koperslagersveste, Aagtekerkesingel en Polderdrift waar hele gezinnen meededen aan het project. Ook bij het woonwagenkamp speelden kinderen mee in het orkest en het kinderkunstmuseum was een kinderproject met weinig actieve betrokkenheid van volwassenen uit de buurt. Multiculturaliteit van de bewoners op de locaties is op vele locaties naar buiten gekomen op natuurlijke wijze, zoals in de film van het Schepen te Boekoppad, in de compositie van de Mahatma Gandhiweg, in de Serviceflat Elderveld, aan het Warmondpad en op de Aagtekerkesingel. Eigenlijk zijn op alle deelnemende locaties mensen van verschillende afkomsten, leeftijden en leefstijlen betrokken. Wegens gebrek aan animo in de buurt, ondanks herhaalde oproepen en huis aan huis brieven, is de wijk Appelgaard afgevallen in een vroeg stadium. Jongerencentrum de Bus is in een later stadium afgevallen wegens gebrek aan participatie van de doelgroep, de kunstenares heeft toen een eigen concept ontwikkeld samen met tieners uit de wijk en een damesnaaiclub uit het wijkcentrum, wat de voorbijgangers blij verrast heeft. Buurtparticipatie verliep ook moeizaam in Kronenburg (Croydonplein en hofjes), Loppersum hof in de wijk Vredenburg alsmede in de Laar bij de seniorenflat aan de Millweg. De betrokken kunstenaars hebben (soms samen met enkele bewoners)
8
toch een artistiek concept ontwikkeld en uitgevoerd, wat ondanks artistiek interessante oplossingen op deze locaties tot een lauwe eindmanifestatie leidde op gebied van buurtparticipatie en bezoekersaantallen. Het weer speelde parten: er was regen en guur weer voorspeld, uiteindelijk viel het wel mee, maar het beinvloedde wel de toeloop van publiek. Een stortbui en windvlagen hebben op sommige locaties voor overlast en schade gezorgd. 6.2 Valkuilen in de project cyclus Het project is erg groot, teveel deelnemende straten, waardoor het onmogelijk wordt om als projectleider / pers / publiek alles aandacht te geven. Ook het prikken van data voor collectieve activiteiten wordt moeilijk met zo'n grote groep. De eindmanifestatie was over zo'n groot gebied dat de bezoekers veel moeten fietsen. Aan de andere kant, was deze grote schaal voor deze eerste editie een goede en bewuste insteek om een heel stadsdeel op de kaart te zetten. Het intensief betrekken van straatambassadeurs bij de project coodinatie is niet mogelijk omdat deze op straat niveau al heel actief zijn, dat is ook hun rol. Persoonlijke communicatie (af en toe een telefoontje) is erg nuttig ter motivatie en opheldering van het proces. Deelnemers vinden het jammer dat ze elkaars projecten niet konden bezoeken op de eindmanifestatie. Hiermee moeten we rekening houden in de programmering bij volgende edities. “Jammer dat we niks gezien hebben van andere straten en wijken?door bundeling in n weekend konden mensen niet de tijd vinden om bij elkaar te gaan kijken” De projectduur ervoeren velen als te lang (periode tussen kennismaking en uitvoering), waardoor gedurende de herfst/ winter een dip onstond. Hiertegenover staat dat op sommige locaties deze tijd weldegelijk nodig was om een vertrouwensband te scheppen zoals bij de Serviceflat Elderveld. “de duur van het project was erg lang, mensen haken af omdat ze zich niet ver van te voren willen binden“de aanlooptijd was wel erg lang?zorg ervoor dat je het enthousiasme bij de mensen niet verliest door te lange pauzes” Voor een eindmanifestatie is een professionele logistieke basis nodig, ook de PR moet professioneel ondersteund worden. De projectleiding heeft hier veel tijd in geinvesteerd dat ten koste ging van intensief contact met de 18 projecten, het coodineren van de geplande uitwisselingen op locatie en andere activiteiten. Dit heeft te maken met de beperkte beschikbare middelen, de project organisatie en de keuzes die worden gemaakt bij het ontwerp van het project. Het is niet gelukt om actief gebruik te maken van de sociale media tijdens het proces. Dit heeft te maken met de leeftijd en belevingswereld van de straat ambassadeurs (meesten 50+ of drukke gezinnen). E-mailen was al vaak een opgave. Persoonlijke communicatie was essentieel. Tijdens de eindmanifestatie is er wel actief getwitterd door enkelingen. Zie: twitter #zonopzuid Facebook is door de projectleider gebruikt ter publieksinformatie gedurende het hele proces, dit wordt vooral door de kunstenaars gezien. Wat betreft de PR is gebleken dat de wijkkranten, die huis aan huis worden verspreid in de buurten slecht worden gelezen. Ondanks herhaalde publicaties en verslagjes in deze kranten, bleken veel mensen het project niet te kennen. Dit geldt ook voor de stedelijk weekbladen. Het meest effectief is kennelijk de huis aan huis verspreiding van aparte flyers. 6.3 Succes factoren Het belang van een stappenplan en sneeuwbal effect als onderliggende methodiek: kunstenaar en straatambassadeur betrekken stapsgewijs de straat of wijk.
9
De zelfwerkzaamheid van buurtbewoners is een succesfactor voor zowel de deelname als de PR in de directe omgeving van de locatie. Hoe enthousiaster en actiever de deelnemers, hoe meer zwaankleef-aan effect ontstaat. Daarnaast is de toewijding en het enthousiasme van de kunstenaar van essentieel belang bij het laten overslaan van de vonk op de deelnemers. Een goede match tussen kunstenaar en straat ambassadeurs heeft geleid tot prachtige presentaties voor Zon op Zuid De uitgebreide PR om het project heeft goed gewerkt ter versterking van het imago van het stadsdeel. Het was vanwege de omvang, insteek en artisticiteit ook niet moeilijk om partners en pers enthousiast te maken voor het project. Een succes factor op straatniveau is wanner de kunstenaar de deelnemers al snel laat kennismaken met het artistieke ambacht via een interactieve workshop, op deze wijze raken mensen fysiek en emotioneel betrokken, voelen wat kunst maken met ze doet. Deze succes factoren en valkuilen heb ik vertaald in het volgende "recept":
10
TIPS VOOR EEN SOCIAAL ARTISTIEK WIJK PROJECT Basis ingredienten: −Straat/flat met bewoners die elkaar enigszins kennen en interesse in elkaar hebben. Als er al eerder straatfeestjes, buurtbarbeques of straatspeeldagen zijn georganiseerd is dat een grote pr Of als bewoners actief zijn in de wijk. Enthousiaste contactpersoon in de straat die tijd en zin heeft, buren kan motiveren en die ook al actief is in de wijk (vrijwilligerswerk). −Een kunstenaar of kunstenaars team met passie voor zijn/haar ambacht en die dat graag overbrengt op andere mensen. Deze kunstenaar is een persoon met interesse in mensen en hun verhalen. Hij of zij kan en wil samenwerken in een team dat is samengesteld uit heel verschillende personen (dat je van tevoren nog niet kent). −Deze basis ingredinten breng je samen. Kijk goed wat het beste bij elkaar past: welke locatie/groep mensen past bij welke kunstdiscipline/kunstenaar? Dan, na de kennismaking, goed mengen en een flinke tijd laten sudderen. Het opbouwen van de relatie tussen kunstenaar en bewoners van de locatie heeft tijd nodig. Af en toe roeren (door middel van een feestje, bijeenkomst, workshop). De ideen moeten kunnen rijzen en groeien, netzoals betrokkenheid en gedeelde verantwoordelijkheid. (let op...niet te lange radiostiltes!)) −Dan maak je een goede saus: het communicatieplan, de PR, een heldere website, leuke sociale media. Deze saus geeft het gevoel dat men deel uitmaakt van een groter geheel / project en presenteert het naar buiten toe. (Zorg wel voor goede balans tussen heldere en frequente communicatie) Kruiden met: −passie en creativiteit −flexibiliteit −enthousiasme geloof in het project −open communicatie en transparantie over de beschikbare middelen Daarbij nog wat snufjes: −geduld −nieuwsgierigheid −assertiviteit −geluk −timing Tips: −Maak optimaal gebruik van de talenten van iedereen, het actief betrekken van kinderen in de voorbereiding uitvoer van het project, het betrekken van buren van verschillende culturele achtergronden. Betrekken van wijkorganisaties, wijk-media en netwerk. −Creeer ruimte voor eigen initiatief en spontane "nevenactiviteiten" −Milieubewust en geldbewust met beschikbare middelen omgaan, recyclen, hergebruiken, ritselen en afdingen horen ook erbij om iets groots neer te zetten. Het actief betrekken van stagaires en vrijwilligers hoort daar ook bij. Voor het serveren: −Aantrekkelijk aan publiek presenteren (op een bereikbare plek) −Organiseer een speciaal applaus moment voor de deelnemers (een beleving met een begin&eind moment , een voorstelling of een highlight tijdens een expositie) −Zorg voor een aangename mix van kunstdisciplines die het publiek verassen − Suggestie voor het toetje: −Maak fotos en video van het maakproces en de voorstellingen/exposities
11
−Organiseer een feestje achteraf: eerst om te feesten en nagenieten, dan evalueren (en een vervolg plannen). −Schrijf een boek of maak een documentaire om aan alle betrokkenen te geven zodat er nog lang een tastbare herinnering is We moeten ook de brandstof niet vergeten, dit recept moet gemaakt worden op een degelijk fornuis of in een goed gevulde vuurkuil: −Partners/sponsors/opdrachtgevers die in dit project geloven en de middelen ter beschikking stellen. Heldere doelen en afspraken. Projectleiding die de grote lijnen in de gaten houdt maar niet teveel op de details zit, zodat de kunstenaars en deelnemers ruimte hebben hun eigen proces door te maken. − Evaluatie / bijstuur momenten inbouwen tijdens het hele proces: evalueren om te leren en het proces te verbeteren, evalueren als aanleiding voor open communicatie tussen deelnemers
12
7. Terugkoppeling op de project doelen
Zon op Zuid doelde erop om met kunst en cultuur een positieve input te geven aan de leefbaarheid van de straten en bewoners te inspireren tot actieve deelname in de wijk. Specifieke doelen waren: −Cultuurparticipatie vergroten Achteraf: Ruim 300 mensen zijn actief betrokken geweest bij de voorbereiding en uitvoering van Zon op Zuid, waarvan 200 op artistieke wijze, de anderen met organiseren, fotografie, catering e.d.. Velen van het hadden voorheen geen enkele binding met kunst of cultuur. Mensen hebben kennis gemaakt met kunst en actief deelgenomen aan een manifestatie wat hen zeer enthousiast heeft gemaakt. Citaten: ?eerlijk ondergedompeld in allerlei verassingen” “toegankelijke muziek voor niet-‐muziek-‐kenners zoals ik” “volgende keer wil ik ook graag trommelen” “mag onze straat volgende keer weer meedoen?” De reactie op het aanbieden van vervolg trajecten zal bepalen in hoeverre dit doel gelukt is (volgende week) −De leefbaarheid en sociale cohesie in de wijken te vergroten door kunst als middel te gebruiken om bewoners actief te betrekken bij hun straat. Door het tot stand komen van de kunstproducties via straatgerichte activiteiten worden er ontmoetingsmomenten in de wijk gecreerd. Achteraf: de eindmanifestatie stond in het teken van ontmoeting. Op alle 18 locaties was een goede sfeer, verbazing, ontstonden informele gesprekken tussen buren en andere wijkbewoners. Ook bezoekers uit andere stadsdelen gingen in gesprek met bewoners. De sociale cohesie is versterkt op die plekken waar al redelijke communicatie was en waar het gelukt is om samen te werken met buren. Op 4 van de 18 locaties is sociale participatie minimaal geweest, daar is de impact ook minder zichtbaar op dit vlak.
"Dit weekend was n groot feest voor ons met heel veel indrukken. Hele leuke reacties gekregen van mensen. Ook ontstonden er leuke gesprekken in onze open lucht woonkamer. Verhalen van herkenning, of van bewondering voor de Schuytgraafpioniers. Er heerste een hele fijne sfeer zowel tussen bezoekers als tussen de organiserende bewoners onderling". "Met de hele straat 'savonds kamperen naast het glazen huis was erg gezellig. De zondagochtend rustig met de kinderen werken was ook wel erg leuk. Achteraf gezien is de continue aanloop van nieuwe genteresseerden ook een hoogtepunt van het geheel". −Verbindingen tussen de wijken en straten leggen door een wijkoverstijgende manifestatie in de openbare ruimte (beeldende kunstroute plus straatoptredens) Achteraf: Wijkbewoners hebben het proces gevolgd via wijkkranten, vooral in de wijken waar actieve redactie en wijkverenigingen bestaan. Mensen van in en om de wijk hebben de locaties bezocht tijdens de manifestatie. Netwerken zijn uitgebreid en versterkt tussen verschillende partners. Het is niet mogelijk gebleken om wijkoverstijgende uitwisselingsbijeenkomsten en workshops te organiseren gedurende het proces vanwege de drukke agenda's van de betrokkenen
13
Reacties van bezoekers: “Wat een schitterend wijkje hebben jullie? “wat hebben jullie veel tekst onthouden “wat zijn jullie hier lang mee bezig geweest!” "wat een ritme!" "cool, gaaf, tof"
−Beeldvorming: Het potentieel en de diversiteit van Arnhem Zuid zichtbaarder te maken Achteraf: Zon op Zuid heeft veel positieve media aandacht gekregen van de locale krant, radio en TV zenders. In totaal ruim 3853 bezoekers geturft, de overlap in acht nemend komt dit uit op ongeveer 2500 bezoekers in totaal over het weekend. De manifestatie en de PR heeft een vrolijk en kleurrijk beeld naar buiten gebracht van Arnhem Zuid. Veel bezoekers hebben zich positief verrast getoond over de groene en vriendelijke opzet van de wijken, over de ontmoetingen en mooie kunstuitingen op de locaties.
"Mensen uit noord vonden zuid erg groen en vrolijk, niet grauw” "Veel verwondering dat er in Arnhem Zuid zo? mooie plek is om te wonen" "Mensen waren verrast over de rust die ze ervoeren op de dijk" "Mensen waren verrast over de mooie locatie verscholen achter de wijk" Het project heeft voldoende media aandacht gehad, 5 grote artikels in de Gelderlander, publicaties in wijk kranten (dankzij bewoners participatie), een serie van 7 weken in de Arnhemse Koerier, artikel in de Weekkrant, Zondagskrant, uitgelicht op websites en tijdschrift van Arnhems Uit Bureau en VVV Arnhem, interviews op RTV Arnhem en Kanaal 13. Het bezoek van Prins Willem Alexander in augustus 2010 heeft tot positieve aandacht geleid alsmede de officile opening door de Arnhemse burgemeester, mevrouw Krikke tijdens de Kick-off in februari in de lounge van Gelredome. 8. Methodiek beschrijving voor zelfevaluatie door deelnemers in community arts -a- Intentie verklaring bewoners en kunstenaars bij eerste kennismaking. heeft mooie uitspraken opgeleverd en heldere verwachtingen van kunstenaars en bewoners Deze verklaring werd voorgelegd aan de kunstenaars en straat ambassadeurs vlak nadat ze via de blind date aan elkaar waren gekoppeld. Ze antwoordden ieder de 2 vragen en voorzagen die van hun handtekening. Deze documenten heb ik hen bij de eindevaluatie teruggeven ter reflectie. Bijzonder om dan te zien dat op een heel aantal locaties de verwachtingen zijn uitgekomen of overtroffen. Niet overal, maar wel in de meerderheid. Ik doe mee omdat... Zon op Zuid is voor mij geslaagd als... -b- Tussentijdse evaluatie (stellingenspel bewoners, woordweb en kunstenaarsbijeenkomsten) is goed voor procesbewaking, communicatie, opheldering en bijsturen en om je deel van het geheel te voelen als deelnemer. Dit soort bijeenkomsten heb ik tot minimum moeten beperken i.v.m. tijdgebrek en moeilijk plannen met grote groep. De eerste tussenevaluatie met ambassadeurs is georganiseerd in oktober door stagiaires CMV. De vragen waren: Stelling 1: mijn enthousiasme voor hen project is nog net zo groot / groter als in het begin Stelling 2: ik vind dat ik voldoende ondersteuning krijg / dat er voldoende ondersteuning wordt aangeboden vanuit het Kunstbedrijf
14
Stelling 3: Mijn verwachtingen over de rol van ambassadeur kloppen Stelling 4: De reacties uit de straat zijn zoals ik gehoopt had Stelling 5: De samenwerking met de kunstenaar verloopt goed Stelling 6: ik ben tevreden met hoe het project tot nu toe verloopt. Deze stellingen werden gepresenteerd in een ambassadeurs uitwisselings- en informatie bijeenkomst. Degenen die niet aanwezig waren werden later opgebeld met dezelfde vragen. (door de stagiaire, niet door de projectleider om neutraliteit te waarborgen). Het enthousiasme bleek groot te zijn, met een aantal kritische kanttekeningen die we gelijk konden meenemen in de verdere uitwerking van het project. Een ambassadeur haakte af, mede omdat haar kunstenaar nog geen actie had ondernomen terwijl andere locaties al ver op weg waren. Het was de bedoeling om dergelijke bijeenkomst nog eenmaal te herhalen, dit is niet realistisch geweest omdat de mensen druk waren met de uitvoer van het project, naast hun dagelijkse bezigheden. Tijdens de kick off is aan alle genodigden deelnemers, kunstenaars, partners, sponsoren gevraagd om een woord web in te vullen. Wat vindt u van Zon op Zuid? Vul hieronder 3 woorden in die u kenmerkend vindt. Zie bijlage 3 voor de uitkomsten. Achteraf is niet te achterhalen wie wat heeft gezegd maar het geeft wel een indicatie voor de algemene stemming. Belangrijke, van te voren geplande bijeenkomsten met de kunstenaars waren: - kennismakingsbijeenkomst (vóór de blind-date en match, waar ze onderling kennis hebben gemaakt en voorkeur voor straten konden uitspreken) - verdiepingssessie over community art (vlak voor eerste kennismaking in de straat) - master class met Adriaan Nette over community art (inspirerend - hij legde nadruk op de oprechte interesse in de deelnemende mensen) - presentatie en gezamenlijke bespreking artistieke concepten per straat (zie analyse instrument in bijlage) - presentatie project scan - napraat ontmoeting met kunstenaars (niet op tijd in de agenda gezet, niet gelukt helaas) -c- Intervisie met kunstenaars deze intervisie was georganiseerd door C-O. volgende keer niet uit handen geven want is belangrijk contact moment en voor teambuilding. Er is geen verslag ontvangen van deze gesloten intervisie sessies. Er zijn wel een aantal punten naar buiten gekomen van deze bijeenkomsten waar met de projectleiding aan gewerkt kon worden. Het voelde niet goed voor de projectleiding omdat er geen ruimte werd gegeven voor dialoog ter versterking van het team en het project zelf. -d-Persoonlijke gesprekken tussendoor met alle betrokkenen via email, bezoekjes op repetities en af en toe een telefoongesprek, heel belangrijk, om interesse te tonen, direct contact te houden met deelnemers en met kunstenaars. enthousiasme over brengen, zaken ophelderen, tips ontvangen Artistiek leider en projectleider hadden in eerste instantie de taken verdeeld: Lies zou de communicatie met de ambassadeurs doen en Francoise met de kunstenaars. Al snel bleek dit tot misverstanden te leiden, toen hebben we de locaties verdeeld: ieder 9 straten en de mail kopiëren we naar elkaar als dat nodig is om het grote geheel te overzien. Het ondersteunen van de processen in de straat het het helpen organiseren van brainstormsessies en eind manifestatie gaf aanleiding tot vele telefoontjes die interessante gesprekken opleverden over beleving, impact, frustraties en enthousiasme. Samen oplossingen zoeken voor uitdagingen werkte goed. Degenen die het meeste steun nodig hadden belden het meeste, de anderen lieten we vrij in het zelfstandig uitwerken van het kunstproject.
15
-e- Sociale media zoals twitter en facebook Facebook wordt vooral door kunstenaars gelezen, twitter is eigenlijk alleen tijdens eindmanifestatie actief geweest (met een enkele uitzondering). het zijn wel goede media voor informatie richting derden, pers en culturele wereld Arnhem. Deelnemers zijn vooral 50+ en die gebruiken weinig social media. Voor het bijhouden van Hyves hadden we uiteindelijk ook geen tijd. Alle aandacht is uitgegaan naar de website www.zonopzuid.nl. De bijdrages van de ambassadeurs en kunstenaars werden er onmiddelijk opgezet wat zeer gewaardeerd werd. ook zijn er filmpjes geplaatst op YouTube, waaronder de videoclip van de rap en ook de totale documentaire. Zie #zonopzuid op twitter en de facebook pagina ZonopZuid voor de posts over het project. -f- Gastenboek / antwoordkaarten voor publiek Heeft heel veel mooie uitspraken en goede feedback opgeleverd. heerlijk om na te lezen Zie bijlage in PDF, deze kaarten zijn op (bijna) elke locatie aan de bezoekers gegeven, soms heel actief. Er zijn honderden antwoord kaartjes ingeleverd met mooie uitspraken over de belevenissen van de bezoekers. Ze kunnen worden geclassificeerd op: tips, feedback, algemene opmerkingen en locatie specifieke opmerkingen. Het loont de moeite om deze kaartjes op aantrekkelijke wijze vorm te geven (en boeken te verloten onder inzenders). De meesten zijn overigens heel enthousiast. Kritiek is vooral gericht op PR en routebeschrijving, zoals verwacht. Onder 50 personen degenen die een kaart hebben ingevuld wordt een reisboek verloot! -g-Evaluatie formulier vlak na manifestatie leidt tot spontane opmerkingen, enthousiast of teleurgesteld, en goed kritisch van deelnemers en kunstenaars. Dit evaluatieformulier is door nagenoeg iedereen ingevuld en leidt tot een nuttige bron van informatie, zowel numeriek als kwalitatief plus tips en opmerkingen. Zie instrument in bijlage. De informatie is nuttig voor verslaglegging alsook voor het leren van lessen voor vervolg trajecten. Resultaten zijn in dit verslag natuurlijk verwerkt. -h- Terugblik en reflectie deelnemers organiseren We hebben terug gegrepen op intentieverklaringen, inzoemen op ervaringen en impact in de straat, maar ook een discussie openen over vervolg projecten, zowel in de vorm van Zon op zuid als andere kunstprojecten op wijkniveau. Het was de bedoeling dat deze bijeenkomsten tot een culturele denktank / klankbordgroep zullen leiden, een groep mensen die actief betrokken raakt bij het plannen en uitvoeren van kunstprojecten in de wijk. hiervoor moeten dan ook fondsen zijn ;-) De evaluatiebijeenkomsten waren mooie en enthousiaste ontmoetingen met persoon lijke beschouwingen op de impact van het project. Wat opviel is dat de mensen van de locaties waar het niet is aangeslagen niet zijn komen opdagen, dit vertekent wel het beeld. Maar omdat ik de evaluatie brieven heb van iedereen van eind mei, ben ik hier niet verder achteraangegaan. Het feit dat er 140 mensen zich aanmeldden voor de afterparty is ook een succesindicator oftewel een interessant gegeven voor het onderzoek. Daadwerkelijk zijn er ruim 100 mensen geweest. Die mensen zullen achteraf benaderd worden voor vervolgtrajecten. -j-. Project scan: op 3 momenten ingevuld
16
De project scan is constant in ontwikkeling, de versie die ik in mei 2010 invulde tijdens de cursus Community Art van InHolland en EduArt is minder complex dan de huidige vragenlijst. zie bijlage voor de scan. 9. Zelf evaluatie: terugblik van de deelnemers Deze bijeenkomsten waren bedoeld om ons te verdiepen in het effect (de impact) van Zon op Zuid op de deelnemers, de wijk en het stadsdeel, zes weken na de eindmanifestatie. Ook is er teruggegrepen op de intentieverklaringen die geschreven zijn bij de start van het project. Ten derde is gesproken over toekomst projecten en vervolg trajecten op Zon op Zuid. Tijdens de bijeenkomsten heeft iedereen uitgebreid te kans gekregen om te vertellen was het project betekend heeft op persoonlijk vlak, voor de straat en voor de wijk. Het waren openhartige gesprekken met veel onderlinge interesse en constructieve kritiek. Samenvatting Visie van de Deelnemers: Persoonlijke betekenis van het project - nieuwe (creatieve/artistieke) aspecten van mezelf leren kennen 7 - artistieke en persoonlijke expressie 6 "ik mocht nooit zingen thuis, nu heb ik heerlijk meegezongen en voel me heel blij!" - buurtgenoten leren kennen en beter contact 6 - nieuwe ervaring: samenwerken met kunstenaar en buren 4 - plezier, gezelligheid, enthousiasme 4 "deelnemers kunnen iets van zichzelf kwijt en leren zelf iets en leren van elkaar - betekenis voor mijn eigenwaarde 3 - nieuwe ervaring: kunst beoefenen 2 - kunstbedrijf leren kennen 1 - meer aansluiting met de wijk en zuid 1 - geen betrokkenheid/impact 1 - ik heb zin in meer/doorgaan met kunst 1 - jammer dat ik de anderen niet heb gezien 1 "je leert jezelf wat vaardigheid en inzicht met het werken met onbekende materialen. daarnaast leer je ook meet kennen van je buurtgenoten." Betekenis voor de straat - meer burenhulp en betrokkenheid, nieuwe onderlinge energie 7 - gemoedelijker geworden en meer contact 6 - heel prettig proces doorgemaakt samen met elkaar en de kunstenaar 6 "we hebben geboft met de kunstenaar" - jammer dat niet iedereen meedeed/had meer impact kunnen hebben 5 - meer onderling begrip 4 - nieuwe contacten gemaakt 3 - we hebben onszelf overtroffen 2 - mooie onderlinge samenwerking 2 - vaste structuren en verhoudingen werden doorbroken 1 - de straat en haar bewoners beter leren kennen 9en hun netwerken en talenten). 1 - de straat als plaats voor een evenement 1 "de doorgaande weg voor auto's en fietsers blijkt nu ook weer een plek waar een evenement plaatsvindt (zoals op straatspeeldag). buren uit andere straten zeggen dat ze ook zoiets in de straat zouden willen." - kinderen spelen actieve rol 1 - ander imago van de buurt door de presentaties 1 - er is wellicht iets in gang gezet dat nu nog onzichtbaar is, mensen ontmoeten elkaar weinig 1
17
- het mede eigenaarschap was belangrijk, dat duurde even voor we een balans hadden gevonden met de kunstenaar 1 - na de lange winter kwam het enthousiasme, toen het project tast baar en zichtbaar werd "het bevordert begrip en samenhang onderling meer en meer. Ook geven de prestaties een andere kijk op de buurtbewoners" "veel van de deelnemers waren afwachtend en vrij gesloten. met geduld en inzet werden ze steeds opener naar ons en naar elkaar. De persoonlijkheid van alle deelnemers is naar voren gekomen, met respect voor elkaar. Het is een hartelijke en warme groep geworden binnen de flat" "na aanvankelijke ongeinteresseerdheid namen steeds meer straatbewoners van alle leeftijden deel" Betekenis voor mijn wijk en voor het stadsdeel Zuid - goede promotie van het stadsdeel en de bewoners, nuttig voor imago 8 (citaten) - geen idee, moeilijk in te schatten 4 - voor herhaling vatbaar voor nog meer impact 2 - het is minder anoniem geworden, voor bezoekers en voor andere wijkbewoners 2 " we hebben laten ziendat Arnhem Zuid ook karakter heeft en geen aanhangsel is. het is globaal gezien op de kaart gezet alhoewel dat moeilijk valt te evalueren De bezoekers uit arnhem noord en familieleden van elders vinden arnhem zuid toch wel heel divers in opbouw van dijken, waters, mensen, creativiteit en enthousiasme" - met meer deelnemers hadden we een grotere impact gehad 2 - nuttig voor de sfeer in de wijk 1 "het was anders dan anders, gezellig, we hebben dolle pret gehad" - er is interesse ontstaan voor kunst onder de deelnemers en bij het publiek 1 - de wijk is wakker gemaakt, geraakt door de kunst 1 - na het project is alles weer weg, het beklijft niet 1 - er was weinig bezoek uit Arnhem noord 1 "Zon op Zuid heeft de achterdeur een beetje open gezet en mensen welkom geheten om nader tot kunst te komen. Kunst brengt je dichter bij de kern van de dagelijkse werkelijkheid. Als de kunstenaar enthousiast is laat hij een vonk overspringen en dat doet de motor opstarten." Kunstenaars: persoonlijke betekenis - verbreding en verdieping van de ervaring als kunstenaar - andere manier van met mensen werken - het was leerzaam om met andere groepen werken dan normaal - deelnemers toelaten in het artistieke maakproces voor zover mogelijk was een nieuwe ervaring - veel positieve feedback voor kunstvorm, mensen hebben kennis gemaakt zijn enthoiusiast - indrukwekkende persoonlijke ervaring - intensieve samenwerking was een mooie ervaring - artistieke uitdaging om tot een gezamenlijk concept te komen - het heeft tot nieuwe contacten en opdrachten geleid - het heeft mijn netwerk uitgebreid - nieuwe inspiratie en ideeen opgedaan ZON OP ZUID vervolg, Conclusies en tips van de deelnemers: DE OPZET IS GOED EN HET IDEE OOK, SMAAKT NAAR MEER Het was verassend maar ook wel fragmentarisch omdat het zo breed was. Graag vervolg omdat: - het is goed voor de straat en het stadsdeel
18
- zodat het een wijk wordt waar mensen actief zijn, van kunst en cultuur houden en leren houden, vooral voor de jeugd - het is enorm leuk en mooi om te doen - de naam is neergezet, nu is er bekendheid - als we het niet herhalen, gaan de deuren weer dicht in de straat Graag vervolg, maar/en: - minder lange tijd tussen start en eind manifestatie (kortere cyclus om de energie erin te houden) - niet alles tegelijk op eén dag zodat deelnemers en bezoekers alles kunnen zien - meer PR op wijkniveau (huis aan huis flyers) - bereik meer bewoners in Zuid de volgende keer - een vaste datum elk jaar - nog meer mensen motiveren in de straten om mee te doen - goed kijken naar sociale situatie in de straat/locatie - kies een bevlogen en enthousiaste kunstenaar - artistieke kwaliteit is belangrijk maar het moet wel haalbaar zijn - blijf zoeken naar diversiteit en originaliteit - elk jaar andere straten, meer straten per wijk - kunstenaars rouleren - verschillende kunstvormen combineren op 1 locatie - elke keer een bindend thema kiezen. Bijvoorbeeld: wind - duidelijkere taakverdeling bewoners/kunstenaars, rollen goed benoemen van te voren. - beter honorarium voor de kunstenaars - betere/ meer logistieke ondersteuning op locaties met complexe voorstellingen (niet alleen aan straat overlaten?) Alhoewel er zeer hard gewerkt is aan de PR, van dubbele pagina's in de dagbladen tot aan A0 posters op lantaren palen toe, blijft de vraag: hoe bereik je de hele wijk? Terwijl het uitgebreid in de wijkkranten, lokale dagbladen en weekkranten heeft gestaan, wisten veel mensen toch niet af van de activiteit. Moet er voor elke activiteit een huis aan huis flyer gedrukt en verspreid worden? Het programma moet ook huis aan huis worden verspreid. Wellicht is het zinvol om een happening ter introductie in het winkelcentrum te organiseren op een drukke zaterdag om wijkbewoners te informeren en uit te nodigen. Nieuwsgierig makende informatie verspreiden. Het plaatsen van een groot object in de wijk 2 weken voor de manifestatie kan de nieuwsgierigheid van de buurt prikkelen. Het proces anders opbouwen: een klein brainstormgroepje (5-6 mensen) die het concept samen met de kunstenaar bedenkt en later de rest van de straat erbij betrekken) Er is behoefte aan een centrale plek tijdens de manifestatie, in de wijk. Ter promotie. Volgende week: elk weekend of elke maand een andere wijk. Zon op Zuid II zal waarschijnlijk de eindmanifestatie spreiden over meerdere weekends, zodat elke wijk apart aan bod komt, mensen elkaar kunnen bezoeken en de bezoekers minder ver hoeven te fietsen. Ook zal er voor een kleiner aantal deelnemende locaties worden gekozen zodat het minder complex is voor de projectleiding en productie. Het inzetten van het rad der verbeelding tijdens de manifestatie kan ook bijdragen aan een grotere uitstraling voor een breed publiek. De diversiteit, creativiteit en originaliteit blijven heel belangrijk. 10. Mijn rol als onderzoeker Zoals ik al beschreef in het methodiek hoofdstuk, ben ik antropoloog en gevormd in participatieve technieken. Zelf heb ik actieonderzoek altijd het meest interessante gevonden, maar nooit in pure vorm uitgevoerd. Wel was ik jarenlang betrokken bij het opzetten en doorontwikkelen van de methodologie van Arte Acción in Honduras, in feite was dat het resultaat van een systematisch
19
actie onderzoek. Deze ervaringen hebben mijn huidige manier van werken bepaald: participatief, bottom up maar met heldere lijnen. Onderzoek doen gaat me eigenlijk automatisch af: observeren, vooral participatieve observatie is essentieel. Het terugkoppelen van ervaringen uit de praktijk op de project-cyclus, het inbouwen van reflectie momenten voor deelnemers en facilitators (hier: kunstenaars). Het zoeken naar de balans tussen het sociale en artistieke aspect is voor mij: het zoeken naar zingeving achter kunst, het uiten van boodschappen op subtiele wijze. Een andere bijkomstigheid heeft invloed gehad op Zon op Zuid: tijdens de formulering en opstart fase (1) nam ik deel aan de cursus Community Art van InHolland/Eduart/KCG waardoor ik de besproken thema's direct kon terugkoppelen op dit project. Vandaar dat de projectscan al in vroeg stadium is ingevuld en ook het M&E schema al bestond. De manier van verslag leggen is de uitdaging. Wat doe je met alle data? hoe orden je het? Het scherp stellen van de onderzoeksvraag en de deelvragen is dan wel nodig. Ik heb dit gemist in de POMICA opdracht: de vragen zijn open, breed geformuleerd, geven veel vrijheid maar weinig houvast. Mijn dubbelrol als projectleider/cultuurscout en onderzoeker heeft het volgende opgeleverd: Constante kritische reflectie op de praktijk, met aandacht voor de grote lijnen diepere werking van dit project. Als projectteam waren Francoise en ik ons continue bewust van de balans tussen sociaal en artistiek, zochten naar manieren om de praktijk te ondersteunen zonder teveel in te grijpen in het authentieke proces van elke locatie. Als onderzoeker was ik extra gemotiveerd om evaluatie momenten in te bouwen, en te laten registreren. Met hulp van stagaires CMV is dit ook gelukt (was anders onmogelijk geweest). Ik heb er wel zorg voor gedragen om de deelnemers (zowel vrijwilligers als kunstenaars) niet teveel te belasten met extra werk en bijeenkomsten, door de De rol als onderzoeker betekende een extra belasting, omdat ik als projectleider veel tijd besteed heb aan organiseren, communiceren, PR, faciliteren en ondersteunen van de uitvoering van het project. Het terugtrekken voor reflectie en vooral het schrijven is dan een opgave. Reflectie kan erg goed op de fiets of in gesprekken met de artistiek leider, het noteren is veel moeilijker. Uiteindelijk heb ik veel op papier, te veel. En de overpeinzingen veranderen met de week, afhankelijk van het stadium waarin het project zich bevindt. Als onderzoeker en projectleider was ik in de bevoordeelde positie dat ik vrij toegang had tot alle informatie en tot alle deelnemers. er was vertrouwen met de deelnemers. De ontmoetingen op locaties tijdens repetities, opbouw en eindmanifestatie heeft me een rijke bron van citaten opgeleverd, die ik bewust heb geregistreerd. Mensen vertelden daarnaast dat ze het leuk vonden dat er met zoveel interesse werd geluisterd naar hun belevenissen. “de betrokkenheid van de organisatie was erg warm!” Aanvankelijk ik een aantal projecten eruit willen lichten om in te zoemen op de specifieke praktijk van het maakproces op locatie en op de relatie tussen kunstenaar en straat. Het was praktisch onmogelijk dit uit te voeren. Daarnaast wilde ik graag uit de rijkdom van voorbeelden kunnen putten. Dit verslag is daarom geschreven vanuit een vogelperspectief dat het hele project omvat. Veel van bovenstaande inzichten zijn ontstaan in dialoog met Francoise Braun, aangezien we het project als team hebben uitgevoerd in constante samenspraak.
10. Bijlages - DVD met documentaire (eind juni klaar)
20
- Project scan (digitaal) - evaluatie instrumenten - zie ook www.zonopzuid.nl Over de auteur: Lies Joosten is cultureel antropoloog met als specialisatie Latijns Amerika studies. Begon haar loopbaan in 1992 in Honduras bij plattelands ontwikkelings projecten op het gebied van volwassenen educatie, vrouwen emancipatie en duurzame ontwikkeling. Werkte op het hoofdkantoor van UNIFEM in New York als verantwoordelijke voor internationale netwerken op het gebied van inheemse kennis en alternatieve technologie ontwikkeling door vrouwen. Van 1999 tot 2009 wederom in Honduras als freelancer werkzaam aan participatieve projectontwikkeling en evaluatie. Samen met Hondurese kunstenaars zette ze de sociaal artistieke organisatie Arte Acci op alsmede het MARACA jongeren netwerk voor community arts van Midden Amerika (regionale kunst-bende). Sinds 2009 terug in Nederland en werkzaam als cultuuraanjager bij Stichting Beleven in Arnhem in de wijken van Midden en Nieuw Arnhem Zuid.
21
Bijlage bij (g): Evaluatieformulier deelnemende locaties Ter evaluatie van het hele project willen we graag zo uitvoerig mogelijk jouw ervaringen horen over Zon op Zuid. Wil je daarom onderstaande vragen beantwoorden? Vul dan meteen aan het einde van de dag je antwoorden in en lever je lijst in samen met de beachvlag en antwoordkaarten. Lukt dat niet, dan kan het ook per e-mail:
[email protected]. Dank je wel! Locatie:
Ingevuld door:
1. Hoe heb je de dag ervaren? 2. Wat waren de hoogtepunten? 3. Wat waren de moeilijke momenten? 4. Hoeveel bezoekers heb je gehad (inclusief familie, vrienden en bekenden)? Bezoekers Zaterdag Zondag (schema) Per voorstelling Hoeveel mensen waren er doorlopend aanwezig Totaal Totaal aantal bezoekers van het weekend: Opmerking: 5. Kun je een inschatting maken hoeveel % wijkbewoners er waren en hoeveel mensen van buiten de deelnemende wijken? 6. Kun je een paar reacties van bezoekers melden? 7. Hoeveel mensen uit jouw straat hebben actief meewerkt? (schema) Deelnemers per straat: Soort medewerking& Aantal (volwassenen / tieners / kinderen)Hoe/ omschrijving: ArtistiekLogistiekPr/fotosAndersOpmerkingen:
8 Hoe is de sfeer in jouw straat n.a.v. Zon op Zuid? 9. Wat vind je van de PR? 10. Heb je nog speciale opmerkingen, tips e.d. voor de organisatie? (originele opmaak is verloren gegaan in dropbox)
22
Bijlage bij (b): Instrument voor de analyse van artistieke concepten per locatie: Dit instrument is ingevuld, tijdens een discussie/rollenspel tussen de deelnemende kunstenaars, om hun concept vanuit verschillende invalshoeken te benaderen. Het blijkt onmogelijk en ongewenst om de sociale en artistieke doelen steeds uit elkaar te trekken, maar voor een interne bijeenkomst is het een verhelderende oefening die leidde tot kruisbestuiving onderling en afbakening / aanscherping van de artistieke concepten. (origineel in schema)
Straat: Kunstenaar: ARTISTIEKE KWALITEIT Criteria: - originaliteit - betrokkenheid / passie / past het bij de kunstenaar - concreet: zie je het voor je WAARDE VOOR DE STRAATBEWONERS Criteria −Nieuwe ontmoetingen opgedaan −Nieuwe ervaring −Ideen zijn erin verwerkt / betrokkenheid gerespecteerd −Hoe zet het je straat neer / kun je je erin vinden WAAROM INTERESSANT VOOR PUBLIEK −Raakt het, beroert of ontroert het je −Spannend of verwonderend −Entertainment? −Hoe vertel ik het achteraf thuis, wat ik gezien heb VISIE VANUIT SPONSORS −Aantal deelnemers per straat (15 minimaal) −Rol en betrokkenheid deelnemers (meehelpen meedenken mede eigenaar). Wie heeft het uiteindelijk bedacht? −Financieel haalbaar −Vergunning −Duurzaamheid: blijft het staan / kan het herhaald wordenOpmerkingen en tips: (originele opmaak is verloren gegaan in dropbox)
23
Bijlage c) Woordweb ingevuld tijdens kick-of 10/2/2011 door de genodigden: deelnemers, kunstenaars, sponsors, partners op losse papiertjes, 1 per persoon, tijdens pauze. Wat vindt u van Zon op Zuid? Vul hieronder 3 woorden in die u kenmerkend vindt Laag-drempelig, Uitdagend, Bont Gangster, Cool, Innoverend Veel goede ideen, Verassend, Fantastisch Spontaan, Creatief, Elk wat wils Idee, Doen, Goed Creatief, Gezellig, Inspirerend Mensen, Mensen, Ontmoeten Bacchus, Cultuur, Samen-werking Participatie, Vaag, Onderonsje Fris, Veelzijdig, Opmerkelijk Leuk, Enig, Divers Zonnig, Divers, Nieuws-gierig Vizier, Boulevard de Laar Warmte, Vaag, Geld waard? Bonte avond, basisschool-niveau(?) Menselijk, Wenselijk Goede start, slecht vervolg, Onduidelijk Kleurrijk, Veelzijdig Kunst, Samen, Vernieuwend Muziek, Eten, Dansen Locatie bindend, Samen met bewoners, Afwisselend Sprankelend, Vrolijk, Flitsend Friesland, Super, Leuk Geweldig, Zonnig, Creatief Leuk, Verassend, Confronterend Verbindend, Enthousiasme, Fantastisch ZOZ Grappig, Boeiend, Mooi Kunstrijk, Gezellig, Warm Muzikaal, Gezellig, Plezier Nieuwsgierigheid, Saamhorigheid, Enthousiasme Samen, Buren, Creatief
24
2
